1
00:00:34,083 --> 00:00:37,483
Πολύ παλιά,
οι πεδιάδες της ανατολικής Αφρικής
2
00:00:37,483 --> 00:00:40,483
ήταν το σπίτι των μακρινών μας προγόνων.
3
00:00:47,043 --> 00:00:51,123
Για άγνωστους λόγους, κάποιοι πρόγονοι
4
00:00:51,723 --> 00:00:55,323
αποφάσισαν να φύγουν και ταξίδεψαν βόρεια
5
00:00:55,923 --> 00:00:59,123
και έγιναν οι Νεάντερταλ.
6
00:01:04,883 --> 00:01:07,123
Ο αριθμός τους αυξανόταν με τον καιρό.
7
00:01:09,723 --> 00:01:15,243
Τα εδάφη τους κάλυπταν από τη Ρωσία
μέχρι τις ακτές του Ατλαντικού.
8
00:01:21,203 --> 00:01:25,523
{\an8}Μικρές ομάδες που περιφέρονταν
σε αχανείς εκτάσεις έρημης γης.
9
00:01:30,443 --> 00:01:36,083
Επέζησαν παρά τις δυσκολίες
για πάνω από 300.000 χρόνια,
10
00:01:36,843 --> 00:01:38,243
μέχρι που, ξαφνικά,
11
00:01:39,403 --> 00:01:40,523
εξαφανίστηκαν.
12
00:01:45,363 --> 00:01:49,243
{\an8}Τα λείψανά τους διατηρήθηκαν
μόνο σε ελάχιστα σημεία.
13
00:01:50,043 --> 00:01:52,163
Ένα από τα πιο σημαντικά σημεία
14
00:01:53,043 --> 00:01:55,003
βρίσκεται στη Μέση Ανατολή,
15
00:01:55,603 --> 00:01:58,083
ένας αρχαιολογικός θησαυρός
16
00:01:58,083 --> 00:02:01,123
{\an8}κρυμμένος βαθιά στα βουνά του Κουρδιστάν,
17
00:02:02,043 --> 00:02:04,003
{\an8}στο σπήλαιο Σανιντάρ.
18
00:02:09,483 --> 00:02:11,123
Το σπήλαιο Σανιντάρ
19
00:02:11,123 --> 00:02:16,843
θεωρείται ένα από τα πιο σημαντικά σπήλαια
στον κόσμο
20
00:02:17,803 --> 00:02:20,883
για την εποχή των Νεάντερταλ
και του Χόμο Σάπιενς.
21
00:02:21,683 --> 00:02:27,683
Σε ένα μέρος όπου πάντα υπήρχε ζωή,
22
00:02:27,683 --> 00:02:30,683
ίσως βρούμε απαντήσεις σε ερωτήματα.
23
00:02:31,683 --> 00:02:34,283
Ερωτήματα που ακόμα αποτελούν μυστήρια.
24
00:02:37,363 --> 00:02:39,843
Ποιοι ήταν οι Νεάντερταλ;
25
00:02:41,203 --> 00:02:44,643
Ποιος ήταν ο λόγος
της μακροχρόνιας ακμής τους;
26
00:02:45,843 --> 00:02:50,283
Και γιατί εξαφανίστηκαν τελικά;
27
00:02:51,803 --> 00:02:55,763
ΤΑ ΜΥΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΝΕΑΝΤΕΡΤΑΛ
28
00:03:20,243 --> 00:03:23,323
Το Σανιντάρ βρίσκεται
στους πρόποδες του Μπράντοστ,
29
00:03:23,323 --> 00:03:26,283
αλλά η λέξη πρόποδες
δεν δίνει την πραγματική εικόνα.
30
00:03:28,723 --> 00:03:32,723
Είναι ορεινό το τοπίο,
με απόκρημνες βουνοκορφές.
31
00:03:35,203 --> 00:03:39,683
Το σπήλαιο Σανιντάρ εντυπωσιάζει
λόγω του μεγέθους και της κλίμακάς του.
32
00:03:42,323 --> 00:03:46,523
Η πρόσβαση γίνεται από χαμηλά.
Είναι απίστευτα εντυπωσιακό.
33
00:03:50,283 --> 00:03:51,843
Είναι πολύ μεγάλο.
34
00:03:51,843 --> 00:03:55,443
Έχει μεγάλο στόμιο,
και γι' αυτό είναι φωτεινό.
35
00:03:57,483 --> 00:04:01,043
Πετούν πετροχελίδονα από πάνω σου,
36
00:04:01,043 --> 00:04:04,283
οι αετοί κόβουν βόλτες
και οι λύκοι αλυχτούν τη νύχτα.
37
00:04:04,283 --> 00:04:06,803
Είναι καταπληκτικό το μέρος.
38
00:04:08,843 --> 00:04:13,923
{\an8}Είναι πολύ ξεχωριστό για μένα
το ότι κάνω εγώ τις ανασκαφές εκεί.
39
00:04:13,923 --> 00:04:16,243
{\an8}ΔΡ ΕΜΑ ΠΟΜΕΡΟΪ
ΠΑΛΑΙΟΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΟΣ
40
00:04:17,803 --> 00:04:21,203
Η Έμα είναι μέλος μιας ομάδας
Βρετανών αρχαιολόγων
41
00:04:21,203 --> 00:04:25,723
που κλήθηκαν να εργαστούν στο σπήλαιο
από Κούρδους συναδέλφους.
42
00:04:27,683 --> 00:04:32,443
Το σπήλαιο Σανιντάρ είναι εμβληματικό
στην ιστορία των Νεάντερταλ,
43
00:04:33,243 --> 00:04:37,243
και έχει διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο
στη αναθεώρησή μας
44
00:04:37,243 --> 00:04:39,443
για όσα υποθέτουμε ότι έκαναν,
45
00:04:39,443 --> 00:04:42,043
για το πώς ήταν και τις ικανότητές τους.
46
00:04:44,003 --> 00:04:46,163
Σκοπός του νέου έργου
47
00:04:46,163 --> 00:04:51,803
είναι η χρήση όλου του εύρους
της αρχαιολογικής επιστήμης,
48
00:04:51,803 --> 00:04:55,283
ώστε να ρίξουμε φως
στη συμπεριφορά των Νεάντερταλ.
49
00:04:57,883 --> 00:05:02,123
Η τάφρος δεν είχε ανασκαφεί ξανά
από τη δεκαετία του '60.
50
00:05:02,643 --> 00:05:04,003
Από τότε,
51
00:05:04,003 --> 00:05:10,163
η ιδέα που είχαμε για τους προγόνους μας
έχει αλλάξει αρκετά.
52
00:05:11,643 --> 00:05:13,323
Σήμερα με τον όρο Νεάντερταλ
53
00:05:13,323 --> 00:05:16,603
περιγράφουμε κάποιον
που είναι κάπως χαζός.
54
00:05:16,603 --> 00:05:19,803
Είναι υποτιμητικός όρος
στην καθομιλουμένη,
55
00:05:19,803 --> 00:05:21,723
λέμε "Τι Νεάντερταλ που είναι".
56
00:05:21,723 --> 00:05:27,203
Αρχαιολογικά, πλησιάζουν όλο και πιο πολύ
στον Χόμο Σάπιενς,
57
00:05:27,203 --> 00:05:30,403
{\an8}και η αναθεώρηση αυτή οφείλεται
στη δουλειά που έκανε...
58
00:05:30,403 --> 00:05:33,563
{\an8}ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΓΚΡΑΜ ΜΠΑΡΚΕΡ
ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΕΡΓΟΥ ΣΑΝΙΝΤΑΡ
59
00:05:33,563 --> 00:05:36,123
{\an8}ο Ραλφ Σολέκι εδώ στο σπήλαιο Σανιντάρ.
60
00:05:40,403 --> 00:05:42,883
ΙΡΑΚ
61
00:05:42,883 --> 00:05:46,363
{\an8}Ο Ραλφ Σολέκι γεννήθηκε το 1917.
62
00:05:46,363 --> 00:05:48,883
Πέθανε πρόσφατα σε μεγάλη ηλικία.
63
00:05:49,403 --> 00:05:51,243
Απίστευτα σκληρός άνθρωπος.
64
00:05:53,363 --> 00:05:56,203
Στεκόταν σε νάρκη στον Β' Παγκόσμιο
65
00:05:56,203 --> 00:05:58,283
και επέζησε από θαύμα.
66
00:06:00,883 --> 00:06:04,203
Ήταν ένας αξιόλογος άνθρωπος.
67
00:06:05,843 --> 00:06:09,123
Δεν ξέρω ακριβώς
πώς άκουσε για το Σανιντάρ,
68
00:06:10,163 --> 00:06:16,843
{\an8}αλλά ήρθε και εργάστηκε εδώ
για πέντε σεζόν μεταξύ του 1951 και 1960.
69
00:06:23,243 --> 00:06:24,923
Έφτιαξε μια τάφρο
70
00:06:24,923 --> 00:06:28,763
που κάλυπτε
σχεδόν όλο το έδαφος του σπηλαίου.
71
00:06:35,483 --> 00:06:38,203
Το μέρος έγινε τόσο γνωστό
72
00:06:38,203 --> 00:06:43,003
επειδή ανακάλυψε δέκα Νεάντερταλ,
άντρες, γυναίκες και παιδιά.
73
00:06:55,723 --> 00:06:59,003
{\an8}ΑΜΠΝΤΟΥΛΑΧ ΜΠΑΡΖΑΝΙ
74
00:06:59,003 --> 00:07:00,763
Εκείνο τον καιρό
75
00:07:01,803 --> 00:07:03,803
ήμασταν νέοι.
76
00:07:07,363 --> 00:07:09,683
Εγώ ήμουν κάπου
77
00:07:11,123 --> 00:07:12,923
στα 17 με 18 χρονών.
78
00:07:16,843 --> 00:07:18,843
Ο καθηγητής μάς τα έδειξε όλα.
79
00:07:21,443 --> 00:07:24,443
Αφαιρέθηκαν πολλές και μεγάλες πέτρες
από τη σπηλιά.
80
00:07:25,083 --> 00:07:26,523
Με εκρηκτικά.
81
00:07:35,403 --> 00:07:39,603
Βρήκαν σκελετούς Νεάντερταλ.
Ήταν μεγάλη υπόθεση.
82
00:07:42,963 --> 00:07:46,803
Είχαν χοντρά οστά.
83
00:07:47,483 --> 00:07:49,803
Είχαν μεγάλο κεφάλι.
84
00:07:53,203 --> 00:07:54,043
Τα χέρια τους,
85
00:07:55,643 --> 00:07:57,803
όλα τους ήταν εντυπωσιακά.
86
00:07:59,243 --> 00:08:03,043
Ήταν η πρώτη μεγάλη ανακάλυψη του Σολέκι.
87
00:08:03,763 --> 00:08:06,363
Την ονόμασε Σανιντάρ 1.
88
00:08:07,283 --> 00:08:11,363
Ένας σκελετός από ένα είδος
πολύ διαφορετικό από το δικό μας.
89
00:08:16,443 --> 00:08:19,043
Έχουν πιο έντονα χαρακτηριστικά.
90
00:08:19,043 --> 00:08:21,963
Μεγάλα υπερόφρυα τόξα,
διαφορετικό σχήμα κρανίου.
91
00:08:21,963 --> 00:08:23,723
Εμείς έχουμε στρογγυλό κρανίο.
92
00:08:23,723 --> 00:08:25,283
Είναι κοντόχοντροι.
93
00:08:26,443 --> 00:08:30,323
Υποθέτουμε ότι μιλούσαν κάποια γλώσσα.
94
00:08:32,283 --> 00:08:34,003
Όσο περισσότερα μαθαίνουμε,
95
00:08:34,003 --> 00:08:37,043
τόσο πιο ξεκάθαρο γίνεται
ότι ήταν πιο περίπλοκοι
96
00:08:37,043 --> 00:08:40,043
απ' όσο νομίζαμε πριν από 40, 50 χρόνια.
97
00:08:44,723 --> 00:08:47,403
Το αποκαλούμε δέντρο της ζωής.
98
00:08:48,283 --> 00:08:50,123
Ο κάθε άνθρωπος και το κάθε ζώο
99
00:08:50,963 --> 00:08:54,123
αποτελεί ένα κλαδί
σ' αυτό το δέντρο της ζωής.
100
00:08:54,883 --> 00:08:58,923
{\an8}ΑΜΠΝΤΟΥΛΑΧΑΜΠ ΣΟΥΛΕΪΜΑΝ ΧΑΣΑΝ
ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ ΚΑΙ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ
101
00:08:58,923 --> 00:09:03,843
Εμείς αποτελούμε ένα κλαδί
και οι Νεάντερταλ ένα άλλο.
102
00:09:06,123 --> 00:09:08,683
Κάποια στιγμή στον χρόνο χωριστήκαμε.
103
00:09:10,603 --> 00:09:12,923
Νιώθω πραγματικά
104
00:09:13,483 --> 00:09:18,003
ότι κάθομαι πάνω στα λείψανα
κάποιου ξαδέρφου μου.
105
00:09:24,843 --> 00:09:29,203
Αυτήν τη στιγμή είμαστε τεσσεράμισι μέτρα
από την επιφάνεια της σπηλιάς.
106
00:09:29,883 --> 00:09:32,643
Άρα, μιλάμε για 45.000 χρόνια πριν.
107
00:09:33,323 --> 00:09:35,883
Είναι το επίπεδο στο οποίο έχουμε
108
00:09:35,883 --> 00:09:38,723
τον ενταφιασμό ή την εναπόθεση
του Σανιντάρ 1.
109
00:09:41,643 --> 00:09:46,083
{\an8}ΣΑΝΙΝΤΑΡ 1
110
00:09:46,843 --> 00:09:50,043
{\an8}ΑΠΕΒΙΩΣΕ ΠΡΙΝ ΑΠΟ 45.000 ΧΡΟΝΙΑ
111
00:09:50,963 --> 00:09:54,123
Είχε ένα τραύμα δεξιά στο κεφάλι...
112
00:09:58,843 --> 00:10:00,643
αλλά και στο αριστερό μάτι,
113
00:10:00,643 --> 00:10:03,283
που μπορεί να τον άφησε και τυφλό,
114
00:10:03,283 --> 00:10:06,163
και ίσως να συνδέεται
με άλλους τραυματισμούς.
115
00:10:18,803 --> 00:10:21,563
Το δεξί του χέρι ήταν παράλυτο...
116
00:10:24,643 --> 00:10:29,523
και είχε σπάσει το δεξί του χέρι
σε πάνω από ένα σημείο,
117
00:10:29,523 --> 00:10:30,723
αλλά φαίνεται
118
00:10:30,723 --> 00:10:34,603
ότι το κάτω μέρος είχε αφαιρεθεί
είτε σκόπιμα είτε από ατύχημα.
119
00:10:34,603 --> 00:10:38,163
Βασικά, δεν είχε δεξί χέρι
από τον αγκώνα και κάτω.
120
00:10:40,763 --> 00:10:45,083
Είχε κι άλλους τραυματισμούς.
Είχε σοβαρή αρθρίτιδα στο γόνατο.
121
00:10:50,043 --> 00:10:52,283
Κατάγματα στο πόδι.
122
00:10:54,843 --> 00:10:57,563
Το κυνήγι, για παράδειγμα,
123
00:10:57,563 --> 00:11:00,923
ίσως να μην μπορούσε να κυνηγήσει,
124
00:11:00,923 --> 00:11:03,683
αλλά είχε ζήσει
σχετικά μέχρι τα γηρατειά του.
125
00:11:12,443 --> 00:11:15,803
Η καινούρια ανακάλυψη ήταν σημαντική.
126
00:11:20,643 --> 00:11:24,043
Η ανακάλυψη του Σανιντάρ 1
ήταν τεράστια αλλαγή,
127
00:11:24,043 --> 00:11:25,963
επειδή υπονοούσε την πιθανότητα
128
00:11:25,963 --> 00:11:30,243
να υπήρχε φροντίδα και συμπόνοια
στην κοινωνία των Νεάντερταλ.
129
00:11:32,483 --> 00:11:36,563
Βρήκαμε τεκμήρια
ενός σοβαρά τραυματισμένου ατόμου
130
00:11:36,563 --> 00:11:39,363
που δεχόταν φροντίδα από τους γύρω του.
131
00:11:47,163 --> 00:11:50,323
Αμέσως μετά, ο Σολέκι
έφερε στο φως ακόμα ένα λείψανο
132
00:11:50,323 --> 00:11:53,643
με εξίσου εντυπωσιακή ιστορία.
133
00:11:53,643 --> 00:11:57,963
{\an8}ΣΑΝΙΝΤΑΡ 3
134
00:12:00,003 --> 00:12:04,403
{\an8}ΑΠΕΒΙΩΣΕ ΠΡΙΝ ΑΠΟ 45.000 ΧΡΟΝΙΑ
135
00:12:06,123 --> 00:12:09,523
Ο Σανιντάρ 3
ήταν ακόμη ένας ενήλικας άντρας,
136
00:12:10,443 --> 00:12:12,643
κι αυτός με τραυματισμούς,
137
00:12:12,643 --> 00:12:16,843
μεταξύ αυτών ένας σοβαρός τραυματισμός
στα πλευρά.
138
00:12:17,963 --> 00:12:22,123
Μια έντονη υπενθύμιση για τη βίαιη φύση
της νεολιθικής ζωής.
139
00:12:35,523 --> 00:12:40,443
Βρέθηκαν κι άλλα αντικείμενα
σε άλλα μέρη του σπηλαίου,
140
00:12:40,443 --> 00:12:43,723
τα οποία δίνουν στοιχεία
για την τύχη του Σανιντάρ 3.
141
00:12:44,883 --> 00:12:48,163
{\an8}Αυτά είναι κάποια από τα τέχνεργα
του Σανιντάρ.
142
00:12:49,123 --> 00:12:53,323
Αυτό το μεγάλο κομμάτι
είναι ένας πυρήνας, μία λίθος.
143
00:12:53,323 --> 00:12:56,763
Είναι στρογγυλές πέτρες,
ίσως από το ποτάμι.
144
00:12:56,763 --> 00:13:00,123
Ο Νεάντερταλ το μάζεψε
με σκοπό να αφαιρέσει κομμάτια,
145
00:13:00,723 --> 00:13:02,723
είτε για να το κάνει εργαλείο,
146
00:13:02,723 --> 00:13:06,883
ή να κάνει εργαλείο τα κομματάκια του,
τα θραύσματα.
147
00:13:06,883 --> 00:13:10,523
Όλα αυτά βρίσκονται στον ποταμό Ζαμπ,
τρία χιλιόμετρα μακριά.
148
00:13:20,883 --> 00:13:24,043
Προσπαθώ να δημιουργήσω αιχμή.
149
00:13:25,003 --> 00:13:26,683
Αυτό που κάνω, στην ουσία,
150
00:13:27,923 --> 00:13:29,403
είναι να χτυπάω στην άκρη
151
00:13:30,843 --> 00:13:33,083
για να βγάλω μικρότερα κομμάτια.
152
00:13:33,083 --> 00:13:35,843
Κι έτσι, το ακονίζω.
153
00:13:40,443 --> 00:13:41,963
Δεν έχω αφαιρέσει πολύ,
154
00:13:41,963 --> 00:13:45,003
αλλά ήδη βλέπουμε
ότι έγινε αρκετά αιχμηρό.
155
00:13:46,483 --> 00:13:48,243
Αυτή η αιχμή
156
00:13:48,243 --> 00:13:51,443
μου πήρε πέντε με έξι λεπτά για να γίνει.
157
00:13:52,483 --> 00:13:54,963
Σε επιδέξια χέρια
αυτό είναι θανάσιμο όπλο,
158
00:13:54,963 --> 00:13:57,083
όταν κάποιος ξέρει τι κάνει
159
00:13:57,083 --> 00:13:58,483
και τι κρατάει.
160
00:14:22,083 --> 00:14:24,923
Ένα ενδιαφέρον στοιχείο του Σανιντάρ 3
161
00:14:24,923 --> 00:14:27,123
είναι το διατρητικό τραύμα.
162
00:14:30,883 --> 00:14:36,123
Αυτό υποδεικνύει ότι η αιχμή του δόρατος
163
00:14:36,123 --> 00:14:38,603
χώθηκε βαθιά στον θωρακικό κλωβό.
164
00:14:38,603 --> 00:14:42,683
Ίσως και να τρύπησε τον πνεύμονα
και να προκάλεσε πνευμοθώρακα.
165
00:15:14,443 --> 00:15:17,483
Το τραύμα συνάδει με βλήμα.
166
00:15:21,563 --> 00:15:24,203
Κάτι σαν δόρυ που εκτοξεύθηκε.
167
00:15:33,803 --> 00:15:35,683
Ίσως ήταν ατύχημα στο κυνήγι.
168
00:15:37,083 --> 00:15:39,723
Ίσως ήταν ένα βίαιο επεισόδιο μεταξύ τους.
169
00:15:44,443 --> 00:15:46,963
Το σίγουρο είναι ότι υπήρχε το τραύμα
170
00:15:46,963 --> 00:15:49,283
και ότι επέζησε κάποιο διάστημα.
171
00:15:50,523 --> 00:15:53,683
Αυτό υποδεικνύει ότι δέχτηκε φροντίδα
172
00:15:53,683 --> 00:15:56,043
για να ξεπεράσει τον τραυματισμό.
173
00:16:03,403 --> 00:16:08,963
Παρότι σοβαρά τραυματισμένοι,
φαίνεται ότι οι Σανιντάρ 3 και 1
174
00:16:08,963 --> 00:16:11,883
δέχτηκαν φροντίδα από τους γύρω τους.
175
00:16:17,203 --> 00:16:21,003
Ήταν μια νέα και επαναστατική οπτική
για τη ζωή των Νεάντερταλ.
176
00:16:22,923 --> 00:16:26,643
Βρέθηκαν κι άλλα τεκμήρια
για τη συμπεριφορά τους και αλλού,
177
00:16:26,643 --> 00:16:30,683
σε ένα σπήλαιο μακριά,
βορειοδυτικά του Σανιντάρ.
178
00:16:31,403 --> 00:16:37,723
ΖΑΓΚΡΕΜΠ, ΚΡΟΑΤΙΑ
179
00:16:42,323 --> 00:16:45,443
Το κάθε νέο στοιχείο για τους Νεάντερταλ
180
00:16:46,603 --> 00:16:49,963
υποδεικνύει πόσο ανθρώπινοι ήταν.
181
00:16:56,243 --> 00:16:59,403
Η συμπεριφορά τους
ήταν διαφορετική από τη δική μας.
182
00:17:02,523 --> 00:17:05,883
Ζούσαν σε έναν εντελώς διαφορετικό κόσμο
από τον δικό μας.
183
00:17:21,923 --> 00:17:24,803
Αυτό είναι ένα κομμάτι
της συλλογής Κράπινα.
184
00:17:27,563 --> 00:17:31,403
Είναι κάπου 130.000 ετών
185
00:17:31,403 --> 00:17:36,083
και είναι η μεγαλύτερη συλλογή
των Νεάντερταλ που βρέθηκε στον ίδιο χώρο.
186
00:17:40,443 --> 00:17:46,403
Υπολογίζουμε κάπου στους 80 Νεάντερταλ.
187
00:17:47,883 --> 00:17:50,203
Δεν ήταν θαμμένα ολόκληρα τα σώματα.
188
00:17:50,203 --> 00:17:54,923
Βρήκαμε κομμάτια του καθένα.
189
00:17:54,923 --> 00:17:56,803
Είναι πολύ ασυνήθιστο αυτό.
190
00:17:57,603 --> 00:17:58,803
{\an8}ΝΤΑΒΟΡΚΑ ΡΑΝΤΟΒΤΣΙΤΣ
191
00:17:58,803 --> 00:18:02,083
{\an8}ΦΡΟΝΤΙΣΤΡΙΑ ΣΥΛΛΟΓΗΣ ΚΡΑΠΙΝΑ
ΜΟΥΣΕΙΟ ΦΥΣΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ
192
00:18:06,683 --> 00:18:12,083
Στα οστά της συλλογής Κράπινα,
στο κρανίο και στο υπόλοιπο σώμα,
193
00:18:12,083 --> 00:18:16,483
βλέπουμε πολλές χαρακιές
που έγιναν από ανθρώπινο παράγοντα.
194
00:18:23,603 --> 00:18:27,683
Αυτή είναι κνήμη, και υπάρχει περίπτωση
195
00:18:27,683 --> 00:18:30,963
το κάταγμα να προκλήθηκε σκόπιμα
με χτύπημα.
196
00:18:32,923 --> 00:18:38,043
Βλέπουμε εδώ χαρακιές
και κάποια άλλα σημάδια.
197
00:18:39,283 --> 00:18:43,963
Ένας λόγος να χτυπήσεις ένα μακρύ οστό
198
00:18:43,963 --> 00:18:48,523
είναι το ότι περιέχει μυελό των οστών.
199
00:18:52,163 --> 00:18:58,443
Αυτή είναι περόνη
με άλλα ενδιαφέροντα σημάδια
200
00:18:58,443 --> 00:19:00,123
στην επιφάνεια του οστού.
201
00:19:01,283 --> 00:19:04,643
Πιθανόν να έγιναν όταν κάποιος αφαιρούσε
202
00:19:04,643 --> 00:19:10,083
τη σάρκα ή τον μυϊκό ιστό από το οστό.
203
00:19:10,083 --> 00:19:13,003
Όπως ακριβώς θα έκανε κάποιος
204
00:19:13,003 --> 00:19:16,203
την ώρα που έτρωγε κοτόπουλο με κόκαλο.
205
00:19:28,083 --> 00:19:33,083
Όταν ακούς ότι έτρωγαν ο ένας τον άλλον,
αμέσως σοκάρεσαι.
206
00:19:38,723 --> 00:19:42,403
Και έρχεται το ερώτημα
"Τι είδους κανιβαλισμός;"
207
00:19:43,603 --> 00:19:45,123
Τι σήμαινε γι' αυτούς;
208
00:20:03,203 --> 00:20:06,923
Κοίτα εδώ,
κόβει σαν κανονικό μαχαίρι κουζίνας.
209
00:20:08,843 --> 00:20:11,163
- Γίνεται αβίαστα.
- Ναι, πανεύκολα.
210
00:20:11,883 --> 00:20:13,083
{\an8}ΔΡ ΑΝΚΙΣΑ ΟΡΟΣ ΣΡΣΕΝ
211
00:20:13,083 --> 00:20:16,123
{\an8}ΕΡΕΥΝΗΤΡΙΑ ΚΡΟΑΤΙΚΗΣ ΑΚΑΔΗΜΙΑΣ
ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΑΙ ΤΕΧΝΩΝ
212
00:20:16,123 --> 00:20:22,163
Με την αναπαράσταση των εργαλείων
και των εργασιών
213
00:20:22,163 --> 00:20:25,643
προσπαθούμε να μπούμε στο μυαλό
αυτών των ανθρώπων
214
00:20:25,643 --> 00:20:29,963
και βλέπουμε τις σκέψεις που έκαναν.
215
00:20:30,843 --> 00:20:34,043
Το διαφορετικό είναι ότι κάνουμε χαρακιές
216
00:20:34,043 --> 00:20:36,963
κοντά στις αρθρώσεις.
217
00:20:36,963 --> 00:20:40,443
Το παράξενο με τα λείψανα στην Κράπινα
218
00:20:40,443 --> 00:20:44,003
είναι ότι βρέθηκαν
κατά μήκος των μακριών οστών.
219
00:20:44,003 --> 00:20:47,203
Λες και κάποιος το έξυνε παρατεταμένα.
220
00:20:47,203 --> 00:20:48,123
Ναι.
221
00:20:49,363 --> 00:20:54,283
Δεν μπορώ να φανταστώ
να το κάνω αυτό σε κάποιον που γνωρίζω.
222
00:21:00,403 --> 00:21:04,563
Αυτό είναι το περίφημο κρανίο Κράπινα 3.
223
00:21:05,603 --> 00:21:11,483
Είναι το πιο ολοκληρωμένο δείγμα κρανίου
224
00:21:11,483 --> 00:21:16,203
σε ολόκληρη τη συλλογή
και το μοναδικό που έχει πρόσωπο.
225
00:21:21,243 --> 00:21:24,083
Πιστεύουμε ότι ανήκε σε γυναίκα.
226
00:21:24,083 --> 00:21:27,283
Μια νεαρή Νεάντερταλ γύρω στα 20.
227
00:21:29,003 --> 00:21:31,723
Το ενδιαφέρον είναι ότι στο μετωπιαίο οστό
228
00:21:31,723 --> 00:21:36,683
υπάρχουν κάπου στις 40 χαρακιές.
229
00:21:40,403 --> 00:21:43,043
Υπάρχει αποφασιστικότητα
230
00:21:43,043 --> 00:21:47,843
για να κάνεις 40 χαρακιές αργά,
τη μία κοντά στην άλλη.
231
00:21:49,003 --> 00:21:51,363
Ακόμα κι αν κατανάλωσαν αυτά τα οστά,
232
00:21:51,363 --> 00:21:54,963
δεν νομίζω να το έκαναν λόγω πείνας.
233
00:21:57,683 --> 00:22:00,643
Είναι εξαιρετικά περίπλοκη συμπεριφορά.
234
00:22:09,883 --> 00:22:14,603
Καταναλώνοντας τη σάρκα
ενός ατόμου που γνώριζαν,
235
00:22:15,483 --> 00:22:20,923
ίσως να ήθελαν να πάρουν
ένα χαρακτηριστικό που θαύμαζαν
236
00:22:20,923 --> 00:22:23,843
σε αυτό το άτομο.
237
00:22:26,763 --> 00:22:29,443
Στα εθνογραφικά παραδείγματα
που γνωρίζουμε,
238
00:22:29,963 --> 00:22:33,683
μέχρι πρόσφατα,
οι άνθρωποι έτρωγαν τους αγαπημένους τους,
239
00:22:33,683 --> 00:22:38,683
επειδή καταναλώνοντας τη σάρκα τους
ήθελαν να πάρουν κάτι
240
00:22:38,683 --> 00:22:43,723
που θα συνεχιστεί στις επόμενες γενιές,
κάτι σαν κληρονομιά.
241
00:22:47,603 --> 00:22:51,083
Δεν μπορώ να πω ότι αυτό ήταν σίγουρα
η κινητήρια δύναμη
242
00:22:51,083 --> 00:22:53,883
πίσω από τη συμπεριφορά αυτή
στους Νεάντερταλ,
243
00:22:53,883 --> 00:22:55,563
αλλά είναι μία πιθανότητα.
244
00:23:01,803 --> 00:23:04,603
Η αντιμετώπιση των νεκρών
από τους Νεάντερταλ
245
00:23:04,603 --> 00:23:07,603
δείχνει τον περίπλοκο τρόπο σκέψης τους.
246
00:23:13,203 --> 00:23:15,603
Αυτό αποδεικνύεται περίτρανα
247
00:23:15,603 --> 00:23:19,043
με τη διασημότερη ανακάλυψη
του Ραλφ Σολέκι,
248
00:23:20,003 --> 00:23:25,843
η οποία ονομάστηκε Σανιντάρ 4,
γνωστή και ως "Ταφή με Λουλούδια".
249
00:23:30,203 --> 00:23:32,003
Σε αυτό το σπήλαιο
250
00:23:33,523 --> 00:23:37,003
βρήκαμε εννιά Νεάντερταλ,
251
00:23:37,003 --> 00:23:39,723
εκ των οποίων
δύο είναι εξαιρετικής σημασίας.
252
00:23:39,723 --> 00:23:43,723
Βρέθηκε ένας εκεί, σε βάθος 5 μέτρων...
253
00:23:43,723 --> 00:23:46,283
ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΡΑΛΦ ΣΟΛΕΚΙ
ΣΠΗΛΑΙΟ ΣΑΝΙΝΤΑΡ 1994
254
00:23:46,283 --> 00:23:49,803
και εδώ βρέθηκε ο Σανιντάρ 4,
σε βάθος 7 μέτρων.
255
00:23:50,883 --> 00:23:54,483
Ο Σολέκι ήταν από τους σπουδαιότερος
αρχαιολόγους του κόσμου.
256
00:23:54,483 --> 00:23:57,243
Χωρίς αμφιβολία.
Κι ήταν σπουδαίος αφηγητής.
257
00:23:57,243 --> 00:24:03,883
Αυτό υποδεικνύει τα πρώτα σημάδια
πνευματικής εξέλιξης
258
00:24:04,403 --> 00:24:07,323
και ίσως τα πρώτα σημάδια θρησκείας.
259
00:24:11,323 --> 00:24:13,763
{\an8}ΣΑΝΙΝΤΑΡ 4
260
00:24:13,763 --> 00:24:17,843
{\an8}"Η ΤΑΦΗ ΜΕ ΛΟΥΛΟΥΔΙΑ"
261
00:24:17,843 --> 00:24:22,763
{\an8}Η ταφή με λουλούδια
ήταν μια επιδραστική στιγμή,
262
00:24:22,763 --> 00:24:25,843
{\an8}επειδή το ότι βρέθηκε
ένας ολοκληρωμένος Νεάντερταλ
263
00:24:25,843 --> 00:24:28,403
{\an8}ήταν εξαιρετικά σπάνιο.
264
00:24:30,443 --> 00:24:33,563
Λήφθηκε δείγμα για γύρη,
265
00:24:33,563 --> 00:24:36,843
το οποίο ήταν αρκετά ριζοσπαστικό
για την εποχή.
266
00:24:36,843 --> 00:24:41,043
Βρήκαμε γύρη στο χώμα,
267
00:24:41,043 --> 00:24:42,603
κάτι τέτοιο,
268
00:24:43,243 --> 00:24:47,443
και η γύρη υποδεικνύει
οχτώ είδη λουλουδιών,
269
00:24:47,443 --> 00:24:50,603
τα οποία θεωρούμε
ότι θάφτηκαν μαζί με το άτομο.
270
00:24:54,283 --> 00:24:57,603
Δεν λέει ξεκάθαρα "Έγινε κηδεία",
271
00:24:57,603 --> 00:25:00,883
αλλά εκεί σε οδηγεί η περιγραφή.
272
00:25:02,963 --> 00:25:06,963
{\an8}"Στην τελευταία εποχή των παγετώνων,
κάποιος τριγύριζε στα βουνά
273
00:25:06,963 --> 00:25:09,883
{\an8}μαζεύοντας λουλούδια
για έναν πένθιμο σκοπό".
274
00:25:14,443 --> 00:25:19,523
Η άποψη του κόσμου για τους Νεάντερταλ
ανέκαθεν ήταν ότι είχαν άσχημη ζωή.
275
00:25:19,523 --> 00:25:22,963
Ότι ήταν άσχημοι.
Ότι δεν είχαν λεπτά συναισθήματα.
276
00:25:22,963 --> 00:25:24,963
Ότι δεν είχαν προχωρημένη σκέψη.
277
00:25:29,203 --> 00:25:32,723
Και τελικά ήταν ευαίσθητοι και στοργικοί.
278
00:25:36,963 --> 00:25:38,923
Έγινε πρώτη είδηση.
279
00:25:40,203 --> 00:25:43,803
Μάθαμε ότι οι Νεάντερταλ θρηνούσαν
και μάζευαν λουλούδια
280
00:25:43,803 --> 00:25:47,683
από τα γύρω βουνά
για να τιμήσουν τους νεκρούς τους.
281
00:25:58,963 --> 00:26:01,123
Ήταν οι πρώτοι που έβαζαν λουλούδια,
282
00:26:02,003 --> 00:26:05,923
μια ανακάλυψη της αρχαιολογίας
άνευ προηγουμένου.
283
00:26:44,723 --> 00:26:48,323
Από την ανακάλυψη του Σανιντάρ 4,
284
00:26:49,443 --> 00:26:53,083
η θεωρία της ταφής με λουλούδια
έγινε στόχος επικρίσεων.
285
00:27:01,163 --> 00:27:03,363
Κάποιος που μελετούσε τους γερβίλους,
286
00:27:03,363 --> 00:27:07,483
τα μικρά θηλαστικά που ζουν σε λαγούμια,
κάτι σαν χάμστερ με ουρά,
287
00:27:08,163 --> 00:27:12,763
ανακάλυψε ότι οι γερβίλοι
έπαιρναν λουλούδια στα λαγούμια για τροφή.
288
00:27:16,163 --> 00:27:18,883
Αυτό ήταν μια ανατροπή,
289
00:27:18,883 --> 00:27:23,883
ιδιαίτερα επειδή ο Σολέκι
είχε εντοπίσει λαγούμια ζώων.
290
00:27:27,843 --> 00:27:30,683
Η ομάδα, όμως
βρήκε νέα στοιχεία που αποδεικνύουν
291
00:27:30,683 --> 00:27:33,763
ότι εν μέρει ο Σολέκι είχε δίκιο τελικά.
292
00:27:35,083 --> 00:27:38,163
Αυτό το μέρος έχει ύαινες, λύκους
293
00:27:38,163 --> 00:27:40,883
και λεοπαρδάλεις. Ακόμα και σήμερα.
294
00:27:40,883 --> 00:27:42,723
Αν άφηναν μία σορό,
295
00:27:42,723 --> 00:27:46,083
σίγουρα ένα ζώο θα ερχόταν να τη φάει.
296
00:28:00,323 --> 00:28:05,323
Αυτά είναι ολοκληρωμένα λείψανα
που δεν υπέστησαν κάτι τέτοιο.
297
00:28:07,923 --> 00:28:11,043
Κατά κάποιον τρόπο,
οι σοροί τους ήταν προστατευμένες.
298
00:28:16,683 --> 00:28:22,883
Εικάζω ότι έπαιρναν κλαδιά
299
00:28:24,283 --> 00:28:29,563
και έφτιαχναν ένα δυσχερές εμπόδιο
για τα άγρια ζώα.
300
00:28:32,363 --> 00:28:39,283
Έτσι, ίχνη από κλαδιά και γύρη θα έπεσαν
στον θωρακικό κλωβό του πτώματος
301
00:28:39,283 --> 00:28:41,043
όσο μετατρεπόταν σε σκελετό.
302
00:28:44,403 --> 00:28:49,083
Η ιστορία του Σολέκι είναι υπέροχη.
303
00:28:52,003 --> 00:28:55,603
Πλέον γνωρίζουμε αρκετές λεπτομέρειες
304
00:28:55,603 --> 00:28:58,163
ώστε να ξέρουμε
πως η ιστορία δεν αληθεύει,
305
00:28:59,283 --> 00:29:00,483
από καμία άποψη.
306
00:29:08,643 --> 00:29:15,163
Η θεωρία ότι οι Νεάντερταλ
φρόντιζαν τους νεκρούς τους
307
00:29:15,163 --> 00:29:17,603
προστατεύοντάς τους,
308
00:29:21,563 --> 00:29:24,243
δεν απέχει τόσο πολύ
309
00:29:25,003 --> 00:29:28,443
από τα λεγόμενά του, κατά κάποιο τρόπο.
310
00:29:33,563 --> 00:29:38,723
Ο Ραλφ Σολέκι ανακάλυψε
την Ταφή με Λουλούδια το 1960.
311
00:29:40,603 --> 00:29:42,963
Σκόπευε να επιστρέψει τον επόμενο χρόνο,
312
00:29:43,683 --> 00:29:47,403
αλλά δεν κατάφερε ποτέ να συνεχίσει
τις ανασκαφές στο Σανιντάρ.
313
00:29:56,203 --> 00:29:59,003
Οι Κούρδοι είναι αναμφίβολα
άρχοντες των βουνών.
314
00:29:59,003 --> 00:30:00,963
Τα ιρακινά τανκ δεν πάνε εκεί.
315
00:30:04,163 --> 00:30:07,723
{\an8}Δεν στράφηκαν οι ΗΠΑ εναντίον του Ιράκ.
316
00:30:08,403 --> 00:30:09,723
{\an8}Ορίστε το χτύπημα.
317
00:30:09,723 --> 00:30:12,003
{\an8}Το Ιράκ στράφηκε εναντίον του κόσμου.
318
00:30:17,163 --> 00:30:18,763
{\an8}ΠΟΛΕΜΟΣ ΣΤΟ ΙΡΑΚ
2003-2011
319
00:30:19,563 --> 00:30:22,363
Τέτοιες εικόνες έχει η αλλαγή καθεστώτος.
320
00:30:25,283 --> 00:30:26,803
Ο Σαντάμ έφυγε.
321
00:30:28,883 --> 00:30:30,723
{\an8}Χτυπημένο από σύγχρονο οπλισμό,
322
00:30:30,723 --> 00:30:34,683
το χαλιφάτο έχει περικυκλωθεί
από στρατεύματα.
323
00:30:40,203 --> 00:30:46,043
Στις αρχές του 2010, αφότου η κατάσταση
είχε ηρεμήσει ουσιαστικά...
324
00:30:46,043 --> 00:30:48,803
Το Iσλαμικό Kράτος σβήνει.
325
00:30:49,523 --> 00:30:52,923
η κουρδική κυβέρνηση
προσέγγισε τον καθηγητή Γκραμ Μπάρκερ
326
00:30:53,603 --> 00:30:56,963
για να ξεκινήσει νέες ανασκαφές
στο σπήλαιο Σανιντάρ.
327
00:30:59,083 --> 00:31:01,803
Δεν αναμέναμε να βρούμε
λείψανα των Νεάντερταλ,
328
00:31:01,803 --> 00:31:06,003
δεν ήταν καν αυτός ο σκοπός.
Στοχεύαμε στην ενίσχυση
329
00:31:06,003 --> 00:31:07,403
του έργου του Σολέκι.
330
00:31:09,843 --> 00:31:12,643
Έτσι, ήταν τεράστια έκπληξη
331
00:31:12,643 --> 00:31:18,243
όταν το 2018 η ομάδα ανακάλυψε
τον πρώτο σκελετό Νεάντερταλ
332
00:31:18,243 --> 00:31:22,043
που βρέθηκε οπουδήποτε
τα τελευταία 25 και πλέον χρόνια.
333
00:31:25,043 --> 00:31:27,803
Πρώτα ήρθε στο φως ένα μέρος του κρανίου,
334
00:31:27,803 --> 00:31:32,043
που ήταν συναρπαστικό.
Ήταν μέρος της κόγχης του ματιού.
335
00:31:34,843 --> 00:31:39,283
Διαθέτει ξεκάθαρα χαρακτηριστικά
των Νεάντερταλ,
336
00:31:39,283 --> 00:31:42,243
όπως τα έντονα υπερόφρυα τόξα.
337
00:31:45,843 --> 00:31:48,683
Ακριβώς από κάτω ήταν το αριστερό χέρι,
338
00:31:50,003 --> 00:31:52,883
το οποίο ήταν διπλωμένο,
339
00:31:52,883 --> 00:31:56,243
κρυμμένο κάτω από το κεφάλι.
340
00:31:59,163 --> 00:32:01,283
Η σύγχρονη χρονολόγηση το τοποθέτησε
341
00:32:01,283 --> 00:32:04,483
στις παλαιότερες ανακαλύψεις του Σολέκι.
342
00:32:07,083 --> 00:32:10,043
{\an8}ΑΠΕΒΙΩΣΕ ΠΡΙΝ ΑΠΟ 75.000 ΧΡΟΝΙΑ
343
00:32:10,043 --> 00:32:16,083
{\an8}Τα 75.000 χρόνια
είναι δύσκολο να τα συλλάβει ο νους.
344
00:32:17,163 --> 00:32:21,003
Αν η καταγεγραμμένη ιστορία
μάς φαίνεται πολύς καιρός,
345
00:32:21,003 --> 00:32:24,683
μπροστά στην ιστορία του είδους μας
είναι σταγόνα στον ωκεανό.
346
00:32:34,083 --> 00:32:39,643
Αν σκεφτεί κανείς τι έγινε στον κόσμο,
οι Νεάντερταλ εξαφανίστηκαν,
347
00:32:40,243 --> 00:32:43,123
οι σύγχρονοι άνθρωποι
εποίκησαν τον πλανήτη.
348
00:32:44,603 --> 00:32:48,443
Γεωργία, πόλεις, αστικοποίηση.
Ευρωπαϊκή αποικιοκρατία.
349
00:32:50,803 --> 00:32:53,243
Η φρικαλεότητα του 20ού αιώνα.
350
00:33:12,723 --> 00:33:14,403
Ενώ συνέβαιναν όλα αυτά,
351
00:33:16,723 --> 00:33:18,043
αυτός ήταν εκεί...
352
00:33:23,283 --> 00:33:26,163
ή αυτή, σε ξαπλωτή θέση...
353
00:33:30,603 --> 00:33:32,843
κάτω από μια τεράστια μάζα από πέτρες.
354
00:33:35,083 --> 00:33:38,243
Και τον βρήκαμε,
κόντρα σε όλες τις προβλέψεις.
355
00:33:43,403 --> 00:33:47,803
{\an8}ΣΑΝΙΝΤΑΡ Ζ
356
00:33:50,763 --> 00:33:54,443
Είναι σίγουρα μια ανακάλυψη
της γενιάς μας. Εντελώς απρόσμενα.
357
00:34:00,683 --> 00:34:02,803
Το κρανίο είχε συνθλιβεί.
358
00:34:02,803 --> 00:34:05,923
Ολόκληρο το κρανίο είχε θρυμματιστεί
359
00:34:05,923 --> 00:34:08,243
και είχε μόνο 2-3 εκατοστά πάχος.
360
00:34:12,923 --> 00:34:14,363
Ήταν κατακερματισμένο.
361
00:34:15,963 --> 00:34:17,203
Και πολύ εύθραυστο.
362
00:34:21,643 --> 00:34:27,123
Ακόμα και ένα άγγιγμα με το πινέλο
μπορεί να διαλύσει κάτι.
363
00:34:27,123 --> 00:34:29,563
Θέλει προσεχτικές κινήσεις.
364
00:34:29,563 --> 00:34:31,003
Τι κομμάτι ήταν αυτό;
365
00:34:31,003 --> 00:34:33,323
Η κάτω γνάθος
366
00:34:34,683 --> 00:34:37,963
και τα περισσότερα κάτω δόντια,
αλλά όχι όλα.
367
00:34:37,963 --> 00:34:41,243
Τα ανασύραμε σε κομμάτια με όλο το ίζημα,
368
00:34:41,243 --> 00:34:42,803
για να κρατηθεί ενιαίο.
369
00:34:45,363 --> 00:34:47,843
Είναι επίπονη εργασία, και δικαιολογημένα.
370
00:34:48,443 --> 00:34:49,883
Έχεις μόνο μια ευκαιρία.
371
00:34:50,443 --> 00:34:53,283
Η αρχαιολογία
είναι εκ φύσεως καταστροφική.
372
00:34:53,963 --> 00:34:57,283
Όταν κάνεις μια ανασκαφή,
δεν μπορείς να την ξανακάνεις.
373
00:35:02,963 --> 00:35:06,523
Μετά, όλα τα πακέτα
μεταφέρθηκαν στην Αγγλία,
374
00:35:07,363 --> 00:35:09,443
για να τα συναρμολογήσουμε.
375
00:35:19,603 --> 00:35:24,443
ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΕΪΜΠΡΙΤΖ
ΗΝΩΜΕΝΟ ΒΑΣΙΛΕΙΟ
376
00:35:26,883 --> 00:35:29,123
Έχουμε μια μικρή, αλλά σπουδαία ομάδα.
377
00:35:29,803 --> 00:35:31,563
Έρχεται κόσμος από παντού.
378
00:35:35,163 --> 00:35:37,563
Μετά από το καθάρισμα των οστών,
379
00:35:37,563 --> 00:35:43,843
ήμουν έτοιμη να ξεκινήσω την αποκατάσταση,
ένα τεράστιο παζλ.
380
00:35:43,843 --> 00:35:46,083
{\an8}ΔΡ ΛΟΥΘΙΑ ΛΟΠΕΘ ΠΟΛΙΝ
381
00:35:46,083 --> 00:35:48,523
{\an8}ΣΥΝΤΗΡΗΤΡΙΑ
ΕΡΓΟ ΣΠΗΛΑΙΟΥ ΣΑΝΙΝΤΑΡ
382
00:35:48,523 --> 00:35:51,803
Τα πρώτα κομμάτια είναι τα πιο εύκολα.
383
00:35:54,163 --> 00:35:56,283
Μετά, γίνεται πιο περίπλοκο.
384
00:36:01,283 --> 00:36:02,763
Χρειάζεται υπομονή...
385
00:36:05,723 --> 00:36:09,803
επειδή στα χέρια σου κρατάς
ένα πολύ μοναδικό δείγμα.
386
00:36:12,283 --> 00:36:14,403
Είναι τεράστια ευθύνη.
387
00:36:16,323 --> 00:36:18,243
Αν το κρανίο συναρμολογηθεί,
388
00:36:19,003 --> 00:36:23,003
τότε η ομάδα θα έχει ελπίδες
για την αναπαράσταση του προσώπου.
389
00:36:25,603 --> 00:36:29,483
Ένα άλλο σημείο του κρανίου
περιέχει κι άλλα στοιχεία.
390
00:36:31,843 --> 00:36:34,083
Σήμερα μάζεψα την πέτρα
391
00:36:34,083 --> 00:36:37,683
που σχηματίστηκε στα δόντια
του Σανιντάρ Ζ.
392
00:36:46,403 --> 00:36:50,163
Η πέτρα είναι μια επίστρωση στα δόντια,
393
00:36:50,163 --> 00:36:53,003
{\an8}την αφαιρεί ο οδοντίατρος
μία φορά τον χρόνο.
394
00:36:55,403 --> 00:36:57,803
Σχηματίζεται φυσιολογικά
395
00:36:57,803 --> 00:37:02,043
και παγιδεύει όλα όσα μπαίνουν
στο στόμα μας.
396
00:37:03,363 --> 00:37:06,923
Γι' αυτό μπορούμε να μάθουμε
πολλές πληροφορίες απ' αυτήν.
397
00:37:31,603 --> 00:37:34,603
Υπάρχει μια επίμονη θεωρία
398
00:37:34,603 --> 00:37:38,923
ότι οι Νεάντερταλ ήταν εξαίρετοι κυνηγοί
399
00:37:38,923 --> 00:37:41,883
και έτρωγαν κρέας, κρέας και μόνο κρέας.
400
00:37:48,483 --> 00:37:54,243
Μόλις τα τελευταία δέκα με είκοσι χρόνια
έχουμε αναγνωρίσει
401
00:37:54,243 --> 00:37:58,003
ότι οι Νεάντερταλ ήταν και φυτοφάγοι.
402
00:38:10,563 --> 00:38:13,363
Η γνώση του να μετατρέψεις
κάτι δηλητηριώδες
403
00:38:13,363 --> 00:38:16,683
σε κάτι θρεπτικό και εδώδιμο
404
00:38:17,643 --> 00:38:19,963
σου παίρνει μια ζωή να την αποκτήσεις.
405
00:38:24,563 --> 00:38:30,843
Αν πάρουμε ως παράδειγμα
τους σύγχρονους τροφοσυλλέκτες,
406
00:38:30,843 --> 00:38:33,523
τότε οι ειδικοί σε γνώσεις
407
00:38:33,523 --> 00:38:34,883
ήταν μάλλον γυναίκες.
408
00:38:42,483 --> 00:38:47,243
Στην προσπάθειά μας να δούμε
τι είδους φυτά έτρωγαν οι Νεάντερταλ...
409
00:38:51,763 --> 00:38:57,403
ίσως μάθουμε για τον ρόλο των γυναικών
στην κοινωνία μας.
410
00:39:03,603 --> 00:39:06,603
Δεν θα μάθουμε ποτέ την ιστορία τους,
το όνομά τους,
411
00:39:07,163 --> 00:39:08,843
τις ελπίδες, τα όνειρά τους.
412
00:39:12,003 --> 00:39:15,123
Είναι συναρπαστικό, όμως,
να συμμετέχεις σε ένα έργο
413
00:39:15,123 --> 00:39:20,043
στο οποίο επαναφέρεις έστω
και ένα μικρό κομματάκι της ζωής τους.
414
00:39:28,523 --> 00:39:31,163
Κι αναρωτιέσαι "Ποιο είναι αυτό το άτομο;
415
00:39:31,163 --> 00:39:34,083
Πώς έμοιαζε; Ποια είναι η ιστορία του;
416
00:39:34,083 --> 00:39:36,043
Πώς έφτασε μέχρι εδώ;"
417
00:39:40,243 --> 00:39:42,883
Το βρίσκω πολύ δύσκολο να φανταστώ
418
00:39:42,883 --> 00:39:47,003
την όψη του ατόμου αυτού
από το κρανίο και μόνο.
419
00:39:49,283 --> 00:39:53,363
Σ' αυτό βοηθούν οι εντυπωσιακές δεξιότητες
των αδερφών Κένις.
420
00:39:56,683 --> 00:39:59,563
ΑΡΝΕΜ
ΟΛΛΑΝΔΙΑ
421
00:40:04,843 --> 00:40:08,083
Έχουμε το κρανίο και τα στοιχεία
που μας έστειλε η Έμα.
422
00:40:08,083 --> 00:40:11,883
Είναι σχεδόν ολόκληρο το κρανίο
σε τρισδιάστατη εκτύπωση.
423
00:40:11,883 --> 00:40:14,123
Μπορούμε να τον δούμε.
424
00:40:14,123 --> 00:40:16,603
{\an8}Είμαστε οι αδερφοί Κένις.
425
00:40:16,603 --> 00:40:21,003
{\an8}Είμαστε δίδυμοι και μας συναρπάζει
η ανθρώπινη εξέλιξη.
426
00:40:21,003 --> 00:40:22,563
Κοίτα τη μύτη του.
427
00:40:22,563 --> 00:40:25,763
Μοιάζει με μύτη των Νεάντερταλ, αλλά
428
00:40:25,763 --> 00:40:28,523
η άλλη πλευρά είναι πολύ στενή.
429
00:40:28,523 --> 00:40:31,323
Αναπαριστούμε εξαφανισμένα ανθρώπινα είδη.
430
00:40:31,323 --> 00:40:33,003
Προσπαθούμε να δείξουμε
431
00:40:33,003 --> 00:40:37,443
πώς έμοιαζαν στην πραγματικότητα
οι αρχαίοι πρόγονοί μας.
432
00:40:37,443 --> 00:40:40,523
- Μεγάλα μάτια, μεγάλο πρόσωπο, μικρή μύτη.
- Ναι.
433
00:40:40,523 --> 00:40:46,203
Μεγάλες κόγχες, τεράστιες.
434
00:40:46,203 --> 00:40:49,123
Αν βάλεις την κάτω γνάθο...
435
00:40:50,203 --> 00:40:52,043
Ήμασταν κακοί μαθητές.
436
00:40:52,043 --> 00:40:53,683
Δεν διαβάζαμε πολύ.
437
00:40:53,683 --> 00:40:57,403
Πηγαίναμε στη βιβλιοθήκη
και βλέπαμε φωτογραφίες των Νεάντερταλ.
438
00:40:59,283 --> 00:41:01,803
Προσέχουμε αμέσως τα δόντια.
439
00:41:01,803 --> 00:41:03,803
- Απίστευτα.
- Κλασικός Νεάντερταλ.
440
00:41:03,803 --> 00:41:07,563
- Χρησιμοποιούσαν τα δόντια με μανία.
- Σαν εργαλείο.
441
00:41:07,563 --> 00:41:09,083
Θεωρήσαμε συναρπαστικό
442
00:41:09,083 --> 00:41:13,603
το πώς ένα πρόσωπο πιθήκου
μετατράπηκε σε ανθρώπινο πρόσωπο.
443
00:41:21,323 --> 00:41:23,523
Το συναρπαστικό με τους Νεάντερταλ
444
00:41:23,523 --> 00:41:26,123
είναι η τεράστια μύτη τους,
445
00:41:27,243 --> 00:41:28,803
το τεράστιο πρόσωπο.
446
00:41:29,443 --> 00:41:34,043
Δεν υπήρξε ξανά στην ανθρώπινη εξέλιξη
ένα τόσο παράξενο και μεγάλο πρόσωπο.
447
00:41:34,923 --> 00:41:36,603
Είναι φανταστικό.
448
00:41:46,083 --> 00:41:50,163
Συνήθως λαμβάνουμε παραμορφωμένα κρανία.
449
00:41:51,603 --> 00:41:53,443
Κάνουμε επανόρθωση στα κρανία.
450
00:41:53,443 --> 00:41:57,043
Τα ολοκληρώνουμε με μεθόδους
της δικανικής επιστήμης.
451
00:42:04,083 --> 00:42:07,963
Όταν ολοκληρωθεί το κρανίο,
εφαρμόζουμε το πάχος των ιστών,
452
00:42:09,163 --> 00:42:11,123
τους μυς και τη σάρκα.
453
00:42:14,043 --> 00:42:16,883
Το γεμίζουμε με μια στρώση δέρματος.
454
00:42:20,123 --> 00:42:22,243
{\an8}Θέλω να φαίνονται ανθρώπινοι.
455
00:42:22,243 --> 00:42:25,683
{\an8}Ούτε άγριοι, αλλά ούτε κοινότυποι.
456
00:42:42,883 --> 00:42:44,083
Ναι, έλα.
457
00:42:46,843 --> 00:42:49,283
Ελπίζω ότι πολλοί θα δουν το πρόσωπο
458
00:42:49,283 --> 00:42:52,043
και ίσως δουν πόσο παράξενο είναι.
459
00:42:53,563 --> 00:42:56,283
Έχουν πολύ περίεργα χαρακτηριστικά.
460
00:42:57,683 --> 00:43:01,163
Ο εγκέφαλος, όμως
είναι ίδιος με τον δικό μας.
461
00:43:01,163 --> 00:43:04,403
Είναι σαν εμάς, αλλά υπάρχουν διαφορές.
462
00:43:04,403 --> 00:43:06,883
Γιατί είναι διαφορετικοί;
463
00:43:09,283 --> 00:43:12,043
Είναι μια παράλληλη εξέλιξη με μας.
464
00:43:13,563 --> 00:43:15,563
- Ωραία.
- Ναι, εντάξει.
465
00:43:15,563 --> 00:43:18,923
Και γιατί ο ένας να εξαφανιστεί
κι ο άλλος να ζει ακόμα;
466
00:43:18,923 --> 00:43:22,043
Είναι συναρπαστικό.
Είναι σαν άλλοι "εμείς".
467
00:43:29,323 --> 00:43:32,403
Ιστορικά, αυτοί οι άλλοι "εμείς"
468
00:43:32,403 --> 00:43:36,083
δεν θεωρούνταν τόσο έξυπνοι
όσο το δικό μας είδος.
469
00:43:42,083 --> 00:43:48,723
Μόνο ο Χόμο Σάπιενς έχει ικανότητες
φαντασίας, δημιουργικότητας και εφεύρεσης.
470
00:44:00,843 --> 00:44:03,043
Αυτή η προκατάληψη κατέρρευσε
471
00:44:03,043 --> 00:44:09,403
μετά από τα ευρήματα σε ένα μυστικό
και εντυπωσιακό γαλλικό σπήλαιο.
472
00:44:11,083 --> 00:44:15,003
{\an8}ΜΠΡΟΥΝΙΚΕΛ
ΓΑΛΛΙΑ
473
00:44:22,603 --> 00:44:26,883
Πρώτα, μπαίνουμε σε έναν πολύ στενό χώρο.
474
00:44:29,643 --> 00:44:33,243
Θέλει προσοχή όταν μπαίνει κάποιος μέσα.
475
00:44:33,243 --> 00:44:35,603
Σπρώχνεις την τσάντα σου μπροστά σου.
476
00:44:56,563 --> 00:44:58,763
Και μετά μπαίνεις σε έναν άλλο κόσμο.
477
00:45:14,563 --> 00:45:17,843
Είναι εντελώς αφύσικο
να μπαίνεις σ' αυτές τις σπηλιές.
478
00:45:23,483 --> 00:45:26,923
Είναι χώροι που προκαλούν τρόμο.
479
00:45:35,403 --> 00:45:37,043
Ειδικά το βάθος της σπηλιάς.
480
00:45:50,923 --> 00:45:54,163
{\an8}Η σπηλιά βρίσκεται εκεί πολύ καιρό.
481
00:45:55,363 --> 00:45:57,323
Ίσως κι ένα εκατομμύριο χρόνια.
482
00:45:58,123 --> 00:46:01,563
Κι αυτό το νιώθεις όταν βρεθείς εκεί.
483
00:46:02,083 --> 00:46:06,283
Ένα περιβάλλον με μακρά ιστορία.
484
00:46:10,443 --> 00:46:14,923
Όταν προχωρήσεις,
βρίσκεις όμορφες και γαλήνιες λίμνες.
485
00:46:20,163 --> 00:46:22,403
Η σπηλιά πήρε σχήμα από το νερό,
486
00:46:23,163 --> 00:46:28,523
το οποίο στάζει και σχηματίζει
όμορφους σταλακτίτες και σταλαγμίτες.
487
00:46:34,123 --> 00:46:36,283
Το ενδιαφέρον είναι
488
00:46:37,683 --> 00:46:40,603
πως βλέπεις ένα μοτίβο.
489
00:46:41,843 --> 00:46:43,883
Σχηματίζουν κύκλους.
490
00:46:55,203 --> 00:46:58,283
Δεν είναι κάτι που βλέπεις συνήθως
σε φυσική σπηλιά.
491
00:47:07,043 --> 00:47:08,363
Είναι πολύ δομημένο.
492
00:47:11,843 --> 00:47:15,963
{\an8}Καταλάβαμε ότι υπήρχαν
αρχιτεκτονικά κόλπα.
493
00:47:24,283 --> 00:47:28,683
Μικρά στοιχεία ώστε να στερεωθούν
οι μεγάλοι σταλαγμίτες.
494
00:47:32,083 --> 00:47:35,883
Όλα αυτά είναι εντελώς δομημένα
και μελετημένα.
495
00:47:46,523 --> 00:47:52,083
Για έναν αρχαιολόγο είναι κάτι μοναδικό.
Δεν υπάρχει κάτι αντίστοιχο.
496
00:48:02,003 --> 00:48:04,763
Στη μεγάλη κυκλική κατασκευή,
497
00:48:04,763 --> 00:48:09,203
υπάρχει μια ωραία εστία
φτιαγμένη από σταλαγμίτες.
498
00:48:12,363 --> 00:48:15,563
Εδώ έχουμε μια θερμική αλλοίωση,
αλλά δεν είναι η μόνη.
499
00:48:15,563 --> 00:48:17,723
Έχουμε αρκετές...
500
00:48:17,723 --> 00:48:20,323
- Εδώ συμφωνούμε, είναι η εστία.
- Η εστία.
501
00:48:20,323 --> 00:48:21,523
Είναι η εστία.
502
00:48:24,763 --> 00:48:30,803
Εδώ έχουμε αρκετά σημεία
όπου κάποια στιγμή υπήρχε φωτιά.
503
00:48:33,283 --> 00:48:34,283
Αριθμός 38,
504
00:48:34,283 --> 00:48:37,763
στη μέση.
505
00:48:37,763 --> 00:48:40,603
Κάτι σαν αυτό που θα κάναμε
σε μια κατασκήνωση.
506
00:48:40,603 --> 00:48:46,043
Θα παίρναμε ξύλα, θα φτιάχναμε μια εστία
σε τριγωνική μορφή,
507
00:48:46,043 --> 00:48:47,963
με μυτερό σχήμα.
508
00:48:47,963 --> 00:48:51,323
Είναι συναρπαστικό,
επειδή βλέπουμε ίχνη αιθάλης,
509
00:48:51,323 --> 00:48:53,483
θερμικές αλλοιώσεις.
510
00:48:53,483 --> 00:48:57,043
Υπάρχει μαύρη αιθάλη, κόκκινη, μοβ.
511
00:49:03,523 --> 00:49:07,803
Προφανώς, σε όλους τους παραδοσιακούς
ή προϊστορικούς πληθυσμούς
512
00:49:07,803 --> 00:49:10,243
η φωτιά είχε συμβολική αξία.
513
00:49:32,523 --> 00:49:38,403
Βρήκαμε στο έδαφος
πολύ μικρά κομμάτια καμένου ξύλου.
514
00:49:41,083 --> 00:49:44,803
Μάλλον έμπαιναν στη σπηλιά με δάδες.
515
00:49:50,323 --> 00:49:53,443
Αν βρεθείς στη μέση της σπηλιάς χωρίς φως,
516
00:49:53,443 --> 00:49:54,883
είναι πολύ επικίνδυνο.
517
00:49:56,483 --> 00:49:58,883
Πρέπει να επικοινωνείς πολύ καλά.
518
00:50:10,963 --> 00:50:13,883
Πρέπει να ξέρεις
να χειρίζεσαι καλά τη φωτιά,
519
00:50:18,523 --> 00:50:19,563
τον φωτισμό.
520
00:50:27,163 --> 00:50:30,803
Η πρώτη ιδέα ήταν να χρονολογήσουμε
αυτές τις κατασκευές.
521
00:50:43,323 --> 00:50:46,123
Αυτά είναι πυρήνες
από το σπήλαιο Μπρουνικέλ
522
00:50:46,123 --> 00:50:51,243
και μας λένε την ηλικία των κατασκευών.
523
00:50:54,723 --> 00:50:57,203
Μελετώντας έξι διαφορετικούς πυρήνες,
524
00:50:57,203 --> 00:51:02,643
μπορέσαμε να κάνουμε ακριβή υπολογισμό
στα 176.500 χρόνια,
525
00:51:03,243 --> 00:51:06,683
κι αυτό ήταν εκπληκτικό.
526
00:51:12,043 --> 00:51:14,643
Στην Ευρώπη, πριν από 175.000 χρόνια
527
00:51:14,643 --> 00:51:16,403
υπήρχαν μόνο Νεάντερταλ.
528
00:51:18,323 --> 00:51:22,563
Στο Μπρουνικέλ υπάρχει
η παλαιότερη ορατή κατασκευή στον κόσμο.
529
00:51:31,603 --> 00:51:34,403
Είναι συγκινητικό
να βλέπεις τις κατασκευές,
530
00:51:34,403 --> 00:51:38,083
ειδικά όταν γνωρίζεις πόσο παλιές είναι.
531
00:51:51,203 --> 00:51:55,163
Το ερώτημα
που επαναλαμβάνεται συνεχώς είναι
532
00:51:55,163 --> 00:51:56,643
"Σε τι χρησίμευαν;"
533
00:52:20,443 --> 00:52:23,763
Ο κύκλος μοιάζει με τον κόσμο.
534
00:52:23,763 --> 00:52:28,043
Είσαι μέσα και έξω από τον κόσμο.
Είναι τέτοιες οι έννοιες.
535
00:52:30,683 --> 00:52:35,123
Οι ιθαγενείς της Αμερικής
είχαν παρόμοιους κύκλους
536
00:52:35,123 --> 00:52:38,883
και ο κόσμος ερχόταν κοντά σε πνεύματα.
537
00:52:49,723 --> 00:52:51,963
Είναι η απαρχή της θρησκείας;
538
00:53:01,403 --> 00:53:05,763
Είναι ένα κρίσιμο ερώτημα
και πολύ δύσκολα μπορεί να απαντηθεί.
539
00:53:20,483 --> 00:53:25,483
Διαπιστώνουμε όλο και περισσότερο
ότι οι Νεάντερταλ,
540
00:53:27,363 --> 00:53:30,243
μια ανθρωπότητα πολύ αρχαιότερη,
541
00:53:33,123 --> 00:53:38,043
έχει όλο και περισσότερα κοινά
με τον σύγχρονο άνθρωπο.
542
00:53:52,403 --> 00:53:54,283
Με το Μπρουνικέλ, επομένως,
543
00:53:55,803 --> 00:54:02,683
αναπτύξαμε αυτήν τη σχέση που έχουμε
με έναν πολύ αρχαίο πρόγονο.
544
00:54:11,923 --> 00:54:15,963
Οι αινιγματικοί κύκλοι στο Μπρουνικέλ
είναι ένα υπέροχο κομμάτι
545
00:54:15,963 --> 00:54:19,963
της συνεχούς επαναξιολόγησης
της κουλτούρας των Νεάντερταλ...
546
00:54:25,883 --> 00:54:28,163
η οποία ξεκίνησε στο Σανιντάρ,
547
00:54:28,803 --> 00:54:31,523
και συνεχίζεται μέχρι σήμερα.
548
00:54:44,963 --> 00:54:48,283
Φέτος βρήκαμε απομονωμένα κομμάτια
549
00:54:48,283 --> 00:54:51,203
πιθανώς ενός ολοκληρωμένου σκελετού.
550
00:54:53,243 --> 00:54:54,683
Ίσως βρήκαμε άλλο άτομο.
551
00:54:57,283 --> 00:54:59,883
Βρήκαμε τις αριστερές ωμοπλάτες.
552
00:55:00,883 --> 00:55:03,763
Βρήκαμε ένα σχεδόν ολοκληρωμένο δεξί χέρι.
553
00:55:07,763 --> 00:55:10,323
Βρήκαμε τέσσερα δάκτυλα,
554
00:55:10,323 --> 00:55:13,123
στο σημείο όπου θα βρίσκονταν στο σώμα.
555
00:55:13,123 --> 00:55:15,043
Σε ανατομική θέση, δηλαδή.
556
00:55:15,643 --> 00:55:19,083
Τα νέα λείψανα βρίσκονται
ανάμεσα σε μια ομάδα ατόμων,
557
00:55:19,083 --> 00:55:23,923
οι οποίοι περιλαμβάνουν
τους Σανιντάρ 4 και Σανιντάρ Ζ.
558
00:55:26,443 --> 00:55:27,763
Είναι συναρπαστικό,
559
00:55:27,763 --> 00:55:31,763
επειδή αποτελούν στοιχεία
για το ότι οι Νεάντερταλ
560
00:55:31,763 --> 00:55:35,443
έβαζαν τους νεκρούς τους
σε συγκεκριμένο σημείο.
561
00:55:39,203 --> 00:55:43,683
Μήπως επέστρεφαν στο συγκεκριμένο σημείο
πολλές φορές,
562
00:55:43,683 --> 00:55:47,443
με απόσταση δεκαετιών
ή ίσως και χιλιάδων χρόνων;
563
00:55:48,843 --> 00:55:50,403
Οπότε, αναρωτιέσαι
564
00:55:50,403 --> 00:55:56,443
αν ήταν σύμπτωση ή αν ήταν σκόπιμο.
565
00:55:57,683 --> 00:56:01,283
Κι αν ήταν σκόπιμο, τότε γιατί;
Τι τους έκανε να επιστρέφουν;
566
00:56:10,043 --> 00:56:15,843
Όταν θάφτηκε ο Σανιντάρ Ζ,
υπήρχε μια πέτρα πίσω από το κρανίο.
567
00:56:18,443 --> 00:56:22,323
Κι αυτό έχει ενδιαφέρον,
επειδή φαίνεται άτοπο.
568
00:56:24,803 --> 00:56:28,003
Μια ιδέα που μελετάμε
569
00:56:28,003 --> 00:56:30,963
είναι το ενδεχόμενο να μπήκε εκεί σκόπιμα.
570
00:56:38,003 --> 00:56:39,843
Ακόμα κάτι ενδιαφέρον είναι ότι
571
00:56:39,843 --> 00:56:43,243
στην άλλη πλευρά
υπάρχει μια μεγάλη, κάθετη πλάκα.
572
00:56:52,723 --> 00:56:56,123
Βλέποντας μεγάλες, κάθετες πλάκες
να εξέχουν από το έδαφος
573
00:56:56,123 --> 00:56:59,683
σκέφτεσαι ότι θα μπορούσαν
να ήταν και ταφόπλακες.
574
00:57:04,443 --> 00:57:07,523
Φαίνεται πως θάφτηκαν αρκετά άτομα εδώ
575
00:57:07,523 --> 00:57:09,963
και επιστρέφουν γι' αυτόν τον λόγο,
576
00:57:11,043 --> 00:57:14,403
σε ένα σημείο που σημαδεύτηκε
με μια χαρακτηριστική πλάκα,
577
00:57:14,403 --> 00:57:16,523
σε μια χαρακτηριστική σπηλιά.
578
00:57:24,803 --> 00:57:27,643
Είναι όλο και πιο προφανές ότι ο Σολέκι
579
00:57:27,643 --> 00:57:32,683
ανακάλυψε πρώτος πως το σπήλαιο Σανιντάρ
ήταν ξεχωριστό μέρος για τους Νεάντερταλ.
580
00:57:38,923 --> 00:57:41,323
Τοποθετούν σορούς.
581
00:57:41,323 --> 00:57:42,763
Είναι σε έναν κόσμο,
582
00:57:42,763 --> 00:57:46,563
στον οποίο επιστρέφουν τακτικά, ζουν εδώ.
583
00:57:50,443 --> 00:57:53,203
Η ομάδα από λείψανα ίσως αποτελεί τεκμήριο
584
00:57:53,203 --> 00:57:55,683
για έναν χώρο ταφής των Νεάντερταλ,
585
00:57:56,483 --> 00:57:59,603
μια ανακάλυψη με σημαντικές επιπτώσεις.
586
00:58:02,083 --> 00:58:05,203
Ο τρόπος με τον οποίο ο άνθρωπος
φέρεται στους νεκρούς
587
00:58:05,203 --> 00:58:11,203
μπορεί να μας δώσει πληροφορίες
για τη σκέψη, τη φαντασία, το συναίσθημα.
588
00:58:13,803 --> 00:58:17,923
Ίσως αντικατοπτρίζει την αντίληψή μας
για τον ίδιο τον θάνατο,
589
00:58:18,883 --> 00:58:22,963
κι αν πιστεύουμε
πως υπάρχει ζωή μετά θάνατον.
590
00:58:26,243 --> 00:58:32,523
Είναι μια ανερχόμενη θεωρία
για την πολυπλοκότητα των Νεάντερταλ.
591
00:58:34,123 --> 00:58:35,283
Δεν είναι εδώ πια.
592
00:58:40,883 --> 00:58:45,483
Οι ταφές είναι τα τελευταία ίχνη
της συμπεριφοράς των Νεάντερταλ,
593
00:58:45,483 --> 00:58:49,043
τα οποία διατηρήθηκαν
εντός αυτού του εντυπωσιακού σπηλαίου.
594
00:58:54,443 --> 00:58:59,123
Όμως, το μυστήριο παραμένει.
595
00:59:04,443 --> 00:59:10,963
Γιατί εξαφανίστηκε μια μορφή ανθρωπότητας
η οποία άκμασε για 300.000 χρόνια,
596
00:59:12,363 --> 00:59:14,163
πριν από 40 χιλιάδες χρόνια;
597
00:59:20,803 --> 00:59:23,523
Ίσως το καλύτερο σημείο
αναζήτησης απαντήσεων
598
00:59:23,523 --> 00:59:26,763
βρίσκεται στις ακτές της Μεσογείου,
599
00:59:26,763 --> 00:59:30,563
σε ένα από τα τελευταία προπύργια
των Νεάντερταλ.
600
00:59:32,163 --> 00:59:35,883
ΓΙΒΡΑΛΤΑΡ
601
00:59:38,283 --> 00:59:40,803
Καθόμαστε στο χείλος ενός γκρεμού,
602
00:59:42,763 --> 00:59:45,443
{\an8}στην πόλη των Νεάντερταλ,
όπως είπε ένας φίλος.
603
00:59:47,683 --> 00:59:52,963
Μια σειρά από σπηλιές στην ακτή,
ανατολικά του βράχου του Γιβραλτάρ.
604
00:59:58,083 --> 01:00:01,243
Το σπήλαιο Γκόραμ
είναι μια σειρά από σπηλιές,
605
01:00:01,883 --> 01:00:04,643
οι οποίες παρουσιάζουν ξεκάθαρα στοιχεία
606
01:00:04,643 --> 01:00:08,643
παρουσίας και χρήσης των Νεάντερταλ
για μεγάλο χρονικό διάστημα.
607
01:00:18,643 --> 01:00:23,203
Έχουμε στοιχεία τα οποία χρονολογούνται
τουλάχιστον 125.000 ετών.
608
01:00:28,803 --> 01:00:30,883
Η ομάδα έφερε στο φως στοιχεία
609
01:00:30,883 --> 01:00:34,643
για το ότι οι Νεάντερταλ
χρησιμοποιούσαν τις σπηλιές
610
01:00:34,643 --> 01:00:36,723
μέχρι και πριν από 40.000 χρόνια.
611
01:00:43,243 --> 01:00:46,243
Τα τελευταία 100.000 χρόνια
της ύπαρξής τους,
612
01:00:46,243 --> 01:00:49,483
ο κόσμος των Νεάντερταλ άλλαζε συνεχώς.
613
01:01:07,083 --> 01:01:09,243
Οι κλιματικές αλλαγές ήταν σκληρές.
614
01:01:09,243 --> 01:01:11,443
Υπήρξαν κι άλλες εποχές παγετώνων,
615
01:01:11,443 --> 01:01:15,123
αλλά αναμφίβολα η τελευταία
είχε τον χειρότερο αντίκτυπο.
616
01:01:15,123 --> 01:01:17,803
Το σκανδιναβικό φύλλο πάγου
επεκτάθηκε νότια.
617
01:01:18,923 --> 01:01:22,163
Η Γαλλία κι η κεντρική Ευρώπη
ήταν μόνο στέπα του μαμούθ.
618
01:01:23,323 --> 01:01:25,283
Ήταν ένα πολύ σκληρό περιβάλλον.
619
01:01:28,563 --> 01:01:30,883
Η τούνδρα δεν έφτασε τόσο νότια,
620
01:01:31,723 --> 01:01:33,923
αλλά οι αλλαγές ήταν προφανείς.
621
01:01:34,443 --> 01:01:38,963
Όταν υπάρχουν συνθήκες ψύχους,
το νερό γίνεται πάγος,
622
01:01:38,963 --> 01:01:41,483
και η στάθμη της θάλασσας πέφτει.
623
01:01:45,323 --> 01:01:47,723
Με χαμηλότερη στάθμη της θάλασσας,
624
01:01:47,723 --> 01:01:50,203
αποκαλύπτεται μια τεράστια πεδιάδα,
625
01:01:50,203 --> 01:01:55,123
η οποία θα φιλοξενούσε
φυτοφάγα ζώα και πουλιά,
626
01:01:55,123 --> 01:01:58,283
με αβαθείς λίμνες με γλυκό νερό.
627
01:02:01,523 --> 01:02:05,323
Θα γνώριζαν ακριβώς
ποια είδη μπορούσαν να καταναλώσουν,
628
01:02:05,323 --> 01:02:09,283
πού να τα βρουν
και πώς να τα αξιοποιήσουν.
629
01:02:11,563 --> 01:02:14,243
Είναι ένα πολύ μικρό δείγμα από τα οστά
630
01:02:14,243 --> 01:02:16,763
και τα λείψανα που βρήκαμε στις σπηλιές.
631
01:02:16,763 --> 01:02:21,883
Έχουμε δεκάδες χιλιάδες τέχνεργα
που βρήκαμε τα τελευταία 30 χρόνια.
632
01:02:24,203 --> 01:02:29,363
Καταναλώνουν ζώα τα οποία
δεν συνδέονται με τους Νεάντερταλ.
633
01:02:31,923 --> 01:02:35,923
Έχουμε στοιχεία ότι πήγαιναν
στις βραχώδεις ακτές
634
01:02:35,923 --> 01:02:37,323
και μάζευαν πεταλίδες.
635
01:02:37,923 --> 01:02:39,683
Έχω μια πεταλίδα εδώ,
636
01:02:39,683 --> 01:02:44,163
η οποία έχει ακόμα κολλημένο επάνω της
έναν πυρόλιθο.
637
01:02:44,163 --> 01:02:46,963
Ο Νεάντερταλ το άφησε εκεί.
638
01:02:49,483 --> 01:02:54,083
Βρήκαμε κι αυτό το οστό
από ένα κοινό δελφίνι,
639
01:02:55,243 --> 01:02:57,043
και φέρει χαρακιές.
640
01:02:58,803 --> 01:03:03,323
Ίσως να ήταν ήδη νεκρό το δελφίνι,
αλλά το αποσάρκωσαν.
641
01:03:03,963 --> 01:03:05,883
Έβγαλαν τη σάρκα για να το φάνε.
642
01:03:10,763 --> 01:03:15,203
Οι Νεάντερταλ άκμασαν στην Ευρώπη
για περισσότερο χρόνο από ό,τι εμείς.
643
01:03:15,203 --> 01:03:16,243
Αναμφίβολα.
644
01:03:24,483 --> 01:03:26,803
Αυτό μού δείχνει πως είναι ευφυείς
645
01:03:26,803 --> 01:03:29,123
κι ότι κατανοούν το περιβάλλον τους.
646
01:03:34,283 --> 01:03:37,123
Μ' αυτήν την έννοια,
ήταν εξαιρετικά πετυχημένοι.
647
01:03:43,003 --> 01:03:46,763
Οι Νεάντερταλ ήταν ανθρώπινοι.
Ήταν ανθεκτικοί.
648
01:03:46,763 --> 01:03:48,563
Έμοιαζαν πολύ με μας.
649
01:03:49,203 --> 01:03:51,763
Μια μέρα, όμως, τελείωσαν όλα.
650
01:03:55,163 --> 01:03:58,083
Αυτό εντείνει
το μυστήριο της εξαφάνισής τους.
651
01:03:58,923 --> 01:04:04,403
Εξάλλου, αν οι Νεάντερταλ του Γιβραλτάρ
ήταν τόσο ανθεκτικοί για τόσο καιρό,
652
01:04:05,243 --> 01:04:06,843
τι να πήγε λάθος;
653
01:04:07,723 --> 01:04:12,003
Κάποιοι συνδέουν την Εποχή των Παγετώνων
με το ψύχος, το οποίο έγινε μεν,
654
01:04:12,003 --> 01:04:13,923
αλλά υπήρξε και ξηρασία.
655
01:04:15,563 --> 01:04:18,923
Η αλλαγή που έπληξε τους Νεάντερταλ
στο Γιβραλτάρ
656
01:04:18,923 --> 01:04:24,763
θεωρώ πως ήταν η εξαφάνιση των δέντρων.
657
01:04:30,083 --> 01:04:32,243
Έχεις δέντρα. Γιατί είναι σημαντικά;
658
01:04:32,243 --> 01:04:36,323
Επειδή σου επιτρέπουν να κυνηγήσεις
θηράματα στήνοντας ενέδρες.
659
01:04:41,363 --> 01:04:44,323
Διαμέσου των χρόνων, η εμφάνισή τους
660
01:04:44,323 --> 01:04:48,403
έμοιαζε με σωματότυπο παλαιστή,
661
01:04:48,403 --> 01:04:51,723
ικανοί να χιμήξουν σε ζώα με ακόντια,
662
01:04:51,723 --> 01:04:54,363
να επιτεθούν και να τα σκοτώσουν.
663
01:04:58,803 --> 01:05:02,083
Ξαφνικά, ο κόσμος έγινε ένα ανοικτό τοπίο.
664
01:05:02,083 --> 01:05:05,643
Τα ζώα σε βλέπουν από μακριά.
Γίνονται απλησίαστα.
665
01:05:10,203 --> 01:05:11,763
Όταν επήλθε η αλλαγή,
666
01:05:11,763 --> 01:05:15,323
ήταν τόσο γρήγορη, που η βιολογία
αδυνατούσε να ακολουθήσει.
667
01:05:29,723 --> 01:05:30,763
Αυτό τούς έπληξε.
668
01:05:42,363 --> 01:05:45,803
Θεωρούμε ότι είμαστε
το απόγειο της εξέλιξης,
669
01:05:45,803 --> 01:05:48,203
ανέκαθεν έτσι βλέπαμε τον εαυτό μας.
670
01:05:48,203 --> 01:05:51,603
Συγκριτικά με τους Νεάντερταλ,
είμαστε εδώ ενώ αυτοί όχι,
671
01:05:51,603 --> 01:05:53,563
επειδή είμαστε καλύτεροι.
672
01:05:54,323 --> 01:06:00,883
Μπορείς να προσαρμόζεσαι εύκολα,
μπορείς να τα πας καλά στον πλανήτη,
673
01:06:00,883 --> 01:06:03,563
όπως εμείς σήμερα, θα λέγαμε.
674
01:06:04,323 --> 01:06:08,243
Όμως, η ιστορία μάς λέει
πως υπάρχουν κι άλλες ανθρώπινες φύσεις,
675
01:06:08,243 --> 01:06:11,003
κι ότι κάποτε αποτυγχάνουν.
676
01:06:15,883 --> 01:06:19,683
Μπορεί να θεωρούμε ότι τα πάμε καλά,
αλλά ας το γνωρίζουμε αυτό.
677
01:06:26,803 --> 01:06:32,403
Πριν από 40.000 χρόνια, οι αριθμοί
των Νεάντερταλ έπεφταν κατακόρυφα.
678
01:06:33,323 --> 01:06:38,603
Όχι μόνο στο Γιβραλτάρ,
αλλά σε όλο τον κόσμο.
679
01:06:42,563 --> 01:06:45,843
Η κλιματική αλλαγή
αποτέλεσε παράγοντα στην πτώση τους.
680
01:06:48,603 --> 01:06:52,683
Αποτέλεσε παράγοντα, όμως,
και ο αυξανόμενος ανταγωνισμός
681
01:06:52,683 --> 01:06:54,563
με ένα άλλο είδος.
682
01:06:59,523 --> 01:07:05,403
Μέχρι και σήμερα, όλοι μας κουβαλάμε
ένα μικρό ποσοστό DNA των Νεάντερταλ.
683
01:07:09,363 --> 01:07:12,803
Μια κληρονομιά
από τους χαμένους προγόνους μας.
684
01:07:16,883 --> 01:07:21,323
Για τουλάχιστον 100.000 χρόνια,
κύματα από Χόμο Σάπιενς
685
01:07:21,323 --> 01:07:25,803
είχαν εξαπλωθεί από την Αφρική
στην Ευρώπη και στην Ασία,
686
01:07:29,403 --> 01:07:32,923
συναντώντας τους Νεάντερταλ
στα ταξίδια τους.
687
01:08:03,323 --> 01:08:06,683
Κάποιες απ' αυτές τις συναντήσεις
ίσως να ήταν βίαιες.
688
01:08:44,723 --> 01:08:49,723
Κάποιες άλλες,
πιθανόν να ήταν πιο ειρηνικές.
689
01:08:54,123 --> 01:08:59,203
Μια ομάδα ανθρώπων αναγνωρίζει
την ανθρώπινη φύση της άλλης.
690
01:09:08,883 --> 01:09:11,003
Η διαδρομή των θρυλικών ταξιδιών
691
01:09:11,003 --> 01:09:14,563
οδήγησε τους Χόμο Σάπιενς
στη Μέση Ανατολή.
692
01:09:17,523 --> 01:09:23,923
Κοντά στο προγονικό νεκροταφείο
των Νεάντερταλ στο Σανιντάρ.
693
01:09:38,563 --> 01:09:42,963
Πολλοί Χόμο Σάπιενς
φέρουν τα γονίδια των Νεάντερταλ.
694
01:09:46,283 --> 01:09:51,203
Πιστεύω ακράδαντα πως είμαστε ξαδέρφια.
695
01:09:51,203 --> 01:09:53,963
Έχουμε το ίδιο αίμα.
696
01:09:53,963 --> 01:09:56,123
Έχουμε τους ίδιους προγόνους.
697
01:10:04,923 --> 01:10:07,883
Μια συναρπαστική πτυχή της αρχαιολογίας
698
01:10:07,883 --> 01:10:10,483
είναι η ποικιλομορφία
της ανθρώπινης φύσης.
699
01:10:12,643 --> 01:10:16,243
Η μελέτη ανθρώπινων σκελετών
700
01:10:16,243 --> 01:10:20,043
μάς λέει πολλά
για τη ζωή και τις εμπειρίες τους.
701
01:10:22,963 --> 01:10:26,203
Στην ανασκαφή του Σανιντάρ Ζ,
είδαμε χαρακτηριστικά
702
01:10:26,203 --> 01:10:28,843
που υποδηλώνουν πως είναι ενήλικας,
703
01:10:28,843 --> 01:10:32,203
αλλά δεν γνωρίζαμε πόσων ετών ήταν
όταν πέθανε,
704
01:10:32,203 --> 01:10:34,483
δεν ξέραμε αν ήταν άντρας ή γυναίκα,
705
01:10:34,483 --> 01:10:37,643
ούτε πολλά για τη ζωή του.
706
01:10:40,723 --> 01:10:44,763
Αυτά τα ερωτήματα προσπαθούμε
να απαντήσουμε τώρα.
707
01:10:46,443 --> 01:10:51,243
Αυτή είναι η αριστερή κερκίδα.
Είναι ένα από τα οστά του αντιβραχίου.
708
01:10:52,523 --> 01:10:56,083
Μπορούμε να πούμε
ότι ήταν μικρόσωμο άτομο,
709
01:10:56,683 --> 01:11:02,443
κάπου στο 1,50 ή 1,55 με 1,60 ύψος.
710
01:11:03,403 --> 01:11:05,963
Λίγο πάνω από ενάμισι μέτρο.
711
01:11:08,443 --> 01:11:12,683
Αυτό είναι ένα κομμάτι της κάτω γνάθου
με κάποια δόντια.
712
01:11:12,683 --> 01:11:16,003
Είναι σημαντικό να προσέξουμε
ότι πολλά δόντια,
713
01:11:16,003 --> 01:11:19,803
ειδικά τα μπροστινά,
είναι εξαιρετικά φθαρμένα.
714
01:11:20,803 --> 01:11:21,883
Το σμάλτο εδώ
715
01:11:22,403 --> 01:11:25,803
έχει φθαρεί ολοκληρωτικά σε όλα τα δόντια.
716
01:11:27,083 --> 01:11:30,683
Είναι βέβαιο πως ένας Νεάντερταλ
με τόσο φθαρμένα δόντια
717
01:11:30,683 --> 01:11:32,643
είναι πιο μεγάλος σε ηλικία,
718
01:11:33,443 --> 01:11:36,523
πιθανόν μεταξύ 40 και 50 ετών.
719
01:11:42,323 --> 01:11:46,323
Υπάρχουν τρόποι να ξεχωρίσουμε το φύλο
από τον σκελετό του ατόμου.
720
01:11:47,763 --> 01:11:50,923
Χρησιμοποιήσαμε μια τεχνική
που λέγεται πρωτεωμική,
721
01:11:50,923 --> 01:11:53,483
στην οποία αναλύονται οι πρωτεΐνες
722
01:11:53,483 --> 01:11:55,083
του σμάλτου των δοντιών,
723
01:11:55,083 --> 01:11:59,443
επειδή γνωρίζουμε
ότι μια συγκεκριμένη πρωτεΐνη παράγεται
724
01:11:59,443 --> 01:12:01,363
κατά την παραγωγή του σμάλτου,
725
01:12:01,363 --> 01:12:05,603
η οποία έχει διαφορετική εκδοχή
726
01:12:05,603 --> 01:12:08,763
ανάλογα με το αν είναι χρωμόσωμα Χ
ή χρωμόσωμα Υ.
727
01:12:11,243 --> 01:12:15,403
Από εκεί καταδεικνύεται περίτρανα
ότι πρόκειται για γυναίκα.
728
01:12:21,683 --> 01:12:25,803
Συχνά σκεφτόμαστε τους Νεάντερταλ
ως άντρες
729
01:12:25,803 --> 01:12:30,603
ή επικεντρωνόμαστε σε πτυχές
της αντρικής συμπεριφοράς.
730
01:12:32,843 --> 01:12:37,163
Είναι μια συναρπαστική ευκαιρία
να κατανοήσουμε την κοινωνία τους
731
01:12:37,163 --> 01:12:38,483
πιο ολοκληρωτικά.
732
01:12:45,163 --> 01:12:47,883
Μια απτή αναπαράσταση
733
01:12:47,883 --> 01:12:52,483
της εμφάνισης
αυτής της γυναίκας Νεάντερταλ
734
01:12:52,483 --> 01:12:55,323
θα ήταν πραγματικά κάτι συναρπαστικό.
735
01:12:57,083 --> 01:13:00,563
- Λοιπόν, δρ Πομερόι.
- Για να δούμε.
736
01:13:01,963 --> 01:13:03,723
Έχουμε ένα έτοιμο.
737
01:13:04,923 --> 01:13:05,763
Ναι.
738
01:13:13,483 --> 01:13:14,803
Ξεκινώ από δω.
739
01:13:26,643 --> 01:13:28,163
- Λοιπόν.
- Λοιπόν.
740
01:13:28,843 --> 01:13:31,923
Απίθανη. Να τη γυρίσω να τη δουν όλοι.
741
01:13:36,483 --> 01:13:37,643
Με κοιτάει.
742
01:13:37,643 --> 01:13:41,163
Ναι. Εσύ ήσουν μαζί της
τον πιο πολύ καιρό.
743
01:13:42,163 --> 01:13:44,763
- Θυμάσαι τη μύτη...
- Ναι.
744
01:13:45,603 --> 01:13:47,123
- Απίθανη.
- Ναι.
745
01:13:47,123 --> 01:13:49,603
Έχει ενδιαφέρον η έκφρασή της,
746
01:13:49,603 --> 01:13:52,403
τα αισθήματα που κρύβει.
747
01:13:52,403 --> 01:13:56,043
Αυτή είναι η ομορφιά
αυτών των αναπαραστάσεων.
748
01:13:56,043 --> 01:14:02,243
Κάποιοι λένε επικριτικά
"Δεν μπορούμε να γνωρίζουμε πώς ήταν".
749
01:14:02,243 --> 01:14:06,003
Λένε ότι πολλά πράγματα είναι υποθετικά.
Ισχύει αυτό,
750
01:14:06,003 --> 01:14:12,283
αλλά σου δίνει μια αίσθηση
πώς ήταν ως άτομο.
751
01:14:17,883 --> 01:14:21,603
Προσδιορίζει την ουσία
της έννοιας της ανθρώπινης φύσης.
752
01:14:21,603 --> 01:14:24,803
Την έννοια του να είσαι Νεάντερταλ.
753
01:14:24,803 --> 01:14:27,123
Κατά κάποιο τρόπο αποτυπώνει
754
01:14:27,883 --> 01:14:31,163
μια βαθιά ιστορία της ανθρώπινης ζωής.
755
01:14:39,323 --> 01:14:43,923
{\an8}Τα μεγαλύτερα άτομα,
με τις γνώσεις τους, την εμπειρία τους...
756
01:14:43,923 --> 01:14:45,643
{\an8}ΣΑΝΙΝΤΑΡ Ζ
757
01:14:45,643 --> 01:14:48,483
{\an8}θα γνώριζαν τις καλές περιοχές.
758
01:14:51,923 --> 01:14:55,123
Αυτή η ανάμνηση, είτε ήταν μόνο δική της
759
01:14:55,123 --> 01:15:01,323
είτε ήταν μια γνώση την οποία μοιραζόταν
με τραγούδια και ιστορίες
760
01:15:01,323 --> 01:15:03,883
με παιδιά και εγγόνια,
761
01:15:03,883 --> 01:15:06,723
θα ήταν ζωτικής σημασίας για την ομάδα.
762
01:15:08,323 --> 01:15:14,323
Αυτή ήταν η αρχή του πολιτισμού
με την πραγματική της έννοια,
763
01:15:14,323 --> 01:15:18,243
παρά η πρώτη φορά
που κάποιος έφτιαξε ένα χτίσμα.
764
01:15:23,603 --> 01:15:27,563
Πιθανόν να ήταν ένα πρόσωπο εμπιστοσύνης
765
01:15:27,563 --> 01:15:31,723
και είχε τον ρόλο να μεταλαμπαδεύσει
τη γνώση στην επόμενη γενιά.
766
01:15:31,723 --> 01:15:35,643
Κι εδώ εμείς, 75.000 χρόνια αργότερα,
767
01:15:37,003 --> 01:15:39,723
ακόμα μαθαίνουμε απ' αυτήν.
768
01:15:55,363 --> 01:15:59,603
Το σπήλαιο Σανιντάρ μάς έδωσε
τεράστια γνώση για τους Νεάντερταλ,
769
01:16:00,283 --> 01:16:02,083
κι ακόμα μας μαθαίνει.
770
01:16:07,203 --> 01:16:11,843
Μας κάνει επίσης να αναρωτιόμαστε
για το τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος.
771
01:16:16,003 --> 01:16:19,363
Όπως η συμπόνοια για τον συνάνθρωπο.
772
01:16:22,563 --> 01:16:24,443
Πώς αντιμετωπίζουμε τον θάνατο.
773
01:16:27,323 --> 01:16:30,323
Κάτι που αναπόφευκτα
θα συμβεί σε όλους μας.
774
01:16:38,763 --> 01:16:41,323
Τώρα έχουμε μόνο ένα στιγμιότυπο,
775
01:16:41,323 --> 01:16:43,963
και είναι απίθανο και πλούσιο,
776
01:16:43,963 --> 01:16:46,163
αλλά δεν έχουμε ολοκληρωμένη εικόνα
777
01:16:46,163 --> 01:16:49,443
και υπάρχουν τόσα πολλά προς ανακάλυψη
778
01:16:52,283 --> 01:16:57,003
για το πώς κατανοούμε
την ανθρώπινη φύση και την ανθρωπότητα.
779
01:18:56,083 --> 01:18:59,723
{\an8}Υποτιτλισμός: Μαρία Ρούσσου