1 00:00:34,083 --> 00:00:37,483 Πολύ παλιά, οι πεδιάδες της ανατολικής Αφρικής 2 00:00:37,483 --> 00:00:40,483 ήταν το σπίτι των μακρινών μας προγόνων. 3 00:00:47,043 --> 00:00:51,123 Για άγνωστους λόγους, κάποιοι πρόγονοι 4 00:00:51,723 --> 00:00:55,323 αποφάσισαν να φύγουν και ταξίδεψαν βόρεια 5 00:00:55,923 --> 00:00:59,123 και έγιναν οι Νεάντερταλ. 6 00:01:04,883 --> 00:01:07,123 Ο αριθμός τους αυξανόταν με τον καιρό. 7 00:01:09,723 --> 00:01:15,243 Τα εδάφη τους κάλυπταν από τη Ρωσία μέχρι τις ακτές του Ατλαντικού. 8 00:01:21,203 --> 00:01:25,523 {\an8}Μικρές ομάδες που περιφέρονταν σε αχανείς εκτάσεις έρημης γης. 9 00:01:30,443 --> 00:01:36,083 Επέζησαν παρά τις δυσκολίες για πάνω από 300.000 χρόνια, 10 00:01:36,843 --> 00:01:38,243 μέχρι που, ξαφνικά, 11 00:01:39,403 --> 00:01:40,523 εξαφανίστηκαν. 12 00:01:45,363 --> 00:01:49,243 {\an8}Τα λείψανά τους διατηρήθηκαν μόνο σε ελάχιστα σημεία. 13 00:01:50,043 --> 00:01:52,163 Ένα από τα πιο σημαντικά σημεία 14 00:01:53,043 --> 00:01:55,003 βρίσκεται στη Μέση Ανατολή, 15 00:01:55,603 --> 00:01:58,083 ένας αρχαιολογικός θησαυρός 16 00:01:58,083 --> 00:02:01,123 {\an8}κρυμμένος βαθιά στα βουνά του Κουρδιστάν, 17 00:02:02,043 --> 00:02:04,003 {\an8}στο σπήλαιο Σανιντάρ. 18 00:02:09,483 --> 00:02:11,123 Το σπήλαιο Σανιντάρ 19 00:02:11,123 --> 00:02:16,843 θεωρείται ένα από τα πιο σημαντικά σπήλαια στον κόσμο 20 00:02:17,803 --> 00:02:20,883 για την εποχή των Νεάντερταλ και του Χόμο Σάπιενς. 21 00:02:21,683 --> 00:02:27,683 Σε ένα μέρος όπου πάντα υπήρχε ζωή, 22 00:02:27,683 --> 00:02:30,683 ίσως βρούμε απαντήσεις σε ερωτήματα. 23 00:02:31,683 --> 00:02:34,283 Ερωτήματα που ακόμα αποτελούν μυστήρια. 24 00:02:37,363 --> 00:02:39,843 Ποιοι ήταν οι Νεάντερταλ; 25 00:02:41,203 --> 00:02:44,643 Ποιος ήταν ο λόγος της μακροχρόνιας ακμής τους; 26 00:02:45,843 --> 00:02:50,283 Και γιατί εξαφανίστηκαν τελικά; 27 00:02:51,803 --> 00:02:55,763 ΤΑ ΜΥΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΝΕΑΝΤΕΡΤΑΛ 28 00:03:20,243 --> 00:03:23,323 Το Σανιντάρ βρίσκεται στους πρόποδες του Μπράντοστ, 29 00:03:23,323 --> 00:03:26,283 αλλά η λέξη πρόποδες δεν δίνει την πραγματική εικόνα. 30 00:03:28,723 --> 00:03:32,723 Είναι ορεινό το τοπίο, με απόκρημνες βουνοκορφές. 31 00:03:35,203 --> 00:03:39,683 Το σπήλαιο Σανιντάρ εντυπωσιάζει λόγω του μεγέθους και της κλίμακάς του. 32 00:03:42,323 --> 00:03:46,523 Η πρόσβαση γίνεται από χαμηλά. Είναι απίστευτα εντυπωσιακό. 33 00:03:50,283 --> 00:03:51,843 Είναι πολύ μεγάλο. 34 00:03:51,843 --> 00:03:55,443 Έχει μεγάλο στόμιο, και γι' αυτό είναι φωτεινό. 35 00:03:57,483 --> 00:04:01,043 Πετούν πετροχελίδονα από πάνω σου, 36 00:04:01,043 --> 00:04:04,283 οι αετοί κόβουν βόλτες και οι λύκοι αλυχτούν τη νύχτα. 37 00:04:04,283 --> 00:04:06,803 Είναι καταπληκτικό το μέρος. 38 00:04:08,843 --> 00:04:13,923 {\an8}Είναι πολύ ξεχωριστό για μένα το ότι κάνω εγώ τις ανασκαφές εκεί. 39 00:04:13,923 --> 00:04:16,243 {\an8}ΔΡ ΕΜΑ ΠΟΜΕΡΟΪ ΠΑΛΑΙΟΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΟΣ 40 00:04:17,803 --> 00:04:21,203 Η Έμα είναι μέλος μιας ομάδας Βρετανών αρχαιολόγων 41 00:04:21,203 --> 00:04:25,723 που κλήθηκαν να εργαστούν στο σπήλαιο από Κούρδους συναδέλφους. 42 00:04:27,683 --> 00:04:32,443 Το σπήλαιο Σανιντάρ είναι εμβληματικό στην ιστορία των Νεάντερταλ, 43 00:04:33,243 --> 00:04:37,243 και έχει διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στη αναθεώρησή μας 44 00:04:37,243 --> 00:04:39,443 για όσα υποθέτουμε ότι έκαναν, 45 00:04:39,443 --> 00:04:42,043 για το πώς ήταν και τις ικανότητές τους. 46 00:04:44,003 --> 00:04:46,163 Σκοπός του νέου έργου 47 00:04:46,163 --> 00:04:51,803 είναι η χρήση όλου του εύρους της αρχαιολογικής επιστήμης, 48 00:04:51,803 --> 00:04:55,283 ώστε να ρίξουμε φως στη συμπεριφορά των Νεάντερταλ. 49 00:04:57,883 --> 00:05:02,123 Η τάφρος δεν είχε ανασκαφεί ξανά από τη δεκαετία του '60. 50 00:05:02,643 --> 00:05:04,003 Από τότε, 51 00:05:04,003 --> 00:05:10,163 η ιδέα που είχαμε για τους προγόνους μας έχει αλλάξει αρκετά. 52 00:05:11,643 --> 00:05:13,323 Σήμερα με τον όρο Νεάντερταλ 53 00:05:13,323 --> 00:05:16,603 περιγράφουμε κάποιον που είναι κάπως χαζός. 54 00:05:16,603 --> 00:05:19,803 Είναι υποτιμητικός όρος στην καθομιλουμένη, 55 00:05:19,803 --> 00:05:21,723 λέμε "Τι Νεάντερταλ που είναι". 56 00:05:21,723 --> 00:05:27,203 Αρχαιολογικά, πλησιάζουν όλο και πιο πολύ στον Χόμο Σάπιενς, 57 00:05:27,203 --> 00:05:30,403 {\an8}και η αναθεώρηση αυτή οφείλεται στη δουλειά που έκανε... 58 00:05:30,403 --> 00:05:33,563 {\an8}ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΓΚΡΑΜ ΜΠΑΡΚΕΡ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΕΡΓΟΥ ΣΑΝΙΝΤΑΡ 59 00:05:33,563 --> 00:05:36,123 {\an8}ο Ραλφ Σολέκι εδώ στο σπήλαιο Σανιντάρ. 60 00:05:40,403 --> 00:05:42,883 ΙΡΑΚ 61 00:05:42,883 --> 00:05:46,363 {\an8}Ο Ραλφ Σολέκι γεννήθηκε το 1917. 62 00:05:46,363 --> 00:05:48,883 Πέθανε πρόσφατα σε μεγάλη ηλικία. 63 00:05:49,403 --> 00:05:51,243 Απίστευτα σκληρός άνθρωπος. 64 00:05:53,363 --> 00:05:56,203 Στεκόταν σε νάρκη στον Β' Παγκόσμιο 65 00:05:56,203 --> 00:05:58,283 και επέζησε από θαύμα. 66 00:06:00,883 --> 00:06:04,203 Ήταν ένας αξιόλογος άνθρωπος. 67 00:06:05,843 --> 00:06:09,123 Δεν ξέρω ακριβώς πώς άκουσε για το Σανιντάρ, 68 00:06:10,163 --> 00:06:16,843 {\an8}αλλά ήρθε και εργάστηκε εδώ για πέντε σεζόν μεταξύ του 1951 και 1960. 69 00:06:23,243 --> 00:06:24,923 Έφτιαξε μια τάφρο 70 00:06:24,923 --> 00:06:28,763 που κάλυπτε σχεδόν όλο το έδαφος του σπηλαίου. 71 00:06:35,483 --> 00:06:38,203 Το μέρος έγινε τόσο γνωστό 72 00:06:38,203 --> 00:06:43,003 επειδή ανακάλυψε δέκα Νεάντερταλ, άντρες, γυναίκες και παιδιά. 73 00:06:55,723 --> 00:06:59,003 {\an8}ΑΜΠΝΤΟΥΛΑΧ ΜΠΑΡΖΑΝΙ 74 00:06:59,003 --> 00:07:00,763 Εκείνο τον καιρό 75 00:07:01,803 --> 00:07:03,803 ήμασταν νέοι. 76 00:07:07,363 --> 00:07:09,683 Εγώ ήμουν κάπου 77 00:07:11,123 --> 00:07:12,923 στα 17 με 18 χρονών. 78 00:07:16,843 --> 00:07:18,843 Ο καθηγητής μάς τα έδειξε όλα. 79 00:07:21,443 --> 00:07:24,443 Αφαιρέθηκαν πολλές και μεγάλες πέτρες από τη σπηλιά. 80 00:07:25,083 --> 00:07:26,523 Με εκρηκτικά. 81 00:07:35,403 --> 00:07:39,603 Βρήκαν σκελετούς Νεάντερταλ. Ήταν μεγάλη υπόθεση. 82 00:07:42,963 --> 00:07:46,803 Είχαν χοντρά οστά. 83 00:07:47,483 --> 00:07:49,803 Είχαν μεγάλο κεφάλι. 84 00:07:53,203 --> 00:07:54,043 Τα χέρια τους, 85 00:07:55,643 --> 00:07:57,803 όλα τους ήταν εντυπωσιακά. 86 00:07:59,243 --> 00:08:03,043 Ήταν η πρώτη μεγάλη ανακάλυψη του Σολέκι. 87 00:08:03,763 --> 00:08:06,363 Την ονόμασε Σανιντάρ 1. 88 00:08:07,283 --> 00:08:11,363 Ένας σκελετός από ένα είδος πολύ διαφορετικό από το δικό μας. 89 00:08:16,443 --> 00:08:19,043 Έχουν πιο έντονα χαρακτηριστικά. 90 00:08:19,043 --> 00:08:21,963 Μεγάλα υπερόφρυα τόξα, διαφορετικό σχήμα κρανίου. 91 00:08:21,963 --> 00:08:23,723 Εμείς έχουμε στρογγυλό κρανίο. 92 00:08:23,723 --> 00:08:25,283 Είναι κοντόχοντροι. 93 00:08:26,443 --> 00:08:30,323 Υποθέτουμε ότι μιλούσαν κάποια γλώσσα. 94 00:08:32,283 --> 00:08:34,003 Όσο περισσότερα μαθαίνουμε, 95 00:08:34,003 --> 00:08:37,043 τόσο πιο ξεκάθαρο γίνεται ότι ήταν πιο περίπλοκοι 96 00:08:37,043 --> 00:08:40,043 απ' όσο νομίζαμε πριν από 40, 50 χρόνια. 97 00:08:44,723 --> 00:08:47,403 Το αποκαλούμε δέντρο της ζωής. 98 00:08:48,283 --> 00:08:50,123 Ο κάθε άνθρωπος και το κάθε ζώο 99 00:08:50,963 --> 00:08:54,123 αποτελεί ένα κλαδί σ' αυτό το δέντρο της ζωής. 100 00:08:54,883 --> 00:08:58,923 {\an8}ΑΜΠΝΤΟΥΛΑΧΑΜΠ ΣΟΥΛΕΪΜΑΝ ΧΑΣΑΝ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ ΚΑΙ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ 101 00:08:58,923 --> 00:09:03,843 Εμείς αποτελούμε ένα κλαδί και οι Νεάντερταλ ένα άλλο. 102 00:09:06,123 --> 00:09:08,683 Κάποια στιγμή στον χρόνο χωριστήκαμε. 103 00:09:10,603 --> 00:09:12,923 Νιώθω πραγματικά 104 00:09:13,483 --> 00:09:18,003 ότι κάθομαι πάνω στα λείψανα κάποιου ξαδέρφου μου. 105 00:09:24,843 --> 00:09:29,203 Αυτήν τη στιγμή είμαστε τεσσεράμισι μέτρα από την επιφάνεια της σπηλιάς. 106 00:09:29,883 --> 00:09:32,643 Άρα, μιλάμε για 45.000 χρόνια πριν. 107 00:09:33,323 --> 00:09:35,883 Είναι το επίπεδο στο οποίο έχουμε 108 00:09:35,883 --> 00:09:38,723 τον ενταφιασμό ή την εναπόθεση του Σανιντάρ 1. 109 00:09:41,643 --> 00:09:46,083 {\an8}ΣΑΝΙΝΤΑΡ 1 110 00:09:46,843 --> 00:09:50,043 {\an8}ΑΠΕΒΙΩΣΕ ΠΡΙΝ ΑΠΟ 45.000 ΧΡΟΝΙΑ 111 00:09:50,963 --> 00:09:54,123 Είχε ένα τραύμα δεξιά στο κεφάλι... 112 00:09:58,843 --> 00:10:00,643 αλλά και στο αριστερό μάτι, 113 00:10:00,643 --> 00:10:03,283 που μπορεί να τον άφησε και τυφλό, 114 00:10:03,283 --> 00:10:06,163 και ίσως να συνδέεται με άλλους τραυματισμούς. 115 00:10:18,803 --> 00:10:21,563 Το δεξί του χέρι ήταν παράλυτο... 116 00:10:24,643 --> 00:10:29,523 και είχε σπάσει το δεξί του χέρι σε πάνω από ένα σημείο, 117 00:10:29,523 --> 00:10:30,723 αλλά φαίνεται 118 00:10:30,723 --> 00:10:34,603 ότι το κάτω μέρος είχε αφαιρεθεί είτε σκόπιμα είτε από ατύχημα. 119 00:10:34,603 --> 00:10:38,163 Βασικά, δεν είχε δεξί χέρι από τον αγκώνα και κάτω. 120 00:10:40,763 --> 00:10:45,083 Είχε κι άλλους τραυματισμούς. Είχε σοβαρή αρθρίτιδα στο γόνατο. 121 00:10:50,043 --> 00:10:52,283 Κατάγματα στο πόδι. 122 00:10:54,843 --> 00:10:57,563 Το κυνήγι, για παράδειγμα, 123 00:10:57,563 --> 00:11:00,923 ίσως να μην μπορούσε να κυνηγήσει, 124 00:11:00,923 --> 00:11:03,683 αλλά είχε ζήσει σχετικά μέχρι τα γηρατειά του. 125 00:11:12,443 --> 00:11:15,803 Η καινούρια ανακάλυψη ήταν σημαντική. 126 00:11:20,643 --> 00:11:24,043 Η ανακάλυψη του Σανιντάρ 1 ήταν τεράστια αλλαγή, 127 00:11:24,043 --> 00:11:25,963 επειδή υπονοούσε την πιθανότητα 128 00:11:25,963 --> 00:11:30,243 να υπήρχε φροντίδα και συμπόνοια στην κοινωνία των Νεάντερταλ. 129 00:11:32,483 --> 00:11:36,563 Βρήκαμε τεκμήρια ενός σοβαρά τραυματισμένου ατόμου 130 00:11:36,563 --> 00:11:39,363 που δεχόταν φροντίδα από τους γύρω του. 131 00:11:47,163 --> 00:11:50,323 Αμέσως μετά, ο Σολέκι έφερε στο φως ακόμα ένα λείψανο 132 00:11:50,323 --> 00:11:53,643 με εξίσου εντυπωσιακή ιστορία. 133 00:11:53,643 --> 00:11:57,963 {\an8}ΣΑΝΙΝΤΑΡ 3 134 00:12:00,003 --> 00:12:04,403 {\an8}ΑΠΕΒΙΩΣΕ ΠΡΙΝ ΑΠΟ 45.000 ΧΡΟΝΙΑ 135 00:12:06,123 --> 00:12:09,523 Ο Σανιντάρ 3 ήταν ακόμη ένας ενήλικας άντρας, 136 00:12:10,443 --> 00:12:12,643 κι αυτός με τραυματισμούς, 137 00:12:12,643 --> 00:12:16,843 μεταξύ αυτών ένας σοβαρός τραυματισμός στα πλευρά. 138 00:12:17,963 --> 00:12:22,123 Μια έντονη υπενθύμιση για τη βίαιη φύση της νεολιθικής ζωής. 139 00:12:35,523 --> 00:12:40,443 Βρέθηκαν κι άλλα αντικείμενα σε άλλα μέρη του σπηλαίου, 140 00:12:40,443 --> 00:12:43,723 τα οποία δίνουν στοιχεία για την τύχη του Σανιντάρ 3. 141 00:12:44,883 --> 00:12:48,163 {\an8}Αυτά είναι κάποια από τα τέχνεργα του Σανιντάρ. 142 00:12:49,123 --> 00:12:53,323 Αυτό το μεγάλο κομμάτι είναι ένας πυρήνας, μία λίθος. 143 00:12:53,323 --> 00:12:56,763 Είναι στρογγυλές πέτρες, ίσως από το ποτάμι. 144 00:12:56,763 --> 00:13:00,123 Ο Νεάντερταλ το μάζεψε με σκοπό να αφαιρέσει κομμάτια, 145 00:13:00,723 --> 00:13:02,723 είτε για να το κάνει εργαλείο, 146 00:13:02,723 --> 00:13:06,883 ή να κάνει εργαλείο τα κομματάκια του, τα θραύσματα. 147 00:13:06,883 --> 00:13:10,523 Όλα αυτά βρίσκονται στον ποταμό Ζαμπ, τρία χιλιόμετρα μακριά. 148 00:13:20,883 --> 00:13:24,043 Προσπαθώ να δημιουργήσω αιχμή. 149 00:13:25,003 --> 00:13:26,683 Αυτό που κάνω, στην ουσία, 150 00:13:27,923 --> 00:13:29,403 είναι να χτυπάω στην άκρη 151 00:13:30,843 --> 00:13:33,083 για να βγάλω μικρότερα κομμάτια. 152 00:13:33,083 --> 00:13:35,843 Κι έτσι, το ακονίζω. 153 00:13:40,443 --> 00:13:41,963 Δεν έχω αφαιρέσει πολύ, 154 00:13:41,963 --> 00:13:45,003 αλλά ήδη βλέπουμε ότι έγινε αρκετά αιχμηρό. 155 00:13:46,483 --> 00:13:48,243 Αυτή η αιχμή 156 00:13:48,243 --> 00:13:51,443 μου πήρε πέντε με έξι λεπτά για να γίνει. 157 00:13:52,483 --> 00:13:54,963 Σε επιδέξια χέρια αυτό είναι θανάσιμο όπλο, 158 00:13:54,963 --> 00:13:57,083 όταν κάποιος ξέρει τι κάνει 159 00:13:57,083 --> 00:13:58,483 και τι κρατάει. 160 00:14:22,083 --> 00:14:24,923 Ένα ενδιαφέρον στοιχείο του Σανιντάρ 3 161 00:14:24,923 --> 00:14:27,123 είναι το διατρητικό τραύμα. 162 00:14:30,883 --> 00:14:36,123 Αυτό υποδεικνύει ότι η αιχμή του δόρατος 163 00:14:36,123 --> 00:14:38,603 χώθηκε βαθιά στον θωρακικό κλωβό. 164 00:14:38,603 --> 00:14:42,683 Ίσως και να τρύπησε τον πνεύμονα και να προκάλεσε πνευμοθώρακα. 165 00:15:14,443 --> 00:15:17,483 Το τραύμα συνάδει με βλήμα. 166 00:15:21,563 --> 00:15:24,203 Κάτι σαν δόρυ που εκτοξεύθηκε. 167 00:15:33,803 --> 00:15:35,683 Ίσως ήταν ατύχημα στο κυνήγι. 168 00:15:37,083 --> 00:15:39,723 Ίσως ήταν ένα βίαιο επεισόδιο μεταξύ τους. 169 00:15:44,443 --> 00:15:46,963 Το σίγουρο είναι ότι υπήρχε το τραύμα 170 00:15:46,963 --> 00:15:49,283 και ότι επέζησε κάποιο διάστημα. 171 00:15:50,523 --> 00:15:53,683 Αυτό υποδεικνύει ότι δέχτηκε φροντίδα 172 00:15:53,683 --> 00:15:56,043 για να ξεπεράσει τον τραυματισμό. 173 00:16:03,403 --> 00:16:08,963 Παρότι σοβαρά τραυματισμένοι, φαίνεται ότι οι Σανιντάρ 3 και 1 174 00:16:08,963 --> 00:16:11,883 δέχτηκαν φροντίδα από τους γύρω τους. 175 00:16:17,203 --> 00:16:21,003 Ήταν μια νέα και επαναστατική οπτική για τη ζωή των Νεάντερταλ. 176 00:16:22,923 --> 00:16:26,643 Βρέθηκαν κι άλλα τεκμήρια για τη συμπεριφορά τους και αλλού, 177 00:16:26,643 --> 00:16:30,683 σε ένα σπήλαιο μακριά, βορειοδυτικά του Σανιντάρ. 178 00:16:31,403 --> 00:16:37,723 ΖΑΓΚΡΕΜΠ, ΚΡΟΑΤΙΑ 179 00:16:42,323 --> 00:16:45,443 Το κάθε νέο στοιχείο για τους Νεάντερταλ 180 00:16:46,603 --> 00:16:49,963 υποδεικνύει πόσο ανθρώπινοι ήταν. 181 00:16:56,243 --> 00:16:59,403 Η συμπεριφορά τους ήταν διαφορετική από τη δική μας. 182 00:17:02,523 --> 00:17:05,883 Ζούσαν σε έναν εντελώς διαφορετικό κόσμο από τον δικό μας. 183 00:17:21,923 --> 00:17:24,803 Αυτό είναι ένα κομμάτι της συλλογής Κράπινα. 184 00:17:27,563 --> 00:17:31,403 Είναι κάπου 130.000 ετών 185 00:17:31,403 --> 00:17:36,083 και είναι η μεγαλύτερη συλλογή των Νεάντερταλ που βρέθηκε στον ίδιο χώρο. 186 00:17:40,443 --> 00:17:46,403 Υπολογίζουμε κάπου στους 80 Νεάντερταλ. 187 00:17:47,883 --> 00:17:50,203 Δεν ήταν θαμμένα ολόκληρα τα σώματα. 188 00:17:50,203 --> 00:17:54,923 Βρήκαμε κομμάτια του καθένα. 189 00:17:54,923 --> 00:17:56,803 Είναι πολύ ασυνήθιστο αυτό. 190 00:17:57,603 --> 00:17:58,803 {\an8}ΝΤΑΒΟΡΚΑ ΡΑΝΤΟΒΤΣΙΤΣ 191 00:17:58,803 --> 00:18:02,083 {\an8}ΦΡΟΝΤΙΣΤΡΙΑ ΣΥΛΛΟΓΗΣ ΚΡΑΠΙΝΑ ΜΟΥΣΕΙΟ ΦΥΣΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ 192 00:18:06,683 --> 00:18:12,083 Στα οστά της συλλογής Κράπινα, στο κρανίο και στο υπόλοιπο σώμα, 193 00:18:12,083 --> 00:18:16,483 βλέπουμε πολλές χαρακιές που έγιναν από ανθρώπινο παράγοντα. 194 00:18:23,603 --> 00:18:27,683 Αυτή είναι κνήμη, και υπάρχει περίπτωση 195 00:18:27,683 --> 00:18:30,963 το κάταγμα να προκλήθηκε σκόπιμα με χτύπημα. 196 00:18:32,923 --> 00:18:38,043 Βλέπουμε εδώ χαρακιές και κάποια άλλα σημάδια. 197 00:18:39,283 --> 00:18:43,963 Ένας λόγος να χτυπήσεις ένα μακρύ οστό 198 00:18:43,963 --> 00:18:48,523 είναι το ότι περιέχει μυελό των οστών. 199 00:18:52,163 --> 00:18:58,443 Αυτή είναι περόνη με άλλα ενδιαφέροντα σημάδια 200 00:18:58,443 --> 00:19:00,123 στην επιφάνεια του οστού. 201 00:19:01,283 --> 00:19:04,643 Πιθανόν να έγιναν όταν κάποιος αφαιρούσε 202 00:19:04,643 --> 00:19:10,083 τη σάρκα ή τον μυϊκό ιστό από το οστό. 203 00:19:10,083 --> 00:19:13,003 Όπως ακριβώς θα έκανε κάποιος 204 00:19:13,003 --> 00:19:16,203 την ώρα που έτρωγε κοτόπουλο με κόκαλο. 205 00:19:28,083 --> 00:19:33,083 Όταν ακούς ότι έτρωγαν ο ένας τον άλλον, αμέσως σοκάρεσαι. 206 00:19:38,723 --> 00:19:42,403 Και έρχεται το ερώτημα "Τι είδους κανιβαλισμός;" 207 00:19:43,603 --> 00:19:45,123 Τι σήμαινε γι' αυτούς; 208 00:20:03,203 --> 00:20:06,923 Κοίτα εδώ, κόβει σαν κανονικό μαχαίρι κουζίνας. 209 00:20:08,843 --> 00:20:11,163 - Γίνεται αβίαστα. - Ναι, πανεύκολα. 210 00:20:11,883 --> 00:20:13,083 {\an8}ΔΡ ΑΝΚΙΣΑ ΟΡΟΣ ΣΡΣΕΝ 211 00:20:13,083 --> 00:20:16,123 {\an8}ΕΡΕΥΝΗΤΡΙΑ ΚΡΟΑΤΙΚΗΣ ΑΚΑΔΗΜΙΑΣ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΑΙ ΤΕΧΝΩΝ 212 00:20:16,123 --> 00:20:22,163 Με την αναπαράσταση των εργαλείων και των εργασιών 213 00:20:22,163 --> 00:20:25,643 προσπαθούμε να μπούμε στο μυαλό αυτών των ανθρώπων 214 00:20:25,643 --> 00:20:29,963 και βλέπουμε τις σκέψεις που έκαναν. 215 00:20:30,843 --> 00:20:34,043 Το διαφορετικό είναι ότι κάνουμε χαρακιές 216 00:20:34,043 --> 00:20:36,963 κοντά στις αρθρώσεις. 217 00:20:36,963 --> 00:20:40,443 Το παράξενο με τα λείψανα στην Κράπινα 218 00:20:40,443 --> 00:20:44,003 είναι ότι βρέθηκαν κατά μήκος των μακριών οστών. 219 00:20:44,003 --> 00:20:47,203 Λες και κάποιος το έξυνε παρατεταμένα. 220 00:20:47,203 --> 00:20:48,123 Ναι. 221 00:20:49,363 --> 00:20:54,283 Δεν μπορώ να φανταστώ να το κάνω αυτό σε κάποιον που γνωρίζω. 222 00:21:00,403 --> 00:21:04,563 Αυτό είναι το περίφημο κρανίο Κράπινα 3. 223 00:21:05,603 --> 00:21:11,483 Είναι το πιο ολοκληρωμένο δείγμα κρανίου 224 00:21:11,483 --> 00:21:16,203 σε ολόκληρη τη συλλογή και το μοναδικό που έχει πρόσωπο. 225 00:21:21,243 --> 00:21:24,083 Πιστεύουμε ότι ανήκε σε γυναίκα. 226 00:21:24,083 --> 00:21:27,283 Μια νεαρή Νεάντερταλ γύρω στα 20. 227 00:21:29,003 --> 00:21:31,723 Το ενδιαφέρον είναι ότι στο μετωπιαίο οστό 228 00:21:31,723 --> 00:21:36,683 υπάρχουν κάπου στις 40 χαρακιές. 229 00:21:40,403 --> 00:21:43,043 Υπάρχει αποφασιστικότητα 230 00:21:43,043 --> 00:21:47,843 για να κάνεις 40 χαρακιές αργά, τη μία κοντά στην άλλη. 231 00:21:49,003 --> 00:21:51,363 Ακόμα κι αν κατανάλωσαν αυτά τα οστά, 232 00:21:51,363 --> 00:21:54,963 δεν νομίζω να το έκαναν λόγω πείνας. 233 00:21:57,683 --> 00:22:00,643 Είναι εξαιρετικά περίπλοκη συμπεριφορά. 234 00:22:09,883 --> 00:22:14,603 Καταναλώνοντας τη σάρκα ενός ατόμου που γνώριζαν, 235 00:22:15,483 --> 00:22:20,923 ίσως να ήθελαν να πάρουν ένα χαρακτηριστικό που θαύμαζαν 236 00:22:20,923 --> 00:22:23,843 σε αυτό το άτομο. 237 00:22:26,763 --> 00:22:29,443 Στα εθνογραφικά παραδείγματα που γνωρίζουμε, 238 00:22:29,963 --> 00:22:33,683 μέχρι πρόσφατα, οι άνθρωποι έτρωγαν τους αγαπημένους τους, 239 00:22:33,683 --> 00:22:38,683 επειδή καταναλώνοντας τη σάρκα τους ήθελαν να πάρουν κάτι 240 00:22:38,683 --> 00:22:43,723 που θα συνεχιστεί στις επόμενες γενιές, κάτι σαν κληρονομιά. 241 00:22:47,603 --> 00:22:51,083 Δεν μπορώ να πω ότι αυτό ήταν σίγουρα η κινητήρια δύναμη 242 00:22:51,083 --> 00:22:53,883 πίσω από τη συμπεριφορά αυτή στους Νεάντερταλ, 243 00:22:53,883 --> 00:22:55,563 αλλά είναι μία πιθανότητα. 244 00:23:01,803 --> 00:23:04,603 Η αντιμετώπιση των νεκρών από τους Νεάντερταλ 245 00:23:04,603 --> 00:23:07,603 δείχνει τον περίπλοκο τρόπο σκέψης τους. 246 00:23:13,203 --> 00:23:15,603 Αυτό αποδεικνύεται περίτρανα 247 00:23:15,603 --> 00:23:19,043 με τη διασημότερη ανακάλυψη του Ραλφ Σολέκι, 248 00:23:20,003 --> 00:23:25,843 η οποία ονομάστηκε Σανιντάρ 4, γνωστή και ως "Ταφή με Λουλούδια". 249 00:23:30,203 --> 00:23:32,003 Σε αυτό το σπήλαιο 250 00:23:33,523 --> 00:23:37,003 βρήκαμε εννιά Νεάντερταλ, 251 00:23:37,003 --> 00:23:39,723 εκ των οποίων δύο είναι εξαιρετικής σημασίας. 252 00:23:39,723 --> 00:23:43,723 Βρέθηκε ένας εκεί, σε βάθος 5 μέτρων... 253 00:23:43,723 --> 00:23:46,283 ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΡΑΛΦ ΣΟΛΕΚΙ ΣΠΗΛΑΙΟ ΣΑΝΙΝΤΑΡ 1994 254 00:23:46,283 --> 00:23:49,803 και εδώ βρέθηκε ο Σανιντάρ 4, σε βάθος 7 μέτρων. 255 00:23:50,883 --> 00:23:54,483 Ο Σολέκι ήταν από τους σπουδαιότερος αρχαιολόγους του κόσμου. 256 00:23:54,483 --> 00:23:57,243 Χωρίς αμφιβολία. Κι ήταν σπουδαίος αφηγητής. 257 00:23:57,243 --> 00:24:03,883 Αυτό υποδεικνύει τα πρώτα σημάδια πνευματικής εξέλιξης 258 00:24:04,403 --> 00:24:07,323 και ίσως τα πρώτα σημάδια θρησκείας. 259 00:24:11,323 --> 00:24:13,763 {\an8}ΣΑΝΙΝΤΑΡ 4 260 00:24:13,763 --> 00:24:17,843 {\an8}"Η ΤΑΦΗ ΜΕ ΛΟΥΛΟΥΔΙΑ" 261 00:24:17,843 --> 00:24:22,763 {\an8}Η ταφή με λουλούδια ήταν μια επιδραστική στιγμή, 262 00:24:22,763 --> 00:24:25,843 {\an8}επειδή το ότι βρέθηκε ένας ολοκληρωμένος Νεάντερταλ 263 00:24:25,843 --> 00:24:28,403 {\an8}ήταν εξαιρετικά σπάνιο. 264 00:24:30,443 --> 00:24:33,563 Λήφθηκε δείγμα για γύρη, 265 00:24:33,563 --> 00:24:36,843 το οποίο ήταν αρκετά ριζοσπαστικό για την εποχή. 266 00:24:36,843 --> 00:24:41,043 Βρήκαμε γύρη στο χώμα, 267 00:24:41,043 --> 00:24:42,603 κάτι τέτοιο, 268 00:24:43,243 --> 00:24:47,443 και η γύρη υποδεικνύει οχτώ είδη λουλουδιών, 269 00:24:47,443 --> 00:24:50,603 τα οποία θεωρούμε ότι θάφτηκαν μαζί με το άτομο. 270 00:24:54,283 --> 00:24:57,603 Δεν λέει ξεκάθαρα "Έγινε κηδεία", 271 00:24:57,603 --> 00:25:00,883 αλλά εκεί σε οδηγεί η περιγραφή. 272 00:25:02,963 --> 00:25:06,963 {\an8}"Στην τελευταία εποχή των παγετώνων, κάποιος τριγύριζε στα βουνά 273 00:25:06,963 --> 00:25:09,883 {\an8}μαζεύοντας λουλούδια για έναν πένθιμο σκοπό". 274 00:25:14,443 --> 00:25:19,523 Η άποψη του κόσμου για τους Νεάντερταλ ανέκαθεν ήταν ότι είχαν άσχημη ζωή. 275 00:25:19,523 --> 00:25:22,963 Ότι ήταν άσχημοι. Ότι δεν είχαν λεπτά συναισθήματα. 276 00:25:22,963 --> 00:25:24,963 Ότι δεν είχαν προχωρημένη σκέψη. 277 00:25:29,203 --> 00:25:32,723 Και τελικά ήταν ευαίσθητοι και στοργικοί. 278 00:25:36,963 --> 00:25:38,923 Έγινε πρώτη είδηση. 279 00:25:40,203 --> 00:25:43,803 Μάθαμε ότι οι Νεάντερταλ θρηνούσαν και μάζευαν λουλούδια 280 00:25:43,803 --> 00:25:47,683 από τα γύρω βουνά για να τιμήσουν τους νεκρούς τους. 281 00:25:58,963 --> 00:26:01,123 Ήταν οι πρώτοι που έβαζαν λουλούδια, 282 00:26:02,003 --> 00:26:05,923 μια ανακάλυψη της αρχαιολογίας άνευ προηγουμένου. 283 00:26:44,723 --> 00:26:48,323 Από την ανακάλυψη του Σανιντάρ 4, 284 00:26:49,443 --> 00:26:53,083 η θεωρία της ταφής με λουλούδια έγινε στόχος επικρίσεων. 285 00:27:01,163 --> 00:27:03,363 Κάποιος που μελετούσε τους γερβίλους, 286 00:27:03,363 --> 00:27:07,483 τα μικρά θηλαστικά που ζουν σε λαγούμια, κάτι σαν χάμστερ με ουρά, 287 00:27:08,163 --> 00:27:12,763 ανακάλυψε ότι οι γερβίλοι έπαιρναν λουλούδια στα λαγούμια για τροφή. 288 00:27:16,163 --> 00:27:18,883 Αυτό ήταν μια ανατροπή, 289 00:27:18,883 --> 00:27:23,883 ιδιαίτερα επειδή ο Σολέκι είχε εντοπίσει λαγούμια ζώων. 290 00:27:27,843 --> 00:27:30,683 Η ομάδα, όμως βρήκε νέα στοιχεία που αποδεικνύουν 291 00:27:30,683 --> 00:27:33,763 ότι εν μέρει ο Σολέκι είχε δίκιο τελικά. 292 00:27:35,083 --> 00:27:38,163 Αυτό το μέρος έχει ύαινες, λύκους 293 00:27:38,163 --> 00:27:40,883 και λεοπαρδάλεις. Ακόμα και σήμερα. 294 00:27:40,883 --> 00:27:42,723 Αν άφηναν μία σορό, 295 00:27:42,723 --> 00:27:46,083 σίγουρα ένα ζώο θα ερχόταν να τη φάει. 296 00:28:00,323 --> 00:28:05,323 Αυτά είναι ολοκληρωμένα λείψανα που δεν υπέστησαν κάτι τέτοιο. 297 00:28:07,923 --> 00:28:11,043 Κατά κάποιον τρόπο, οι σοροί τους ήταν προστατευμένες. 298 00:28:16,683 --> 00:28:22,883 Εικάζω ότι έπαιρναν κλαδιά 299 00:28:24,283 --> 00:28:29,563 και έφτιαχναν ένα δυσχερές εμπόδιο για τα άγρια ζώα. 300 00:28:32,363 --> 00:28:39,283 Έτσι, ίχνη από κλαδιά και γύρη θα έπεσαν στον θωρακικό κλωβό του πτώματος 301 00:28:39,283 --> 00:28:41,043 όσο μετατρεπόταν σε σκελετό. 302 00:28:44,403 --> 00:28:49,083 Η ιστορία του Σολέκι είναι υπέροχη. 303 00:28:52,003 --> 00:28:55,603 Πλέον γνωρίζουμε αρκετές λεπτομέρειες 304 00:28:55,603 --> 00:28:58,163 ώστε να ξέρουμε πως η ιστορία δεν αληθεύει, 305 00:28:59,283 --> 00:29:00,483 από καμία άποψη. 306 00:29:08,643 --> 00:29:15,163 Η θεωρία ότι οι Νεάντερταλ φρόντιζαν τους νεκρούς τους 307 00:29:15,163 --> 00:29:17,603 προστατεύοντάς τους, 308 00:29:21,563 --> 00:29:24,243 δεν απέχει τόσο πολύ 309 00:29:25,003 --> 00:29:28,443 από τα λεγόμενά του, κατά κάποιο τρόπο. 310 00:29:33,563 --> 00:29:38,723 Ο Ραλφ Σολέκι ανακάλυψε την Ταφή με Λουλούδια το 1960. 311 00:29:40,603 --> 00:29:42,963 Σκόπευε να επιστρέψει τον επόμενο χρόνο, 312 00:29:43,683 --> 00:29:47,403 αλλά δεν κατάφερε ποτέ να συνεχίσει τις ανασκαφές στο Σανιντάρ. 313 00:29:56,203 --> 00:29:59,003 Οι Κούρδοι είναι αναμφίβολα άρχοντες των βουνών. 314 00:29:59,003 --> 00:30:00,963 Τα ιρακινά τανκ δεν πάνε εκεί. 315 00:30:04,163 --> 00:30:07,723 {\an8}Δεν στράφηκαν οι ΗΠΑ εναντίον του Ιράκ. 316 00:30:08,403 --> 00:30:09,723 {\an8}Ορίστε το χτύπημα. 317 00:30:09,723 --> 00:30:12,003 {\an8}Το Ιράκ στράφηκε εναντίον του κόσμου. 318 00:30:17,163 --> 00:30:18,763 {\an8}ΠΟΛΕΜΟΣ ΣΤΟ ΙΡΑΚ 2003-2011 319 00:30:19,563 --> 00:30:22,363 Τέτοιες εικόνες έχει η αλλαγή καθεστώτος. 320 00:30:25,283 --> 00:30:26,803 Ο Σαντάμ έφυγε. 321 00:30:28,883 --> 00:30:30,723 {\an8}Χτυπημένο από σύγχρονο οπλισμό, 322 00:30:30,723 --> 00:30:34,683 το χαλιφάτο έχει περικυκλωθεί από στρατεύματα. 323 00:30:40,203 --> 00:30:46,043 Στις αρχές του 2010, αφότου η κατάσταση είχε ηρεμήσει ουσιαστικά... 324 00:30:46,043 --> 00:30:48,803 Το Iσλαμικό Kράτος σβήνει. 325 00:30:49,523 --> 00:30:52,923 η κουρδική κυβέρνηση προσέγγισε τον καθηγητή Γκραμ Μπάρκερ 326 00:30:53,603 --> 00:30:56,963 για να ξεκινήσει νέες ανασκαφές στο σπήλαιο Σανιντάρ. 327 00:30:59,083 --> 00:31:01,803 Δεν αναμέναμε να βρούμε λείψανα των Νεάντερταλ, 328 00:31:01,803 --> 00:31:06,003 δεν ήταν καν αυτός ο σκοπός. Στοχεύαμε στην ενίσχυση 329 00:31:06,003 --> 00:31:07,403 του έργου του Σολέκι. 330 00:31:09,843 --> 00:31:12,643 Έτσι, ήταν τεράστια έκπληξη 331 00:31:12,643 --> 00:31:18,243 όταν το 2018 η ομάδα ανακάλυψε τον πρώτο σκελετό Νεάντερταλ 332 00:31:18,243 --> 00:31:22,043 που βρέθηκε οπουδήποτε τα τελευταία 25 και πλέον χρόνια. 333 00:31:25,043 --> 00:31:27,803 Πρώτα ήρθε στο φως ένα μέρος του κρανίου, 334 00:31:27,803 --> 00:31:32,043 που ήταν συναρπαστικό. Ήταν μέρος της κόγχης του ματιού. 335 00:31:34,843 --> 00:31:39,283 Διαθέτει ξεκάθαρα χαρακτηριστικά των Νεάντερταλ, 336 00:31:39,283 --> 00:31:42,243 όπως τα έντονα υπερόφρυα τόξα. 337 00:31:45,843 --> 00:31:48,683 Ακριβώς από κάτω ήταν το αριστερό χέρι, 338 00:31:50,003 --> 00:31:52,883 το οποίο ήταν διπλωμένο, 339 00:31:52,883 --> 00:31:56,243 κρυμμένο κάτω από το κεφάλι. 340 00:31:59,163 --> 00:32:01,283 Η σύγχρονη χρονολόγηση το τοποθέτησε 341 00:32:01,283 --> 00:32:04,483 στις παλαιότερες ανακαλύψεις του Σολέκι. 342 00:32:07,083 --> 00:32:10,043 {\an8}ΑΠΕΒΙΩΣΕ ΠΡΙΝ ΑΠΟ 75.000 ΧΡΟΝΙΑ 343 00:32:10,043 --> 00:32:16,083 {\an8}Τα 75.000 χρόνια είναι δύσκολο να τα συλλάβει ο νους. 344 00:32:17,163 --> 00:32:21,003 Αν η καταγεγραμμένη ιστορία μάς φαίνεται πολύς καιρός, 345 00:32:21,003 --> 00:32:24,683 μπροστά στην ιστορία του είδους μας είναι σταγόνα στον ωκεανό. 346 00:32:34,083 --> 00:32:39,643 Αν σκεφτεί κανείς τι έγινε στον κόσμο, οι Νεάντερταλ εξαφανίστηκαν, 347 00:32:40,243 --> 00:32:43,123 οι σύγχρονοι άνθρωποι εποίκησαν τον πλανήτη. 348 00:32:44,603 --> 00:32:48,443 Γεωργία, πόλεις, αστικοποίηση. Ευρωπαϊκή αποικιοκρατία. 349 00:32:50,803 --> 00:32:53,243 Η φρικαλεότητα του 20ού αιώνα. 350 00:33:12,723 --> 00:33:14,403 Ενώ συνέβαιναν όλα αυτά, 351 00:33:16,723 --> 00:33:18,043 αυτός ήταν εκεί... 352 00:33:23,283 --> 00:33:26,163 ή αυτή, σε ξαπλωτή θέση... 353 00:33:30,603 --> 00:33:32,843 κάτω από μια τεράστια μάζα από πέτρες. 354 00:33:35,083 --> 00:33:38,243 Και τον βρήκαμε, κόντρα σε όλες τις προβλέψεις. 355 00:33:43,403 --> 00:33:47,803 {\an8}ΣΑΝΙΝΤΑΡ Ζ 356 00:33:50,763 --> 00:33:54,443 Είναι σίγουρα μια ανακάλυψη της γενιάς μας. Εντελώς απρόσμενα. 357 00:34:00,683 --> 00:34:02,803 Το κρανίο είχε συνθλιβεί. 358 00:34:02,803 --> 00:34:05,923 Ολόκληρο το κρανίο είχε θρυμματιστεί 359 00:34:05,923 --> 00:34:08,243 και είχε μόνο 2-3 εκατοστά πάχος. 360 00:34:12,923 --> 00:34:14,363 Ήταν κατακερματισμένο. 361 00:34:15,963 --> 00:34:17,203 Και πολύ εύθραυστο. 362 00:34:21,643 --> 00:34:27,123 Ακόμα και ένα άγγιγμα με το πινέλο μπορεί να διαλύσει κάτι. 363 00:34:27,123 --> 00:34:29,563 Θέλει προσεχτικές κινήσεις. 364 00:34:29,563 --> 00:34:31,003 Τι κομμάτι ήταν αυτό; 365 00:34:31,003 --> 00:34:33,323 Η κάτω γνάθος 366 00:34:34,683 --> 00:34:37,963 και τα περισσότερα κάτω δόντια, αλλά όχι όλα. 367 00:34:37,963 --> 00:34:41,243 Τα ανασύραμε σε κομμάτια με όλο το ίζημα, 368 00:34:41,243 --> 00:34:42,803 για να κρατηθεί ενιαίο. 369 00:34:45,363 --> 00:34:47,843 Είναι επίπονη εργασία, και δικαιολογημένα. 370 00:34:48,443 --> 00:34:49,883 Έχεις μόνο μια ευκαιρία. 371 00:34:50,443 --> 00:34:53,283 Η αρχαιολογία είναι εκ φύσεως καταστροφική. 372 00:34:53,963 --> 00:34:57,283 Όταν κάνεις μια ανασκαφή, δεν μπορείς να την ξανακάνεις. 373 00:35:02,963 --> 00:35:06,523 Μετά, όλα τα πακέτα μεταφέρθηκαν στην Αγγλία, 374 00:35:07,363 --> 00:35:09,443 για να τα συναρμολογήσουμε. 375 00:35:19,603 --> 00:35:24,443 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΕΪΜΠΡΙΤΖ ΗΝΩΜΕΝΟ ΒΑΣΙΛΕΙΟ 376 00:35:26,883 --> 00:35:29,123 Έχουμε μια μικρή, αλλά σπουδαία ομάδα. 377 00:35:29,803 --> 00:35:31,563 Έρχεται κόσμος από παντού. 378 00:35:35,163 --> 00:35:37,563 Μετά από το καθάρισμα των οστών, 379 00:35:37,563 --> 00:35:43,843 ήμουν έτοιμη να ξεκινήσω την αποκατάσταση, ένα τεράστιο παζλ. 380 00:35:43,843 --> 00:35:46,083 {\an8}ΔΡ ΛΟΥΘΙΑ ΛΟΠΕΘ ΠΟΛΙΝ 381 00:35:46,083 --> 00:35:48,523 {\an8}ΣΥΝΤΗΡΗΤΡΙΑ ΕΡΓΟ ΣΠΗΛΑΙΟΥ ΣΑΝΙΝΤΑΡ 382 00:35:48,523 --> 00:35:51,803 Τα πρώτα κομμάτια είναι τα πιο εύκολα. 383 00:35:54,163 --> 00:35:56,283 Μετά, γίνεται πιο περίπλοκο. 384 00:36:01,283 --> 00:36:02,763 Χρειάζεται υπομονή... 385 00:36:05,723 --> 00:36:09,803 επειδή στα χέρια σου κρατάς ένα πολύ μοναδικό δείγμα. 386 00:36:12,283 --> 00:36:14,403 Είναι τεράστια ευθύνη. 387 00:36:16,323 --> 00:36:18,243 Αν το κρανίο συναρμολογηθεί, 388 00:36:19,003 --> 00:36:23,003 τότε η ομάδα θα έχει ελπίδες για την αναπαράσταση του προσώπου. 389 00:36:25,603 --> 00:36:29,483 Ένα άλλο σημείο του κρανίου περιέχει κι άλλα στοιχεία. 390 00:36:31,843 --> 00:36:34,083 Σήμερα μάζεψα την πέτρα 391 00:36:34,083 --> 00:36:37,683 που σχηματίστηκε στα δόντια του Σανιντάρ Ζ. 392 00:36:46,403 --> 00:36:50,163 Η πέτρα είναι μια επίστρωση στα δόντια, 393 00:36:50,163 --> 00:36:53,003 {\an8}την αφαιρεί ο οδοντίατρος μία φορά τον χρόνο. 394 00:36:55,403 --> 00:36:57,803 Σχηματίζεται φυσιολογικά 395 00:36:57,803 --> 00:37:02,043 και παγιδεύει όλα όσα μπαίνουν στο στόμα μας. 396 00:37:03,363 --> 00:37:06,923 Γι' αυτό μπορούμε να μάθουμε πολλές πληροφορίες απ' αυτήν. 397 00:37:31,603 --> 00:37:34,603 Υπάρχει μια επίμονη θεωρία 398 00:37:34,603 --> 00:37:38,923 ότι οι Νεάντερταλ ήταν εξαίρετοι κυνηγοί 399 00:37:38,923 --> 00:37:41,883 και έτρωγαν κρέας, κρέας και μόνο κρέας. 400 00:37:48,483 --> 00:37:54,243 Μόλις τα τελευταία δέκα με είκοσι χρόνια έχουμε αναγνωρίσει 401 00:37:54,243 --> 00:37:58,003 ότι οι Νεάντερταλ ήταν και φυτοφάγοι. 402 00:38:10,563 --> 00:38:13,363 Η γνώση του να μετατρέψεις κάτι δηλητηριώδες 403 00:38:13,363 --> 00:38:16,683 σε κάτι θρεπτικό και εδώδιμο 404 00:38:17,643 --> 00:38:19,963 σου παίρνει μια ζωή να την αποκτήσεις. 405 00:38:24,563 --> 00:38:30,843 Αν πάρουμε ως παράδειγμα τους σύγχρονους τροφοσυλλέκτες, 406 00:38:30,843 --> 00:38:33,523 τότε οι ειδικοί σε γνώσεις 407 00:38:33,523 --> 00:38:34,883 ήταν μάλλον γυναίκες. 408 00:38:42,483 --> 00:38:47,243 Στην προσπάθειά μας να δούμε τι είδους φυτά έτρωγαν οι Νεάντερταλ... 409 00:38:51,763 --> 00:38:57,403 ίσως μάθουμε για τον ρόλο των γυναικών στην κοινωνία μας. 410 00:39:03,603 --> 00:39:06,603 Δεν θα μάθουμε ποτέ την ιστορία τους, το όνομά τους, 411 00:39:07,163 --> 00:39:08,843 τις ελπίδες, τα όνειρά τους. 412 00:39:12,003 --> 00:39:15,123 Είναι συναρπαστικό, όμως, να συμμετέχεις σε ένα έργο 413 00:39:15,123 --> 00:39:20,043 στο οποίο επαναφέρεις έστω και ένα μικρό κομματάκι της ζωής τους. 414 00:39:28,523 --> 00:39:31,163 Κι αναρωτιέσαι "Ποιο είναι αυτό το άτομο; 415 00:39:31,163 --> 00:39:34,083 Πώς έμοιαζε; Ποια είναι η ιστορία του; 416 00:39:34,083 --> 00:39:36,043 Πώς έφτασε μέχρι εδώ;" 417 00:39:40,243 --> 00:39:42,883 Το βρίσκω πολύ δύσκολο να φανταστώ 418 00:39:42,883 --> 00:39:47,003 την όψη του ατόμου αυτού από το κρανίο και μόνο. 419 00:39:49,283 --> 00:39:53,363 Σ' αυτό βοηθούν οι εντυπωσιακές δεξιότητες των αδερφών Κένις. 420 00:39:56,683 --> 00:39:59,563 ΑΡΝΕΜ ΟΛΛΑΝΔΙΑ 421 00:40:04,843 --> 00:40:08,083 Έχουμε το κρανίο και τα στοιχεία που μας έστειλε η Έμα. 422 00:40:08,083 --> 00:40:11,883 Είναι σχεδόν ολόκληρο το κρανίο σε τρισδιάστατη εκτύπωση. 423 00:40:11,883 --> 00:40:14,123 Μπορούμε να τον δούμε. 424 00:40:14,123 --> 00:40:16,603 {\an8}Είμαστε οι αδερφοί Κένις. 425 00:40:16,603 --> 00:40:21,003 {\an8}Είμαστε δίδυμοι και μας συναρπάζει η ανθρώπινη εξέλιξη. 426 00:40:21,003 --> 00:40:22,563 Κοίτα τη μύτη του. 427 00:40:22,563 --> 00:40:25,763 Μοιάζει με μύτη των Νεάντερταλ, αλλά 428 00:40:25,763 --> 00:40:28,523 η άλλη πλευρά είναι πολύ στενή. 429 00:40:28,523 --> 00:40:31,323 Αναπαριστούμε εξαφανισμένα ανθρώπινα είδη. 430 00:40:31,323 --> 00:40:33,003 Προσπαθούμε να δείξουμε 431 00:40:33,003 --> 00:40:37,443 πώς έμοιαζαν στην πραγματικότητα οι αρχαίοι πρόγονοί μας. 432 00:40:37,443 --> 00:40:40,523 - Μεγάλα μάτια, μεγάλο πρόσωπο, μικρή μύτη. - Ναι. 433 00:40:40,523 --> 00:40:46,203 Μεγάλες κόγχες, τεράστιες. 434 00:40:46,203 --> 00:40:49,123 Αν βάλεις την κάτω γνάθο... 435 00:40:50,203 --> 00:40:52,043 Ήμασταν κακοί μαθητές. 436 00:40:52,043 --> 00:40:53,683 Δεν διαβάζαμε πολύ. 437 00:40:53,683 --> 00:40:57,403 Πηγαίναμε στη βιβλιοθήκη και βλέπαμε φωτογραφίες των Νεάντερταλ. 438 00:40:59,283 --> 00:41:01,803 Προσέχουμε αμέσως τα δόντια. 439 00:41:01,803 --> 00:41:03,803 - Απίστευτα. - Κλασικός Νεάντερταλ. 440 00:41:03,803 --> 00:41:07,563 - Χρησιμοποιούσαν τα δόντια με μανία. - Σαν εργαλείο. 441 00:41:07,563 --> 00:41:09,083 Θεωρήσαμε συναρπαστικό 442 00:41:09,083 --> 00:41:13,603 το πώς ένα πρόσωπο πιθήκου μετατράπηκε σε ανθρώπινο πρόσωπο. 443 00:41:21,323 --> 00:41:23,523 Το συναρπαστικό με τους Νεάντερταλ 444 00:41:23,523 --> 00:41:26,123 είναι η τεράστια μύτη τους, 445 00:41:27,243 --> 00:41:28,803 το τεράστιο πρόσωπο. 446 00:41:29,443 --> 00:41:34,043 Δεν υπήρξε ξανά στην ανθρώπινη εξέλιξη ένα τόσο παράξενο και μεγάλο πρόσωπο. 447 00:41:34,923 --> 00:41:36,603 Είναι φανταστικό. 448 00:41:46,083 --> 00:41:50,163 Συνήθως λαμβάνουμε παραμορφωμένα κρανία. 449 00:41:51,603 --> 00:41:53,443 Κάνουμε επανόρθωση στα κρανία. 450 00:41:53,443 --> 00:41:57,043 Τα ολοκληρώνουμε με μεθόδους της δικανικής επιστήμης. 451 00:42:04,083 --> 00:42:07,963 Όταν ολοκληρωθεί το κρανίο, εφαρμόζουμε το πάχος των ιστών, 452 00:42:09,163 --> 00:42:11,123 τους μυς και τη σάρκα. 453 00:42:14,043 --> 00:42:16,883 Το γεμίζουμε με μια στρώση δέρματος. 454 00:42:20,123 --> 00:42:22,243 {\an8}Θέλω να φαίνονται ανθρώπινοι. 455 00:42:22,243 --> 00:42:25,683 {\an8}Ούτε άγριοι, αλλά ούτε κοινότυποι. 456 00:42:42,883 --> 00:42:44,083 Ναι, έλα. 457 00:42:46,843 --> 00:42:49,283 Ελπίζω ότι πολλοί θα δουν το πρόσωπο 458 00:42:49,283 --> 00:42:52,043 και ίσως δουν πόσο παράξενο είναι. 459 00:42:53,563 --> 00:42:56,283 Έχουν πολύ περίεργα χαρακτηριστικά. 460 00:42:57,683 --> 00:43:01,163 Ο εγκέφαλος, όμως είναι ίδιος με τον δικό μας. 461 00:43:01,163 --> 00:43:04,403 Είναι σαν εμάς, αλλά υπάρχουν διαφορές. 462 00:43:04,403 --> 00:43:06,883 Γιατί είναι διαφορετικοί; 463 00:43:09,283 --> 00:43:12,043 Είναι μια παράλληλη εξέλιξη με μας. 464 00:43:13,563 --> 00:43:15,563 - Ωραία. - Ναι, εντάξει. 465 00:43:15,563 --> 00:43:18,923 Και γιατί ο ένας να εξαφανιστεί κι ο άλλος να ζει ακόμα; 466 00:43:18,923 --> 00:43:22,043 Είναι συναρπαστικό. Είναι σαν άλλοι "εμείς". 467 00:43:29,323 --> 00:43:32,403 Ιστορικά, αυτοί οι άλλοι "εμείς" 468 00:43:32,403 --> 00:43:36,083 δεν θεωρούνταν τόσο έξυπνοι όσο το δικό μας είδος. 469 00:43:42,083 --> 00:43:48,723 Μόνο ο Χόμο Σάπιενς έχει ικανότητες φαντασίας, δημιουργικότητας και εφεύρεσης. 470 00:44:00,843 --> 00:44:03,043 Αυτή η προκατάληψη κατέρρευσε 471 00:44:03,043 --> 00:44:09,403 μετά από τα ευρήματα σε ένα μυστικό και εντυπωσιακό γαλλικό σπήλαιο. 472 00:44:11,083 --> 00:44:15,003 {\an8}ΜΠΡΟΥΝΙΚΕΛ ΓΑΛΛΙΑ 473 00:44:22,603 --> 00:44:26,883 Πρώτα, μπαίνουμε σε έναν πολύ στενό χώρο. 474 00:44:29,643 --> 00:44:33,243 Θέλει προσοχή όταν μπαίνει κάποιος μέσα. 475 00:44:33,243 --> 00:44:35,603 Σπρώχνεις την τσάντα σου μπροστά σου. 476 00:44:56,563 --> 00:44:58,763 Και μετά μπαίνεις σε έναν άλλο κόσμο. 477 00:45:14,563 --> 00:45:17,843 Είναι εντελώς αφύσικο να μπαίνεις σ' αυτές τις σπηλιές. 478 00:45:23,483 --> 00:45:26,923 Είναι χώροι που προκαλούν τρόμο. 479 00:45:35,403 --> 00:45:37,043 Ειδικά το βάθος της σπηλιάς. 480 00:45:50,923 --> 00:45:54,163 {\an8}Η σπηλιά βρίσκεται εκεί πολύ καιρό. 481 00:45:55,363 --> 00:45:57,323 Ίσως κι ένα εκατομμύριο χρόνια. 482 00:45:58,123 --> 00:46:01,563 Κι αυτό το νιώθεις όταν βρεθείς εκεί. 483 00:46:02,083 --> 00:46:06,283 Ένα περιβάλλον με μακρά ιστορία. 484 00:46:10,443 --> 00:46:14,923 Όταν προχωρήσεις, βρίσκεις όμορφες και γαλήνιες λίμνες. 485 00:46:20,163 --> 00:46:22,403 Η σπηλιά πήρε σχήμα από το νερό, 486 00:46:23,163 --> 00:46:28,523 το οποίο στάζει και σχηματίζει όμορφους σταλακτίτες και σταλαγμίτες. 487 00:46:34,123 --> 00:46:36,283 Το ενδιαφέρον είναι 488 00:46:37,683 --> 00:46:40,603 πως βλέπεις ένα μοτίβο. 489 00:46:41,843 --> 00:46:43,883 Σχηματίζουν κύκλους. 490 00:46:55,203 --> 00:46:58,283 Δεν είναι κάτι που βλέπεις συνήθως σε φυσική σπηλιά. 491 00:47:07,043 --> 00:47:08,363 Είναι πολύ δομημένο. 492 00:47:11,843 --> 00:47:15,963 {\an8}Καταλάβαμε ότι υπήρχαν αρχιτεκτονικά κόλπα. 493 00:47:24,283 --> 00:47:28,683 Μικρά στοιχεία ώστε να στερεωθούν οι μεγάλοι σταλαγμίτες. 494 00:47:32,083 --> 00:47:35,883 Όλα αυτά είναι εντελώς δομημένα και μελετημένα. 495 00:47:46,523 --> 00:47:52,083 Για έναν αρχαιολόγο είναι κάτι μοναδικό. Δεν υπάρχει κάτι αντίστοιχο. 496 00:48:02,003 --> 00:48:04,763 Στη μεγάλη κυκλική κατασκευή, 497 00:48:04,763 --> 00:48:09,203 υπάρχει μια ωραία εστία φτιαγμένη από σταλαγμίτες. 498 00:48:12,363 --> 00:48:15,563 Εδώ έχουμε μια θερμική αλλοίωση, αλλά δεν είναι η μόνη. 499 00:48:15,563 --> 00:48:17,723 Έχουμε αρκετές... 500 00:48:17,723 --> 00:48:20,323 - Εδώ συμφωνούμε, είναι η εστία. - Η εστία. 501 00:48:20,323 --> 00:48:21,523 Είναι η εστία. 502 00:48:24,763 --> 00:48:30,803 Εδώ έχουμε αρκετά σημεία όπου κάποια στιγμή υπήρχε φωτιά. 503 00:48:33,283 --> 00:48:34,283 Αριθμός 38, 504 00:48:34,283 --> 00:48:37,763 στη μέση. 505 00:48:37,763 --> 00:48:40,603 Κάτι σαν αυτό που θα κάναμε σε μια κατασκήνωση. 506 00:48:40,603 --> 00:48:46,043 Θα παίρναμε ξύλα, θα φτιάχναμε μια εστία σε τριγωνική μορφή, 507 00:48:46,043 --> 00:48:47,963 με μυτερό σχήμα. 508 00:48:47,963 --> 00:48:51,323 Είναι συναρπαστικό, επειδή βλέπουμε ίχνη αιθάλης, 509 00:48:51,323 --> 00:48:53,483 θερμικές αλλοιώσεις. 510 00:48:53,483 --> 00:48:57,043 Υπάρχει μαύρη αιθάλη, κόκκινη, μοβ. 511 00:49:03,523 --> 00:49:07,803 Προφανώς, σε όλους τους παραδοσιακούς ή προϊστορικούς πληθυσμούς 512 00:49:07,803 --> 00:49:10,243 η φωτιά είχε συμβολική αξία. 513 00:49:32,523 --> 00:49:38,403 Βρήκαμε στο έδαφος πολύ μικρά κομμάτια καμένου ξύλου. 514 00:49:41,083 --> 00:49:44,803 Μάλλον έμπαιναν στη σπηλιά με δάδες. 515 00:49:50,323 --> 00:49:53,443 Αν βρεθείς στη μέση της σπηλιάς χωρίς φως, 516 00:49:53,443 --> 00:49:54,883 είναι πολύ επικίνδυνο. 517 00:49:56,483 --> 00:49:58,883 Πρέπει να επικοινωνείς πολύ καλά. 518 00:50:10,963 --> 00:50:13,883 Πρέπει να ξέρεις να χειρίζεσαι καλά τη φωτιά, 519 00:50:18,523 --> 00:50:19,563 τον φωτισμό. 520 00:50:27,163 --> 00:50:30,803 Η πρώτη ιδέα ήταν να χρονολογήσουμε αυτές τις κατασκευές. 521 00:50:43,323 --> 00:50:46,123 Αυτά είναι πυρήνες από το σπήλαιο Μπρουνικέλ 522 00:50:46,123 --> 00:50:51,243 και μας λένε την ηλικία των κατασκευών. 523 00:50:54,723 --> 00:50:57,203 Μελετώντας έξι διαφορετικούς πυρήνες, 524 00:50:57,203 --> 00:51:02,643 μπορέσαμε να κάνουμε ακριβή υπολογισμό στα 176.500 χρόνια, 525 00:51:03,243 --> 00:51:06,683 κι αυτό ήταν εκπληκτικό. 526 00:51:12,043 --> 00:51:14,643 Στην Ευρώπη, πριν από 175.000 χρόνια 527 00:51:14,643 --> 00:51:16,403 υπήρχαν μόνο Νεάντερταλ. 528 00:51:18,323 --> 00:51:22,563 Στο Μπρουνικέλ υπάρχει η παλαιότερη ορατή κατασκευή στον κόσμο. 529 00:51:31,603 --> 00:51:34,403 Είναι συγκινητικό να βλέπεις τις κατασκευές, 530 00:51:34,403 --> 00:51:38,083 ειδικά όταν γνωρίζεις πόσο παλιές είναι. 531 00:51:51,203 --> 00:51:55,163 Το ερώτημα που επαναλαμβάνεται συνεχώς είναι 532 00:51:55,163 --> 00:51:56,643 "Σε τι χρησίμευαν;" 533 00:52:20,443 --> 00:52:23,763 Ο κύκλος μοιάζει με τον κόσμο. 534 00:52:23,763 --> 00:52:28,043 Είσαι μέσα και έξω από τον κόσμο. Είναι τέτοιες οι έννοιες. 535 00:52:30,683 --> 00:52:35,123 Οι ιθαγενείς της Αμερικής είχαν παρόμοιους κύκλους 536 00:52:35,123 --> 00:52:38,883 και ο κόσμος ερχόταν κοντά σε πνεύματα. 537 00:52:49,723 --> 00:52:51,963 Είναι η απαρχή της θρησκείας; 538 00:53:01,403 --> 00:53:05,763 Είναι ένα κρίσιμο ερώτημα και πολύ δύσκολα μπορεί να απαντηθεί. 539 00:53:20,483 --> 00:53:25,483 Διαπιστώνουμε όλο και περισσότερο ότι οι Νεάντερταλ, 540 00:53:27,363 --> 00:53:30,243 μια ανθρωπότητα πολύ αρχαιότερη, 541 00:53:33,123 --> 00:53:38,043 έχει όλο και περισσότερα κοινά με τον σύγχρονο άνθρωπο. 542 00:53:52,403 --> 00:53:54,283 Με το Μπρουνικέλ, επομένως, 543 00:53:55,803 --> 00:54:02,683 αναπτύξαμε αυτήν τη σχέση που έχουμε με έναν πολύ αρχαίο πρόγονο. 544 00:54:11,923 --> 00:54:15,963 Οι αινιγματικοί κύκλοι στο Μπρουνικέλ είναι ένα υπέροχο κομμάτι 545 00:54:15,963 --> 00:54:19,963 της συνεχούς επαναξιολόγησης της κουλτούρας των Νεάντερταλ... 546 00:54:25,883 --> 00:54:28,163 η οποία ξεκίνησε στο Σανιντάρ, 547 00:54:28,803 --> 00:54:31,523 και συνεχίζεται μέχρι σήμερα. 548 00:54:44,963 --> 00:54:48,283 Φέτος βρήκαμε απομονωμένα κομμάτια 549 00:54:48,283 --> 00:54:51,203 πιθανώς ενός ολοκληρωμένου σκελετού. 550 00:54:53,243 --> 00:54:54,683 Ίσως βρήκαμε άλλο άτομο. 551 00:54:57,283 --> 00:54:59,883 Βρήκαμε τις αριστερές ωμοπλάτες. 552 00:55:00,883 --> 00:55:03,763 Βρήκαμε ένα σχεδόν ολοκληρωμένο δεξί χέρι. 553 00:55:07,763 --> 00:55:10,323 Βρήκαμε τέσσερα δάκτυλα, 554 00:55:10,323 --> 00:55:13,123 στο σημείο όπου θα βρίσκονταν στο σώμα. 555 00:55:13,123 --> 00:55:15,043 Σε ανατομική θέση, δηλαδή. 556 00:55:15,643 --> 00:55:19,083 Τα νέα λείψανα βρίσκονται ανάμεσα σε μια ομάδα ατόμων, 557 00:55:19,083 --> 00:55:23,923 οι οποίοι περιλαμβάνουν τους Σανιντάρ 4 και Σανιντάρ Ζ. 558 00:55:26,443 --> 00:55:27,763 Είναι συναρπαστικό, 559 00:55:27,763 --> 00:55:31,763 επειδή αποτελούν στοιχεία για το ότι οι Νεάντερταλ 560 00:55:31,763 --> 00:55:35,443 έβαζαν τους νεκρούς τους σε συγκεκριμένο σημείο. 561 00:55:39,203 --> 00:55:43,683 Μήπως επέστρεφαν στο συγκεκριμένο σημείο πολλές φορές, 562 00:55:43,683 --> 00:55:47,443 με απόσταση δεκαετιών ή ίσως και χιλιάδων χρόνων; 563 00:55:48,843 --> 00:55:50,403 Οπότε, αναρωτιέσαι 564 00:55:50,403 --> 00:55:56,443 αν ήταν σύμπτωση ή αν ήταν σκόπιμο. 565 00:55:57,683 --> 00:56:01,283 Κι αν ήταν σκόπιμο, τότε γιατί; Τι τους έκανε να επιστρέφουν; 566 00:56:10,043 --> 00:56:15,843 Όταν θάφτηκε ο Σανιντάρ Ζ, υπήρχε μια πέτρα πίσω από το κρανίο. 567 00:56:18,443 --> 00:56:22,323 Κι αυτό έχει ενδιαφέρον, επειδή φαίνεται άτοπο. 568 00:56:24,803 --> 00:56:28,003 Μια ιδέα που μελετάμε 569 00:56:28,003 --> 00:56:30,963 είναι το ενδεχόμενο να μπήκε εκεί σκόπιμα. 570 00:56:38,003 --> 00:56:39,843 Ακόμα κάτι ενδιαφέρον είναι ότι 571 00:56:39,843 --> 00:56:43,243 στην άλλη πλευρά υπάρχει μια μεγάλη, κάθετη πλάκα. 572 00:56:52,723 --> 00:56:56,123 Βλέποντας μεγάλες, κάθετες πλάκες να εξέχουν από το έδαφος 573 00:56:56,123 --> 00:56:59,683 σκέφτεσαι ότι θα μπορούσαν να ήταν και ταφόπλακες. 574 00:57:04,443 --> 00:57:07,523 Φαίνεται πως θάφτηκαν αρκετά άτομα εδώ 575 00:57:07,523 --> 00:57:09,963 και επιστρέφουν γι' αυτόν τον λόγο, 576 00:57:11,043 --> 00:57:14,403 σε ένα σημείο που σημαδεύτηκε με μια χαρακτηριστική πλάκα, 577 00:57:14,403 --> 00:57:16,523 σε μια χαρακτηριστική σπηλιά. 578 00:57:24,803 --> 00:57:27,643 Είναι όλο και πιο προφανές ότι ο Σολέκι 579 00:57:27,643 --> 00:57:32,683 ανακάλυψε πρώτος πως το σπήλαιο Σανιντάρ ήταν ξεχωριστό μέρος για τους Νεάντερταλ. 580 00:57:38,923 --> 00:57:41,323 Τοποθετούν σορούς. 581 00:57:41,323 --> 00:57:42,763 Είναι σε έναν κόσμο, 582 00:57:42,763 --> 00:57:46,563 στον οποίο επιστρέφουν τακτικά, ζουν εδώ. 583 00:57:50,443 --> 00:57:53,203 Η ομάδα από λείψανα ίσως αποτελεί τεκμήριο 584 00:57:53,203 --> 00:57:55,683 για έναν χώρο ταφής των Νεάντερταλ, 585 00:57:56,483 --> 00:57:59,603 μια ανακάλυψη με σημαντικές επιπτώσεις. 586 00:58:02,083 --> 00:58:05,203 Ο τρόπος με τον οποίο ο άνθρωπος φέρεται στους νεκρούς 587 00:58:05,203 --> 00:58:11,203 μπορεί να μας δώσει πληροφορίες για τη σκέψη, τη φαντασία, το συναίσθημα. 588 00:58:13,803 --> 00:58:17,923 Ίσως αντικατοπτρίζει την αντίληψή μας για τον ίδιο τον θάνατο, 589 00:58:18,883 --> 00:58:22,963 κι αν πιστεύουμε πως υπάρχει ζωή μετά θάνατον. 590 00:58:26,243 --> 00:58:32,523 Είναι μια ανερχόμενη θεωρία για την πολυπλοκότητα των Νεάντερταλ. 591 00:58:34,123 --> 00:58:35,283 Δεν είναι εδώ πια. 592 00:58:40,883 --> 00:58:45,483 Οι ταφές είναι τα τελευταία ίχνη της συμπεριφοράς των Νεάντερταλ, 593 00:58:45,483 --> 00:58:49,043 τα οποία διατηρήθηκαν εντός αυτού του εντυπωσιακού σπηλαίου. 594 00:58:54,443 --> 00:58:59,123 Όμως, το μυστήριο παραμένει. 595 00:59:04,443 --> 00:59:10,963 Γιατί εξαφανίστηκε μια μορφή ανθρωπότητας η οποία άκμασε για 300.000 χρόνια, 596 00:59:12,363 --> 00:59:14,163 πριν από 40 χιλιάδες χρόνια; 597 00:59:20,803 --> 00:59:23,523 Ίσως το καλύτερο σημείο αναζήτησης απαντήσεων 598 00:59:23,523 --> 00:59:26,763 βρίσκεται στις ακτές της Μεσογείου, 599 00:59:26,763 --> 00:59:30,563 σε ένα από τα τελευταία προπύργια των Νεάντερταλ. 600 00:59:32,163 --> 00:59:35,883 ΓΙΒΡΑΛΤΑΡ 601 00:59:38,283 --> 00:59:40,803 Καθόμαστε στο χείλος ενός γκρεμού, 602 00:59:42,763 --> 00:59:45,443 {\an8}στην πόλη των Νεάντερταλ, όπως είπε ένας φίλος. 603 00:59:47,683 --> 00:59:52,963 Μια σειρά από σπηλιές στην ακτή, ανατολικά του βράχου του Γιβραλτάρ. 604 00:59:58,083 --> 01:00:01,243 Το σπήλαιο Γκόραμ είναι μια σειρά από σπηλιές, 605 01:00:01,883 --> 01:00:04,643 οι οποίες παρουσιάζουν ξεκάθαρα στοιχεία 606 01:00:04,643 --> 01:00:08,643 παρουσίας και χρήσης των Νεάντερταλ για μεγάλο χρονικό διάστημα. 607 01:00:18,643 --> 01:00:23,203 Έχουμε στοιχεία τα οποία χρονολογούνται τουλάχιστον 125.000 ετών. 608 01:00:28,803 --> 01:00:30,883 Η ομάδα έφερε στο φως στοιχεία 609 01:00:30,883 --> 01:00:34,643 για το ότι οι Νεάντερταλ χρησιμοποιούσαν τις σπηλιές 610 01:00:34,643 --> 01:00:36,723 μέχρι και πριν από 40.000 χρόνια. 611 01:00:43,243 --> 01:00:46,243 Τα τελευταία 100.000 χρόνια της ύπαρξής τους, 612 01:00:46,243 --> 01:00:49,483 ο κόσμος των Νεάντερταλ άλλαζε συνεχώς. 613 01:01:07,083 --> 01:01:09,243 Οι κλιματικές αλλαγές ήταν σκληρές. 614 01:01:09,243 --> 01:01:11,443 Υπήρξαν κι άλλες εποχές παγετώνων, 615 01:01:11,443 --> 01:01:15,123 αλλά αναμφίβολα η τελευταία είχε τον χειρότερο αντίκτυπο. 616 01:01:15,123 --> 01:01:17,803 Το σκανδιναβικό φύλλο πάγου επεκτάθηκε νότια. 617 01:01:18,923 --> 01:01:22,163 Η Γαλλία κι η κεντρική Ευρώπη ήταν μόνο στέπα του μαμούθ. 618 01:01:23,323 --> 01:01:25,283 Ήταν ένα πολύ σκληρό περιβάλλον. 619 01:01:28,563 --> 01:01:30,883 Η τούνδρα δεν έφτασε τόσο νότια, 620 01:01:31,723 --> 01:01:33,923 αλλά οι αλλαγές ήταν προφανείς. 621 01:01:34,443 --> 01:01:38,963 Όταν υπάρχουν συνθήκες ψύχους, το νερό γίνεται πάγος, 622 01:01:38,963 --> 01:01:41,483 και η στάθμη της θάλασσας πέφτει. 623 01:01:45,323 --> 01:01:47,723 Με χαμηλότερη στάθμη της θάλασσας, 624 01:01:47,723 --> 01:01:50,203 αποκαλύπτεται μια τεράστια πεδιάδα, 625 01:01:50,203 --> 01:01:55,123 η οποία θα φιλοξενούσε φυτοφάγα ζώα και πουλιά, 626 01:01:55,123 --> 01:01:58,283 με αβαθείς λίμνες με γλυκό νερό. 627 01:02:01,523 --> 01:02:05,323 Θα γνώριζαν ακριβώς ποια είδη μπορούσαν να καταναλώσουν, 628 01:02:05,323 --> 01:02:09,283 πού να τα βρουν και πώς να τα αξιοποιήσουν. 629 01:02:11,563 --> 01:02:14,243 Είναι ένα πολύ μικρό δείγμα από τα οστά 630 01:02:14,243 --> 01:02:16,763 και τα λείψανα που βρήκαμε στις σπηλιές. 631 01:02:16,763 --> 01:02:21,883 Έχουμε δεκάδες χιλιάδες τέχνεργα που βρήκαμε τα τελευταία 30 χρόνια. 632 01:02:24,203 --> 01:02:29,363 Καταναλώνουν ζώα τα οποία δεν συνδέονται με τους Νεάντερταλ. 633 01:02:31,923 --> 01:02:35,923 Έχουμε στοιχεία ότι πήγαιναν στις βραχώδεις ακτές 634 01:02:35,923 --> 01:02:37,323 και μάζευαν πεταλίδες. 635 01:02:37,923 --> 01:02:39,683 Έχω μια πεταλίδα εδώ, 636 01:02:39,683 --> 01:02:44,163 η οποία έχει ακόμα κολλημένο επάνω της έναν πυρόλιθο. 637 01:02:44,163 --> 01:02:46,963 Ο Νεάντερταλ το άφησε εκεί. 638 01:02:49,483 --> 01:02:54,083 Βρήκαμε κι αυτό το οστό από ένα κοινό δελφίνι, 639 01:02:55,243 --> 01:02:57,043 και φέρει χαρακιές. 640 01:02:58,803 --> 01:03:03,323 Ίσως να ήταν ήδη νεκρό το δελφίνι, αλλά το αποσάρκωσαν. 641 01:03:03,963 --> 01:03:05,883 Έβγαλαν τη σάρκα για να το φάνε. 642 01:03:10,763 --> 01:03:15,203 Οι Νεάντερταλ άκμασαν στην Ευρώπη για περισσότερο χρόνο από ό,τι εμείς. 643 01:03:15,203 --> 01:03:16,243 Αναμφίβολα. 644 01:03:24,483 --> 01:03:26,803 Αυτό μού δείχνει πως είναι ευφυείς 645 01:03:26,803 --> 01:03:29,123 κι ότι κατανοούν το περιβάλλον τους. 646 01:03:34,283 --> 01:03:37,123 Μ' αυτήν την έννοια, ήταν εξαιρετικά πετυχημένοι. 647 01:03:43,003 --> 01:03:46,763 Οι Νεάντερταλ ήταν ανθρώπινοι. Ήταν ανθεκτικοί. 648 01:03:46,763 --> 01:03:48,563 Έμοιαζαν πολύ με μας. 649 01:03:49,203 --> 01:03:51,763 Μια μέρα, όμως, τελείωσαν όλα. 650 01:03:55,163 --> 01:03:58,083 Αυτό εντείνει το μυστήριο της εξαφάνισής τους. 651 01:03:58,923 --> 01:04:04,403 Εξάλλου, αν οι Νεάντερταλ του Γιβραλτάρ ήταν τόσο ανθεκτικοί για τόσο καιρό, 652 01:04:05,243 --> 01:04:06,843 τι να πήγε λάθος; 653 01:04:07,723 --> 01:04:12,003 Κάποιοι συνδέουν την Εποχή των Παγετώνων με το ψύχος, το οποίο έγινε μεν, 654 01:04:12,003 --> 01:04:13,923 αλλά υπήρξε και ξηρασία. 655 01:04:15,563 --> 01:04:18,923 Η αλλαγή που έπληξε τους Νεάντερταλ στο Γιβραλτάρ 656 01:04:18,923 --> 01:04:24,763 θεωρώ πως ήταν η εξαφάνιση των δέντρων. 657 01:04:30,083 --> 01:04:32,243 Έχεις δέντρα. Γιατί είναι σημαντικά; 658 01:04:32,243 --> 01:04:36,323 Επειδή σου επιτρέπουν να κυνηγήσεις θηράματα στήνοντας ενέδρες. 659 01:04:41,363 --> 01:04:44,323 Διαμέσου των χρόνων, η εμφάνισή τους 660 01:04:44,323 --> 01:04:48,403 έμοιαζε με σωματότυπο παλαιστή, 661 01:04:48,403 --> 01:04:51,723 ικανοί να χιμήξουν σε ζώα με ακόντια, 662 01:04:51,723 --> 01:04:54,363 να επιτεθούν και να τα σκοτώσουν. 663 01:04:58,803 --> 01:05:02,083 Ξαφνικά, ο κόσμος έγινε ένα ανοικτό τοπίο. 664 01:05:02,083 --> 01:05:05,643 Τα ζώα σε βλέπουν από μακριά. Γίνονται απλησίαστα. 665 01:05:10,203 --> 01:05:11,763 Όταν επήλθε η αλλαγή, 666 01:05:11,763 --> 01:05:15,323 ήταν τόσο γρήγορη, που η βιολογία αδυνατούσε να ακολουθήσει. 667 01:05:29,723 --> 01:05:30,763 Αυτό τούς έπληξε. 668 01:05:42,363 --> 01:05:45,803 Θεωρούμε ότι είμαστε το απόγειο της εξέλιξης, 669 01:05:45,803 --> 01:05:48,203 ανέκαθεν έτσι βλέπαμε τον εαυτό μας. 670 01:05:48,203 --> 01:05:51,603 Συγκριτικά με τους Νεάντερταλ, είμαστε εδώ ενώ αυτοί όχι, 671 01:05:51,603 --> 01:05:53,563 επειδή είμαστε καλύτεροι. 672 01:05:54,323 --> 01:06:00,883 Μπορείς να προσαρμόζεσαι εύκολα, μπορείς να τα πας καλά στον πλανήτη, 673 01:06:00,883 --> 01:06:03,563 όπως εμείς σήμερα, θα λέγαμε. 674 01:06:04,323 --> 01:06:08,243 Όμως, η ιστορία μάς λέει πως υπάρχουν κι άλλες ανθρώπινες φύσεις, 675 01:06:08,243 --> 01:06:11,003 κι ότι κάποτε αποτυγχάνουν. 676 01:06:15,883 --> 01:06:19,683 Μπορεί να θεωρούμε ότι τα πάμε καλά, αλλά ας το γνωρίζουμε αυτό. 677 01:06:26,803 --> 01:06:32,403 Πριν από 40.000 χρόνια, οι αριθμοί των Νεάντερταλ έπεφταν κατακόρυφα. 678 01:06:33,323 --> 01:06:38,603 Όχι μόνο στο Γιβραλτάρ, αλλά σε όλο τον κόσμο. 679 01:06:42,563 --> 01:06:45,843 Η κλιματική αλλαγή αποτέλεσε παράγοντα στην πτώση τους. 680 01:06:48,603 --> 01:06:52,683 Αποτέλεσε παράγοντα, όμως, και ο αυξανόμενος ανταγωνισμός 681 01:06:52,683 --> 01:06:54,563 με ένα άλλο είδος. 682 01:06:59,523 --> 01:07:05,403 Μέχρι και σήμερα, όλοι μας κουβαλάμε ένα μικρό ποσοστό DNA των Νεάντερταλ. 683 01:07:09,363 --> 01:07:12,803 Μια κληρονομιά από τους χαμένους προγόνους μας. 684 01:07:16,883 --> 01:07:21,323 Για τουλάχιστον 100.000 χρόνια, κύματα από Χόμο Σάπιενς 685 01:07:21,323 --> 01:07:25,803 είχαν εξαπλωθεί από την Αφρική στην Ευρώπη και στην Ασία, 686 01:07:29,403 --> 01:07:32,923 συναντώντας τους Νεάντερταλ στα ταξίδια τους. 687 01:08:03,323 --> 01:08:06,683 Κάποιες απ' αυτές τις συναντήσεις ίσως να ήταν βίαιες. 688 01:08:44,723 --> 01:08:49,723 Κάποιες άλλες, πιθανόν να ήταν πιο ειρηνικές. 689 01:08:54,123 --> 01:08:59,203 Μια ομάδα ανθρώπων αναγνωρίζει την ανθρώπινη φύση της άλλης. 690 01:09:08,883 --> 01:09:11,003 Η διαδρομή των θρυλικών ταξιδιών 691 01:09:11,003 --> 01:09:14,563 οδήγησε τους Χόμο Σάπιενς στη Μέση Ανατολή. 692 01:09:17,523 --> 01:09:23,923 Κοντά στο προγονικό νεκροταφείο των Νεάντερταλ στο Σανιντάρ. 693 01:09:38,563 --> 01:09:42,963 Πολλοί Χόμο Σάπιενς φέρουν τα γονίδια των Νεάντερταλ. 694 01:09:46,283 --> 01:09:51,203 Πιστεύω ακράδαντα πως είμαστε ξαδέρφια. 695 01:09:51,203 --> 01:09:53,963 Έχουμε το ίδιο αίμα. 696 01:09:53,963 --> 01:09:56,123 Έχουμε τους ίδιους προγόνους. 697 01:10:04,923 --> 01:10:07,883 Μια συναρπαστική πτυχή της αρχαιολογίας 698 01:10:07,883 --> 01:10:10,483 είναι η ποικιλομορφία της ανθρώπινης φύσης. 699 01:10:12,643 --> 01:10:16,243 Η μελέτη ανθρώπινων σκελετών 700 01:10:16,243 --> 01:10:20,043 μάς λέει πολλά για τη ζωή και τις εμπειρίες τους. 701 01:10:22,963 --> 01:10:26,203 Στην ανασκαφή του Σανιντάρ Ζ, είδαμε χαρακτηριστικά 702 01:10:26,203 --> 01:10:28,843 που υποδηλώνουν πως είναι ενήλικας, 703 01:10:28,843 --> 01:10:32,203 αλλά δεν γνωρίζαμε πόσων ετών ήταν όταν πέθανε, 704 01:10:32,203 --> 01:10:34,483 δεν ξέραμε αν ήταν άντρας ή γυναίκα, 705 01:10:34,483 --> 01:10:37,643 ούτε πολλά για τη ζωή του. 706 01:10:40,723 --> 01:10:44,763 Αυτά τα ερωτήματα προσπαθούμε να απαντήσουμε τώρα. 707 01:10:46,443 --> 01:10:51,243 Αυτή είναι η αριστερή κερκίδα. Είναι ένα από τα οστά του αντιβραχίου. 708 01:10:52,523 --> 01:10:56,083 Μπορούμε να πούμε ότι ήταν μικρόσωμο άτομο, 709 01:10:56,683 --> 01:11:02,443 κάπου στο 1,50 ή 1,55 με 1,60 ύψος. 710 01:11:03,403 --> 01:11:05,963 Λίγο πάνω από ενάμισι μέτρο. 711 01:11:08,443 --> 01:11:12,683 Αυτό είναι ένα κομμάτι της κάτω γνάθου με κάποια δόντια. 712 01:11:12,683 --> 01:11:16,003 Είναι σημαντικό να προσέξουμε ότι πολλά δόντια, 713 01:11:16,003 --> 01:11:19,803 ειδικά τα μπροστινά, είναι εξαιρετικά φθαρμένα. 714 01:11:20,803 --> 01:11:21,883 Το σμάλτο εδώ 715 01:11:22,403 --> 01:11:25,803 έχει φθαρεί ολοκληρωτικά σε όλα τα δόντια. 716 01:11:27,083 --> 01:11:30,683 Είναι βέβαιο πως ένας Νεάντερταλ με τόσο φθαρμένα δόντια 717 01:11:30,683 --> 01:11:32,643 είναι πιο μεγάλος σε ηλικία, 718 01:11:33,443 --> 01:11:36,523 πιθανόν μεταξύ 40 και 50 ετών. 719 01:11:42,323 --> 01:11:46,323 Υπάρχουν τρόποι να ξεχωρίσουμε το φύλο από τον σκελετό του ατόμου. 720 01:11:47,763 --> 01:11:50,923 Χρησιμοποιήσαμε μια τεχνική που λέγεται πρωτεωμική, 721 01:11:50,923 --> 01:11:53,483 στην οποία αναλύονται οι πρωτεΐνες 722 01:11:53,483 --> 01:11:55,083 του σμάλτου των δοντιών, 723 01:11:55,083 --> 01:11:59,443 επειδή γνωρίζουμε ότι μια συγκεκριμένη πρωτεΐνη παράγεται 724 01:11:59,443 --> 01:12:01,363 κατά την παραγωγή του σμάλτου, 725 01:12:01,363 --> 01:12:05,603 η οποία έχει διαφορετική εκδοχή 726 01:12:05,603 --> 01:12:08,763 ανάλογα με το αν είναι χρωμόσωμα Χ ή χρωμόσωμα Υ. 727 01:12:11,243 --> 01:12:15,403 Από εκεί καταδεικνύεται περίτρανα ότι πρόκειται για γυναίκα. 728 01:12:21,683 --> 01:12:25,803 Συχνά σκεφτόμαστε τους Νεάντερταλ ως άντρες 729 01:12:25,803 --> 01:12:30,603 ή επικεντρωνόμαστε σε πτυχές της αντρικής συμπεριφοράς. 730 01:12:32,843 --> 01:12:37,163 Είναι μια συναρπαστική ευκαιρία να κατανοήσουμε την κοινωνία τους 731 01:12:37,163 --> 01:12:38,483 πιο ολοκληρωτικά. 732 01:12:45,163 --> 01:12:47,883 Μια απτή αναπαράσταση 733 01:12:47,883 --> 01:12:52,483 της εμφάνισης αυτής της γυναίκας Νεάντερταλ 734 01:12:52,483 --> 01:12:55,323 θα ήταν πραγματικά κάτι συναρπαστικό. 735 01:12:57,083 --> 01:13:00,563 - Λοιπόν, δρ Πομερόι. - Για να δούμε. 736 01:13:01,963 --> 01:13:03,723 Έχουμε ένα έτοιμο. 737 01:13:04,923 --> 01:13:05,763 Ναι. 738 01:13:13,483 --> 01:13:14,803 Ξεκινώ από δω. 739 01:13:26,643 --> 01:13:28,163 - Λοιπόν. - Λοιπόν. 740 01:13:28,843 --> 01:13:31,923 Απίθανη. Να τη γυρίσω να τη δουν όλοι. 741 01:13:36,483 --> 01:13:37,643 Με κοιτάει. 742 01:13:37,643 --> 01:13:41,163 Ναι. Εσύ ήσουν μαζί της τον πιο πολύ καιρό. 743 01:13:42,163 --> 01:13:44,763 - Θυμάσαι τη μύτη... - Ναι. 744 01:13:45,603 --> 01:13:47,123 - Απίθανη. - Ναι. 745 01:13:47,123 --> 01:13:49,603 Έχει ενδιαφέρον η έκφρασή της, 746 01:13:49,603 --> 01:13:52,403 τα αισθήματα που κρύβει. 747 01:13:52,403 --> 01:13:56,043 Αυτή είναι η ομορφιά αυτών των αναπαραστάσεων. 748 01:13:56,043 --> 01:14:02,243 Κάποιοι λένε επικριτικά "Δεν μπορούμε να γνωρίζουμε πώς ήταν". 749 01:14:02,243 --> 01:14:06,003 Λένε ότι πολλά πράγματα είναι υποθετικά. Ισχύει αυτό, 750 01:14:06,003 --> 01:14:12,283 αλλά σου δίνει μια αίσθηση πώς ήταν ως άτομο. 751 01:14:17,883 --> 01:14:21,603 Προσδιορίζει την ουσία της έννοιας της ανθρώπινης φύσης. 752 01:14:21,603 --> 01:14:24,803 Την έννοια του να είσαι Νεάντερταλ. 753 01:14:24,803 --> 01:14:27,123 Κατά κάποιο τρόπο αποτυπώνει 754 01:14:27,883 --> 01:14:31,163 μια βαθιά ιστορία της ανθρώπινης ζωής. 755 01:14:39,323 --> 01:14:43,923 {\an8}Τα μεγαλύτερα άτομα, με τις γνώσεις τους, την εμπειρία τους... 756 01:14:43,923 --> 01:14:45,643 {\an8}ΣΑΝΙΝΤΑΡ Ζ 757 01:14:45,643 --> 01:14:48,483 {\an8}θα γνώριζαν τις καλές περιοχές. 758 01:14:51,923 --> 01:14:55,123 Αυτή η ανάμνηση, είτε ήταν μόνο δική της 759 01:14:55,123 --> 01:15:01,323 είτε ήταν μια γνώση την οποία μοιραζόταν με τραγούδια και ιστορίες 760 01:15:01,323 --> 01:15:03,883 με παιδιά και εγγόνια, 761 01:15:03,883 --> 01:15:06,723 θα ήταν ζωτικής σημασίας για την ομάδα. 762 01:15:08,323 --> 01:15:14,323 Αυτή ήταν η αρχή του πολιτισμού με την πραγματική της έννοια, 763 01:15:14,323 --> 01:15:18,243 παρά η πρώτη φορά που κάποιος έφτιαξε ένα χτίσμα. 764 01:15:23,603 --> 01:15:27,563 Πιθανόν να ήταν ένα πρόσωπο εμπιστοσύνης 765 01:15:27,563 --> 01:15:31,723 και είχε τον ρόλο να μεταλαμπαδεύσει τη γνώση στην επόμενη γενιά. 766 01:15:31,723 --> 01:15:35,643 Κι εδώ εμείς, 75.000 χρόνια αργότερα, 767 01:15:37,003 --> 01:15:39,723 ακόμα μαθαίνουμε απ' αυτήν. 768 01:15:55,363 --> 01:15:59,603 Το σπήλαιο Σανιντάρ μάς έδωσε τεράστια γνώση για τους Νεάντερταλ, 769 01:16:00,283 --> 01:16:02,083 κι ακόμα μας μαθαίνει. 770 01:16:07,203 --> 01:16:11,843 Μας κάνει επίσης να αναρωτιόμαστε για το τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος. 771 01:16:16,003 --> 01:16:19,363 Όπως η συμπόνοια για τον συνάνθρωπο. 772 01:16:22,563 --> 01:16:24,443 Πώς αντιμετωπίζουμε τον θάνατο. 773 01:16:27,323 --> 01:16:30,323 Κάτι που αναπόφευκτα θα συμβεί σε όλους μας. 774 01:16:38,763 --> 01:16:41,323 Τώρα έχουμε μόνο ένα στιγμιότυπο, 775 01:16:41,323 --> 01:16:43,963 και είναι απίθανο και πλούσιο, 776 01:16:43,963 --> 01:16:46,163 αλλά δεν έχουμε ολοκληρωμένη εικόνα 777 01:16:46,163 --> 01:16:49,443 και υπάρχουν τόσα πολλά προς ανακάλυψη 778 01:16:52,283 --> 01:16:57,003 για το πώς κατανοούμε την ανθρώπινη φύση και την ανθρωπότητα. 779 01:18:56,083 --> 01:18:59,723 {\an8}Υποτιτλισμός: Μαρία Ρούσσου