1 00:00:27,193 --> 00:00:28,361 Moises. 2 00:00:28,945 --> 00:00:30,071 Panginoon ko. 3 00:00:31,156 --> 00:00:33,700 Iba ang gabing ito sa lahat ng gabi. 4 00:00:33,783 --> 00:00:35,243 Paano, Panginoon ko? 5 00:00:35,326 --> 00:00:38,329 Lahat ng panganay sa lupain ng Ehipto ay mamamatay. 6 00:00:39,205 --> 00:00:41,499 Mula sa panganay ni Paraon 7 00:00:41,583 --> 00:00:44,544 hanggang sa panganay ng pinakamahirap na alipin. 8 00:00:45,170 --> 00:00:46,212 Paano ang mga Hebreo? 9 00:00:46,296 --> 00:00:47,756 Makinig kang mabuti. 10 00:00:49,382 --> 00:00:52,969 Bawat pamilya ay kakain mula sa inialay na tupa 11 00:00:53,053 --> 00:00:54,929 na may mapait na halaman. 12 00:00:55,555 --> 00:00:58,099 Kainin ninyo ito kasama ng tinapay na walang pampaalsa 13 00:00:58,183 --> 00:01:00,393 dahil walang oras para paalsahin ito. 14 00:01:03,188 --> 00:01:07,317 Kunin ninyo ang dugo ng tupa at ipinta sa mga pinto ng inyong mga bahay 15 00:01:07,400 --> 00:01:12,739 para ipakita kung saan kayo nakatira bilang proteksiyon sa aking paghihiganti. 16 00:01:17,911 --> 00:01:19,871 Hinahanap ko ang bahay ni Moises. 17 00:01:22,791 --> 00:01:24,501 Natatakot ako, Moises. 18 00:01:24,584 --> 00:01:26,503 Baka may iba pang paraan. 19 00:01:26,586 --> 00:01:29,130 Ako ang maninira. 20 00:01:32,383 --> 00:01:33,885 Sa loob. Bilis. 21 00:01:34,594 --> 00:01:35,428 Bilis. 22 00:01:37,639 --> 00:01:40,809 At nagsimula na ang ikasampung salot. 23 00:01:40,892 --> 00:01:43,478 Kamatayan ng panganay. 24 00:02:05,625 --> 00:02:08,670 Ang huling salot ay nakapanlulumo 25 00:02:08,753 --> 00:02:13,133 dahil sinasabi nitong bawat panganay sa Ehipto, 26 00:02:13,216 --> 00:02:18,471 mula sa panganay ng Paraon hanggang sa panganay ng di mahalagang tao, 27 00:02:18,555 --> 00:02:21,182 hanggang sa mga baka, mamamatay silang lahat. 28 00:02:21,933 --> 00:02:27,605 Para sa Kristiyanismo, ito ay pagbabadya ng Bagong Tipan at ni Hesukristo. 29 00:02:27,689 --> 00:02:28,731 Dugo ng Diyos. 30 00:02:28,815 --> 00:02:30,275 Sakripisyo ng tupa. 31 00:02:30,358 --> 00:02:34,404 At maliligtas ka sa pamamagitan ng dugo niya. 32 00:02:34,487 --> 00:02:36,990 Exodo sa pamamagitan ng dugo ng tupang ito 33 00:02:37,490 --> 00:02:39,492 na nasa poste ng pinto, maliligtas ka. 34 00:02:39,576 --> 00:02:41,161 Pakiusap. Kain. 35 00:02:41,703 --> 00:02:42,620 Inom. 36 00:02:43,246 --> 00:02:46,166 Ito ay ang pagmamarka sa mga tahanan ng mga Hebreo 37 00:02:46,249 --> 00:02:48,793 gamit ang dugo ng tupa sa poste ng pinto 38 00:02:48,877 --> 00:02:53,214 na naging sanhi na lampasan ng anghel ang bahay na iyon. 39 00:02:54,215 --> 00:02:56,843 Doon namin nakuha ang salitang Paskuwa. 40 00:02:56,926 --> 00:03:01,306 Nilampasan ang mga bahay nila at sa halip ay sinugod ang mga Ehipsiyo. 41 00:03:01,890 --> 00:03:05,685 ANG KABISERA NG EHIPSIYO 42 00:03:13,985 --> 00:03:15,945 Itong nandito. Masarap ito. 43 00:03:29,500 --> 00:03:30,376 Haman? 44 00:03:31,794 --> 00:03:33,046 Haman? 45 00:03:33,963 --> 00:03:35,006 Haman! 46 00:03:58,112 --> 00:04:00,531 Isang paraan para isipin ito ay ngipin sa ngipin. 47 00:04:00,615 --> 00:04:04,244 Pinatay ni Paraon ang mga batang lalaki sa simula ng Exodo. 48 00:04:05,787 --> 00:04:08,706 At dito, ang mga panganay ang nakaranas nito. 49 00:04:09,791 --> 00:04:11,584 Nagiging buo na ang kuwento. 50 00:04:11,668 --> 00:04:14,003 Kung ano'ng ginawa mo sa akin, gagawin ko sa iyo. 51 00:04:32,981 --> 00:04:36,651 Ang sinaunang rabbinic tradition ay di ipinagdiriwang ang paghihirap 52 00:04:36,734 --> 00:04:41,239 na inihatid ng mga salot sa mga tao sa Ehipto. 53 00:04:46,828 --> 00:04:52,375 Pagdating natin sa parte ng Paskuwa 54 00:04:52,458 --> 00:04:55,878 kung saan sinasambit ang sampung salot, 55 00:04:55,962 --> 00:05:01,884 inutusan tayong kumuha ng isang patak ng alak mula sa mga baso natin 56 00:05:01,968 --> 00:05:05,972 gamit ang daliri at ilagay ito sa gilid ng ating plato. 57 00:05:09,475 --> 00:05:14,564 Mali ang maging masaya sa paghihirap ng iba. 58 00:05:16,774 --> 00:05:19,444 Kahit na sila ang mga taong nanakit sa atin 59 00:05:19,527 --> 00:05:21,738 o kung sila ay mga inosenteng tao. 60 00:05:21,821 --> 00:05:25,325 At samakatuwid, binabawasan natin ang ating kasiyahan. 61 00:05:42,508 --> 00:05:44,969 Moises! 62 00:05:49,015 --> 00:05:52,727 Sa Kabanata 12, bababa na ang maninira. 63 00:05:52,810 --> 00:05:55,605 At minsan, ang pagkakaunawa rito ay Anghel ng Kamatayan. 64 00:05:55,688 --> 00:05:57,398 Di naman sinabing Diyos. 65 00:05:58,900 --> 00:06:00,026 Moises! 66 00:06:00,109 --> 00:06:02,737 Pero matapos ang kuwento, sinabing Diyos ang gumawa. 67 00:06:02,820 --> 00:06:05,406 Di ko alam kung sinusubukan nitong maglagay ng distansya 68 00:06:05,490 --> 00:06:09,369 sa pagitan ng Diyos at sa ginagawa ng Diyos. 69 00:06:09,452 --> 00:06:10,620 Moises. 70 00:06:11,829 --> 00:06:12,955 Moises. 71 00:06:14,791 --> 00:06:17,502 "At may malakas na hiyaw sa Ehipto. 72 00:06:18,878 --> 00:06:22,632 Sapagkat walang bahay ang walang namatayan." 73 00:06:23,883 --> 00:06:25,093 Moises! 74 00:06:28,388 --> 00:06:30,765 Pakiusap! Umalis na tayo, pakiusap! 75 00:06:30,848 --> 00:06:34,310 Ang mga sumulat at may-akda ng bibliya 76 00:06:34,394 --> 00:06:36,813 ay pinalitan ito ng anghel ng kamatayan 77 00:06:36,896 --> 00:06:40,316 para maabsuwelto ang Diyos sa mga mas mabangis 78 00:06:40,400 --> 00:06:43,694 at ilan sa mas mapaghiganting tauhan 79 00:06:43,778 --> 00:06:46,572 na maiuugnay sa sinumang Diyos 80 00:06:46,656 --> 00:06:50,910 na kikitil ng buhay ng mga bata at buhay ng mga inosente. 81 00:06:53,704 --> 00:06:54,914 Ano'ng ginawa natin? 82 00:06:56,499 --> 00:06:58,751 Ang hiniling ng Diyos. 83 00:08:05,193 --> 00:08:07,612 Tiningnan ko ang huling salot, 84 00:08:08,362 --> 00:08:10,615 at talagang nakapanlulumo ito. 85 00:08:11,491 --> 00:08:16,204 Ito ang mga dahilan kung bakit naririnig mo ang argumento laban sa Diyos. 86 00:08:16,287 --> 00:08:19,165 Paano hinayaan ng mapagmahal na Diyos na mangyari ito? 87 00:08:19,248 --> 00:08:21,459 Anong klaseng Diyos ang gagawa nito? 88 00:08:21,542 --> 00:08:25,463 Papatayin mo ang lahat ng panganay? Wala ka bang awa na Diyos? 89 00:08:26,005 --> 00:08:30,009 At magiging tapat ako, walang magandang sagot para riyan. 90 00:08:31,385 --> 00:08:35,389 Pero sa antas ng sangkatauhan, nakapanlulumo 'yon. 91 00:08:40,436 --> 00:08:41,521 Moises. 92 00:08:45,066 --> 00:08:46,317 Nasaan ka, Moises? 93 00:08:47,109 --> 00:08:48,027 Moises! 94 00:08:49,487 --> 00:08:50,404 Moises! 95 00:08:51,989 --> 00:08:53,157 Nasaan ka? 96 00:08:53,950 --> 00:08:54,825 Sumagot ka! 97 00:08:54,909 --> 00:08:56,619 -Ang kapatid ko. -Isara mo ang pinto. 98 00:08:56,702 --> 00:08:58,579 -Kailangan ko siyang puntahan. -Wag! 99 00:08:58,663 --> 00:08:59,830 Sagutin mo ako! 100 00:09:01,249 --> 00:09:02,208 Ako ang pupunta. 101 00:09:11,467 --> 00:09:12,677 Wala si Moises dito. 102 00:09:13,386 --> 00:09:15,805 Nahihiya ba siyang harapin ako? 103 00:09:19,600 --> 00:09:21,143 Patay na ang anak ko! 104 00:09:22,061 --> 00:09:25,398 Namatay rin ang mga anak namin, sa kamay mo. 105 00:09:27,858 --> 00:09:29,026 Binalaan ka. 106 00:09:30,319 --> 00:09:32,488 Walang makakahadlang sa Diyos. 107 00:09:32,572 --> 00:09:35,533 Ang Diyos mo ay mamamatay-tao. 108 00:09:35,616 --> 00:09:37,660 Siya ang nagbibigay ng buhay. 109 00:09:38,911 --> 00:09:39,870 At ang kumukuha. 110 00:09:40,746 --> 00:09:41,872 Ang anak ko… 111 00:09:47,378 --> 00:09:48,421 Ang anak ko. 112 00:10:04,437 --> 00:10:05,938 Pumunta kayo sa disyerto. 113 00:10:06,897 --> 00:10:07,940 Ngayon din. 114 00:10:08,608 --> 00:10:09,692 Walang kondisyon? 115 00:10:11,402 --> 00:10:12,278 Wala. 116 00:10:13,571 --> 00:10:15,323 Basta umalis na kayo ngayon. 117 00:10:35,551 --> 00:10:36,636 Dito ka muna. 118 00:10:40,348 --> 00:10:41,182 Hindi. 119 00:10:44,477 --> 00:10:47,104 Kailangan kong magluksa kasama siya. 120 00:10:51,901 --> 00:10:53,527 Ang pagkawala ng anak niya. 121 00:11:09,627 --> 00:11:11,379 Umalis na tayo. Bilis. 122 00:11:13,047 --> 00:11:14,674 Bago magbago ang isip niya. 123 00:11:53,254 --> 00:11:54,755 Mahal kong pamangkin. 124 00:11:55,881 --> 00:11:59,009 Dinala mo ang kasamaang ito sa bahay ko. 125 00:11:59,969 --> 00:12:02,179 Ikaw ang nagtulak kay Moises nitong… 126 00:12:03,931 --> 00:12:04,932 kalamidad. 127 00:12:05,433 --> 00:12:07,268 At tingnan mo ang nangyari. 128 00:12:08,769 --> 00:12:10,855 Akala mo hindi ka matatalo. 129 00:12:10,938 --> 00:12:11,814 Di masasaktan. 130 00:12:11,897 --> 00:12:13,858 Nakikipag-usap ako sa mga diyos. 131 00:12:14,650 --> 00:12:15,818 Talaga? 132 00:12:32,168 --> 00:12:34,128 Yumuko ka sa akin. 133 00:12:39,592 --> 00:12:41,677 -Nakikiusap akong makinig ka. -Yuko! 134 00:12:51,353 --> 00:12:53,105 Ako si Paraon! 135 00:12:54,440 --> 00:12:56,859 Hari ng Nile! 136 00:13:04,241 --> 00:13:08,537 "Hinimok ng mga Ehipsiyo ang mga tao na magmadali at umalis ng bansa. 137 00:13:08,621 --> 00:13:13,167 'Dahil kung hindi,' sabi nila, 'mamamatay tayong lahat.'" 138 00:13:14,502 --> 00:13:16,962 Mabilis na ang lahat ngayon. 139 00:13:17,046 --> 00:13:20,132 Parang may pagbagsak ng oras. 140 00:13:20,216 --> 00:13:23,219 Gaano katagal ka na rito? Dalawa, sampu, apat na raan? 141 00:13:23,302 --> 00:13:26,096 Hindi alam ng mga alipin ang oras. 142 00:13:26,180 --> 00:13:28,808 Sinasabi lang sa kanila kung saan at kailan. 143 00:13:28,891 --> 00:13:31,727 Ngayon, sa unang pagkakataon, sinabihan silang, "Tara na." 144 00:13:31,811 --> 00:13:35,105 Di na sila alipin ng panahon. Sila na ang bahala sa oras. 145 00:13:43,864 --> 00:13:47,660 "Humingi sila sa mga Ehipsiyo ng mga bagay na pilak, 146 00:13:47,743 --> 00:13:50,162 ginto at damit. 147 00:13:51,247 --> 00:13:56,252 At binigyan ng Panginoon ang mga tao ng pabor sa paningin ng mga Ehipsiyo, 148 00:13:56,335 --> 00:13:59,380 kaya ibinigay nila ang kanilang hiniling. 149 00:14:00,214 --> 00:14:03,467 Sa ganito, ninakawan nila ang mga Ehipsiyo." 150 00:14:04,969 --> 00:14:08,514 "Pagnanakaw" ang salitang karaniwang naririnig ko na isinalin sa Hebreo. 151 00:14:08,597 --> 00:14:11,642 Pero maging direkta na tayo. Pareho lang ito. 152 00:14:11,725 --> 00:14:13,310 "Kukunin namin ang amin." 153 00:14:14,186 --> 00:14:17,314 Ang totoo, isa ito sa problema sa sinaunang Hudaismo 154 00:14:17,398 --> 00:14:19,692 na ang Hudyong pilosopo na si Philo, 155 00:14:19,775 --> 00:14:23,904 nakipagtalo siya na, "Hindi, ito ay bayad sa serbisyong ibinigay." 156 00:14:23,988 --> 00:14:25,990 Di ito pandarambong o pagnanakaw. 157 00:14:26,073 --> 00:14:27,950 Ito ay isang bagay na nararapat sa amin, 158 00:14:28,033 --> 00:14:30,369 at nakuha namin dahil sa lahat ng pinagdaanan namin. 159 00:14:30,953 --> 00:14:33,080 Sana may kasamang paliwanag ang Bibliya. 160 00:14:33,163 --> 00:14:35,916 Gaya ng, "Ano'ng gusto mong marating gamit 'yan, 161 00:14:36,000 --> 00:14:39,378 kundi baligtarin ang sitwasyon?" 162 00:15:04,695 --> 00:15:05,821 Ito ba… 163 00:15:07,114 --> 00:15:09,992 Magiging ganito ba tayo? 164 00:15:10,075 --> 00:15:11,118 Ito? 165 00:15:12,703 --> 00:15:13,829 Moises! 166 00:15:15,456 --> 00:15:18,459 Di ba binigyan mo ako ng alahas noong ikakasal tayo? 167 00:15:19,793 --> 00:15:22,588 Ngayon ay isang pagdiriwang din. 168 00:15:23,088 --> 00:15:25,966 Apat na raang taon, Moises. 169 00:15:26,842 --> 00:15:28,510 Hayaan mo silang magdiwang. 170 00:15:38,979 --> 00:15:41,190 Di siya magiging masaya para sa atin. 171 00:16:00,334 --> 00:16:02,586 Matagal nang nahulaan ang araw na ito. 172 00:16:03,087 --> 00:16:05,130 Ang pag-alis natin papuntang Canaan. 173 00:16:05,214 --> 00:16:07,257 Ang lupain ng gatas at pulot. 174 00:16:08,926 --> 00:16:13,222 Matapos ang 400 taon, dumating na ang araw na iyon. 175 00:16:14,640 --> 00:16:17,810 Nakubkob tayo sa kahirapan noog panahong iyon. 176 00:16:18,811 --> 00:16:22,564 Pagod, hirap, at pagdurusa. 177 00:16:24,024 --> 00:16:25,859 Nalimutan natin kung sino tayo. 178 00:16:26,860 --> 00:16:27,861 At ang Diyos. 179 00:16:28,445 --> 00:16:30,364 Kinausap ako ng Diyos sa bundok. 180 00:16:31,156 --> 00:16:32,408 Heto na tayo. 181 00:16:33,117 --> 00:16:36,286 Nakatayo ngayong umaga 182 00:16:36,787 --> 00:16:38,038 sa pinto ng kalayaan. 183 00:16:38,122 --> 00:16:41,709 Magtitiwala ba tayo agad kay Paraon na pakakawalan tayo? 184 00:16:41,792 --> 00:16:44,169 Ilang beses na siyang nagbago ng plano? 185 00:16:44,837 --> 00:16:46,630 Baka patibong lang ito. 186 00:16:46,714 --> 00:16:47,548 Hindi. 187 00:16:48,048 --> 00:16:52,011 Ang tanging patibong ngayon ay nasa isip natin. 188 00:16:53,137 --> 00:16:57,391 Mula sa araw na ito, ang ating Diyos ay ikakasal 189 00:16:58,308 --> 00:16:59,935 at tayo ang kanyang asawa. 190 00:17:00,019 --> 00:17:00,936 Moises! 191 00:17:04,106 --> 00:17:05,983 -Hoy! -Ang prinsesa. 192 00:17:14,992 --> 00:17:17,911 Kahit saan ka pumunta, sasama ako. 193 00:17:18,746 --> 00:17:21,540 At kung saan ka mananatili, doon ako. 194 00:17:23,584 --> 00:17:28,672 Nang pamunuan ni Moises ang grupong ito palabas ng Ehipto, 195 00:17:29,548 --> 00:17:34,344 sinamahan sila ni Bithiah sa kanilang Paglabas mula sa Ehipto. 196 00:17:34,428 --> 00:17:36,221 At tingin ko, importante 'yon. 197 00:17:36,305 --> 00:17:40,768 At sa palagay ko, marami itong sinasabi tungkol sa kung sino si Moises 198 00:17:40,851 --> 00:17:46,273 at ang antas kung saan napabilib niya ang sarili niyang pamilya na sundan siya. 199 00:17:47,900 --> 00:17:51,445 Sa Midrash, may isang masakit na bersiyon 200 00:17:51,528 --> 00:17:55,949 na nagsasabing ang anak na babae ng paraon ay ang panganay, 201 00:17:57,117 --> 00:18:02,164 at mamamatay siya sa salot ng panganay. 202 00:18:03,707 --> 00:18:08,545 Pero sabi ng Diyos, "Dahil iniligtas mo si Moises, ililigtas din kita." 203 00:18:08,629 --> 00:18:14,802 Doon siya nag-umpisang ampunin ng Diyos at iniligtas mula sa huling salot. 204 00:18:14,885 --> 00:18:19,473 Sa maraming Muslim, kapag iniisip nila ang umampon kay Moises, 205 00:18:19,556 --> 00:18:23,644 iniisip nila na ito ay taong inapi rin ni Paraon. 206 00:18:23,727 --> 00:18:26,438 Sa katunayan, sa dagdag na panitikan ng Qur'an, 207 00:18:26,522 --> 00:18:28,607 sinasabing noong bumalik si Moises, 208 00:18:28,690 --> 00:18:32,319 isa siya sa mga unang tumanggap ng mensahe niya. 209 00:18:32,820 --> 00:18:36,365 At isinalaysay na tuluyan siyang pinahirapan ni Paraon, 210 00:18:36,448 --> 00:18:40,369 at iniligtas siya ng Diyos mula sa kasuklam-suklam na pagpapahirap 211 00:18:40,452 --> 00:18:43,372 na ginagawa mismo ni Paraon sa kanya. 212 00:18:43,455 --> 00:18:46,166 Kaya sa tradisyon ng Islam, siya ay naging 213 00:18:46,708 --> 00:18:51,004 inspirasyon para sa mga babaeng nakaranas ng karahasan sa tahanan 214 00:18:51,088 --> 00:18:52,589 na kailangan ng pagtakas, 215 00:18:52,673 --> 00:18:55,134 at siya ang magiging imahe na titingnan. 216 00:19:06,728 --> 00:19:09,815 Moises, wag na tayong mag-aksaya ng oras. 217 00:19:11,483 --> 00:19:14,361 Nababaliw na ang kapatid ko. 218 00:19:22,244 --> 00:19:23,495 Mga Israelita! 219 00:19:24,663 --> 00:19:25,914 Tara na! 220 00:19:27,249 --> 00:19:29,001 Tara na! 221 00:20:01,909 --> 00:20:04,870 May linya mula sa gabi ng Paskuwa na sinasabi natin, 222 00:20:04,953 --> 00:20:08,248 kung di tayo inilabas ng Diyos sa Ehipto, alipin pa rin tayo ni Paraon. 223 00:20:08,332 --> 00:20:11,376 Di ibig sabihing alipin pa rin tayo. Ibig sabihin, sikolohikal. 224 00:20:12,169 --> 00:20:15,505 Sa isip natin, maaaring may utang na loob pa rin tayo sa amo natin. 225 00:20:16,673 --> 00:20:17,883 Stockholm syndrome. 226 00:20:17,966 --> 00:20:21,136 Isa sa mga paraan para mawala at gumaling mula sa Stockholm syndrome 227 00:20:21,220 --> 00:20:23,013 ay ang pagbawas ng mambibihag, 228 00:20:23,722 --> 00:20:25,766 kung saan nakikita mong di sila mahalaga. 229 00:20:25,849 --> 00:20:28,644 Hindi sila mabait sa atin. Hindi mabubuting tao. 230 00:20:28,727 --> 00:20:30,354 At kapag nakita nila 'yon, 231 00:20:30,437 --> 00:20:31,897 wala na ang Stockholm syndrome. 232 00:20:33,357 --> 00:20:35,484 At nakawala na sila. Malaya na sila. 233 00:20:53,585 --> 00:20:56,255 Nag-alay ako kay Amun. 234 00:20:56,880 --> 00:21:00,384 Iniligtas na niya tayo sa kasamaang ito. 235 00:21:00,467 --> 00:21:03,595 Hindi, nagkamali tayo, Haman! 236 00:21:05,097 --> 00:21:08,892 Kung aalis ang isang tribo ng manggagawa, aalis din ang iba. 237 00:21:08,976 --> 00:21:11,395 Ang Nubians, ang Hittites. 238 00:21:11,478 --> 00:21:13,438 Masisira ang pundasyon. 239 00:21:13,522 --> 00:21:14,940 Ihanda ang hukbo. 240 00:21:15,649 --> 00:21:18,277 Kamahalan, nagmamakaawa ako. 241 00:21:19,820 --> 00:21:21,613 Ihanda ang hukbo. 242 00:21:35,377 --> 00:21:37,379 Maraming puwedeng sabihin sa katunayan 243 00:21:37,462 --> 00:21:42,342 na ang ika-sampung salot ang personal na nakaapekto kay Paraon, 244 00:21:42,426 --> 00:21:46,972 na kumbaga, 'yon ang bagay na di mo na kayang matiis. 245 00:21:47,723 --> 00:21:52,436 Noong dumating si Paraon sa punto na naisip niyang wala na ang anak niya, 246 00:21:52,519 --> 00:21:55,814 ang puso niya ay napuno ng paghihiganti. 247 00:21:55,897 --> 00:21:58,692 At nagbago ang isip ni Paraon at hinabol sila. 248 00:21:59,651 --> 00:22:02,029 Iniisip ko na tulad ito ng laro ng pusa at daga, 249 00:22:02,112 --> 00:22:04,364 kung saan hinahabol ng pusa ang daga 250 00:22:04,865 --> 00:22:07,659 at nasa bibig niya, tapos pakakawalan, bubuhayin ulit, 251 00:22:07,743 --> 00:22:10,120 tapos uulitin at maglalaro pa ulit. 252 00:22:10,203 --> 00:22:12,873 'Yon ang naiisip ko sa Diyos sa kuwentong ito. 253 00:22:31,183 --> 00:22:33,310 Hilaga ang Canaan. Dito. 254 00:22:34,061 --> 00:22:36,021 Tatawid tayo sa lupa ng Filisteo. 255 00:22:36,104 --> 00:22:37,230 Baka atakihin tayo. 256 00:22:40,317 --> 00:22:41,860 Kung ganoon, lalaban tayo. 257 00:22:42,694 --> 00:22:44,363 Ito lang ang paraan, Moises. 258 00:22:44,988 --> 00:22:46,031 Sa Hilaga. 259 00:22:47,032 --> 00:22:50,118 Sa kabila ng disyerto sa Lupang Ipinangako! 260 00:23:00,295 --> 00:23:02,881 Aaron! 261 00:23:04,091 --> 00:23:05,550 Itinuturo niya ang daan! 262 00:23:05,634 --> 00:23:07,761 Papunta ang daaan na 'yan sa dagat! 263 00:23:07,844 --> 00:23:09,513 Sa pagitan ng Migdol at Baal-zephon! 264 00:23:09,596 --> 00:23:12,265 -Nakita ko na ito dati! -Pero makukulong tayo! 265 00:23:12,349 --> 00:23:15,352 -Dinala ako nito pabalik sa 'yo! -Pakinggan mo ako! 266 00:23:15,435 --> 00:23:16,728 Senyales ito! 267 00:23:17,896 --> 00:23:21,775 Kakailanganin natin ng isang libong barko para makaalis sa Ehipto! 268 00:23:26,029 --> 00:23:28,407 "Nang pakawalan ni Paraon ang mga tao, 269 00:23:28,490 --> 00:23:32,285 hindi sila pinadaan ng Diyos sa bansang Filisteo, 270 00:23:32,369 --> 00:23:33,954 kahit na mas mabilis doon. 271 00:23:34,913 --> 00:23:37,541 Sapagkat sinabi ng Diyos, Pag humarap sila sa digmaan, 272 00:23:37,624 --> 00:23:41,336 baka magbago ang isip nila at bumalik sa Ehipto.' 273 00:23:41,420 --> 00:23:46,800 Kaya pinatnubayan ng Diyos ang mga tao sa daan sa disyerto patungo sa Red Sea." 274 00:23:48,593 --> 00:23:51,388 Maraming interpretasyon kung bakit dinala ng Diyos ang mga tao 275 00:23:51,471 --> 00:23:53,932 sa kakaiba at nakakatuwang direksiyon. 276 00:23:54,015 --> 00:23:56,768 Ang mga paliwanag ay maaaring militar na kadahilanan 277 00:23:56,852 --> 00:24:01,815 o pangako ng pagpapalaya sa pamamagitan ng daluyan ng tubig na kakailanganin nila. 278 00:24:01,898 --> 00:24:04,443 Lahat ng iyon ay maaaring may katotohanan. 279 00:24:04,985 --> 00:24:09,448 Pero ang Torah ay isang teksto na kinakausap tayo hanggang ngayon. 280 00:24:09,531 --> 00:24:13,660 Ang pinakaimportanteng mensahe mula sa paglalakbay na ibinigay ng Diyos 281 00:24:13,743 --> 00:24:17,205 ay ang paraan na inakala mong kailangan mo sa buhay, 282 00:24:17,289 --> 00:24:21,793 sabi ng Diyos, "Ako ng bahala. Alam ko ang paraan na kailangan mo. Sumunod ka." 283 00:24:24,004 --> 00:24:27,591 "Sa araw, nasa unahan nila ang Panginoon gamit ang ulap 284 00:24:27,674 --> 00:24:29,384 para gabayan sila. 285 00:24:31,761 --> 00:24:35,515 At sa gabi, gamit ang apoy para bigyan sila ng liwanag, 286 00:24:37,809 --> 00:24:41,771 para makapaglakbay sila sa araw o gabi. 287 00:24:44,232 --> 00:24:46,735 At sumunod ang mga Ehipsiyo." 288 00:25:19,601 --> 00:25:20,769 Sabi ko sa 'yo. 289 00:25:21,520 --> 00:25:23,313 Dagat lang ang nandito. 290 00:25:24,940 --> 00:25:26,441 Kailangan nating bumalik. 291 00:25:28,401 --> 00:25:29,736 May dahilan siguro. 292 00:25:41,206 --> 00:25:42,666 "Ang mga Ehipsiyo, 293 00:25:42,749 --> 00:25:47,170 lahat ng mga kabayo ni Paraon, karwahe, mangangabayo, at mga kawal, 294 00:25:47,254 --> 00:25:50,340 ay hinabol ang mga Israelita at naabutan sila 295 00:25:50,423 --> 00:25:53,552 habang nagkakampo sa tabi ng dagat malapit sa Pi-hahiroth, 296 00:25:53,635 --> 00:25:55,428 sa Baal-zephon." 297 00:26:07,399 --> 00:26:10,277 Sabihin mo, Moises, ano'ng sabi ng Diyos? 298 00:26:13,196 --> 00:26:14,698 Sinabi ko nang patibong ito. 299 00:26:17,867 --> 00:26:18,994 Dito tayo magkampo. 300 00:26:21,871 --> 00:26:23,164 Dito tayo magkampo! 301 00:26:23,790 --> 00:26:25,709 Papatayin tayo ni Paraon. 302 00:26:25,792 --> 00:26:26,960 Dito tayo magkampo! 303 00:26:34,884 --> 00:26:35,927 Hindi. 304 00:26:37,012 --> 00:26:38,138 Tama siya. 305 00:26:38,805 --> 00:26:40,223 Tama si Moises! 306 00:26:50,191 --> 00:26:54,321 Binibigyan sila ng Diyos ng magandang pangyayaring ito. 307 00:26:54,404 --> 00:26:59,117 Itong nakikita na imposibleng presensiya 308 00:26:59,200 --> 00:27:00,994 na kinikilala rin nila 309 00:27:01,077 --> 00:27:04,205 hindi lang bilang compass, 310 00:27:04,289 --> 00:27:07,167 pero isa ring puwersa ng proteksiyon. 311 00:27:12,505 --> 00:27:14,466 Sabihin mong umikot sila! 312 00:27:14,549 --> 00:27:16,259 Hindi puwede, Kamahalan. 313 00:27:16,343 --> 00:27:19,638 Tuwing kikilos kami, kikilos din ito. 314 00:27:21,556 --> 00:27:25,018 Panginoon ko, tila may buhay ito. 315 00:27:40,700 --> 00:27:43,119 Kung sino man ang makakahanap ng paraan, 316 00:27:43,828 --> 00:27:45,455 ay magiging tagapagmana ko. 317 00:28:21,783 --> 00:28:24,577 May layunin ka siguro kaya dinala mo kami rito. 318 00:28:30,583 --> 00:28:33,795 Sabihin mo, Panginoon ko. Ano 'yon? Ipakita mo sa akin. 319 00:28:56,234 --> 00:28:57,318 Moises. 320 00:29:05,618 --> 00:29:07,912 Itaas mo ang iyong tungkod. 321 00:29:19,632 --> 00:29:21,426 Iunat mo ang iyong kamay. 322 00:29:26,598 --> 00:29:29,809 "Kaya't iniunat ni Moises ang kamay niya sa dagat. 323 00:29:31,102 --> 00:29:33,855 At pinaurong ng Panginoon ang dagat 324 00:29:33,938 --> 00:29:37,734 sa pamamagitan ng malakas na hanging silangan buong gabing iyon." 325 00:29:43,239 --> 00:29:45,617 Bakit naghiwalay ang Red Sea? 326 00:29:45,700 --> 00:29:49,037 Sinasabi ng ilang Bible scholar na kung nangyari ito 327 00:29:49,120 --> 00:29:51,581 gaya ng inilarawan sa Bibliya, 328 00:29:51,664 --> 00:29:54,417 ito ay dahil sa lindol, 329 00:29:54,501 --> 00:29:56,211 at nagdulot ng bitak ang lindol, 330 00:29:56,294 --> 00:30:00,048 at lahat ng tubig ay naubos mula sa dagat. 331 00:30:00,632 --> 00:30:03,426 At iniuugnay ito sa insidente ng kalikasan. 332 00:30:06,471 --> 00:30:09,015 Di iyon ang layunin ng may-akda ng Bibliya. 333 00:30:09,724 --> 00:30:11,518 Sigurado ang Bibliya tungkol dito. 334 00:30:11,601 --> 00:30:14,687 Binigyan ng Diyos ng kapangyarihan si Moises 335 00:30:14,771 --> 00:30:17,440 para itaas ang tungkod niya, at naghimala ito. 336 00:30:50,932 --> 00:30:52,433 Ano'ng nangyayari? 337 00:30:52,517 --> 00:30:54,727 -Di tayo makakaligtas. -Bumalik na tayo. 338 00:30:54,811 --> 00:30:56,604 Dudurugin tayo ng dagat! 339 00:30:57,689 --> 00:31:00,108 -Mamamatay tayong lahat! -Bumalik na tayo! 340 00:31:08,700 --> 00:31:11,661 Walang limitasyon ang Diyos nila, Kamahalan. 341 00:31:12,495 --> 00:31:14,163 Di 'yan matatanggap ng atin. 342 00:31:15,748 --> 00:31:16,958 Nakikita ninyo 'yon? 343 00:31:18,376 --> 00:31:19,502 Ito ang Diyos. 344 00:31:20,670 --> 00:31:22,922 Nakikita ninyo 'yan? Ito ang Diyos! 345 00:31:23,756 --> 00:31:25,300 Magtiwala kayo! 346 00:31:35,518 --> 00:31:36,519 Makikita n'yo. 347 00:31:40,773 --> 00:31:43,818 Ililigtas n'yo ba ang sarili n'yo at iiwan ang mga anak n'yo? 348 00:31:44,485 --> 00:31:46,779 Hindi. Hindi rin Niya. 349 00:31:47,280 --> 00:31:49,824 Kailangan tayong lahat ng Diyos. 350 00:31:50,783 --> 00:31:51,993 Lahat ng anak Niya. 351 00:31:53,244 --> 00:31:54,287 Lahat tayo! 352 00:32:10,219 --> 00:32:12,347 Bumalik na tayo habang may oras pa. 353 00:32:12,430 --> 00:32:14,474 Di tayo makakalampas nang buhay. 354 00:32:15,558 --> 00:32:17,226 Mas gugustuhin kong malunod. 355 00:32:31,574 --> 00:32:35,078 Napakaraming aral ng Midrashic na may kaugnayan sa paghahati ng dagat. 356 00:32:35,161 --> 00:32:37,664 Ang isa ay tumingala ang mga anghel at sinabing, 357 00:32:37,747 --> 00:32:39,707 "Sila ang mga taong ililigtas mo? 358 00:32:39,791 --> 00:32:42,168 Sumamba sila sa rebulto, ganoon din ang mga Ehipsiyo. 359 00:32:42,835 --> 00:32:45,630 Ang mga tao ay basura. Pare-pareho lang sila." 360 00:32:45,713 --> 00:32:49,217 Sabi ng Diyos, "May kulang ka." Sabi nila, "Ano?" Sabi niya, "Tingnan mo." 361 00:32:49,300 --> 00:32:51,094 "Sama-sama silang naglalakad." 362 00:32:51,803 --> 00:32:53,096 Iyon ang susi. 363 00:32:53,763 --> 00:32:57,016 Kalimutan mo ang ginawa nila. Lahat ay makakaranas ng kaguluhan. 364 00:32:57,100 --> 00:32:59,602 Pero hangga't natututo ang mga tao na magsama-sama 365 00:32:59,686 --> 00:33:01,187 at magtulungan, 366 00:33:01,270 --> 00:33:02,772 'yon ang hinihintay ng Diyos. 367 00:33:06,901 --> 00:33:10,071 Mamamatay sila sa dagat. Kabaliwan ang sundan sila! 368 00:33:11,406 --> 00:33:12,281 Hindi. 369 00:33:16,494 --> 00:33:18,079 Tumatakas ang diyos nila! 370 00:33:18,621 --> 00:33:23,126 Pagdududuhan n'yo ba ang ebidensya na nakikita n'yo? 371 00:33:23,209 --> 00:33:24,293 Kamahalan. 372 00:33:24,919 --> 00:33:27,588 Wala na ang mga anak natin. 373 00:33:28,339 --> 00:33:30,633 Sila na ang pinakamahuhusay mong mandirigma. 374 00:33:32,385 --> 00:33:34,303 Ihanda mo ang karwahe ko. 375 00:33:34,387 --> 00:33:35,221 Kamahalan… 376 00:33:36,222 --> 00:33:39,142 Susundan natin sila at papatayin. 377 00:33:49,986 --> 00:33:52,113 "Kaya ang mga anak ni Israel 378 00:33:52,196 --> 00:33:55,742 ay pumunta sa gitna ng dagat sa tuyong lupa. 379 00:33:56,868 --> 00:33:59,537 At ang tubig ay nagsilbing pader 380 00:33:59,620 --> 00:34:02,999 sa kanilang kanan at kaliwa. 381 00:34:09,255 --> 00:34:11,591 At humabol ang mga Ehipsiyo." 382 00:34:36,407 --> 00:34:37,325 Bilis! 383 00:34:37,992 --> 00:34:39,660 -Umalis na kayo. -Hindi! 384 00:34:39,744 --> 00:34:40,870 Sumunod ka sa akin. 385 00:34:40,953 --> 00:34:41,788 Sige na. 386 00:34:45,666 --> 00:34:47,043 Alis na! Bilis! 387 00:34:50,254 --> 00:34:51,255 Bilis! 388 00:34:55,676 --> 00:34:56,677 Alis na! 389 00:35:13,986 --> 00:35:17,115 "Iniunat ni Moises ang kamay niya sa tapat ng dagat. 390 00:35:18,825 --> 00:35:22,370 Sa bukang-liwayway, bumalik ang dagat sa dati. 391 00:35:24,956 --> 00:35:29,335 Dumaloy ang tubig at tinakpan ang mga karwahe at kabayo. 392 00:35:36,801 --> 00:35:39,554 Ang buong hukbo ni Paraon 393 00:35:39,637 --> 00:35:42,932 na sumunod sa mga Israelita sa dagat. 394 00:35:44,892 --> 00:35:47,145 Wala ni isa sa kanila ang nakaligtas." 395 00:35:51,899 --> 00:35:54,235 Noong sampung taong gulang ang anak ko, 396 00:35:54,318 --> 00:35:57,321 umuwi siya mula sa Sunday school, at ito ang kuwentong binasa nila. 397 00:35:57,405 --> 00:36:02,034 Ang kuwento ng Red Sea, at kung saan sila namatay sa Red Sea. 398 00:36:02,535 --> 00:36:04,537 At sobrang naguluhan siya. 399 00:36:04,620 --> 00:36:07,748 Sabi niya, "Bakit gagawin ng Diyos 'yon? 400 00:36:08,249 --> 00:36:10,251 Di ba mga anak din sila ng Diyos?" 401 00:36:11,002 --> 00:36:14,797 At naisip ko, "Grabe, bata. Magandang pananaw iyan." 402 00:36:14,881 --> 00:36:16,632 Bakit ginawa ng Diyos 'yon? 403 00:36:20,803 --> 00:36:23,472 Kaya ang kuwento na nasa Qur'an, 404 00:36:23,556 --> 00:36:25,933 ay nagtapos sa pagkalunod ni Paraon. 405 00:36:26,017 --> 00:36:27,727 Noong sinabi ang kuwento, 406 00:36:27,810 --> 00:36:32,940 sinasabi niya na, "Naniniwala ako sa diyos ni Aaron at Moises." 407 00:36:33,566 --> 00:36:35,276 Pero huli na sa puntong iyon. 408 00:36:37,153 --> 00:36:39,030 May magandang kuwento. 409 00:36:39,530 --> 00:36:42,783 Si Gabriel, isa sa mga dakilang anghel, di ba? 410 00:36:42,867 --> 00:36:48,539 sinabi niya kay Muhammad na, "May dalawang taong pinakaayaw ko. 411 00:36:50,333 --> 00:36:52,585 Si Satanas at Paraon." 412 00:36:53,461 --> 00:36:59,592 Sinabi ni Gabriel na, "Natakot ako na si Paraon ay magiging Islam 413 00:36:59,675 --> 00:37:01,010 bago siya mamatay, 414 00:37:01,093 --> 00:37:03,679 kaya nilagyan ko ng putik ang bibig niya 415 00:37:04,805 --> 00:37:07,808 para hindi siya maging Muslim o maniwala sa Diyos." 416 00:37:53,271 --> 00:37:55,731 Mayroon sa Dead Sea Scrolls, 417 00:37:55,815 --> 00:38:00,444 isang maiksing piraso na isang scroll 418 00:38:00,528 --> 00:38:03,030 na kumakatawan sa bahagi ng Aklat ng Exodo. 419 00:38:03,114 --> 00:38:06,951 Sirang piraso ito, pero malinaw na may mahabang kanta 420 00:38:07,034 --> 00:38:09,370 na iniuugnay kay Miriam. 421 00:38:13,207 --> 00:38:14,750 Ito ay awit ng tagumpay. 422 00:38:15,668 --> 00:38:17,211 Nakatakas ang mga tao, 423 00:38:17,295 --> 00:38:20,715 at ang Diyos ang mandirigmang tumalo sa mga Ehipsiyo 424 00:38:20,798 --> 00:38:21,841 at tagapagligtas. 425 00:38:35,604 --> 00:38:41,027 Sabi rito, "Sino ang katulad mo, Yahweh, sa pagitan ng mga diyos?" 426 00:38:41,527 --> 00:38:43,988 Sa madaling salita, "Ikaw ang dakilang diyos sa lahat." 427 00:38:47,033 --> 00:38:50,578 Ito ang unang mahalagang teolohikong mensahe 428 00:38:50,661 --> 00:38:52,997 ng Hudyo, Kristiyano, at Muslim na tradisyon. 429 00:38:53,080 --> 00:38:56,083 At ito ay iniuugnay sa bibig ng isang babae. 430 00:39:07,053 --> 00:39:07,887 Adonai. 431 00:39:10,848 --> 00:39:13,351 Iniligtas ni Moises ang mundo gaya ni Noah. 432 00:39:13,893 --> 00:39:16,937 Kay Noah, may tubig na bumababa, 433 00:39:17,021 --> 00:39:19,523 at lumalapag sa tuyong lupa para magsimulang muli. 434 00:39:20,232 --> 00:39:23,402 At may insidente sa Red Sea, na ang tubig ay nahahati, 435 00:39:23,486 --> 00:39:25,946 nandoon ang tuyong lupa, at iyon ang buhay sa kanila. 436 00:39:26,030 --> 00:39:27,406 Kaya pumunta sila sa kabila, 437 00:39:27,490 --> 00:39:29,909 para makapagsimula ng bagong buhay bilang isang bansa. 438 00:39:29,992 --> 00:39:31,410 Pero konektado sila. 439 00:39:31,494 --> 00:39:36,040 At tingin ko, ang koneksiyon ay kapag nagliligtas ang Diyos, 440 00:39:36,123 --> 00:39:38,292 kasali ang paglilikha. 441 00:39:43,130 --> 00:39:44,340 Kapatid ko… 442 00:39:47,468 --> 00:39:48,469 malaya na tayo. 443 00:39:51,055 --> 00:39:51,889 Talaga? 444 00:40:06,570 --> 00:40:10,825 "At pinamunuan ni Moises ang mga tao ng Israel mula sa Red Sea, 445 00:40:10,908 --> 00:40:13,411 at pumunta sila sa Disyerto ng Shur. 446 00:40:15,788 --> 00:40:20,876 Tatlong araw silang naglakbay sa disyerto nang walang mahanap na tubig." 447 00:40:22,420 --> 00:40:25,673 Narito ang mga taong nagulat at na-trauma 448 00:40:25,756 --> 00:40:28,509 na ngayon ay nasa disyerto 449 00:40:29,677 --> 00:40:33,347 at may dahilan para malito, 450 00:40:33,848 --> 00:40:36,267 matakot, at mag-alangan. 451 00:40:38,269 --> 00:40:41,605 Literal na hindi nila alam kung nasaan sila. 452 00:40:43,983 --> 00:40:49,029 Marami silang karanasan na ipinakita sa kanila 453 00:40:49,113 --> 00:40:53,200 na tunay ang Diyos nila at iniligtas sila ng Diyos nila. 454 00:40:54,660 --> 00:40:57,746 Pero hinihiling sa kanila na mag-isip pa 455 00:40:57,830 --> 00:41:01,292 ng isang bagay na higit pa sa maiisip nila. 456 00:41:02,126 --> 00:41:04,628 Tatlong araw nang di kumakain ang mga anak ko. 457 00:41:04,712 --> 00:41:06,881 At sinusundan nila si Moises, 458 00:41:06,964 --> 00:41:09,884 pero alam din nila na di rin ito maisip ni Moises. 459 00:41:11,927 --> 00:41:14,138 Bigyan mo ako ng senyales, Panginoon. 460 00:41:14,763 --> 00:41:16,557 Dinala ba niya tayo rito para mamatay? 461 00:41:16,640 --> 00:41:19,351 -Kabaliwan ito! -Dapat nanatili tayo sa Ehipto. 462 00:41:23,063 --> 00:41:24,815 Mga alipin sila at kakalaya lang. 463 00:41:24,899 --> 00:41:27,860 Kung kailan akala nilang tapos na, hindi pa pala. 464 00:41:27,943 --> 00:41:29,403 At doon nila nakita. 465 00:41:29,487 --> 00:41:30,488 Ganoon ang buhay. 466 00:41:30,571 --> 00:41:34,408 Naipasa mo ang isang pagsubok at may natutunan ka rito, 467 00:41:34,492 --> 00:41:36,035 pero wala ka pa roon. 468 00:41:36,118 --> 00:41:39,330 At ang mensahe ng Torah ay hindi ka makakarating. 469 00:41:40,789 --> 00:41:44,043 Mas tungkol ito sa paglalakbay kaysa sa destinasyon. 470 00:41:52,551 --> 00:41:54,053 Panginoon ko, nasaan ka? 471 00:41:54,887 --> 00:41:57,223 Ang mga tao ko ay nauuhaw at nagugutom. 472 00:42:04,188 --> 00:42:05,773 Kausapin mo ako! 473 00:42:25,167 --> 00:42:27,419 Natatakot ang mga tao, Moises. 474 00:42:41,392 --> 00:42:43,143 Hindi na niya ako kinakausap. 475 00:42:44,270 --> 00:42:45,145 Sino? 476 00:42:46,647 --> 00:42:47,773 Ang Diyos. 477 00:42:49,024 --> 00:42:50,109 Wala na siya. 478 00:42:55,573 --> 00:42:56,657 Marahil hindi. 479 00:42:57,491 --> 00:42:59,243 Marahil sinusubukan ka Niya. 480 00:42:59,326 --> 00:43:00,995 Pero sobra na ito. 481 00:43:03,956 --> 00:43:04,957 Hindi. 482 00:43:08,752 --> 00:43:09,587 Hindi. 483 00:43:28,939 --> 00:43:30,649 Ituro mo sa kanila ang daan. 484 00:43:51,337 --> 00:43:54,256 Kaloob ng Diyos, makakahanap tayo ng tubig ngayon. 485 00:43:58,302 --> 00:43:59,303 Sa timog tayo. 486 00:44:01,388 --> 00:44:03,766 -Sa hilaga ang Canaan, kapatid. -Alam ko. 487 00:44:04,266 --> 00:44:06,018 Pupunta tayo sa Midian. 488 00:44:06,101 --> 00:44:07,227 Sa Midian? 489 00:44:07,811 --> 00:44:10,230 Sa bundok kung saan Niya ako unang kinausap. 490 00:44:10,314 --> 00:44:12,107 Pupunta tayo sa Lupang Ipinangako. 491 00:44:12,191 --> 00:44:13,567 Makakarating tayo roon. 492 00:44:18,030 --> 00:44:19,448 Paano tayo makakaligtas? 493 00:44:21,700 --> 00:44:23,661 Ano'ng sasabihin natin sa kanila? 494 00:44:26,372 --> 00:44:27,498 Siya na ang bahala. 495 00:44:33,128 --> 00:44:38,300 "Sa disyerto, ang buong komunidad ay nagreklamo kina Moises at Aaron. 496 00:44:39,176 --> 00:44:41,178 Sinabi ng mga Israelita sa kanila, 497 00:44:41,261 --> 00:44:45,349 'Kung namatay na lang tayo sa kamay ng Panginoon sa Ehipto!' 498 00:44:45,432 --> 00:44:50,187 'Doon, uupo kami sa paligid ng mga karne at kakainin lahat ng gusto namin.' 499 00:44:50,771 --> 00:44:56,527 'Dinala mo kami sa disyerto para patayin sa gutom ang buong kapulungan.'" 500 00:44:59,738 --> 00:45:01,824 Mahaba ang daan. Maraming pagsubok. 501 00:45:01,907 --> 00:45:04,576 At makikita mo ang pagod sa mga taong ito 502 00:45:04,660 --> 00:45:07,955 kaya sila nagagalit, at mapapaisip ka, "Bakit wala silang utang na loob? 503 00:45:08,038 --> 00:45:09,957 Di ba nila nakita lahat ng nangyari?" 504 00:45:10,040 --> 00:45:13,127 Nasasabi mo 'yan noong lumabas ka mula sa silid na may aircon. 505 00:45:13,210 --> 00:45:16,213 Ang mga taong ito ay nagdurusa at iniligtas. 506 00:45:16,296 --> 00:45:18,382 Nadurog sila sa napakaraming punto, 507 00:45:18,465 --> 00:45:21,301 at mas kakaiba kung hindi sila nagreklamo. 508 00:45:39,403 --> 00:45:43,282 "Kinaumagahan, may hamog sa paligid ng kampo. 509 00:45:44,616 --> 00:45:46,368 Nang mawala ang hamog, 510 00:45:46,452 --> 00:45:51,165 may mga maninipis na parang yelo ang lumitaw sa lupa ng disyerto. 511 00:45:53,167 --> 00:45:58,547 Sinabi ng Panginoon, 'Uulanan ko kayo ng tinapay mula sa langit.'" 512 00:46:02,259 --> 00:46:04,970 Nagreklamo ang mga Israelita na nagugutom sila, 513 00:46:05,053 --> 00:46:10,017 at naghimala ang Diyos sa pamamagitan ng pagbaba ng mana mula sa langit. 514 00:46:11,518 --> 00:46:13,520 Sinabi ng mga siyentipiko 515 00:46:13,604 --> 00:46:17,191 na may uri ng halamang kuto 516 00:46:17,274 --> 00:46:20,235 na kumakain sa puno ng tamarisk, 517 00:46:20,319 --> 00:46:22,279 na nasa Sinai. 518 00:46:22,362 --> 00:46:26,533 At naglalabas sila ng dagta 519 00:46:26,617 --> 00:46:30,120 na matamis sa panlasa at puti ang hitsura. 520 00:46:34,041 --> 00:46:35,584 Nasa halaman ito. 521 00:46:36,210 --> 00:46:39,046 Puwede itong tipunin, patuyuin, gawing tinapay. 522 00:46:43,008 --> 00:46:44,134 Nagsalita na siya. 523 00:46:46,595 --> 00:46:50,390 Sa karanasan sa Sinai, o karanasan sa disyerto, 524 00:46:52,810 --> 00:46:54,937 nakikita natin ang pagiging ina ng Diyos 525 00:46:55,771 --> 00:46:59,942 dahil ang mga babae ang bumabago sa materyales na agrikultural 526 00:47:00,025 --> 00:47:01,819 para gawing pagkain. 527 00:47:02,569 --> 00:47:04,947 Kita mo, kapatid? Isang senyales. 528 00:47:07,616 --> 00:47:11,411 Meron tayong Diyos na mandirigma sa mga senyales at hiwaga, 529 00:47:11,495 --> 00:47:13,372 at lumaban sa hukbo ng Paraon. 530 00:47:13,455 --> 00:47:18,168 At ngayon, metaphorically, meron tayong Diyos na ina, na nagbibigay. 531 00:47:21,421 --> 00:47:24,216 Tigil! 532 00:47:24,883 --> 00:47:25,926 Tama na! 533 00:47:26,009 --> 00:47:28,220 Sabi nang tumigil! Di ito ang paraan! 534 00:47:28,303 --> 00:47:30,764 -Hayaan mo na! Tigil! -Tigil! 535 00:47:32,683 --> 00:47:34,893 Makasarili. 536 00:47:36,186 --> 00:47:37,145 Atras! 537 00:47:38,272 --> 00:47:39,314 Tama na! 538 00:47:40,858 --> 00:47:42,067 Ano'ng karapatan mo? 539 00:47:42,150 --> 00:47:45,946 Kinuha lahat nina David at Amram. Ngayon, di na sapat sa lahat. 540 00:47:48,073 --> 00:47:49,408 Dadalhin para palitan. 541 00:47:51,076 --> 00:47:53,120 Di ito sasapat sa dalawang araw. 542 00:47:58,375 --> 00:48:01,587 Biniyayaan tayo ng Diyos, at ito ang igaganti ninyo? 543 00:48:06,967 --> 00:48:09,303 Paalisin sila. Sila na ang bahala sa buhay nila. 544 00:48:12,306 --> 00:48:15,517 Hindi, tigil! 545 00:48:16,518 --> 00:48:17,394 Sumunod ka. 546 00:48:19,354 --> 00:48:21,523 Sinira ka na ng galit noon. 547 00:48:22,649 --> 00:48:24,902 Naging mahabagin ang Diyos. 548 00:48:25,402 --> 00:48:26,862 Hayaan mong tayo rin. 549 00:48:33,911 --> 00:48:35,329 Tama siya, kapatid. 550 00:48:37,164 --> 00:48:38,999 Ano'ng kailangan Niya sa atin? 551 00:48:39,082 --> 00:48:41,168 Paano mo naitatanong sa akin 'yan 552 00:48:41,251 --> 00:48:43,378 kung 'yon ang matagal nang hinahanap ng puso ko? 553 00:48:43,462 --> 00:48:45,839 Hayaan mong hanapin din ito ng isip mo. 554 00:48:56,475 --> 00:49:00,938 Di ka matututo hangga't di mo binabalewala ang lahat ng natutunan mo noon. 555 00:49:01,021 --> 00:49:03,982 Di ito tungkol sa lugar ng mga hayop na mandaragit. 556 00:49:04,066 --> 00:49:05,943 Ito ay espasyo ng kawalan. 557 00:49:07,110 --> 00:49:10,113 Walang nandito. Walang laman. 558 00:49:10,197 --> 00:49:13,283 May kaaway ba? Mga banta? Oo, magkakaroon ng ganoon. 559 00:49:13,367 --> 00:49:14,534 Pero di iyon ang punto. 560 00:49:14,618 --> 00:49:18,372 Ang punto ay ang aral at pagpapahalaga ng kailangan kong ituro sa iyo, 561 00:49:18,455 --> 00:49:19,957 di ito mangyayari sa Ehipto. 562 00:49:20,040 --> 00:49:21,208 Maraming kasaysayan roon. 563 00:49:21,291 --> 00:49:23,293 Di mangyayari sa Israel. Maraming itatayo. 564 00:49:24,294 --> 00:49:26,630 At sa tingin ko, iyon ang kagubatan. 565 00:49:26,713 --> 00:49:28,090 Mga anak ng Israel. 566 00:49:29,299 --> 00:49:33,220 Sa loob ng limang araw, kukuha tayo ng pagkain tuwing umaga. 567 00:49:33,303 --> 00:49:35,722 Ang kailangan lang natin sa araw na iyon. 568 00:49:38,725 --> 00:49:40,102 At sa ika-anim na araw… 569 00:49:42,521 --> 00:49:46,441 magtitipon tayo ng sapat para makapagpahinga sa ika-pitong araw. 570 00:49:49,486 --> 00:49:53,031 Ginawa tayo sa imahe ng Diyos. 571 00:49:53,699 --> 00:49:55,909 Sa ika-pitong araw, magpapahinga tayo, tama? 572 00:49:55,993 --> 00:49:58,203 -Opo. -Oo. 573 00:50:02,958 --> 00:50:04,167 Isang banal na araw. 574 00:50:09,589 --> 00:50:10,507 Ang araw 575 00:50:12,592 --> 00:50:15,804 para ipaalala sa ating sarili ang utang natin sa Kanya. 576 00:50:21,768 --> 00:50:23,103 Ito ay magiging batas. 577 00:50:23,895 --> 00:50:26,815 Ang Sabbath ay isang interesanteng institusyon, 578 00:50:26,898 --> 00:50:30,610 habang iniisip natin ang mga sinaunang Israelita at ang mundo ng Bibliya. 579 00:50:30,694 --> 00:50:33,488 Sa pagkakaalam natin, wala itong katulad 580 00:50:33,572 --> 00:50:36,324 sa ibang kultura sa sinaunang Israel. 581 00:50:36,408 --> 00:50:40,454 Kaya sa puntong 'yon, matatawag natin itong imbensyon ng Israelita. 582 00:50:43,206 --> 00:50:47,085 Ang unang reference sa Sabbath ay nasa Exodo 16, 583 00:50:47,169 --> 00:50:49,629 kasama ang "Pagtitipon ng mana." 584 00:50:49,713 --> 00:50:53,967 Sa ikaanim na araw, doblehin ang pagtitipon. 585 00:50:54,051 --> 00:50:58,346 At magpahinga sa ika-pitong araw gaya ng ginawa ng Diyos. 586 00:51:01,141 --> 00:51:04,436 May salita kaming ginagamit. "Higit pa sa pag-iingat ng Hudyo sa Sabbath, 587 00:51:04,519 --> 00:51:06,188 iningatan ng Sabbath ang mga Hudyo." 588 00:51:06,271 --> 00:51:08,815 Ito mismo ang kailangan ng mga tao sa puntong iyon. 589 00:51:08,899 --> 00:51:11,526 Sa pamamagitan ni Moises, sinabi ng Diyos, 590 00:51:11,610 --> 00:51:13,320 "Tigil. Tama na ang trabaho. 591 00:51:13,403 --> 00:51:15,405 Isipin mo kung ano'ng mayroon ka. 592 00:51:15,489 --> 00:51:18,700 Kung nandito ka at maiisip na walang mali sa sandaling ito, 593 00:51:18,784 --> 00:51:19,993 magagawa natin ito." 594 00:51:23,705 --> 00:51:27,042 Nang makaligtas sa gutom at sa poot ng Paraon, 595 00:51:27,542 --> 00:51:30,545 hinarap ng mga Israelita ang bagong kaaway 596 00:51:30,629 --> 00:51:33,340 habang naglalakbay papunta sa Bundok ng Sinai. 597 00:51:37,260 --> 00:51:38,678 Di lang tayo ang narito. 598 00:51:43,558 --> 00:51:44,851 Mga tao ng disyerto. 599 00:51:45,519 --> 00:51:46,895 Lupain nila ito. 600 00:51:50,690 --> 00:51:57,030 Marami sa sinaunang Near East ay hindi mga Israelita, 601 00:51:57,114 --> 00:51:59,241 at mga kaaway ng mga Israelita. 602 00:51:59,783 --> 00:52:03,245 Isang magandang halimbawa ang mga Amalekita. 603 00:52:10,293 --> 00:52:12,963 Bilis! Moises! 604 00:52:14,923 --> 00:52:15,924 Mga tulisan! 605 00:52:16,842 --> 00:52:18,593 Sumalakay sila sa dilim. 606 00:52:18,677 --> 00:52:20,846 Nilabanan namin sila, pero marami sila. 607 00:52:20,929 --> 00:52:22,430 Kinuha ang mga babae at bata. 608 00:52:23,598 --> 00:52:24,683 Kailangan ko pa ng tao. 609 00:52:27,602 --> 00:52:30,397 Mga Amalekita. Mga mangangalakal ng alipin. 610 00:52:32,065 --> 00:52:34,401 Dito tayo magkampo. Utusan mo sila. 611 00:52:34,484 --> 00:52:36,444 Kunin natin ang mga kasama natin. 612 00:52:51,293 --> 00:52:55,589 KAMPO NG AMALEKITA 613 00:52:59,551 --> 00:53:01,970 Bilis. Pumuwesto na kayo. 614 00:53:07,851 --> 00:53:13,023 Umalis ba ang mga Israelita na may mga espada, kalasag, at palaso, 615 00:53:13,106 --> 00:53:17,444 at paano nila lalabanan ang mga Amalekita? 616 00:53:18,445 --> 00:53:21,156 Ito talaga ay isang sinaunang Jewish midrash 617 00:53:21,239 --> 00:53:25,243 na sinasabing inalis nila 618 00:53:25,827 --> 00:53:28,997 ang mga sundalong Ehipsiyo na namatay sa Red Sea, 619 00:53:29,080 --> 00:53:31,082 at naanod ang mga katawan nila sa pampang, 620 00:53:31,166 --> 00:53:32,834 at ninakaw ang gamit nila. 621 00:53:32,918 --> 00:53:36,296 Ito ay magandang sagot. Hindi ito ang sinasabi ng Bibliya. 622 00:53:36,379 --> 00:53:40,383 Walang sinasabi sa Bibliya, pero mapapaisip ka, "Paano nangyari ito?" 623 00:53:41,676 --> 00:53:42,928 Panginoon ko… 624 00:53:46,223 --> 00:53:48,558 gabayan mo ang mga anak mo sa tagumpay. 625 00:53:53,438 --> 00:53:57,442 Sabi ng Diyos, "Inilabas kita sa Ehipto 626 00:53:57,525 --> 00:54:03,031 na may nakabukang braso at malakas na kamay." 627 00:54:10,664 --> 00:54:14,459 At 'yon ang ginagawa ng mga braso ni Moises. 628 00:54:21,091 --> 00:54:23,468 Nagsisilbi siyang simbolo. 629 00:54:23,551 --> 00:54:25,053 Isang daluyan. 630 00:54:27,973 --> 00:54:29,391 Joshua! 631 00:54:29,474 --> 00:54:30,392 Nandito kami. 632 00:54:31,351 --> 00:54:32,227 Nandito sila! 633 00:54:34,312 --> 00:54:38,400 At hangga't nakatutok sila sa langit, 634 00:54:38,483 --> 00:54:40,819 magtatagumpay sila sa laban. 635 00:54:42,445 --> 00:54:44,030 Dali, wag kayong lumayo. 636 00:54:45,782 --> 00:54:48,076 At kung hindi, mabibigo sila. 637 00:54:49,369 --> 00:54:50,203 Bilis! 638 00:54:52,664 --> 00:54:54,374 Napapagod na si Moises. 639 00:55:01,506 --> 00:55:03,883 Pero nanatili ang mga braso niya. 640 00:55:13,810 --> 00:55:17,397 Nagwagi ang mga Israelita mula sa laban. 641 00:56:02,275 --> 00:56:04,778 -Ano 'yon? -Pinag-aagawan nila ang mga nasamsam. 642 00:56:05,362 --> 00:56:08,948 Tama na! 643 00:56:10,450 --> 00:56:13,912 Ang susunod na susuntok ay mamamatay! 644 00:56:16,498 --> 00:56:17,499 Mamamatay! 645 00:56:21,169 --> 00:56:23,171 Alalahanin ninyo kung sino tayo! 646 00:56:28,385 --> 00:56:29,511 Isang bansa! 647 00:56:30,762 --> 00:56:32,972 Bansa ng mga mananampalataya! 648 00:56:35,934 --> 00:56:36,851 Tabi! 649 00:57:03,044 --> 00:57:05,130 Paano ko pamumunuan ang mga tao? 650 00:57:05,213 --> 00:57:07,382 Maglakad ka kasama sila sa pag-ibig. 651 00:57:07,966 --> 00:57:09,342 At kung di ko mahanap? 652 00:57:09,426 --> 00:57:11,553 Kung ganoon, nasa iyo ang mali. 653 00:57:14,305 --> 00:57:17,434 Nawala ang pag-ibig sa atin noong bata pa tayo, di ba? 654 00:57:20,895 --> 00:57:23,940 Di tayo makakalabas sa Ehipto ng pag-ibig lang. 655 00:57:39,998 --> 00:57:44,252 Ang kuwento ng paglaboy sa disyerto ay tungkol sa isang grupo na… 656 00:57:45,670 --> 00:57:51,176 na-trauma at nasaktan at magulo na nakalayang mga alipin 657 00:57:52,343 --> 00:57:53,928 na nadadapa. 658 00:57:56,723 --> 00:57:59,851 Isang bahagi ng aralin ay, maaaring bigyan ka ng Diyos ng pangitain, 659 00:57:59,934 --> 00:58:01,603 ng pangarap. 660 00:58:03,146 --> 00:58:06,524 Mas madalas, hindi ito mangyayari 661 00:58:06,608 --> 00:58:08,735 sa paraang gusto mo, 662 00:58:08,818 --> 00:58:10,612 pero mas magiging maganda ito. 663 00:58:13,615 --> 00:58:15,992 Sa Lupang Ipinangako umaasa ang mga tao ng Diyos, 664 00:58:16,075 --> 00:58:18,286 at akala nila ay may tiket sila. 665 00:58:18,369 --> 00:58:19,412 Pero wala. 666 00:58:19,496 --> 00:58:23,458 May mga bagay na dapat ayusin sa loob 667 00:58:23,541 --> 00:58:26,628 bago ko kayo dalhin sa labas. 668 00:58:28,963 --> 00:58:32,800 Ang Israel ay lumipat mula sa isang anyo ng pagkaalipin sa isa pa, 669 00:58:32,884 --> 00:58:34,219 kay Yahweh. 670 00:58:34,302 --> 00:58:38,264 Ang layunin ng kuwento ng Exodo ay hindi, "Maging malaya." 671 00:58:40,308 --> 00:58:43,311 Ito ay, "Pumunta sa bundok para sambahin ang Diyos." 672 00:58:47,190 --> 00:58:49,776 "Kunin ang Kautusan para makuha ang batas 673 00:58:49,859 --> 00:58:52,362 para marunong kang kumilos at sumamba." 674 00:58:54,864 --> 00:58:57,951 May espirituwal na paghihirap pa silang titiisin. 675 00:58:58,034 --> 00:59:00,119 Kahit sila ay nakalaya na sa batas, 676 00:59:00,203 --> 00:59:03,498 may tungkulin pa rin silang makalaya sa espirituwal. 677 00:59:20,306 --> 00:59:21,766 Nandito ako para kausapin Siya. 678 00:59:21,849 --> 00:59:23,226 Para hanapin Siya ulit. 679 00:59:26,729 --> 00:59:28,523 Nakita na kitang ganito dati. 680 00:59:32,318 --> 00:59:34,988 Di ko sila kayang pamunuan na wala ang Diyos. 681 00:59:36,781 --> 00:59:40,577 Paano ako lalakad kasama nila at hahanapin Siya nang sabay-sabay? 682 00:59:44,414 --> 00:59:46,416 Maraming taon na ang nakalipas, 683 00:59:46,499 --> 00:59:48,710 dinala mo ang mga tupa ko sa pastulan 684 00:59:49,419 --> 00:59:52,297 para makalaya ako at alagaan ang mga tao ko. 685 00:59:55,174 --> 00:59:57,051 Mabuti kang lingkod. 686 00:59:58,595 --> 01:00:00,013 May mga lingkod ka rin. 687 01:00:01,598 --> 01:00:04,851 Pumili kang mabuti. Gamitin mo sila. 688 01:00:06,269 --> 01:00:10,898 At pagkatapos ay pumunta ka sa Kanya nang may mabuting budhi 689 01:00:11,691 --> 01:00:12,942 at humingi ng tulong. 690 01:00:14,485 --> 01:00:16,321 Nagpakita ulit si Jethro. 691 01:00:16,404 --> 01:00:19,699 At pinapanood niya si Moises na nagsasagawa ng negosyo 692 01:00:19,782 --> 01:00:23,828 at tumatanggap ng iba't ibang tao na may mga hidwaan, 693 01:00:23,911 --> 01:00:26,623 at si Moises lang ang hukom at hurado. 694 01:00:26,706 --> 01:00:30,918 At nakita ni Jethro na ginagawa niya ito, at sinabi ni Jethro sa kanya, 695 01:00:31,002 --> 01:00:33,254 "Di ka puwedeng magpatuloy ng ganito. 696 01:00:33,338 --> 01:00:35,465 Mapapagod ka." 697 01:00:35,548 --> 01:00:38,217 At sinabi ni Jethro sa kanya, "Ito ang dapat mong gawin." 698 01:00:38,301 --> 01:00:41,429 At inilarawan niya kung paano gumawa ng sistema. 699 01:00:41,512 --> 01:00:43,973 Si Jethro, sa tingin ko, 700 01:00:44,766 --> 01:00:46,893 ay isang magandang halimbawa 701 01:00:46,976 --> 01:00:50,980 ng isang taong hindi Hudyo 702 01:00:51,064 --> 01:00:53,733 na nagbibigay ng magandang ideya 703 01:00:53,816 --> 01:00:58,613 at kaalaman ng tradisyon niya para makatulong. 704 01:00:59,280 --> 01:01:03,743 At matalino si Moises para tanggapin ang karunungan, 705 01:01:03,826 --> 01:01:07,372 kahit na mula ito sa ibang kultura. 706 01:01:09,666 --> 01:01:10,792 Nandito pa. 707 01:01:20,593 --> 01:01:22,220 Ang kuwento ng buhay natin. 708 01:01:26,808 --> 01:01:28,351 Paano kaya ito matatapos? 709 01:01:34,899 --> 01:01:37,402 Kailangan kong humingi ng tulong sa Kanya. 710 01:01:38,528 --> 01:01:39,487 Gagawin mo. 711 01:02:00,007 --> 01:02:03,219 Ikuwento mo sa mga anak natin para maintindihan nila. 712 01:02:06,973 --> 01:02:07,807 Sige na. 713 01:02:17,984 --> 01:02:24,073 Muli, umakyat si Moises sa bundok para kausapin ang Diyos. 714 01:02:37,128 --> 01:02:41,299 "May kulog at kidlat na may makapal na ulap sa ibabaw ng bundok. 715 01:02:43,009 --> 01:02:45,678 Nabalot ng usok ang Bundok ng Sinai 716 01:02:45,762 --> 01:02:49,098 dahil binabaan siya ng Panginoon gamit ang apoy. 717 01:02:50,308 --> 01:02:54,061 Bumuga ang usok na parang galing sa pugon, 718 01:02:54,145 --> 01:02:58,274 at nanginig ang buong bundok." 719 01:03:11,037 --> 01:03:12,121 Nasaan ka? 720 01:03:14,624 --> 01:03:16,876 Pumunta ako rito para hanapin ka! 721 01:03:18,795 --> 01:03:20,046 Kausapin mo ako! 722 01:03:23,800 --> 01:03:25,301 Tapos ka na ba sa akin? 723 01:03:26,260 --> 01:03:27,845 Hindi pa ako tapos sa 'yo! 724 01:03:29,722 --> 01:03:30,932 Naririnig mo ba ako? 725 01:03:42,985 --> 01:03:44,946 Di ko alam ang gagawin, Diyos ko. 726 01:03:46,739 --> 01:03:48,449 Di ko alam kung saan pupunta. 727 01:03:49,075 --> 01:03:50,618 Naliligaw ako pag wala ka. 728 01:03:56,958 --> 01:03:59,752 Isinakay kita sa pakpak ng mga agila 729 01:03:59,836 --> 01:04:01,629 at dinala sa akin. 730 01:04:02,213 --> 01:04:05,842 Kung susundin mo ang aking tinig at tutuparin ang aking tipan, 731 01:04:05,925 --> 01:04:11,305 ikaw para sa akin ay magiging kaharian ng mga pari at isang banal na bansa. 732 01:04:12,390 --> 01:04:16,644 Ito ang mga salita na iyong sasabihin sa mga anak ng Israel. 733 01:04:21,732 --> 01:04:23,192 Lumipas ang mga linggo. 734 01:04:26,070 --> 01:04:29,282 Naghintay ang mga Israelita sa baba ng Bundok ng Sinai 735 01:04:29,365 --> 01:04:30,867 sa pagbabalik ni Moises. 736 01:04:49,093 --> 01:04:51,470 Apatnapung araw at gabi na siyang wala. 737 01:04:54,599 --> 01:04:55,683 Babalik siya. 738 01:05:08,863 --> 01:05:11,282 Sila ay mga taong nabubuhay nang walang kasiguraduhan. 739 01:05:11,365 --> 01:05:14,327 Sa unang pagkakataon, wala sa harapan nila ang pinuno nila. 740 01:05:14,410 --> 01:05:18,539 Ang taong naglabas sa kanila, ang nagsilbing ama ng bansa, 741 01:05:19,206 --> 01:05:20,333 wala siya roon. 742 01:05:20,416 --> 01:05:22,877 At tumingala sila, at mayroong karanasang 743 01:05:22,960 --> 01:05:25,796 napakaganda at nakakatakot. 744 01:05:25,880 --> 01:05:28,841 Kapag di mo alam kung saan o paano ka mabubuhay, 745 01:05:28,925 --> 01:05:30,635 o kung ano'ng mangyayari, 746 01:05:30,718 --> 01:05:32,970 marami kang magagawang masama. 747 01:05:44,649 --> 01:05:45,733 Ano 'to? 748 01:05:46,776 --> 01:05:50,321 Kailangan natin ng diyos na kinikilala ng iba. 749 01:05:50,404 --> 01:05:52,448 Isang diyos na gaya ng ibang mga diyos. 750 01:05:52,531 --> 01:05:54,116 May Ehipsiyong ginto tayo. 751 01:05:54,951 --> 01:05:58,746 Bago tayo umalis, tutunawin natin ito at gagawa ng diyos na poprotekta sa atin. 752 01:05:58,829 --> 01:06:00,706 Pinrotektahan tayo ni Moises. 753 01:06:03,042 --> 01:06:06,295 Naniniwala ka bang buhay pa ang kapatid mo? 754 01:06:09,298 --> 01:06:10,341 Naniniwala ka? 755 01:06:20,393 --> 01:06:22,228 Ikaw ang panganay na kapatid. 756 01:06:24,313 --> 01:06:26,649 Oras na para bawiin ang posisyon mo. 757 01:06:57,638 --> 01:06:59,473 "At sinabi ni Aaron sa kanila, 758 01:06:59,557 --> 01:07:03,978 'Tanggalin ang gintong hikaw na nasa tainga ng inyong mga asawa, 759 01:07:04,061 --> 01:07:07,773 anak na lalaki, at mga anak na babae, at dalhin ninyo sa akin.' 760 01:07:12,194 --> 01:07:15,406 At tinanggap niya ang ginto mula sa kamay nila, 761 01:07:15,489 --> 01:07:18,492 at ginawa niya ito gamit ang kasangkapang pang-ukit 762 01:07:18,993 --> 01:07:21,162 at gumawa ng hinulmang baka." 763 01:07:25,374 --> 01:07:29,545 Tandaan, ang pagsuway ang sanhi ng mga salot sa Ehipto. 764 01:07:29,628 --> 01:07:33,132 Pero ito ang pagsuway ng mga tao sa kabilang panig ng disyerto 765 01:07:33,215 --> 01:07:35,384 kung saan itinayo nila ang diyos na ito. 766 01:07:35,468 --> 01:07:39,972 Ang pagsuway ang nagdulot sa kanila ng paglalakbay 767 01:07:40,056 --> 01:07:42,641 na di dapat lalagpas ng sampung araw 768 01:07:42,725 --> 01:07:44,560 para magtagal ng 40 taon. 769 01:07:53,903 --> 01:07:58,574 Si Aaron, na kapatid ni Moises at ang pinakapunong pari ng Israel, 770 01:07:58,657 --> 01:08:00,951 siya ang gumawa ng gintong baka 771 01:08:01,035 --> 01:08:04,288 dahil natatakot siya 772 01:08:04,371 --> 01:08:08,292 sa kaguluhan ng mga Israelita. 773 01:08:08,375 --> 01:08:12,755 Kaya para kumalma sila, ginawan niya sila ng diyos. 774 01:08:27,978 --> 01:08:31,315 Si Moises ay bumaba mula sa Sinai 775 01:08:31,398 --> 01:08:35,319 sa sandaling nag-aalay sila ng pagsamba sa gintong baka. 776 01:08:37,530 --> 01:08:39,657 Nakakalungkot. 777 01:08:49,250 --> 01:08:50,126 Si Moises. 778 01:08:54,505 --> 01:08:56,006 -Moises! -Moises! 779 01:08:56,674 --> 01:08:59,135 Moises! 780 01:08:59,635 --> 01:09:00,636 Moises! 781 01:09:07,518 --> 01:09:08,853 Moises! 782 01:09:16,068 --> 01:09:16,902 Moises. 783 01:09:18,279 --> 01:09:19,655 Moises! 784 01:09:36,046 --> 01:09:36,922 Wala. 785 01:09:38,716 --> 01:09:40,342 Para lang sa wala. 786 01:10:02,990 --> 01:10:05,993 Sa sobrang dismaya at galit ni Moises, 787 01:10:06,076 --> 01:10:10,372 kinuha niya ang dalawang tablet kung saan nakasulat ang Sampung Utos 788 01:10:10,956 --> 01:10:12,166 at binasag ito. 789 01:10:12,833 --> 01:10:14,460 Kinokontrol ng galit ang mga isyu. 790 01:10:14,543 --> 01:10:18,172 Iyan ang tema na nakikita mo sa buong buhay ni Moises. 791 01:10:20,466 --> 01:10:24,678 Marami tayong matututunan sa paglaban sa galit. 792 01:10:26,347 --> 01:10:30,809 Si Moises ay isang tao na madaling magalit, 793 01:10:31,435 --> 01:10:36,774 at kailangang matutunan kung paano mapapabuti ang sitwasyon. 794 01:10:41,070 --> 01:10:41,904 Tulong. 795 01:10:59,129 --> 01:11:00,047 Ano ito? 796 01:11:06,428 --> 01:11:07,304 Sumagot siya. 797 01:11:09,765 --> 01:11:11,100 Sinagot niya ang tawag ko. 798 01:11:13,894 --> 01:11:16,563 At ibinigay niya sa akin ang dakilang regalo. 799 01:11:19,275 --> 01:11:20,401 Ang mga batas niya. 800 01:11:23,779 --> 01:11:24,613 At kayo… 801 01:11:27,074 --> 01:11:29,285 dinurog n'yong lahat ang puso ko. 802 01:11:33,664 --> 01:11:35,082 Kaya dinurog ko rin ito. 803 01:11:36,625 --> 01:11:38,752 Para baguhin ang mga nakaraang araw… 804 01:11:40,796 --> 01:11:42,548 kailangan ng kapatawaran. 805 01:11:43,674 --> 01:11:44,633 Naaalala mo? 806 01:11:45,426 --> 01:11:46,385 Iwan n'yo ako. 807 01:11:49,471 --> 01:11:50,389 Ngayon din. 808 01:12:10,868 --> 01:12:12,703 Ano'ng nagawa ko, Panginoon ko? 809 01:12:16,415 --> 01:12:17,374 Umalis ka na. 810 01:12:23,213 --> 01:12:24,214 Panginoon ko. 811 01:12:28,844 --> 01:12:30,471 Nabigo kita, Panginoon ko. 812 01:12:31,347 --> 01:12:32,806 Oras na. 813 01:12:33,640 --> 01:12:37,269 Isang beses akong nagpakawala ng baha at si Noah lang ang iniligtas. 814 01:12:37,353 --> 01:12:41,273 Kaya kong magpakawala ng apoy ngayon at ikaw lang ang maililigtas. 815 01:12:41,357 --> 01:12:44,193 Para sunugin sila? Sunugin silang lahat? 816 01:12:45,486 --> 01:12:46,612 Pero, Panginoon ko, 817 01:12:47,988 --> 01:12:51,658 baka nasa Lupang Ipinangako na kami kung di mo ako dinala rito. 818 01:12:52,785 --> 01:12:54,161 Di sana ito mangyayari. 819 01:12:54,244 --> 01:12:56,580 Para saan pa ang pagpunta mo roon 820 01:12:56,663 --> 01:12:59,041 kung di mo alam kung paano mabuhay roon? 821 01:12:59,583 --> 01:13:04,129 Maaaring may kalayaan ka, pero di mo ito mapapanatili nang walang katotohanan. 822 01:13:04,213 --> 01:13:05,881 Magsisimula tayong muli. 823 01:13:05,964 --> 01:13:06,965 Hindi! 824 01:13:08,634 --> 01:13:11,845 Patawarin mo sila. Patawarin mo kami. Patawarin mo ako. 825 01:13:13,806 --> 01:13:14,640 Magpatawad ka. 826 01:13:27,152 --> 01:13:28,570 Muli, sinabi ng Diyos, 827 01:13:28,654 --> 01:13:32,116 "Papatayin ko ang lahat, at magsisimula ulit ako kasama ka." 828 01:13:32,199 --> 01:13:33,992 At kinausap siya ni Moises. 829 01:13:34,076 --> 01:13:36,745 Parang padalus-dalos. Pag-isipan mo ito. 830 01:13:36,829 --> 01:13:40,499 Ano'ng sasabihin ng mga Ehipsiyo? Dinala mo kami sa disyerto para patayin? 831 01:13:55,097 --> 01:13:56,181 Pakawalan mo sila. 832 01:13:59,184 --> 01:14:00,561 Nagrebelde sila sa 'yo. 833 01:14:01,854 --> 01:14:02,688 Sa Diyos. 834 01:14:02,771 --> 01:14:03,897 Pakawalan mo sila. 835 01:14:05,732 --> 01:14:06,942 Nararapat silang mamatay. 836 01:14:09,069 --> 01:14:11,321 Gawin natin silang halimbawa sa iba. 837 01:14:11,405 --> 01:14:13,866 Hindi ka dapat pumatay. 838 01:14:15,284 --> 01:14:16,368 Ito ang batas. 839 01:14:16,994 --> 01:14:17,870 Anong batas? 840 01:14:20,706 --> 01:14:22,791 Ang sinira ko. Pakawalan mo sila. 841 01:14:41,602 --> 01:14:43,520 Bigkasin mo ang batas, Moises. 842 01:14:44,605 --> 01:14:46,565 Bigkasin natin sa isa't isa 843 01:14:47,858 --> 01:14:49,985 hanggang sa di na natin kailanganin. 844 01:14:53,071 --> 01:14:55,782 Dahil ang mga batas ay isusulat sa atin. 845 01:14:59,286 --> 01:15:04,458 Wag kayong gagawa ng anumang inukit na diyos-diyosan. 846 01:15:09,505 --> 01:15:12,758 Wag kayong magkaroon ng ibang Diyos bukod sa akin. 847 01:15:17,804 --> 01:15:21,934 Hindi n'yo dapat gamitin ang pangalan ng Panginoon sa walang kabuluhan. 848 01:15:33,904 --> 01:15:35,656 Wag kayong magnanasa. 849 01:15:45,332 --> 01:15:46,500 Hindi dapat… 850 01:16:06,270 --> 01:16:10,357 Ang tunay na nagpalayo ng damdamin sa mga anak ni Israel sa disyerto 851 01:16:10,440 --> 01:16:11,858 ay ang kawalan ng tipan. 852 01:16:11,942 --> 01:16:15,988 At ang dahilan kung bakit nanatili sila sa disyerto nang matagal 853 01:16:16,071 --> 01:16:17,573 ay para isara ang tipan. 854 01:16:18,323 --> 01:16:22,953 Puwede silang dalhin ng Diyos sa lupain ng Canaan, pero di pa sila handa. 855 01:16:28,000 --> 01:16:30,085 Alalahanin ang araw ng pangilin 856 01:16:31,336 --> 01:16:32,963 at panatilihin itong banal. 857 01:16:34,006 --> 01:16:36,091 Igalang n'yo ang inyong ama at ina. 858 01:16:38,093 --> 01:16:41,179 Wag kayong makikiapid. 859 01:16:49,229 --> 01:16:51,940 Wag kayong magsasabi ng di totoo laban sa inyong kapwa. 860 01:16:52,024 --> 01:16:55,068 Hindi ginagamit ng Bibliya ang salitang "utos." 861 01:16:55,152 --> 01:16:58,238 Sinasabi nitong sampu, pero may sampung bagay, 862 01:16:58,322 --> 01:17:01,950 sampung d'varim, sampung isyu, sampung tuntunin. 863 01:17:02,034 --> 01:17:08,248 Ang unang lima ay tungkol sa relasyon ng tao sa Diyos. 864 01:17:08,332 --> 01:17:10,876 Wag kang magkakaroon ng ibang diyos bukod sa akin. 865 01:17:10,959 --> 01:17:13,587 Wag mong gamitin ang pangalan ng Diyos sa walang kabuluhan. 866 01:17:13,670 --> 01:17:16,798 Ang huling limang utos ay pakikipagkapwa. 867 01:17:16,882 --> 01:17:20,677 Tungkol ito sa mga taong nagkakasundo, 868 01:17:20,761 --> 01:17:22,929 gumagawa ng tama nang magkasama. 869 01:17:23,013 --> 01:17:25,724 Wag kang mag-imbot sa bahay ng kapitbahay mo 870 01:17:25,807 --> 01:17:28,435 o kahit anong pag-aari ng iyong kapitbahay. 871 01:17:28,518 --> 01:17:30,729 Sabi ng Diyos, "Di puwedeng wala kang istraktura. 872 01:17:30,812 --> 01:17:35,275 Di kita inilabas para maging wala. Inilabas kita para maging katangi-tangi. 873 01:17:35,359 --> 01:17:38,820 Kaya ang mga batas na ito ang simula ng moral na batas 874 01:17:38,904 --> 01:17:41,239 na babaguhin ang buong mundo." 875 01:17:53,001 --> 01:17:53,835 Ina? 876 01:18:09,893 --> 01:18:12,062 Bakit ka malungkot, Moises? 877 01:18:16,608 --> 01:18:18,235 Sa lahat ng pagkakamali ko. 878 01:18:24,116 --> 01:18:26,785 Para sa lahat ng natitira kong gawain. 879 01:18:28,078 --> 01:18:29,579 Magaling ang ginawa mo. 880 01:18:36,503 --> 01:18:40,173 Inilabas mo sila sa Ehipto gaya ng utos ng Diyos. 881 01:18:42,676 --> 01:18:45,721 Binigyan mo sila ng batas. 882 01:18:48,849 --> 01:18:50,392 Binigyan mo sila ng buhay. 883 01:18:58,191 --> 01:18:59,901 Ano pa 884 01:19:01,486 --> 01:19:04,072 ang hihilingin mo sa sarili mo? 885 01:19:06,324 --> 01:19:09,870 Kailangan ko silang samahan sa Lupang Ipinangako. 886 01:19:12,372 --> 01:19:14,458 Kusa silang makakarating doon. 887 01:19:17,461 --> 01:19:18,295 Nang wala ka. 888 01:19:22,591 --> 01:19:25,635 Ang tatlong malalaking manlalaro sa kuwentong ito, 889 01:19:25,719 --> 01:19:27,304 sina Moises, Aaron, at Miriam, 890 01:19:28,513 --> 01:19:32,809 Hindi sila nakapunta sa Lupang Ipinangako. 891 01:19:35,395 --> 01:19:36,563 Halika. 892 01:19:39,316 --> 01:19:42,694 Ang pinakamadamdamin at kalunos-lunos na sandali 893 01:19:42,778 --> 01:19:45,572 sa buong Bibliya ay si Moises, 894 01:19:45,655 --> 01:19:48,533 na inatasan ng Diyos 895 01:19:48,617 --> 01:19:53,205 na gawin ang mahirap at mapanganib na gawain, 896 01:19:53,288 --> 01:19:57,292 ay pinamunuan ang mga Israelita sa disyerto sa loob ng 40 taon 897 01:19:57,375 --> 01:20:02,339 at tapat na ginawa ang gawain hanggang matapos, 898 01:20:03,215 --> 01:20:08,011 pero hindi pinayagang sumama sa mga anak ni Israel sa Lupang Ipinangako. 899 01:20:09,596 --> 01:20:10,806 Nakakadurog ng puso. 900 01:20:14,100 --> 01:20:15,393 Tingnan mo, Moises. 901 01:20:18,897 --> 01:20:19,898 Hayun. 902 01:20:21,358 --> 01:20:26,238 Ang pagtanggi ni Moises na makapasok sa Lupang Ipinangako 903 01:20:26,321 --> 01:20:29,282 ay sumasalamin sa akin sa kontemporaryong paraan 904 01:20:29,366 --> 01:20:32,369 sa buhay ni Martin Luther King, Jr. 905 01:20:34,412 --> 01:20:39,000 Noong gabi bago siya mamatay, inulit niya ang sinasabi ni Moises. 906 01:20:39,084 --> 01:20:42,128 Sabi niya, "Nakapunta na ako sa tuktok ng bundok. 907 01:20:42,212 --> 01:20:44,005 Nakita ko na ang Lupang Ipinangako. 908 01:20:44,089 --> 01:20:46,633 Di man kita kasama, pero narito ako para sabihing, 909 01:20:46,716 --> 01:20:48,301 makakarating ka roon." 910 01:20:48,385 --> 01:20:52,305 Parang dinadala niya si Moises sa sandaling iyon. 911 01:20:52,389 --> 01:20:54,349 At kung mahalaga ang kuwento ni Moises, 912 01:20:54,432 --> 01:20:57,602 at 'yon ay kahit sandali, narating mo ang Canaan, 913 01:20:57,686 --> 01:21:01,147 kahit sandali, may kalayaan ka sa pangalan, 914 01:21:01,231 --> 01:21:03,400 kailangan pa rin ng paghihirap. 915 01:21:03,483 --> 01:21:05,902 Ang kailangan para makalaya 916 01:21:05,986 --> 01:21:09,030 ay iba kaysa manatiling malaya. 917 01:21:16,872 --> 01:21:18,081 Lupang Ipinangako. 918 01:21:21,543 --> 01:21:23,295 At di ako makakarating doon. 919 01:21:26,172 --> 01:21:27,007 Hindi. 920 01:21:29,676 --> 01:21:31,678 Pero makakarating ang mga anak mo. 921 01:21:33,263 --> 01:21:34,264 Moises? 922 01:21:39,185 --> 01:21:40,562 Pumasok ka na. 923 01:21:53,491 --> 01:21:54,326 Halika. 924 01:21:59,956 --> 01:22:02,667 "At si Moises, ang lingkod ng Panginoon, 925 01:22:02,751 --> 01:22:05,962 ay namatay doon sa Moab, gaya ng sinabi ng Panginoon. 926 01:22:07,505 --> 01:22:11,843 Mula noon, walang propeta ang tumayo sa Israel tulad ni Moises 927 01:22:11,927 --> 01:22:14,262 na nakita ang Panginoon nang harapan… 928 01:22:16,389 --> 01:22:18,850 na gumawa ng mga senyales at hiwaga 929 01:22:18,934 --> 01:22:21,686 na ipinagawa sa kanya ng Panginoon sa Ehipto, 930 01:22:21,770 --> 01:22:26,274 kay Paraon, sa lahat ng opisyal niya, at sa buong lupain niya. 931 01:22:28,443 --> 01:22:32,113 Sapagkat walang sinuman ang nagpakita ng kapangyarihan 932 01:22:32,197 --> 01:22:35,784 o gumawa ng kahanga-hangang gawain na ginawa ni Moises 933 01:22:35,867 --> 01:22:38,620 sa paningin ng buong Israel." 934 01:26:37,734 --> 01:26:39,736 Nagsalin ng Subtitle: Pauline Rica