1
00:00:20,605 --> 00:00:22,899
Hallo, ik ben Stan Lee.

2
00:00:22,899 --> 00:00:27,737
Redacteur van de Marvel Comics Group
van striptijdschriften over superhelden.

3
00:00:28,988 --> 00:00:33,618
Stripboeken zijn de laatste 25 jaar
heel populair geweest...

4
00:00:33,618 --> 00:00:35,870
...en ze zijn nu populairder dan ooit.

5
00:00:36,788 --> 00:00:40,541
Dus zult u vast willen weten
dat de Marvel Comics Group...

6
00:00:40,541 --> 00:00:42,418
...de erkende leider is...

7
00:00:42,418 --> 00:00:46,798
...qua maandelijkse verkopen van
alle striptijdschriften die nu uitkomen.

8
00:00:47,131 --> 00:00:51,135
Onze superhelden zijn
het type mens dat u of ik zou zijn...

9
00:00:51,135 --> 00:00:53,012
...als we een superkracht hadden.

10
00:00:53,012 --> 00:00:56,974
Dat onderscheidt hen
van alle andere superhelden van nu...

11
00:00:56,974 --> 00:01:01,771
...en dat lijkt de reden te zijn
dat ze veel populairder zijn dan de rest.

12
00:01:07,026 --> 00:01:11,364
We zijn allemaal een product
van alles wat we hebben ervaren...

13
00:01:11,739 --> 00:01:14,367
...gezien, gelezen
en gehoord in ons leven.

14
00:01:14,867 --> 00:01:18,371
Als ik schrijf,
herinner ik me dingen die zijn gebeurd.

15
00:01:19,664 --> 00:01:21,624
Die dingen worden deel van het verhaal.

16
00:01:26,546 --> 00:01:30,258
Op een dag probeerde ik
een nieuwe superheld te bedenken...

17
00:01:31,676 --> 00:01:34,178
...en ik zag een vlieg
over de muur kruipen.

18
00:01:38,683 --> 00:01:43,062
Ik dacht: zou het niet gaaf zijn
als een held aan muren bleef plakken...

19
00:01:43,062 --> 00:01:44,856
...en erover kon kruipen als een insect?

20
00:01:47,525 --> 00:01:53,573
Ik besloot dat ik iemand wilde
in wie alle lezers zich konden herkennen.

21
00:01:55,366 --> 00:01:58,828
Als ik bovenmenselijke krachten had,
zou ik me dan nog druk maken...

22
00:01:58,828 --> 00:02:02,540
...over geld verdienen en
de vraag of mijn dates me wel leuk vinden?

23
00:02:05,001 --> 00:02:10,965
{\an8}Ik probeerde het soort verhalen
te schrijven dat ik wilde lezen...

24
00:02:10,965 --> 00:02:13,801
{\an8}...en soms moest ik tegen de norm ingaan.

25
00:02:13,801 --> 00:02:15,928
OUDE STRIPS IN EEN NIEUW JASJE

26
00:02:15,928 --> 00:02:19,891
Ik denk dat doorzettingsvermogen
heel belangrijk is.

27
00:02:20,474 --> 00:02:23,436
Als je denkt dat je iets hebt,
moet je niet opgeven.

28
00:02:24,604 --> 00:02:27,982
Je moet eraan blijven werken
en hopen dat ooit...

29
00:02:29,817 --> 00:02:31,944
...iemand zal erkennen wat je hebt gedaan.

30
00:02:31,944 --> 00:02:33,696
WERELDPREMIÈRE

31
00:03:09,815 --> 00:03:16,405
28 december was
een heel belangrijke dag voor me in 1922.

32
00:03:17,615 --> 00:03:19,116
Toen werd ik geboren.

33
00:03:20,243 --> 00:03:24,956
In de West Side van Manhattan,
bij 98th Street en West End Avenue.

34
00:03:27,333 --> 00:03:30,378
Ik heette Stanley Martin Lieber.

35
00:03:32,713 --> 00:03:35,883
{\an8}Mijn ouders waren naar New York gekomen
vanuit Oost-Europa...

36
00:03:37,009 --> 00:03:39,845
...en ze maakten graag foto's van me.

37
00:03:39,845 --> 00:03:42,932
Zij hadden geen camera,
maar er waren altijd mensen in de buurt.

38
00:03:43,182 --> 00:03:45,851
Die betaalde je dan tien cent.

39
00:03:45,851 --> 00:03:50,064
Ze hadden een pony bij zich
en daar mocht het kind op zitten.

40
00:03:50,064 --> 00:03:53,734
Ik had dus meerdere foto's
van mezelf op pony's.

41
00:03:54,652 --> 00:03:58,656
Ik had een broer,
die negen jaar na mij werd geboren.

42
00:03:58,656 --> 00:04:01,450
Hij heet Larry en hij is geweldig...

43
00:04:01,450 --> 00:04:07,623
...maar helaas was ik negen jaar ouder
en het was moeilijk met hem te spelen.

44
00:04:08,749 --> 00:04:10,001
Ik was dol op lezen.

45
00:04:10,793 --> 00:04:15,339
Volgens mij ben ik lezend geboren. Ik kan
me niet herinneren dat ik ooit niet las.

46
00:04:16,132 --> 00:04:19,927
Ik hield van <i>Sherlock Holmes,
Tarzan, The Hardy Boys...</i>

47
00:04:20,428 --> 00:04:25,224
<i>...King Arthur and his Knights,
The Odyssee.</i> Alles wat ik kon vinden.

48
00:04:25,933 --> 00:04:30,438
Mijn moeder zei dat ik de etiketten van
ketchupflessen las als er niks anders was.

49
00:04:33,482 --> 00:04:36,235
We hadden geen geld.
Dit was tijdens de Depressie.

50
00:04:37,987 --> 00:04:40,072
Wat ik het liefst wilde, was een fiets.

51
00:04:41,407 --> 00:04:46,162
Mijn ouders schraapten eindelijk genoeg
bijeen en kochten een fiets voor me.

52
00:04:47,788 --> 00:04:52,251
Het voelde alsof ik
overal heen kon op die fiets.

53
00:04:53,169 --> 00:04:54,628
Ik was bevrijd.

54
00:05:19,028 --> 00:05:23,449
Ik ging vaak naar de film
en dan zag ik Errol Flynn op het scherm.

55
00:05:25,284 --> 00:05:30,206
Hij speelde Robin Hood, Captain Blood.
Hij was altijd een held.

56
00:05:32,750 --> 00:05:34,377
Ik wilde Errol Flynn zijn.

57
00:05:39,632 --> 00:05:45,304
En ik verliet de bioscoop en fietste
over de George Washington Bridge...

58
00:05:45,304 --> 00:05:47,681
...die van Manhattan naar New Jersey gaat.

59
00:05:48,224 --> 00:05:52,978
Ik voelde me zo triomfantelijk
als ik over die brug reed.

60
00:05:53,979 --> 00:05:56,857
Ik wist dat ik
een belangrijke persoon zou worden.

61
00:06:01,070 --> 00:06:05,616
We zijn terug met het volgende deel van
Edgar Rice Burroughs' geweldige verhaal...

62
00:06:05,616 --> 00:06:07,743
<i>...Tarzan of the Apes.</i>

63
00:06:08,244 --> 00:06:10,871
Het verbluffende verslag
van een superman die...

64
00:06:10,871 --> 00:06:14,625
Mijn vader was geweldig,
maar hij kon moeilijk aan een baan komen.

65
00:06:15,376 --> 00:06:19,839
Hij was kleermaker geweest en
daar was toen blijkbaar geen vraag naar.

66
00:06:20,506 --> 00:06:23,300
Dus hij was meestal werkeloos.

67
00:06:24,677 --> 00:06:27,847
In mijn vroegste herinneringen
zit hij thuis...

68
00:06:27,847 --> 00:06:30,307
...en leest hij de vacatures in de krant.

69
00:06:31,475 --> 00:06:34,770
Ik had altijd enorm medelijden met hem.

70
00:06:35,604 --> 00:06:41,902
Het moet vreselijk zijn
om je gezin niet te kunnen onderhouden.

71
00:06:43,237 --> 00:06:48,117
Het gaf mij het gevoel
dat een goede, vaste baan hebben...

72
00:06:48,117 --> 00:06:51,704
...het grootste succes was
dat iemand kon behalen...

73
00:06:51,704 --> 00:06:54,331
...omdat mijn vader die nooit had.

74
00:06:56,375 --> 00:06:59,420
Dat is een van de redenen
dat ik al vroeg ben gaan werken.

75
00:07:00,629 --> 00:07:03,090
Ik werd aangenomen als loopjongen...

76
00:07:03,090 --> 00:07:07,845
...bij de op één na
grootste broekenfabrikant.

77
00:07:07,845 --> 00:07:12,224
Ze hadden miljoenen verkopers
en als die een glas water wilden...

78
00:07:12,224 --> 00:07:16,812
...of iemand moest een potlood slijpen,
riepen ze: Jongen.

79
00:07:17,354 --> 00:07:20,357
Wie het dichtstbij was,
moest er dan heen rennen...

80
00:07:20,357 --> 00:07:25,821
...en ik haatte het
dat ze nooit mijn naam onthielden.

81
00:07:27,114 --> 00:07:32,286
Een week voor kerst zeiden ze
dat ik moest vertrekken en ik was kwaad.

82
00:07:33,496 --> 00:07:36,165
Maar anders was ik misschien gebleven...

83
00:07:36,165 --> 00:07:41,253
...en had ik mijn hele leven
met broeken gewerkt. Ik had geluk.

84
00:07:45,424 --> 00:07:48,135
{\an8}Er was een stormloop. Banktegoeden...

85
00:07:49,386 --> 00:07:51,055
En Owens wint weer...

86
00:07:51,055 --> 00:07:52,556
O, de menselijkheid...

87
00:08:01,106 --> 00:08:05,528
Schrijven was altijd leuk.
Ik weet nog dat ik heel sentimenteel was.

88
00:08:05,528 --> 00:08:09,657
Ik had een aktetas
en die droeg ik graag met me mee...

89
00:08:09,657 --> 00:08:13,118
...over straat zodat mensen
zouden denken dat ik schrijver was.

90
00:08:13,118 --> 00:08:14,912
Een dun aktetasje.

91
00:08:16,205 --> 00:08:20,751
Na highschool had ik een oom
die voor een uitgeverij werkte...

92
00:08:20,751 --> 00:08:24,380
...en hij zei
dat ze een assistent zochten.

93
00:08:25,130 --> 00:08:28,300
Ik dacht: ik ga solliciteren.
Ik ging erheen...

94
00:08:29,885 --> 00:08:32,304
...en ik ontdekte
dat ze ook strips uitgaven.

95
00:08:32,304 --> 00:08:34,890
Een onderdeel heette Timely Comics.

96
00:08:35,474 --> 00:08:37,893
Ze namen me aan om boodschappen te doen...

97
00:08:37,893 --> 00:08:41,438
{\an8}...te controleren, inktpotten te vullen.
Wat dan ook.

98
00:08:43,607 --> 00:08:48,862
{\an8}Ik was niet van plan met strips te werken,
maar het was een baan.

99
00:08:50,197 --> 00:08:54,493
Twee mannen, Joe Simon en Jack Kirby,
hadden de leiding.

100
00:08:54,493 --> 00:08:59,248
Joe Simon was de baas
en hij liep rond met een grote sigaar...

101
00:08:59,248 --> 00:09:03,502
...en sprak met een diepe stem.
Hij was geweldig. Ik mocht hem.

102
00:09:03,502 --> 00:09:05,170
Hij had veel karakter.

103
00:09:05,170 --> 00:09:09,675
Jack zat voorovergebogen aan de tekentafel
en maakte de meeste tekeningen.

104
00:09:10,968 --> 00:09:13,971
{\an8}Ik vroeg Stan hoe oud hij was. Zeventien.

105
00:09:13,971 --> 00:09:17,099
{\an8}Dus we gaven hem een baan.
Hij was de loopjongen.

106
00:09:17,474 --> 00:09:19,476
{\an8}Hij ging koffie halen.

107
00:09:20,769 --> 00:09:23,981
Ik vroeg Jack:
Zit je goed? Wil je meer inkt?

108
00:09:23,981 --> 00:09:26,442
Is je kwast goed? Is het potlood goed?

109
00:09:26,442 --> 00:09:30,863
Dan schreeuwde hij even tegen me
en zo brachten we onze dagen door.

110
00:09:32,364 --> 00:09:34,533
{\an8}Hij maakte Jack Kirby gek.

111
00:09:35,743 --> 00:09:41,415
Hij had een instrumentje. Een piccolo?
Hij speelde er de hele dag op.

112
00:09:41,415 --> 00:09:45,461
En Kirby zei dat hij moest stoppen,
maar Stan bleef spelen.

113
00:09:47,588 --> 00:09:51,383
We hadden <i>The Human Torch</i>
en <i>The Sub-Mariner</i> en <i>The Patriot...</i>

114
00:09:51,383 --> 00:09:53,552
...en <i>The Angel</i> en <i>The Destroyer.</i>

115
00:09:54,762 --> 00:09:58,098
{\an8}Maar ons belangrijkste personage
was Captain America.

116
00:09:59,350 --> 00:10:02,561
{\an8}Vanaf het begin
werden we sterk beïnvloed...

117
00:10:02,561 --> 00:10:05,648
{\an8}...door wat er in de wereld gebeurde.

118
00:10:06,148 --> 00:10:10,527
{\an8}Joe Simon en Jack Kirby maakten
verhalen over Captain America...

119
00:10:10,527 --> 00:10:13,030
...die tegen Hitler en de nazi's vocht...

120
00:10:13,030 --> 00:10:16,533
...nog voor Amerika meevocht in de oorlog.

121
00:10:17,493 --> 00:10:20,621
{\an8}Er was behoefte
aan een patriottisch personage...

122
00:10:20,621 --> 00:10:24,708
{\an8}...want er was patriottische beroering.

123
00:10:24,708 --> 00:10:28,379
{\an8}De oorlog naderde
en donkere wolken pakten zich samen...

124
00:10:29,129 --> 00:10:31,882
{\an8}...dus Captain America
moest tot stand komen.

125
00:10:35,010 --> 00:10:37,388
Ik kwam erbij in 1939...

126
00:10:38,430 --> 00:10:43,102
...en het was zo klein dat Jack Kirby
en Joe de verhalen niet konden bijhouden.

127
00:10:43,727 --> 00:10:46,188
Ze zeiden: Kun je ons helpen
verhalen te schrijven?

128
00:10:46,188 --> 00:10:49,692
Weet jij veel op je 16e.
Ik zei: Natuurlijk, dat kan ik wel.

129
00:10:55,906 --> 00:10:57,741
Toen ik aan strips begon...

130
00:10:57,741 --> 00:11:02,121
...dacht ik dat ik dat even zou doen
en ervaring zou opdoen...

131
00:11:02,121 --> 00:11:04,915
...en op een dag
zou ik een grote schrijver worden...

132
00:11:04,915 --> 00:11:07,501
...en een grootse,
Amerikaanse roman schrijven.

133
00:11:08,544 --> 00:11:13,799
Ik vond strips altijd wel leuk,
maar ik zag dat niet als echt schrijven.

134
00:11:14,883 --> 00:11:17,928
Ik zei: Ik wil mijn naam niet
op die malle strips.

135
00:11:18,429 --> 00:11:20,556
En ik dacht: ik heb een pseudoniem nodig.

136
00:11:23,475 --> 00:11:27,271
Ik nam mijn voornaam, Stanley,
en hakte die doormidden.

137
00:11:27,271 --> 00:11:29,565
En ik tekende als 'Stan Lee'.

138
00:11:29,565 --> 00:11:31,942
Het eerste verhaal dat ik schreef...

139
00:11:31,942 --> 00:11:34,737
...was '<i>Captain America
and the Traitor's Revenge'.</i>

140
00:11:36,447 --> 00:11:40,492
En iedereen
leerde me kennen als Stan Lee...

141
00:11:40,617 --> 00:11:43,162
{\an8}...en niemand
kende me meer als Stanley Lieber.

142
00:11:43,996 --> 00:11:46,957
{\an8}Het was een soort alter ego.

143
00:12:00,053 --> 00:12:02,973
En de kampioenen, de Yankees, juichen.

144
00:12:07,686 --> 00:12:10,773
Na een tijd
verlieten Joe en Jack Timely Comics...

145
00:12:11,482 --> 00:12:14,985
...en de uitgever
bekeek zijn enorme rijk...

146
00:12:14,985 --> 00:12:18,030
...en zag een magere knul
met een bezem in één hand...

147
00:12:18,030 --> 00:12:22,201
...en een typemachine in de andere
en hij zei: Waar is de rest van mijn staf?

148
00:12:22,201 --> 00:12:25,621
Ik zei: Alleen ik ben er.
Hij zei: Iemand moet de boeken redigeren.

149
00:12:25,621 --> 00:12:29,082
Stan, kun jij dat doen
tot ik iemand anders vind?

150
00:12:29,082 --> 00:12:31,084
En ik zei: Oké, ik doe het.

151
00:12:31,084 --> 00:12:34,880
Hij ging in de buitenwereld
op zoek naar een redacteur...

152
00:12:34,880 --> 00:12:37,966
...en ik was nu Stan Lee,
jonge, tijdelijke redacteur.

153
00:12:39,051 --> 00:12:42,805
Ik werd de redacteur en
hij vergat iemand anders aan te nemen...

154
00:12:42,805 --> 00:12:47,267
...want ik bleef de redacteur.
Op mijn 17e had ik eigenlijk de leiding.

155
00:12:48,310 --> 00:12:51,772
En aangezien ik
mijn eigen schrijver en redacteur was...

156
00:12:51,772 --> 00:12:54,107
...hoefde ik niet veel te veranderen.

157
00:12:54,107 --> 00:12:57,653
Dus ik kon heel snel verhalen uitbrengen.

158
00:13:03,575 --> 00:13:06,036
{\an8}Sinds de niet uitgelokte...

159
00:13:06,745 --> 00:13:12,960
...en lafhartige aanval
door Japan op zondag...

160
00:13:12,960 --> 00:13:16,713
...7 december 1941...

161
00:13:17,506 --> 00:13:22,344
...is er een staat van oorlog...

162
00:13:23,095 --> 00:13:27,599
...tussen de Verenigde Staten
en het Japanse rijk.

163
00:13:28,517 --> 00:13:30,519
Ik was zo dom me aan te melden.

164
00:13:31,812 --> 00:13:36,149
Ik vond het mijn plicht. Het was een grote
oorlog. En ik wilde als Errol Flynn zijn.

165
00:13:36,149 --> 00:13:37,818
Ik wilde een held zijn.

166
00:13:38,485 --> 00:13:40,779
Maar voor ze me konden uitzenden...

167
00:13:40,779 --> 00:13:43,615
...ontdekten ze dat ik
voor een stripuitgeverij had gewerkt.

168
00:13:44,324 --> 00:13:49,121
Ik werd naar Astoria, Queens
in New York gestuurd...

169
00:13:49,121 --> 00:13:51,164
...waar een filmploeg...

170
00:13:51,164 --> 00:13:56,211
...trainingsfilms en handleidingen
voor de troepen maakte.

171
00:13:57,504 --> 00:14:00,799
Het is grappig.
Ik wist dit pas na de oorlog.

172
00:14:00,799 --> 00:14:04,469
Ik keek naar mijn papieren
en er stond: Toneelschrijver.

173
00:14:05,304 --> 00:14:09,725
Ze konden hun financiële mensen
niet snel genoeg trainen.

174
00:14:09,725 --> 00:14:12,686
De mannen in het buitenland
kregen niet op tijd betaald...

175
00:14:12,686 --> 00:14:15,814
...want er waren
niet genoeg salarisadministrateurs.

176
00:14:15,814 --> 00:14:19,735
Dus ik moest
de financiële handboeken herschrijven...

177
00:14:19,735 --> 00:14:22,571
...om de trainingsperiode in te korten.

178
00:14:22,571 --> 00:14:26,617
Ik herschreef
de financiële handboeken met strips.

179
00:14:27,576 --> 00:14:33,957
We wisten de trainingsperiode in te korten
van zes maanden tot zes weken.

180
00:14:35,208 --> 00:14:41,089
Toen besefte ik dat strips
enorm veel invloed kunnen hebben.

181
00:14:41,715 --> 00:14:44,718
Je kunt een verhaal of informatie...

182
00:14:44,718 --> 00:14:49,431
...sneller, duidelijker en leuker
overbrengen dan op andere manieren.

183
00:14:49,431 --> 00:14:51,058
Met uitzondering van films.

184
00:15:06,615 --> 00:15:09,785
Na mijn tijd in het leger
ging ik weer naar de stripuitgeverij.

185
00:15:10,202 --> 00:15:12,746
Ik deed wat ik altijd had gedaan.

186
00:15:13,914 --> 00:15:16,917
Ik had een neef
die in de hoedenbranche werkte.

187
00:15:18,085 --> 00:15:23,757
Op een dag zei hij
dat er een hoedenmodel was, Betty genaamd.

188
00:15:23,757 --> 00:15:26,927
Hij dacht dat we elkaar
wel leuk zouden vinden.

189
00:15:26,927 --> 00:15:32,641
Ik ging naar die modellenplek
en iemand deed open.

190
00:15:33,850 --> 00:15:38,188
{\an8}Ik weet het nog heel goed.
Hij kwam naar de deur en hij...

191
00:15:38,730 --> 00:15:41,900
Hij had zijn regenjas over zijn schouder.

192
00:15:41,900 --> 00:15:46,780
Joan deed open.
Zij was niet degene die ik zou ontmoeten.

193
00:15:46,780 --> 00:15:51,118
Maar zij was het hoofdmodel
en ze deed open en zei...

194
00:15:53,495 --> 00:15:54,496
En hij zei:

195
00:15:56,957 --> 00:16:01,837
Hallo, ik denk
dat ik verliefd op je ga worden.

196
00:16:03,213 --> 00:16:04,464
Het was niet te geloven.

197
00:16:04,881 --> 00:16:09,094
Ze had een prachtig, Engels accent.
En ik ben een echte anglofiel.

198
00:16:09,720 --> 00:16:13,807
Een Engels accent doet het voor me.
En ze was prachtig.

199
00:16:14,474 --> 00:16:18,645
Ik dacht: deze mag ik niet laten lopen.

200
00:16:19,354 --> 00:16:21,481
Het was echt liefde op het eerste gezicht.

201
00:16:41,960 --> 00:16:46,757
We stonden toen bekend als Atlas Comics
en we gaven uit wat iedereen uitgaf.

202
00:16:46,757 --> 00:16:50,093
Als westernboeken in waren,
gaven wij er duizend uit.

203
00:16:50,093 --> 00:16:53,889
Als romantische boeken in waren,
gaven wij er een miljoen uit.

204
00:16:53,889 --> 00:16:55,515
We volgden de trends.

205
00:16:56,183 --> 00:17:00,228
We maakten oorlogsverhalen,
romantische verhalen, komische verhalen...

206
00:17:00,854 --> 00:17:03,523
...grappige stripverhalen met dieren.

207
00:17:04,566 --> 00:17:10,030
We produceerden tijdschriften als confetti
en deden dat jarenlang.

208
00:17:10,030 --> 00:17:14,034
Op een gegeven moment zaten we
op bijna 100 tijdschriften per maand.

209
00:17:16,244 --> 00:17:19,998
Als kind wilde ik een vaste baan...

210
00:17:21,958 --> 00:17:24,002
...en nu had ik er één.

211
00:17:25,879 --> 00:17:28,632
{\an8}Schrijven ging me heel makkelijk af.

212
00:17:28,632 --> 00:17:32,636
{\an8}En in die begintijd was het
een leuke manier om geld te verdienen.

213
00:17:33,303 --> 00:17:36,890
Ik kreeg betaald als redacteur,
artdirector en hoofdschrijver...

214
00:17:37,474 --> 00:17:41,895
...maar voor al mijn verhalen
kreeg ik betaald als freelancer.

215
00:17:42,479 --> 00:17:45,023
Dus als redacteur
kocht ik al mijn verhalen.

216
00:17:46,483 --> 00:17:49,277
Mijn vrouw en ik waren wat extravagant.

217
00:17:50,028 --> 00:17:51,905
We gaven uit wat ik verdiende...

218
00:17:52,823 --> 00:17:56,118
...en ik was en ben
stapelverliefd op haar.

219
00:17:56,827 --> 00:17:58,578
Wat Joanie ook wilde, ik zei altijd:

220
00:17:58,578 --> 00:18:01,873
Dat is goed, schat.
Ik schrijf vanavond wel een nieuw verhaal.

221
00:18:02,415 --> 00:18:04,751
Maar ook als ik iets wilde.

222
00:18:04,751 --> 00:18:06,336
Ik wil een nieuwe auto.

223
00:18:06,336 --> 00:18:09,589
Ik schrijf wat verhalen
voor de aanbetaling...

224
00:18:09,589 --> 00:18:13,009
...en blijf schrijven,
elke keer als er wat betaald moet worden.

225
00:18:13,760 --> 00:18:17,430
Ik schreef altijd verhalen
om onze activiteiten bij te houden.

226
00:18:17,430 --> 00:18:20,976
Alsof je een tijger vastpakte bij
z'n staart. Maar we vonden het geweldig.

227
00:18:34,698 --> 00:18:37,951
In die tijd stonden strips
niet in hoog aanzien.

228
00:18:38,869 --> 00:18:43,415
We gingen naar feesten
en dan vroeg iemand: Wat doe jij?

229
00:18:43,415 --> 00:18:47,002
Ik wilde het niet zeggen
en zei dan: Ik ben schrijver.

230
00:18:47,002 --> 00:18:49,880
En dan liep ik weg,
maar diegene volgde me dan.

231
00:18:49,880 --> 00:18:53,717
Wat schrijf je dan?
Dan zei ik: Verhalen voor jonge mensen.

232
00:18:53,717 --> 00:18:57,220
En ik liep verder.
Hij volgde me. Wat voor verhalen?

233
00:18:57,220 --> 00:18:59,806
Voor tijdschriften. Welk tijdschrift?

234
00:18:59,806 --> 00:19:02,893
Op een gegeven moment
moest ik 'strips' zeggen...

235
00:19:03,518 --> 00:19:07,772
...en degene die me ondervroeg,
zei dan: Oké.

236
00:19:07,772 --> 00:19:10,442
Dan draaide hij zich om en liep hij weg.

237
00:19:14,946 --> 00:19:19,868
Lezen. Dit zou prachtig zijn
als ze iets nuttigs lazen.

238
00:19:19,868 --> 00:19:22,037
Maar ze lezen niets constructiefs.

239
00:19:22,037 --> 00:19:25,624
Ze lezen verhalen
over overspel, seksuele perversie...

240
00:19:25,624 --> 00:19:28,543
...horror, de vreselijkste misdaden.

241
00:19:31,296 --> 00:19:34,257
In die tijd
moesten we de strips indienen...

242
00:19:34,257 --> 00:19:40,305
...bij een organisatie voor zelfcensuur,
opgericht door de uitgevers.

243
00:19:40,305 --> 00:19:43,391
Die heette de Comics Code Authority.

244
00:19:43,391 --> 00:19:46,603
Al onze boeken
moesten aan hen worden voorgelegd...

245
00:19:46,603 --> 00:19:51,858
...en zij keken of er niets in stond
wat de Amerikaanse jeugd zou verpesten.

246
00:19:58,740 --> 00:20:01,910
Mensen zagen strips
als iets voor kleine kinderen.

247
00:20:03,662 --> 00:20:07,207
{\an8}En ze werden vanuit die gedachte
geschreven en getekend.

248
00:20:08,416 --> 00:20:12,504
{\an8}In die tijd las je een strip
en het kon elke superheld zijn.

249
00:20:12,504 --> 00:20:17,175
Hij loopt over straat in zijn kleurrijke
pak dat lijkt op lang ondergoed...

250
00:20:17,175 --> 00:20:20,095
...en hij ziet een groot monster
met uitpuilende ogen komen.

251
00:20:20,095 --> 00:20:23,932
Zijn tekst zou dan zoiets zijn als:

252
00:20:23,932 --> 00:20:26,726
O, een wezen van een andere planeet.

253
00:20:27,143 --> 00:20:30,397
Ik moet het vangen
voor het de wereld vernietigt.

254
00:20:33,483 --> 00:20:36,695
{\an8}Mijn uitgever, Martin Goodman,
zei altijd tegen me:

255
00:20:36,695 --> 00:20:40,782
{\an8}Onthou dit goed. Gebruik geen woorden
van meer dan twee lettergrepen.

256
00:20:40,782 --> 00:20:43,952
Gebruik niet te veel tekst.
Gebruik veel actie.

257
00:20:43,952 --> 00:20:46,037
Maak je niet druk om karakterisering.

258
00:20:46,621 --> 00:20:49,165
Na een tijd wilde ik echt ontslag nemen.

259
00:20:52,002 --> 00:20:56,089
Voor de beste film,
<i>The Apartment,</i> Billy Wilder.

260
00:20:58,133 --> 00:21:02,178
Vraag niet
wat je land voor jou kan doen...

261
00:21:04,264 --> 00:21:06,725
Het voelde altijd alsof ik tijd verspilde.

262
00:21:06,725 --> 00:21:11,104
Ik dacht: ik verdien mijn geld
door strips te verkopen...

263
00:21:11,938 --> 00:21:16,318
...maar er zijn mensen die bruggen bouwen,
mensen die medisch onderzoek doen...

264
00:21:17,068 --> 00:21:19,654
{\an8}...mensen die zinvolle dingen doen.

265
00:21:21,489 --> 00:21:25,076
En ik schrijf domme fantasieverhaaltjes.

266
00:21:25,076 --> 00:21:26,786
WIE BEN IK?

267
00:21:26,786 --> 00:21:30,790
Ik dacht altijd:
hoe kan een volwassen man strips maken?

268
00:21:31,708 --> 00:21:35,003
Hij had het gevoel
dat hij niet langer door kon gaan...

269
00:21:35,003 --> 00:21:36,838
...met wat hij kinderachtig gedoe vond.

270
00:21:37,922 --> 00:21:44,346
En ik zei tegen hem: Waarom maak je
geen personages die jij leuk vindt?

271
00:21:44,346 --> 00:21:47,974
'In het ergste geval word je ontslagen
en je wilt toch al weggaan.

272
00:21:47,974 --> 00:21:49,351
Dus gooi het eruit.'

273
00:21:50,226 --> 00:21:55,565
Toen had Martin Goodman ontdekt
dat onze concurrent, DC Comics...

274
00:21:55,565 --> 00:21:58,360
...een boek had gemaakt.
<i>The Justice League of America.</i>

275
00:21:58,360 --> 00:22:01,196
Een groep superhelden
en het verkocht heel goed.

276
00:22:01,738 --> 00:22:06,493
Hij zei: Stan, waarom maak jij
geen boek over een groep superhelden?

277
00:22:06,493 --> 00:22:09,537
Ik zag het als mijn kans
het op mijn manier te doen.

278
00:22:13,124 --> 00:22:14,751
Ik ging naar huis en schreef.

279
00:22:16,127 --> 00:22:19,422
Ik bedacht dat het leuk zou zijn
het soort verhalen uit te brengen...

280
00:22:19,422 --> 00:22:24,219
...dat ik zelf zou willen lezen, in plaats
van schrijven voor acht- of negenjarigen.

281
00:22:24,511 --> 00:22:27,931
{\an8}Jack Kirby was intussen teruggekomen.

282
00:22:28,264 --> 00:22:32,352
{\an8}Ik zei: Jack, zou het niet leuk zijn
als we goede mensen hebben...

283
00:22:32,352 --> 00:22:36,147
...die af en toe struikelen,
die af en toe fouten maken...

284
00:22:36,147 --> 00:22:38,858
...die de schurk
op het laatste moment laten ontkomen?

285
00:22:38,858 --> 00:22:42,404
Zou het niet leuk zijn schurken te hebben
in wie je je kunt herkennen?

286
00:22:42,404 --> 00:22:47,659
Waarbij je denkt: misschien had ik
hetzelfde gedaan in zijn positie?

287
00:22:48,743 --> 00:22:54,249
Vijf, vier, drie, twee, één, nul.

288
00:22:56,126 --> 00:22:58,753
Dat was het begin van alles.

289
00:23:00,964 --> 00:23:06,428
Ik bedacht vier superhelden
die ik The Fantastic Four noemde.

290
00:23:06,428 --> 00:23:09,180
Ze zaten allemaal in een raket...

291
00:23:10,265 --> 00:23:13,184
...en werden geraakt
door kosmische stralen.

292
00:23:13,184 --> 00:23:16,938
De kosmische stralen
gaven hun bovenmenselijke vaardigheden.

293
00:23:18,314 --> 00:23:21,067
En toch probeerde ik
het realistisch te houden.

294
00:23:22,193 --> 00:23:28,116
De held was geen perfecte man.
Hij leek op mij. Hij praatte te veel.

295
00:23:28,116 --> 00:23:30,118
Hij verveelde de anderen altijd...

296
00:23:30,118 --> 00:23:33,705
...want een van hen zei altijd:
Hou toch eens je mond.

297
00:23:33,705 --> 00:23:39,127
En in plaats van de verplichte vrouw
die niet weet wie de held eigenlijk is...

298
00:23:39,127 --> 00:23:41,713
...was ze de verloofde van de held...

299
00:23:41,713 --> 00:23:46,426
...en ze had ook een superkracht,
net zo goed als die van de anderen.

300
00:23:48,094 --> 00:23:51,598
De tiener in de groep
wilde geen superheld zijn.

301
00:23:52,891 --> 00:23:55,101
{\an8}Zoals ik had gedacht
toen ik een tiener was.

302
00:23:55,101 --> 00:23:58,229
{\an8}Hij wilde uitgaan met meisjes
en in zijn sportauto rijden.

303
00:23:58,229 --> 00:24:02,150
En de vierde was een monster.
Er was iets met hem gebeurd...

304
00:24:02,150 --> 00:24:04,986
...en hij werd heel lelijk
en ongelofelijk sterk.

305
00:24:04,986 --> 00:24:08,907
Ik gebruikte hem
voor de emotie en de humor.

306
00:24:08,907 --> 00:24:11,284
Hij vocht altijd met de anderen...

307
00:24:11,284 --> 00:24:14,954
...en hij pestte de Human Torch,
die een tiener was...

308
00:24:14,954 --> 00:24:18,416
...en die hem altijd pestte
en dat zorgde voor veel comedy.

309
00:24:18,875 --> 00:24:22,837
Ik liet hen niet wonen
in een fictieve stad...

310
00:24:22,837 --> 00:24:25,548
...zoals Metropolis of Gotham City...

311
00:24:25,548 --> 00:24:28,051
...maar plaatste hen in New York.

312
00:24:28,551 --> 00:24:31,721
Want ik kende New York,
ik kon schrijven over New York...

313
00:24:31,721 --> 00:24:34,140
...en waarom zouden ze
niet in een echte stad wonen?

314
00:24:34,807 --> 00:24:39,938
Op een dag bedacht ik dat het leuk
zou zijn als ze al hun geld kwijt waren.

315
00:24:39,938 --> 00:24:43,775
Dat was nog nooit gebeurd in een strip.

316
00:24:43,775 --> 00:24:46,778
Dat superhelden
uit hun hoofdkwartier werden gezet...

317
00:24:46,778 --> 00:24:48,571
...omdat ze de huur niet konden betalen.

318
00:24:49,239 --> 00:24:53,201
Ik probeerde alles
zo realistisch mogelijk te houden...

319
00:24:53,201 --> 00:24:56,579
...ook al was het
maar een superheldenstrip.

320
00:25:03,378 --> 00:25:06,881
De eerste twee decennia
bij de stripuitgeverij...

321
00:25:06,881 --> 00:25:10,677
...kregen we nooit fanmail en
ik wist zeker dat de strips uitkwamen...

322
00:25:10,677 --> 00:25:13,221
...ergens werden vernietigd
en dat was het.

323
00:25:14,847 --> 00:25:16,808
Ik overdrijf.

324
00:25:16,808 --> 00:25:20,645
Ongeveer één keer per jaar kregen we
een brief. Dan schreef iemand:

325
00:25:20,645 --> 00:25:24,816
Ik heb 'n stripboek gekocht en er
ontbreekt 'n nietje. Geef mijn geld terug.

326
00:25:25,858 --> 00:25:31,739
{\an8}Maar na <i>The Fantastic Four</i> kregen we
ineens post. Lezers zeiden dingen.

327
00:25:32,949 --> 00:25:36,494
Er werd over ons geschreven
in kranten en tijdschriften...

328
00:25:36,494 --> 00:25:39,080
...en mensen vroegen me voor interviews.

329
00:25:39,747 --> 00:25:42,959
Ik begon te beseffen
dat we een heel nieuw publiek hadden.

330
00:25:44,377 --> 00:25:47,046
We noemden het bedrijf toen Atlas.

331
00:25:47,505 --> 00:25:52,343
We hadden een nieuwe naam nodig.
We maakten nu andere dingen.

332
00:25:53,136 --> 00:25:55,972
Martin en ik bedachten de naam Marvel.

333
00:25:55,972 --> 00:25:57,640
KIJK NAAR DE GROOTSTE SYMBOLEN IN STRIPS!

334
00:25:57,640 --> 00:26:02,437
{\an8}Dat was de naam
van zijn allereerste strip...

335
00:26:02,437 --> 00:26:04,731
...en ik vond het een prachtig woord.

336
00:26:05,023 --> 00:26:08,109
Je kunt zo veel doen met het woord Marvel.

337
00:26:08,109 --> 00:26:12,780
{\an8}Ik gebruikte uitdrukkingen als:
<i>Make mine marvel.</i>

338
00:26:12,780 --> 00:26:16,367
{\an8}Of: Welkom
in het Marvel-tijdperk van strips.

339
00:26:16,367 --> 00:26:18,328
Of: Marvel gaat verder.

340
00:26:18,328 --> 00:26:21,372
Het is een naam waar je veel mee kunt.

341
00:26:22,415 --> 00:26:24,751
Toen veranderde alles voor ons.

342
00:26:26,628 --> 00:26:31,007
Ik begon te beseffen dat het voor
de meeste mensen het belangrijkst was...

343
00:26:31,007 --> 00:26:35,178
...dat ze vermaakt werden,
dat ze ergens plezier uit haalden.

344
00:26:37,013 --> 00:26:39,182
Toen besefte ik
dat dat ook voor mij geldt.

345
00:26:41,059 --> 00:26:45,521
Toen dacht ik: misschien is wat ik doe
toch niet onbelangrijk.

346
00:26:46,064 --> 00:26:50,735
Misschien is entertainment
een van de belangrijkste dingen...

347
00:26:50,735 --> 00:26:54,197
...want er zijn
zo veel slechte dingen in de wereld...

348
00:26:54,197 --> 00:26:58,284
...en als je iemand een tijdje
kunt vermaken, is dat iets goeds.

349
00:27:08,544 --> 00:27:11,923
In plaats van ontslag nemen,
zoals ik wilde...

350
00:27:11,923 --> 00:27:16,761
...besloot ik dat ik een groot verschil
kon maken met superheldenboeken.

351
00:27:17,470 --> 00:27:21,683
Ik kon er plezier mee hebben
en echt schrijven.

352
00:27:21,683 --> 00:27:27,105
Ik gebruikte de filosofie: wat zou ik
willen lezen als ik een boek las?

353
00:27:29,065 --> 00:27:33,903
Als kind las ik
onder andere <i>Jekyll and Hyde.</i>

354
00:27:34,821 --> 00:27:37,990
Ik wilde daaruit meenemen...

355
00:27:37,990 --> 00:27:42,036
...dat hij van een normale persoon
in het monster kon veranderen.

356
00:27:45,164 --> 00:27:49,335
En ik vond de <i>Frankenstein-</i> film geweldig,
de oude met Karloff.

357
00:27:49,919 --> 00:27:53,923
Ik zag het monster altijd als de goede.
Hij wilde niemand pijn doen.

358
00:27:55,049 --> 00:27:57,260
Het leek me leuk een monster te hebben...

359
00:27:57,260 --> 00:28:00,263
...dat eigenlijk goed was,
zonder dat iemand het wist.

360
00:28:02,140 --> 00:28:04,934
Ik herinner me het gesprek met Jack Kirby.

361
00:28:04,934 --> 00:28:11,566
Ik zei: We maken een monster, maar ik
wil dat je een sympathiek monster tekent.

362
00:28:11,566 --> 00:28:15,403
Een knap monster
dat een lezer aardig kan vinden.

363
00:28:15,403 --> 00:28:20,074
Ik besefte hoe dom dat klonk,
maar Jack stelde niet teleur.

364
00:28:22,160 --> 00:28:23,661
{\an8}Hulk zit in ons allemaal.

365
00:28:24,287 --> 00:28:27,331
{\an8}Monsters richten zich niet
op iemand in het bijzonder.

366
00:28:27,331 --> 00:28:32,462
{\an8}Daardoor worden ze
eerder zielig gevonden dan eng.

367
00:28:32,920 --> 00:28:35,923
Ik had het idee
dat monsters problemen hadden.

368
00:28:36,591 --> 00:28:40,136
Monsters, menselijk of niet,
raken altijd betrokken...

369
00:28:40,136 --> 00:28:44,015
...bij een conflict
waarbij iemand gewond kan raken.

370
00:28:46,017 --> 00:28:48,478
Als je een dramatisch
nieuwsverhaal leest...

371
00:28:48,478 --> 00:28:52,482
...zie je dat het meest
dramatische deel was dat...

372
00:28:52,940 --> 00:28:58,780
...een mens problemen in zich had
die we constant proberen op te lossen.

373
00:29:00,198 --> 00:29:04,577
Een van de belangrijkste lessen
die ik heb geleerd, is:

374
00:29:04,577 --> 00:29:09,624
{\an8}Probeer geen specifiek deel
van het publiek te behagen...

375
00:29:10,333 --> 00:29:13,044
...want je kent hen niet.
Niemand kent hen.

376
00:29:13,711 --> 00:29:15,254
Maar je kent jezelf.

377
00:29:15,755 --> 00:29:17,507
Probeer jezelf te behagen.

378
00:29:17,507 --> 00:29:23,930
Dat deden we tenminste bij Marvel.
We schreven verhalen die wij leuk vonden.

379
00:29:23,930 --> 00:29:29,268
We zeiden: Zou een monster met een groene
huid niet leuk zijn? We noemen hem Hulk.

380
00:29:30,102 --> 00:29:34,440
En we vergaten de lezers.
We vergaten het publiek.

381
00:29:34,440 --> 00:29:38,194
De artiesten en ik maakten plezier.

382
00:29:51,916 --> 00:29:55,294
{\an8}Ik kwam naar New York in '63.

383
00:29:56,254 --> 00:30:01,592
{\an8}Ik had sollicitatiegesprekken
en een ervan was met Stan.

384
00:30:02,134 --> 00:30:06,514
{\an8}Hij zocht een assistente,
een secretaresse...

385
00:30:06,514 --> 00:30:09,809
{\an8}...maar je mocht niet typen
of steno gebruiken.

386
00:30:11,060 --> 00:30:16,315
Stan was altijd opgewekt,
ook als de verkoop niet zo goed ging.

387
00:30:16,315 --> 00:30:19,610
Als iemand problemen had,
hielp hij diegene altijd.

388
00:30:19,610 --> 00:30:23,281
Met een deadline
of als ze geld nodig hadden.

389
00:30:23,281 --> 00:30:26,450
Ik heb hem nooit boos gezien.

390
00:30:27,410 --> 00:30:30,621
Hij zeurde niet, hij klaagde niet.

391
00:30:30,621 --> 00:30:33,708
Als er iets mis was,
wilde hij het oplossen.

392
00:30:36,002 --> 00:30:39,839
Ik moest onder andere de fanmail openen...

393
00:30:39,839 --> 00:30:43,301
...en kaartjes terugsturen
naar de kinderen.

394
00:30:44,969 --> 00:30:49,640
En superhelden werden populairder,
dus er kwam meer post.

395
00:30:51,183 --> 00:30:54,937
{\an8}Mensen besteedden echt tijd
aan het schrijven van die brieven.

396
00:30:56,230 --> 00:31:02,653
{\an8}Er ontstond geleidelijk een beweging.
De kinderen waren zo geïnteresseerd.

397
00:31:03,321 --> 00:31:05,448
{\an8}We kregen zo veel brieven.

398
00:31:05,448 --> 00:31:08,659
Stan zei: Misschien
moeten we een fanclub oprichten.

399
00:31:10,411 --> 00:31:13,164
We begonnen
<i>The Merry Marvel Marching Society.</i>

400
00:31:13,623 --> 00:31:18,002
Je kreeg een kaartje, een button...

401
00:31:18,002 --> 00:31:21,964
...wat stickers en een lp.

402
00:31:22,256 --> 00:31:25,968
Ze kregen een lp
van The Merry Marvel Marching Society.

403
00:31:29,430 --> 00:31:33,392
Oké, mensen in Marvel-land, opgelet.
Ik ben Stan Lee.

404
00:31:33,517 --> 00:31:36,270
Je hebt vast nog nooit zo'n lp gehoord...

405
00:31:36,270 --> 00:31:40,441
...want niemand is gek genoeg er één te
maken met een stel ongewone artiesten...

406
00:31:40,441 --> 00:31:42,109
...dus er kan van alles gebeuren.

407
00:31:42,109 --> 00:31:44,779
Sinds wanneer ben jij dj, Lee?

408
00:31:44,779 --> 00:31:48,157
Daar is de vrolijke Jack Kirby.
Zeg iets tegen de fans, Jackson.

409
00:31:48,157 --> 00:31:49,784
Oké, iets.

410
00:31:50,368 --> 00:31:53,079
Luister, vriend.
Ik zorg wel voor de humor.

411
00:31:53,079 --> 00:31:56,707
Jij? Jij gebruikt
dezelfde grappen al jarenlang.

412
00:31:56,958 --> 00:31:59,710
Stan? Heb je even?

413
00:31:59,710 --> 00:32:04,298
Voor onze geweldige assistente? Zeker.
Zeg de fans gedag, Flo Steinberg.

414
00:32:04,298 --> 00:32:07,426
Hallo, fans. Leuk jullie te ontmoeten.

415
00:32:08,302 --> 00:32:10,137
Wat is al die herrie daarbuiten?

416
00:32:10,388 --> 00:32:12,014
Het is de verlegen Steve Ditko.

417
00:32:12,014 --> 00:32:14,517
Jullie maken een lp
en hij is bang voor de microfoon.

418
00:32:14,517 --> 00:32:16,060
Weer uit het raam?

419
00:32:17,353 --> 00:32:19,814
Volgens mij is hij Spider-Man.

420
00:32:20,231 --> 00:32:24,360
je hoort erbij

421
00:32:24,360 --> 00:32:28,072
bij The Merry Marvel Marching Society

422
00:32:28,072 --> 00:32:32,785
marcheer mee
op het lied van The Merry...

423
00:32:33,494 --> 00:32:37,331
Zal ik een beetje vertellen...
Een klein beetje, want het is saai...

424
00:32:37,331 --> 00:32:39,458
...nog saaier
dan wat jullie al hebben gehoord.

425
00:32:39,458 --> 00:32:42,420
Over de manier
waarop we scripts schrijven en tekenen?

426
00:32:43,004 --> 00:32:46,507
In het begin
schreef ik bijna alle verhalen...

427
00:32:46,507 --> 00:32:51,429
...en naarmate er meer boeken kwamen,
kon ik de artiesten niet bijhouden.

428
00:32:51,429 --> 00:32:54,598
{\an8}Stel dat ik een script schreef
voor Jack Kirby.

429
00:32:54,598 --> 00:32:57,101
{\an8}Dan kwam Steve Ditko binnen en zei hij:

430
00:32:57,101 --> 00:32:59,979
Mijn laatste klus is af.
Ik heb een nieuwe nodig.

431
00:32:59,979 --> 00:33:02,648
Uit pure wanhoop zei ik dan:

432
00:33:02,648 --> 00:33:07,945
Ik zal je een plot geven.
Ga het thuis tekenen hoe jij wilt.

433
00:33:07,945 --> 00:33:12,283
Breng het bij me
en ik zet alle teksten erbij.

434
00:33:12,283 --> 00:33:14,368
Het begon als een noodoplossing...

435
00:33:14,368 --> 00:33:18,748
...maar ik besefte
dat het een geweldige manier was.

436
00:33:20,916 --> 00:33:24,045
Vaak, als ik op kantoor
een scène beschrijf of zo...

437
00:33:24,045 --> 00:33:25,838
...raas ik door het kantoor...

438
00:33:25,838 --> 00:33:29,050
...en iedereen die van buitenaf
naar binnen zou kijken...

439
00:33:29,050 --> 00:33:33,220
...zou denken
dat er een stomme film werd opgenomen.

440
00:33:33,220 --> 00:33:37,099
Als een artiest binnenkwam
en ze samenwerkten aan de plot...

441
00:33:37,099 --> 00:33:39,852
...speelden ze die na
en Stan sprong dan op het bureau...

442
00:33:39,852 --> 00:33:43,731
...en rende rond en speelde de superheld.

443
00:33:43,731 --> 00:33:46,734
Ze brainstormden en maakten veel herrie.

444
00:33:46,734 --> 00:33:51,947
Soms was ik aan de telefoon
en moest ik roepen: Doe zachtjes.

445
00:33:51,947 --> 00:33:55,326
Jack en ik werkten
inmiddels zo goed samen...

446
00:33:55,326 --> 00:33:58,954
...dat onze plotsessies leken op:

447
00:33:58,954 --> 00:34:03,542
Laten we in de volgende <i>Fantastic Four</i>
Doctor Doom als schurk hebben.

448
00:34:03,542 --> 00:34:06,337
Waar komt hij vandaan?
Waar hebben we hem gelaten?

449
00:34:06,337 --> 00:34:09,757
Dan zei ik: Hij vervaagde
naar een ander universum.

450
00:34:09,757 --> 00:34:11,759
Zoek een manier om hem terug te halen.

451
00:34:11,759 --> 00:34:14,720
Dan laten we hem
The Fantastic Four aanvallen.

452
00:34:14,720 --> 00:34:20,476
En aan het eind vlucht hij weg
en gaat hij met Sue Storm trouwen of zo.

453
00:34:21,352 --> 00:34:23,479
Jack zei dan: Prima. En dan ging hij weg.

454
00:34:23,479 --> 00:34:27,483
En als hij terugkwam met de tekeningen,
was het soms die plot...

455
00:34:27,483 --> 00:34:30,111
...of hij had 50 miljoen dingen veranderd.

456
00:34:30,903 --> 00:34:35,866
Hij weet niet precies wat ik ga schrijven,
welke woorden ik door hen laat zeggen.

457
00:34:35,866 --> 00:34:40,996
Ik weet niet wat hij gaat tekenen.
Het is één grote chaos.

458
00:34:40,996 --> 00:34:44,667
Maar als het bij elkaar komt,
lijkt het best goed te werken...

459
00:34:44,667 --> 00:34:46,627
...en we werken graag op deze manier.

460
00:34:47,503 --> 00:34:51,799
Het is niet de artiest. Niet de schrijver.
Het zijn de artiest en de schrijver samen.

461
00:34:51,799 --> 00:34:53,592
Het zijn plaatjes en verhalen...

462
00:34:53,592 --> 00:34:58,514
...en als die perfect samenkomen,
heb je een geweldige strip.

463
00:35:01,433 --> 00:35:06,230
Op die manier werken als team kwam
bekend te staan als de Marvel-methode.

464
00:35:15,823 --> 00:35:20,786
Joan en ik kregen een appartement
in New York in 94th Street.

465
00:35:21,412 --> 00:35:25,708
We bleven daar een jaar of twee.
Toen raakte Joan zwanger.

466
00:35:26,417 --> 00:35:29,503
We besloten dat we
een huis nodig hadden voor de baby...

467
00:35:29,503 --> 00:35:31,046
...en verhuisden naar Long Island.

468
00:35:34,049 --> 00:35:37,553
We vonden een huisje
dat we net konden betalen.

469
00:35:39,054 --> 00:35:41,432
{\an8}We kregen een dochter, Joan C. Lee.

470
00:35:42,266 --> 00:35:46,103
We waren zo ijdel.
We noemden onze dochter Joan...

471
00:35:46,103 --> 00:35:49,481
...en als we een zoon hadden gekregen,
hadden we hem Stan genoemd.

472
00:35:50,566 --> 00:35:53,986
We kregen nog een baby, een meisje.
We konden haar geen Stan noemen.

473
00:35:53,986 --> 00:36:00,534
We noemden haar Jan, maar helaas
stierf ze een paar uur na haar geboorte...

474
00:36:01,702 --> 00:36:03,621
...en Joan kon
geen kinderen meer krijgen...

475
00:36:05,539 --> 00:36:08,334
...dus verwenden we Joan enorm.

476
00:36:09,627 --> 00:36:11,629
{\an8}Ze is een mix van ons twee.

477
00:36:12,046 --> 00:36:14,089
{\an8}Ze is heel getalenteerd.

478
00:36:14,632 --> 00:36:18,719
{\an8}Het is moeilijk het kind te zijn
van twee zulke sterke ouders.

479
00:36:18,719 --> 00:36:21,222
{\an8}Dat is altijd moeilijk en dat zijn we.

480
00:36:22,348 --> 00:36:27,228
Na een tijd noemden we haar J.C.
Want onze dochter heette Joan C. Lee.

481
00:36:27,353 --> 00:36:30,773
De C staat voor Celia, mijn moeders naam.

482
00:36:31,232 --> 00:36:33,567
En Joanie was Joan B. Lee.

483
00:36:37,821 --> 00:36:40,908
Mijn vrouw en ik zijn zo hecht.

484
00:36:40,908 --> 00:36:44,078
Ze is geweldig.
Ze is een ongelofelijke vrouw.

485
00:36:44,703 --> 00:36:49,667
Ik vind mijn vrouw enorm mooi,
slim, charmant en leuk in de omgang.

486
00:36:49,667 --> 00:36:53,462
Als we gingen dansen,
liet ik haar leiden. Ze was zo goed.

487
00:36:53,462 --> 00:36:55,089
Ik probeerde haar bij te houden.

488
00:36:55,089 --> 00:36:58,801
Dus ik stopte die kwaliteiten
in alle vrouwen over wie ik schreef.

489
00:36:59,510 --> 00:37:06,058
Mary Jane was bijvoorbeeld heel pittig
en sprankelend en hip en cool.

490
00:37:06,767 --> 00:37:07,935
Dat was mijn vrouw.

491
00:37:08,894 --> 00:37:14,400
Ze is de perfecte vrouw voor mij, want
ik schrijf zo veel als ik thuis ben...

492
00:37:15,109 --> 00:37:20,072
...en Joanie kan zichzelf
altijd bezighouden, wat geweldig is.

493
00:37:20,072 --> 00:37:23,200
Dus ik voel me niet schuldig
als ik op m'n kamer zit te schrijven.

494
00:37:25,494 --> 00:37:28,372
Hij is 'n uitstervend ras.
Er zijn geen mannen zoals Stan.

495
00:37:28,372 --> 00:37:30,958
Hij is 'n bedreigde soort
en moet worden beschermd.

496
00:37:30,958 --> 00:37:33,294
Want hij is gezegend
met enorm veel energie.

497
00:37:33,294 --> 00:37:37,256
Hij leeft heel puur.
Hij drinkt niet, hij rookt niet.

498
00:37:37,256 --> 00:37:38,674
Hij staat elke dag op en zegt:

499
00:37:38,674 --> 00:37:42,386
Godzijdank werken deze arm en dit been
en het leven is geweldig.

500
00:37:42,386 --> 00:37:44,555
Hij is een heel goede echtgenoot geweest.

501
00:37:45,514 --> 00:37:47,725
Wat is uw geheim
voor een succesvol huwelijk?

502
00:37:48,475 --> 00:37:52,313
Hij is mijn beste vriend en ik de zijne.
We mogen elkaar.

503
00:37:53,522 --> 00:37:56,025
Het is niet alleen maar liefde.

504
00:37:56,025 --> 00:37:58,986
Kinderen worden verliefd
en denken dat je alleen in bed ligt.

505
00:37:58,986 --> 00:38:01,405
Zo is het huwelijk niet.
Het is als een boerderij.

506
00:38:01,405 --> 00:38:04,491
Je moet elke dag opstaan en eraan werken.

507
00:38:04,491 --> 00:38:08,954
Hij is nog steeds de geweldigste persoon
die ik ooit heb ontmoet.

508
00:38:19,340 --> 00:38:22,426
De vroege tienerjaren
zijn jaren van verandering en onrust.

509
00:38:25,262 --> 00:38:28,974
Denkt u dat tieners
nu anders zijn dan vroeger?

510
00:38:29,641 --> 00:38:30,559
Ja.

511
00:38:31,143 --> 00:38:34,980
Vindt u dat tieners
nu beter of slechter zijn dan vroeger?

512
00:38:34,980 --> 00:38:36,398
Slechter, vind ik.

513
00:38:37,066 --> 00:38:42,988
We zijn op een punt aanbeland
waarop er zeker een generatiekloof is.

514
00:38:42,988 --> 00:38:46,825
Er is een tienerwereld.
Als volwassenen dat niets vinden...

515
00:38:46,825 --> 00:38:48,952
{\an8}...is dat omdat ze er
geen deel van willen zijn.

516
00:38:48,952 --> 00:38:50,996
Alles wat kan worden gedaan...

517
00:38:50,996 --> 00:38:55,501
...om het standpunt van die jonge mensen
duidelijk te maken...

518
00:38:55,501 --> 00:39:00,714
...zonder vijandigheid, met respect,
zou iets heel goeds zijn.

519
00:39:02,508 --> 00:39:07,596
Toen ik 17 was, was ik redacteur,
artdirector en hoofdschrijver...

520
00:39:08,555 --> 00:39:12,518
...maar tieners werden
in die tijd niet gerespecteerd.

521
00:39:12,518 --> 00:39:15,020
Dus ik dacht: dat ga ik veranderen.

522
00:39:15,813 --> 00:39:18,941
Waarom maken we
geen tiener die een held is?

523
00:39:18,941 --> 00:39:21,443
Waarom kan een tiener
geen superkracht hebben?

524
00:39:21,443 --> 00:39:22,611
Dat vond ik geweldig.

525
00:39:25,447 --> 00:39:28,742
Ik wilde eens een keer een strip maken...

526
00:39:28,742 --> 00:39:34,206
...over een tiener
die niet het hulpje is, maar de held.

527
00:39:34,915 --> 00:39:38,293
En ik wilde dat hij een echte tiener was.

528
00:39:38,293 --> 00:39:41,588
Niet een jongen die alles kan
en nooit problemen heeft.

529
00:39:42,881 --> 00:39:44,675
Maar ik moest een naam bedenken.

530
00:39:46,343 --> 00:39:51,765
Als kind was ik dol
op een pulptijdschrift, <i>The Spider.</i>

531
00:39:52,182 --> 00:39:56,019
Het meest dramatische wat ik kon bedenken,
was de cover van dit tijdschrift.

532
00:39:56,019 --> 00:40:00,649
Er stond: <i>'The Spider:</i>
meester van mensen.'

533
00:40:00,649 --> 00:40:03,485
Toen ik negen was, dacht ik:

534
00:40:04,236 --> 00:40:06,530
Meester van mensen. Ik zou dolgraag...

535
00:40:06,530 --> 00:40:09,116
Wie zou geen meester
van mensen willen zijn?

536
00:40:09,116 --> 00:40:10,951
{\an8}En hij had een ring.

537
00:40:10,951 --> 00:40:15,581
{\an8}Als hij een schurk op zijn gezicht sloeg,
stond er een spinnetje op de ring...

538
00:40:15,581 --> 00:40:19,084
...en die liet een teken achter
op zijn kaak.

539
00:40:21,086 --> 00:40:23,088
Die naam was me altijd bijgebleven.

540
00:40:26,216 --> 00:40:28,051
En ik dacht: waarom niet Spider-Man?

541
00:40:42,649 --> 00:40:44,943
Ik ging naar de uitgever, Martin Goodman.

542
00:40:45,527 --> 00:40:48,238
Ik zei: Ik heb een idee
voor een boek, <i>Spider-Man...</i>

543
00:40:48,238 --> 00:40:51,241
...over een tiener met veel problemen.

544
00:40:51,742 --> 00:40:56,872
Deze keer ging Martin niet akkoord.
Hij zei: Stan, je verbaast me.

545
00:40:56,872 --> 00:41:01,585
Een held kan geen tiener zijn.
Een tiener kan alleen een hulpje zijn.

546
00:41:02,211 --> 00:41:07,424
En wil je dat hij problemen heeft?
Weet je niet wat een superheld is?

547
00:41:09,676 --> 00:41:12,304
Hij was de baas.
Ik mocht <i>Spider-Man</i> niet uitbrengen.

548
00:41:15,390 --> 00:41:18,977
Maar ik voelde
dat ik er iets mee moest doen.

549
00:41:20,562 --> 00:41:25,359
Maanden later gingen we
een boek stopzetten. <i>Amazing Fantasy.</i>

550
00:41:26,109 --> 00:41:27,903
Als je een boek laat vallen...

551
00:41:27,903 --> 00:41:31,615
...maakt het niet uit wat je
in het laatste deel zet, want het stopt.

552
00:41:32,157 --> 00:41:37,162
Om het uit mijn systeem te krijgen,
zette ik Spider-Man erin en op de cover.

553
00:41:38,413 --> 00:41:40,832
Ik bof dat Martin
me niet ter plekke ontsloeg.

554
00:41:41,667 --> 00:41:43,001
Maar in dat verhaal...

555
00:41:43,377 --> 00:41:47,631
...gaf ik die arme Peter Parker
zo veel mogelijk problemen.

556
00:41:47,631 --> 00:41:53,095
Want de meeste mensen, ook mensen
die gelukkig lijken, hebben problemen.

557
00:41:54,054 --> 00:41:57,432
Spider-Man heeft de kracht van 25 man...

558
00:41:57,432 --> 00:42:02,354
...en kan over muren lopen en tussen
gebouwen zwaaien aan zijn eigen web...

559
00:42:02,354 --> 00:42:05,649
...maar hij kan niet
achter schurken aan...

560
00:42:05,649 --> 00:42:09,403
...want zijn oude tante May zegt:
Het regent.

561
00:42:09,403 --> 00:42:12,072
Straks vat je kou.
Blijf vanavond maar thuis.

562
00:42:12,614 --> 00:42:16,493
Ik had nooit over superhelden gelezen...

563
00:42:16,493 --> 00:42:20,497
...die zouden willen
dat ze geen superheld meer waren.

564
00:42:21,164 --> 00:42:24,793
Ik maakte hem heel introspectief.

565
00:42:24,793 --> 00:42:28,297
Hij stelt vragen,
zoals: Waarom doe ik dit?

566
00:42:28,297 --> 00:42:30,882
BIJ GROTE MACHT HOORT
EEN GROTE VERANTWOORDELIJKHEID!

567
00:42:31,049 --> 00:42:34,928
Het boek werd verkocht
en toen de verkoopcijfers binnenkwamen...

568
00:42:35,637 --> 00:42:38,181
...kwam Martin
mijn kantoor binnenstormen. Hij zei:

569
00:42:38,181 --> 00:42:42,728
Weet je dat personage nog,
Spider-Man, dat we allebei zo gaaf vonden?

570
00:42:43,562 --> 00:42:45,439
Waarom maak je geen serie over hem?

571
00:42:49,151 --> 00:42:52,195
Daarna voelde het alsof ik alles kon.

572
00:43:00,787 --> 00:43:02,789
Er waren altijd goede artiesten.

573
00:43:03,915 --> 00:43:06,960
Jack en Steve waren allebei uniek.

574
00:43:08,837 --> 00:43:13,592
Conceptueel zijn Jacks tekeningen
net een goede, opwindende film.

575
00:43:13,592 --> 00:43:20,140
Jack weet elke situatie die hij tekent,
tot een hoogtepunt te brengen.

576
00:43:20,140 --> 00:43:23,602
{\an8}Hij tekent
de extreme versie van die situatie.

577
00:43:23,602 --> 00:43:27,397
Het opwindendste element tekent hij.

578
00:43:27,397 --> 00:43:31,485
{\an8}Daardoor zijn zijn tekeningen altijd
fascinerend om te zien.

579
00:43:33,612 --> 00:43:38,492
Steve Ditko, die personages tekende, was
in veel opzichten het tegenovergestelde.

580
00:43:38,492 --> 00:43:42,412
Steves tekeningen
vond ik altijd heel ingetogen...

581
00:43:42,412 --> 00:43:46,667
...en hij kon een verhaal
realistisch vertellen.

582
00:43:46,667 --> 00:43:51,630
Na een tijd vergat je dat je een strip las
en dacht je dat het echt gebeurde.

583
00:43:52,964 --> 00:43:56,927
Jack Kirby was waarschijnlijk
de beste striptekenaar die er was...

584
00:43:56,927 --> 00:44:00,347
...en ik wilde eerst
dat Jack Spider-Man zou tekenen...

585
00:44:00,347 --> 00:44:02,808
...maar Spider-Man
mocht er niet heldhaftig uitzien.

586
00:44:02,808 --> 00:44:06,103
Hij moest een normale, zwakke jongen zijn.

587
00:44:06,228 --> 00:44:07,896
Dat zei ik tegen Jack...

588
00:44:07,896 --> 00:44:12,192
...maar Jack was gewend aan
Captain America en dat soort personages.

589
00:44:12,192 --> 00:44:17,322
Toen hij me de eerste pagina's gaf,
zei ik: Hij ziet er te heldhaftig uit.

590
00:44:17,322 --> 00:44:20,742
Dus ik gaf het script aan Steve.
Het maakte Jack niet uit.

591
00:44:20,742 --> 00:44:24,788
Niemand wist dat het groots zou worden
en Jack werkte aan de andere boeken.

592
00:44:24,788 --> 00:44:27,040
Steve was er perfect voor.

593
00:44:27,040 --> 00:44:32,796
Hij had gevoel voor die normale man
die een held werd en toch problemen had.

594
00:44:35,799 --> 00:44:38,385
En een legende was geboren.

595
00:44:44,349 --> 00:44:48,019
Hier is onze speciale gast, Stan Lee.

596
00:44:48,019 --> 00:44:50,021
En Spider-Man? Kennen jullie die?

597
00:44:51,106 --> 00:44:53,108
En de Hulk? Kennen jullie die?

598
00:44:53,108 --> 00:44:54,943
Welke is uw favoriet?

599
00:44:54,943 --> 00:44:58,822
Dat is zoiets als ouders vragen
wie hun favoriete kind is.

600
00:44:58,822 --> 00:45:00,449
Ik hou van hen allemaal.

601
00:45:00,449 --> 00:45:05,495
Misschien vind ik Spider-Man iets leuker.
Misschien omdat hij zo populair is.

602
00:45:05,495 --> 00:45:10,083
Zijn de grote, sterke, lelijke personages
meestal het succesvolst in strips?

603
00:45:11,084 --> 00:45:15,881
Nee. Het zijn de personages
die het interessantst zijn...

604
00:45:15,881 --> 00:45:19,426
...en die waarin de lezers van strips
zich het best kunnen herkennen.

605
00:45:19,426 --> 00:45:25,515
Het maakt niet uit of het personage
lelijk of knap is, of zwak of sterk.

606
00:45:25,515 --> 00:45:31,688
Als een personage iets heeft waardoor je
diegene mag en om diegene geeft...

607
00:45:31,688 --> 00:45:35,275
Het woord daarvoor is dat je
empathie moet hebben voor het personage.

608
00:45:36,735 --> 00:45:40,864
Waarom zijn er superhelden nodig
en wat maakt een superheld goed?

609
00:45:40,864 --> 00:45:44,201
Welke ingrediënten zijn nodig
voor een Spider-Man of Superman?

610
00:45:44,201 --> 00:45:45,869
Het belangrijkste is empathie.

611
00:45:45,869 --> 00:45:48,705
Het moet een superheld zijn
om wie de lezer geeft.

612
00:45:48,705 --> 00:45:51,416
Iets wat we bij Marvel
hebben geprobeerd te doen...

613
00:45:51,416 --> 00:45:55,921
We hebben geprobeerd superhelden
te maken die realistischer zijn...

614
00:45:55,921 --> 00:46:01,176
...meer van vlees en bloed, en dat bereidt
de jonge lezer voor op het feit dat...

615
00:46:01,176 --> 00:46:03,678
...als hij in de echte wereld komt...
- Muren beklimmen.

616
00:46:03,678 --> 00:46:07,808
...hij beseft dat zijn helden
niet perfect hoeven te zijn.

617
00:46:10,018 --> 00:46:13,146
Op een keer kreeg Spider-Man een cheque...

618
00:46:13,146 --> 00:46:16,858
...als beloning voor iets wat hij
had gedaan, op naam van Spider-Man...

619
00:46:16,858 --> 00:46:20,737
...en hij ging naar een bank
in zijn Spider-Man-pak.

620
00:46:20,737 --> 00:46:23,698
De bankbediende zei:
Ik kan deze niet verzilveren.

621
00:46:23,698 --> 00:46:25,367
U moet zich identificeren.

622
00:46:25,367 --> 00:46:27,869
Hij zei: Ik draag een Spider-Man-pak.

623
00:46:27,869 --> 00:46:30,539
Iedereen kan een Spider-Man-pak dragen.

624
00:46:32,457 --> 00:46:34,626
Hij kon de cheque niet verzilveren.

625
00:46:37,254 --> 00:46:42,300
Ik wilde dat die boeken vooral leuk waren.

626
00:46:42,300 --> 00:46:46,721
En ik wilde dat alles
de aandacht van de lezers trok...

627
00:46:46,721 --> 00:46:49,474
...en dat ze erover zouden praten.

628
00:46:50,267 --> 00:46:55,897
Ik wilde doen wat ik kon om onze boeken
te onderscheiden van de rest.

629
00:46:56,648 --> 00:46:58,149
Ik had gewoon plezier.

630
00:46:58,149 --> 00:47:00,360
Ik vond alles wat ik bedacht
een goed idee.

631
00:47:00,360 --> 00:47:03,154
Ik zette erop: 's Werelds beste strip.
Waarom niet?

632
00:47:03,947 --> 00:47:08,410
U beschreef wat u de wilde, wonderlijke
wereld van Marvel Comics noemt.

633
00:47:08,410 --> 00:47:10,120
Wat voor wereld is dat?

634
00:47:10,120 --> 00:47:14,499
Wij zien Marvel Comics
als sprookjes voor oudere mensen.

635
00:47:14,499 --> 00:47:19,254
Wat we vooral doen,
is het verbeteren van de oude legenden.

636
00:47:19,254 --> 00:47:22,299
We pakken de beste
en geven die een Marvel-tintje...

637
00:47:22,299 --> 00:47:24,634
...en dan hebben we
iets onbeschrijfelijks.

638
00:47:29,222 --> 00:47:33,310
Jack en ik hadden <i>The Hulk</i>
en <i>The Fantastic Four</i> al gemaakt.

639
00:47:33,310 --> 00:47:37,564
Ik dacht: wat kunnen we doen
om deze personages te overtreffen?

640
00:47:37,939 --> 00:47:40,734
En ik besefte
dat we nog geen god hadden gemaakt.

641
00:47:41,902 --> 00:47:45,989
De meeste mensen waren bekend
met de Griekse en Romeinse goden...

642
00:47:45,989 --> 00:47:49,993
...maar de Noordse goden
waren minder bekend.

643
00:47:49,993 --> 00:47:52,621
Dus ik dacht: waarom geen Noordse goden?

644
00:47:52,746 --> 00:47:55,957
En ik vond Thor de meest dramatische...

645
00:47:55,957 --> 00:48:00,378
...want hij had die magische hamer
en hij was de krachtigste.

646
00:48:00,378 --> 00:48:03,048
En hij was de god van de donder.

647
00:48:06,134 --> 00:48:07,677
DE MACHTIGE THOR!
DE VLAMMEN VAN DE STRIJD!

648
00:48:07,677 --> 00:48:09,930
Ik dacht dat het
gewoon nog een boek zou zijn...

649
00:48:09,930 --> 00:48:16,603
...en Jack heeft hem gemaakt tot een van
de beste fictieve personages ooit.

650
00:48:16,978 --> 00:48:20,607
{\an8}Door de jaren heen
heb ik altijd een voorliefde gehad...

651
00:48:20,607 --> 00:48:22,692
{\an8}...voor alle mythologische personages...

652
00:48:22,692 --> 00:48:25,153
...en Stan gaf me
de kans er één te tekenen...

653
00:48:25,153 --> 00:48:28,490
...en ik wilde er vol voor gaan.

654
00:48:28,490 --> 00:48:32,285
Dus dat deed ik.
En de wereld werd mijn toneel.

655
00:48:32,285 --> 00:48:37,540
Ik gaf de Noordse personages kenmerken
die niemand ooit had bedacht...

656
00:48:37,999 --> 00:48:42,921
...en het was heel leuk
en ik genoot er echt van.

657
00:48:42,921 --> 00:48:44,631
IK MOET TERUG NAAR MIJN VADER!

658
00:48:44,631 --> 00:48:47,300
WAT ER OOK VOOR NODIG IS,
LAAT ME HET EERVOL GOEDMAKEN!

659
00:48:47,300 --> 00:48:52,681
We beseften dat we onze eigen mythologie
maakten en onze eigen universums.

660
00:48:53,556 --> 00:48:57,352
Iets wat we hebben vernieuwd
en wat best succesvol is geweest...

661
00:48:57,978 --> 00:49:00,897
{\an8}...is het overlappen
van personages en boeken.

662
00:49:00,897 --> 00:49:04,943
Het is een soort repertoiretheater,
waarbij je je acteurs hebt...

663
00:49:04,943 --> 00:49:08,738
...en je weet wat ze kunnen
en je kunt hen naar wens gebruiken.

664
00:49:08,738 --> 00:49:13,118
{\an8}Zodra we onze personages hebben,
helden en schurken...

665
00:49:13,702 --> 00:49:16,162
{\an8}...is het makkelijker
verhalen op te zetten...

666
00:49:16,162 --> 00:49:21,668
...maar wij doen het omdat je geniet
van dingen die bekend voor je zijn...

667
00:49:21,668 --> 00:49:24,921
...en de lezers
leren de personages kennen...

668
00:49:24,921 --> 00:49:28,925
...en ze zijn in hen geïnteresseerd
en waarom zou je hen wegdoen?

669
00:49:28,925 --> 00:49:32,345
Als een schurk tegen
The Fantastic Four heeft gevochten...

670
00:49:32,345 --> 00:49:35,515
...waarom kan hij dan niet
een andere held van ons tegenkomen?

671
00:49:35,515 --> 00:49:38,518
Waarom kunnen onze helden
elkaar niet tegenkomen...

672
00:49:38,518 --> 00:49:40,311
...en in elkaars boeken voorkomen?

673
00:49:40,311 --> 00:49:45,984
Want volgens het evangelie van Marvel
leven ze allemaal in dezelfde wereld.

674
00:49:45,984 --> 00:49:46,985
SENSATIONEEL: DE BRUILOFT VAN SUE EN REED!

675
00:49:46,985 --> 00:49:47,986
MET DE GROOTSTE COLLECTIE
PERSONAGES IN PAKKEN.

676
00:49:47,986 --> 00:49:50,030
MET KRANKZINNIGE CAPRIOLEN EN
VOORTDURENDE GEVECHTEN! GROOTS!

677
00:49:52,449 --> 00:49:55,702
De VS heeft $3 miljard
en 14.000 man ingebracht...

678
00:49:55,702 --> 00:49:58,955
Amerika's betrokkenheid
wordt groter en gevaarlijker.

679
00:49:58,955 --> 00:50:04,085
We werden bij Marvel sterk beïnvloed
door wat er in de wereld gebeurde...

680
00:50:04,711 --> 00:50:08,048
...en in Vietnam
en wat er in die tijd speelde.

681
00:50:09,090 --> 00:50:12,761
Het is niet alleen een onverdedigbare
oorlog, maar een belachelijke.

682
00:50:12,761 --> 00:50:15,805
Ik ben het eens met jouw bewoording.
Het is een obscene oorlog.

683
00:50:16,681 --> 00:50:20,977
{\an8}Iedereen was tegen de oorlog.
De jongeren in die tijd haatten die.

684
00:50:30,361 --> 00:50:32,822
DE NIEUWE IRON MAN,
KAMPIOEN DER KAMPIOENEN, IS GEBOREN!

685
00:50:32,822 --> 00:50:35,283
We hebben een personage, Iron Man.

686
00:50:36,451 --> 00:50:40,080
Hij draagt een groot, metalen pak
en is heel krachtig...

687
00:50:40,080 --> 00:50:44,667
...en hij heeft stralen onder zijn zolen
waarmee hij kan vliegen...

688
00:50:44,667 --> 00:50:48,004
...en hij leverde wapens
aan het Amerikaanse leger...

689
00:50:48,004 --> 00:50:49,923
...in de Vietnamoorlog en zo.

690
00:50:51,925 --> 00:50:55,303
Hoe zorg je dat mensen
echt om zo iemand geven?

691
00:50:57,931 --> 00:50:59,933
We maakten hem sympathiek.

692
00:50:59,933 --> 00:51:03,353
Hij heeft een zwak hart
en is gewond geraakt in de strijd...

693
00:51:03,353 --> 00:51:05,522
...en hij is echt een goeie gast.

694
00:51:06,981 --> 00:51:10,777
Onze helden hebben
allerlei gebreken en dwalingen.

695
00:51:10,777 --> 00:51:14,948
{\an8}Ze verliezen en winnen even vaak
als ze tegen een schurk vechten.

696
00:51:15,532 --> 00:51:19,536
En onze schurken zijn heel schattig.
Ze gaan je aan het hart.

697
00:51:20,870 --> 00:51:27,085
We ontdekten dat de schurken meestal
minstens zo populair waren als de helden.

698
00:51:27,085 --> 00:51:28,670
Ze trekken mensen aan.

699
00:51:29,337 --> 00:51:32,257
We proberen hun
begrijpelijke kwaliteiten te geven...

700
00:51:32,257 --> 00:51:35,051
...en redenen waarom ze zo zijn.

701
00:51:35,051 --> 00:51:38,012
We hebben zelfs schurken gehad
die helden zijn geworden.

702
00:51:38,012 --> 00:51:41,015
Na een tijd weten we niet
wie de helden zijn en wie de schurken.

703
00:51:41,015 --> 00:51:42,559
Het is zo'n vage grens.

704
00:51:45,812 --> 00:51:47,313
En dat is de echte wereld.

705
00:51:48,273 --> 00:51:50,942
Dingen zijn niet zwart-wit.

706
00:51:52,986 --> 00:51:58,074
SPIDER-MAN... EEN KRACHT
VOOR HET GOEDE OF HET KWADE?

707
00:51:58,074 --> 00:52:02,162
Wat gebeurt er met strips?
Ze hebben een ouder publiek.

708
00:52:02,704 --> 00:52:08,418
Marvel heeft evenveel lezers
die student zijn als zevenjarigen.

709
00:52:08,418 --> 00:52:10,795
Ik laat zelden boeken zien,
maar dit is interessant...

710
00:52:10,795 --> 00:52:12,672
Ja.
- Laat hem erover vertellen.

711
00:52:12,672 --> 00:52:14,382
Hij is verzamelaar en onpartijdig.

712
00:52:14,382 --> 00:52:18,094
{\an8}Iedereen kan dat boek lezen...

713
00:52:18,094 --> 00:52:21,806
{\an8}...en er iets uit halen en ervan leren.

714
00:52:21,806 --> 00:52:24,934
Het is een roman
of een Cecil B. DeMille-film of zo...

715
00:52:24,934 --> 00:52:26,769
...maar dan met plaatjes.

716
00:52:26,769 --> 00:52:30,106
Waarom moet hij iets leren?
Mag hij niet gewoon vermaakt worden?

717
00:52:30,106 --> 00:52:32,358
Moet hij het lezen als een schoolboek?

718
00:52:32,358 --> 00:52:35,069
Kun je niet iets leren
en tegelijkertijd vermaakt worden?

719
00:52:35,069 --> 00:52:38,072
{\an8}Onze lezers willen vooral vermaakt worden.

720
00:52:38,072 --> 00:52:41,075
{\an8}Ze willen zichzelf verliezen.
Ze willen niets leren.

721
00:52:41,075 --> 00:52:42,785
{\an8}Ze willen niets relevants.

722
00:52:42,785 --> 00:52:46,664
Ik zou Superman of Batman
niet aanraden aan iemand boven de twaalf.

723
00:52:46,664 --> 00:52:47,957
Die zijn leuk voor kinderen.

724
00:52:47,957 --> 00:52:52,170
Volwassenen geloven
dat strips geen waarde hebben voor hen...

725
00:52:52,170 --> 00:52:54,088
...maar die hebben wel waarde.

726
00:52:54,088 --> 00:52:56,799
Je mag een medium niet afkeuren
op basis van het format.

727
00:52:57,800 --> 00:53:02,388
Hoe meer ik besefte
hoeveel invloed onze boeken hadden...

728
00:53:02,388 --> 00:53:06,851
...hoe meer ik probeerde
morele lessen in de verhalen te stoppen.

729
00:53:11,814 --> 00:53:15,944
Ik wil niet klinken alsof ik
de moreelste man ter wereld ben...

730
00:53:15,944 --> 00:53:20,114
...maar ik vond altijd dat bepaalde
problemen besproken moesten worden.

731
00:53:24,869 --> 00:53:30,250
{\an8}Een van de dingen die ik vreselijk vind,
is het feit dat zo veel mensen...

732
00:53:30,375 --> 00:53:36,631
{\an8}...anderen niet mogen en zelfs haten
omdat ze anders zijn.

733
00:53:39,300 --> 00:53:42,470
Ik heb een verhaal gemaakt,
<i>The Hate-Monger.</i>

734
00:53:42,971 --> 00:53:46,391
{\an8}En het was een nabootsing
van de Ku Klux Klan.

735
00:53:47,642 --> 00:53:51,396
{\an8}Het ging over een schurk
die de haat omarmde...

736
00:53:51,396 --> 00:53:53,690
...van één groep mensen voor een andere.

737
00:53:55,191 --> 00:53:59,570
Ik hoopte dat het onze lezers zou leren...

738
00:53:59,570 --> 00:54:02,699
...dat alle mensen
gelijk moeten worden behandeld.

739
00:54:03,825 --> 00:54:08,496
Dat probeerden we duidelijk te maken
in alle Marvel-boeken.

740
00:54:08,496 --> 00:54:11,582
TOT MENSEN ECHT VAN ELKAAR HOUDEN,
ONGEACHT RAS, GELOOF OF KLEUR...

741
00:54:11,582 --> 00:54:14,669
...ZAL THE HATE-MONGER
NIET ZIJN VERSLAGEN! VERGEET DAT NIET!

742
00:54:16,629 --> 00:54:19,340
Ik wilde nog een superheldengroep maken...

743
00:54:20,008 --> 00:54:24,178
...en ik nam anti-intolerantie als thema.

744
00:54:25,054 --> 00:54:28,725
Ik dacht: hoe kan ik hun
op een andere manier kracht geven?

745
00:54:28,725 --> 00:54:34,105
Toen besefte ik het.
We weten dat er mutaties bestaan.

746
00:54:34,772 --> 00:54:38,234
Er zijn kikkers met vijf poten en zo.

747
00:54:38,234 --> 00:54:43,072
Ik geef hun de krachten die ik wil
en zeg dat ze zo zijn gemuteerd.

748
00:54:43,489 --> 00:54:45,616
Ik noemde hen de X-Men.

749
00:54:45,616 --> 00:54:49,746
En onze helden van de X-Men
zijn allemaal anders dan normale mensen...

750
00:54:49,746 --> 00:54:55,126
...en omdat ze zo anders zijn,
haten de mensen hen.

751
00:54:55,126 --> 00:54:59,589
Ze vervolgen hen,
vallen hen lastig, zijn bang voor hen.

752
00:55:01,883 --> 00:55:08,181
In al onze boeken proberen we een moraal
te vinden naast het rondrennen en vechten.

753
00:55:08,890 --> 00:55:11,309
Eén personage heet de Silver Surfer.

754
00:55:11,309 --> 00:55:13,770
Hij komt van een andere planeet
naar de aarde.

755
00:55:14,312 --> 00:55:16,230
{\an8}Jack heeft hem getekend.

756
00:55:18,649 --> 00:55:21,110
De Silver Surfer
was altijd aan het filosoferen.

757
00:55:21,110 --> 00:55:23,988
Hij zei dingen over mensen als:

758
00:55:23,988 --> 00:55:28,409
Beseffen ze niet dat ze
op een planeet leven die een paradijs is?

759
00:55:28,409 --> 00:55:31,037
Waarom vechten ze
en waarom zijn ze hebberig?

760
00:55:31,037 --> 00:55:32,663
Waarom is er intolerantie?

761
00:55:32,663 --> 00:55:34,415
Waarom houden ze niet van elkaar...

762
00:55:34,415 --> 00:55:37,543
...en genieten ze niet
van het paradijs dat ze hebben geërfd?

763
00:55:38,336 --> 00:55:42,173
Ik geloof dat de wereld
veel beter zou kunnen zijn...

764
00:55:42,173 --> 00:55:46,427
...als we elkaar behandelden
met wat meer aandacht en respect.

765
00:55:47,261 --> 00:55:50,598
Als je echt dingen wilt veranderen
en beter wilt maken...

766
00:55:50,598 --> 00:55:54,227
...moet je in het diepe duiken.
Je moet deel uitmaken van het proces.

767
00:55:56,104 --> 00:55:58,940
Bij grote macht hoort
een grote verantwoordelijkheid.

768
00:56:04,028 --> 00:56:06,781
Ik creëerde Black Panther
samen met Jack Kirby.

769
00:56:06,781 --> 00:56:07,865
MAAK KENNIS
MET DE SENSATIONELE BLACK PANTHER!

770
00:56:07,865 --> 00:56:12,286
We vonden het tijd
voor een zwarte superheld.

771
00:56:13,746 --> 00:56:18,251
Er zijn tenslotte veel zwarte Amerikanen.

772
00:56:20,670 --> 00:56:26,134
Ik vond het idee
van een superheld in Afrika geweldig...

773
00:56:27,635 --> 00:56:31,597
...en hij is even intellectueel
als Reed Richards.

774
00:56:34,559 --> 00:56:37,437
{\an8}Ik bel omdat ik Marvel Comics
een compliment wil geven.

775
00:56:37,437 --> 00:56:41,149
{\an8}Dat zijn de enige strips
die ik heb gezien die geïntegreerd zijn.

776
00:56:41,149 --> 00:56:44,444
{\an8}Ze erkennen dat er meer dan één ras is.

777
00:56:44,444 --> 00:56:48,239
Hoe kun je verhalen maken
die in de huidige wereld spelen...

778
00:56:48,239 --> 00:56:52,243
...en niet alle soorten mensen
erin stoppen en allerlei situaties?

779
00:56:52,243 --> 00:56:55,997
Ja, precies. Er zit een achtergrond in
van allerlei rassen.

780
00:56:55,997 --> 00:57:00,543
Dat is ongebruikelijk in strips. Je ziet
het pas als je Marvel Comics leest.

781
00:57:09,635 --> 00:57:13,222
We probeerden verhalen te bieden
voor oudere lezers...

782
00:57:13,222 --> 00:57:17,477
...die ook goed waren
voor jongere kinderen.

783
00:57:17,602 --> 00:57:21,063
Als je het objectief bekijkt,
is het een onmogelijke klus.

784
00:57:21,063 --> 00:57:22,899
Ik weet niet hoe het ons is gelukt.

785
00:57:25,234 --> 00:57:29,906
Ik kreeg een brief van het ministerie
van Volksgezondheid, Educatie en Welzijn.

786
00:57:29,906 --> 00:57:34,452
Ze zeiden: Mr Lee,
uw strips hebben veel invloed.

787
00:57:34,452 --> 00:57:38,247
Drugs zijn een groot probleem.
Kunt u een verhaal maken tegen drugs?

788
00:57:38,247 --> 00:57:40,791
Ik maakte een driedelige serie.

789
00:57:42,502 --> 00:57:46,172
Het ging erover dat een vriend van Spidey
ergens te veel van had genomen.

790
00:57:46,923 --> 00:57:50,510
Spider-Man redde hem en zei:
Je bent stom dat je zoiets doet.

791
00:57:50,510 --> 00:57:52,970
Het hoorde bij een groter verhaal.

792
00:57:53,763 --> 00:57:58,434
Dus het leek niet op een preek.
Het gebeurde gewoon in een verhaal.

793
00:57:58,434 --> 00:58:02,021
De Comic Code Administration
stuurde het terug en zei:

794
00:58:02,021 --> 00:58:05,816
Dit mag je niet uitgeven.
Wij keuren het niet goed.

795
00:58:06,275 --> 00:58:07,610
Ik vroeg: Waarom?

796
00:58:07,610 --> 00:58:11,239
Ze zeiden: Volgens de regels
van de Code Authority...

797
00:58:11,239 --> 00:58:13,991
...mag je niet over drugs praten
in een verhaal.

798
00:58:14,492 --> 00:58:17,787
Ik zei: We zeggen niet
dat kinderen drugs moeten gebruiken.

799
00:58:17,787 --> 00:58:20,373
Dit is juist tegen drugs.

800
00:58:20,373 --> 00:58:22,875
'Dat maakt niet uit.
Je hebt over drugs gepraat.'

801
00:58:23,417 --> 00:58:26,671
Ik zei: Het ministerie van
Volksgezondheid, Educatie en Welzijn...

802
00:58:26,671 --> 00:58:29,799
...een overheidsinstantie,
heeft het ons gevraagd.

803
00:58:29,799 --> 00:58:32,343
'Dat maakt niet uit.
Je mag niet over drugs praten.'

804
00:58:34,512 --> 00:58:37,807
Omdat we de dingen
willen tonen zoals ze zijn...

805
00:58:37,807 --> 00:58:40,726
...had ik aardig wat discussies
met de Comics Code.

806
00:58:41,978 --> 00:58:46,190
Ik vind dat wat mensen lezen,
hen moet voorbereiden...

807
00:58:46,190 --> 00:58:49,485
...en klaarmaken
om de echte wereld in te gaan.

808
00:58:49,485 --> 00:58:56,033
Ik denk dat we onze jongere lezers
moreel een grotere dienst bewijzen...

809
00:58:56,033 --> 00:59:00,955
...door te laten zien dat je je best
moet doen en moet proberen goed te zijn.

810
00:59:03,249 --> 00:59:06,919
Ik ging naar mijn uitgever,
Martin Goodman, en zei:

811
00:59:06,919 --> 00:59:09,922
Dit is het verhaal.
Dit is waarom ik het heb gemaakt.

812
00:59:10,464 --> 00:59:14,969
Ik wil het uitgeven
zonder goedkeuring van de Code.

813
00:59:16,095 --> 00:59:22,977
Ik was heel trots op onze uitgever,
want hij zei: Absoluut. Doe dat maar.

814
00:59:25,021 --> 00:59:30,401
De drie delen werden dus verkocht
zonder goedkeuring.

815
00:59:31,319 --> 00:59:34,280
En het was niet het eind van de wereld.

816
00:59:34,780 --> 00:59:35,948
{\an8}Beste Stan, ik ben trots op je.

817
00:59:35,948 --> 00:59:39,035
{\an8}We kregen brieven
van kerkgroepen en ouderraden...

818
00:59:39,035 --> 00:59:41,078
Iedereen vond het geweldig.

819
00:59:46,167 --> 00:59:47,668
STRIPS

820
00:59:47,668 --> 00:59:50,212
De geest van een kind is als een spons.

821
00:59:50,212 --> 00:59:54,467
En ik geloof niet dat er iets te zwaar...

822
00:59:55,343 --> 00:59:58,054
...of te volwassen is
voor een kind om te begrijpen.

823
00:59:58,054 --> 01:00:01,724
Ik denk dat ze veel meer
kunnen begrijpen dan wij denken...

824
01:00:01,724 --> 01:00:04,935
...en ze kunnen dingen
heel snel in zich opnemen en leren.

825
01:00:04,935 --> 01:00:08,689
De meesten krijgen die kans niet.
Die wordt hun niet geboden.

826
01:00:10,274 --> 01:00:12,234
Toen we begonnen met Marvel Comics...

827
01:00:12,234 --> 01:00:15,404
zei ik: Laten we woorden gebruiken
op universiteitsniveau.

828
01:00:15,404 --> 01:00:17,740
Iedereen zei: Stan, je bent gek.

829
01:00:17,740 --> 01:00:18,783
Ik zei: Echt?

830
01:00:19,867 --> 01:00:23,579
Ik dacht dat kinderen wel zouden weten
wat de woorden betekenden in zinsverband.

831
01:00:23,579 --> 01:00:28,417
{\an8}En als ze iets moesten opzoeken
in een woordenboek, was dat ook niet erg.

832
01:00:28,417 --> 01:00:30,836
{\an8}En de oudere lezers zouden het waarderen.

833
01:00:31,170 --> 01:00:35,007
Vreemd genoeg zit er
in onze idiote Marvel Comics...

834
01:00:35,007 --> 01:00:39,553
...net zo veel of zelfs meer leerzaams
voor kinderen dan waarin dan ook.

835
01:00:41,055 --> 01:00:45,726
Ik heb soms best ver gelopen
voor een strip. Een paar kilometer.

836
01:00:45,851 --> 01:00:48,813
Om die een dag eerder te krijgen,
wat misschien maf lijkt...

837
01:00:49,522 --> 01:00:52,191
...maar sommige fans zijn raar.

838
01:00:56,696 --> 01:01:00,324
Dit is het. De tweede jaarlijkse
Mighty Marvel Convention.

839
01:01:00,324 --> 01:01:03,369
Ik ben Stan Lee en jij bent erbij.

840
01:01:03,369 --> 01:01:07,206
Ik hou mijn mond
en laat je zien wat er gebeurde.

841
01:01:07,206 --> 01:01:11,085
Ik begin met handtekeningen zetten
na een toespraak. Kijk mee.

842
01:01:11,794 --> 01:01:14,422
Overal hadden mensen
het idee dat ze me kenden...

843
01:01:14,422 --> 01:01:16,382
...doordat ze de boeken hadden gelezen.

844
01:01:16,382 --> 01:01:21,554
Iedereen zei: Hoi, Stan.
Er was warmte en vriendelijkheid.

845
01:01:21,554 --> 01:01:25,057
Ik kreeg stemmen bij de laatste
presidentsverkiezingen op universiteiten.

846
01:01:25,057 --> 01:01:28,060
Zo grappig. Sommige jongeren
hadden een eigen kandidaat.

847
01:01:28,060 --> 01:01:32,022
Volgens mij had ik 23 stemmen.
Niet genoeg om te winnen.

848
01:01:32,356 --> 01:01:33,941
Wat is je favoriete personage?

849
01:01:34,567 --> 01:01:36,527
Ben Grimm. Het Ding.

850
01:01:36,527 --> 01:01:37,945
Ja.
- En waarom?

851
01:01:38,779 --> 01:01:42,783
Ik weet het niet. Zijn persoonlijkheid
en wat er met hem is gebeurd.

852
01:01:42,783 --> 01:01:45,119
Hij werd een monster
en het was niet zijn schuld.

853
01:01:45,119 --> 01:01:47,788
De Falcon, Avengers.
- De Falcon?

854
01:01:48,372 --> 01:01:49,915
Iron Man.
- Waarom?

855
01:01:49,915 --> 01:01:53,210
Ik vind het leuk wat hij doet.
Hij is een geweldig personage.

856
01:01:53,210 --> 01:01:57,715
Ik vind de verhalen over hem mooi
en alle uitvindingen.

857
01:01:57,715 --> 01:01:59,467
Wie is je favoriete schrijver?

858
01:02:00,092 --> 01:02:01,343
Stan Lee.

859
01:02:02,219 --> 01:02:07,892
{\an8}Dit is K100 Conversations
en de malle Stan Lee is hier.

860
01:02:07,892 --> 01:02:10,644
{\an8}Iedereen die van strips houdt,
kent die naam...

861
01:02:10,644 --> 01:02:14,190
...want jij bent degene
die Marvel Comics heeft gecreëerd, toch?

862
01:02:14,190 --> 01:02:16,942
Na een tijd,
als je een levende legende wordt...

863
01:02:16,942 --> 01:02:21,947
...kennen ze je naam.
Ik heb Marvel Comics gecreëerd met hulp...

864
01:02:21,947 --> 01:02:24,867
...van alle artiesten natuurlijk.

865
01:02:28,829 --> 01:02:33,626
Het is grappig dat elke artiest
met één ding moeite heeft...

866
01:02:33,626 --> 01:02:35,920
...wat hij moeilijk kan oplossen.

867
01:02:35,920 --> 01:02:40,925
Jack tekent extreem dunne enkels
bij mannen en vrouwen.

868
01:02:41,801 --> 01:02:43,302
Ik moet oppassen wat ik zeg...

869
01:02:43,302 --> 01:02:49,016
...want ze zijn de getalenteerdste, maar
ook de temperamentvolste groep ter wereld.

870
01:02:49,016 --> 01:02:52,853
En we zouden verloren zijn
zonder ieder van hen.

871
01:02:52,853 --> 01:02:56,857
{\an8}Maar ik krijg op mijn kop
als ik iets beledigends zeg.

872
01:02:56,857 --> 01:02:59,944
{\an8}Kun je wat meer over Steve vertellen,
want het viel me op...

873
01:02:59,944 --> 01:03:06,325
...dat hij een van de weinigen is
zonder foto in de eerste Marvel Annual...

874
01:03:06,325 --> 01:03:09,703
...en hij staat niet op de lp
die je hebt rondgestuurd.

875
01:03:09,703 --> 01:03:11,622
Wil je weten waarom?

876
01:03:11,622 --> 01:03:14,458
Puur persoonlijk.
Steve wil geen publiciteit.

877
01:03:14,458 --> 01:03:18,921
Ik weet niet wat zijn reden is. Hij zegt:
Ik wil dat mijn werk voor zich spreekt.

878
01:03:18,921 --> 01:03:22,466
Dat is geen exact citaat,
maar ik heb het idee dat hij vindt...

879
01:03:22,466 --> 01:03:25,052
...dat hij niet gepubliceerd moet worden.

880
01:03:25,052 --> 01:03:28,597
Hij wil dat zijn werk bekend is
en we respecteren zijn mening.

881
01:03:31,308 --> 01:03:34,353
{\an8}Steve had meerdere keren
bij me geklaagd...

882
01:03:34,854 --> 01:03:40,943
{\an8}...als er artikelen waren over Spider-Man
waarin ik als de maker werd genoemd...

883
01:03:41,777 --> 01:03:45,990
...en ik dacht altijd dat dat klopt,
want ik was degene die zei:

884
01:03:45,990 --> 01:03:50,786
Ik heb een idee
voor een strip, <i>Spider-Man.</i>

885
01:03:50,953 --> 01:03:52,663
HOE STAN LEE EN STEVE DITKO
SPIDER-MAN CREËREN

886
01:03:52,663 --> 01:03:57,126
Steve had gezegd
dat een idee hebben niets was.

887
01:03:57,126 --> 01:04:02,631
{\an8}Want tot het iets concreets wordt,
is het maar een idee...

888
01:04:02,631 --> 01:04:08,470
...en hij zei dat hij de strip moest
tekenen en tot leven moest brengen...

889
01:04:08,470 --> 01:04:10,973
...zodat het iets tastbaars werd.

890
01:04:11,599 --> 01:04:14,351
Anders had ik alleen een idee.

891
01:04:14,476 --> 01:04:19,899
Dus ik zei tegen hem: Ik vind
dat degene met het idee de maker is.

892
01:04:19,899 --> 01:04:22,067
Hij zei: Nee, want ik heb het getekend.

893
01:04:22,067 --> 01:04:25,404
WAT ZEG JE DAARVAN, STEVEY?!!
WE MAKEN TWAALF PLAATJES PER PAGINA!

894
01:04:25,404 --> 01:04:28,157
IK TEKEN HET
TERWIJL JIJ JE HANDTEKENING OEFENT!

895
01:04:29,867 --> 01:04:33,621
In het begin bedacht ik
een gedetailleerde plot.

896
01:04:34,163 --> 01:04:35,831
Ik vertelde Steve erover.

897
01:04:36,415 --> 01:04:40,044
Hij tekende de strip dan hoe hij wilde.
Ik gaf hem geen compleet script.

898
01:04:40,044 --> 01:04:43,255
Hij voegde veel dingen toe
waaraan ik niet eens had gedacht.

899
01:04:43,255 --> 01:04:47,343
Dan kreeg ik de pagina's met tekeningen
en voegde ik de tekst toe...

900
01:04:47,468 --> 01:04:52,389
...en probeerde ik alles en iedereen
de juiste persoonlijkheid te geven.

901
01:04:53,766 --> 01:04:57,686
Steve is heel creatief. En wij twee...

902
01:04:57,686 --> 01:05:00,189
Als we plots bespreken,
is er altijd discussie...

903
01:05:00,189 --> 01:05:03,275
...want ik wil het op de ene manier
en hij op de andere.

904
01:05:03,400 --> 01:05:09,114
En ook al ben ik het niet met hem eens,
dat hij het anders doet, maakt het goed...

905
01:05:09,114 --> 01:05:12,701
...want dan is het niet het gebruikelijke
soort plot dat wij maken.

906
01:05:12,701 --> 01:05:17,039
Hij doet het hoe hij het wil,
wat het dubbel zo moeilijk maakt voor mij.

907
01:05:17,831 --> 01:05:19,249
Maar ik vind het wel leuk.

908
01:05:19,249 --> 01:05:22,711
Ik krijg een verhaal terug
en ik heb geen idee waar het over gaat...

909
01:05:22,711 --> 01:05:25,381
...want ik had hem
niet eens een voorbeeld gegeven.

910
01:05:25,381 --> 01:05:28,384
Hij ging naar huis en deed wat hij wilde.

911
01:05:30,094 --> 01:05:33,263
{\an8}Ik zei: Oké, dan zeg ik wel
dat jij de medebedenker bent.

912
01:05:34,390 --> 01:05:36,100
{\an8}Dat vond hij niet goed genoeg.

913
01:05:36,100 --> 01:05:39,728
{\an8}ZORGVULDIG UITEENGEZET
EN GETEKEND DOOR... STEVE DITKO

914
01:05:39,728 --> 01:05:43,607
{\an8}Ik vind echt dat de bedenker de maker is.

915
01:05:43,607 --> 01:05:46,819
Je bedenkt het en dan
geef je het aan iemand om te tekenen.

916
01:05:52,032 --> 01:05:56,578
We hebben de artiest Steve Ditko verloren.
- Vreselijk.

917
01:05:57,121 --> 01:05:59,832
Op een dag belde hij
en hij zei: Ik ga weg.

918
01:06:00,916 --> 01:06:02,084
Dat was dat.

919
01:06:03,043 --> 01:06:05,087
Hij was zo'n populaire artiest.

920
01:06:05,087 --> 01:06:09,133
We hebben mensen gevonden
om hem te vervangen...

921
01:06:09,133 --> 01:06:12,678
...en het boegeroep
zal veranderen in gejuich.

922
01:06:16,724 --> 01:06:20,102
Steve en ik werkten geweldig samen.

923
01:06:21,228 --> 01:06:25,399
Ik vond hem de perfecte partner.

924
01:06:26,191 --> 01:06:28,152
Zijn tekeningen waren geweldig.

925
01:06:28,652 --> 01:06:31,405
Zijn gevoel voor verhalen was briljant.

926
01:06:33,073 --> 01:06:36,785
Ik was kapot toen Steve
niet meer met ons samenwerkte.

927
01:06:47,379 --> 01:06:50,090
Jullie hebben
meer strips uitgebracht dan wie dan ook.

928
01:06:50,090 --> 01:06:51,592
Ja, wij zijn de grootste.

929
01:06:51,592 --> 01:06:53,469
Is er geen probleem met controle?

930
01:06:53,469 --> 01:06:55,804
Dat is een
van onze grootste problemen, ja.

931
01:06:55,804 --> 01:06:59,099
Ik zou niets liever willen
dan één tijdschrift maken...

932
01:06:59,099 --> 01:07:01,101
...dat ik zelf kan schrijven en redigeren.

933
01:07:01,226 --> 01:07:05,022
Maar helaas zijn we meer
een massaproductiebedrijf.

934
01:07:05,022 --> 01:07:07,107
We zijn allemaal gefrustreerd.

935
01:07:07,107 --> 01:07:10,277
We zouden allemaal graag
een week aan één verhaal werken.

936
01:07:10,277 --> 01:07:14,615
Helaas is dat, door de economische
aspecten van dit vak, volkomen onmogelijk.

937
01:07:17,701 --> 01:07:22,414
We produceren zo'n twee stripboeken
per dag. Net lopendebandwerk.

938
01:07:22,414 --> 01:07:26,502
Als je de oude Charlie Chaplin-film
<i>Modern Times</i> hebt gezien...

939
01:07:26,502 --> 01:07:29,296
Charlie Chaplin werkt daarin
aan een lopende band.

940
01:07:29,296 --> 01:07:33,092
Hij heeft twee moersleutels
en dingen komen langs.

941
01:07:33,092 --> 01:07:34,676
Hij moet de bouten aandraaien.

942
01:07:34,676 --> 01:07:37,805
En hij gaat naar huis
en maakt nog steeds die bewegingen.

943
01:07:37,805 --> 01:07:41,642
Soms voelen wij ons ook zo.
We weten niet eens waar we aan werken.

944
01:07:41,642 --> 01:07:43,477
De pagina's komen langs en...

945
01:07:43,477 --> 01:07:47,272
Controleer dat. Verander die titel.
Voeg de tekst toe en maak het af.

946
01:07:47,272 --> 01:07:49,024
Zo gaat het. Twee boeken per dag.

947
01:07:50,484 --> 01:07:53,153
In die tijd
was iedereen hard aan het werk.

948
01:07:53,737 --> 01:07:56,740
Er was veel druk
om alles op tijd af te hebben.

949
01:07:57,449 --> 01:08:00,619
Omdat ze niet veel
betaald krijgen per pagina...

950
01:08:00,619 --> 01:08:04,456
...en veel pagina's per dag
moeten maken om rond te komen...

951
01:08:04,456 --> 01:08:08,669
...zeiden de artiesten dat ze niet
konden laten zien hoe goed ze zijn.

952
01:08:11,296 --> 01:08:13,423
Ergens rond die tijd ging Kirby weg.

953
01:08:15,509 --> 01:08:18,971
JACK KIRBY HEEFT
ONVERWACHT AANGEKONDIGD...

954
01:08:18,971 --> 01:08:22,099
...ONZE VERRASTE,
MAAR VASTBERADEN STAF TE VERLATEN.

955
01:08:23,725 --> 01:08:29,606
IN 1970 VERLIET JACK KIRBY MARVEL COMICS.

956
01:08:34,987 --> 01:08:36,947
{\an8}We spreken live met Jack Kirby.

957
01:08:36,947 --> 01:08:41,410
{\an8}En nu kondigen we
de zeer speciale gast aan...

958
01:08:41,410 --> 01:08:44,079
{\an8}...je collega, Stan Lee.

959
01:08:44,079 --> 01:08:46,081
{\an8}Ik wil Jack een fijne verjaardag wensen.

960
01:08:46,081 --> 01:08:51,920
Stanley, bedankt voor het bellen.
Hopelijk ben je gezond en blijf je gezond.

961
01:08:51,920 --> 01:08:56,049
Ik doe mijn best. Jij ook.
Wat we ook samen deden...

962
01:08:56,049 --> 01:09:00,721
...of wie wat deed, en daar
zal altijd discussie over blijven...

963
01:09:00,721 --> 01:09:07,269
Maar ik denk dat het eindproduct
echt meer was dan de som van de delen.

964
01:09:07,269 --> 01:09:13,275
Ik vind dat er iets magisch gebeurde
als we samenwerkten.

965
01:09:13,442 --> 01:09:18,614
Ik heb er nooit spijt van gehad.
Het was een geweldige ervaring voor me.

966
01:09:18,614 --> 01:09:22,242
Als het product goed was, was ik tevreden.

967
01:09:22,367 --> 01:09:27,289
Uiteindelijk maakt het niet uit
wie wat heeft gedaan.

968
01:09:27,289 --> 01:09:32,002
Ik zal dit zeggen.
Elk woord in die scripts was van mij.

969
01:09:33,670 --> 01:09:35,297
Ik wil niet...
- Elk verhaal.

970
01:09:35,297 --> 01:09:39,009
Ik wil geen controverse. Wat ik wil...

971
01:09:39,009 --> 01:09:43,013
Ik heb zelf ook wat regels geschreven
boven elke tekening...

972
01:09:43,013 --> 01:09:47,392
Ja, die heb ik gezien.
- Die kwamen niet in het boek.

973
01:09:47,392 --> 01:09:49,937
Jack, geef eerlijk antwoord.
- Ik mocht niet...

974
01:09:49,937 --> 01:09:54,399
Heb je ooit een verhaal gelezen
nadat het af was? Volgens mij niet.

975
01:09:54,399 --> 01:09:56,818
Volgens mij heb je
mijn verhalen nooit gelezen.

976
01:09:56,818 --> 01:10:00,906
Je was altijd bezig met het volgende.
Je hebt nooit iets gelezen als het af was.

977
01:10:00,906 --> 01:10:04,159
Wat erin geschreven stond, was niet...

978
01:10:04,159 --> 01:10:08,914
Ik was geïnteresseerd in de actie.

979
01:10:08,914 --> 01:10:11,667
Dat weet ik
en je dacht: het maakt niet uit.

980
01:10:11,667 --> 01:10:14,920
Iedereen kan tekst toevoegen.
Het draait om wat ik teken.

981
01:10:14,920 --> 01:10:17,464
Misschien heb je gelijk.
Ik ben het er niet mee eens.

982
01:10:17,464 --> 01:10:21,760
Nee, ik zeg alleen
dat het schrijven en tekenen...

983
01:10:21,760 --> 01:10:24,763
...en het maken van een strip
van één individu moet komen.

984
01:10:24,763 --> 01:10:29,226
Ik vind dat je de kans moet krijgen
het helemaal zelf te doen.

985
01:10:29,351 --> 01:10:32,646
Het succes van Marvel had te maken met...

986
01:10:32,646 --> 01:10:36,984
Er moest meer aandacht zijn
voor de personages...

987
01:10:36,984 --> 01:10:39,861
...dan voor de ego's
van de mensen die hen creëerden.

988
01:10:39,861 --> 01:10:42,948
Dat je een ego-probleem noemt,
is wel grappig.

989
01:10:42,948 --> 01:10:45,951
Ik ben bang dat die problemen
nu pas naar boven komen.

990
01:10:45,951 --> 01:10:49,913
Toen Jack en ik de strips maakten,
was er geen ego-probleem.

991
01:10:49,913 --> 01:10:52,040
We deden gewoon ons best.

992
01:10:52,040 --> 01:10:54,835
Nu begrijp je...

993
01:10:56,837 --> 01:10:58,463
...hoe het er echt aan toeging.

994
01:11:11,226 --> 01:11:13,437
IN 1972 WERD STAN UITGEVER.

995
01:11:13,437 --> 01:11:15,856
HIJ STOPTE
MET ZIJN DAGELIJKSE SCHRIJFWERK...

996
01:11:15,856 --> 01:11:18,608
...EN MOEST
EEN ANDERE HOOFDREDACTEUR AANWIJZEN.

997
01:11:23,113 --> 01:11:28,118
Mijn gast is niet alleen
een oude vriend en partner...

998
01:11:28,118 --> 01:11:33,665
...en een van de echt getalenteerde
kopstukken van ons vak.

999
01:11:33,665 --> 01:11:37,502
Roy Thomas,
redacteur emeritus van Marvel Comics.

1000
01:11:37,502 --> 01:11:43,800
Een van de beste schrijvers in de strip-
wereld of welk ander vakgebied dan ook.

1001
01:11:43,800 --> 01:11:47,346
Je kwam als geroepen. Weet je nog?

1002
01:11:47,346 --> 01:11:51,099
Je nam <i>The Fantastic Four</i> over,
<i>The Avengers, The X...</i>

1003
01:11:51,099 --> 01:11:53,352
Je zorgde voor bijna alle verhalen.
- De meeste.

1004
01:11:53,352 --> 01:11:56,813
En je was heel goed.
Je kreeg je eigen fanbase.

1005
01:11:56,813 --> 01:11:59,733
Ik begon je te haten
toen de fans van je begonnen te houden.

1006
01:12:02,277 --> 01:12:05,655
Toen ik uitgever werd,
schreef ik bijna niet meer.

1007
01:12:06,406 --> 01:12:09,993
Toen ik schreef,
had ik de totale controle.

1008
01:12:09,993 --> 01:12:13,538
En de verhalen ontwikkelden zich
zoals ik dat wilde.

1009
01:12:13,538 --> 01:12:17,334
Maar zodra je stopt
met het schrijven van een serie...

1010
01:12:17,334 --> 01:12:21,838
...en andere schrijvers het overnemen,
moeten ze het op hun manier doen.

1011
01:12:24,508 --> 01:12:29,137
{\an8}Strips begonnen met mannelijke helden...

1012
01:12:29,137 --> 01:12:33,767
{\an8}...want in die tijd, jaren geleden,
was niemand bezig met vrouwelijke helden.

1013
01:12:33,767 --> 01:12:40,107
{\an8}Maar nu, als uitgever, heb ik ontdekt
dat 10% van onze lezers vrouwen zijn.

1014
01:12:40,565 --> 01:12:43,902
Dus we proberen dat publiek te vergroten.

1015
01:12:43,902 --> 01:12:45,821
De laatste maanden en jaren...

1016
01:12:45,821 --> 01:12:49,116
...hebben we steeds meer
vrouwelijke personages toegevoegd.

1017
01:12:49,783 --> 01:12:55,664
Eén personage is een barbaar,
Red Sonja, in de prehistorie.

1018
01:12:55,664 --> 01:12:57,791
Ze heeft een zwaard en is geweldig.

1019
01:12:57,791 --> 01:13:00,752
{\an8}Een ander personage is Medusa.
En de Black Widow.

1020
01:13:00,752 --> 01:13:05,382
{\an8}Een nieuw personage heet Ms. Marvel.
Zij wordt groots.

1021
01:13:06,508 --> 01:13:10,053
Voor het eerst
in alle jaren dat ik daar werkte...

1022
01:13:10,554 --> 01:13:14,724
...gaf ik de artiesten
de vrijheid de boeken te maken...

1023
01:13:14,724 --> 01:13:16,685
...zoals zij dat wilden.

1024
01:13:16,685 --> 01:13:17,769
VAL VOOR EEN TERRORIST!

1025
01:13:17,769 --> 01:13:21,523
Het is nu best moeilijk.
Het enige wat ik betreur...

1026
01:13:21,523 --> 01:13:26,486
...is dat we niet continu samen zijn.
Roy schrijft thuis.

1027
01:13:26,486 --> 01:13:32,117
En we hebben wat van de perfecte controle
verloren over alle personages.

1028
01:13:32,117 --> 01:13:36,496
Soms wil ik een bepaalde schurk gebruiken.
Dan zeg ik tegen Roy:

1029
01:13:36,496 --> 01:13:39,374
Ik breng dr. Octopus terug
in het volgende deel.

1030
01:13:39,374 --> 01:13:43,211
Roy zegt dan: Dat kan niet.
Dat heb ik net al in <i>The Avengers</i> gedaan.

1031
01:13:43,211 --> 01:13:45,380
En dat maakt het wel moeilijk.

1032
01:13:45,672 --> 01:13:51,261
Er zijn vast momenten
waarop dingen niet zo goed samengaan.

1033
01:13:51,261 --> 01:13:56,725
Maar daar moeten we mee leven,
want we zijn zo gegroeid.

1034
01:13:57,893 --> 01:14:00,562
DE BOOM WAAR SPIDER-MAN WERD GEBOREN

1035
01:14:00,562 --> 01:14:06,151
Ik heb het toppunt van luiheid bereikt.

1036
01:14:06,151 --> 01:14:09,571
Ik ben nu de uitgever.
Ze hebben me naar boven geschopt.

1037
01:14:09,571 --> 01:14:13,492
{\an8}En ik moet zorgen
dat de anderen alles schrijven...

1038
01:14:13,492 --> 01:14:15,869
{\an8}...maar ik mis het schrijven wel.

1039
01:14:15,869 --> 01:14:19,623
{\an8}GEEF HEM WATER ALS IK WEG BEN- STAN

1040
01:14:26,838 --> 01:14:30,550
Toen ik de uitgever werd,
werd ik een grote zakenman.

1041
01:14:34,554 --> 01:14:37,390
Ik wilde altijd al
een belangrijke persoon worden...

1042
01:14:38,767 --> 01:14:40,393
...maar ik ben geen zakenman.

1043
01:14:42,521 --> 01:14:46,274
Ik heb geen interesse
in verkoopcijfers en zo.

1044
01:14:46,858 --> 01:14:51,029
De raad van bestuur wilde
dat ik een vijfjarenplan bedacht.

1045
01:14:51,029 --> 01:14:54,908
Waar zijn we over vijf jaar
en hoeveel budget hebben we nodig?

1046
01:14:54,908 --> 01:14:58,370
Maar alles wat met zaken te maken heeft,
vind ik saai.

1047
01:15:05,126 --> 01:15:10,340
Dus ik bleef de uitgever, maar in plaats
van alleen een zakenman zijn...

1048
01:15:11,758 --> 01:15:16,263
...reisde ik het land door
om Marvel Comics te promoten.

1049
01:15:16,263 --> 01:15:18,014
Bedankt, cultuurliefhebbers.

1050
01:15:18,598 --> 01:15:19,849
{\an8}STRIPS - LEE GEEFT EEN PRACHTIGE TOESPRAAK

1051
01:15:19,849 --> 01:15:26,314
{\an8}Ik ging naar universiteiten, tv-shows
en radioshows om Marvel te promoten.

1052
01:15:26,314 --> 01:15:29,859
De superheld van de stripwereld, Stan Lee.

1053
01:15:31,069 --> 01:15:37,784
Ik heb strips altijd gezien
als een krachtiger cultureel middel...

1054
01:15:37,784 --> 01:15:40,412
...dan ze ooit hebben kunnen laten zien.

1055
01:15:40,412 --> 01:15:43,164
Ik wil die nu die kans geven.

1056
01:15:43,164 --> 01:15:47,752
Ik wil strips veel belangrijker maken
dan ze ooit zijn geweest.

1057
01:15:48,420 --> 01:15:52,799
Het is eigenlijk
een religieuze kruistocht, vind ik.

1058
01:15:54,092 --> 01:15:55,093
Inderdaad.

1059
01:16:02,225 --> 01:16:05,562
Ik werkte inmiddels
al vele jaren bij Marvel.

1060
01:16:06,271 --> 01:16:10,817
Ik had een permanente positie gehad
en ik was het waard.

1061
01:16:11,401 --> 01:16:13,320
Dit is wat we moeten doen.

1062
01:16:15,113 --> 01:16:16,364
Ik heb alles gemarkeerd.

1063
01:16:16,698 --> 01:16:19,284
Maar het bedrijf werd verkocht.

1064
01:16:21,411 --> 01:16:23,622
Een van de nieuwe eigenaren zei:

1065
01:16:23,622 --> 01:16:26,750
Stan, maak je geen zorgen.
Jullie worden beter dan ooit.

1066
01:16:26,750 --> 01:16:29,336
En hij zou iedereen
nieuwe contracten geven.

1067
01:16:29,336 --> 01:16:32,088
Het nieuwe contract dat ik kreeg, was...

1068
01:16:32,088 --> 01:16:36,009
...in plaats van een permanent contract,
een contract voor twee jaar...

1069
01:16:36,009 --> 01:16:38,011
...waar ik totaal niet blij mee was.

1070
01:16:40,055 --> 01:16:43,475
Ik baalde er altijd van dat,
toen ik de verhalen schreef...

1071
01:16:44,225 --> 01:16:48,521
...ik nooit dacht: ik moet ergens
auteursrecht op aanvragen en het bezitten.

1072
01:16:48,521 --> 01:16:50,482
Alles was altijd van het bedrijf.

1073
01:16:50,482 --> 01:16:53,652
Zakelijk gezien
was dat dus een vergissing.

1074
01:16:56,112 --> 01:16:59,532
Ik was er kapot van.
Ik kon er niet veel aan doen.

1075
01:17:05,246 --> 01:17:08,792
In een reeks opzettelijke
en dodelijke, terroristische aanslagen...

1076
01:17:10,335 --> 01:17:11,586
Het is tijd voor verandering.

1077
01:17:11,795 --> 01:17:14,005
Ja, dat kunnen we.

1078
01:17:19,636 --> 01:17:22,889
Stel een camera op. We moeten
deze jongeman niet laten wachten.

1079
01:17:24,933 --> 01:17:27,227
Marvel kwam tot een overeenkomst.

1080
01:17:27,894 --> 01:17:30,647
Jongens, aan de kant. Iedereen.

1081
01:17:31,189 --> 01:17:36,820
Ze gaven me de titel
voorzitter emeritus, een eretitel.

1082
01:17:37,404 --> 01:17:38,947
Daar was ik heel blij mee.

1083
01:17:38,947 --> 01:17:42,826
En actie. Camera. Auto.

1084
01:17:45,161 --> 01:17:46,287
Is het gelukt?

1085
01:17:46,996 --> 01:17:50,250
Stan, bedankt voor je komst.
Het is ons echt een genoegen.

1086
01:17:50,250 --> 01:17:54,838
Vergeef ons als er veel handtekeningen
worden gevraagd voor je weggaat.

1087
01:17:54,838 --> 01:17:57,382
Maar dank je wel.
Het is een eer dat je hier bent.

1088
01:17:57,382 --> 01:17:59,342
Bedankt.
- Bedankt.

1089
01:17:59,342 --> 01:18:00,802
Zo veel mensen zeggen me:

1090
01:18:00,802 --> 01:18:04,180
Ik wil je bedanken
voor al het plezier dat je hebt gebracht.

1091
01:18:04,848 --> 01:18:07,058
En ik doe dit al sinds de jaren 40.

1092
01:18:07,726 --> 01:18:11,855
Mensen die de boeken toen hebben gelezen,
kennen die nog en zijn die blijven lezen.

1093
01:18:11,855 --> 01:18:14,941
En nu hebben ze zelf kinderen.
Sommigen hebben kleinkinderen.

1094
01:18:16,568 --> 01:18:19,988
{\an8}Ik denk vaak aan de vroege jaren 60,
de kantoortuin...

1095
01:18:19,988 --> 01:18:23,324
{\an8}...en aan de personages
uit de verbeelding van Stan Lee...

1096
01:18:23,324 --> 01:18:26,995
{\an8}...Jack Kirby, Steve Ditko
en alle medebedenkers. Ongelofelijk.

1097
01:18:26,995 --> 01:18:32,208
En als we rond de tafel zitten
om deze films te ontwikkelen, denk ik:

1098
01:18:32,208 --> 01:18:35,879
Konden we maar 5% benutten
van die smeltkroes van verbeelding.

1099
01:18:37,046 --> 01:18:41,259
We proberen te evenaren wat de strips
al vele decennia zo goed hebben gedaan.

1100
01:18:42,886 --> 01:18:47,515
Toen ik die boeken schreef,
hoopte ik dat ze zouden verkopen...

1101
01:18:47,515 --> 01:18:51,019
...zodat ik mijn baan behield
en de huur kon blijven betalen.

1102
01:18:51,478 --> 01:18:55,857
{\an8}Ineens zijn die personages
wereldberoemd geworden.

1103
01:18:56,441 --> 01:19:02,781
Er worden topfilms over gemaakt
en ik krijg er kleine cameo's in.

1104
01:19:04,574 --> 01:19:11,039
Cut. Dames en heren, het zit erop
voor de maker van Iron Man, Mr Stan Lee.

1105
01:19:11,039 --> 01:19:15,126
Het feit dat ik werk
met personages die ik heb gecreëerd...

1106
01:19:15,126 --> 01:19:16,044
Actie.

1107
01:19:16,044 --> 01:19:19,172
Superhelden in New York?
Laat me niet lachen.

1108
01:19:19,964 --> 01:19:23,718
En het feit dat ze
zo prachtig worden geregisseerd...

1109
01:19:23,718 --> 01:19:25,345
Is het gelukt?

1110
01:19:25,345 --> 01:19:29,599
Is dat Captain America?
Hij was toch groter?

1111
01:19:29,599 --> 01:19:34,604
Met zulke professionals werken...
- O, man. Ik kan m'n baan wel schudden.

1112
01:19:34,604 --> 01:19:37,106
En ze houden allemaal van de personages.

1113
01:19:37,106 --> 01:19:39,400
Bent u Tony Stank?

1114
01:19:39,400 --> 01:19:42,111
Ik had nooit verwacht
dat het zoiets zou worden.

1115
01:19:42,111 --> 01:19:44,948
Waar was ik voor ik onderbroken werd?

1116
01:19:45,323 --> 01:19:50,203
Met creatieve mensen werken,
vooral mensen die films maken...

1117
01:19:51,079 --> 01:19:52,664
...is zo opwindend.

1118
01:19:59,420 --> 01:20:01,965
Het is overweldigend als ik erover nadenk.

1119
01:20:01,965 --> 01:20:05,760
De sixties waren leuk,
maar nu betaal ik de tol daarvoor.

1120
01:20:05,760 --> 01:20:06,803
En cut.

1121
01:20:06,803 --> 01:20:08,596
Ik neem deze...

1122
01:20:09,222 --> 01:20:12,725
...en hou die hier in bewaring.

1123
01:20:13,768 --> 01:20:17,188
Hebben jullie
nog nooit een ruimteschip gezien?

1124
01:20:17,188 --> 01:20:18,106
Actie.

1125
01:20:18,982 --> 01:20:20,316
Vertrouw me, ware gelovige.

1126
01:20:21,651 --> 01:20:25,405
Ik zou gek zijn
als ik me niet voldaan zou voelen.

1127
01:20:27,657 --> 01:20:30,493
{\an8}Het was leuk te zien hoe de wereld
al Stans werk heeft ontdekt.

1128
01:20:30,994 --> 01:20:34,038
{\an8}Zelfs als er films en tv-shows
voor nodig waren.

1129
01:20:34,038 --> 01:20:38,376
{\an8}De wereld moet nu wel toegeven
dat hier toch iets van waarde in zit.

1130
01:20:38,376 --> 01:20:40,503
Mijn hemel, hoe is het?

1131
01:20:43,172 --> 01:20:48,469
De oorsprong van al die dingen ligt in
wat Stan heeft gedaan met Jack en Steve.

1132
01:20:48,469 --> 01:20:51,806
Je kunt alles wat ze nu doen, terugleiden.

1133
01:20:51,806 --> 01:20:55,351
Het komt allemaal voort
uit de fontein die werd losgelaten...

1134
01:20:55,351 --> 01:20:58,229
...toen Stan en Jack
en Ditko samenkwamen...

1135
01:20:58,229 --> 01:21:03,234
...een geweldig triumviraat vormden
en een heel universum creëerden.

1136
01:21:07,780 --> 01:21:11,075
Geen van hen
had het zonder de ander kunnen doen.

1137
01:21:17,040 --> 01:21:20,543
{\an8}Geef een hartelijk applaus
voor Mr Stan Lee.

1138
01:21:20,543 --> 01:21:24,213
{\an8}2017 DIPLOMA-UITREIKING UCLA EXTENSION

1139
01:21:25,423 --> 01:21:26,341
Bedankt.

1140
01:21:30,511 --> 01:21:32,472
Ik heb best veel tijd besteed...

1141
01:21:33,389 --> 01:21:37,477
...aan een toespraak van 25 pagina's
die ik zou kunnen geven...

1142
01:21:39,062 --> 01:21:42,523
...maar ik keek ernaar en zei:
Zou ik deze toespraak willen horen?

1143
01:21:43,900 --> 01:21:44,943
Dus ik heb hem verscheurd.

1144
01:21:46,027 --> 01:21:49,238
Ik sta hier nu dus weerloos...

1145
01:21:50,073 --> 01:21:52,659
...en ik kan jullie alleen dit zeggen:

1146
01:21:54,035 --> 01:21:59,165
Als je een idee hebt
dat je echt goed vindt...

1147
01:22:00,041 --> 01:22:02,627
...laat je dan niet
ompraten door een idioot.

1148
01:22:02,627 --> 01:22:08,633
Dat betekent niet dat elk idee
dat je krijgt, geniaal zal zijn...

1149
01:22:08,633 --> 01:22:12,178
...maar als je iets echt goed vindt...

1150
01:22:12,679 --> 01:22:17,350
{\an8}...iets wat je wilt doen,
iets wat iets voor je betekent...

1151
01:22:17,725 --> 01:22:22,146
...probeer het dan te doen.
Want je kunt pas je beste werk leveren...

1152
01:22:22,689 --> 01:22:25,608
...als je doet wat jij wilt doen...

1153
01:22:25,608 --> 01:22:29,654
...en als je het doet
zoals het volgens jou moet...

1154
01:22:29,654 --> 01:22:33,032
...en als je er trots op kunt zijn
als je het hebt gedaan...

1155
01:22:33,032 --> 01:22:34,534
...wat het ook is.

1156
01:22:34,534 --> 01:22:38,287
Je kunt zeggen: Dat heb ik gedaan
en ik vind het best goed.

1157
01:22:38,287 --> 01:22:39,956
Dat is een geweldig gevoel.

1158
01:22:40,707 --> 01:22:45,169
Ik wil jullie allemaal alle succes wensen.

1159
01:22:45,169 --> 01:22:49,257
Doe je ding.
Wat het ook is, doe je uiterste best.

1160
01:22:49,257 --> 01:22:51,050
Daar zul je blij om zijn.

1161
01:22:51,050 --> 01:22:52,802
Excelsior.

1162
01:26:05,912 --> 01:26:07,914
Vertaling: Mijke Smits-de Wit