1
00:00:13,160 --> 00:00:15,360
Khi đi vào Đền Mặt Trăng,

2
00:00:17,920 --> 00:00:20,680
bạn phải đối mặt
một con rắn ở ngay lối vào.

3
00:00:23,760 --> 00:00:25,360
Được khắc vào bức tường đá,

4
00:00:26,280 --> 00:00:30,120
cơ thể lấp lánh của nó
dường như còn sống khi bạn chạm vào.

5
00:00:32,080 --> 00:00:33,080
Nhiệm vụ không dễ

6
00:00:33,160 --> 00:00:36,600
vì điều đó có nghĩa là đá đã bị cắt bỏ,

7
00:00:36,680 --> 00:00:40,640
chỉ để lại hình rắn nổi cao trên bề mặt.

8
00:00:44,600 --> 00:00:48,520
Khi đi sâu hơn vào đường hầm,
thêm nhiều hình dạng bí ẩn xuất hiện,

9
00:00:48,600 --> 00:00:50,600
tất cả được tạc từ đá nguyên khối.

10
00:00:53,320 --> 00:00:56,080
Bầu không khí ở đây rất độc đáo.

11
00:00:56,920 --> 00:01:03,200
Những hạt bụi bắt ánh sáng
chiếu xuống từ lỗ hở trên trần,

12
00:01:04,120 --> 00:01:08,880
soi rọi lên cấu trúc phẳng lì,
rõ ràng là tác phẩm của con người.

13
00:01:11,080 --> 00:01:15,600
Bệ đá, giống như con rắn,
cũng được tạo hình từ đá,

14
00:01:16,280 --> 00:01:18,440
được chiếu sáng từ khe hở phía trên,

15
00:01:18,520 --> 00:01:21,720
mang đến ánh sáng mặt trời và mặt trăng.

16
00:01:24,360 --> 00:01:29,200
Người địa phương gọi nơi này là
Đền Mặt Trăng, và có lẽ chính xác hơn

17
00:01:29,280 --> 00:01:32,760
là Amaru Markawasi, Nhà của Rắn,

18
00:01:34,040 --> 00:01:38,840
nơi đây thực sự mang đến
cảm giác uy nghiêm.

19
00:01:41,520 --> 00:01:45,360
Họ tin người Inca đã dùng không gian này
cho các nghi lễ sinh sản,

20
00:01:45,440 --> 00:01:48,720
nơi những kẻ cầu mong
để lại lễ vật cho thần mặt trăng,

21
00:01:48,800 --> 00:01:51,440
Mamaquila, con gái của Viracocha.

22
00:01:56,360 --> 00:02:00,080
Sự im lặng của nơi này,
sự lạnh lẽo, tĩnh mịch bên trong nó,

23
00:02:00,600 --> 00:02:04,160
tất cả điều này giúp tập trung tâm trí
theo cách mà tôi thấy

24
00:02:04,240 --> 00:02:07,960
nó được thiết kế một cách có chủ ý,
chứ không phải ngẫu nhiên.

25
00:02:11,160 --> 00:02:15,440
Những người tạo ra nơi thiêng liêng này
dường như không phải những người

26
00:02:15,520 --> 00:02:18,760
đã xây dựng
các ngôi đền mạ vàng phô trương hơn,

27
00:02:18,840 --> 00:02:20,840
và nổi tiếng của người Inca.

28
00:02:24,200 --> 00:02:28,280
Như thể người Inca tôn thờ nơi này
đã xây dựng các bức tường bên ngoài

29
00:02:28,360 --> 00:02:32,960
để tôn trọng và bảo vệ thứ mà họ tìm thấy,
không phải thứ họ tạo ra.

30
00:02:33,720 --> 00:02:37,840
Phải chăng ta đang nhìn công trình
của một nền văn hóa cổ xưa hơn,

31
00:02:37,920 --> 00:02:41,480
nền văn hóa hiểu cách điêu khắc đá
theo những kiểu kỳ diệu?

32
00:02:54,560 --> 00:02:59,080
KHẢI HUYỀN THỜI CỔ ĐẠI
CHÂU MỸ

33
00:02:59,160 --> 00:03:01,320
Chương IV

34
00:03:04,840 --> 00:03:07,640
Tôi đang ở trên đồi phía trên Cusco ở Peru

35
00:03:07,720 --> 00:03:11,760
để điều tra
một kỹ thuật tạo hình đá rất cổ xưa,

36
00:03:11,840 --> 00:03:13,280
được gọi là Hanan Pacha.

37
00:03:16,040 --> 00:03:22,240
Chúng ta đang đối mặt một bí ẩn nhiều lớp,
và để hóa giải bí ẩn này,

38
00:03:22,320 --> 00:03:25,560
chúng ta cần xem xét
các phong cách kiến trúc khác nhau

39
00:03:25,640 --> 00:03:30,120
đôi khi cùng tồn tại trên một con phố.
Bất cứ nơi nào khác trên thế giới,

40
00:03:30,200 --> 00:03:34,440
nó sẽ là bằng chứng cho thấy
sự tác động của các nền văn hóa khác nhau.

41
00:03:35,120 --> 00:03:39,200
Nằm giữa Đền Mặt Trăng
và những cự thạch khổng lồ ở Sacsayhuaman

42
00:03:39,280 --> 00:03:43,280
là một trong các địa điểm quan trọng nhất
của Thung lũng Linh thiêng,

43
00:03:43,360 --> 00:03:47,480
dường như cùng sử dụng
một kỹ thuật tạo hình đá cổ xưa hơn.

44
00:03:49,040 --> 00:03:49,920
Đó là Q'enqo.

45
00:03:54,120 --> 00:03:56,880
Tên Quechua của nó có nghĩa là "mê cung",

46
00:03:58,800 --> 00:04:02,280
và khi tôi bắt đầu tìm hiểu,
tôi có thể hiểu tại sao.

47
00:04:03,480 --> 00:04:06,440
Khi bạn bắt đầu hành trình
vào trung tâm của nó,

48
00:04:06,520 --> 00:04:09,720
một lối quanh co sẽ dẫn bạn vào

49
00:04:09,800 --> 00:04:11,880
và khiến bạn phải tự suy ngẫm.

50
00:04:15,280 --> 00:04:20,480
Cuối cùng thì Q'enqo là nơi
mà các cá nhân tìm thấy chính mình cô đơn,

51
00:04:21,440 --> 00:04:24,280
bao quanh bởi bầu không khí bí ẩn huyền bí

52
00:04:25,000 --> 00:04:27,000
giữa sự tĩnh lặng.

53
00:04:33,520 --> 00:04:37,080
Nó là mạng lưới phức tạp
các đường hầm được chạm khắc,

54
00:04:39,240 --> 00:04:40,960
các phòng trưng bày ngầm,

55
00:04:44,080 --> 00:04:49,120
và những gì có vẻ là bàn thờ
được khắc từ đá nguyên khối.

56
00:04:50,480 --> 00:04:54,320
Và tất cả dường như đều dẫn đến
một khán đài trung tâm,

57
00:04:56,200 --> 00:04:59,920
nơi Jesus Gamarra lại cùng tôi
chia sẻ chuyên môn của anh ấy.

58
00:05:02,120 --> 00:05:05,200
Liệu chính người Inca
đã tạo ra bất kỳ công trình nào

59
00:05:05,280 --> 00:05:07,000
mà ta thấy ở Q'enqo Chico?

60
00:05:07,080 --> 00:05:08,640
NHÀ NGHIÊN CỨU KHẢO CỔ HỌC

61
00:05:08,720 --> 00:05:10,200
Không.

62
00:05:10,280 --> 00:05:16,600
Mặc dù có một số dấu hiệu nhỏ
về sự hiện diện của người Inca

63
00:05:17,280 --> 00:05:19,840
như các viên đá nhỏ
và các mối nối bằng bùn,

64
00:05:19,920 --> 00:05:24,080
những nơi này
luôn được xây dựng một cách tôn trọng

65
00:05:24,160 --> 00:05:26,320
lên trên các hình dạng Hanan Pacha.

66
00:05:26,400 --> 00:05:30,760
Nó được tôn kính với tình cảm lớn lao,

67
00:05:30,840 --> 00:05:33,280
điều này được làm bằng cách bao quanh nó

68
00:05:33,360 --> 00:05:39,320
là những công trình từ các mảnh ghép
rất chính xác và đầy tôn kính.

69
00:05:41,440 --> 00:05:46,000
Đá tạc cổ xưa
bao quanh bởi những khối đá thô sơ hơn,

70
00:05:46,080 --> 00:05:48,480
như tôi đã thấy bên ngoài Đền Mặt Trăng.

71
00:05:50,200 --> 00:05:52,720
Đây là sự đối lập giữa các phong cách

72
00:05:52,800 --> 00:05:56,000
mà ta thấy ở nhiều địa điểm
thiêng liêng nhất của Peru.

73
00:05:57,320 --> 00:06:02,640
Như ở Machu Picchu, khối đá Intihuatana
được điêu khắc mượt mà dành cho nghi lễ,

74
00:06:04,800 --> 00:06:08,520
có vẻ cũng được bao quanh
bởi công trình của người Inca sau này,

75
00:06:09,560 --> 00:06:12,520
có lẽ để tôn vinh
và tôn trọng nơi linh thiêng này.

76
00:06:15,000 --> 00:06:18,360
Nó giải thích sự pha trộn kỳ lạ
của các loại đá mà ta thấy

77
00:06:18,440 --> 00:06:21,240
ở trên các bức tường
ở Cusco và ở Sacsayhuaman,

78
00:06:22,080 --> 00:06:26,200
nơi Jesus Gamarra xác định các khối đá
sau này được thêm vào phía trên

79
00:06:26,280 --> 00:06:30,520
và xung quanh có thể được chạm khắc
mượt mà từ thời kỳ cổ xưa hơn nhiều.

80
00:06:33,600 --> 00:06:36,040
Dù các khối đá này được tạo hình khi nào,

81
00:06:36,120 --> 00:06:38,120
câu hỏi vẫn là làm như thế nào?

82
00:06:38,760 --> 00:06:42,880
Liệu ta có đang nhìn dấu vết
của một công nghệ đã mất từ thời tiền sử?

83
00:06:47,000 --> 00:06:51,200
Đồng nghiệp nghiên cứu của Jesus,
Jan Peter de Jong, nghĩ có manh mối

84
00:06:51,280 --> 00:06:55,280
ở Sacsayhuaman về cách các tảng đá này
được chế tác tinh xảo như thế.

85
00:07:03,960 --> 00:07:06,640
Jan, anh vừa dẫn tôi
đến một đường hầm rất hẹp

86
00:07:06,720 --> 00:07:09,640
với các mặt tường rất bóng.
Tên của nơi này là gì?

87
00:07:09,720 --> 00:07:12,120
Họ gọi đây là Chincana Chica.

88
00:07:13,200 --> 00:07:16,160
Nó có nghĩa là "nơi mà người ta bị lạc".

89
00:07:17,960 --> 00:07:19,920
Ta đang nhìn đá nguyên khối tự nhiên

90
00:07:20,000 --> 00:07:23,560
nhưng rõ ràng đường hầm này
là kết quả của bàn tay con người.

91
00:07:23,640 --> 00:07:26,640
Nó là đặc trưng
của kiểu xây dựng cổ xưa nhất ở đây,

92
00:07:26,720 --> 00:07:29,560
khi họ làm với đá nguyên khối tự nhiên
và tạo hình nó?

93
00:07:29,640 --> 00:07:32,440
Vâng, một đặc điểm
của phong cách Hanan Pacha

94
00:07:32,520 --> 00:07:36,000
là đá được chỉnh sửa
giống như công nghệ đúc khuôn.

95
00:07:36,600 --> 00:07:41,160
Anh có thể thấy rằng
họ đã làm việc với đá như thể nó mềm

96
00:07:41,680 --> 00:07:44,560
vì tất cả các loại hình dạng
đều được ấn vào đá.

97
00:07:44,640 --> 00:07:47,880
Vậy với công nghệ khuôn,
ý của anh là làm mềm đá

98
00:07:47,960 --> 00:07:50,280
rồi ép hình dạng xuống đá phải không?

99
00:07:50,360 --> 00:07:54,120
Chúng tôi nghĩ rằng
đá mềm tại thời điểm xây dựng.

100
00:07:56,320 --> 00:07:58,440
Nhưng làm thế nào để đá mềm được?

101
00:07:59,240 --> 00:08:02,760
Jan tin tường của đường hầm này
là chìa khóa của bí ẩn.

102
00:08:05,120 --> 00:08:09,080
Bên trong đường hầm này,
ta có thể thấy rất nhiều sự phản chiếu.

103
00:08:09,720 --> 00:08:12,480
Tôi thấy nó sáng bóng
như một lớp kim loại.

104
00:08:12,560 --> 00:08:14,760
Nếu anh chạm vào nó, nó rất mịn.

105
00:08:16,720 --> 00:08:19,200
Chúng tôi nghĩ
nó đã được xử lý bằng nhiệt,

106
00:08:19,280 --> 00:08:21,840
nhiệt này đã tạo ra một lớp trên bề mặt đá

107
00:08:22,800 --> 00:08:24,960
và đó là lý do nó sáng bóng như này.

108
00:08:27,080 --> 00:08:30,280
Các nhà địa chất
gọi đây là hiệu ứng thủy tinh hóa.

109
00:08:31,400 --> 00:08:33,520
Có biết lượng nhiệt cần thiết không?

110
00:08:33,600 --> 00:08:36,560
Thủy tinh hóa
có nghĩa là "biến thành thủy tinh",

111
00:08:37,280 --> 00:08:40,440
điều đó có nghĩa là
chúng ta cần khoảng 1.400 độ C.

112
00:08:41,080 --> 00:08:43,720
Đó là một lượng nhiệt khổng lồ.

113
00:08:43,800 --> 00:08:47,560
Vâng. Ta không biết họ làm như nào
nhưng ta biết họ đã làm được.

114
00:08:52,720 --> 00:08:55,280
Khi nhìn kỹ, bạn phải tự hỏi:

115
00:08:55,960 --> 00:09:00,680
"Nguồn nhiệt đó có phải là lời giải thích
cho vẻ ngoài kỳ lạ, tan chảy cùng nhau

116
00:09:00,760 --> 00:09:03,280
của các cự thạch khổng lồ ở Sacsayhuaman?"

117
00:09:09,080 --> 00:09:13,400
Điều đầu tiên mà kẻ hoài nghi sẽ nói là
hiệu ứng sáng bóng trong đường hầm

118
00:09:13,480 --> 00:09:16,200
là do mọi người chạm vào
tường của đường hầm.

119
00:09:16,280 --> 00:09:17,440
Phản ứng của anh?

120
00:09:17,520 --> 00:09:19,320
Rất nhiều người nói:

121
00:09:19,400 --> 00:09:25,160
"Dĩ nhiên rồi. Do tay chạm vào
khi họ đi qua đường hầm, tay sờ vào đó".

122
00:09:25,240 --> 00:09:29,080
Nhưng anh thấy nó cũng ở trên trần
và toàn bộ tường của đường hầm.

123
00:09:29,160 --> 00:09:34,560
Nên sẽ không hợp lý khi nói họ đã chạm vào
tất cả những chỗ đó cùng một lúc.

124
00:09:34,640 --> 00:09:38,280
Còn lập luận khác cho rằng
nó xảy ra bởi hoạt động núi lửa?

125
00:09:38,360 --> 00:09:40,280
Không có núi lửa nào ở đây.

126
00:09:40,360 --> 00:09:43,320
- Vâng.
- Lời giải thích đó không hợp lý.

127
00:09:45,480 --> 00:09:48,040
Với Jan, lời giải thích khả thi duy nhất

128
00:09:48,120 --> 00:09:52,520
là chúng ta đang nhìn vào kết quả
của một quy trình khoa học cổ xưa nào đó,

129
00:09:52,600 --> 00:09:56,400
được hoàn thiện bởi một nền văn minh
có trước người Inca.

130
00:09:59,000 --> 00:10:02,760
Nó đã được thực hiện
từ xa xưa bởi những người cổ đại.

131
00:10:02,840 --> 00:10:05,840
Và ta không biết chính xác
họ đã dùng công nghệ nào.

132
00:10:07,800 --> 00:10:09,360
Khi tôi nhìn Sacsayhuaman,

133
00:10:09,440 --> 00:10:12,680
tôi nghĩ tôi đang nhìn dấu vết
của một công nghệ đã mất,

134
00:10:12,760 --> 00:10:15,200
của khoa học chế tác đá đã thất truyền,

135
00:10:15,280 --> 00:10:18,280
một khoa học
mà ngày nay ta không phải là bậc thầy,

136
00:10:18,360 --> 00:10:21,080
mà ta không có công nghệ để tái tạo nó.

137
00:10:26,400 --> 00:10:29,520
Bản chất chính xác của công nghệ này
vẫn là một bí ẩn.

138
00:10:30,760 --> 00:10:33,240
Nhưng Jesus Gamarra tin rằng nhiệt cực cao

139
00:10:33,320 --> 00:10:36,920
đã làm mềm và định hình đá
khi nó được xử lý,

140
00:10:37,520 --> 00:10:40,760
và sau khi đông lại,
nó được gia cường và làm cứng thêm.

141
00:10:43,280 --> 00:10:46,000
Khi tôi nhìn quanh,
dù các tảng đá rất cổ xưa,

142
00:10:46,080 --> 00:10:48,560
chúng lại có vẻ ngoài rất hiện đại.

143
00:10:48,640 --> 00:10:51,840
Anh hiểu thế nào
về những gì ta đang thấy trước mắt?

144
00:10:52,480 --> 00:10:57,760
Chỉ những phần đã được xử lý
bằng nhiệt và khuôn

145
00:10:58,360 --> 00:11:01,080
mới được bảo tồn mà không bị phá hủy.

146
00:11:01,160 --> 00:11:05,480
Những phần còn lại của đá
trông có vẻ thô ráp.

147
00:11:06,000 --> 00:11:11,320
Có hiện tượng bào mòn do thời tiết.

148
00:11:14,720 --> 00:11:18,040
Anh giải thích như nào
về những gì ta đang thấy ở đây?

149
00:11:18,120 --> 00:11:21,880
Có rất nhiều bí ẩn
mà ta không thể giải thích

150
00:11:21,960 --> 00:11:26,000
vì đây là những phần
của quá khứ lịch sử vĩ đại

151
00:11:26,480 --> 00:11:28,920
đã diễn ra hàng ngàn năm trước.

152
00:11:33,080 --> 00:11:36,080
Đôi khi, chúng ta phải chấp nhận

153
00:11:36,160 --> 00:11:40,960
chúng ta đang nhìn vào
một nhiệm vụ kỹ thuật bất khả thi.

154
00:11:41,040 --> 00:11:43,560
Bất khả thi theo cách nhìn của chúng ta.

155
00:11:44,560 --> 00:11:46,280
Nó đòi hỏi chúng ta

156
00:11:46,360 --> 00:11:52,000
phải có cái nhìn cởi mở hơn về người xưa
so với cái nhìn hiện tại của chúng ta.

157
00:11:53,920 --> 00:11:58,480
Theo truyền thống địa phương được ghi lại
bởi những kẻ chinh phục Tây Ban Nha,

158
00:11:58,560 --> 00:12:03,400
các kỹ thuật tiên tiến trong chế tác đá
là một phần của di sản kiến thức

159
00:12:03,480 --> 00:12:07,080
được truyền lại từ vị thần sáng tạo
của dãy Andes, Viracocha,

160
00:12:11,000 --> 00:12:14,000
người đã làm lửa thiêu đốt đá,

161
00:12:14,520 --> 00:12:19,760
biến các khối đá lớn thành nhẹ như lông vũ
và có thể di chuyển đến vị trí cần thiết,

162
00:12:22,680 --> 00:12:25,480
nghe có vẻ rất giống
lý thuyết về nhiệt cực cao.

163
00:12:28,440 --> 00:12:32,000
Đó là lý do tôi quan tâm đến
các truyền thuyết bản địa nói về

164
00:12:32,080 --> 00:12:36,000
các tảng đá bị nung chảy
hoặc kết dính với nhau.

165
00:12:36,080 --> 00:12:39,440
Hãy mở lòng
và đón nhận những khả năng này.

166
00:12:41,360 --> 00:12:44,680
Bằng chứng về những công nghệ
không thể giải thích được

167
00:12:44,760 --> 00:12:48,080
có thể được tìm thấy
khắp các cao nguyên của Peru cổ đại.

168
00:12:49,800 --> 00:12:53,120
Nhưng liệu có bằng chứng
về các thành tựu khoa học cổ đại

169
00:12:53,200 --> 00:12:55,040
ở phía bên kia của dãy Andes

170
00:12:56,800 --> 00:13:01,440
mà chúng ta cũng đã bỏ qua kiểu như thế
trong rừng nhiệt đới Amazon?

171
00:13:03,800 --> 00:13:08,840
RỪNG AMAZON
ĐÔNG BẮC PERU

172
00:13:11,720 --> 00:13:13,920
Chỉ vì những khu vực đó không hấp dẫn

173
00:13:14,000 --> 00:13:15,840
để con người sống ngày nay,

174
00:13:17,000 --> 00:13:20,560
điều đó không có nghĩa
chúng không hấp dẫn trong quá khứ.

175
00:13:21,360 --> 00:13:23,600
Các cuộc điều tra đang được tiến hành

176
00:13:23,680 --> 00:13:27,280
tiết lộ các bằng chứng
về những bí mật lớn lao ở rừng Amazon.

177
00:13:29,680 --> 00:13:33,280
Giờ ta biết bằng chứng
về con người cư trú ở Amazon cổ đại

178
00:13:34,080 --> 00:13:37,160
có niên đại ít nhất 25.000 năm.

179
00:13:37,880 --> 00:13:39,600
25.000 NĂM TRƯỚC

180
00:13:39,680 --> 00:13:43,200
Điều đó đột nhiên mở ra
một khung thời gian rộng hơn nhiều

181
00:13:43,280 --> 00:13:45,080
cho một nền văn minh đã mất.

182
00:13:46,200 --> 00:13:49,280
Những khả năng mà chúng ta cần điều tra

183
00:13:49,360 --> 00:13:53,560
để tạo ra các nền văn minh
sâu sắc và lâu dài hơn nhiều.

184
00:13:59,800 --> 00:14:06,320
Trên thực tế, những người châu Âu đầu tiên
có vẻ khám phá cả sông Amazon vào năm 1542

185
00:14:07,520 --> 00:14:11,680
có thể đã thoáng thấy hậu duệ
của một nền văn minh như vậy

186
00:14:11,760 --> 00:14:13,680
khi họ đi ngang qua khu vực này.

187
00:14:16,680 --> 00:14:20,600
Đoàn thám hiểm được dẫn đầu
bởi nhà thám hiểm Francisco de Orellana

188
00:14:20,680 --> 00:14:24,400
và được ghi lại bởi
một tu sĩ Dominican, Gaspar de Carvajal.

189
00:14:26,960 --> 00:14:29,200
Nhật ký của De Carvajal không nhắc đến

190
00:14:29,280 --> 00:14:33,000
khu rừng bạt ngàn, dường như không người ở
như ta thấy ngày nay.

191
00:14:35,960 --> 00:14:39,600
Vị tu sĩ đã mô tả
lưu vực Amazon đầy các thành phố,

192
00:14:39,680 --> 00:14:42,280
nơi sống của những người có tay nghề cao.

193
00:14:44,440 --> 00:14:48,880
Ông ấy đã viết: "Một khu định cư
kéo dài liên tục khoảng 21 km".

194
00:14:49,920 --> 00:14:51,960
Đó là chiều dài của đảo Manhattan.

195
00:14:55,520 --> 00:14:59,320
Nhưng khoảng một thế kỷ sau,
khi các nhà truyền giáo châu Âu đến,

196
00:14:59,400 --> 00:15:01,520
họ không thấy thành phố nào như thế.

197
00:15:03,000 --> 00:15:06,560
Nên các nhà sử học đã coi
ghi chép của De Carvajal là hư cấu,

198
00:15:06,640 --> 00:15:11,560
để gây ấn tượng với triều đình Tây Ban Nha
để họ tiếp tục tài trợ chuyến thám hiểm.

199
00:15:14,360 --> 00:15:18,080
Nhưng khi rừng rậm bạt ngàn
bắt đầu tiết lộ những bí mật của nó,

200
00:15:18,600 --> 00:15:22,200
dường như những ghi chép đó
đã đúng ngay từ đầu.

201
00:15:24,040 --> 00:15:28,760
Các phát hiện gần đây ở Amazon cho thấy
thực sự đã có nền văn minh cổ đại ở đây.

202
00:15:32,200 --> 00:15:37,880
Sử dụng LiDAR để nhìn xuyên qua
tán rừng dày đặc ở Bolivia vào năm 2019…

203
00:15:38,000 --> 00:15:40,360
LLANOS DE MOXOS
MIỀN BẮC BOLIVIA

204
00:15:40,440 --> 00:15:44,760
…các nhà khảo cổ đã ngạc nhiên khi thấy
các công trình và đường khổng lồ.

205
00:15:47,200 --> 00:15:51,400
Nhờ nghiên cứu mới, ta đang phát hiện ra
các khu định cư khổng lồ.

206
00:15:52,240 --> 00:15:56,240
Như ta đều biết, có truyền thuyết
về các thành phố bị mất ở Amazon.

207
00:15:56,920 --> 00:16:00,840
"Thành phố" là từ chính xác
để mô tả các khu định cư này.

208
00:16:02,560 --> 00:16:06,480
Dựa trên dữ liệu và kiến thức
về các ngôi làng hiện tại ở Amazon,

209
00:16:07,200 --> 00:16:10,880
giới nghiên cứu có ý tưởng rõ ràng
về một trong các khu định cư

210
00:16:10,960 --> 00:16:13,760
được gọi là Cotoca,
có thể đã trông như thế nào.

211
00:16:18,000 --> 00:16:20,320
Thành phố rộng khoảng 1,6 km,

212
00:16:21,480 --> 00:16:26,080
cả một đô thị, bao quanh bởi
các kênh rạch và đường đắp cao.

213
00:16:28,440 --> 00:16:33,280
Một số con đường dẫn vào các bậc thềm cao,
có lẽ là những nhà riêng.

214
00:16:36,440 --> 00:16:40,520
Ở trung tâm của thành phố là
một gò đất hình kim tự tháp cao chót vót,

215
00:16:40,600 --> 00:16:42,280
có thể là trung tâm nghi lễ.

216
00:16:46,160 --> 00:16:48,760
Hơn nữa, thành phố này có vẻ kết nối với

217
00:16:48,840 --> 00:16:53,600
ít nhất ba khu định cư tương tự
bởi các đường đắp cao kéo dài hàng cây số.

218
00:16:56,040 --> 00:16:59,280
Ta không biết nhiều
về những người sống ở thành phố này.

219
00:16:59,360 --> 00:17:02,280
Những gì ta biết, ẩn dưới tán rừng,

220
00:17:02,360 --> 00:17:05,640
là còn nhiều thành phố khác. Rất nhiều.

221
00:17:05,720 --> 00:17:07,360
THUNG LŨNG UPANO
ECUADOR

222
00:17:07,440 --> 00:17:09,960
Các nhà khảo cổ đã chắp nối các bằng chứng

223
00:17:10,040 --> 00:17:13,760
tiết lộ điều mà họ gọi là
thung lũng bị mất của các thành phố cổ

224
00:17:13,840 --> 00:17:15,560
ẩn trong rừng Amazon ở Ecuador.

225
00:17:15,640 --> 00:17:18,600
TÌM THẤY
"THUNG LŨNG CÁC THÀNH PHỐ BỊ MẤT" Ở AMAZON

226
00:17:18,680 --> 00:17:21,880
Ở phía tây Amazon,
các nhà khảo cổ gần đây đã phát hiện

227
00:17:21,960 --> 00:17:23,560
một cụm lớn các khu định cư

228
00:17:24,360 --> 00:17:29,440
được nối với nhau bằng những con đường,
có niên đại 2.500 năm,

229
00:17:30,400 --> 00:17:33,320
giống như các hình vẽ địa lý
tôi đã thấy ở Brazil.

230
00:17:34,400 --> 00:17:38,320
Việc tạo ra các thành phố lớn,
tạo ra hình vẽ địa lý ở bang Acre

231
00:17:38,400 --> 00:17:41,560
không được coi là nằm trong khả năng

232
00:17:41,640 --> 00:17:44,160
của những người săn bắn hái lượm ở Amazon,

233
00:17:44,240 --> 00:17:46,000
nhưng rõ ràng họ đã làm được.

234
00:17:47,840 --> 00:17:51,840
Ngày càng có nhiều khu định cư cổ xưa này
tiếp tục được phát hiện,

235
00:17:52,760 --> 00:17:56,000
gợi ý về một nền văn minh khắp Amazon,

236
00:17:57,200 --> 00:18:01,080
một nền văn minh có thể từng là
nơi sinh sống của 20 triệu người.

237
00:18:03,920 --> 00:18:07,800
Những gì chúng ta đang học được bây giờ
là câu chuyện về Amazon

238
00:18:07,880 --> 00:18:09,960
không như những gì đã được kể.

239
00:18:11,640 --> 00:18:15,760
Có lẽ de Carvajal đã chứng kiến
các khu định cư lớn vào năm 1542.

240
00:18:18,160 --> 00:18:23,080
Nhưng nếu vậy, tại sao những người châu Âu
đã đi dọc dòng sông hơn một thế kỷ sau đó

241
00:18:23,160 --> 00:18:25,160
lại không thấy bất kỳ dấu vết nào?

242
00:18:28,000 --> 00:18:30,280
Có một lời giải thích khá nghiệt ngã.

243
00:18:31,760 --> 00:18:34,640
Khi người Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha
đến châu Mỹ,

244
00:18:34,720 --> 00:18:37,640
họ mang theo một loạt các căn bệnh

245
00:18:37,720 --> 00:18:40,680
mà người châu Âu
đã có khả năng miễn dịch tự nhiên,

246
00:18:40,760 --> 00:18:43,240
còn người dân Amazon thì không có.

247
00:18:45,280 --> 00:18:48,400
Những người dân ở đây đã bị hủy diệt,

248
00:18:49,200 --> 00:18:52,960
và rừng rậm nhanh chóng
bao phủ các khu định cư của họ.

249
00:18:53,560 --> 00:18:56,680
Nhưng ta tìm thấy nhiều dấu vết
của nền văn minh đó

250
00:18:56,760 --> 00:19:00,880
trong một truyền thuyết
của người Tucano về vùng Tây Amazon.

251
00:19:02,040 --> 00:19:05,600
Người Tucano có câu chuyện về nguồn gốc,
về tổ tiên của họ

252
00:19:05,680 --> 00:19:09,360
được đưa đến khu vực đó
như một phần của sứ mệnh văn minh,

253
00:19:09,440 --> 00:19:14,040
trong một chiếc thuyền hình rắn
đi dọc theo hệ thống sông Amazon.

254
00:19:16,680 --> 00:19:18,400
Theo truyền thuyết,

255
00:19:18,480 --> 00:19:22,040
thuyền anaconda này
được điều khiển bởi một thực thể linh hồn

256
00:19:22,600 --> 00:19:24,920
và đã đưa đến một nhóm người di cư.

257
00:19:28,880 --> 00:19:32,680
Không lâu sau đó, con gái thần thánh
của mặt trời đến Trái Đất,

258
00:19:33,880 --> 00:19:40,000
mang những món quà như lửa, công cụ,
kiến thức về nghệ thuật và thủ công.

259
00:19:43,320 --> 00:19:45,480
Cô ấy và các cộng sự siêu nhiên

260
00:19:45,560 --> 00:19:48,800
đã chuẩn bị đất đai
cho con người phát triển thịnh vượng

261
00:19:48,880 --> 00:19:51,600
trước khi trở về cõi siêu nhiên của họ.

262
00:19:55,720 --> 00:20:00,360
Điều này nghe rất giống
những câu chuyện về anh hùng văn minh

263
00:20:00,440 --> 00:20:05,120
được kể khắp thế giới và tôi cảm thấy
nó rất phù hợp với mô típ chung.

264
00:20:05,200 --> 00:20:07,720
Các chủ đề này liên tục xuất hiện.

265
00:20:08,320 --> 00:20:10,560
Một thực thể linh hồn đến bằng thuyền,

266
00:20:12,720 --> 00:20:15,280
như Quetzalcoatl ở truyền thuyết Aztec.

267
00:20:16,920 --> 00:20:20,000
Hay như Hotu Matu'a
khi ông ấy đặt chân đến Rapa Nui.

268
00:20:22,400 --> 00:20:27,440
Hay như Viracocha đã xuất hiện
từ nước hồ Titicaca sau thời kỳ hỗn loạn.

269
00:20:30,760 --> 00:20:33,440
Liệu con gái mặt trời này
và sứ mệnh của cô ấy

270
00:20:33,520 --> 00:20:35,840
khuyến khích mọi người định cư ở Amazon

271
00:20:36,360 --> 00:20:40,040
có liên quan đến nền văn minh đã mất
mà tôi đang tìm kiếm?

272
00:20:45,280 --> 00:20:46,520
Ở dãy Andes của Peru,

273
00:20:46,600 --> 00:20:50,040
Viracocha được cho là
đã làm nên những điều kỳ diệu với đá.

274
00:20:51,240 --> 00:20:55,120
Nhưng ở đây, ở Amazon,
nơi hiếm gặp các tảng đá lớn,

275
00:20:55,720 --> 00:21:00,400
các cấu trúc làm từ vật liệu kém bền
như gỗ và đất rõ ràng là chiếm ưu thế.

276
00:21:04,200 --> 00:21:07,320
Điều chưa rõ ràng là
họ đã thành công như nào

277
00:21:07,400 --> 00:21:11,040
khi biến nơi dường như không thể ở này
thành nhà của họ.

278
00:21:13,600 --> 00:21:16,360
Cách họ duy trì một quần thể khổng lồ

279
00:21:17,720 --> 00:21:21,200
trong điều kiện
mà từ lâu bị coi là đất đai bạc màu?

280
00:21:23,520 --> 00:21:27,600
Nếu ta không hiểu rõ
khả năng của người dân Amazon

281
00:21:27,680 --> 00:21:30,120
trong việc nuôi sống hàng triệu người,

282
00:21:30,200 --> 00:21:35,320
ta sẽ không bao giờ hiểu được sự thật
về toàn bộ câu chuyện của con người.

283
00:21:36,800 --> 00:21:43,520
Một lời giải thích có thể được tìm thấy
ở trung tâm Amazon của Brazil, gần Manaus.

284
00:21:45,120 --> 00:21:48,360
Nổi lên từ chính mặt đất của rừng Amazon,

285
00:21:48,880 --> 00:21:51,880
một bí mật bị chôn vùi từ lâu
gần đây đã được hé lộ.

286
00:21:52,560 --> 00:21:56,120
Bằng chứng về một khoa học cổ đại
đã giúp giải thích

287
00:21:56,200 --> 00:21:59,680
rừng nhiệt đới đã hỗ trợ như nào
các quần thể đô thị lớn.

288
00:22:03,640 --> 00:22:05,960
Angela Araujo là nhà khảo cổ

289
00:22:06,040 --> 00:22:10,160
chuyên nghiên cứu mối quan hệ lịch sử
giữa con người và thực vật.

290
00:22:14,040 --> 00:22:18,080
Gần đây, cô ấy đã tập trung nghiên cứu
một hiện tượng bí ẩn.

291
00:22:21,400 --> 00:22:26,440
Thường thì đất rừng nhiệt đới không màu mỡ

292
00:22:26,520 --> 00:22:28,520
hoặc thích hợp cho nông nghiệp.

293
00:22:30,720 --> 00:22:33,680
Nhưng quanh các khu định cư,
cả cổ xưa và hiện đại,

294
00:22:33,760 --> 00:22:36,840
các nhà khoa học
đã tìm thấy một điều đáng kinh ngạc,

295
00:22:37,440 --> 00:22:39,600
các mảng đất tự phục hồi

296
00:22:40,240 --> 00:22:43,440
mà họ gọi là terra preta
hay đất đen Amazon.

297
00:22:44,960 --> 00:22:50,360
Ở đây, ta có đất đen hơn
khi so sánh với đất xung quanh.

298
00:22:50,440 --> 00:22:56,400
Rất bí ẩn và kỳ lạ,
nó chứa các vi khuẩn liên tục tự tái sinh

299
00:22:56,480 --> 00:23:00,320
và tái tạo độ phì nhiêu của đất.
Đó là một loại đất kỳ diệu.

300
00:23:02,040 --> 00:23:06,560
Và đất siêu năng lượng này
đã được tìm thấy khắp Amazon

301
00:23:06,640 --> 00:23:09,120
ở bất cứ nơi nào có dấu vết của con người.

302
00:23:11,400 --> 00:23:14,600
Tôi gặp Angela ở gần khu định cư cổ
mới được phát hiện

303
00:23:15,280 --> 00:23:17,280
để tận mắt nhìn đất đen này.

304
00:23:19,360 --> 00:23:24,760
Khi nào cô bắt đầu đặc biệt quan tâm
đất đen của người Amazon?

305
00:23:24,840 --> 00:23:25,920
NHÀ KHẢO CỔ

306
00:23:26,000 --> 00:23:31,680
Ngày nay, chúng tôi cũng sử dụng đất này
cho nông nghiệp khu vực này.

307
00:23:31,760 --> 00:23:36,000
Và đột nhiên,
tôi phát hiện một sự tương tác

308
00:23:36,080 --> 00:23:39,680
giữa quá khứ và những quần thể dân cư này.

309
00:23:39,760 --> 00:23:42,760
Tôi muốn hiểu tại sao và làm thế nào

310
00:23:42,840 --> 00:23:48,000
mà những quần thể này
có liên hệ với đất đen đó.

311
00:23:48,720 --> 00:23:50,840
Các nhà nghiên cứu đã phát hiện rằng

312
00:23:50,920 --> 00:23:55,440
trong mỗi mảng đất đen,
không phân biệt độ tuổi,

313
00:23:55,960 --> 00:23:57,880
đều có những mảnh gốm nhỏ,

314
00:23:58,480 --> 00:24:01,880
bằng chứng không thể chối cãi
rằng con người đã tham gia

315
00:24:01,960 --> 00:24:03,960
tạo ra loại đất đặc biệt này.

316
00:24:05,320 --> 00:24:09,920
Và các nghiên cứu đã tìm thấy
các mẫu đất có niên đại ít nhất 7.000 năm.

317
00:24:13,200 --> 00:24:15,200
Các quần thể đó lớn đến mức nào?

318
00:24:15,280 --> 00:24:19,240
Tôi không thể nói chắc chắn,
nhưng có những ghi chép cho thấy

319
00:24:19,320 --> 00:24:23,480
đã có ít nhất khoảng ba triệu người

320
00:24:23,560 --> 00:24:26,640
sống ở khu vực Alto Rio Negro.

321
00:24:27,240 --> 00:24:32,040
Cô có nghĩ rằng người xưa đã cố tình
và khéo léo tạo ra loại đất này?

322
00:24:32,120 --> 00:24:36,560
Hay họ đã tình cờ phát hiện ra
những đặc tính đặc biệt của nó?

323
00:24:36,640 --> 00:24:39,000
Cá nhân tôi không tin đó là chủ ý.

324
00:24:39,080 --> 00:24:43,720
Tôi tin chuyện đã xảy ra là,
với rất nhiều người sống trong khu vực,

325
00:24:43,800 --> 00:24:49,360
rất nhiều chất thải phân hủy được tạo ra
đã mang đến những lợi ích này.

326
00:24:50,880 --> 00:24:53,320
Nhưng đó là tranh cãi con gà và trứng.

327
00:24:55,000 --> 00:24:56,960
Rõ ràng là có nghịch lý ở đây.

328
00:24:57,040 --> 00:24:59,520
Một mặt, chúng ta nói rằng

329
00:25:00,040 --> 00:25:03,360
có nhiều quần thể lớn ở Amazon

330
00:25:03,440 --> 00:25:08,720
và sản phẩm tình cờ
từ sự hiện diện của họ chính là đất đen.

331
00:25:09,600 --> 00:25:12,840
Nhưng mặt khác,
ta đang nói rằng đất tự nhiên ở Amazon

332
00:25:12,920 --> 00:25:17,120
không đủ màu mỡ
để hỗ trợ những quần thể lớn.

333
00:25:18,160 --> 00:25:24,560
Vậy có phải chính đất đen
đã làm các quần thể lớn trở nên khả thi?

334
00:25:24,640 --> 00:25:28,240
Tôi tin có thể là

335
00:25:28,320 --> 00:25:32,800
họ đã nhận ra khu vực này màu mỡ,

336
00:25:33,520 --> 00:25:38,400
nhưng ý định của họ không phải là:

337
00:25:38,480 --> 00:25:43,240
"Tôi sẽ đổ chất thải để bón phân cho đất
và cải thiện sản lượng cây trồng".

338
00:25:46,760 --> 00:25:48,280
Nghiên cứu vẫn tiếp tục.

339
00:25:48,960 --> 00:25:51,880
Nhưng với tôi, lý do nó có vẻ rất có chủ ý

340
00:25:52,480 --> 00:25:55,440
là terra preta được tìm thấy khắp Amazon,

341
00:25:56,480 --> 00:25:59,400
chắc chắn gần các khu định cư tiền sử.

342
00:26:01,560 --> 00:26:08,440
Chúng ta cần có cái nhìn cởi mở hơn
về khả năng của người xưa so với hiện tại.

343
00:26:08,520 --> 00:26:15,160
Chúng ta cần coi họ là những bậc thầy
của điều chỉnh môi trường sống,

344
00:26:15,240 --> 00:26:17,840
khiến nó phục vụ họ trong hàng ngàn năm.

345
00:26:20,520 --> 00:26:22,920
Và với sự bao la của rừng,

346
00:26:23,440 --> 00:26:27,360
ai biết còn bao nhiêu mảng terra preta
chưa được phát hiện

347
00:26:27,920 --> 00:26:30,520
có thể đẩy nguồn gốc
của loại đất kỳ diệu này

348
00:26:30,600 --> 00:26:32,680
càng xa hơn về quá khứ.

349
00:26:34,600 --> 00:26:36,320
Đề xuất tôi trình bày ở đây,

350
00:26:36,400 --> 00:26:39,360
được nhiều nhà khảo cổ tranh luận sôi nổi,

351
00:26:39,920 --> 00:26:45,400
rằng định cư và mở rộng các quần thể người
ở Amazon là một kế hoạch có chủ ý.

352
00:26:47,920 --> 00:26:52,080
Nhưng xây dựng và duy trì
những khu định cư rộng lớn đó sẽ đòi hỏi

353
00:26:52,160 --> 00:26:54,680
một lượng tài nguyên thiên nhiên khổng lồ.

354
00:26:56,240 --> 00:26:59,960
Không chỉ là cây lương thực
mà còn là thứ ta không thể hình dung

355
00:27:00,040 --> 00:27:01,840
nó có thể khan hiếm ở Amazon:

356
00:27:02,920 --> 00:27:03,800
Gỗ.

357
00:27:08,520 --> 00:27:12,080
Rừng Amazon thật sự là
một kỳ quan của sự đa dạng tự nhiên.

358
00:27:14,440 --> 00:27:19,360
Ngày nay, có khoảng 390 tỷ cây ở đây,

359
00:27:20,120 --> 00:27:22,680
thuộc khoảng 16.000 loài.

360
00:27:26,280 --> 00:27:29,200
Nếu tôi nói với bạn
phần lớn khu rừng rộng lớn này

361
00:27:29,280 --> 00:27:32,160
là kết quả cuối cùng
của một chiến dịch có chủ ý

362
00:27:32,240 --> 00:27:35,800
do con người thực hiện
từ hàng ngàn năm trước?

363
00:27:37,880 --> 00:27:41,200
Nếu tôi nói với bạn
rừng Amazon có thể đã được trồng?

364
00:27:48,200 --> 00:27:50,400
RỪNG AMAZON

365
00:27:50,480 --> 00:27:53,680
Các nhà nghiên cứu đã xác nhận
rằng trong Kỷ Băng hà,

366
00:27:53,760 --> 00:27:59,680
Amazon không phải rừng rậm,
mà là thảo nguyên với cây cối rải rác.

367
00:28:00,880 --> 00:28:05,080
Họ cho rằng sự ấm lên của Trái Đất
đã nuôi dưỡng rừng nhiệt đới bạt ngàn

368
00:28:05,160 --> 00:28:07,280
mà ta thấy ngày nay. Nhưng gần đây,

369
00:28:07,360 --> 00:28:11,160
các nhà khảo cổ học thực vật
phát hiện điều gì đó bất ngờ.

370
00:28:11,240 --> 00:28:16,760
Một nửa số lượng cây trong rừng chỉ chiếm
1,4% số loài cây Amazon đã được biết đến,

371
00:28:17,760 --> 00:28:22,760
thật ngạc nhiên, đó lại chính là
những loài cây có ích cho con người.

372
00:28:24,680 --> 00:28:29,400
Đây là kết quả của một dự án dài hạn
đã bắt đầu từ hàng ngàn năm trước,

373
00:28:29,960 --> 00:28:36,520
một dự án cuối cùng đã nở rộ thành
nền văn minh bản địa Amazon rộng lớn?

374
00:28:38,160 --> 00:28:39,960
Và còn một điều nữa.

375
00:28:40,040 --> 00:28:43,720
Như với terra preta,
hầu hết các loài cây hữu ích được tìm thấy

376
00:28:43,800 --> 00:28:47,240
gần các thành phố cổ
mới được phát hiện trong rừng Amazon.

377
00:28:49,000 --> 00:28:53,200
Thay vì là rừng rậm thù địch, nguy hiểm
mà người phương Tây thường nghĩ,

378
00:28:53,280 --> 00:28:55,920
họ đã biến nó thành
quê nhà cho hàng triệu người,

379
00:28:56,000 --> 00:29:00,560
biến Amazon thành một khu vườn,
thành nơi phục vụ nhu cầu của con người.

380
00:29:02,120 --> 00:29:03,400
Trong thế kỷ 20,

381
00:29:03,480 --> 00:29:08,720
người ta nghĩ rằng vùng sâu của Amazon
là hoàn toàn hoang sơ,

382
00:29:09,600 --> 00:29:11,560
rằng con người chưa từng đến đây.

383
00:29:11,640 --> 00:29:14,840
Và giờ ta biết nhiều cây ở đây,

384
00:29:14,920 --> 00:29:19,720
cây hạch Brazil, nhiều cây cọ,
đã được bán canh tác

385
00:29:19,800 --> 00:29:22,360
và thậm chí trồng trọt và thuần hóa,

386
00:29:22,440 --> 00:29:26,240
do đó, hiểu biết của chúng ta
về khu rừng đã thay đổi.

387
00:29:28,080 --> 00:29:31,320
Đây chính là một dự án khoa học
được tiến hành ở Amazon

388
00:29:31,400 --> 00:29:33,360
trong một thời gian rất rất dài.

389
00:29:36,600 --> 00:29:38,040
Chính xác là bao lâu?

390
00:29:40,320 --> 00:29:44,800
Điều thật sự hấp dẫn là niên đại cổ nhất
được tìm thấy về trồng cây ở Amazon

391
00:29:44,880 --> 00:29:48,440
là khoảng 10.800 năm trước.

392
00:29:50,480 --> 00:29:52,440
Đó là khoảng cuối của Kỷ Băng Hà,

393
00:29:52,520 --> 00:29:56,400
chính là thời gian
ta thấy những bước tiến nhảy vọt tương tự

394
00:29:56,480 --> 00:30:00,160
trong nền văn minh và đổi mới
của loài người trên toàn cầu.

395
00:30:03,200 --> 00:30:06,920
Điều này khiến ta tự hỏi
còn điều gì khác vẫn chưa được khám phá

396
00:30:07,000 --> 00:30:09,000
trong rừng rậm Amazon rộng lớn

397
00:30:09,080 --> 00:30:13,240
mà vốn không được cho là có ở đó
nhưng lại rõ ràng tồn tại ở đó?

398
00:30:17,880 --> 00:30:21,360
Như đã thấy với các công trình
đá tiên tiến của Peru cổ đại,

399
00:30:21,440 --> 00:30:25,600
những dự án nông nghiệp
và các khu định cư phức tạp ở Amazon

400
00:30:26,240 --> 00:30:28,400
đã bắt đầu từ hàng ngàn năm trước

401
00:30:28,480 --> 00:30:30,760
có vẻ chứng tỏ các thành tựu khoa học

402
00:30:30,840 --> 00:30:34,480
mà ít nhất cũng phải nói là
đầy bất ngờ vào thời điểm đó.

403
00:30:37,840 --> 00:30:41,920
Chúng ta phải thay đổi hoàn toàn
cách hiểu của chúng ta về Amazon.

404
00:30:42,000 --> 00:30:43,840
Ta phải coi nó như một sản phẩm

405
00:30:43,920 --> 00:30:49,240
của trí tuệ, sáng kiến,
sáng tạo, và ý chí của con người.

406
00:30:50,560 --> 00:30:53,720
Ví dụ đáng kinh ngạc nhất
của công nghệ Amazon

407
00:30:53,800 --> 00:30:58,520
có thể cũng chỉ ra một nguồn gốc bất ngờ
cho tất cả những tri thức tiên tiến này.

408
00:31:05,040 --> 00:31:08,040
Tôi đã trở lại rừng Amazon ở Peru
để tìm hiểu thêm.

409
00:31:09,680 --> 00:31:12,960
Đây là Iquitos,
một thành phố cảng nằm ở nơi giao nhau

410
00:31:13,040 --> 00:31:15,760
của các nhánh sông lớn.

411
00:31:17,040 --> 00:31:18,920
Cảng này có thể còn non trẻ,

412
00:31:19,000 --> 00:31:21,960
nhưng vùng này trong hàng ngàn năm qua

413
00:31:23,160 --> 00:31:26,160
là trung tâm của tập tục văn hóa sâu sắc:

414
00:31:26,240 --> 00:31:28,000
việc sử dụng ayahuasca.

415
00:31:33,240 --> 00:31:36,760
Tiến sĩ Luis Eduardo Luna
là một nhà nhân chủng học bản địa,

416
00:31:36,840 --> 00:31:40,320
chuyên gia hàng đầu
về loại dược liệu cổ truyền này.

417
00:31:41,880 --> 00:31:44,640
Tôi đã chứng kiến
nhiều người dùng ayahuasca,

418
00:31:44,720 --> 00:31:47,400
và tôi ngạc nhiên
bởi những gì họ trải nghiệm,

419
00:31:47,480 --> 00:31:50,200
đôi khi là những hành trình phi thường
đến các cõi khác,

420
00:31:50,280 --> 00:31:52,400
đôi khi chỉ là nhìn vào bản thân họ,

421
00:31:52,480 --> 00:31:55,480
tìm các cách để giải quyết vấn đề của họ.

422
00:31:55,560 --> 00:31:58,920
Anh thấy gì?
Thấy các thay đổi quan trọng trong đời họ?

423
00:31:59,000 --> 00:32:02,640
Nhiều người đã viết thư cho tôi,
nói rằng các trải nghiệm đó

424
00:32:02,720 --> 00:32:06,600
đã thay đổi hoàn toàn đời họ,
thay đổi hoàn toàn quan điểm của họ.

425
00:32:08,440 --> 00:32:11,240
Việc dùng ayahuasca
gần đây đã trở nên phổ biến

426
00:32:11,320 --> 00:32:13,440
trong xã hội đương đại của chúng ta.

427
00:32:14,880 --> 00:32:17,200
Nhưng với người bản địa ở Amazon,

428
00:32:17,280 --> 00:32:20,320
đồ uống này từ lâu
đã có sức mạnh thiêng liêng.

429
00:32:22,040 --> 00:32:24,440
Anh biết đấy, nhiều người bản địa nói

430
00:32:24,520 --> 00:32:27,800
họ dùng ayahuasca
để hiểu các quy tắc của xã hội,

431
00:32:27,880 --> 00:32:30,160
để trở thành con người tốt hơn.

432
00:32:34,200 --> 00:32:39,360
Việc pha chế ayahuasca là lĩnh vực
của các pháp sư chữa bệnh, của curandero.

433
00:32:42,720 --> 00:32:46,640
Như Don Francisco Montes Shuna
từ dân tộc Kapanawa,

434
00:32:47,760 --> 00:32:51,360
phải thổi khói từ một loài thuốc lá cổ xưa

435
00:32:51,440 --> 00:32:54,440
được gọi là mapacho để thanh tẩy nghi lễ.

436
00:32:57,360 --> 00:33:02,960
Trong tiếng Capanahua,
tên của tôi là Shamorin Kyashi Piary.

437
00:33:03,880 --> 00:33:07,720
Shamorin Kyashi Piary
có nghĩa là "Thiên thần rừng xanh".

438
00:33:19,480 --> 00:33:22,120
Tôi xuất thân
từ dòng tộc các thầy chữa bệnh.

439
00:33:23,040 --> 00:33:27,120
Tôi cảm nhận được sự kết nối
với tất cả tổ tiên của tôi,

440
00:33:27,600 --> 00:33:32,440
bà tôi, bà cố của tôi, cả gia đình tôi.

441
00:33:32,520 --> 00:33:38,880
Chúng tôi đều kết nối, cảm nhận liên hệ
với mọi thứ liên quan đến Amazon.

442
00:33:41,120 --> 00:33:43,840
Khi nghiên cứu tiến triển,
các bằng chứng cho thấy

443
00:33:43,920 --> 00:33:46,280
ayahuasca có thể có lợi cho sức khỏe.

444
00:33:49,400 --> 00:33:53,600
Khi được nấu lên, dây nho này
có những đặc tính chữa lành mạnh mẽ

445
00:33:53,680 --> 00:33:57,360
nhờ một phân tử
mà khoa học gọi là harmine.

446
00:34:00,320 --> 00:34:04,120
Đã có các nghiên cứu gợi ý
quá trình tạo ra tế bào thần kinh mới,

447
00:34:04,200 --> 00:34:06,840
rằng harmine có thể sản sinh các nơron mới

448
00:34:06,920 --> 00:34:09,520
thậm chí các tế bào beta mới
cho tuyến tụy.

449
00:34:10,080 --> 00:34:14,440
Và có thể là các tế bào mới
cho dây chằng và nhiều thứ khác.

450
00:34:16,800 --> 00:34:19,880
Harmine trong dây nho
có thể là một phép màu y học,

451
00:34:21,600 --> 00:34:24,080
nhưng nó không tạo ra trạng thái tầm nhìn.

452
00:34:24,680 --> 00:34:30,040
Điều đó chỉ xảy ra khi nó được kết hợp với
lá một số loại cây bản địa khác ở Amazon

453
00:34:30,600 --> 00:34:32,800
như cây này, gọi là chaliponga,

454
00:34:35,240 --> 00:34:39,160
chứa hóa chất tác động
thần kinh trung tâm của ayahuasca,

455
00:34:39,680 --> 00:34:42,400
DMT, viết tắt của dimethyltryptamine.

456
00:34:46,200 --> 00:34:49,720
DMT được coi là
một trong các chất gây ảo giác mạnh nhất.

457
00:34:50,520 --> 00:34:54,080
Nhưng các nghiên cứu khoa học
đã xác nhận nó không gây nghiện

458
00:34:54,880 --> 00:34:57,360
và có thể có đặc tính trị liệu

459
00:34:57,440 --> 00:35:00,880
khi được dùng với liều lượng
và điều kiện có kiểm soát.

460
00:35:03,840 --> 00:35:07,840
Chúng ta phát hiện ra rằng
khi kết hợp với liệu pháp trò chuyện,

461
00:35:07,920 --> 00:35:12,520
nó có thể cực kỳ hữu ích để chấm dứt
các tình trạng mãn tính khó chữa.

462
00:35:16,280 --> 00:35:18,120
Nhưng chỉ có một vấn đề.

463
00:35:18,720 --> 00:35:20,720
DMT không có tác dụng khi uống

464
00:35:21,320 --> 00:35:25,160
vì các enzym trong ruột
thường phá hủy nó ngay khi tiếp xúc.

465
00:35:27,240 --> 00:35:31,240
Đây chính là lúc
khoa học pháp sư của vùng Amazon

466
00:35:31,960 --> 00:35:33,800
mang đến một giải pháp độc đáo.

467
00:35:35,320 --> 00:35:38,480
Điều xảy ra là harmine trong dây nho

468
00:35:38,560 --> 00:35:42,600
sẽ ngăn chặn sự phá hủy DMT trong ruột.

469
00:35:43,280 --> 00:35:46,080
Nhờ đó, DMT sẽ vượt qua hàng rào máu não

470
00:35:46,160 --> 00:35:49,400
và đi vào các thụ thể trong não.

471
00:35:50,080 --> 00:35:53,520
Đó chính là điều tạo ra những tầm nhìn,
chính là DMT.

472
00:35:54,320 --> 00:35:55,200
Kết quả là?

473
00:35:55,800 --> 00:35:59,280
Trong hàng chục nghìn
loài thực vật ở Amazon,

474
00:36:00,200 --> 00:36:05,480
chỉ sự kết hợp của dây nho ayahuasca
với lá của cây chứa DMT

475
00:36:05,560 --> 00:36:08,880
mới tạo ra những hiệu ứng tầm nhìn
được đánh giá cao.

476
00:36:12,040 --> 00:36:17,560
Chúng ta có hai loại cây
mà tự chúng không thể gây ảo giác,

477
00:36:17,640 --> 00:36:22,200
nhưng khi nấu chung thành đồ uống
ayahuasca thì lại có tác dụng gây ảo giác.

478
00:36:22,280 --> 00:36:24,520
Để làm điều đó bằng cách thử và sai

479
00:36:24,600 --> 00:36:28,400
có thể cần hàng thế kỷ hay thiên niên kỷ.

480
00:36:30,160 --> 00:36:33,560
Ta có một bí ẩn ở đây.
Làm sao họ khám phá được điều này?

481
00:36:33,640 --> 00:36:36,760
Đối với tôi,
điều này giống như một dự án khoa học.

482
00:36:36,840 --> 00:36:38,440
Vâng, hoàn toàn chính xác.

483
00:36:38,520 --> 00:36:42,320
Nó dựa trên kinh nghiệm,
dựa trên quan sát, dựa trên thử nghiệm,

484
00:36:42,400 --> 00:36:44,760
thử nghiệm liên tục và nhiều thứ khác.

485
00:36:44,840 --> 00:36:46,760
- Qua hàng ngàn năm?
- Đúng vậy.

486
00:36:49,240 --> 00:36:53,720
Truyền thống này đã tồn tại hàng ngàn năm.

487
00:36:55,280 --> 00:36:59,200
Ý tôi là, ta không thể nói chính xác.
Hai ngàn năm, ba ngàn năm…

488
00:37:01,560 --> 00:37:04,480
Chúng ta đang có bằng chứng
về khoa học ở Amazon,

489
00:37:04,560 --> 00:37:10,520
kiến thức mà các pháp sư bản địa
tích lũy và truyền lại qua nhiều thế hệ,

490
00:37:11,240 --> 00:37:14,920
qua hàng ngàn năm, về các loài thực vật
và thuộc tính của chúng

491
00:37:15,000 --> 00:37:18,640
và cách pha trộn chúng
để đạt được các hiệu ứng mong muốn.

492
00:37:29,080 --> 00:37:33,320
Trong một nghi lễ ayahuasca,
pháp sư triệu hồi các tầm nhìn

493
00:37:33,400 --> 00:37:36,560
bằng cách hát ikaro,
một bài hát quyền lực.

494
00:37:43,400 --> 00:37:46,240
Nhưng pháp sư
chỉ là người dẫn dắt nghi lễ.

495
00:37:48,080 --> 00:37:51,120
Chính cây mới được coi là người thầy.

496
00:37:53,120 --> 00:37:54,600
Khi bạn uống ayahuasca,

497
00:37:56,120 --> 00:37:59,640
bạn cần chuẩn bị một câu hỏi.

498
00:38:00,160 --> 00:38:02,400
Ayahuasca sẽ đưa ra câu trả lời.

499
00:38:07,600 --> 00:38:10,720
Sức mạnh của ảo giác
để đạt được trí tuệ sâu sắc hơn

500
00:38:10,800 --> 00:38:12,480
không chỉ giới hạn ở Amazon.

501
00:38:14,040 --> 00:38:18,760
Ta thấy điều này ở nhiều nền văn hóa
cổ xưa và được tôn kính trên thế giới.

502
00:38:20,600 --> 00:38:23,720
Giờ đây những gì gọi là
chất gây ảo giác ngày nay

503
00:38:23,800 --> 00:38:27,120
rõ ràng đã được chấp nhận
trên toàn thế giới cổ đại.

504
00:38:30,040 --> 00:38:35,080
Ở Hy Lạp cổ đại, Socrates và Plato
đã viết về những đột phá trí tuệ

505
00:38:35,160 --> 00:38:38,640
sau khi tham gia nghi lễ
uống một loại nước gây ảo giác.

506
00:38:39,800 --> 00:38:44,360
Các chữ tượng hình từ Ai Cập gợi ý rằng
họ đã ăn cánh hoa của cây súng xanh

507
00:38:44,440 --> 00:38:47,440
có tác dụng gây ảo giác
để giao tiếp với thần linh.

508
00:38:48,600 --> 00:38:51,280
Trong lễ hiến tế Vệ Đà của Ấn Độ cổ đại,

509
00:38:51,360 --> 00:38:53,840
các tu sĩ tìm cách kết nối với các vị thần

510
00:38:54,400 --> 00:38:57,200
đã uống soma, một loại nước tạo tầm nhìn.

511
00:38:59,360 --> 00:39:03,640
Thực tế rằng các trạng thái ý thức
thay đổi này đã được chấp nhận

512
00:39:03,720 --> 00:39:05,720
trong suốt thời tiền sử và lịch sử

513
00:39:05,800 --> 00:39:09,600
cho ta biết chúng rất quan trọng
với trải nghiệm của con người.

514
00:39:09,680 --> 00:39:13,160
Tôi thực sự nghĩ rằng
sẽ không thể hiểu thế giới cổ đại

515
00:39:13,240 --> 00:39:15,160
nếu bỏ qua các chất gây ảo giác.

516
00:39:17,080 --> 00:39:19,760
Theo ông, ayahuasca có từ bao giờ?

517
00:39:19,840 --> 00:39:23,920
Họ đã thử nghiệm nó trong hàng ngàn năm.
Nó có thể cổ xưa hơn nhiều.

518
00:39:24,960 --> 00:39:28,000
- Tôi cảm thấy điều này rất cổ xưa.
- Vâng.

519
00:39:28,080 --> 00:39:29,960
Đây là một bí ẩn phi thường.

520
00:39:32,280 --> 00:39:36,720
Tôi tin rằng khoa học phức tạp
của ayahuasca có từ xa xưa hơn nhiều

521
00:39:36,800 --> 00:39:40,280
so với những gì ta nghĩ.
Và có bằng chứng để chứng minh.