1
00:00:13,160 --> 00:00:15,360
Ay Tapınağı'na girerken…

2
00:00:17,920 --> 00:00:20,680
…girişte sizi bir yılan karşılıyor.

3
00:00:23,760 --> 00:00:25,320
Taş duvara oyulmuş

4
00:00:26,280 --> 00:00:30,120
ve parıldayan vücudu
dokunduğunuzda neredeyse canlı görünüyor.

5
00:00:32,080 --> 00:00:36,600
Bu kolay bir iş değil çünkü kaya kesilmiş

6
00:00:36,680 --> 00:00:40,640
ve sadece yan taraftaki
yüksek kabartmalı yılan kalmış.

7
00:00:44,080 --> 00:00:48,520
Tünelin derinliklerine indikçe
daha esrarengiz şekiller ortaya çıkıyor.

8
00:00:48,600 --> 00:00:50,600
hepsi de doğrudan kayaya oyulmuş.

9
00:00:53,320 --> 00:00:56,240
Eşsiz bir atmosferi var.

10
00:00:56,920 --> 00:01:03,200
Işığın tavandaki delikten aşağıya doğru
süzülürken yakaladığı toz zerreleri

11
00:01:04,120 --> 00:01:06,160
insan eliyle yapıldığı açık olan,

12
00:01:06,240 --> 00:01:09,280
harika bir dengeye sahip bu yapının
üzerine düşüyor.

13
00:01:11,080 --> 00:01:15,600
Yılan gibi bu taş kaide de
kayaya şekil verilerek yapılmış.

14
00:01:16,280 --> 00:01:18,360
Yukarıdaki yarıkla aydınlanıyor.

15
00:01:18,440 --> 00:01:21,920
Böylece hem güneş ışığına
hem de ay ışığına erişim sağlıyor.

16
00:01:24,320 --> 00:01:26,800
Halk arasında
Ay Tapınağı olarak biliniyor.

17
00:01:26,880 --> 00:01:32,760
Ayrıca daha da özgün bir şekilde
Amaru Markawasi yani Yılan Evi de deniyor.

18
00:01:34,040 --> 00:01:38,840
Bu esrarengiz, kayadan oyulmuş sığınağın
kesinlikle güçlü bir havası var.

19
00:01:41,560 --> 00:01:45,360
İnkaların burayı
doğurganlık ritüelleri için kullandığına

20
00:01:45,440 --> 00:01:47,320
ve insanların bir umutla

21
00:01:47,400 --> 00:01:50,080
Viracocha'nın kızı
Ay Tanrıçası Mama Quilla'ya

22
00:01:50,160 --> 00:01:51,720
adak adadığına inanılıyor.

23
00:01:56,360 --> 00:02:00,440
Ortamın sessizliği,
soğukluğu ve dinginliği

24
00:02:00,520 --> 00:02:04,160
bana kalırsa tesadüfen elde edilmemiş,

25
00:02:04,240 --> 00:02:07,960
bayağı isteyerek tasarlanmış.

26
00:02:11,160 --> 00:02:13,760
Görünüşe göre
bu kutsal odayı yapan her kimse

27
00:02:13,840 --> 00:02:18,760
İnkaların ünlü altın kaplamalı,
gösterişli tapınaklarını inşa edenlerle

28
00:02:18,840 --> 00:02:20,840
aynı kişiler değildi.

29
00:02:24,200 --> 00:02:29,000
Sanki İnkalar yarattıkları bir şeyi değil,
buldukları bir şeyi işaretlemek

30
00:02:29,080 --> 00:02:32,960
ve böylece ona saygı göstermek için
dış duvarları inşa etmiş gibi.

31
00:02:33,720 --> 00:02:36,200
Taşı muhteşem şekilde
şekillendirmeyi bilen

32
00:02:36,840 --> 00:02:41,840
daha eski bir kültürün
eserine mi bakıyoruz?

33
00:02:54,560 --> 00:02:59,080
KADİM UYGARLIKLAR
AMERİKA

34
00:02:59,160 --> 00:03:01,320
BÖLÜM 4

35
00:03:04,840 --> 00:03:07,640
Peru'daki Cusco'da bulunan bir yamaçtayım.

36
00:03:07,720 --> 00:03:11,680
Eski bir taş şekillendirme tekniğini
araştırıyorum.

37
00:03:11,760 --> 00:03:13,400
Tekniğin adı Hanan Pacha.

38
00:03:16,040 --> 00:03:22,440
Bu çok katmanlı bir gizem
ve bu gizemi çözmek için

39
00:03:22,520 --> 00:03:28,880
bazen aynı sokakta bir arada bulunan
farklı mimari tarzlara bakmamız gerekiyor.

40
00:03:28,960 --> 00:03:30,360
Dünyanın başka yerinde

41
00:03:30,440 --> 00:03:33,840
bunlar farklı kültürlerin
yapıtları olarak görülürdü.

42
00:03:35,120 --> 00:03:39,840
Ay Tapınağı ve Sacsayhuaman'ın
devasa megalitleri arasında

43
00:03:39,920 --> 00:03:43,280
aynı, eski dönem
taş şekillendirme tekniğinin kullanıldığı

44
00:03:43,360 --> 00:03:47,480
Kutsal Vadi'nin
bir başka önemli bölgesi var.

45
00:03:48,960 --> 00:03:49,960
Q'enqo.

46
00:03:54,120 --> 00:03:56,880
Quechua dilinde
"labirent" anlamına geliyor.

47
00:03:58,800 --> 00:04:01,760
Keşfetmeye başladıkça
nedenini anlayabiliyorum.

48
00:04:03,480 --> 00:04:06,440
Özünü anlamak için
bir yolculuğa çıktığınızda

49
00:04:06,520 --> 00:04:09,720
içinden geçtiğiniz
ve sizi düşünmeye sevk eden

50
00:04:09,800 --> 00:04:12,000
dolambaçlı bir patikaya giriyorsunuz.

51
00:04:15,280 --> 00:04:20,480
Q'enqo nihayetinde
insanın kendini yalnız hissettiği,

52
00:04:21,440 --> 00:04:24,400
gizemli ve mistik bir atmosferi olan,

53
00:04:25,000 --> 00:04:26,800
sessizlik içinde bir yer.

54
00:04:34,040 --> 00:04:36,480
Burası yontulmuş tünellerden…

55
00:04:39,240 --> 00:04:40,960
…yer altı galerilerinden…

56
00:04:44,080 --> 00:04:49,120
…ve kayaya oyulduğu görünen
sunaklardan oluşan karmaşık bir ağ.

57
00:04:50,480 --> 00:04:53,880
Görünüşe göre hepsi
merkezdeki bir amfitiyatroya çıkıyor.

58
00:04:56,200 --> 00:04:59,920
Jesus Gamarra bir kez daha
uzmanlığını paylaşmak üzere geliyor.

59
00:05:02,120 --> 00:05:07,240
Q'enqo Chico'da gördüğümüz işçilik
İnkaların eseri mi?

60
00:05:08,400 --> 00:05:10,360
Hayır.

61
00:05:10,440 --> 00:05:16,600
Küçük taşlar ve çamur derzleri gibi
İnca varlığına işaret eden

62
00:05:17,200 --> 00:05:19,840
bazı küçük göstergeler olsa da

63
00:05:19,920 --> 00:05:26,320
bunlar genelde Hanan Pacha formlarında
inşa edilmiş oluyor.

64
00:05:26,400 --> 00:05:30,760
Çok büyük bir saygı görüyor.

65
00:05:30,840 --> 00:05:33,320
Bu saygıyı göstermek için de etrafını

66
00:05:33,400 --> 00:05:39,320
hassas ve saygılı bir şekilde inşa edilmiş
yapılarla çevreliyorlar.

67
00:05:41,440 --> 00:05:46,000
Burada da daha eski dönemde oyulan taş
daha ilkel bir yapıyla çevreleniyor.

68
00:05:46,080 --> 00:05:48,480
Tıpkı Ay Tapınağı'nın dışındaki gibi

69
00:05:50,200 --> 00:05:55,560
Peru'nun birçok kutsal yerindeki gibi
burada da birçok tarz yan yana gelmiş.

70
00:05:57,320 --> 00:06:02,880
Machu Picchu'da olduğu gibi burada da
düzgünce oyulmuş Intihuatana taşı

71
00:06:04,800 --> 00:06:08,480
bu yeri kutsallık atfederek
onurlandırmak üzere

72
00:06:09,520 --> 00:06:12,520
yine daha geç döneme ait
İnka yapılarıyla çevrilmiş.

73
00:06:15,080 --> 00:06:18,920
Bu da hem Cusco duvarlarında
hem de Sacsayhuaman'da gördüğümüz

74
00:06:19,000 --> 00:06:21,240
farklı taş işçiliğini açıklayabilir.

75
00:06:22,080 --> 00:06:25,440
Jesus Gamarra'nın daha sonra
eklendiğini düşündüğü yapılar

76
00:06:25,520 --> 00:06:28,640
muhtemelen çok daha eski
ve düzgün yontulmuş taşların

77
00:06:28,720 --> 00:06:30,560
üzerine ve çevresine eklenmiş.

78
00:06:33,560 --> 00:06:38,240
Bu bloklar ne zaman oyulmuş olursa olsun
nasıl yapıldığı belirsizliğini koruyor.

79
00:06:38,760 --> 00:06:42,440
Tarih öncesine ait kayıp teknolojinin
izlerine mi bakıyoruz?

80
00:06:47,000 --> 00:06:51,200
Jesus'ın çalışma arkadaşı
Jan Peter de Jong'un

81
00:06:51,280 --> 00:06:55,280
bu taşların nasıl ustalıkla işlendiği
konusunda bir fikri var.

82
00:07:03,960 --> 00:07:08,320
Jan, beni bu parlak kenarları olan,
dar tünele getirdin.

83
00:07:08,400 --> 00:07:09,640
Burasının adı ne?

84
00:07:09,720 --> 00:07:12,120
Buraya Chincana Chica diyorlar.

85
00:07:13,200 --> 00:07:16,320
Anlamı "kişinin kaybolduğu yer" demek.

86
00:07:17,960 --> 00:07:23,320
Bu doğal bir kaya
ama belli ki tünel insan yapımı.

87
00:07:23,400 --> 00:07:26,640
Doğal kaya üstünde çalışıp
ona şekil vermeleri

88
00:07:26,720 --> 00:07:29,560
buradaki eski yapı tekniğinde
görülen bir şey mi?

89
00:07:29,640 --> 00:07:32,440
Hanan Pacha tarzının özelliklerinden biri

90
00:07:32,520 --> 00:07:36,000
taşın kalıp teknolojindeki gibi
modifiye edilmesi.

91
00:07:36,600 --> 00:07:41,160
Taşın üstünde yumuşak bir şeymiş gibi
çalıştıklarını görebiliyoruz.

92
00:07:41,680 --> 00:07:44,480
Çünkü her şey kayaya basılmış.

93
00:07:44,560 --> 00:07:47,480
Kalıp teknolojisi derken
taşın yumuşatılmasından

94
00:07:47,560 --> 00:07:50,280
ve şeklin taşa basılmasından mı
bahsediyorsun?

95
00:07:50,360 --> 00:07:54,120
İnşaat esnasında
taşların yumuşak olduğunu düşünüyoruz.

96
00:07:56,320 --> 00:07:58,400
Ama nasıl yumuşatıldılar?

97
00:07:59,240 --> 00:08:03,040
Jan tünelin duvarlarını
gizemin anahtarı olarak görüyor.

98
00:08:05,120 --> 00:08:09,080
Bu tünelin içinde
birçok yansıma görebiliyoruz.

99
00:08:09,720 --> 00:08:12,040
Metalik bir parlama görüyorum.

100
00:08:12,560 --> 00:08:14,920
Dokununca oldukça pürüzsüz geliyor.

101
00:08:16,720 --> 00:08:21,840
Isıya maruz kaldığına ve bu ısının taşta
bir katman oluşturduğuna inanıyoruz.

102
00:08:22,800 --> 00:08:24,960
Bu yüzden de çok parlak.

103
00:08:27,080 --> 00:08:30,280
Jeologlar buna vitrifikasyon diyor.

104
00:08:31,440 --> 00:08:33,480
Ne kadar ısı kullanılmış olabilir?

105
00:08:33,560 --> 00:08:36,560
Vitrifikasyon "cama çevirme" demek.

106
00:08:37,280 --> 00:08:40,440
Bunun için de 1.400 derece gerek.

107
00:08:41,040 --> 00:08:43,880
Yani muazzam bir ısı.

108
00:08:43,960 --> 00:08:47,560
Evet, nasıl yaptıklarını bilmesek de
yaptıklarını biliyoruz.

109
00:08:52,720 --> 00:08:55,280
Yakından bakınca insan kendine soruyor:

110
00:08:55,960 --> 00:09:00,680
"Sacsayhuaman'daki devasa megalitlerin
sahip olduğu tuhaf erimiş görüntü

111
00:09:00,760 --> 00:09:03,280
bu ısı kaynağıyla açıklanabilir mi?"

112
00:09:09,080 --> 00:09:11,960
Şüpheci biri tünelin içindeki parıltının

113
00:09:12,040 --> 00:09:16,200
insanların tünelin yan kısımlarına
sürtündüğü için oluştuğunu söyler.

114
00:09:16,280 --> 00:09:17,440
Buna ne diyorsun?

115
00:09:17,520 --> 00:09:19,840
Pek çok insan "Evet, tabii ki" diyor.

116
00:09:19,920 --> 00:09:24,920
"Bu tünelden geçen insanların
dokunması sonucu oluşmuş."

117
00:09:25,520 --> 00:09:29,080
Ama tünelin üst kısmında
ve tüm duvarlarında da var.

118
00:09:29,160 --> 00:09:34,560
Yani aynı anda tüm bu yerlere
dokunduklarını söylemek mantıklı değil.

119
00:09:34,640 --> 00:09:38,280
Peki volkanik aktiviteden
kaynaklandığının söylenmesi?

120
00:09:38,360 --> 00:09:40,280
Burada volkan yok.

121
00:09:40,360 --> 00:09:43,320
-Tamam.
-Bu mantıklı bir açıklama değil.

122
00:09:45,480 --> 00:09:48,040
Jan'a göre tek geçerli açıklama

123
00:09:48,120 --> 00:09:52,520
İnkalardan daha önce var olan
bir medeniyet tarafından uygulanan

124
00:09:52,600 --> 00:09:56,400
antik bir bilimsel sürecin
sonucuna bakıyor olmamız.

125
00:09:59,000 --> 00:10:02,840
Eski insanlar tarafından
çok eski tarihlerde yapıldı.

126
00:10:02,920 --> 00:10:05,840
Hangi teknolojiyi kullandıklarını
hiç bilmiyoruz.

127
00:10:07,800 --> 00:10:12,720
Sacsayhuaman'a baktığımda
kayıp bir teknolojinin izlerini görüyorum.

128
00:10:12,800 --> 00:10:15,200
Kayıp bir taş işçiliği bilimini,

129
00:10:15,280 --> 00:10:18,280
bugün aşina olmadığımız
bir bilimi görüyorum.

130
00:10:18,360 --> 00:10:21,080
Bunu tekrar yapacak teknolojimiz yok.

131
00:10:26,400 --> 00:10:29,720
Teknolojinin gerçek niteliği
gizemini koruyor.

132
00:10:30,760 --> 00:10:34,720
Ama Jesus Gamarra
aşırı sıcağın kayayı yumuşattığını,

133
00:10:34,800 --> 00:10:37,000
böylece ona şekil verildiğini,

134
00:10:37,480 --> 00:10:40,560
soğuduktan sonra da
güçlenip sertleştiğini düşünüyor.

135
00:10:43,280 --> 00:10:48,560
Baktığım zaman çok eski olmalarına rağmen
taşların çok modern olduklarını görüyorum.

136
00:10:48,640 --> 00:10:51,840
Bu önümüzdeki şeyi nasıl yorumluyorsun?

137
00:10:52,480 --> 00:10:57,760
Sadece ısı verilerek
ve şekillendirilerek işlenen parçalar

138
00:10:57,840 --> 00:11:01,080
zarar görmeden korunmuş.

139
00:11:01,160 --> 00:11:05,920
Diğer taşlar ise pürüzlü görünüyor.

140
00:11:06,000 --> 00:11:11,320
Hava şartlarının
aşındırıcı bir etkisi var.

141
00:11:14,720 --> 00:11:18,040
Burada gördüklerimizi nasıl açıklıyorsun?

142
00:11:18,120 --> 00:11:21,880
Açıklayamadığımız çok fazla gizem var

143
00:11:21,960 --> 00:11:26,360
çünkü bunlar
binlerce yıl önce gerçekleşmiş

144
00:11:26,440 --> 00:11:28,920
büyük bir tarihin parçaları.

145
00:11:33,080 --> 00:11:38,320
Bazı noktalarda imkânsız bir mühendislikle
karşı karşıya olduğumuzu

146
00:11:38,400 --> 00:11:41,040
kabul etmemiz gerekiyor.

147
00:11:41,120 --> 00:11:42,960
Şu anki bilgimizle imkânsız.

148
00:11:44,560 --> 00:11:48,280
Bu sebeple
eski medeniyetlere bakış açımızda

149
00:11:48,360 --> 00:11:52,000
daha açık fikirli olmamız gerekiyor.

150
00:11:54,080 --> 00:11:58,040
İspanyol işgalcilerin kaydını tuttuğu
yerel geleneklere göre

151
00:11:58,560 --> 00:12:01,240
taş işçiliğindeki ileri teknikler

152
00:12:01,320 --> 00:12:04,560
And Dağları'nın yaratıcı tanrısı
Viracocha'nın aktardığı

153
00:12:04,640 --> 00:12:07,080
bilgi mirasının bir parçasıydı.

154
00:12:11,000 --> 00:12:14,000
Taşların alev almasına neden olarak

155
00:12:14,520 --> 00:12:19,760
dev blokları tüy kadar hafif hâle getirir
ve yerlerine yerleştirirmiş.

156
00:12:22,680 --> 00:12:25,480
Aşırı ısı teorisine oldukça benziyor.

157
00:12:28,400 --> 00:12:32,760
Bu yüzden taşların eritilmesinden
ve taşlara şekil verilmesinden bahseden

158
00:12:32,840 --> 00:12:36,000
yerel gelenekler ilgimi çekiyor.

159
00:12:36,080 --> 00:12:39,440
Kulaklarımızı ve gözlerimizi
bu olasılıklara açık tutalım.

160
00:12:41,360 --> 00:12:44,680
Açıklanamayan teknolojilerin
kullanıldığına dair kanıt

161
00:12:44,760 --> 00:12:48,120
Antik Peru'nun
dağlık bölgelerinde bulunabiliyor.

162
00:12:49,800 --> 00:12:52,880
Peki eski bilimsel başarıların kanıtı

163
00:12:52,960 --> 00:12:55,040
And Dağları'nın diğer tarafında,

164
00:12:56,800 --> 00:13:01,440
benzer şekilde göz ardı ettiğimiz
Amazon yağmur ormanlarında da olabilir mi?

165
00:13:03,800 --> 00:13:08,840
AMAZON
KUZEYDOĞU PERU

166
00:13:11,720 --> 00:13:15,840
Bugün bu bölgelerin
yaşama elverişli görünmemesi

167
00:13:17,000 --> 00:13:20,560
eskiden de elverişli olmadığı
anlamına gelmez.

168
00:13:21,360 --> 00:13:23,600
Yapılan araştırmalar

169
00:13:23,680 --> 00:13:27,280
Amazon'un büyük sırlar barındırdığına dair
kanıtlar sunuyor.

170
00:13:29,680 --> 00:13:33,280
Antik Amazonya'daki
insan yerleşimi kanıtları

171
00:13:34,080 --> 00:13:37,160
en az 25.000 yıl öncesine dayanıyor.

172
00:13:37,880 --> 00:13:39,600
25.000 YIL ÖNCESİ

173
00:13:39,680 --> 00:13:45,080
Bu da kayıp medeniyetin var olabileceği
daha fazla zaman olduğu anlamına geliyor.

174
00:13:46,120 --> 00:13:49,440
Uygarlık bulma konusunda
araştırmamız gereken olasılıklar

175
00:13:49,520 --> 00:13:53,560
çok daha kapsamlı
ve uzun vadeli hâle geliyor.

176
00:13:59,800 --> 00:14:06,320
Aslında 1542'de tüm Amazon'u dolaşan
ilk Avrupalılar

177
00:14:07,520 --> 00:14:09,920
buradan geçtikleri sırada

178
00:14:10,000 --> 00:14:13,400
böyle bir uygarlığın torunlarını
görmüş olabilirler.

179
00:14:16,800 --> 00:14:20,400
Keşif seferini maceraperest
Francisco de Orellana yönetti

180
00:14:20,480 --> 00:14:23,800
ve Dominikli rahip
Gaspar de Carvajal kaydetti.

181
00:14:26,960 --> 00:14:32,600
De Carvajal'ın günlüğünde bugün gördüğümüz
sonsuz, ıssız ormanın bahsi geçmiyor.

182
00:14:35,960 --> 00:14:38,400
Amazon havzasını birçok şehir bulunan,

183
00:14:38,480 --> 00:14:42,280
yetenekli insanların yaşadığı
bir yer olarak tarif etmiş.

184
00:14:44,440 --> 00:14:48,880
"Bir yerleşim 20 kilometre boyunca
kesintisiz devam ediyor" yazmış.

185
00:14:49,920 --> 00:14:52,200
Manhattan Adası'nın uzunluğu kadar.

186
00:14:55,520 --> 00:14:59,320
Ama yaklaşık bir asır sonra
Avrupalı misyonerler geldiğinde

187
00:14:59,400 --> 00:15:01,400
böyle şehirler görmemişler.

188
00:15:03,000 --> 00:15:06,760
Tarihçilere göre
De Carvajal'ın hikâyesi kurguydu,

189
00:15:06,840 --> 00:15:11,560
keşif gezilerini finanse etmeleri için
İspanyol kraliyetini etkilemek istemişti.

190
00:15:14,360 --> 00:15:17,800
Ama uçsuz bucaksız ormanın sırları
açığa çıkmaya başladıkça

191
00:15:18,560 --> 00:15:22,200
o raporlar doğru görünmeye başladı.

192
00:15:24,040 --> 00:15:26,040
Amazon'daki son keşifler

193
00:15:26,120 --> 00:15:28,760
eski bir uygarlığın varlığına
işaret ediyor.

194
00:15:32,200 --> 00:15:37,880
Bolivya'da 2019'da orman örtüsünün altını
görmek için LiDAR kullanan arkeologlar…

195
00:15:37,960 --> 00:15:40,160
LLANOS DE MOXOS
KUZEY BOLİVYA

196
00:15:40,240 --> 00:15:44,640
…insan yapımı devasa yapılar
ve yollar görünce çok şaşırdılar.

197
00:15:47,080 --> 00:15:50,800
Yeni araştırmanın sonucunda
büyük yerleşim yerleri keşfediyoruz.

198
00:15:52,240 --> 00:15:56,240
Hepimizin bildiği gibi
Amazon'da kayıp şehirler var.

199
00:15:56,920 --> 00:16:00,840
Bu yerleşim yerleri
şehir olarak tanımlanabilir.

200
00:16:02,560 --> 00:16:06,680
Araştırmacılar elimizdeki verilere
ve mevcut Amazon köylerine bakarak

201
00:16:07,200 --> 00:16:10,120
Cotoca olarak bilinen bu yerleşimlerin

202
00:16:10,200 --> 00:16:13,520
nasıl görünebileceği üstünde çalıştı.

203
00:16:17,960 --> 00:16:20,560
Şehir neredeyse
bir buçuk km genişliğindeydi.

204
00:16:21,480 --> 00:16:26,080
Kanallarla ve yollarla çevrili
koca bir metropol.

205
00:16:28,440 --> 00:16:33,280
Bu yolların bazıları
konutların balkonlarına gidiyordu.

206
00:16:36,440 --> 00:16:40,360
Şehrin kalbinde ise
muhtemelen tören merkezi olarak kullanılan

207
00:16:40,440 --> 00:16:42,640
yüksek bir piramit höyük bulunuyordu.

208
00:16:46,160 --> 00:16:49,880
Hatta bu şehir, kilometrelerce uzanan
yükseltilmiş yollarla

209
00:16:49,960 --> 00:16:53,600
en az üç benzer yerleşime yerine
bağlı görünüyordu.

210
00:16:56,240 --> 00:16:59,280
Burada yaşayan insanlar hakkında
bir şey bilmiyoruz.

211
00:16:59,360 --> 00:17:05,640
Ama orman örtüsünün altına gizlenmiş,
çok daha fazla şehir olduğunu biliyoruz.

212
00:17:05,720 --> 00:17:07,480
UPANO VADİSİ
EKVADOR

213
00:17:07,560 --> 00:17:09,960
Arkeologlar Ekvator Amazon'undaki

214
00:17:10,040 --> 00:17:13,680
antik şehirlerden oluşan
kayıp bir vadinin kanıtlarını

215
00:17:13,760 --> 00:17:15,560
gözler önüne serdiler.

216
00:17:17,240 --> 00:17:20,840
Batı Amazon'da arkeologlar yakın zamanda

217
00:17:20,920 --> 00:17:23,600
büyük bir yerleşim kümesini
ortaya çıkardılar.

218
00:17:24,360 --> 00:17:29,760
2.500 yıl öncesine dayanan,
Brezilya'da gördüğüm jeogliflere benzeyen

219
00:17:30,480 --> 00:17:32,960
yollarla birbirine bağlı şehirler.

220
00:17:34,400 --> 00:17:38,320
Büyük şehirler yaratmak,
Acre Eyaleti'ndeki jeoglifleri yaratmak

221
00:17:38,400 --> 00:17:44,160
Amazon'da yaşayan avcı-toplayıcıların
yapabileceği bir şey olarak görülmüyordu

222
00:17:44,240 --> 00:17:46,000
ancak belli ki öyleydi.

223
00:17:46,080 --> 00:17:47,760
AMAZONYA

224
00:17:47,840 --> 00:17:51,840
Bu antik yerleşim yerleri keşfedilmeye
devam ediyor.

225
00:17:52,760 --> 00:17:56,000
Amazon'da geniş bir medeniyetin var olduğu

226
00:17:57,160 --> 00:18:01,240
ve 20 milyon kadar insana ev sahipliği
yapmış olabileceği düşünülüyor.

227
00:18:03,920 --> 00:18:09,880
Şu an Amazon'un hikâyesinin
anlatıldığı gibi olmadığını öğreniyoruz.

228
00:18:11,640 --> 00:18:15,760
Belki de Carvajal 1542'de
büyük yerleşimlere tanıklık etmiştir.

229
00:18:18,280 --> 00:18:21,720
Ama öyleyse bir asır sonra
nehir boyu ilerleyen Avrupalılar

230
00:18:21,800 --> 00:18:24,600
neden onlara dair
herhangi bir kanıt görmediler?

231
00:18:28,000 --> 00:18:30,280
Bunun tatsız bir açıklaması var.

232
00:18:31,720 --> 00:18:34,640
İspanyollar ve Portekizliler
Amerika'ya geldiğinde

233
00:18:34,720 --> 00:18:37,640
bazı hastalıkları yanlarında getirdiler.

234
00:18:37,720 --> 00:18:40,640
Avrupa halklarının
bunlara doğal bağışıklığı vardı

235
00:18:40,720 --> 00:18:42,640
fakat Amazon halklarının yoktu.

236
00:18:45,280 --> 00:18:48,400
Buradaki nüfus yok olmuş

237
00:18:49,200 --> 00:18:52,520
ve yağmur ormanları
bu yerleşimleri tekrar sarmıştı.

238
00:18:53,560 --> 00:18:56,080
Ama bu uygarlığın yankılarını

239
00:18:56,680 --> 00:19:00,280
Tucano halkına ait
Batı Amazon mitinde buluyoruz.

240
00:19:02,040 --> 00:19:07,600
Tucano halkının köken hikâyesinde
atalarının medenileşme çabaları kapsamında

241
00:19:07,680 --> 00:19:10,960
Amazon boyunca ilerleyen
yılan şeklinde bir kano ile

242
00:19:11,720 --> 00:19:14,040
bölgeye getirildiği anlatılıyor.

243
00:19:16,680 --> 00:19:18,440
Efsaneye göre

244
00:19:18,520 --> 00:19:22,040
bu anakonda şeklindeki kanoyu
bir ruh yönlendiriyordu

245
00:19:22,600 --> 00:19:24,920
ve insanları o götürüyordu.

246
00:19:28,880 --> 00:19:32,680
Kısa bir süre sonra
Güneş'in kutsal kızı Dünya'ya gelerek

247
00:19:33,880 --> 00:19:40,000
hediye mahiyetinde ateş, alet,
sanat ve zanaat bilgisi getirdi.

248
00:19:43,320 --> 00:19:47,920
O ve doğaüstü arkadaşları
uhrevi meskenlerine dönmeden önce

249
00:19:48,920 --> 00:19:51,600
toprağı insanlar için hazırladı.

250
00:19:55,720 --> 00:19:58,160
Bana kalırsa bu, tüm dünyada anlatılan

251
00:19:58,240 --> 00:20:01,840
medenileştiren kahraman hikâyelerine
çok benziyor,

252
00:20:01,920 --> 00:20:05,120
bana aynı motifin
bir parçası gibi geliyorlar.

253
00:20:05,200 --> 00:20:07,120
Bu tema belirmeye devam ediyor.

254
00:20:08,320 --> 00:20:10,520
Tekneyle gelen bir ruh.

255
00:20:12,720 --> 00:20:15,520
Aztek kültüründeki
Quetzalcoatl'ın yaptığı gibi.

256
00:20:16,920 --> 00:20:19,760
Veya Rapa Nui'ye giden Hotu Matu'a gibi.

257
00:20:22,280 --> 00:20:25,360
Veya kaostan sonra
Titicaca Gölü'nün sularından çıkan

258
00:20:25,440 --> 00:20:27,440
Viracocha gibi.

259
00:20:30,760 --> 00:20:32,520
Acaba Güneş'in kızı

260
00:20:32,600 --> 00:20:35,840
ve onun insanları Amazon'a yerleşmeye
teşvik etme görevi

261
00:20:36,360 --> 00:20:40,040
aradığım kayıp uygarlıkla
ilişkili olabilir mi?

262
00:20:45,280 --> 00:20:46,800
Peru'daki And Dağları'nda

263
00:20:46,880 --> 00:20:49,840
Viracocha'nın taşla
mucizeler yarattığı söylenir.

264
00:20:51,240 --> 00:20:55,120
Ama burada, büyük kayaların
nadir görüldüğü Amazon'da

265
00:20:55,720 --> 00:21:00,400
yapılar genelde ahşap ve toprak gibi
daha az dayanıklı malzemelerden yapılmış.

266
00:21:04,200 --> 00:21:11,040
Pek konuksever görünmeyen bu yeri
yuvaları yapmayı nasıl başardılar?

267
00:21:13,560 --> 00:21:16,560
Uzun süredir verimsiz kabul ettiğimiz
bu topraklarda

268
00:21:17,720 --> 00:21:21,080
büyük bir nüfusu nasıl idame ettiler?

269
00:21:23,520 --> 00:21:27,600
Amazon halklarının milyonlarca nüfusu

270
00:21:27,680 --> 00:21:30,120
nasıl beslediğini anlamazsak

271
00:21:30,200 --> 00:21:35,320
bir bütün olarak insanlık tarihinin
gerçeklerini de asla anlayamayız.

272
00:21:36,800 --> 00:21:40,880
Brezilya Amazonu'nun kalbinde,
Manaus yakınlarda

273
00:21:42,440 --> 00:21:43,920
bir açıklama bulunabilir.

274
00:21:45,120 --> 00:21:48,800
Amazon topraklarından çıkan,
uzun zamandır gömülü olan bir sır

275
00:21:48,880 --> 00:21:51,800
yakın zamanda açığa çıktı.

276
00:21:52,560 --> 00:21:56,120
Yağmur ormanlarının
büyük bir nüfusu nasıl desteklediğini

277
00:21:56,200 --> 00:21:59,680
anlamamıza yardımcı olacak
eski bir bilimin kanıtı.

278
00:22:03,640 --> 00:22:06,480
Angela Araujo insanoğlunun bitkilerle

279
00:22:06,560 --> 00:22:09,560
tarihsel ilişkisini inceleyen
bir arkeolog.

280
00:22:14,040 --> 00:22:18,080
Son zamanlarda
gizemli bir fenomen üzerine odaklanıyor.

281
00:22:21,400 --> 00:22:26,440
Yağmur ormanı toprakları
tipik olarak verimli değildir,

282
00:22:26,520 --> 00:22:28,520
üstünde tarım yapılamaz.

283
00:22:30,840 --> 00:22:36,400
Ama eski ve modern yerleşim yerlerinde
bilim insanları şaşırtıcı bir şey buldu.

284
00:22:36,920 --> 00:22:39,760
Terra preta
veya koyu Amazonya toprağı denen,

285
00:22:40,240 --> 00:22:43,440
kendini yenileyebilen bir toprak.

286
00:22:44,960 --> 00:22:50,360
Çevredeki topraklara kıyasla
daha koyu renkli bir toprak.

287
00:22:50,440 --> 00:22:53,600
Gizemli ve tuhaf şekilde
içinde bulunan bakterilerin

288
00:22:53,680 --> 00:22:56,520
sürekli çoğalması
ve kendini yenilemesi sonucunda

289
00:22:56,600 --> 00:22:58,720
toprağın verimliliği artıyor.

290
00:22:58,800 --> 00:23:00,400
Bu büyülü bir toprak.

291
00:23:02,040 --> 00:23:06,200
Bu süper güçlü toprak
Amazon'un her yerinde bulundu.

292
00:23:06,840 --> 00:23:09,120
İnsan kanıtının olduğu her yerde.

293
00:23:11,400 --> 00:23:14,600
Yeni keşfedilen
eski bir yerleşimin yanında

294
00:23:15,200 --> 00:23:17,680
toprağı görmek için
Angela'yla buluşuyorum.

295
00:23:19,320 --> 00:23:24,760
Koyu renkli Amazonya toprağı üstünde
ilk ne zaman çalışmaya başladın?

296
00:23:24,840 --> 00:23:26,080
ANGELA ARAÚJO
ARKEOLOG

297
00:23:26,160 --> 00:23:31,680
Günümüzde de bu bölgede tarım için
bu toprağı kullanıyoruz.

298
00:23:31,760 --> 00:23:36,000
Aniden, geçmiş ve bu insanlar arasında

299
00:23:36,080 --> 00:23:39,680
bir etkileşime rastlamış oldum.

300
00:23:39,760 --> 00:23:42,760
Bu kadar koyu bir toprağı

301
00:23:42,840 --> 00:23:48,000
neden ve nasıl kullandıklarını
anlamak istedim.

302
00:23:48,720 --> 00:23:51,960
Araştırmacılar yaşı fark etmeksizin

303
00:23:52,040 --> 00:23:55,440
organik elementler içeren
her koyu toprak parçasında

304
00:23:55,960 --> 00:23:57,920
küçük seramik parçaları buldular.

305
00:23:59,000 --> 00:24:04,080
Bu özel toprağı insanların oluşturduğunun
yadsınamaz bir kanıtı.

306
00:24:05,320 --> 00:24:09,920
Araştırmalarda tarihi en az 7.000 yıl
öncesine dayanan örnekler bulundu.

307
00:24:13,200 --> 00:24:15,200
Nüfusları ne kadardı?

308
00:24:15,280 --> 00:24:19,240
Kesin bir şey söyleyemem
ama sadece Alto Rio Negro bölgesinde

309
00:24:19,320 --> 00:24:23,480
en az üç milyon civarı
insan yaşadığını öne süren

310
00:24:23,560 --> 00:24:26,640
bazı çalışmalar var.

311
00:24:27,240 --> 00:24:28,720
Sence bu toprağı

312
00:24:28,800 --> 00:24:32,040
eski halklar akıllarını kullanıp
kendileri mi icat etti?

313
00:24:32,120 --> 00:24:36,480
Yoksa bu özel alanları
kazara mı keşfettiler?

314
00:24:36,560 --> 00:24:38,880
Şahsen ben kasten olduğuna inanmıyorum.

315
00:24:38,960 --> 00:24:43,720
Bence bu bölgede yaşayan
çok fazla insan olduğu için

316
00:24:43,800 --> 00:24:49,360
çok sayıda ayrışan atık üretildi
ve bunun da böyle bir faydası oldu.

317
00:24:50,880 --> 00:24:53,240
Ama bu tavuk ve yumurta tartışması gibi.

318
00:24:55,000 --> 00:24:56,960
Burada bir paradoks var.

319
00:24:57,040 --> 00:24:59,920
Bir yandan Amazon'da

320
00:25:00,000 --> 00:25:03,360
çok büyük bir nüfus olduğunu

321
00:25:03,440 --> 00:25:08,720
ve tesadüf eseri ürettikleri atıklarla
bu kara toprağı yarattıklarını söylüyoruz.

322
00:25:09,600 --> 00:25:12,840
Ama öte yandan doğal Amazon topraklarının

323
00:25:12,920 --> 00:25:17,120
o kadar büyük bir nüfusu desteklemek için
verimli olmadığını söylüyoruz.

324
00:25:18,160 --> 00:25:22,840
Burada büyük bir nüfus yaşamasını
sağlayan şey

325
00:25:22,920 --> 00:25:24,600
toprağın kendisi olamaz mı?

326
00:25:24,680 --> 00:25:28,240
Bana kalırsa bu bölgenin

327
00:25:28,320 --> 00:25:32,800
verimli olduğunu fark etmiş olabilirler

328
00:25:33,520 --> 00:25:38,400
ama niyetleri bu olamaz.

329
00:25:38,480 --> 00:25:41,080
Toprağı gübrelemek
ve üretimi artırmak için

330
00:25:41,160 --> 00:25:43,240
buraya atık bırakmış olamazlar.

331
00:25:46,760 --> 00:25:48,280
Araştırma devam ediyor.

332
00:25:48,960 --> 00:25:51,880
Ama bana kalırsa
bunun bilerek yapıldığının kanıtı

333
00:25:52,480 --> 00:25:55,360
terra preta'nın tüm Amazon'da

334
00:25:56,480 --> 00:25:59,600
eski yerleşimlerin yakınlarında bulunması.

335
00:26:01,480 --> 00:26:04,920
Eskiden yaşamış insanların
kapasitesi konusunda

336
00:26:05,000 --> 00:26:08,440
şimdikinden daha açık görüşlü olmalıyız.

337
00:26:08,520 --> 00:26:12,040
Onları çevrelerinin
efendileri olarak görmeliyiz.

338
00:26:12,120 --> 00:26:17,840
O çevreyi binlerce yıl boyunca
kendi yararlarına kullanmayı başarmışlar.

339
00:26:20,520 --> 00:26:22,920
Ormanın büyüklüğü göz önüne alındığında

340
00:26:23,440 --> 00:26:27,360
bu mucize toprağın geçmişini
daha da eskiye götürecek

341
00:26:27,920 --> 00:26:32,680
kim bilir daha ne kadar terra preta
henüz keşfedilmemiştir.

342
00:26:34,600 --> 00:26:39,400
Burada sunduğum iddia
birçok arkeolog tarafından tartışıldı.

343
00:26:39,920 --> 00:26:43,600
O da Amazon'daki insan nüfusunun
yerleşiminin ve genişlemesinin

344
00:26:43,680 --> 00:26:45,400
planlı yürütüldüğü iddiası.

345
00:26:47,920 --> 00:26:51,280
Ama o geniş yerleşim yerlerini kurmak
ve idame etmek

346
00:26:51,360 --> 00:26:54,680
büyük miktarda doğal kaynak gerektirirdi.

347
00:26:56,240 --> 00:26:57,760
Sırf gıda ürünleri değil,

348
00:26:57,840 --> 00:27:01,840
Amazon'da zor bulunacağını
hiç düşünmeyeceğimiz bir şey de.

349
00:27:02,920 --> 00:27:03,920
Kereste.

350
00:27:08,520 --> 00:27:12,080
Amazon gerçek anlamda
bir doğal çeşitlilik harikası.

351
00:27:14,440 --> 00:27:19,560
Bugün burada yaklaşık 390 milyar ağaç var,

352
00:27:20,120 --> 00:27:22,680
16.000 farklı türden oluşuyor.

353
00:27:26,280 --> 00:27:29,200
Peki ya bu uçsuz bucaksız ormanın çoğunun

354
00:27:29,280 --> 00:27:32,160
binlerce yıl önce insanlar tarafından

355
00:27:32,240 --> 00:27:35,800
bilinçli bir çabanın sonucunda
oluşturulduğunu söylersem?

356
00:27:37,880 --> 00:27:41,200
Peki ya Amazon'un
ekilmiş olduğunu söylersem?

357
00:27:48,200 --> 00:27:50,400
AMAZONYA

358
00:27:50,480 --> 00:27:56,320
Araştırmacılar Buzul Çağı'nda
Amazon'un yoğun bir orman olmadığını,

359
00:27:57,200 --> 00:28:00,120
ağaçların ayırdığı
otlaklar olduğuna inanıyorlar.

360
00:28:01,160 --> 00:28:05,760
Isınan gezegenin bu yağmur ormanlarını
beslediğini düşünüyorlar.

361
00:28:06,520 --> 00:28:10,680
Ama son zamanlarda arkeobotanikçiler
beklenmedik bir şey keşfettiler.

362
00:28:11,240 --> 00:28:14,560
Ormanın yarısı
Amazon'un bilinen ağaç türlerinin

363
00:28:14,640 --> 00:28:16,760
sadece yüzde 1,4'ünü içeriyor

364
00:28:17,760 --> 00:28:22,760
ve bu türlerin insanlara
faydalı türler olduğu ortaya çıktı.

365
00:28:24,680 --> 00:28:29,440
Bu binlerce yıl önce başlatılan
uzun vadeli bir projenin sonucu muydu?

366
00:28:29,960 --> 00:28:33,800
Sonunda geniş çaplı bir
yerel Amazonya uygarlığını

367
00:28:33,880 --> 00:28:36,080
hayata geçirecek bir proje.

368
00:28:38,160 --> 00:28:39,760
Bir konu daha var.

369
00:28:40,280 --> 00:28:43,720
Terra preta'da olduğu gibi
bu faydalı ağaçların çoğu

370
00:28:43,800 --> 00:28:47,240
Amazon'daki yeni keşfedilen
antik kentlere oldukça yakın.

371
00:28:49,000 --> 00:28:53,400
Batılılar olarak bu ormanı düşmanca
ve tehlikeli görme eğiliminde olsak da

372
00:28:53,480 --> 00:28:55,920
burayı milyonlar için eve çeviriyorlardı.

373
00:28:56,000 --> 00:28:57,640
Amazon'u bir bahçeye,

374
00:28:57,720 --> 00:29:00,560
ihtiyaçlarını karşılayan bir yere
çeviriyorlardı.

375
00:29:02,120 --> 00:29:08,720
20'nci yüzyılda Amazonya hinterlantının
tamamen bakir olduğu düşünülüyordu.

376
00:29:09,720 --> 00:29:11,560
El değmediğine inanılıyordu.

377
00:29:11,640 --> 00:29:14,840
Şimdi burada bulunan

378
00:29:14,920 --> 00:29:19,720
Brezilya fındığı, palmiye gibi
birçok ağacın kısmen ekildiğini

379
00:29:19,800 --> 00:29:22,360
hatta ekilip yetiştirildikleri biliyoruz.

380
00:29:22,440 --> 00:29:26,240
Bu da orman anlayışımızı değiştirdi.

381
00:29:28,080 --> 00:29:31,320
Bu çok uzun bir süre önce
Amazon'da hayata geçirilen

382
00:29:31,400 --> 00:29:33,360
gerçek bir bilimsel proje.

383
00:29:36,600 --> 00:29:38,160
Tam olarak ne kadar sürdü?

384
00:29:40,320 --> 00:29:41,760
En ilginç olan ise

385
00:29:41,840 --> 00:29:44,800
Amazon'da tespit edilen
en eski ağaç ekimi tarihi

386
00:29:44,880 --> 00:29:48,440
bundan 10.800 yıl öncesine dayanıyor.

387
00:29:50,480 --> 00:29:52,440
Bu da Buzul Çağı'nın sonu demek.

388
00:29:52,520 --> 00:29:56,400
Tam da insan uygarlığında ve yeniliklerde

389
00:29:56,480 --> 00:30:00,160
dünya çapında sıçramaların
görüldüğü tarih.

390
00:30:03,200 --> 00:30:04,720
O zaman insan soruyor.

391
00:30:04,800 --> 00:30:09,000
Uçsuz bucaksız Amazon yağmur ormanlarında
aslında olmaması gereken

392
00:30:09,080 --> 00:30:13,240
ama yine de orada olan
başka neler bulabiliriz?

393
00:30:17,880 --> 00:30:21,360
Antik Peru'daki gelişmiş taş işçiliğinde
olduğu gibi,

394
00:30:21,440 --> 00:30:25,720
bu sofistike tarım projelerinin
ve Amazon'daki yerleşim yerlerinin

395
00:30:26,240 --> 00:30:28,400
binlerce yıl önce hayata geçirilmesi

396
00:30:28,480 --> 00:30:34,480
bu kadar eski bir dönemden beklenmeyen
bilimsel başarılar.

397
00:30:37,840 --> 00:30:41,920
Amazon'a bakış açımızı
tamamen değiştirmeliyiz.

398
00:30:42,000 --> 00:30:46,480
Bunu insan zekâsının, inisiyatifinin,
marifetinin ve niyetinin

399
00:30:46,560 --> 00:30:49,240
bir ürünü olarak görmeliyiz.

400
00:30:50,560 --> 00:30:53,720
Amazon teknolojisinin bu şaşırtıcı örneği

401
00:30:53,800 --> 00:30:55,240
tüm bu ileri bilginin

402
00:30:55,320 --> 00:30:58,240
beklenmedik bir kaynağı olduğuna
işaret edebilir.

403
00:31:05,040 --> 00:31:08,040
Daha fazlasını öğrenmek için
Peru'ya dönüyorum.

404
00:31:09,480 --> 00:31:11,680
Burası liman şehri Iquitos.

405
00:31:11,760 --> 00:31:15,760
Birçok akarsu kolunun bir ırmağı beslediği
bir kavşakta bulunuyor.

406
00:31:17,040 --> 00:31:18,920
Liman genç olabilir

407
00:31:19,000 --> 00:31:21,960
ama bu bölge binlerce yıldır

408
00:31:23,160 --> 00:31:28,000
derin bir kültürün,
ayahuasca kullanımının merkezi.

409
00:31:33,240 --> 00:31:36,760
Doktor Luis Eduardo Luna
yerel bir antropolog

410
00:31:36,840 --> 00:31:40,320
ve bu eski bitki bazlı tıbbın
önde gelen uzmanlarından biri.

411
00:31:41,880 --> 00:31:44,640
Ayahuasca içen birçok insana denk geldim.

412
00:31:44,720 --> 00:31:47,400
Yaşadıkları deneyimlere çok şaşırdım.

413
00:31:47,480 --> 00:31:50,200
Bazen başka alemlere yolculuk yapıyorlar,

414
00:31:50,280 --> 00:31:52,400
bazen kendi içlerine bakıyorlar,

415
00:31:52,480 --> 00:31:55,440
sorunlarını çözmenin yollarını arıyorlar.

416
00:31:55,520 --> 00:31:56,840
O insanlara ne oluyor?

417
00:31:56,920 --> 00:31:58,920
Önemli değişiklikler oluyor mu?

418
00:31:59,000 --> 00:32:01,200
Birçok insan bana bu deneyimlerin

419
00:32:01,280 --> 00:32:06,600
hayatlarını ve bakış açılarını
tamamen değiştirdiğini yazıyor.

420
00:32:08,440 --> 00:32:13,320
Ayahuasca kullanımı çağdaş toplumda da
yakın zamanda popüler oldu.

421
00:32:14,880 --> 00:32:20,120
Ama Amazon yerlileri için bu bitki
uzun zamandır kutsal bir güce sahip.

422
00:32:22,040 --> 00:32:24,440
Yerel halktan birçok kişi

423
00:32:24,520 --> 00:32:27,880
toplumun kurallarını anlamak,
daha iyi insanlar olmak için

424
00:32:27,960 --> 00:32:30,160
ayahuasca kullandığını söylüyor.

425
00:32:34,200 --> 00:32:39,360
Ayahuasca'yı hazırlama işi
şaman şifacıların ya da curandero'ların.

426
00:32:42,720 --> 00:32:46,640
Kapanawa halkından
Don Francisco Montes Shuna onlardan biri.

427
00:32:47,760 --> 00:32:51,280
Ritüeli arındırmak için

428
00:32:51,360 --> 00:32:54,480
mapacho olarak bilinen
eski bir tütünden içmesi gerek.

429
00:32:57,360 --> 00:33:02,960
Capanahua dilinde
benim adım Shamorin Kyashi Piary.

430
00:33:03,880 --> 00:33:07,720
Shamorin Kyashi Piary
"Ormanın Meleği" demek.

431
00:33:19,480 --> 00:33:22,160
Şifacı soyundan geliyorum.

432
00:33:23,040 --> 00:33:27,120
Tüm atalarımla, büyükannemle,

433
00:33:27,640 --> 00:33:32,440
büyük ninemle,
bütün ailemle bağ hissediyorum.

434
00:33:32,520 --> 00:33:38,880
Birbirimize bağlıyız ve Amazon'la ilgili
her şeyde bu bağı hissediyoruz.

435
00:33:41,120 --> 00:33:46,240
Araştırma ilerledikçe ayahuasca'nın
sağlığa faydaları olduğu ortaya çıkıyor.

436
00:33:49,400 --> 00:33:53,160
Harmin olarak bilinen
içindeki bir molekül sayesinde

437
00:33:53,680 --> 00:33:57,360
demlendiği zaman
iyileştirici özellikleri ortaya çıkıyor.

438
00:34:00,320 --> 00:34:03,160
Araştırmalar nörojeneze işaret ediyor.

439
00:34:03,640 --> 00:34:06,760
Harmin yeni nöronlar üretiyor,

440
00:34:06,840 --> 00:34:09,560
pankreas için
yeni beta hücreler bile üretiyor.

441
00:34:10,080 --> 00:34:14,440
Belki bağ dokular için bile
yeni hücreler üretiyor.

442
00:34:16,800 --> 00:34:19,280
Asmadaki harmin tıbbi bir mucize olabilir.

443
00:34:21,600 --> 00:34:24,040
Ama bu, insanı alıp götürmüyor.

444
00:34:24,680 --> 00:34:30,040
Bu Amazon'a özgü diğer bazı bitkilerin
yapraklarıyla birleştiğinde oluyor.

445
00:34:30,600 --> 00:34:32,800
Mesela "chaliponga" isimli bu bitki.

446
00:34:35,240 --> 00:34:39,160
Ayahuasca'ya katılıyor
ve "DMT" yani "dimetiltriptamin" denen

447
00:34:39,680 --> 00:34:42,400
bir psikoaktif kimyasal içeriyor.

448
00:34:46,200 --> 00:34:49,720
DMT en güçlü psikedeliklerden
biri kabul ediliyor.

449
00:34:50,520 --> 00:34:53,440
Ama bilimsel çalışmalar
bağımlılık yapmadığını

450
00:34:54,880 --> 00:34:57,360
ve kontrollü olarak kullanıldığında

451
00:34:57,440 --> 00:35:00,280
tedavi edici özelliği olduğunu
ortaya koydu.

452
00:35:03,840 --> 00:35:07,840
Terapi ile birlikte uygulandığında

453
00:35:07,920 --> 00:35:12,520
uzun süreli hastalıkları sona erdirmede
çok faydalı olabileceğini öğrendik.

454
00:35:16,280 --> 00:35:18,120
Ama bir sorun var.

455
00:35:18,720 --> 00:35:20,720
DMT ağızdan alınca aktif olmuyor

456
00:35:21,320 --> 00:35:25,160
çünkü bağırsaktaki enzimler
temas edince onları yok ediyor.

457
00:35:27,200 --> 00:35:28,200
Tam da bu noktada

458
00:35:28,280 --> 00:35:33,600
Amazon'un şaman bilimi
dikkat çekici bir çözüm getiriyor.

459
00:35:35,320 --> 00:35:38,480
Asmadaki harmin,

460
00:35:38,560 --> 00:35:42,600
DMT'nin bağırsaktaki yıkımını engelliyor,

461
00:35:43,280 --> 00:35:46,080
böylece DMT kan-beyin bariyerini aşarak

462
00:35:46,160 --> 00:35:49,520
beyindeki reseptörlere gidiyor.

463
00:35:50,080 --> 00:35:52,920
Gördükleri şeyleri yaratan da bu, DMT.

464
00:35:54,280 --> 00:35:55,280
Sonuç mu?

465
00:35:55,800 --> 00:35:59,280
Amazon'daki 10.000'lerce bitki türünden

466
00:36:00,200 --> 00:36:05,480
sadece ayahuasca asmasıyla
DMT içeren bir bitkinin yaprağı birleşince

467
00:36:05,560 --> 00:36:08,880
çok değerli görsel efektler yaratıyor.

468
00:36:12,040 --> 00:36:17,560
İki bitkimiz var
ve kendi başlarına psikoaktif değiller

469
00:36:17,640 --> 00:36:22,280
ama ayahuasca yapmak için
birlikte demlendiklerinde psikoaktifler.

470
00:36:22,800 --> 00:36:25,320
Bunu deneme yanılma yoluyla bulmak için

471
00:36:25,400 --> 00:36:28,400
yüzyıllar, bin yıllar boyu
denemeniz gerekebilir.

472
00:36:30,160 --> 00:36:33,560
Bence burada bir gizem var.
Bu keşfi nasıl yaptılar?

473
00:36:33,640 --> 00:36:36,760
Bu bana bilimsel bir proje gibi görünüyor.

474
00:36:36,840 --> 00:36:38,440
Evet, kesinlikle.

475
00:36:38,520 --> 00:36:41,280
Deneyime dayalı. Gözleme dayalı.

476
00:36:41,360 --> 00:36:44,760
Durmadan yapılan deneylere dayalı.

477
00:36:44,840 --> 00:36:46,760
-Binlerce yıl mı?
-Evet, aynen.

478
00:36:49,240 --> 00:36:53,720
Bu gelenek binlerce yıl eskiye dayanıyor.

479
00:36:55,280 --> 00:36:59,200
Kaç bin yıl olduğunu
tam olarak söyleyemeyiz.

480
00:37:01,560 --> 00:37:04,480
Amazon'da bilimin kanıtlarını görüyoruz.

481
00:37:04,560 --> 00:37:08,480
Yerel şamanların binlerce yılda,
nesiller boyu topladığı

482
00:37:08,560 --> 00:37:12,760
ve aktardığı bilgilerin
kanıtlarını görüyoruz.

483
00:37:12,840 --> 00:37:14,760
Bitkiler, bitkilerin özellikleri

484
00:37:14,840 --> 00:37:18,640
ve nasıl karıştırılacakları konusunda
elde ettikleri bilgilerin.

485
00:37:29,080 --> 00:37:35,480
Ayahuasca töreninde şaman
"ikaro" isimli bir şarkı söyleyerek

486
00:37:35,560 --> 00:37:36,560
imgeleri çağırır.

487
00:37:43,400 --> 00:37:46,240
Ama şaman sadece törenin lideridir.

488
00:37:48,080 --> 00:37:51,240
Öğretmen kabul edilen ise
bitkinin kendisidir.

489
00:37:53,120 --> 00:37:54,600
Ayahuasca alınca

490
00:37:56,120 --> 00:38:00,080
bir soru hazırlamanız lazım.

491
00:38:00,160 --> 00:38:01,800
O da cevabını verir.

492
00:38:07,600 --> 00:38:12,480
Daha derin bir bilgeliğe ulaşmak için
psikedelik kullanmak Amazon'a özgü değil.

493
00:38:14,040 --> 00:38:15,840
Bunu dünyanın en eski

494
00:38:15,920 --> 00:38:18,760
ve en saygı duyulan
kültürlerinde de görüyoruz.

495
00:38:20,600 --> 00:38:24,120
Bugün psikedelik dediğimiz şeylerin

496
00:38:24,200 --> 00:38:27,040
antik dünyanın her yerinde kullanıldığı
çok açık.

497
00:38:30,040 --> 00:38:35,280
Antik Yunan'da Sokrates ve Platon
halüsinojenik bir içecek içtikten sonra

498
00:38:35,360 --> 00:38:38,640
büyük bir aydınlanma
yaşadıklarından bahseder.

499
00:38:39,800 --> 00:38:43,240
Mısır'daki hiyeroglifler
Tanrı'yla iletişim kurmak için

500
00:38:43,320 --> 00:38:47,440
mavi nilüfer çiçeği yaprağı
tükettiklerinden bahseder.

501
00:38:48,600 --> 00:38:51,280
Ve antik Hindistan'daki Vedik kültüründe

502
00:38:51,360 --> 00:38:53,840
rahiplerin tanrılarla bağlantı kurmak için

503
00:38:54,400 --> 00:38:57,200
"soma" denen
bir halüsinojen içtiği söylenir.

504
00:38:59,360 --> 00:39:03,640
Bu değişen bilinç durumlarının
tarih öncesinde

505
00:39:03,720 --> 00:39:05,800
ve tarih boyunca benimsenmiş olması

506
00:39:05,880 --> 00:39:09,160
insanlık için
çok önemli olduklarını gösteriyor.

507
00:39:09,680 --> 00:39:15,160
Bence psikedelikleri hesaba katmadan
antik dünyayı anlamamız imkânsız.

508
00:39:17,080 --> 00:39:19,760
Sence ayahuasca kaç yıllık?

509
00:39:19,840 --> 00:39:22,440
Binlerce yıl üzerinde deney yapıldı.

510
00:39:22,520 --> 00:39:23,920
Çok daha eski olabilir.

511
00:39:24,960 --> 00:39:28,000
-Bana çok eski geliyor.
-Evet.

512
00:39:28,080 --> 00:39:29,960
Bu olağanüstü bir gizem.

513
00:39:32,280 --> 00:39:35,280
Bana kalırsa ayahuasca'nın ardındaki
karmaşık bilim

514
00:39:35,360 --> 00:39:37,800
düşünülenden çok daha eskiye dayanıyor.

515
00:39:38,720 --> 00:39:40,280
Bunun kanıtı da var.

516
00:40:12,000 --> 00:40:14,080
Alt yazı çevirmeni: Şebnem Öztürk