1
00:00:06,043 --> 00:00:09,723
<i>Nung nakaraan, sa 29 na minutong</i>
<i>puno ng impormasyon,</i>

2
00:00:09,803 --> 00:00:13,843
<i>nakita natin kung paano nagtagumpay ang</i>
<i>sangkatauhan na buuin ang modernong mundo</i>

3
00:00:13,923 --> 00:00:18,523
<i>at makaimbento ng armas para gawin itong</i>
<i>puting lumiliyab at kumukulong pasabog.</i>

4
00:00:18,603 --> 00:00:20,443
<i>Pero isang parte lang 'yon ng kwento.</i>

5
00:00:20,523 --> 00:00:22,523
<i>Ang sumunod ay magsisimula na ngayon.</i>

6
00:00:23,243 --> 00:00:24,443
Taong 1945.

7
00:00:24,523 --> 00:00:26,763
Kakasabog pa lang ng bombang atomika.

8
00:00:26,843 --> 00:00:28,923
May pagkawasak sa buong mundo.

9
00:00:29,003 --> 00:00:30,963
Ang pag-clone kay Hitler ay nagsimula na.

10
00:00:31,643 --> 00:00:33,603
Mukhang malabo ang kinabukasan,

11
00:00:33,683 --> 00:00:37,162
at palapit ng palapit,
gaya ng lagi nitong ginagawa.

12
00:00:38,163 --> 00:00:41,323
<i>Pero ito'y magiging isang kinabukasan</i>
<i>na hindi pa nakikita ng mundo,</i>

13
00:00:41,403 --> 00:00:44,043
<i>isang kinabukasan</i>
<i>ng mga taong buwan at mga rakista,</i>

14
00:00:44,123 --> 00:00:45,683
<i>malalaking negosyo</i>
<i>at malayang pagmamahal,</i>

15
00:00:45,763 --> 00:00:47,483
<i>mga kompyuter at ang internet.</i>

16
00:00:47,563 --> 00:00:50,563
At isang mamamatay na robot mula sa ibang
panahon upang patayin si Sarah Connor.

17
00:00:50,643 --> 00:00:52,923
Ngunit 'yon ay sa isang palabas lamang.

18
00:00:53,003 --> 00:00:55,163
<i>Dumating na ang modernong sibilisasyon,</i>

19
00:00:55,243 --> 00:00:58,643
<i>ngunit ang sagupaan ng mga pananaw</i>
<i>ng mundo ay nangangahulugan na ang digmaan</i>

20
00:00:58,723 --> 00:01:00,203
<i>ay hindi nalalayo.</i>

21
00:01:00,283 --> 00:01:03,763
<i>Maaari ba tayong matulungan</i>
<i>ng mga makabagong komunikasyon na magkaisa</i>

22
00:01:03,843 --> 00:01:05,763
<i>o hindi ba ito posible?</i>

23
00:01:05,843 --> 00:01:07,723
<i>Dapat bang may dalawang social media?</i>

24
00:01:07,803 --> 00:01:11,323
Alam mo 'yon, isa para sa mga taong tama,
at isa para sa mga taong mali?

25
00:01:11,403 --> 00:01:14,043
Alam ko, marami akong taong
nailagay sa may mali.

26
00:01:14,123 --> 00:01:15,283
Mga loko-loko.

27
00:01:15,363 --> 00:01:19,083
Kaya't samahan ninyo ako ngayon
sa huling yugto ng sangkatauhan

28
00:01:19,163 --> 00:01:23,443
at alamin kung paano tayo nakarating dito
at kung saan tayo patungo bukas,

29
00:01:23,523 --> 00:01:26,123
na sa oras ng paggawa
nitong palabas ay Miyerkules.

30
00:01:26,803 --> 00:01:29,923
Tuwing darating ang kinabukasan,
mangyayari ito rito,

31
00:01:30,003 --> 00:01:33,683
sa isang marupok na hiyas
na tinatawag nating Earth.

32
00:01:34,923 --> 00:01:36,843
Pero mukhang magulo talaga ang buhok ko.

33
00:01:48,403 --> 00:01:50,923
IKA-LIMANG EPISODE:
(MGA) DIGMAAN NG (MGA) DAIGDIG?

34
00:01:51,003 --> 00:01:53,843
<i>Rusiya, isang malawak</i>
<i>na lupain sa silangan.</i>

35
00:01:53,923 --> 00:01:56,763
<i>Unang beses natin itong nabanggit</i>
<i>sa seryeng ito,</i>

36
00:01:56,843 --> 00:01:58,963
<i>pero nandiyan na 'yan noon pa.</i>

37
00:02:00,243 --> 00:02:03,683
N'ong sa simula ng ika-20 na siglo,
ang Rusiya ay isang malaking imperyo,

38
00:02:03,763 --> 00:02:06,363
katulad ng kung ano
ang Marvel Cinematic Universe ngayon.

39
00:02:07,803 --> 00:02:09,883
<i>Ang karaniwang Ruso ay isang magbubukid,</i>

40
00:02:09,963 --> 00:02:13,723
<i>na nangangarap</i>
<i>na maging isang lalaki na mayaman,</i>

41
00:02:13,802 --> 00:02:16,883
<i>dahil habang ang mga magbubukid</i>
<i>na Ruso ay namumuhay sa kahirapan,</i>

42
00:02:16,963 --> 00:02:19,203
<i>ang mga mayayaman naman</i>
<i>ay namumuhay sa St Petersburg.</i>

43
00:02:19,883 --> 00:02:22,523
<i>Ang nasa pinakatuktok na Ruso</i>
<i>ay nangangalang t'Sar Nicholas,</i>

44
00:02:22,603 --> 00:02:25,083
<i>na ang ibig sabihin</i>
<i>ay Haring Nicholas sa Ruso.</i>

45
00:02:25,163 --> 00:02:27,763
Pinayagan siyang pamunuan
ang bansa na tulad ng isang diktador,

46
00:02:27,843 --> 00:02:31,883
ngunit sinabihan ako
na hindi na gan'on ang Rusiya ngayon.

47
00:02:31,963 --> 00:02:35,843
<i>Ang isang mundong tulad nito, kung saan</i>
<i>ang masa'y nagpapagod para lang sa barya</i>

48
00:02:35,923 --> 00:02:37,803
<i>habang ang katiting</i>
<i>na piling tao ay yumayaman,</i>

49
00:02:37,883 --> 00:02:42,123
<i>ay talagang hindi patas</i>
<i>at 'di natin aakalain ngayon.</i>

50
00:02:42,203 --> 00:02:45,483
<i>'Di natin lubos maisip</i>
<i>kung paano ang buhay noon.</i>

51
00:02:45,563 --> 00:02:48,083
Ang nakaisip
na isa itong malaking kalokohan

52
00:02:48,163 --> 00:02:50,403
ay ang pilosopo na Aleman na si Karl Marx.

53
00:02:50,483 --> 00:02:53,643
'Di masyado halata, pero kung
titingnan ninyong mabuti ang litrato,

54
00:02:53,723 --> 00:02:55,923
mapapansin ninyong may bigote siya.

55
00:02:56,003 --> 00:02:58,283
<i>May isang bisyon din si Marx</i>

56
00:02:58,363 --> 00:03:01,763
<i>na isinulat niya sa isang librong</i>
<i>pinangalanang</i> Ang Manipesto ng Komunista.

57
00:03:01,843 --> 00:03:04,283
Ngayon, isa ito sa mga librong
pinag-uusapan ng mga pantas,

58
00:03:04,363 --> 00:03:07,323
ngunit wala namang nagbabasa talaga,
tulad lang din ng ibang libro.

59
00:03:07,403 --> 00:03:10,203
Pero noon, bumenta ito at naging sikat

60
00:03:10,283 --> 00:03:15,123
sa mga 18 hanggang 35 na demograpiko,
na laban sa kapitalista.

61
00:03:15,203 --> 00:03:16,723
<i>Ang isang Ruso na nakabasa ng librong ito</i>

62
00:03:16,803 --> 00:03:19,443
<i>ay ang lalaki na sa kasalukuyang</i>
<i>bumibida rito sa litrato,</i>

63
00:03:19,523 --> 00:03:21,643
<i>si Vladimir Ilyich John Lennon.</i>

64
00:03:21,723 --> 00:03:24,323
Naisip ni Lennon ang isang mundong
walang may pagmamay-ari.

65
00:03:24,403 --> 00:03:26,003
Ewan ko lang kung kaya mo 'yon.

66
00:03:26,083 --> 00:03:29,123
Walang mapapatay o magsasakripisyo,
isang samahan ng sangkatauhan.

67
00:03:29,723 --> 00:03:32,683
At naisip niyang isakatuparan ito
sa isang marahas na pag-aalsa.

68
00:03:34,243 --> 00:03:36,443
<i>Dumating ang pagkakataon niya noong 1917.</i>

69
00:03:37,163 --> 00:03:38,403
<i>Dahil sa kakulangan ng mga pagkain,</i>

70
00:03:38,483 --> 00:03:41,683
<i>nagkagulo ang mga tao dahil</i>
<i>sa tinapay, gaya ng mga pato.</i>

71
00:03:42,363 --> 00:03:45,083
<i>Nag-hack si Lennon at ang kaniyang</i>
<i>mga samahan sa Winter Palace</i>

72
00:03:45,163 --> 00:03:47,483
<i>at nag-upload</i>
<i>ng isang gobyernong komunista.</i>

73
00:03:48,603 --> 00:03:50,723
Pinalitan ng Rusiya
ang pangalan nito at naging USSR,

74
00:03:50,803 --> 00:03:53,243
o kaya minsan ay CCCP.

75
00:03:54,403 --> 00:03:56,283
Ano ba ang Sobyet na Onion?

76
00:03:56,363 --> 00:03:58,883
Mali yata, mukhang ang tinutukoy mo

77
00:03:58,963 --> 00:04:00,883
ay ang Unyong Sobyet.

78
00:04:00,963 --> 00:04:03,603
Hindi, Onion 'yon.
Nakita ko sa isang papel kanina lang.

79
00:04:04,243 --> 00:04:07,123
Baka naman nagkamali lang sa pagbaybay
o 'di ka lang magaling magbasa,

80
00:04:07,203 --> 00:04:10,403
pero malamang na tinutukoy mo, sa usapang
kasaysayan, ay ang Unyong Sobyet,

81
00:04:10,483 --> 00:04:13,043
o kaya'y Unyon ng mga Republikang
Sosyalistang Sobyet.

82
00:04:13,123 --> 00:04:16,243
Mawalang-galang na,
pero medyo nag-mansplaining ka.

83
00:04:16,323 --> 00:04:18,843
Pwede bang tumutok tayo
sa usapang Sobyet na Onion, ha?

84
00:04:18,923 --> 00:04:21,243
-Sige.
-Ano ba talaga 'yon?

85
00:04:21,322 --> 00:04:24,002
Kung 'di mo alam, ayos lang.
Hindi naman kita huhusgahan.

86
00:04:24,083 --> 00:04:28,283
Bueno, kung gusto mong pag-usapan natin

87
00:04:28,363 --> 00:04:30,563
ay ang mga gulay
na Rusong Sobyet, pwede naman.

88
00:04:30,643 --> 00:04:32,723
Isa itong bansa na malalim sa agraryo.

89
00:04:32,803 --> 00:04:36,763
Kaya't marami itong mga sibuyas,
patatas, at mga iba pa.

90
00:04:36,843 --> 00:04:39,043
-Mayroon din ba silang singkamas?
-Maaari.

91
00:04:39,123 --> 00:04:42,883
Mura lang, mabilis tumubo,
matigas, masarap sa sabaw.

92
00:04:42,963 --> 00:04:46,003
Bakit ang dami mong alam
patungkol sa mga gulay?

93
00:04:46,083 --> 00:04:47,483
Mayroon ka bang mga pinaglaanan?

94
00:04:49,083 --> 00:04:51,043
<i>Noong 1924, umalis si Lennon sa banda</i>

95
00:04:51,123 --> 00:04:55,483
<i>upang makapunta sa kabilang-buhay</i>
<i>na 'di naman niya pinaniniwalaan.</i>

96
00:04:55,563 --> 00:04:58,363
Ang pumalit kay Lennon
ay si Joseph Stalin,

97
00:04:58,443 --> 00:05:00,603
na namuno sa isang walang-awang paguusig

98
00:05:00,683 --> 00:05:03,803
na pumatay, ginutom
at nagpalayas ng milyon na katao.

99
00:05:03,883 --> 00:05:06,483
Bagaman, mabuti na lang,
mayro'n siyang magandang bigote.

100
00:05:10,283 --> 00:05:13,003
Ang komunismo at kapitalismo
ay mga natural na magkaaway,

101
00:05:13,083 --> 00:05:15,323
gaya ng mga lalaki't babae
at mga aso't pusa.

102
00:05:15,403 --> 00:05:18,683
<i>Ngunit isinantabi muna ng Rusiya</i>
<i>at Amerika ang kanilang 'di pagkakasundo,</i>

103
00:05:18,763 --> 00:05:21,923
<i>salamat sa pareho nilang interes na manalo</i>
<i>sa Ikalawang Digmaang Pandaigdig.</i>

104
00:05:23,083 --> 00:05:28,003
<i>Ang katapusan ng WWII ay nagdulot</i>
<i>ng mga kasiyahan sa nakaitim at puti</i>

105
00:05:28,083 --> 00:05:31,123
<i>nang talikuran na ng mga tao</i>
<i>ang mga taon ng tunggalian at kahirapan.</i>

106
00:05:31,803 --> 00:05:36,563
<i>Pero sa likod nitong selebrasyon ng</i>
<i>sinaunang panahon, may nagsisimulang gulo.</i>

107
00:05:37,363 --> 00:05:40,043
<i>Ngayong nawalan na sila</i>
<i>ng mga kalaban na pasasabugin,</i>

108
00:05:40,123 --> 00:05:42,843
<i>ang Silangan at Kanluran</i>
<i>ay naghihinala na sa isa't isa.</i>

109
00:05:42,923 --> 00:05:45,643
Dito naman nagsimula
ang panibagong tunggalian,

110
00:05:45,723 --> 00:05:47,083
ang Malamig na Digmaang Pandaigdig.

111
00:05:48,523 --> 00:05:51,203
Ang Malamig na Digmaang Pandaigdig
ay medyo komplikado, 'di ba?

112
00:05:51,283 --> 00:05:54,123
Dapat pa ba natin banggitin ito rito

113
00:05:54,203 --> 00:05:56,443
o palampasin na lang natin?

114
00:05:57,323 --> 00:05:59,603
Malaking bahagi ito ng ika-20 na siglo,

115
00:05:59,683 --> 00:06:01,403
kaya sa tingin ko dapat isama mo ito.

116
00:06:01,483 --> 00:06:02,763
Ah, oo nga. Sige.

117
00:06:03,843 --> 00:06:06,203
<i>Habang lumalaki na ang Unyong Sobyet,</i>

118
00:06:06,283 --> 00:06:09,523
<i>ang poot sa pagitan</i>
<i>ng Silangan at Kanluran ay lumalim.</i>

119
00:06:09,603 --> 00:06:13,083
<i>Ang dibisyon ay sinasagisag sa pamamagitan</i>
<i>ng paggawa sa Berlin Wall,</i>

120
00:06:13,163 --> 00:06:15,203
<i>isang klase ng diborsyo</i>
<i>na gawa sa mga ladrilyo.</i>

121
00:06:16,003 --> 00:06:18,483
Nagkaroon ng matinding kawalan
ng tiwala sa paligid,

122
00:06:18,563 --> 00:06:21,483
tulad ng ex ko noong nakita kong
mayroon siyang 28 na miscall

123
00:06:21,563 --> 00:06:24,403
mula sa nagngangalang
"Suso Claudia" sa kaniyang telepono.

124
00:06:24,963 --> 00:06:27,603
Pinagdiinan niyang
tauhan lang ito sa Fitness First

125
00:06:27,683 --> 00:06:29,323
at 'yon daw ang tunay niyang pangalan.

126
00:06:29,403 --> 00:06:30,643
Pasensiya ka na, Sean.

127
00:06:30,723 --> 00:06:32,803
'Di ako naniwala noon,
at ganoon pa rin ngayon.

128
00:06:32,883 --> 00:06:33,923
Sana mabuti lagay ng ina mo.

129
00:06:35,483 --> 00:06:38,563
<i>Nagkaroon ng matinding paranoya</i>
<i>ang Silangan at Kanluran,</i>

130
00:06:38,643 --> 00:06:42,603
<i>kaya't ine-espiya nila ang isa't isa at</i>
<i>kumolekta ng mga armas na nuklear</i>

131
00:06:42,683 --> 00:06:45,523
<i>at lumaban sa mga sunod-sunod</i>
<i>na proxy na digmaan.</i>

132
00:06:45,603 --> 00:06:48,883
Ang Rusiya at Amerika
ay may mga proxy na digmaan

133
00:06:48,963 --> 00:06:51,363
kung saan gumamit sila
ng mga ibang bansa para maglaban.

134
00:06:51,443 --> 00:06:54,603
'Di ba para ka naring pumili
ng tauhan para lumaban

135
00:06:54,683 --> 00:06:56,083
sa <i>Street Fighter II?</i>

136
00:06:57,043 --> 00:06:59,883
Sa loob ng kasaysayan ng tao,
naging kaugalian na rin

137
00:06:59,963 --> 00:07:02,883
na sumubok gumamit ng mga ibang puwersa,

138
00:07:02,963 --> 00:07:06,523
mga manlalaban mula sa ibang lupain
upang tulungan sila sa laban.

139
00:07:06,603 --> 00:07:09,803
Tama. Parang <i>Street Fighter</i> nga mismo.

140
00:07:09,883 --> 00:07:12,363
Kung ito'y <i>Street Fighter II</i>

141
00:07:12,443 --> 00:07:15,043
at ang mga Amerikano
ay pinili ang manlalaban na si Ken,

142
00:07:15,123 --> 00:07:19,083
pipiliin din ba ng mga Ruso si Zangief
dahil nanggaling siya sa Unyong Sobyet?

143
00:07:19,163 --> 00:07:21,843
O mas pipiliin ba nila si Dhalsim?

144
00:07:21,923 --> 00:07:23,323
Siyempre, mas pipiliin siya

145
00:07:23,403 --> 00:07:26,363
kasi kaya niyang sumipa
sa ibaba ng mga bolang apoy ni Ken.

146
00:07:27,843 --> 00:07:30,003
Hindi ko alam.
Sa tingin ko, pwede mong tanungin

147
00:07:30,083 --> 00:07:33,603
si Presidente Putin
para malaman ang tiyak na kasagutan diyan.

148
00:07:33,683 --> 00:07:37,163
Malamang pipiliin nila
ang mga taong mas may tyansa

149
00:07:37,243 --> 00:07:39,483
na talunin si Ken.

150
00:07:39,563 --> 00:07:42,803
<i>Samantala, ang Silangan at Kanluran</i>
<i>ay nakikipagkumpitensiya rin</i>

151
00:07:42,883 --> 00:07:45,723
<i>upang maging unang</i>
<i>makatuklas sa mga bituin.</i>

152
00:07:45,803 --> 00:07:48,003
Ang tunggalian ay nakilala
bilang Unahan sa Kalawakan

153
00:07:48,083 --> 00:07:50,803
dahil ito'y magkatunog,
kahit na 'di ito sa salitang Ruso.

154
00:07:50,883 --> 00:07:52,803
'Di namin alam
kung ganito nga, sa totoo lang,

155
00:07:52,883 --> 00:07:55,523
dapat inalam muna namin bago
na-record itong bahaging ito.

156
00:07:56,563 --> 00:07:59,923
<i>Ang mga unang paglulunsad ay kinonsiderang</i>
<i>mga matinding kabiguan noon,</i>

157
00:08:00,003 --> 00:08:02,083
<i>pero ngayon</i>
<i>pwede pala siyang gawing palabas</i>

158
00:08:02,163 --> 00:08:03,603
<i>kapag sinamahan ng kaunting jazz.</i>

159
00:08:16,003 --> 00:08:18,043
<i>Ngayon, may bagong buwan sa langit,</i>

160
00:08:18,123 --> 00:08:21,763
<i>isang 23-pulgadang metal na globo na</i>
<i>dinala sa orbit ng isang Rusong rocket.</i>

161
00:08:21,843 --> 00:08:23,723
<i>Sa wakas, noong 1957,</i>

162
00:08:23,803 --> 00:08:27,523
<i>ang mga Ruso ang kauna-unahang</i>
<i>nakapaglunsad ng matagumpay.</i>

163
00:08:27,603 --> 00:08:30,243
Bakit inilunsad ng mga Ruso
ang Spunk sa orbit?

164
00:08:31,003 --> 00:08:33,083
Una sa lahat,
'pag babasahin mo ang salitang Ruso,

165
00:08:33,163 --> 00:08:35,323
ang pangalan ng kauna-unahang satellite
sa mundo ay <i>Sputnik 1.</i>

166
00:08:35,403 --> 00:08:36,403
DIREKTOR

167
00:08:36,483 --> 00:08:39,082
-Ang mga Ruso ang naglunsad…
-'Yon ba ay salitang Ruso para sa "Spunk"?

168
00:08:39,163 --> 00:08:41,962
Hindi, ito'y salitang Ruso
para sa "manlalakbay."

169
00:08:42,043 --> 00:08:45,363
Siguro ang mga kahoy sa orbit
ay lulutang-lutang lang

170
00:08:45,443 --> 00:08:46,602
tulad sa tubig.

171
00:08:47,323 --> 00:08:49,323
Pasensiya na. Palitan ko ba ang paksa?

172
00:08:50,203 --> 00:08:53,883
<i>Kasunod sa yapak ng</i> Sputnik
<i>ay ang asong pangkalawakan ng Sobyet,</i>

173
00:08:53,963 --> 00:08:58,763
<i>na nangangalang Laika, at itinapon</i>
<i>sa kalawakan noong Nobyembre 1957.</i>

174
00:08:58,843 --> 00:09:00,723
Ano nangyari kay Laika?

175
00:09:00,803 --> 00:09:04,723
Malamang binigyan siya ng buto
at kinuskos ang tiyan pagkabalik niya.

176
00:09:04,803 --> 00:09:07,563
Sa kasamaang palad,
si Laika ay hindi nakabalik sa Earth,

177
00:09:07,643 --> 00:09:09,803
dahil matapos ang paglunsad,
sa sobrang init,

178
00:09:09,883 --> 00:09:13,523
pumanaw ang kaniyang buhay
makalipas ang ilang oras ng paglunsad.

179
00:09:13,603 --> 00:09:15,083
Nagbibiro ka ba?

180
00:09:15,163 --> 00:09:17,003
Sana nga. Pero hindi, ito ay…

181
00:09:17,083 --> 00:09:20,403
Inilunsad siya sa isang paglipad
na siguradong walang balikan.

182
00:09:20,483 --> 00:09:22,123
May patay na aso sa kalawakan?

183
00:09:22,203 --> 00:09:25,483
Eh 'di malamang may patay
na aso sa likod ng kuwadro

184
00:09:25,563 --> 00:09:28,203
ng bawat kuha ng mga palabas
sa kalawakan, tulad ng <i>Star Wars?</i>

185
00:09:28,283 --> 00:09:31,083
-Hindi naman siguro…
-May patay na aso sa <i>Star Wars?</i>

186
00:09:31,763 --> 00:09:33,363
Hindi 'yon katanggap-tanggap.

187
00:09:33,443 --> 00:09:37,403
Ang satellite ni Laika
ay nasunog sa atmospera ng Earth,

188
00:09:37,483 --> 00:09:39,283
ngunit ito'y matapos siyang pumanaw.

189
00:09:39,363 --> 00:09:43,563
Tulad ng sinabi ko, namatay siya
makalipas ng mga ilang oras ng paglunsad,

190
00:09:43,643 --> 00:09:45,443
-dahil sa sobrang init.
-Pwede ba magkaroon…

191
00:09:45,523 --> 00:09:46,843
ng minutong katahimikan
para kay Laika?

192
00:09:59,003 --> 00:09:59,963
Sige.

193
00:10:06,563 --> 00:10:08,163
May patay na aso sa kalawakan.

194
00:10:09,083 --> 00:10:13,283
<i>Malayo sa Unahan sa Kalawakan,</i>
<i>araw-araw na naghihirap ang mga Ruso,</i>

195
00:10:13,363 --> 00:10:15,203
<i>habang sa kabilang dako, ang mga Amerikano</i>

196
00:10:15,283 --> 00:10:19,123
<i>ay mukhang nagsasaya sa buhay</i>
<i>nilang magarbo at mga naka-sumbrero.</i>

197
00:10:19,203 --> 00:10:21,243
Totoo bang nangyari ang 1950?

198
00:10:22,443 --> 00:10:24,603
Oo, totoong totoo.

199
00:10:24,683 --> 00:10:28,203
Sigurado ba tayo? Kasi mukhang gawa-gawa
lang kung titingnan mo.

200
00:10:28,283 --> 00:10:32,643
Puro mga kalalakihan na nakasumbrero,
at mga asawang nakangiti sa kusina.

201
00:10:32,723 --> 00:10:37,003
Mga totoong tao ba ang mga 'yon
at talaga bang nangyari 'yon?

202
00:10:37,083 --> 00:10:39,603
Karamihan sa mga nakita mo
ay mula sa mga patalastas.

203
00:10:39,683 --> 00:10:44,883
<i>Ang '55 Chevrolet ay mas mababa,</i>
<i>mas magaan, at mas mukhang mahaba.</i>

204
00:10:45,563 --> 00:10:49,963
Ang pinakasikat na palabas sa telebisyon
noong 1950 ay ang tinatawag na <i>Adverts.</i>

205
00:10:50,043 --> 00:10:53,483
Ang <i>Adverts</i> ay patungkol sa isang lalaki
o babae na may nagustuhan

206
00:10:53,563 --> 00:10:55,883
at binili niya ito at nagiging masaya,

207
00:10:55,963 --> 00:10:59,443
ang unang halimbawa ng tatlong-aktong
istraktura ng pagsasalaysay.

208
00:10:59,523 --> 00:11:02,283
<i>-Aba, ayos 'yan ah!</i>
<i>-Tama.</i>

209
00:11:02,363 --> 00:11:04,723
<i>Ang</i> Adverts <i>ay napaka-maimpluwensiya,</i>

210
00:11:04,803 --> 00:11:07,203
<i>kaya't nais din ng mga manonood</i>
<i>sa bahay na maging isang tao</i>

211
00:11:07,283 --> 00:11:08,603
<i>na bumibili ng mga gamit din.</i>

212
00:11:09,403 --> 00:11:12,203
<i>Magta-trabaho sila ng mabuti</i>
<i>upang makabili ng kotse</i>

213
00:11:12,283 --> 00:11:14,923
<i>para makapunta sa mga tindahan</i>
<i>at bumili pa ulit ng ibang bagay,</i>

214
00:11:15,003 --> 00:11:17,803
<i>na kailangan nilang bayaran</i>
<i>sa pamamagitan ng pagbalik sa trabaho,</i>

215
00:11:17,883 --> 00:11:19,043
<i>na ikakalungkot naman nila.</i>

216
00:11:19,123 --> 00:11:22,523
<i>Kaya't magpapakasigla sila sa pamamagitan</i>
<i>ng pagbili pa ng mas maraming gamit</i>

217
00:11:22,603 --> 00:11:24,003
<i>na kailangan nilang pagtrabahuan</i>
<i>para mabayaran.</i>

218
00:11:24,083 --> 00:11:27,363
<i>-Aba, ayos 'yan!</i>
<i>-Tama.</i>

219
00:11:27,443 --> 00:11:29,283
<i>Ang tanging panahon lang</i>
<i>kung saan 'di sila nagtatrabaho o bumibili</i>

220
00:11:29,363 --> 00:11:31,603
<i>ay tuwing sila ay nanonood ng TV.</i>

221
00:11:31,683 --> 00:11:35,003
At dito rin sa tv
nagmula ang bagong klase ng kultura,

222
00:11:35,083 --> 00:11:36,163
ang sikat na kultura.

223
00:11:36,243 --> 00:11:39,363
'Di tulad ng karaniwang kultura, tulad
ng mga pintang larawan at si Beethoven,

224
00:11:39,443 --> 00:11:41,843
ito naman ay mga bagay
na talagang ikinatutuwa ng mga tao.

225
00:11:42,603 --> 00:11:47,123
<i>Sa ilang dekada, ang mga Itim na musikero</i>
<i>ay inaangat ang gawa ng isa't isa</i>

226
00:11:47,203 --> 00:11:49,723
<i>upang mabuo ang mas kapana-panabik</i>
<i>na bagong anyo ng tugtugin</i>

227
00:11:49,803 --> 00:11:51,963
<i>para naman may aangkinin daw ang mga Puti.</i>

228
00:11:52,043 --> 00:11:56,123
Bakit sinasabi ng iba na iniangkop daw
ni Elvis Presley ang tugtuging Puti?

229
00:11:57,083 --> 00:11:57,963
Wala nagsasabi niyon.

230
00:11:58,043 --> 00:12:01,843
Ang sinasabi nila
ay iniangkop niya ang musikang Itim.

231
00:12:01,923 --> 00:12:06,803
Siya ay isang Puti na kumakanta
ng tugtugin na galing sa mga Itim.

232
00:12:06,883 --> 00:12:09,923
Humingi ba siya ng tawad sa social media?

233
00:12:10,003 --> 00:12:12,483
Hindi, kasi wala pang social media noon.

234
00:12:12,563 --> 00:12:14,483
Bakit 'di siya humingi ng tawad ngayon?

235
00:12:14,563 --> 00:12:16,683
Kasi patay na si Elvis.

236
00:12:16,763 --> 00:12:19,923
Eh 'di iniangkop niya ngayon
ang pamumuhay ng mga nasawi?

237
00:12:20,003 --> 00:12:21,683
Magnanakaw pala siya!

238
00:12:21,763 --> 00:12:25,123
<i>Bilang isang nagtagumpay sa kahirapan</i>
<i>at problema sa balakang,</i>

239
00:12:25,203 --> 00:12:27,083
<i>si Elvis ay nakinabang</i>
<i>mula sa medyang pang-masa,</i>

240
00:12:27,163 --> 00:12:31,803
<i>na ipinalabas siya sa mga milyong manonood</i>
<i>ng may malinis na anyo.</i>

241
00:12:31,883 --> 00:12:35,723
Bakit delikado ipakita
si Elvis mula baywang pababa?

242
00:12:36,523 --> 00:12:39,963
Nakahubad ba siya,
tulad ng isang manyak 'pag nasa Zoom?

243
00:12:40,563 --> 00:12:41,843
Hindi siya nakahubad.

244
00:12:41,923 --> 00:12:45,643
Ang hilig niyang igewang
ang kaniyang baywang sa medyo

245
00:12:45,723 --> 00:12:47,323
sekswal na paraan,

246
00:12:47,403 --> 00:12:51,683
at nag-aalala ang iba
na ang mga kabataang babae

247
00:12:51,763 --> 00:12:55,163
ay maaaring mag-init masyado
dahil kay Elvis.

248
00:12:55,243 --> 00:12:57,483
Masyado namang konserbatibo
ang mga tao noon, 'di ba?

249
00:12:57,563 --> 00:13:00,563
Kung nakita nila ang ari niya,
baka atakihin sila sa puso, tama?

250
00:13:01,283 --> 00:13:04,803
Malamang. Pero hindi naman
siguro lalabas 'yon sa medya.

251
00:13:05,923 --> 00:13:06,843
Diyos ko.

252
00:13:06,923 --> 00:13:08,003
Hindi biro 'yon.

253
00:13:08,683 --> 00:13:10,123
Ano'ng nakakatawa d'on?

254
00:13:10,203 --> 00:13:12,483
Kung nakita nila ang ari niya,
atakihin sila sa puso.

255
00:13:13,283 --> 00:13:14,683
Hindi biro ang mga gan'on.

256
00:13:14,763 --> 00:13:16,683
Pinag-uusapan natin
ang buhay ng mga tao rito.

257
00:13:17,763 --> 00:13:20,163
<i>Sobrang delikado ang mga pasabog ni Elvis</i>

258
00:13:20,243 --> 00:13:23,523
<i>kaya pinadala siya sa US Army</i>
<i>upang magamit ng militar.</i>

259
00:13:24,723 --> 00:13:27,043
'Di nakakapagtaka,
kung isasaalang-alang ang mga kaganapan.

260
00:13:28,083 --> 00:13:32,643
<i>Ang Rusiya at Amerika ay bumubuo</i>
<i>ng maraming mga nuklear na armas,</i>

261
00:13:32,723 --> 00:13:36,243
<i>sapat na para wasakin</i>
<i>ang buong mundo ng paulit-ulit,</i>

262
00:13:36,323 --> 00:13:37,883
<i>sakaling kulang pa ang isang beses.</i>

263
00:13:38,563 --> 00:13:41,403
Halos patungo na
sa Ikatlong Digmaang Pandaigdig,

264
00:13:41,483 --> 00:13:45,803
at noong mga ika-'60,
nakatayo ito sa gilid ng bingit ng bangin

265
00:13:45,883 --> 00:13:48,523
at tumingin ng diretso
sa isang bangin na walang pagbabalik.

266
00:13:48,603 --> 00:13:49,683
<i>Krisis.</i>

267
00:13:50,243 --> 00:13:55,683
<i>Ang nakakatakot na salitang ito ay biglang</i>
<i>nabuhay, sa mga dyaryo sa Amerika…</i>

268
00:13:55,763 --> 00:13:59,243
Sa Cube at sa Krisis ng Misil,
alin ang mas delikado,

269
00:13:59,323 --> 00:14:02,043
ang mga cube o ang mga misil?

270
00:14:02,123 --> 00:14:05,443
Ang tinutukoy mo ay ang Kubanong Krisis
ng Misil, at ito'y patungkol sa Kuba,

271
00:14:05,523 --> 00:14:08,723
isang bansa sa baybayin
ng Estados Unidos, at malapit sa Florida.

272
00:14:08,803 --> 00:14:11,003
Hindi ba pangit na hugis
ang cube para sa isang misil?

273
00:14:11,083 --> 00:14:12,483
Para na siyang ladrilyo.

274
00:14:13,563 --> 00:14:17,763
<i>Noong 1959, nagkaroon</i>
<i>ng himagsikan ang Komunista sa Kuba.</i>

275
00:14:18,603 --> 00:14:21,563
<i>Isang lalaking nagngangalang Fidel Castro</i>
<i>ang umangat sa kapangyarihan</i>

276
00:14:21,643 --> 00:14:24,483
<i>at agad nakipagkaibigan sa mga Ruso.</i>

277
00:14:24,563 --> 00:14:27,323
At noong 1962, nadiskubre ng Amerika

278
00:14:27,403 --> 00:14:31,323
na ang mga Sobyet ay gagamitin ang Kuba
bilang base para sa mga misil na nuklear,

279
00:14:31,403 --> 00:14:35,003
at ang mga misil na 'yon ay pwedeng
umabot sa Florida sa loob ng 20 minuto,

280
00:14:35,083 --> 00:14:37,963
kung katamtaman ang hangin
at kung makakahanap ng mapaparadahan.

281
00:14:39,163 --> 00:14:42,403
<i>Ang presidente ng Amerika</i>
<i>at modelong si John F. Kennedy</i>

282
00:14:42,483 --> 00:14:44,843
<i>ay nagdemanda sa mga Ruso</i>
<i>na alisin ang mga misil.</i>

283
00:14:44,923 --> 00:14:46,763
<i>Dahil kung hindi,</i>
<i>'di maiiwasan ang digmaan,</i>

284
00:14:46,843 --> 00:14:48,683
<i>o ang mas malala pa</i>
<i>ay maging posible talaga.</i>

285
00:14:49,763 --> 00:14:52,163
Sa loob ng anim na araw,
hindi huminga ang mundo,

286
00:14:52,243 --> 00:14:55,763
at baka ikamatay pa nila ang kakulangan
ng hangin bago pa sumabog ang mga bomba.

287
00:14:56,643 --> 00:14:59,603
<i>Sa katapusan, ang Sobyet</i>
<i>na Emperador na si Nikita Khrushchev</i>

288
00:14:59,683 --> 00:15:02,083
<i>ay umatras na parang kahiya-hiyang duwag,</i>

289
00:15:02,163 --> 00:15:05,283
<i>at ang mga misil niya</i>
<i>ay umuwing bahag ang mga buntot.</i>

290
00:15:05,363 --> 00:15:07,803
<i>Nagwagi si Kennedy.</i>

291
00:15:07,883 --> 00:15:12,043
Si John F. Kennedy ang nagwagi
sa Kubanong Krisis ng Misil.

292
00:15:12,123 --> 00:15:14,763
Bakit niya binaril
ang sarili niya pagkatapos?

293
00:15:15,883 --> 00:15:18,483
Hindi naman. Nakipag-ayos siya

294
00:15:18,563 --> 00:15:23,123
sa pinuno ng Sobyet na si Nikita
Khrushchev tungkol sa Krisis ng Misil.

295
00:15:23,203 --> 00:15:27,643
At pagkatapos n'on
ay pinatay siya sa Dallas, Texas

296
00:15:27,723 --> 00:15:29,243
noong 1963, sa kasamaang palad.

297
00:15:29,323 --> 00:15:31,403
-Pero 'di siya ang nagpaputok ng baril.
-Tama.

298
00:15:31,483 --> 00:15:34,883
Balintuna lang talaga na nag-aalala siya
sa mga misil ng Kuba

299
00:15:34,963 --> 00:15:38,283
gayung sa isang baril mula sa Texas pala
siya dapat mas nag-alala.

300
00:15:38,963 --> 00:15:41,283
Malamang nagsisisi siya
matapos siyang barilin.

301
00:15:41,843 --> 00:15:43,403
<i>Dahil naiwasan ang Armageddon,</i>

302
00:15:43,483 --> 00:15:45,483
<i>naghangad ang mundo sa pagbabago,</i>

303
00:15:45,563 --> 00:15:48,883
<i>at nagsilabasan ang mga kabataan</i>
<i>na gustong magkaroon ng kapayapaan.</i>

304
00:15:48,963 --> 00:15:52,683
<i>Ang mga bayani nila ay hindi mga politiko</i>
<i>kundi kontra-kultura na mga musikero</i>

305
00:15:52,763 --> 00:15:54,603
<i>na ang mga kanta'y</i>
<i>tumukoy sa kapanahunang iyon.</i>

306
00:15:55,643 --> 00:15:59,043
Ang Rolling Stones
ay napakalaki noong mga 1960.

307
00:15:59,123 --> 00:16:02,723
Masasabi ba nating sila
ang mga Beatles ng panahon nila?

308
00:16:02,803 --> 00:16:04,603
Sa tingin ko sila ay magkapanahunan.

309
00:16:04,683 --> 00:16:06,243
KOMPOSITOR, PROPESOR NG MUSIKA

310
00:16:06,323 --> 00:16:09,523
Palaging may gitgitan
sa pagitan ng Stones at ng Beatles.

311
00:16:09,603 --> 00:16:13,003
Tama, pero ang Beatles
ay ang Elvis noong kapanahunan nila.

312
00:16:13,083 --> 00:16:15,443
Kaya may ekstrang Beatles pa.

313
00:16:16,163 --> 00:16:17,723
Masasabi rin ba 'yan sa Rolling Stones

314
00:16:17,803 --> 00:16:19,963
kahit na nangyayari ito ng magkasabay?

315
00:16:20,643 --> 00:16:23,963
Sa tingin ko, ang mga tao
ay may kanya-kanyang kagustuhan

316
00:16:24,043 --> 00:16:27,163
sa pagitan ng istilo ng Beatles
at istilo ng Stones.

317
00:16:27,243 --> 00:16:31,003
Sige. Pero alin sa mga Beatles
ang pinakamagaling?

318
00:16:31,083 --> 00:16:33,003
Beatles 1 o ang Beatles 2?

319
00:16:33,083 --> 00:16:35,323
-Mas pipiliin siguro ang Beatles 1.
-Beatles 1?

320
00:16:35,403 --> 00:16:37,043
O ang Beatles, ang unang… The Beatles.

321
00:16:37,803 --> 00:16:38,963
Sunod na tanong.

322
00:16:39,563 --> 00:16:44,003
Sa lahat ng mga banda noong 1960,
alin doon ang The Kinks?

323
00:16:46,043 --> 00:16:49,283
<i>Samantala, ang Unahan sa Kalawakan</i>
<i>ay patuloy pa rin.</i>

324
00:16:49,883 --> 00:16:52,483
Gumastos ng bilyong dolyares
ang NASA sa pagbuo ng rocket

325
00:16:52,563 --> 00:16:54,163
na kayang makarating sa buwan,

326
00:16:54,243 --> 00:16:57,363
pero 'di gan'on kalakas
para sumabog pagdating doon.

327
00:16:58,083 --> 00:17:01,643
<i>Sakay nito sina Neil Armstrong, Alan Alda,</i>

328
00:17:01,723 --> 00:17:04,323
<i>at isa pang lalaki na ayaw magpakilala.</i>

329
00:17:05,323 --> 00:17:09,523
<i>Noong July 20, 1969, nanonood</i>
<i>sa telebisyon ang buong mundo</i>

330
00:17:09,603 --> 00:17:11,243
<i>upang makita kung sasabog ba ang buwan,</i>

331
00:17:11,323 --> 00:17:13,083
<i>at dahil na rin walang ibang palabas.</i>

332
00:17:13,162 --> 00:17:14,683
UNANG LIVE NA MGA LITRATO MULA SA BUWAN

333
00:17:14,763 --> 00:17:17,402
<i>Ang buong mundo ay maaaring namangha</i>

334
00:17:17,483 --> 00:17:19,243
<i>sa 'di magandang na kalidad ng video,</i>

335
00:17:19,323 --> 00:17:21,642
<i>na masasabing pangit pa rin</i>
<i>kahit noong panahon nila.</i>

336
00:17:21,723 --> 00:17:22,843
Tingnan mo naman.

337
00:17:22,923 --> 00:17:26,362
Para silang lumipad sa isang malabong
dimensyon para kumuha ng video.

338
00:17:27,763 --> 00:17:30,162
<i>Ito'y isang maliit</i>
<i>na hakbang para sa tao…</i>

339
00:17:32,803 --> 00:17:35,563
<i>isang malaking talon para sa sangkatauhan.</i>

340
00:17:37,003 --> 00:17:39,123
Ang sagwa rin ng kalidad ng tunog,

341
00:17:39,203 --> 00:17:42,363
pero ang sinabi niya talaga ay,
"Isang maliit na hakbang sa tao,

342
00:17:42,443 --> 00:17:44,563
isang bionic na talon
para sa sangkatauhan,"

343
00:17:44,643 --> 00:17:46,723
sa gayon ay idineklara ang Buwan
para sa mga lalaki.

344
00:17:46,803 --> 00:17:50,163
Kaya hanggang sa ngayon, hindi pa rin
pinapapunta sa buwan ang mga kababaihan.

345
00:17:51,043 --> 00:17:54,203
<i>Dahil sa paglapag sa buwan,</i>
<i>nakamit ng tao ang kadakilaan,</i>

346
00:17:54,283 --> 00:17:57,763
<i>nalagpasan ang mga hangganan ng mundo</i>
<i>at natuklasan mismo ang langit,</i>

347
00:17:57,843 --> 00:17:59,843
<i>kung ipapagpalagay nating</i>
<i>talagang nangyari ito.</i>

348
00:18:00,403 --> 00:18:04,803
Maraming tao sa internet ang nagsasabing
peke raw ang paglapag sa buwan.

349
00:18:05,443 --> 00:18:07,043
Tama ba sila?

350
00:18:07,123 --> 00:18:09,123
Maling-mali.

351
00:18:09,203 --> 00:18:14,483
Walang mananalaysay ang nagduda patungkol
sa katotohanan ng <i>Proyektong Apollo</i>

352
00:18:14,563 --> 00:18:17,643
dahil wala kahit isang piraso
ng sinasabi nilang ebidensya

353
00:18:17,723 --> 00:18:19,723
na inilabas ng mga conspiracy theorists

354
00:18:19,803 --> 00:18:22,883
ay tumagal sa matinding pagsusuri
ng mga tao.

355
00:18:22,963 --> 00:18:24,203
Pero halata namang peke siya

356
00:18:24,283 --> 00:18:27,723
dahil paano sila lumapag sa buwan
kung hindi naman totoo ang buwan?

357
00:18:28,363 --> 00:18:30,723
Paano mo naman nasabing
'di totoo ang buwan, Philomena?

358
00:18:30,803 --> 00:18:33,363
Hindi nga. 'Di ko alam kung
gumawa ka ng sarili mong pananaliksik,

359
00:18:33,443 --> 00:18:37,083
pero ang kaibigan kong si Paul ay
may video na naglalantad ng buong bagay.

360
00:18:37,643 --> 00:18:39,523
Mapapatunayan mo bang totoo ang buwan?

361
00:18:40,603 --> 00:18:42,123
Hindi, 'di ba?

362
00:18:42,203 --> 00:18:44,163
Nakikita natin ito sa langit.

363
00:18:44,243 --> 00:18:46,283
Nakapagpadala tayo sa buwan
ng sasakyang pangkalawakan.

364
00:18:46,363 --> 00:18:48,363
Nakapagdala rin sila
ng mga bato pabalik sa Earth.

365
00:18:48,443 --> 00:18:50,043
Hindi. Panoorin mo.

366
00:18:50,123 --> 00:18:51,683
Mamumulat ang mga mata mo.

367
00:18:51,763 --> 00:18:54,443
Malamang, naniniwala ka rin
sa oras ng gabi, 'di ba?

368
00:18:54,523 --> 00:18:58,443
Nararanasan ko ito,
gaya ng bilyong mga tao sa buong mundo,

369
00:18:58,523 --> 00:19:01,283
kaya, oo, naniniwala ako sa gabi.

370
00:19:01,363 --> 00:19:03,723
Naniniwala ako na kapag umikot ang Earth,

371
00:19:03,803 --> 00:19:06,083
may panahon ng kadiliman
na kung tawagin natin ay gabi.

372
00:19:06,163 --> 00:19:08,323
Gumising ka. Lahat ng sagot ay nasa video.

373
00:19:08,403 --> 00:19:12,323
Pinapaniwala lang nila tayo
na totoo ang buwan pati ang gabi

374
00:19:12,403 --> 00:19:13,963
para lang maging masunurin tayo.

375
00:19:14,563 --> 00:19:15,763
Isipin mong mabuti.

376
00:19:15,843 --> 00:19:17,723
Hindi pa natuturuan ang mga sanggol,

377
00:19:17,803 --> 00:19:20,003
kaya 'di nila alam ang konsepto ng gabi.

378
00:19:20,083 --> 00:19:21,963
Kaya sila gumigising at sumisigaw.

379
00:19:22,883 --> 00:19:23,963
Tuloy na tayo sa iba.

380
00:19:26,243 --> 00:19:29,683
<i>Tapos na ang Unahan sa Kalawakan,</i>
<i>nanalo na ang Amerika,</i>

381
00:19:29,763 --> 00:19:33,603
<i>at ang premyo ay ang pinakapangit na</i>
<i>pasyalan tuwing bakasyon sa kasaysayan,</i>

382
00:19:33,683 --> 00:19:37,443
<i>at 'di rin masasabihan ang mga tao</i>
<i>dahil wala pa namang TripAdvisor noon.</i>

383
00:19:39,043 --> 00:19:42,203
Ngunit may pampalubag loob,
ang pinakamagandang larawan ng bakasyon

384
00:19:42,883 --> 00:19:45,763
na nakuha ng <i>Apollo 8</i>
na kung tawagin ay pagsikat ng Earth.

385
00:19:46,523 --> 00:19:49,963
<i>Ngayon, mahirap makuha ang atensyon mo</i>
<i>ng isang makasaysayang documentary</i>

386
00:19:50,043 --> 00:19:51,563
<i>na higit pa sa walong sekundo,</i>

387
00:19:51,643 --> 00:19:54,483
<i>pero noon, ang litratong ito</i>
<i>ay nagpaisip sa mga tao.</i>

388
00:19:55,363 --> 00:19:58,723
At hindi ito basta lang naisip nila na,
"Ang ganda naman,"

389
00:19:58,803 --> 00:20:00,003
pero pagmumuni-muni.

390
00:20:01,083 --> 00:20:03,763
<i>Napagtanto natin na</i>
<i>ang planeta natin ay marupok.</i>

391
00:20:06,803 --> 00:20:10,203
<i>Ang kilusang ekolohiya</i>
<i>ay naging sikat sa mga hippie,</i>

392
00:20:10,283 --> 00:20:13,403
<i>pero 'di sila pinansin ng mga tao</i>
<i>dahil sa paraan nila ng pananamit</i>

393
00:20:13,483 --> 00:20:17,403
<i>at dahil masyado na silang sabog</i>
<i>para masabi ng maayos ang kanilang punto.</i>

394
00:20:17,483 --> 00:20:20,683
<i>Ngunit nag-aalala na ang mga siyentipiko</i>
<i>ngayon ukol sa kalagayan ng planeta.</i>

395
00:20:21,363 --> 00:20:23,363
<i>At para hindi sila pagkamalang mga hippie,</i>

396
00:20:23,443 --> 00:20:26,683
<i>nagsuot sila ng mga malilinis na puting</i>
<i>damit at salamin para sabihan ang mga tao.</i>

397
00:20:26,763 --> 00:20:30,043
Pero 'di rin natin sila pinansin
dahil mukha naman silang mga nerds.

398
00:20:30,123 --> 00:20:32,363
<i>Ang progreso ang problema.</i>

399
00:20:32,443 --> 00:20:36,603
<i>Ang mga modernong gadyet na kinagigiliwan</i>
<i>natin ay pinapaandar ng kuryente</i>

400
00:20:36,683 --> 00:20:40,963
<i>na galing sa mga istasyon ng kuryente</i>
<i>na nagsusunog ng uling o petrolyo,</i>

401
00:20:41,043 --> 00:20:43,843
<i>na gumagawa ng gas</i>
<i>na kung tawagin ay CO-2,</i>

402
00:20:43,923 --> 00:20:45,563
<i>na lumalabas sa mga tsimenea</i>

403
00:20:45,643 --> 00:20:47,683
<i>at pinipigilan ang langit</i>
<i>na gumana ng maayos.</i>

404
00:20:47,763 --> 00:20:50,563
Ang naging solusyon
sa lahat ng pinsala sa kapaligiran

405
00:20:50,643 --> 00:20:53,043
ay ang bumuo ng mga nuklear
na istasyon ng kuryente,

406
00:20:53,123 --> 00:20:56,363
na 'di naman naglalabas
ng singdami na nakakapinsalang materyal,

407
00:20:56,443 --> 00:20:59,003
maliban na lang kung pumutok ito,
pero 'di naman nangyayari 'yon.

408
00:20:59,643 --> 00:21:02,003
<i>Hanggang sa nangyari nga</i>
<i>noong 1986 sa Chernobyl.</i>

409
00:21:02,843 --> 00:21:05,883
<i>Dahil sa radyasyon mula sa Chernobyl,</i>
<i>ang malaking lugar nito</i>

410
00:21:05,963 --> 00:21:10,163
<i>ay naging isang nakamamatay na lugar,</i>
<i>mas malala pa sa Reigate town center.</i>

411
00:21:10,243 --> 00:21:13,163
<i>Ang pagbagsak nito</i>
<i>ay umabot ng mga libong milya</i>

412
00:21:13,243 --> 00:21:15,523
<i>at nagkaroon</i>
<i>ng isang 'di inaasahang epekto.</i>

413
00:21:16,123 --> 00:21:19,123
<i>Ginawa nitong sobrang malutong</i>
<i>ang mga ladrilyo ng Berlin Wall,</i>

414
00:21:19,203 --> 00:21:21,563
<i>sa sobrang lutong nito,</i>
<i>bumagsak na tuloy ito.</i>

415
00:21:23,003 --> 00:21:25,723
<i>Ang mga desperadong lokal</i>
<i>ay agad-agad sumugod dito</i>

416
00:21:25,803 --> 00:21:28,283
<i>upang ayusin ang pader gamit</i>
<i>ang mga martilyo at mga kamao nila,</i>

417
00:21:28,363 --> 00:21:30,083
<i>ngunit ito'y walang silbi.</i>

418
00:21:30,163 --> 00:21:33,043
<i>Habang namatay ang pader,</i>
<i>gan'on din ang komunismo.</i>

419
00:21:33,123 --> 00:21:34,523
<i>Nanalo ang kapitalismo,</i>

420
00:21:34,603 --> 00:21:37,363
<i>at niyakap na ng mga pamilihan</i>
<i>ng pananalapi ang globalisasyon</i>

421
00:21:37,443 --> 00:21:41,363
<i>sa nakakaindak na tugtog na techno</i>
<i>mula sa Belgium, ang "Pump Up The Jam."</i>

422
00:21:49,243 --> 00:21:53,243
"PUMP UP THE JAM" AY ISANG ANAGRAM
NG "JAM UP THE PUMP"

423
00:21:56,963 --> 00:22:02,283
ITO AY PINATUGTOG NG LIMANG BESES SA
LIBING NG DIREKTOR NA SI STANLEY KUBRICK

424
00:22:05,243 --> 00:22:08,603
ANG PLANETANG EARTH NA PINANGGALINGAN
NG TECHNOTRONIC AY MAY 70% NA TUBIG

425
00:22:12,323 --> 00:22:15,003
KUNG IHIWALAY MO ANG BAWAT PALO
NG TAMBOL SA KANTANG ITO

426
00:22:15,083 --> 00:22:17,123
AT AYUSIN ITO NG PABILOG,

427
00:22:17,203 --> 00:22:20,923
LALABAS ANG PANGDAYA PARA MAKALUSOT KA
NG KUSA SA MGA SOLIDONG BAGAY

428
00:22:21,803 --> 00:22:24,243
Maliban sa mga mahihirap,
lahat ay bigla na lang

429
00:22:24,323 --> 00:22:25,723
kumikita ng pera

430
00:22:25,803 --> 00:22:28,043
kaya't naubusan na ng lugar
para mapaglagyan ng mga barya.

431
00:22:28,123 --> 00:22:30,923
<i>Sa halip ay kinailangang imbakin ito</i>
<i>sa numero sa isang salamin,</i>

432
00:22:31,003 --> 00:22:34,323
<i>at pinaiikutan ng mga lalaking sinisigawan</i>
<i>ito upang manatili lang ito sa loob.</i>

433
00:22:34,403 --> 00:22:36,163
Upang masubaybayan
ang lahat ng perang ito,

434
00:22:36,243 --> 00:22:39,163
kinailangan ng mundo
ang isang espesyal na uri ng mega abacus,

435
00:22:39,243 --> 00:22:42,523
at maswerte na lang
at mayr'on na, ang kompyuter.

436
00:22:42,603 --> 00:22:47,403
<i>Ngayon, makikita kahit saan ang kompyuter,</i>
<i>pero dati ay madalang lang ito.</i>

437
00:22:47,483 --> 00:22:51,363
<i>Noong mga '50 at '60, nasasakop na</i>
<i>ng isang kompyuter ang isang kwarto.</i>

438
00:22:51,443 --> 00:22:55,523
<i>Pero noong mga 1970,</i>
<i>may biglang nadiskubre ang mga inhinyero.</i>

439
00:22:55,603 --> 00:22:59,363
<i>Kung tatanggalin nila ang walang kwentang</i>
<i>pailaw at umiikot na rolyo ng tape,</i>

440
00:22:59,443 --> 00:23:02,083
<i>magagawa nilang paliitin</i>
<i>ang mga kompyuter.</i>

441
00:23:02,163 --> 00:23:05,603
Sa katunayan, sa sobrang liit ay
magkakasya ito sa dulo ng daliri mo.

442
00:23:05,683 --> 00:23:08,963
Ito ang microchip,
at ito ay kamangha-mangha.

443
00:23:09,043 --> 00:23:11,403
Salamat.
Ibabalik ko na sa'yo itong maliit na 'to.

444
00:23:13,243 --> 00:23:15,923
Ang microchip ay walang magagawa

445
00:23:16,003 --> 00:23:18,763
hanggang sa ipasok mo siya
sa isang malaking makina tulad nito.

446
00:23:18,843 --> 00:23:20,923
Pero kung ang espasyo
ng sahig mismo ang usapan,

447
00:23:21,003 --> 00:23:23,043
malaki na itong pagbabago.

448
00:23:23,123 --> 00:23:25,643
<i>Ngayong maliit na siya</i>
<i>at kasya na sa isang bahay,</i>

449
00:23:25,723 --> 00:23:27,963
<i>lahat na ng mga tao</i>
<i>ay gustong magkaroon ng isa.</i>

450
00:23:28,043 --> 00:23:29,723
<i>Kaya't nagkaroon ng Silicon Valley,</i>

451
00:23:29,803 --> 00:23:33,923
<i>ang sentro ng kompyuter na matutukoy</i>
<i>sa tunggalian ng dalawang lalaki,</i>

452
00:23:34,003 --> 00:23:36,483
<i>sina Bill Gates at Steve Jobs.</i>

453
00:23:36,563 --> 00:23:40,323
Nakakatamad pakinggan ang pangalan nila,
pero mas nakakatamad ang mga sinabi nila.

454
00:23:40,403 --> 00:23:43,523
<i>Itinatag ni Gates ang Microsoft</i>
<i>at bumenta ito ng todo</i>

455
00:23:43,603 --> 00:23:48,243
<i>sa pamamagitan ng isang 'di opisyal na</i>
<i>karugtong sa Ms. Pac-Man, ang Ms-Dos.</i>

456
00:23:48,323 --> 00:23:51,003
<i>Samantala, inimbento naman</i>
<i>ni Jobs ang Apple Macintosh,</i>

457
00:23:51,083 --> 00:23:53,563
<i>ang kauna-unahang mayabang</i>
<i>na kompyuter sa mundo.</i>

458
00:23:54,443 --> 00:23:57,843
Habang ang magkalaban nilang sistema
ay pinaghiwalay ang mga nagko-kompyuter,

459
00:23:57,923 --> 00:24:00,803
mayro'n naman sumusubok
na pagsamahin silang lahat,

460
00:24:00,883 --> 00:24:03,963
ang WWW, o ang Web Wide World.

461
00:24:04,723 --> 00:24:07,243
<i>Ang internet</i>
<i>ay sobrang moderno at kawili-wili,</i>

462
00:24:07,323 --> 00:24:10,523
<i>at mukhang hindi na tatayo</i>
<i>ang sangkatauhan sa kanilang mga upuan.</i>

463
00:24:11,563 --> 00:24:15,123
<i>Hanggang sa isang madrama at</i>
<i>napakahalagang pangunahing presentasyon</i>

464
00:24:15,203 --> 00:24:17,923
<i>ipinahayag ni Steve Jobs na nadiskubre</i>
<i>niyang pwede ilagay ang internet</i>

465
00:24:18,003 --> 00:24:19,763
<i>sa isang portable na parihaba,</i>

466
00:24:19,843 --> 00:24:21,483
<i>at tuluyan nang nabago</i>
<i>ang kasaysayan habangbuhay.</i>

467
00:24:21,563 --> 00:24:25,403
Ang tawag natin dito ay ang iPhone.

468
00:24:27,203 --> 00:24:32,123
Ang tagumpay nito ay nagbigay inspirasyon
sa mga manggagaya, tulad ng sa nanay mo,

469
00:24:32,203 --> 00:24:34,723
at sa bilis ng pagdami ng mga smartphone,

470
00:24:34,803 --> 00:24:38,123
malamang diyan ka nakatingin
imbes na sa akin habang sinasabi ko ito.

471
00:24:38,203 --> 00:24:41,923
<i>Lubusang binago ng mga smartphone</i>
<i>kung paano makipag-ugnayan ang mga tao,</i>

472
00:24:42,003 --> 00:24:46,283
<i>sa paraang katanggap-tanggap sa lipunan</i>
<i>na 'wag pansinin ang paligid natin.</i>

473
00:24:46,363 --> 00:24:47,483
Pero hindi tayo nag-iisa.

474
00:24:47,563 --> 00:24:50,243
Salamat sa social media,
mas mabilis at mas madali na

475
00:24:50,323 --> 00:24:54,403
makipag-ugnayan sa milyong katao
patungkol sa simpleng litrato ng pusa

476
00:24:54,483 --> 00:24:56,963
o sa ritwal na pamamahiya
sa isang estranghero.

477
00:24:57,043 --> 00:24:58,803
<i>Madaling makita kung bakit ang smartphone</i>

478
00:24:58,883 --> 00:25:01,923
<i>ay naging pinakasikat</i>
<i>na imbensyon ngayon siglo.</i>

479
00:25:02,003 --> 00:25:03,843
Ito'y napaka-advance nito,

480
00:25:03,923 --> 00:25:07,363
ngunit sa sobrang simple rin nito,
kayang gawin din ito ng isang bata.

481
00:25:07,443 --> 00:25:10,843
Sa katunayan, 'di lang isa,
kundi 50 nito kada-oras,

482
00:25:10,923 --> 00:25:13,523
kung nais niyang makaiwas
sa parusa sa gabi.

483
00:25:14,123 --> 00:25:17,923
<i>Nakakalungkot na namatay si Steve Jobs</i>
<i>bago pa niya makita ang tagumpay ng Apple,</i>

484
00:25:18,003 --> 00:25:20,483
<i>maliban sa mga unang</i>
<i>ilang bilyong dolyares.</i>

485
00:25:21,083 --> 00:25:23,563
<i>Sa kaniyang pagkahimlay, pinangakuan niya</i>
<i>ang mga inhinyero ng Apple</i>

486
00:25:23,643 --> 00:25:27,003
<i>na babaguhin ang saksakan ng headphone</i>
<i>ng iPhone kada tatlong taon,</i>

487
00:25:27,083 --> 00:25:29,243
<i>at ilalagay niya ang sarili niya</i>
<i>sa loob ng cloud.</i>

488
00:25:30,683 --> 00:25:35,683
Sa kabila, nagsayang ng pera si Gates sa
pagtanggal ng malaria sa Third World.

489
00:25:35,763 --> 00:25:38,163
PUNDASYON NI BILL AT MELINDA GATES

490
00:25:38,243 --> 00:25:41,603
Ngunit sa kabila ng kabuuang kabiguan
ng Apple at Microsoft,

491
00:25:41,683 --> 00:25:44,483
patuloy na lumalakas ang mga kompyuter.

492
00:25:45,003 --> 00:25:48,163
May mga naniniwala rin na may magaganap
na kung tawagin ay singularity,

493
00:25:48,243 --> 00:25:51,643
kung saan masyado na naging marunong
ang artificial intelligence.

494
00:25:52,323 --> 00:25:55,123
<i>Habang ang iba</i>
<i>ay naniniwalang naganap na ito,</i>

495
00:25:55,203 --> 00:26:00,683
<i>at ang buong sangkatauhan ay umiiral sa</i>
<i>loob ng isang simulation sa kompyuter.</i>

496
00:26:01,403 --> 00:26:04,083
Paano natin malalaman
na hindi tayo nasa isang simulation?

497
00:26:04,163 --> 00:26:05,283
Hindi natin alam.

498
00:26:05,363 --> 00:26:08,803
Maraming mga matatalino
na sa tingin nila'y posible

499
00:26:08,883 --> 00:26:10,563
na namumuhay na tayo sa isang simulation.

500
00:26:10,643 --> 00:26:12,963
Kung ito'y isang simulation,

501
00:26:13,043 --> 00:26:15,923
bakit hinahayaan ako ng kompyuter
na tanungin ko ito sa'yo?

502
00:26:18,083 --> 00:26:23,763
Sa aking pananaw,
ikaw ay nagtatanong lamang,

503
00:26:23,843 --> 00:26:27,403
kaya maaaring kinokontrol ka lang
ng isang kompyuter,

504
00:26:27,483 --> 00:26:30,803
pero sa isip mo, mayroon kang kalayaan

505
00:26:30,883 --> 00:26:32,723
at ikaw mismo ang nagtatanong ng mga 'yan.

506
00:26:32,803 --> 00:26:35,603
Bakit ko ba kailangan pumunta rito
at i-video ito?

507
00:26:35,683 --> 00:26:38,963
Hindi ba pwedeng ipakita na lang ng
kompyuter sa telebisyon ng simulation?

508
00:26:39,043 --> 00:26:42,643
O hindi kaya nandoon talaga ako?
Alam mo 'yon, buhay ba talaga ako?

509
00:26:42,723 --> 00:26:43,963
Bakit ba nangyayari ito?

510
00:26:44,043 --> 00:26:48,363
Bakit hindi na lang ako kumakain
ng tsokolateng eclair na paulit-ulit,

511
00:26:48,443 --> 00:26:49,283
tulad sa isang gif?

512
00:26:49,363 --> 00:26:50,723
Pwede akong makipagpalitan.

513
00:26:52,043 --> 00:26:57,283
Sa totoo lang, naipit ba sa simulation
ang mga tao sa paulit-ulit na gifs?

514
00:26:57,363 --> 00:26:58,643
'Yon ba ang nangyari sa kanila?

515
00:26:58,723 --> 00:27:01,923
Saan ba pumapasok sa simulation
ang mga putakti?

516
00:27:02,563 --> 00:27:04,363
Hindi ko alam kung ano'ng…

517
00:27:04,443 --> 00:27:06,563
Pasensiya na,
masyadong marami para himayin, 'di ba?

518
00:27:12,243 --> 00:27:16,083
<i>Sa seryeng ito, dinala namin kayo</i>
<i>mula sa mga sinaunang panimula,</i>

519
00:27:16,163 --> 00:27:19,803
<i>sa mga espirituwal na paggising,</i>
<i>mga pagsabog ng kultura,</i>

520
00:27:19,883 --> 00:27:22,523
<i>at mga pangunahing tagumpay sa agham.</i>

521
00:27:22,603 --> 00:27:26,963
<i>Ngayon, sa kasalukuyang sandali,</i>
<i>tayo ay nasa isang sangang-daan,</i>

522
00:27:27,043 --> 00:27:29,523
<i>at humaharap sa isang</i>
<i>hindi tiyak na kinabukasan.</i>

523
00:27:29,603 --> 00:27:32,323
Babangon ba tayo sa hamon
ng pagbabago ng klima?

524
00:27:32,403 --> 00:27:33,923
O ang kabaligtaran niyan?

525
00:27:34,003 --> 00:27:37,083
Matututunan ba ng mga kompyuter
na tanggalin tayo?

526
00:27:37,163 --> 00:27:41,123
At kung magawa nila, paano tayo
makakalabas sa recycle bin?

527
00:27:41,203 --> 00:27:45,123
Matututo bang mabuhay ang sangkatauhan
ng may kapayapaan sa sarili?

528
00:27:45,203 --> 00:27:49,603
O lahat ba tayo ngayon
ay nabubuhay sa mga huling oras,

529
00:27:49,683 --> 00:27:52,603
minuto at segundo ng sibilisasyon?

530
00:27:53,363 --> 00:27:55,483
O hindi? Ewan ko.

531
00:27:55,563 --> 00:27:56,643
Ganoon din kayo.

532
00:27:57,163 --> 00:28:02,083
Pero kahit ano pa man,
dito sa Daigdig ito lahat mangyayari.

533
00:28:03,483 --> 00:28:05,283
Ayos, maganda 'yon.
Nakuha natin, Philomena.

534
00:28:05,363 --> 00:28:06,923
-Oo?
-Oo, magaling. Salamat.

535
00:28:07,003 --> 00:28:08,323
-'Yon lang 'yon?
-Oo, 'yon na 'yon.

536
00:28:08,403 --> 00:28:09,763
-Ayos.
-Tapos na ba ako?

537
00:28:09,843 --> 00:28:11,563
-Oo, ang galing mo.
-Ah, mabuti naman.

538
00:28:12,163 --> 00:28:14,923
Magagawa mo ba talaga na magmukha
akong nasa iba't ibang lugar?

539
00:28:15,003 --> 00:28:16,243
Oo. 'Wag kang mag-alala.

540
00:28:16,323 --> 00:28:18,563
-Talaga?
-Gagawin namin 'yan sa kompyuter mamaya.

541
00:28:18,643 --> 00:28:20,043
-Ah.
-Madali na sa mga panahon ngayon.

542
00:28:20,123 --> 00:28:21,923
Mahusay.
Magkita na lang tayo ulit. Paalam.

543
00:28:22,003 --> 00:28:23,923
Putulin na, mga pare. Salamat.
Ang galing ninyo.

544
00:28:25,323 --> 00:28:26,683
<i>Sa tingin ko, ang ganda ng gawa natin.</i>

545
00:28:27,563 --> 00:28:29,483
<i>Ayos. Maganda.</i>

546
00:28:45,043 --> 00:28:47,923
Ang pagsasalin ng subtitle ay ginawa ni:
John Samson