1
00:00:06,923 --> 00:00:10,203
Vorige keer zagen we hoe de Renaissance
Europa veranderde…
2
00:00:10,283 --> 00:00:15,083
…van een modderberg met pastinaak
in een chic resort vol schilderijen…
3
00:00:15,163 --> 00:00:19,523
…en hoe deze bewustwording leidde
tot vele volksopstanden…
4
00:00:19,603 --> 00:00:21,843
…die de gevestigde orde omduwden.
5
00:00:22,803 --> 00:00:27,603
Maar er kwamen nog veel meer revoluties.
De mensheid zou weer een sprong maken…
6
00:00:27,683 --> 00:00:30,283
…door staal en elektriciteit te temmen.
7
00:00:30,363 --> 00:00:34,443
Deze vooruitgang luidde een tijdperk in
van gemak en vermaak…
8
00:00:34,523 --> 00:00:37,522
…maar ook een bedreiging
van al het leven op Aarde.
9
00:00:37,603 --> 00:00:39,403
Zoiets als de rotondes van Swindon.
10
00:00:39,483 --> 00:00:43,803
Deze week bespreken we opkomst
van de machines op Aarde…
11
00:00:43,883 --> 00:00:46,603
…en hier bij Cunk on Earth.
12
00:01:01,883 --> 00:01:07,483
Eeuwenlang draaide alles in de natuur,
van de mens tot de koe, hierop:
13
00:01:08,643 --> 00:01:09,723
Frisse lucht.
14
00:01:10,323 --> 00:01:12,043
Voor wie dit niet kent…
15
00:01:12,123 --> 00:01:15,363
…het is een onzichtbaar gasmengsel
dat zo verslavend is…
16
00:01:15,443 --> 00:01:20,083
…dat de ontwenningsverschijnselen
binnen een paar minuten fataal worden.
17
00:01:21,563 --> 00:01:25,523
Die afhankelijkheid maakte het water,
de rivaal van de lucht, jaloers.
18
00:01:26,043 --> 00:01:27,963
Het water moest aan de bak.
19
00:01:28,043 --> 00:01:32,403
Het moest onmisbaar worden voor ons,
de natuurlijke heersers.
20
00:01:32,483 --> 00:01:37,923
Het kreeg het er warm van en die hitte
veranderde in iets nuttigs: stoom.
21
00:01:38,603 --> 00:01:42,283
Stoom kon allerlei machines aandrijven.
22
00:01:42,363 --> 00:01:45,883
En nergens werden ze stoomgekker
dan in Amerika…
23
00:01:45,963 --> 00:01:49,443
…waar stoom het gezicht
van dit land voorgoed veranderde.
24
00:01:49,523 --> 00:01:52,483
Om te begrijpen waarom,
moeten we helaas een kaart bekijken.
25
00:01:52,563 --> 00:01:55,203
De kolonisten zaten eerst alleen
aan de randen…
26
00:01:55,283 --> 00:01:59,403
…en lieten het midden onberoerd,
als een diepvriesmaaltijd in de magnetron.
27
00:01:59,483 --> 00:02:02,283
Maar dat waren geen nederige,
bescheiden Amerikanen…
28
00:02:02,363 --> 00:02:04,043
…en dat zijn ze nooit geworden.
29
00:02:04,123 --> 00:02:07,083
Zij geloofden in iets
wat Manifest Destiny heet…
30
00:02:07,163 --> 00:02:12,403
…het geloof dat al het land van hen was
en dat God ze naar het Westen stuurde…
31
00:02:12,483 --> 00:02:16,883
…om het af te pakken van de bevolking
die hij er per ongeluk had neergezet.
32
00:02:16,963 --> 00:02:19,723
Wat is Manifest Destiny?
33
00:02:19,803 --> 00:02:26,203
Dat is een ideologie uit de jaren
1840-1850 in de Verenigde Staten…
34
00:02:26,283 --> 00:02:29,683
…dat Amerika een door God gegeven recht
had om het land op te eisen…
35
00:02:29,763 --> 00:02:33,723
…en hun eigen normen en waarden
te verspreiden.
36
00:02:33,803 --> 00:02:36,363
Dus het is Gods plan?
-Dat was wel het idee, ja.
37
00:02:36,443 --> 00:02:39,163
Zijn jullie dan niet Gods slaven?
38
00:02:39,243 --> 00:02:44,363
Ik denk dat ze zelf zouden zeggen
dat ze Gods missionarissen waren…
39
00:02:44,443 --> 00:02:48,403
…en ze hadden dan ook het idee
dat ze Zijn werk vrijwillig deden…
40
00:02:48,483 --> 00:02:50,083
…en niet werden gedwongen.
41
00:02:50,163 --> 00:02:52,683
Dan zijn jullie dus Gods sletjes.
42
00:02:52,763 --> 00:02:56,043
Maar die lotsbestemming
was wel een riskante onderneming.
43
00:02:56,123 --> 00:02:59,283
Je ploeterde door gevaarlijk land
in een rammelende kar…
44
00:02:59,363 --> 00:03:02,443
…de hongersnood nabij
aan de dunne door dysenterie…
45
00:03:02,523 --> 00:03:05,603
…bedreigd door slangenbeten
of geslacht door Apaches.
46
00:03:05,683 --> 00:03:08,563
Je zou bijna denken dat God
het toch niet zo'n goed plan vond.
47
00:03:09,203 --> 00:03:12,403
Maar de uitvinding van de stoomtrein
veranderde alles.
48
00:03:12,483 --> 00:03:15,163
De stoomtrein
lachte de huifkar keihard uit.
49
00:03:15,243 --> 00:03:17,443
Niet letterlijk, dit is geen kinderboek.
50
00:03:18,083 --> 00:03:21,723
De Amerikanen lieten
de stoomlocomotieven los in het wild…
51
00:03:21,803 --> 00:03:25,363
…om routes in het land te kerven
en het machtsevenwicht te veranderen.
52
00:03:26,363 --> 00:03:30,643
Ze konden nu op hoge snelheid
tegen de inheemse Amerikanen vechten…
53
00:03:30,723 --> 00:03:33,163
…met de bijbehorende treincatering.
54
00:03:33,723 --> 00:03:37,763
Dankzij de spoorwegen
doken overal in het Westen stadjes op.
55
00:03:37,843 --> 00:03:40,563
Dit waren ruige, wetteloze oorden…
56
00:03:40,643 --> 00:03:43,643
…waar snelrecht werd gepleegd
met vuurwapens…
57
00:03:43,723 --> 00:03:48,403
…omdat cowboys alles deden
om hun cows te beschermen, en hun boys.
58
00:03:48,483 --> 00:03:51,123
Kunt u ons vertellen wat dit is?
59
00:03:51,203 --> 00:03:56,003
Dit is de Colt Single Action Amy-revolver,
de Colt.45.
60
00:03:56,083 --> 00:04:01,603
Je laadt hem hier en je moet
bij elk schot de haan spannen.
61
00:04:02,283 --> 00:04:07,723
Kon deze alleen mensen van vroeger doden,
of ook moderne mensen?
62
00:04:07,803 --> 00:04:09,883
Ook moderne mensen, vrees ik.
63
00:04:09,963 --> 00:04:13,443
Deze is zo oud
dat de klok hem nog inhaalt.
64
00:04:13,523 --> 00:04:17,603
Komen de kogels er zo langzaam uit
dat ze je niet kunnen inhalen?
65
00:04:17,683 --> 00:04:19,923
Ze kunnen je zeker wel inhalen.
66
00:04:20,003 --> 00:04:24,643
Het lijkt inderdaad op een klok,
er zit een uurwerk met een pal in.
67
00:04:25,243 --> 00:04:27,163
Een paal?
-Pal.
68
00:04:27,243 --> 00:04:32,403
Waar komen de kogels uit, uit die pijp?
-Klopt, dat is de loop.
69
00:04:32,483 --> 00:04:36,923
Mag ik hem oppakken en in de loop kijken?
70
00:04:37,003 --> 00:04:40,443
Of schiet hij dan in m'n oog?
-Dat wordt niet aangeraden.
71
00:04:40,523 --> 00:04:43,843
Doet het pijn
als je in je oog geschoten wordt?
72
00:04:43,923 --> 00:04:47,203
Want je oog is een soort waterzak, toch?
73
00:04:47,283 --> 00:04:51,803
Je voelt een plopje en het prikt even,
maar dan gaat het wel weer.
74
00:04:51,883 --> 00:04:54,403
Geen idee, het is nooit fijn
om beschoten te worden.
75
00:04:54,483 --> 00:04:59,563
Waarom heeft de mens de behoefte
om zulke moordmachines uit te vinden?
76
00:04:59,643 --> 00:05:03,523
En kunt u het antwoord
tot een soundbite beperken?
77
00:05:04,403 --> 00:05:05,803
Omdat we mensen zijn?
78
00:05:05,883 --> 00:05:11,323
We hebben een ingebouwde drang
om te vechten voor middelen…
79
00:05:12,003 --> 00:05:15,883
…en andere mensen.
We kunnen het niet laten, denk ik.
80
00:05:15,963 --> 00:05:18,083
Ja, volgens mij zijn we gestoord.
81
00:05:18,843 --> 00:05:23,763
Vuurwapens waren belangrijk bij de opbouw
van Amerika, en bij het doden van mensen.
82
00:05:23,843 --> 00:05:28,643
Het gebruik van vuurwapens is nog steeds
een deel van de nationale identiteit.
83
00:05:28,723 --> 00:05:32,603
Waarom hebben Amerikanen het recht
om iedereen te doden met een vuurwapen?
84
00:05:32,683 --> 00:05:38,163
Dat hebben ze niet. Moord is verboden,
maar ze mogen wel een wapen hebben.
85
00:05:38,243 --> 00:05:40,683
The right to bear arms.
-Klopt.
86
00:05:40,763 --> 00:05:43,083
Maar beren hebben geen armen.
-Jawel.
87
00:05:43,163 --> 00:05:45,283
Is dat zo? Ik dacht dat het poten waren.
-Ja.
88
00:05:45,363 --> 00:05:48,763
Ik ben geen bioloog,
maar als ze rechtop staan…
89
00:05:48,843 --> 00:05:50,003
…zijn het vast armen.
90
00:05:52,403 --> 00:05:55,243
Door de cowboys, wapens en stoomtreinen…
91
00:05:55,323 --> 00:06:01,283
…werd Amerika gezien als een vrij land,
maar daar keken alle slaven vast van op.
92
00:06:01,363 --> 00:06:04,683
De barbaarse slavernij
vierde hoogtij in Amerika…
93
00:06:04,763 --> 00:06:07,323
…vooral in de Zuidelijke staten.
94
00:06:07,403 --> 00:06:10,203
Maar toen ze er eindelijk
goed over hadden nagedacht…
95
00:06:10,283 --> 00:06:14,083
…deden de inwoners uit het Noorden
de schokkende ontdekking…
96
00:06:14,163 --> 00:06:17,483
…dat in elke slaaf
een echt mens verscholen zat.
97
00:06:18,083 --> 00:06:21,643
Het Noorden vroeg aan het Zuiden
in welk Amerika het wilde leven:
98
00:06:21,723 --> 00:06:26,163
Eentje waar witte mensen andere rassen
uitbuitten en als oud vuil behandelden…
99
00:06:26,243 --> 00:06:28,683
…of eentje waarin ze deden
alsof dat niet zo was.
100
00:06:28,763 --> 00:06:31,763
Deze ruzie mondde uit
in een burgeroorlog…
101
00:06:31,843 --> 00:06:36,123
…en in die tijd was Amerika
bijna even gepolariseerd als nu.
102
00:06:36,203 --> 00:06:40,243
De Burgeroorlog verscheurde Amerika, toch?
Broeders vochten tegen elkaar.
103
00:06:40,323 --> 00:06:44,163
Raakten er ook mensen zo in de war
dat ze tegen zichzelf vochten?
104
00:06:44,243 --> 00:06:46,083
Ik denk van niet.
105
00:06:46,163 --> 00:06:51,843
Misschien waren sommige mensen verscheurd
over de kant waar ze bij wilden horen.
106
00:06:51,923 --> 00:06:54,323
Misschien is dat wat je bedoelt.
107
00:06:54,403 --> 00:06:57,643
Waarom wordt dit
de eerste moderne oorlog genoemd…
108
00:06:57,723 --> 00:07:01,283
…terwijl je op de foto's ziet
dat het heel lang geleden is?
109
00:07:01,363 --> 00:07:02,843
Leuk dat je de foto's noemt…
110
00:07:02,923 --> 00:07:06,883
…want dit is de eerste oorlog
waarin fotografie een rol speelt.
111
00:07:06,963 --> 00:07:11,563
De foto's speelden een rol in 't conflict,
het geweld werd vastgelegd.
112
00:07:11,643 --> 00:07:14,763
Het was vast spannend
om naar de fotozaak te gaan…
113
00:07:14,843 --> 00:07:17,443
…en te kijken welke foto's waren gelukt.
114
00:07:18,563 --> 00:07:23,723
Na vier lange jaren vol oorlogsgeweld
eindigde het Noorden bovenaan…
115
00:07:23,803 --> 00:07:25,523
…zoals altijd, eigenlijk.
116
00:07:25,603 --> 00:07:30,843
Dit was 'n overwinning voor de onbetwiste
koning van het Noorden, Abraham Lincoln.
117
00:07:31,523 --> 00:07:33,283
Wie was Abraham Lincoln?
118
00:07:33,363 --> 00:07:37,243
En waarom had hij al die gekke tattoos
op z'n buik?
119
00:07:37,323 --> 00:07:40,003
Ik heb geen idee wat je daarmee bedoelt…
120
00:07:40,083 --> 00:07:45,163
…maar hij was een Amerikaanse president,
waarschijnlijk de beste aller tijden.
121
00:07:45,243 --> 00:07:49,763
Blijkbaar had hij een sneeuwpop en
een roodborstje op z'n buik getatoeëerd.
122
00:07:50,283 --> 00:07:52,403
En het roodborstje had een snor.
123
00:07:54,043 --> 00:07:56,523
Ik heb echt geen flauw idee
wat je bedoelt.
124
00:07:57,603 --> 00:08:01,523
Onder Lincoln als president
werd de slavernij eindelijk afgeschaft…
125
00:08:01,603 --> 00:08:04,203
…en vervangen door gewone rassenhaat.
126
00:08:04,763 --> 00:08:08,083
Maar het liep niet goed af
met Abraham Lincoln.
127
00:08:08,163 --> 00:08:12,083
Vijf dagen na de Noordelijke overwinning
sloeg het noodlot toe:
128
00:08:12,163 --> 00:08:15,043
Hij werd gedwongen
om naar een toneelstuk te gaan.
129
00:08:15,883 --> 00:08:18,643
De aardige schutter verloste hem
uit z'n lijden…
130
00:08:18,723 --> 00:08:21,643
…maar pas in de derde akte, helaas.
131
00:08:21,723 --> 00:08:26,843
Lincoln is doodgeschoten in de loge, toch?
Waar op je lichaam zit de loge?
132
00:08:26,923 --> 00:08:30,323
Je bedoelt vast de plek waar hij zat
toen hij werd neergeschoten…
133
00:08:30,403 --> 00:08:34,203
…de presidentiële loge
in het Ford's Theatre in Washington.
134
00:08:34,283 --> 00:08:37,683
Wat was de reden?
Wilde hij z'n hoed niet afzetten?
135
00:08:37,763 --> 00:08:41,602
Want dat is vrij irritant,
als er iemand voor je zit met een hoed.
136
00:08:41,683 --> 00:08:45,403
Hij zat in de loge,
dus zat er vast niemand achter hem.
137
00:08:45,483 --> 00:08:50,083
Maar de schutter was John Wilkes Booth,
een aanhanger van de Confederatie.
138
00:08:50,163 --> 00:08:55,123
Hoe werd Lincolns leiderschap beïnvloed
door de kogel in z'n hoofd?
139
00:08:56,043 --> 00:08:59,603
Dat eindigde, hij overleed twaalf uur
na de beschieting.
140
00:08:59,683 --> 00:09:03,203
Dus hij kon niet verder?
-Nee, niet als lijk.
141
00:09:04,123 --> 00:09:09,163
Lincolns vlam was gedoofd, maar
dat gold niet voor de vlam van Amerika.
142
00:09:09,243 --> 00:09:11,603
De Amerikanen speelden al met stroom…
143
00:09:11,683 --> 00:09:16,363
…sinds Franklin een sleutel aan z'n
vlieger bond om de bliksem te ontsluiten.
144
00:09:17,043 --> 00:09:22,243
En in 1878 ontdekte Thomas Edison
hoe je die stroom kon gebruiken…
145
00:09:22,323 --> 00:09:24,163
…voor iets bijzonders.
146
00:09:25,243 --> 00:09:28,723
Stel je voor dat Edison
de lamp niet had uitgevonden.
147
00:09:28,803 --> 00:09:32,403
Als je je dat wel kon voorstellen,
zou je het niet zien in het donker.
148
00:09:32,483 --> 00:09:37,363
Hoe konden mensen overdag zien,
voordat Edison het licht had uitgevonden?
149
00:09:37,443 --> 00:09:42,723
Licht komt van de zon, dus zagen de mensen
alles dankzij het zonlicht.
150
00:09:42,803 --> 00:09:48,963
Die lamp hadden ze nodig
als het donker was, als de zon weg was.
151
00:09:49,043 --> 00:09:52,443
Wat gebruikten de mensen
voordat de lamp kwam?
152
00:09:52,523 --> 00:09:55,203
Kaarsen, of olie.
153
00:09:55,283 --> 00:09:59,723
Dus we hadden overdag zonlicht
en 's nachts kaarsen.
154
00:10:01,323 --> 00:10:04,963
Dus we hadden geen lampen nodig.
Zijn levenswerk was zinloos.
155
00:10:05,883 --> 00:10:09,523
Een andere topuitvinding van Edison
was de fonograaf.
156
00:10:22,483 --> 00:10:27,163
ONDERZOEKSMEDEWERKER
WETENSCHAPSMUSEUM, LONDEN
157
00:10:29,283 --> 00:10:31,963
Mag hij uit?
-Natuurlijk.
158
00:10:33,803 --> 00:10:36,803
Het is ongelooflijk
dat wij hier nu staan…
159
00:10:36,883 --> 00:10:40,163
…terwijl die stem jaren oud is.
160
00:10:40,243 --> 00:10:43,243
Als ik in dit trompetding praat…
161
00:10:43,323 --> 00:10:48,043
…kan ik die persoon dan vragen
hoe het is waar zij zijn?
162
00:10:48,123 --> 00:10:52,323
Nee dat kan niet, deze opname
is ruim een eeuw geleden gemaakt.
163
00:10:52,403 --> 00:10:55,323
Maar werkt een fonograaf
niet als een telefoon?
164
00:10:55,403 --> 00:11:02,163
Fonograaf betekent 'geluidschrijven'
in het Grieks.
165
00:11:02,243 --> 00:11:04,563
Dat is iets anders dan telefoon.
166
00:11:04,643 --> 00:11:07,123
Dus ze horen ons,
maar kunnen niet reageren.
167
00:11:08,283 --> 00:11:12,563
Nee, ze kunnen ons niet horen.
Wij horen hun opname.
168
00:11:12,643 --> 00:11:15,323
Ze kunnen ons niet horen
en ook niet reageren?
169
00:11:15,403 --> 00:11:18,683
Mij lijkt van niet, nee.
-Waar slaat het dan op?
170
00:11:18,763 --> 00:11:23,203
Hiermee kunnen we muziek horen,
en stemmen en geluiden.
171
00:11:23,283 --> 00:11:26,843
Kan hij geluiden opnemen
die nog gemaakt moeten worden?
172
00:11:29,363 --> 00:11:30,803
Nee.
173
00:11:30,883 --> 00:11:33,083
En geluiden die al gemaakt zijn?
174
00:11:34,003 --> 00:11:37,883
Alleen als die geluiden op dat moment
zijn opgenomen.
175
00:11:37,963 --> 00:11:40,683
Hij kan niks opnemen wat al voorbij is.
176
00:11:40,763 --> 00:11:43,563
Het klinkt vrij beperkt, eerlijk gezegd.
177
00:11:43,643 --> 00:11:46,243
Dankzij de pornograaf van Edison…
178
00:11:46,323 --> 00:11:50,323
…kon de klassieke muziek
nu een miljoenenpubliek vervelen.
179
00:11:51,043 --> 00:11:53,523
Je moet klassieke muziek
op een orkest spelen.
180
00:11:54,083 --> 00:11:57,283
Maar hoe speel je orkest?
Blaas je erin…
181
00:11:57,363 --> 00:12:01,083
…of is het zo'n ding waarbij je een stok
over de snaren wrijft?
182
00:12:01,163 --> 00:12:04,603
Het orkest is niet één bepaald instrument.
183
00:12:06,003 --> 00:12:10,243
Een orkest is een geheel
van verschillende instrumenten.
184
00:12:10,323 --> 00:12:12,923
Oké, dus meer dan één instrument.
-Klopt.
185
00:12:13,003 --> 00:12:17,803
Dus je hebt twee handen en je mond nodig
om orkest te spelen.
186
00:12:18,403 --> 00:12:22,963
De dirigent heeft al die dingen nodig.
187
00:12:23,043 --> 00:12:29,043
Maar het orkest is een geheel
dat bestaat uit al die instrumenten.
188
00:12:29,123 --> 00:12:31,483
Dus je kunt niet een heel orkest blazen.
189
00:12:34,003 --> 00:12:38,883
Dankzij Edison waren de licht-
en geluidswereld al murw geslagen…
190
00:12:38,963 --> 00:12:43,363
…maar een andere horde
was nog niet genomen: De luchtwereld.
191
00:12:44,083 --> 00:12:47,403
De mens probeerde jarenlang
vliegmachines te bouwen…
192
00:12:47,483 --> 00:12:53,043
…maar de pioniers kwamen niet verder
dan hun eerste experimentele doodssmak.
193
00:12:53,923 --> 00:12:56,723
Totdat broers Orville en Wilbur Wright…
194
00:12:56,803 --> 00:13:01,283
…als eersten met succes de strijd tegen
de wet van de zwaartekracht aangingen.
195
00:13:01,963 --> 00:13:04,643
Hoe ver was die eerste vlucht?
196
00:13:04,723 --> 00:13:09,283
Op die dag voerden de gebroeders Wright
meerdere vluchten uit…
197
00:13:09,363 --> 00:13:12,723
…en die waren zo rond de honderd meter.
198
00:13:12,803 --> 00:13:15,043
Dat hadden ze kunnen lopen.
199
00:13:15,763 --> 00:13:18,723
Dat had gekund,
maar daar ging het niet om.
200
00:13:18,803 --> 00:13:22,363
Wanneer was de eerste vlucht
waarbij een toilet nodig was?
201
00:13:22,443 --> 00:13:27,363
Met de komst van commerciële vluchten
werden grotere afstanden afgelegd…
202
00:13:27,443 --> 00:13:32,723
…en daarbij hadden de passagiers
meer comfort nodig, zoals een toilet.
203
00:13:32,803 --> 00:13:38,243
Dat was vast een mijlpaal, het besef
dat vliegtuigen een toilet nodig hadden.
204
00:13:38,323 --> 00:13:40,643
Indrukwekkender dan de gebroeders Wright.
205
00:13:42,403 --> 00:13:46,643
Dat heb ik nog nooit gezien
als een dramatische…
206
00:13:46,723 --> 00:13:49,363
…of spannende ontwikkeling, vrees ik.
207
00:13:49,443 --> 00:13:52,323
Waarom hebben fietsen geen toilet?
208
00:13:53,163 --> 00:13:55,483
Dan hoefde je niet af te stappen.
209
00:13:56,283 --> 00:13:58,483
Ik ga het meteen vastleggen.
210
00:13:58,563 --> 00:14:04,163
Zelfs zonder toilet veranderde
deze vlucht de transportwereld voorgoed…
211
00:14:04,243 --> 00:14:06,803
…al snapt men nog steeds niet
hoe het zit.
212
00:14:06,883 --> 00:14:11,123
De Wrights maakten ruim een eeuw
geleden de eerste echte vlucht.
213
00:14:11,203 --> 00:14:15,723
Waarom begrijpen we nog steeds niet
hoe vliegtuigen echt werken?
214
00:14:16,723 --> 00:14:19,563
Maar we weten wel hoe ze werken.
215
00:14:19,643 --> 00:14:22,003
Maar hoe werken ze echt?
216
00:14:22,083 --> 00:14:27,443
We hebben wiskundige formules
die beschrijven…
217
00:14:27,523 --> 00:14:29,843
…hoe lucht langs de vleugels stroomt.
218
00:14:29,923 --> 00:14:33,923
Kunt u uitleggen hoe ze werken
zonder er wetenschap bij te betrekken?
219
00:14:36,563 --> 00:14:39,643
Het is lastig om de wetenschap
erbuiten te houden…
220
00:14:39,723 --> 00:14:46,483
…maar door de vorm van de vleugels is
de kracht omhoog groter dan die omlaag…
221
00:14:46,563 --> 00:14:49,043
…en dat duwt het vliegtuig omhoog.
222
00:14:49,123 --> 00:14:52,243
Dat is uw theorie.
Wilt u de mijne horen?
223
00:14:52,323 --> 00:14:54,763
Oké.
-Ik denk dat ze op geloof draaien.
224
00:14:55,803 --> 00:14:58,723
Ze kunnen vliegen omdat wij dat geloven.
225
00:14:58,803 --> 00:15:03,563
Dus de media moeten blijven doen alsof,
anders vallen ze uit de lucht.
226
00:15:03,643 --> 00:15:06,883
Hetzelfde geldt voor Wifi,
dat kan ook niet echt zijn.
227
00:15:06,963 --> 00:15:10,563
We moeten meewerken aan die klucht,
anders stopt alles.
228
00:15:11,963 --> 00:15:16,123
Toen de lucht was bedwongen,
waren de wegen aan de beurt.
229
00:15:17,563 --> 00:15:20,523
We weten niet wie de eerste auto
heeft uitgevonden.
230
00:15:20,603 --> 00:15:25,363
Er waren zoveel pogingen dat de
Wikipediapagina te lang is om te lezen.
231
00:15:25,443 --> 00:15:28,003
Maar het maakt ook niet uit,
want uiteindelijk…
232
00:15:28,083 --> 00:15:31,123
…wordt er maar één persoon
mee geassocieerd:
233
00:15:31,683 --> 00:15:34,803
De man die de eerste populaire auto
bouwde.
234
00:15:34,883 --> 00:15:37,763
Zij naam was Henry Model T Ford…
235
00:15:37,843 --> 00:15:40,563
…en z'n auto ook, stomtoevallig.
236
00:15:41,843 --> 00:15:44,523
Met de viercilindermotor van 2.9 liter…
237
00:15:44,603 --> 00:15:49,243
…een vermogen van 20 pk
en een topsnelheid van 72 km per uur…
238
00:15:49,323 --> 00:15:54,923
…was de T-Ford een waardeloze auto,
nog slechter dan die van je moeder.
239
00:15:56,963 --> 00:16:01,243
Je kunt je mobiel nergens aansluiten
en er is geen gps of muziek.
240
00:16:01,843 --> 00:16:03,763
Hij heeft zelfs geen bekerhouder.
241
00:16:05,483 --> 00:16:08,563
Maar hij was alsnog iets beter
dan een paard…
242
00:16:08,643 --> 00:16:11,243
…omdat hij niet naar achteren trapte.
243
00:16:11,323 --> 00:16:16,123
En het was geen trein, waar je naast
een psychopaat terecht kon komen.
244
00:16:16,203 --> 00:16:19,963
Tenzij je een lifter oppikte
met een schroevendraaier in z'n zak.
245
00:16:23,803 --> 00:16:28,003
Maar de meesterzet van Henry Model T Ford
was niet de auto zelf…
246
00:16:28,083 --> 00:16:30,603
…maar de assemblage.
247
00:16:30,683 --> 00:16:34,883
Er werd niet één persoon aangenomen
om de hele auto in elkaar te zetten…
248
00:16:34,963 --> 00:16:40,163
…maar veel werknemers, die allemaal
een klein stukje deden, keer op keer.
249
00:16:40,763 --> 00:16:45,043
Dankzij deze revolutie werd het werk
saaier en het leven zinlozer.
250
00:16:45,123 --> 00:16:48,563
Voor deze massaproductie
was een massa arbeiders nodig.
251
00:16:48,643 --> 00:16:52,283
Er gingen miljoenen mensen naar de VS,
op zoek naar de Amerikaanse droom.
252
00:16:52,363 --> 00:16:56,403
Er waren grotere schepen nodig,
zoals de Titan 1C…
253
00:16:56,483 --> 00:16:58,883
…de eerste wegwerpduikboot ter wereld.
254
00:16:59,723 --> 00:17:04,403
De mens had jarenlang naar zee gestaard
in de hoop dat hij zou zinken.
255
00:17:04,483 --> 00:17:07,643
En die droom zou de Titan 1C waarmaken.
256
00:17:08,883 --> 00:17:11,003
Het was een enorm succes.
257
00:17:11,083 --> 00:17:17,043
De Titan 1C voer rechtstreeks
van Southampton naar de zeebodem…
258
00:17:17,122 --> 00:17:19,923
…waar de avonturiers
in luxe konden baden…
259
00:17:20,003 --> 00:17:25,203
…tot ze na een paar tellen ontdekten
dat je niet kon ademen op de zeebodem.
260
00:17:27,203 --> 00:17:31,763
Na de overwinning op licht, geluid,
lucht, weg en zeebodem…
261
00:17:31,843 --> 00:17:36,123
…zou de mens iets ontdekken
waarvan ze voor het eerst over hoorden…
262
00:17:36,203 --> 00:17:39,843
…van de vrouwelijke wetenschapper
Marie Curie…
263
00:17:39,923 --> 00:17:42,603
…de vrouwelijke vader van de straling.
264
00:17:42,683 --> 00:17:48,723
Hoe wist Curie dat ze radioactiviteit
had ontdekt…
265
00:17:48,803 --> 00:17:53,963
…als het onzichtbaar is?
-Zij bedacht het woord radioactiviteit.
266
00:17:54,043 --> 00:17:59,563
Radioactiviteit vindt plaats als stoffen
als radium, polonium en plutonium…
267
00:17:59,643 --> 00:18:02,563
…veel energie uitstoten
en desintegreren.
268
00:18:02,643 --> 00:18:05,323
Dus het is echt,
ook al is het onzichtbaar.
269
00:18:06,243 --> 00:18:09,403
Er zijn wel meer echte dingen onzichtbaar.
270
00:18:09,483 --> 00:18:13,643
Dus het is zoiets
als chakra's en energievelden…
271
00:18:13,723 --> 00:18:18,203
…die je in je gezicht voelt
en verbonden zijn met je sterrenbeeld…
272
00:18:18,283 --> 00:18:21,963
…en die je glutenvertering beïnvloeden.
Die zijn ook echt, toch?
273
00:18:22,043 --> 00:18:25,163
Ik denk niet dat die echt zijn.
-Ik denk van wel.
274
00:18:25,243 --> 00:18:29,683
Veel mensen…
-Mijn tante Carol lijnt chakra's uit.
275
00:18:29,763 --> 00:18:34,123
Ze rekent er 80 pond per uur voor.
En als zij er zoveel geld mee verdient…
276
00:18:34,203 --> 00:18:36,363
…kan het geen onzin zijn, of wel?
277
00:18:36,443 --> 00:18:40,123
De nieuwsgierigheid van Curie
werd haar helaas fataal.
278
00:18:40,203 --> 00:18:45,003
De langdurige blootstelling aan straling
zou hebben bijgedragen aan haar dood.
279
00:18:45,083 --> 00:18:46,643
Het is niet eerlijk.
280
00:18:46,723 --> 00:18:52,123
Als een mannelijke wetenschapper zoals
Bruce Banner gammastraling opvangt…
281
00:18:52,203 --> 00:18:55,243
…wordt hij een superheld, of niet?
282
00:18:55,323 --> 00:18:59,123
Hij krijgt z'n eigen strip
en een hele filmreeks.
283
00:18:59,203 --> 00:19:03,123
Marie Curie ging gewoon dood
en werd de Hulk.
284
00:19:03,803 --> 00:19:07,563
Dat is niet eerlijk, toch?
Is dat de schuld van de patriarchen?
285
00:19:07,643 --> 00:19:11,243
En wat zijn patriarchen eigenlijk?
286
00:19:11,323 --> 00:19:14,683
Ondertussen werkten
minder vrouwelijke wetenschappers…
287
00:19:14,763 --> 00:19:16,963
…aan hun eigen theorieën.
288
00:19:17,043 --> 00:19:19,923
Natuurkundige en tongmodel
Albert Einstein…
289
00:19:20,003 --> 00:19:25,363
…bedacht zijn relativiteitstheorie,
die niemand ooit heeft begrepen.
290
00:19:25,443 --> 00:19:28,603
Ik noem hem alleen
omdat hij straks terugkomt.
291
00:19:29,363 --> 00:19:33,523
Einstein dacht dat niks sneller was
dan het licht.
292
00:19:33,603 --> 00:19:35,523
Maar schaduwen zijn sneller.
293
00:19:35,603 --> 00:19:41,603
Als ik met een zaklamp op die muur schijn,
maar de lamp achter m'n hoofd hou…
294
00:19:41,683 --> 00:19:46,643
…is m'n schaduw er eerder dan het licht.
Hoe zou Einstein dat verklaren?
295
00:19:46,723 --> 00:19:51,963
Ik denk dat hij zou zeggen dat het zo
snel gaat dat je het niet goed kunt zien.
296
00:19:52,043 --> 00:19:54,683
Hij is wel een wijsneus, of niet?
297
00:19:54,763 --> 00:19:57,923
De twintigste eeuw
was knallend begonnen…
298
00:19:58,003 --> 00:20:02,123
…doordat de wetenschap
zo snel uitvindingen uitpoepte…
299
00:20:02,203 --> 00:20:04,163
…dat we ze bijna niet kunnen monteren.
300
00:20:04,243 --> 00:20:08,443
Maar sommige uitvindingen hadden
een nadeel, je kon er mensen mee doden.
301
00:20:08,523 --> 00:20:09,963
Niet op een goede manier.
302
00:20:10,043 --> 00:20:14,123
WOI stond bekend als de oorlog
die een eind maakte aan alle oorlogen…
303
00:20:14,203 --> 00:20:17,363
…al zetten sommige historici
daar vraagtekens bij.
304
00:20:17,443 --> 00:20:23,643
Het was wel de eerste hightechoorlog met
vliegtuigen, machinegeweren en tanks…
305
00:20:23,723 --> 00:20:27,003
…die vochten tegen de mensen
die ze hadden gemaakt.
306
00:20:27,083 --> 00:20:30,883
Ze hadden geen geloof, ideologie,
hart of ziel…
307
00:20:30,963 --> 00:20:33,123
…maar de moordmachines wonnen wel.
308
00:20:33,203 --> 00:20:37,523
Het eindtotaal was
Wapentuig 20 miljoen - Mens 0.
309
00:20:38,043 --> 00:20:41,843
Als mensen ten strijde trekken,
ziet het er altijd chaotisch uit.
310
00:20:41,923 --> 00:20:44,123
Wordt er ook veel bij geschreeuwd?
311
00:20:44,723 --> 00:20:48,563
Er wordt erg veel bij geschreeuwd.
Er worden bevelen geroepen…
312
00:20:48,643 --> 00:20:52,123
…of je hoort mensen doodskreten slaken.
313
00:20:52,203 --> 00:20:56,243
Dus de omstanders riskeren oorsuizingen.
314
00:20:56,323 --> 00:21:01,763
Het is zo jammer dat we dit blijven doen.
Ik wil niet controversieel overkomen…
315
00:21:01,843 --> 00:21:06,163
…maar over het algemeen
is oorlog best jammer.
316
00:21:07,043 --> 00:21:11,123
Nou ja, het is blijkbaar wel
een populair tijdverdrijf.
317
00:21:11,203 --> 00:21:13,083
Misschien zit het in onze aard.
318
00:21:13,163 --> 00:21:16,123
Waarom blijven mensen ruzie zoeken?
319
00:21:16,203 --> 00:21:19,803
En kunt u het antwoord
tot één zinnetje beperken?
320
00:21:19,883 --> 00:21:22,923
Anders worden ze pissig bij het monteren.
321
00:21:23,003 --> 00:21:25,843
Angst, eer en interesse.
322
00:21:25,923 --> 00:21:29,283
Echt? Zijn dat de drie dingen?
-Kort gezegd wel.
323
00:21:31,243 --> 00:21:32,243
Oké.
324
00:21:33,683 --> 00:21:36,883
Ik weet niet wie dit monteert,
maar het zal wel.
325
00:21:38,043 --> 00:21:41,563
De barbaarse WOI was de inspiratie…
326
00:21:41,643 --> 00:21:44,843
…voor gruwelijke gedichten
en pacifistische literatuur…
327
00:21:44,923 --> 00:21:50,363
…die tientallen jaren eerder uitkwamen
dan het techno nummer 'Pump up the jam'.
328
00:21:57,763 --> 00:22:00,763
ANDERE MUZIKALE ACTS
DIE MET EEN T BEGINNEN:
329
00:22:00,843 --> 00:22:04,723
THE CURE, THE ISLEY BROTHERS
EN THE VELVET UNDERGROUND
330
00:22:07,243 --> 00:22:11,323
TOEN DEZE CLIP UITKWAM,
DACHTEN KIJKERS DAT HET ECHT WAS
331
00:22:11,403 --> 00:22:14,523
EN DAT ER JAM HUN HUIS BINNENGEPOMPT
ZOU WORDEN VIA DE TELEVISIE
332
00:22:24,483 --> 00:22:28,483
ALS JE TOCH GAAT, WIL JE DAN
EEN COLA ZERO EN EEN TWIX MENEMEN?
333
00:22:30,243 --> 00:22:32,883
SORRY, DIE WAS VOOR DE RUNNER BESTEMD
334
00:22:36,443 --> 00:22:42,603
Er sneuvelden miljoenen mannen, maar
gelukkig werd er een nieuwe man ontdekt:
335
00:22:42,683 --> 00:22:43,763
De vrouw.
336
00:22:43,843 --> 00:22:46,963
Vrouwen hadden altijd al
op de achtergrond bestaan…
337
00:22:47,043 --> 00:22:49,883
…gebruikt als huisdier door mannen…
338
00:22:49,963 --> 00:22:53,363
…en getolereerd om hun magische
vermogen om nieuwe mensen…
339
00:22:53,443 --> 00:22:55,483
…uit hun voorgaat te persen.
340
00:22:55,563 --> 00:22:57,363
Maar begin twintigste eeuw…
341
00:22:57,443 --> 00:23:00,643
…ontdekten sociaal-wetenschappers
iets ongelooflijks:
342
00:23:00,723 --> 00:23:06,043
Een vrouw kon alles wat een man kon,
en ze wilde er niet over opscheppen.
343
00:23:06,123 --> 00:23:07,723
En ze kregen stemrecht.
344
00:23:07,803 --> 00:23:11,803
Vrouwen mochten eindelijk kiezen
welke man ze de les zou lezen.
345
00:23:11,883 --> 00:23:14,963
Vrouwen deden afstand
van hun traditionele klederdracht…
346
00:23:15,043 --> 00:23:19,283
…en leken minder op bezeten meubels
en meer op kitscherige jongens.
347
00:23:20,243 --> 00:23:24,403
Ze dronken, rookten en dansten razendsnel
op een slechte beeldkwaliteit.
348
00:23:25,203 --> 00:23:30,923
Ondertussen werd in Hollywood een
nieuwe vorm van vermaak ontdekt: de film.
349
00:23:31,603 --> 00:23:37,163
Bij de film hoefde je je niet te
concentreren of je fantasie te gebruiken.
350
00:23:37,243 --> 00:23:41,403
Iedereen kon zich vermaken,
zelfs luie of domme mensen.
351
00:23:41,483 --> 00:23:46,123
Je hoefde alleen te gaan zitten en
naar een scherm te staren, net als jij nu.
352
00:23:46,203 --> 00:23:50,243
Maar de eerste films waren bar slecht,
zoals je ziet.
353
00:23:50,323 --> 00:23:55,323
Maar dankzij deze films kunnen we zien
hoe het echte leven was in die tijd.
354
00:23:55,403 --> 00:23:58,283
Iedereen bewoog heel snel
en viel steeds om.
355
00:23:58,963 --> 00:24:01,563
Waarom bewegen mensen in oude films
zo snel?
356
00:24:01,643 --> 00:24:04,883
Waren ze nerveus omdat ze
voor het eerst werden gefilmd…
357
00:24:04,963 --> 00:24:10,003
…of hoorden ze de regisseur niet roepen
omdat het een stomme film was?
358
00:24:10,083 --> 00:24:15,243
De beeldsnelheid van de camera
was anders dan hij nu is.
359
00:24:15,323 --> 00:24:16,563
Dus het is onze schuld.
360
00:24:16,643 --> 00:24:20,283
Wij draaien ze te snel af,
dus moeten de acteurs opschieten…
361
00:24:20,363 --> 00:24:23,483
…om het verhaal af te krijgen
voor het eind van de film.
362
00:24:23,563 --> 00:24:26,563
Wat een paniek. Wat gebeurt er
als ze het niet kunnen bijbenen?
363
00:24:26,643 --> 00:24:31,683
Gaat de camera dan naar een kamer
waar ze nog niet zijn, een lege kamer?
364
00:24:31,763 --> 00:24:37,163
De acteurs bewegen op normale snelheid,
het afspelen gaat sneller…
365
00:24:37,243 --> 00:24:39,683
…zodat het lijkt dat ze snel bewegen.
366
00:24:39,763 --> 00:24:45,523
Kunnen we tegen de acteurs in die films
zeggen dat ze rustig aan kunnen doen?
367
00:24:45,603 --> 00:24:47,963
Nee, die zijn nu dood.
368
00:24:49,323 --> 00:24:51,123
Oude films hadden ondertitels…
369
00:24:51,203 --> 00:24:54,483
…zodat de mensen ze zonder geluid
op hun mobiel konden kijken.
370
00:24:54,563 --> 00:24:58,083
Maar ze ontdekten al snel
hoe ze geluid konden toevoegen.
371
00:24:58,163 --> 00:25:01,643
Wat gaf jou meer bevrediging?
372
00:25:02,323 --> 00:25:04,283
Lezen was eindelijk overbodig.
373
00:25:04,363 --> 00:25:08,843
De eeuwenlange tirannie van het
geschreven woord was eindelijk voorbij.
374
00:25:09,563 --> 00:25:13,443
Maar het idee dat de mensheid
een hoopvolle tijd tegemoet ging…
375
00:25:13,523 --> 00:25:15,403
…ging al snel op de mesthoop.
376
00:25:15,923 --> 00:25:18,443
Donkere wolken pakten
zich samen boven Europa…
377
00:25:18,523 --> 00:25:22,483
…met de komst van een remake
in de Wereldoorlog reeks.
378
00:25:23,883 --> 00:25:27,483
De wereld werd
in een nieuwe oorlog meegezogen.
379
00:25:27,563 --> 00:25:31,163
En aangezien deze oorlog
nog meer gruwelijke machines had…
380
00:25:31,243 --> 00:25:34,763
…leek er geen einde
aan de slachtingen te komen.
381
00:25:34,843 --> 00:25:37,523
En toen hadden de Amerikanen een idee.
382
00:25:37,603 --> 00:25:41,963
In plaats van duizenden kleine bommen
zoals in Duitsland…
383
00:25:42,043 --> 00:25:44,803
…konden ze ook één grote bom
op Japan gooien.
384
00:25:44,883 --> 00:25:48,563
Aan de hand van Einsteins theorieën,
die ik al heel slim noemde…
385
00:25:48,643 --> 00:25:51,883
…startten ze het Manhattan Project,
mannen met hoeden…
386
00:25:51,963 --> 00:25:56,683
…die iets griezeligs bedachten:
een atoombom die Little Boy heette…
387
00:25:56,763 --> 00:26:01,003
…het krachtigste wapen aller tijden
met de meest ongepaste naam.
388
00:26:01,083 --> 00:26:04,643
Hoe krachtig Little Boy was?
Laat ik het zo zeggen:
389
00:26:04,723 --> 00:26:08,803
Als die bom op het huis van m'n ex Sean
in Westhoughton was gegooid…
390
00:26:08,883 --> 00:26:12,163
…was alles, van de Chequerbent-rotonde
op de A58…
391
00:26:12,243 --> 00:26:16,643
…tot de bloemist
naast de Hart Common golfclub, weggevaagd.
392
00:26:17,163 --> 00:26:21,923
Door de eerste klap was Sean verdampt
en de vintage Pacman arcadekast…
393
00:26:22,003 --> 00:26:25,043
…waar hij mijn hele verjaardagsweekend
druk mee was…
394
00:26:25,123 --> 00:26:30,403
…was bijna zeker onbespeelbaar geworden
door de vuurstorm die erop volgde.
395
00:26:30,483 --> 00:26:35,363
Alles van Wigan tot Bolton was verkoold.
Weg Middlebrook.
396
00:26:35,443 --> 00:26:36,883
Bickershaw, weg.
397
00:26:36,963 --> 00:26:39,083
Hindley Green? Vergeet het maar.
398
00:26:39,163 --> 00:26:43,643
De gruwelen van de atoombom
maakten een eind aan WOII.
399
00:26:43,723 --> 00:26:47,843
Iedereen was het zat en de wereld besloot
voor de tweede keer deze aflevering…
400
00:26:47,923 --> 00:26:49,603
…om nooit meer oorlog te voeren.
401
00:26:49,683 --> 00:26:54,803
En dat hielden ze vol tot 52 seconden
na het begin van de volgende aflevering.
402
00:26:54,883 --> 00:27:00,443
Is het geen troost om te beseffen
dat we nu geen kernwapens meer hebben?
403
00:27:00,523 --> 00:27:05,083
Wie bedoel je met 'we'?
De Britten hebben wel kernwapens…
404
00:27:05,163 --> 00:27:11,483
…en ze hebben onlangs zelfs besloten
om het aantal kernkoppen te verhogen.
405
00:27:11,563 --> 00:27:15,123
Maar dat zijn losse flodders, toch?
406
00:27:15,203 --> 00:27:20,643
Nee, integendeel. Het zijn raketsystemen
met functionerende kernkoppen.
407
00:27:20,723 --> 00:27:22,683
Die hebben andere landen ook.
408
00:27:23,323 --> 00:27:27,403
Ik vrees dat kernoorlogen en de dreiging
van kernbommen bij ons blijven.
409
00:27:37,523 --> 00:27:41,923
Zullen we over iets vrolijkers praten?
-Wat je maar wilt.
410
00:27:45,483 --> 00:27:47,963
Houdt u van Abba?
-Ik ben er gek op.
411
00:27:49,843 --> 00:27:53,643
Wat is uw lievelingsnummer?
-'Dancing Queen'.
412
00:27:55,203 --> 00:27:56,403
Dat is echt goed, hè?
413
00:27:58,043 --> 00:28:01,603
Volgende keer zien we hoe
de Koude Oorlog tussen Oost en West…
414
00:28:01,683 --> 00:28:05,763
…leidde tot rock 'n' roll,
wat weer leidde tot hippies…
415
00:28:05,843 --> 00:28:09,643
…die leidden tot Steve Jobs
die leidde tot computers en smartphones…
416
00:28:09,723 --> 00:28:11,763
…die leidden tot social media…
417
00:28:11,843 --> 00:28:16,643
…die alle vooruitgang ongedaan maakte
die de mensheid tot die tijd had geboekt.
418
00:28:18,043 --> 00:28:20,883
De social media hebben
mensen gepolariseerd.
419
00:28:20,963 --> 00:28:23,083
Net als wat er met de beren is gebeurd.
420
00:28:23,163 --> 00:28:25,323
Welke beren?
-De beren op de Noordpool.
421
00:28:48,723 --> 00:28:50,883
Ondertiteld door: Marije Jansen