1
00:00:06,043 --> 00:00:11,043
<i>Sa napakahusay na unang yugto,</i>
<i>nitong malapit nang parangalan, na serye,</i>

2
00:00:11,123 --> 00:00:14,523
<i>ipinakita ko sa inyo, sa unang pagkakataon</i>
<i>at mas magaling kaysa sa iba</i>

3
00:00:14,603 --> 00:00:18,283
<i>kung paano napaunlad ng sangkatauhan</i>
<i>ang sarili mula sa pagiging taong-kuweba,</i>

4
00:00:18,363 --> 00:00:21,963
<i>at nag-imbento ng pagsasaka,</i>
<i>pag-iisip, at mga tatsulok na buhangin,</i>

5
00:00:22,043 --> 00:00:25,363
<i>at kalaunan ay nagtatag</i>
<i>ng lungsod ng Sinaunang Roma.</i>

6
00:00:26,243 --> 00:00:28,403
Pero malinaw na hindi
iyon ang katapusan ng kuwento,

7
00:00:28,483 --> 00:00:30,603
dahil unang episode pa lang ito.

8
00:00:30,683 --> 00:00:33,763
Hindi maikakailang
nakamamangha ang naabot na ng tao

9
00:00:33,843 --> 00:00:35,443
pero mas malayo pa kaya ang kaya niya

10
00:00:35,523 --> 00:00:38,243
o pagod na siya at kailangang magpahinga?

11
00:00:39,323 --> 00:00:40,603
<i>Para maabot ang susunod na antas,</i>

12
00:00:40,683 --> 00:00:45,163
<i>kailangang maniwala ang tao sa</i>
<i>isang bagay na mas malaki kaysa sa kaniya.</i>

13
00:00:45,243 --> 00:00:47,443
<i>Mas malaki pa sa isang elepante.</i>

14
00:00:48,003 --> 00:00:51,883
<i>Sa episode na ito, makikita ko kung paano</i>
<i>natagpuan ng sangkatauhan ang relihiyon,</i>

15
00:00:51,963 --> 00:00:55,123
<i>at tatapusin natin ang pagtatalong</i>
<i>maraming siglo nang nagaganap.</i>

16
00:00:55,203 --> 00:00:58,243
Alin ang mas magaling,
ang Bibliya o ang Koran?

17
00:00:58,323 --> 00:00:59,763
Ang Koran.

18
00:00:59,843 --> 00:01:01,203
Iyon, kung gan'on?

19
00:01:01,283 --> 00:01:03,483
Dito nangyari ang lahat,

20
00:01:03,563 --> 00:01:06,043
sa nag-iisang planetang
karapat-dapat pa ring ipaglaban.

21
00:01:06,123 --> 00:01:08,203
Ito ang <i>Cunk on Earth.</i>

22
00:01:21,483 --> 00:01:23,483
IKALAWANG EPISODE:
FAITH/OFF

23
00:01:23,563 --> 00:01:27,083
<i>Sa kalagitnaan ng paghahari ng Roma.</i>

24
00:01:27,163 --> 00:01:30,283
<i>Nasa pinakamalaki nito</i>
<i>ang Imperyong Romano noon.</i>

25
00:01:30,363 --> 00:01:32,963
<i>Ngunit sa kabila</i>
<i>ng mga magarbong haligi at mosaic,</i>

26
00:01:33,043 --> 00:01:35,843
<i>may kakulangan</i>
<i>sa puso ng kulturang Romano.</i>

27
00:01:36,403 --> 00:01:41,283
Ayos lang ang mga orgy
at inuman sa masikip na vomitorium,

28
00:01:41,363 --> 00:01:43,683
pero kalaunan, kailangan mo ng higit pa.

29
00:01:43,763 --> 00:01:44,963
At ng panglampaso.

30
00:01:45,603 --> 00:01:47,763
Ang mga tao ay nagnanais ng kaliwanagan.

31
00:01:47,843 --> 00:01:51,523
Para mahanap ito, kailangan nila ng
tutularan sa pang espirituwal, simbolo,

32
00:01:51,603 --> 00:01:53,843
isang halos mala-Kristong ehemplo.

33
00:01:53,923 --> 00:01:55,083
At swerte naman,

34
00:01:55,163 --> 00:01:58,003
may parating na kakatawan dito.

35
00:01:58,083 --> 00:02:00,843
Walang iba kundi si G. Hesukristo.

36
00:02:01,643 --> 00:02:03,643
Ipinanganak siya sa isang hamak na kuwadra

37
00:02:03,723 --> 00:02:07,403
na balintunang hindi matatag
na kapaligiran para sa isang sanggol,

38
00:02:07,483 --> 00:02:10,843
maliban kung ito ay sanggol na asno,
na kung totoo ang mga tala,

39
00:02:10,923 --> 00:02:12,403
si Hesus ay hindi naman.

40
00:02:12,483 --> 00:02:15,603
Sa katunayan, gaya
ng pinakikita ng ipinintang larawang ito,

41
00:02:15,682 --> 00:02:19,643
nang isinilang si Kristo, may
mahiwagang nag-aapoy na bilog sa ulo niya,

42
00:02:19,723 --> 00:02:22,843
na makakasunog dapat ng mga dayami
at buhok nang lumalabas siya.

43
00:02:23,883 --> 00:02:25,603
'Wag kayo mag-alala,
Islam naman mamaya.

44
00:02:26,723 --> 00:02:30,803
<i>Ipinanganak na Hudyo si Hesus,</i>
<i>pero lumipat sa pagkakarpintero,</i>

45
00:02:30,883 --> 00:02:33,643
<i>nang sundan niya ang ama niya sa</i>
<i>primitibong industriya ng upuan at mesa.</i>

46
00:02:35,203 --> 00:02:38,323
Ang kamangha-mangha
sa pagiging karpintero ni Hesukristo

47
00:02:38,403 --> 00:02:41,803
ay 'yong ipinangalan siya
sa dalawang salitang malamang isigaw mo

48
00:02:41,883 --> 00:02:43,323
'pag namartilyo mo ang hinlalaki mo.

49
00:02:43,403 --> 00:02:46,483
<i>Naniniwala ang mga pantas na siya</i>
<i>ay isang tao na tunay na nabuhay noon</i>

50
00:02:46,563 --> 00:02:49,483
<i>gaya nina Justin Timberlake o Garfield.</i>

51
00:02:50,523 --> 00:02:51,923
Naniniwala man sila o hindi, na siya

52
00:02:52,003 --> 00:02:54,243
ay tunay na anak ng Diyos
na gumawa ng mga himala,

53
00:02:54,323 --> 00:02:57,603
tulad ng paglalakad sa alak o
pagtulong sa isang bingi na makakita…

54
00:02:59,203 --> 00:03:01,923
sang-ayon lahat na nangaral siya
ng pagbibigayan at pagpapatawad,

55
00:03:02,003 --> 00:03:04,883
mensaheng napakahalaga na
ang mga pinakamasigasig niyang tagasunod

56
00:03:04,963 --> 00:03:07,963
ay papatay kalaunan
ng sinumang ayaw makinig dito.

57
00:03:11,523 --> 00:03:16,403
<i>'Di katakatakang ang karpiterong ito</i>
<i>ay tumakot sa mga awtoridad ng Roma.</i>

58
00:03:16,483 --> 00:03:20,403
Itinuring nilang napakamapanganib
si Hesus, kaya ipinako nila sa krus.

59
00:03:20,483 --> 00:03:24,763
At hindi lang bahagya,
kundi hanggang kamatayan.

60
00:03:25,843 --> 00:03:28,483
Isipin na lang ang
mga magkakasalungat na damdamin ni Kristo.

61
00:03:28,563 --> 00:03:32,443
Ipinadala siya sa mundo para
iligtas ang sangkatauhan pero heto siya,

62
00:03:32,523 --> 00:03:36,083
tinitiis ang pisikal
na paghihirap ng pagkakapako sa krus,

63
00:03:36,163 --> 00:03:38,563
habang alam din niyang
napakagaling na logo nito

64
00:03:38,643 --> 00:03:40,683
para sa kanyang pangmatagalang kampanya.

65
00:03:40,763 --> 00:03:44,123
Pinatay si Hesus dahil
ayaw ng mga tao ang sinasabi niya,

66
00:03:44,203 --> 00:03:48,043
kaya pwede ba siyang tawaging
unang sikat na biktima ng cancel culture?

67
00:03:49,243 --> 00:03:52,163
Palagay ko, parang
kailangan ng cancel culture…

68
00:03:52,243 --> 00:03:53,923
PROPESOR NG KASAYSAYAN

69
00:03:54,003 --> 00:03:56,083
…ang ideya na ang mga tao

70
00:03:57,123 --> 00:04:00,403
ay talagang nakita si Hesus
na nanindigan para sa isang bagay

71
00:04:00,483 --> 00:04:02,723
at sigurado silang
alam nila kung ano iyon.

72
00:04:02,803 --> 00:04:04,963
-Paumanhin, hindi tanong 'yon.
-Oo?

73
00:04:05,043 --> 00:04:06,803
Literal na tinatanong ko
kung pwede siyang tawaging

74
00:04:06,883 --> 00:04:09,923
unang sikat na biktima
ng cancel culture para sa palabas namin.

75
00:04:10,003 --> 00:04:11,443
Doon sa lente sa baba.

76
00:04:13,203 --> 00:04:14,443
Alam mo na, para itong…

77
00:04:14,523 --> 00:04:18,403
Para lang sa huling bahagi sa credits,
para may mga panggulat.

78
00:04:18,483 --> 00:04:19,523
Sige lang.

79
00:04:19,603 --> 00:04:21,683
D'on sa lenteng 'yon sa baba.

80
00:04:21,763 --> 00:04:23,043
-Okay, sa lenteng 'yon?
-Oo.

81
00:04:24,163 --> 00:04:29,163
Pwede mong sabihing si Hesus ang
unang sikat na biktima ng cancel culture.

82
00:04:29,243 --> 00:04:30,243
Magaling. Salamat.

83
00:04:31,323 --> 00:04:35,443
<i>Ngunit hindi kapani-paniwala,</i>
<i>noong tila tapos na ang buhay ni Kristo,</i>

84
00:04:35,523 --> 00:04:39,683
<i>nabuhay siya, nagpunta sa isang burol,</i>
<i>at mula d'on tumalon papalangit,</i>

85
00:04:39,763 --> 00:04:43,163
<i>tinalo lahat ng world record</i>
<i>para sa isang patayong pagtalon.</i>

86
00:04:43,963 --> 00:04:47,323
<i>Sa panahon ng kanyang buhay,</i>
<i>12 lang ang tagasunod ni Hesus,</i>

87
00:04:47,403 --> 00:04:50,643
<i>mas kaunti pa kaysa sa walang</i>
<i>kwentang Instagram ng Tiyo Steve ko.</i>

88
00:04:50,723 --> 00:04:54,003
<i>Pero nagbago ang lahat nang</i>
<i>nagsimulang kumalat ang kanyang mga turo</i>

89
00:04:54,083 --> 00:04:56,243
<i>sa anyo ng nakasulat na salita.</i>

90
00:04:56,323 --> 00:05:00,523
Pagkamatay Niya, bumalik si Hesus
sa mundo sa anyo ng isang aklat, hindi ba?

91
00:05:00,603 --> 00:05:03,643
Bakit tinawag ng mga Kristiyano ang
espesyal na aklat na iyon na Ang Bib-le?

92
00:05:04,643 --> 00:05:05,763
Ang Bibliya.

93
00:05:05,843 --> 00:05:07,443
Ganoon ba 'yon binibigkas?

94
00:05:07,523 --> 00:05:10,483
Wala pa 'kong narinig
nagsabi niyan. Paano mo binibigkas?

95
00:05:10,563 --> 00:05:13,843
-Bibliya.
-Bakit ito binaybay na Bib-le?

96
00:05:13,923 --> 00:05:17,363
-Dahil nakita kong nakasulat. BIBLIYA.
-Oo.

97
00:05:17,443 --> 00:05:18,803
-Bib-le.
-Bibliya.

98
00:05:18,883 --> 00:05:23,283
<i>Ang mensahe ni Kristo ay ikinalat</i>
<i>sa malalayong lugar ng mga apostol,</i>

99
00:05:23,363 --> 00:05:27,083
<i>halos 2,000 taon bago inilabas</i>
<i>ang Belhikong pambansang awit techno,</i>

100
00:05:27,163 --> 00:05:28,243
<i>ang "Pump Up the Jam."</i>

101
00:05:43,563 --> 00:05:47,323
ANG IBA PANG MGA PATOK NG TECHNOTRONIC
AY "GET UP! (BEFORE THE NIGHT IS OVER)"

102
00:05:47,403 --> 00:05:49,323
AT "THIS BEAT IS TECHNOTRONIC"

103
00:05:52,523 --> 00:05:56,443
MAY BPM NA 125 ANG "PUMP UP THE JAM",
GAYA NG PUSO NG PUSANG NAGPAPAHINGA

104
00:05:59,043 --> 00:06:03,163
ANG AWIT NA ITO AY
ANG PAMBANSANG AWIT NG CANADA

105
00:06:05,883 --> 00:06:08,963
ANG LIRIKO AY TUMUTUKOY
SA PINAGBAUNAN NG GININTUANG KUNEHO

106
00:06:09,043 --> 00:06:10,763
NA HINDI PA NATATAGPUAN

107
00:06:12,963 --> 00:06:16,283
Pero 'di lahat ay nagpapahalaga
sa nakakaindak na tunog ng Kristiyanismo,

108
00:06:16,363 --> 00:06:19,363
lalo na sa Roma,
kung saan inuusig ang mga Kristiyano,

109
00:06:19,443 --> 00:06:21,003
inaapi, sa salitang Latin.

110
00:06:21,083 --> 00:06:22,683
At kung isa kang Kristiyano noon,

111
00:06:22,763 --> 00:06:25,923
ang pinakamasama sigurong
lugar para sa iyo ay ang Colosseum,

112
00:06:26,003 --> 00:06:28,443
isang lugar ng paghihirap
na katumbas ng Birmingham.

113
00:06:29,803 --> 00:06:33,323
<i>Dito unang hinagis ng mga</i>
<i>Romano sa mga leon ang mga Kristiyano,</i>

114
00:06:33,403 --> 00:06:36,723
<i>para malaman kung ang mapayapang</i>
<i>mensaheng nila ay may epekto sa mga hayop</i>

115
00:06:36,803 --> 00:06:38,923
<i>at makakabawas</i>
<i>sa galit nila at pangangagat.</i>

116
00:06:40,043 --> 00:06:43,283
Kung ang isang Kristiyano
ay manalo at kumain ng isang leon,

117
00:06:43,363 --> 00:06:46,003
aabante ba sila sa susunod na round?

118
00:06:46,083 --> 00:06:49,043
Kailangan ba nilang kumain ng iba pa,

119
00:06:49,123 --> 00:06:51,403
gaya ng isang buong kabayo o ano?

120
00:06:51,483 --> 00:06:53,043
Alam mo, walang masyadong ebidensya

121
00:06:53,123 --> 00:06:55,923
na inihagis nila
ang napakaraming Kristiyano sa mga leon.

122
00:06:56,003 --> 00:06:59,003
Para lang dito, pwede ka bang
magpanggap na maraming Kristiyano

123
00:06:59,083 --> 00:07:00,363
ang hinagis sa mga leon?

124
00:07:00,443 --> 00:07:03,203
Talaga? Pero mali iyon.

125
00:07:03,283 --> 00:07:06,483
Tingin mo patatawarin ng mga Kristiyano
ang mga leong kumain sa kanila

126
00:07:06,563 --> 00:07:07,803
habang nangyayari 'yon?

127
00:07:07,883 --> 00:07:09,523
Hindi siguro nila sinisi ang mga leon.

128
00:07:09,603 --> 00:07:12,723
Ginagawa lang ng mga leon
ang natural na ginagawa ng mga leon at…

129
00:07:12,803 --> 00:07:16,683
Ano ba ang pakiramdam ng mga leon
na isang klase lang ang pagkain nila?

130
00:07:16,763 --> 00:07:19,283
Hindi siguro masaya 'yon, 'di ba, alam mo?

131
00:07:19,363 --> 00:07:23,323
Isipin mo kung araw-araw, walang
tigil sa pagsigaw ang tanghalian mo.

132
00:07:23,403 --> 00:07:25,363
Maaapektuhan ang kalusugan ng pag-iisip.

133
00:07:26,003 --> 00:07:27,883
-Kalusugan ng isip ng mga leon?
-Oo.

134
00:07:30,083 --> 00:07:32,603
<i>Nakakamangha, na sa loob</i>
<i>ng ilang daang taon,</i>

135
00:07:32,683 --> 00:07:35,083
<i>ang mga Romano mismo</i>
<i>ay magiging mga Kristiyano.</i>

136
00:07:35,163 --> 00:07:36,083
<i>Pero bakit?</i>

137
00:07:36,163 --> 00:07:40,483
Sa kasamaang palad, wala nang buhay
ngayon sa mga sangkot sa Sinaunang Roma.

138
00:07:40,563 --> 00:07:44,003
Para malaman kung bakit nangyari iyon,
balikan natin ang mga sinaunang teksto,

139
00:07:44,083 --> 00:07:45,603
tulad ng pagkatapos ng isang relasyon.

140
00:07:46,723 --> 00:07:49,163
<i>Salamat sa makabagong agham ng pagbabasa,</i>

141
00:07:49,243 --> 00:07:51,763
<i>alam na natin ngayon</i>
<i>na ang Romanong Emperador Constantine,</i>

142
00:07:51,843 --> 00:07:54,203
<i>na ang ibig sabihin ng pangalan</i>
<i>ay pare-pareho o hindi nagbabago,</i>

143
00:07:54,283 --> 00:07:57,683
<i>ay sa 'di inaasahan bigla na lang</i>
<i>nagbago at naging Kristiyano.</i>

144
00:07:59,923 --> 00:08:02,883
'Di nagtagal ang lahat ng
mga Romano ay lumipat sa Kristiyanismo.

145
00:08:02,963 --> 00:08:04,043
At ilang panahon pa,

146
00:08:04,123 --> 00:08:06,883
tinigil na nila ng ang paghahagis
ng mga Kristiyano sa mga leon.

147
00:08:06,963 --> 00:08:08,363
Walang nakakaalam kung bakit.

148
00:08:10,643 --> 00:08:14,003
<i>Natagpuan ng mga Romano</i>
<i>ang Diyos sa loob ng halos magdamag lang.</i>

149
00:08:14,083 --> 00:08:18,123
<i>Ano mayroon sa relihiyon at nakukuha</i>
<i>ang loob natin nang 'di inaasahan?</i>

150
00:08:19,003 --> 00:08:22,483
Bakit kailangan nating maniwala sa
isang bagay na mas malaki kaysa sa'tin?

151
00:08:23,123 --> 00:08:26,203
Para ba hindi masyadong
mataba ang pakiramdam natin?

152
00:08:26,283 --> 00:08:28,283
PROPESOR NG PILOSOPIYA NG RELIHIYON

153
00:08:28,363 --> 00:08:32,923
Sa tingin ko ang pakiramdam
ng pagkakaroon ng layunin at halaga

154
00:08:33,003 --> 00:08:38,563
ay bumubuo ng napakahalagang
elemento ng isang masayang buhay.

155
00:08:38,643 --> 00:08:41,563
Pero nakakatulong siguro, kung
iisipin mo kung gaano kalaki ang mundo,

156
00:08:42,323 --> 00:08:44,363
biglang pumayat ka sa pakiramdam mo.

157
00:08:45,123 --> 00:08:46,363
Medyo posible nga.

158
00:08:46,443 --> 00:08:49,763
May mga taong biglaang
nagbabago ng relihiyon, 'di ba?

159
00:08:49,843 --> 00:08:52,203
Ang kaibigan kong si Paul
ay nagmamaneho sa Winchester

160
00:08:52,283 --> 00:08:54,723
nang tumaob ang isang trak
na nasa harapan niya,

161
00:08:54,803 --> 00:08:58,803
at mabilis na babangga na siya rito,
tapos bumagal ang galaw ng lahat.

162
00:08:58,883 --> 00:09:02,523
At si Paul, na 'di naman relihiyoso,
ay kinausap si Hesus at sinabi,

163
00:09:02,603 --> 00:09:05,883
"Pangako ko 'pag nakaligtas ako,
maniniwala ako sa iyo."

164
00:09:05,963 --> 00:09:10,643
Nakaligtas nga siya, pero may basag
sa bungo niya at nabali magkabilang binti.

165
00:09:10,723 --> 00:09:12,603
Bakit ginawa iyon ni Hesus sa kanya?

166
00:09:12,683 --> 00:09:16,243
Buweno, isang
napakahalagang tanong iyang nasabi mo

167
00:09:16,323 --> 00:09:18,443
tungkol sa kalikasan ng kalooban ng Diyos.

168
00:09:18,523 --> 00:09:20,163
-Talaga ba?
-Tunay.

169
00:09:20,843 --> 00:09:24,323
Kung naniniwala tayo
sa isang mabuting Diyos,

170
00:09:24,403 --> 00:09:27,843
bakit ang daming kasamaan sa mundo?

171
00:09:27,923 --> 00:09:30,443
-Ngayon, ang kaibigan mo…
-Si Paul.

172
00:09:30,523 --> 00:09:33,163
Si Paul, ang aksidente niya,

173
00:09:33,243 --> 00:09:37,603
hanggang saan maisisisi iyan
ng isang tao sa Diyos?

174
00:09:37,683 --> 00:09:39,523
Hindi Siya pinatawad ni Paul.

175
00:09:40,083 --> 00:09:42,523
Sabi niya, "'Pag nakita
ko uli si Kristo, patay siya."

176
00:09:45,563 --> 00:09:47,003
Tama.

177
00:09:47,763 --> 00:09:50,883
<i>Ang Roma ay naging tanglaw</i>
<i>ng pananampalatayang Kristiyano,</i>

178
00:09:50,963 --> 00:09:53,243
<i>ngunit malapit lang ang sakuna</i>

179
00:09:53,323 --> 00:09:56,363
<i>dahil ang mga Romano</i>
<i>ay lumipat sa relihiyon ng kapayapaan,</i>

180
00:09:56,443 --> 00:09:58,683
<i>tamang-tama lang para magapi</i>

181
00:09:58,763 --> 00:10:02,083
<i>ng ilang taong naniniwala</i>
<i>sa mga martilyo at pangwawasak.</i>

182
00:10:02,163 --> 00:10:03,523
<i>Sila ang mga Vandal,</i>

183
00:10:03,603 --> 00:10:07,283
<i>isang sinaunang pangkat</i>
<i>na kilala sa kanilang hilig sa pagwasak,</i>

184
00:10:07,363 --> 00:10:08,683
<i>tulad ng Guns N' Roses.</i>

185
00:10:13,523 --> 00:10:17,043
Sa ngayon, nakatayo ako sa ibabaw,
at sa loob din ng makabagong Roma,

186
00:10:17,123 --> 00:10:19,163
na, sa nakamamanghang pagkakataon,

187
00:10:19,243 --> 00:10:21,723
ay nasa parehong lugar ng sinaunang Roma.

188
00:10:21,803 --> 00:10:25,683
At dito naganap ang malagim
na pagsalakay ng mga Vandal sa lungsod.

189
00:10:26,323 --> 00:10:29,763
Ang sangkawang Vandal ay humugos dito,

190
00:10:29,843 --> 00:10:31,963
lampas sa kapihang bastos ang mga tauhan,

191
00:10:32,043 --> 00:10:36,163
hanggang dito sa ibaba, pumapatay,
nagnanakaw, at nanununog sa kahaban nito.

192
00:10:36,243 --> 00:10:40,123
Alam din nating wala pa
ang trapikong ito sa panulukan noon,

193
00:10:40,203 --> 00:10:41,403
kaya pwedeng 'di nila pinansin

194
00:10:41,483 --> 00:10:44,683
anumang mga senyales
sa kalsada sa oras ng pagsalakay nila.

195
00:10:44,763 --> 00:10:47,203
Isa pa, sarado siguro
ang tindahan ng pizza na iyon

196
00:10:47,283 --> 00:10:50,163
dahil tingin nila
ay Linggo nangyari ang pagdaluhong.

197
00:10:50,243 --> 00:10:53,163
At ayon sa TripAdvisor,
nagsasara ito sa katapusan ng linggo

198
00:10:53,243 --> 00:10:55,363
at 'di naman bagay sa malalaking grupo.

199
00:10:55,443 --> 00:10:57,803
Pero lahat ng iba pang
nakikita mo sa paligid dito

200
00:10:57,883 --> 00:11:00,043
ay mawawasak nang tuluyan.

201
00:11:02,123 --> 00:11:04,883
<i>Nang umalis ang</i>
<i>mga Vandal sa bahaging ito ng lungsod</i>

202
00:11:04,963 --> 00:11:06,203
<i>at pumunta sa susunod,</i>

203
00:11:06,283 --> 00:11:09,763
<i>wala silang iniwan kundi</i>
<i>pagkawasak at basura sa dinaanan nila.</i>

204
00:11:09,843 --> 00:11:12,803
Ang Roma ay sinira, winasak,

205
00:11:12,883 --> 00:11:15,043
hanggang sa madurog.

206
00:11:15,123 --> 00:11:19,643
<i>At nang bumagsak ang Roma,</i>
<i>natapos ang buong Imperyong Romano.</i>

207
00:11:19,723 --> 00:11:23,763
Ang madilim na panahong sumunod
ay nakilala bilang ang Madilim na Panahon.

208
00:11:25,923 --> 00:11:27,323
Ay, bwisit!

209
00:11:27,403 --> 00:11:30,403
Sa pandinig parang sintomas
ang dilim-panahon, hindi ba?

210
00:11:31,083 --> 00:11:33,083
Alam mo na, parang salot.

211
00:11:33,163 --> 00:11:35,203
Ang ibig mo bang sabihin
ay ang Madilim na Panahon?

212
00:11:35,283 --> 00:11:36,803
Ay, tama. Iyon ba 'yon?

213
00:11:36,883 --> 00:11:40,043
Kung ang ibig mong
sabihin ay isang makalumang termino

214
00:11:40,123 --> 00:11:42,403
-sa unang bahagi ng Gitnang Panahon.
-Tama.

215
00:11:42,483 --> 00:11:44,523
Kaya lang hindi na namin
ginagamit ang terminong iyon.

216
00:11:44,603 --> 00:11:45,643
Ay, hindi ba?

217
00:11:45,723 --> 00:11:50,123
Napakanegatibo ang konotasyon noon,
ng pagiging madilim at ignorante

218
00:11:50,203 --> 00:11:52,843
-at malungkot na panahon at…
-Totoo naman.

219
00:11:52,923 --> 00:11:54,203
Hindi naman.

220
00:11:54,283 --> 00:11:58,123
May mga pilosopo, at mananalaysay,
at mga pintor, at manunulat.

221
00:11:58,203 --> 00:12:00,083
Pero medyo basura iyon.

222
00:12:01,243 --> 00:12:03,883
<i>Ang Madilim na Panahon</i>
<i>ay isang miserableng kapanahunan,</i>

223
00:12:03,963 --> 00:12:06,963
<i>kung kailan ang buong</i>
<i>Europa ay nangangapa sa dilim,</i>

224
00:12:07,043 --> 00:12:10,523
<i>nabunggo ang mga lulod sa mga bagay</i>
<i>at tinubuan ng lahat ng mga sakit.</i>

225
00:12:10,603 --> 00:12:12,883
<i>Nakakasuya siguro ito sa mga tao.</i>

226
00:12:13,563 --> 00:12:17,483
Kapag sinabing panahon ng medieval,
mayroong parang nakakainis,

227
00:12:17,563 --> 00:12:20,443
Hey-Nonny-No
na musikang patuloy na tumutugtog.

228
00:12:20,523 --> 00:12:22,763
-Oo, medyo.
-Alam mo… ang musikang iyon?

229
00:12:22,843 --> 00:12:24,003
Alam mo, iyong ganoong…

230
00:12:28,923 --> 00:12:29,803
Oo.

231
00:12:39,923 --> 00:12:42,203
Oo. Oo, marami niyan.

232
00:12:42,283 --> 00:12:44,963
Saan galing ang tunog na iyon?
Hindi ba nila pwedeng patayin 'yon?

233
00:12:45,683 --> 00:12:48,003
<i>Ang Madilim na Panahon</i>
<i>ay isang trahedya para sa pag-unlad ng tao</i>

234
00:12:48,083 --> 00:12:52,523
<i>na ibinalik ang pag-usad</i>
<i>ng 5G ng daan-daang taon.</i>

235
00:12:52,603 --> 00:12:55,323
Kaya, nagkaroon tayo
ng Madilim na Panahon.

236
00:12:55,403 --> 00:12:57,323
Nagkaroon na ba ng Maliwanag na Panahon?

237
00:12:57,403 --> 00:13:02,923
Ipinagpalagay ng mga tao
mula sa unang bahagi ng modernong panahon,

238
00:13:03,003 --> 00:13:06,483
ang tinatawag na "Renaissance,"
na ang kanila ay ang panahon ng liwanag.

239
00:13:06,563 --> 00:13:09,003
At siyempre, mayroon
tayong isang buong panahon pagkaraan nito

240
00:13:09,083 --> 00:13:11,563
na tinawag ng mga tao na Kaliwanagan.

241
00:13:11,643 --> 00:13:14,843
Sa episode na ito ba 'yan,
o lalabas ba iyon sa susunod?

242
00:13:14,923 --> 00:13:17,323
Ang hula ko
ay sa susunod pa 'yon lalabas.

243
00:13:17,403 --> 00:13:19,283
Anong episode ba tayo ngayon?

244
00:13:19,963 --> 00:13:23,083
Ako… Tungkol siguro sa Gitnang Panahon.

245
00:13:24,043 --> 00:13:27,283
Oo, pero pangatlong
episode ba 'yon, pang-apat?

246
00:13:28,603 --> 00:13:30,083
Hindi yata ako sigurado.

247
00:13:30,163 --> 00:13:32,003
Pareho lang tayong naliligaw dito, ano?

248
00:13:32,643 --> 00:13:34,363
Napakasama nito.

249
00:13:35,923 --> 00:13:40,003
Pero sa kabutihang-palad, hindi lang
Europa ang bansang may kasaysayan noon.

250
00:13:40,083 --> 00:13:43,483
Naniniwala na ang mga pantas sa mga
bansang tulad ng Timog Amerika at Asya

251
00:13:43,563 --> 00:13:45,643
na mayroon din silang
sariling mga kasaysayan,

252
00:13:45,723 --> 00:13:49,003
at pinapausad nila ang sibilisasyon
sa mga nakakatawa, kakaiba,

253
00:13:49,083 --> 00:13:50,523
at maliliit na dayuhang paraan nila.

254
00:13:51,683 --> 00:13:53,603
<i>Ito ang lungsod ng Chichen Itza,</i>

255
00:13:53,683 --> 00:13:56,523
<i>itinayo ng mga Mayan</i>
<i>sa lugar na ngayon ay Mehiko na.</i>

256
00:13:56,603 --> 00:13:57,963
<i>At ito ang pinakasentro nito,</i>

257
00:13:58,043 --> 00:14:00,003
<i>ang Templo ni Kukulkan.</i>

258
00:14:00,083 --> 00:14:01,843
'Pag dinala ka dito
1,000 taon na ang nakakaraan,

259
00:14:01,923 --> 00:14:03,963
malamang, isasakripisyo ka na

260
00:14:04,043 --> 00:14:06,443
upang payapain si Chaac,
ang diyos ng ulan ng Mayan.

261
00:14:06,523 --> 00:14:08,483
Ngayon, malamang na dadaan ka

262
00:14:08,563 --> 00:14:12,043
bilang bahagi ng isang kaaya-ayang byahe
mula sa kalapit na resort ng Tulum.

263
00:14:13,883 --> 00:14:14,963
<i>Doon ako tutuloy,</i>

264
00:14:15,043 --> 00:14:18,323
<i>sa five-star</i>
<i>na Casa de Lujo Hotel and Spa.</i>

265
00:14:18,403 --> 00:14:20,123
<i>Itong resort na kasama na lahat,</i>

266
00:14:20,203 --> 00:14:22,243
<i>na nakasilong</i>
<i>sa perpektong baybayin ng Tulum,</i>

267
00:14:22,323 --> 00:14:24,523
<i>ay talagang nangunguna sa karangyaan.</i>

268
00:14:25,123 --> 00:14:28,923
Lahat ng silid ay en-suite, at sa
nakamamanghang tanawing ito ng karagatan,

269
00:14:29,003 --> 00:14:31,323
mahirap makaisip
ng dahilan para bumangon.

270
00:14:31,403 --> 00:14:34,483
<i>Maliban, siyempre, sa magandang</i>
<i>tabing dagat at palagiang sikat ng araw</i>

271
00:14:34,563 --> 00:14:35,963
<i>dito mismo sa iyong pintuan.</i>

272
00:14:36,763 --> 00:14:38,923
<i>Kung napakainit na ng araw,</i>

273
00:14:39,003 --> 00:14:40,603
<i>may tatlong languyang mapagpapalamigan.</i>

274
00:14:40,683 --> 00:14:42,923
<i>Pati isang para sa</i>
<i>mga nasa tamang edad lang.</i>

275
00:14:43,003 --> 00:14:45,003
<i>Marami ring para sa mga bata,</i>

276
00:14:45,083 --> 00:14:47,203
<i>sa Turtle Club,</i>
<i>mabibigyan sila ng bakasyon</i>

277
00:14:47,283 --> 00:14:50,403
<i>mula sa diumano'y mahalagang</i>
<i>mga munting buhay nila sa ngayon.</i>

278
00:14:50,483 --> 00:14:53,123
<i>At may limang restawran</i>
<i>sa lugar na mapagpipilian,</i>

279
00:14:53,203 --> 00:14:55,163
<i>hindi ka mananawa sa pagkain.</i>

280
00:14:55,243 --> 00:14:58,563
<i>Kung kulang pa lahat ng iyon,</i>
<i>ang nakamamanghang Inspiration Spa</i>

281
00:14:58,643 --> 00:15:01,043
<i>ay nag-aalok ng de-klaseng</i>
<i>pagpipilian para sa kagalingan,</i>

282
00:15:01,123 --> 00:15:03,443
<i>mula sa pagkikil ng kuko sa paa</i>
<i>hanggang sa mga pagkuskos.</i>

283
00:15:04,643 --> 00:15:07,443
<i>At paglubog ng araw,</i>
<i>magsisimula ang buhay sa gabi.</i>

284
00:15:07,523 --> 00:15:10,603
<i>Kasama ang lahat</i>
<i>ng lokal na alak at serbesa,</i>

285
00:15:10,683 --> 00:15:12,443
<i>walang dahilan para magpigil.</i>

286
00:15:13,163 --> 00:15:15,883
<i>Sa sikat ng araw</i>
<i>sa buong araw at party buong gabi,</i>

287
00:15:15,963 --> 00:15:17,843
<i>hindi mo gugustuhing umuwi.</i>

288
00:15:17,923 --> 00:15:20,643
<i>Namalagi si Philomena ng limang gabi</i>
<i>sa Casa de Lujo Hotel and Spa.</i>

289
00:15:20,723 --> 00:15:23,203
<i>Lahat ng presyo ay nagmumula</i>
<i>sa £200 bawat tao bawat gabi,</i>

290
00:15:23,283 --> 00:15:25,523
<i>batay sa dalawang</i>
<i>magsasalo, hindi kasama ang VAT.</i>

291
00:15:25,603 --> 00:15:26,843
<i>May mga tuntunin at kundisyon.</i>

292
00:15:32,883 --> 00:15:35,083
<i>Habang ang mga Mayan</i>
<i>ay sumasamba sa kanilang mga diyos,</i>

293
00:15:35,163 --> 00:15:37,403
<i>libo-libong milya ang layo sa Arabia,</i>

294
00:15:37,483 --> 00:15:41,963
<i>isang propetang pangalan ay Muhammad</i>
<i>ang nagtatag ng isa pang relihiyon, Islam.</i>

295
00:15:43,003 --> 00:15:45,923
Malinaw, ang Islam ay maaaring
maging isang sensitibong paksa,

296
00:15:46,003 --> 00:15:49,203
at sabi ng mga prodyuser
kung hindi ko susundin ang iskrip na ito,

297
00:15:49,283 --> 00:15:52,683
pwede akong maging dahilan ng
isang seryosong insidenteng internasyonal.

298
00:15:59,403 --> 00:16:01,083
Medyo dagok 'yon, sa totoo lang.

299
00:16:01,923 --> 00:16:03,243
Ayos lang, mag-iimbento ako.

300
00:16:03,843 --> 00:16:07,003
Kaya, ano ang masasabi natin
tungkol sa Islam?

301
00:16:07,683 --> 00:16:08,523
Sa isang bagay…

302
00:16:08,603 --> 00:16:13,043
ANG NILALAMAN NA ITO
AY HINDI MAAARI SA IYONG TERITORYO

303
00:16:23,043 --> 00:16:26,203
Ako, sa tingin ko walang
kontrobersyal sa lahat ng iyon.

304
00:16:27,123 --> 00:16:30,763
<i>Ang Islam ay kumakatawan sa radikal</i>
<i>na paghiwalay sa mga nakaraang relihiyon</i>

305
00:16:30,843 --> 00:16:34,403
<i>dahil ang mga gusali nito</i>
<i>ay medyo iba ang hugis.</i>

306
00:16:35,963 --> 00:16:38,003
<i>Lumawak ito sa buong mundo</i>

307
00:16:38,083 --> 00:16:41,083
<i>halos singbilis na sa akala</i>
<i>ng Fox News ay bilis nila hanggang ngayon.</i>

308
00:16:42,243 --> 00:16:45,643
Ito ay isang malinaw na 'di
malabanang pagkalat, gaya ng Nutella.

309
00:16:47,523 --> 00:16:51,683
Sabi ng Koran na ang pag-iipon
ng kaalaman ay isang makabuluhang gawain.

310
00:16:51,763 --> 00:16:53,683
Kaya, ang mga Islamikong mega-nerd

311
00:16:53,763 --> 00:16:56,243
ay lumikha ng
mga unang unibersidad at aklatan,

312
00:16:57,043 --> 00:17:00,323
naglalaman ng lahat ng kaalaman sa mundo

313
00:17:00,403 --> 00:17:04,123
na, sa puntong iyon, ay baka magkasya
sa isang polyeto, para maging patas.

314
00:17:16,043 --> 00:17:18,683
Dahil kailangan nila ng dagdag
kaalaman para mapuno ang aklatan,

315
00:17:19,443 --> 00:17:23,683
nag-aral ang mga pantas na Muslim
ng matematika, kalkulus, heometriya,

316
00:17:23,763 --> 00:17:27,283
at, siyempre,
ang pinakatunog Islamiko, ang alhebra.

317
00:17:28,402 --> 00:17:31,723
<i>Ayaw padaig,</i>
<i>ang Kristiyanismo ay lumalawak din,</i>

318
00:17:31,803 --> 00:17:33,243
<i>salamat sa mga misyonero.</i>

319
00:17:34,043 --> 00:17:36,723
<i>Kilala ang mga</i>
<i>misyonero sa kanilang posisyon,</i>

320
00:17:36,803 --> 00:17:39,443
<i>na ang malaking tao,</i>
<i>ang Diyos, ay nasa itaas</i>

321
00:17:39,523 --> 00:17:42,243
<i>at ang lahat sa atin</i>
<i>ay dapat humiga at nasa ibaba.</i>

322
00:17:43,323 --> 00:17:44,603
Ipinadala ng Papa,

323
00:17:44,683 --> 00:17:47,563
dinala ng mga
misyonero ang Bibliya at ang krus

324
00:17:47,643 --> 00:17:49,243
at naglayag mula dito,

325
00:17:49,323 --> 00:17:52,763
maingat na naglakbay sa buong mapa,

326
00:17:52,843 --> 00:17:57,083
at kalaunan ay nakarating dito sa Irlanda,

327
00:17:57,163 --> 00:18:00,363
kung saan ikinalat nila ang salita
sa pagbabasa nang malakas mula sa…

328
00:18:01,323 --> 00:18:02,723
Teka, nakalimutan ko 'yong libro.

329
00:18:04,603 --> 00:18:08,243
<i>Ang paglalakbay nang panahong iyon</i>
<i>ay napakamapanganib at nakakapanghina,</i>

330
00:18:08,323 --> 00:18:10,083
<i>kaya hindi gugustuhin</i>
<i>ng mga unang misyonero</i>

331
00:18:10,163 --> 00:18:12,883
<i>na maglakbay nang</i>
<i>dalawang beses, kagaya ko.</i>

332
00:18:12,963 --> 00:18:13,923
IRLANDA

333
00:18:14,003 --> 00:18:16,163
Pero pagdating nila
sa kanilang destinasyon,

334
00:18:16,243 --> 00:18:19,043
ang dala nila ay
magpapabago sa mundo kailanpaman.

335
00:18:19,123 --> 00:18:20,963
Ang Bibliya at ang…

336
00:18:22,643 --> 00:18:23,763
Sino ang naglipat ng krus?

337
00:18:23,843 --> 00:18:27,123
<i>Ang Kristiyanismo ay ang fidget</i>
<i>spinner noong panahong medieval,</i>

338
00:18:27,203 --> 00:18:29,523
<i>isang malaking uso</i>
<i>na tatagal magpakailanman.</i>

339
00:18:30,083 --> 00:18:32,923
<i>Humantong iyon sa pagpatok</i>
<i>ng relihiyosong ikonograpiya.</i>

340
00:18:33,003 --> 00:18:35,523
<i>Ang mga larawan ni Hesus</i>
<i>ay naroon kahit saan ka tumingin.</i>

341
00:18:36,963 --> 00:18:40,123
Noong panahong medieval,
maraming mga pinintang larawan ni Hesus.

342
00:18:40,203 --> 00:18:42,643
Paano siya nakahanap ng oras
para magmodelo sa mga pintor?

343
00:18:42,723 --> 00:18:44,883
Gaano siya kaabala?

344
00:18:44,963 --> 00:18:48,883
Palagi siyang nasa lahat ng dako…

345
00:18:49,963 --> 00:18:51,403
hindi literal.

346
00:18:51,483 --> 00:18:54,443
Pinipinta nila siya mula sa memorya,

347
00:18:54,523 --> 00:18:58,083
gaya ng paglalarawan sa
akyat-bahay sa isang tagaguhit ng pulisya,

348
00:18:58,163 --> 00:19:01,363
pero akyat-bahay na anak ng Diyos?

349
00:19:01,443 --> 00:19:05,163
Sa lahat ng larawan
ni Hesus, may dalawang anyo, 'di ba?

350
00:19:05,243 --> 00:19:09,483
Isa siyang sanggol
o ipinapako siya sa krus.

351
00:19:09,563 --> 00:19:13,123
May mga larawan bang ipinapako
siya sa krus bilang isang sanggol?

352
00:19:14,603 --> 00:19:16,323
Wala.

353
00:19:16,403 --> 00:19:20,603
Sinayang nila ang pagkakataon,
'di ba, upang makakuha ng simpatiya?

354
00:19:20,683 --> 00:19:22,883
Ipininta ba ni Hesus ang kanyang sarili?

355
00:19:24,843 --> 00:19:25,803
Ito…

356
00:19:25,883 --> 00:19:27,043
Hindi sa palagay ko.

357
00:19:27,123 --> 00:19:29,323
Walang tala na nangyari iyon.

358
00:19:29,403 --> 00:19:30,883
Makakasiguro ba tayo?

359
00:19:30,963 --> 00:19:33,563
Baka 'di niya pinirmahan.
Medyo mapagkumbaba siya, 'di ba?

360
00:19:35,523 --> 00:19:36,843
Mapagkumbaba siya sa ibang bagay.

361
00:19:36,923 --> 00:19:39,403
Sinabi rin niya na siya ay anak ng Diyos.

362
00:19:39,483 --> 00:19:41,043
Oo, pwedeng sinarili niya na lang 'yon.

363
00:19:41,683 --> 00:19:43,723
Hindi sana siya pinatay.

364
00:19:43,803 --> 00:19:45,523
Oo! Ang tanga.

365
00:19:46,163 --> 00:19:49,843
<i>Siyempre, 'di lang si Hesus ang diyos</i>
<i>na nagbigay inspirasyon sa sining.</i>

366
00:19:49,923 --> 00:19:52,203
<i>Marami ring ipinintang</i>
<i>larawan ni Muhammad,</i>

367
00:19:52,283 --> 00:19:55,283
<i>Pero pumirma ang prodyuser na</i>
<i>nangangakong 'di ipapakita ang mga iyon.</i>

368
00:19:55,363 --> 00:19:57,083
<i>Pagsapit ng ika-11 siglo,</i>

369
00:19:57,163 --> 00:20:00,323
<i>karamihan sa mga bansang</i>
<i>Europeo ay lumipat sa Kristiyanismo,</i>

370
00:20:00,403 --> 00:20:03,443
<i>pero 'di iyon naging hadlang</i>
<i>sa pakikipagdigma nila sa isa't-isa.</i>

371
00:20:04,083 --> 00:20:08,323
<i>Tapos, noong 1095, hinikayat sila</i>
<i>ni Pope Urbano II na itigil ang labanan,</i>

372
00:20:08,403 --> 00:20:11,883
<i>magsama-sama sa pagkakaisa</i>
<i>at sa halip ay salakayin ang mga Muslim.</i>

373
00:20:12,963 --> 00:20:16,683
Sumang-ayon ang mga Haring Europeo
at naglunsad ng armadong kawanggawa,

374
00:20:16,763 --> 00:20:20,043
upang puwersahang bigyan
ang mundo ng Islam ng mga krusipiho.

375
00:20:20,123 --> 00:20:22,203
Tinawag nila itong Crus-Aid.

376
00:20:22,883 --> 00:20:25,483
<i>'Di nagtagal, ang mga hukbo mula</i>
<i>sa Europa ay tumungo sa silangan,</i>

377
00:20:25,563 --> 00:20:28,643
<i>umaasang makapagsagawa</i>
<i>ng isang matuwid na pananakop sa mundo.</i>

378
00:20:29,523 --> 00:20:31,043
Kaya, sa panahon ng Krusada,

379
00:20:31,123 --> 00:20:34,803
nagtungo sila
sa Herusalem na nakasuot ng baluti.

380
00:20:34,883 --> 00:20:36,523
Parang 'di komportable 'yon talaga.

381
00:20:37,083 --> 00:20:38,563
May nag-isponsor ba noon?

382
00:20:39,363 --> 00:20:41,923
Masasabing
inisponsoran 'yon ng simbahan…

383
00:20:42,003 --> 00:20:42,883
Oo.

384
00:20:43,403 --> 00:20:45,483
…dahil ang mga
ekspedisyong ito ay kailangang pondohan.

385
00:20:45,563 --> 00:20:50,203
Ang kaibigan kong si Paul ay inisponsoran
ng 30-milya paglalakad papuntang Harrogate

386
00:20:50,283 --> 00:20:52,723
nakadamit Spider-Man
para sa Tulong Para sa mga Bayani.

387
00:20:52,803 --> 00:20:57,323
At sa araw na iyon, nagka diarrhea siya
ng matindi, pero nagpatuloy siya.

388
00:20:57,403 --> 00:21:02,483
At isa 'yon sa pinakamarangal
pero nakakadiring bagay na nakita ko.

389
00:21:02,563 --> 00:21:07,363
Kalaunan, nakialam na ang mga
nag-organisa pero nakalikom siya ng £368.

390
00:21:07,443 --> 00:21:09,963
Alam mo, hindi ginawa
iyon ng mga Krusada, 'di ba?

391
00:21:11,283 --> 00:21:12,123
Hindi.

392
00:21:12,723 --> 00:21:16,323
Noong 1099, nasakop
ng mga Kristiyano ang Herusalem.

393
00:21:16,403 --> 00:21:18,723
Pero isang taktikal
na pagkakamali ang nagawa nila,

394
00:21:18,803 --> 00:21:20,163
hindi nila ito iniuwi.

395
00:21:20,723 --> 00:21:24,683
<i>Kaya, ang mga Muslim, sa pamumuno</i>
<i>ni Saladin, ay nagkrusada kaagad pabalik,</i>

396
00:21:24,763 --> 00:21:27,163
<i>nagawang bawiin ang Herusalem.</i>

397
00:21:27,763 --> 00:21:31,323
<i>Sa ngayon, lahat</i>
<i>ay talagang nahihilig sa Krusada,</i>

398
00:21:31,403 --> 00:21:33,323
<i>kaya sinimulan nilang</i>
<i>gawin iyon nang regular,</i>

399
00:21:33,403 --> 00:21:37,243
<i>balik-balik na laban para malaman kung</i>
<i>aling panig ang mananalo ngayong taon.</i>

400
00:21:38,043 --> 00:21:40,443
Parang napakamarahas ng mga Krusada.

401
00:21:40,523 --> 00:21:43,403
Bakit 'di lahat ng relihiyon ay
matutong mamuhay nang sama-samang payapa

402
00:21:43,483 --> 00:21:44,763
tulad nila sa Irlanda?

403
00:21:45,803 --> 00:21:48,363
Palagay ko kung makahanap ka
ng makakasagot sa tanong na iyan,

404
00:21:48,443 --> 00:21:52,843
dapat mong ilathala iyon
sa lalong madaling panahon.

405
00:21:52,923 --> 00:21:54,483
Tama, oo, okay.

406
00:21:55,363 --> 00:21:57,643
<i>Ngunit habang nagsasapakan</i>
<i>ang mga Kristiyano at Muslim,</i>

407
00:21:57,723 --> 00:22:01,963
<i>isang taong milya ang layo ang</i>
<i>nagpakita sa kanila ng tamang pangdirigma.</i>

408
00:22:03,683 --> 00:22:06,723
Ang lalaking iyon ay ang pinuno
ng mga Mongol, si Genghis Khan.

409
00:22:06,803 --> 00:22:12,203
Sa Mongol, ibig sabihin ng "Khan"
ay "hari", at ang "Genghis" ay… iba pa.

410
00:22:13,243 --> 00:22:15,883
<i>Sa panahon ngayon,</i>
<i>si Genghis Khan ay nababanggit sa usapan</i>

411
00:22:15,963 --> 00:22:17,683
<i>mas madalang pa kay Dennis Quaid,</i>

412
00:22:18,763 --> 00:22:21,003
<i>pero noon, siya ang</i>
<i>pinakakinatatakutang tao sa Daigdig.</i>

413
00:22:22,803 --> 00:22:25,123
<i>Si Genghis at ang kanyang</i>
<i>mga Mongol ay malayang nanakop</i>

414
00:22:25,203 --> 00:22:27,643
<i>sa buong Europa at Asya.</i>

415
00:22:27,723 --> 00:22:30,683
<i>Milyun-milyong libong tao</i>
<i>ay walang awang pinaslang.</i>

416
00:22:32,043 --> 00:22:33,883
Marami doon ay pinugutan ng ulo.

417
00:22:33,963 --> 00:22:37,043
Ang iba ay tinapyasan muna ng
mga binti, pagkatapos ay braso o ano pa

418
00:22:37,123 --> 00:22:38,243
at tapos baka mukha nila,

419
00:22:38,323 --> 00:22:40,843
na malamang ay sumisigaw pa
habang tumitilapon sa kubo,

420
00:22:40,923 --> 00:22:42,243
o kung saan man sila nakatira.

421
00:22:42,323 --> 00:22:45,403
Tapos ay baka kinuha ng mga
mananakop ang mga bangkay at tinadtad

422
00:22:45,483 --> 00:22:49,083
at pinakuluan sa sopas at inukit
lahat ng itinapong buto ng balakang

423
00:22:49,163 --> 00:22:51,043
na malalaking sandok para inumin ito,

424
00:22:51,123 --> 00:22:53,763
at tapos ay umupo sa paligid ng
pugon na humihigop ng madugong sopas

425
00:22:53,843 --> 00:22:55,723
at tumatawa at nagbibiruan.

426
00:22:55,803 --> 00:22:58,123
Ang totoo, seryosong wala sa ayos 'yon.

427
00:22:58,203 --> 00:23:01,643
Gaano karaming dugo, sa sukat ng mangkok,

428
00:23:02,363 --> 00:23:06,043
ang dumanak dahil kay Genghis Khan?

429
00:23:06,123 --> 00:23:09,203
Kung gayon, dapat malaman
ang bilang ng mga taong napatay.

430
00:23:09,283 --> 00:23:10,283
MANANALAYSAY

431
00:23:10,363 --> 00:23:12,363
-Tama.
-May mga kwento na

432
00:23:12,443 --> 00:23:16,243
ilang daang sundalong Mongol

433
00:23:16,323 --> 00:23:19,483
ay pumatay ng marahil
ay hanggang isang milyong tao.

434
00:23:19,563 --> 00:23:22,443
-Ilang mangkok ang nasa isang tao?
-Palagay ko walo.

435
00:23:22,523 --> 00:23:26,363
-Pinakamababa, walong milyong mangkok?
-Oo.

436
00:23:26,443 --> 00:23:28,843
At, siyempre, wala silang
mga banko ng dugo noon, di ba?

437
00:23:28,923 --> 00:23:30,083
Sayang naman.

438
00:23:32,323 --> 00:23:34,083
<i>Sa lahat ng nangyayari</i>
<i>sa kanilang pintuan,</i>

439
00:23:34,163 --> 00:23:38,443
<i>kataka-taka bang ang mga tao sa Europa</i>
<i>ay nagtayo ng mga pinatibay na tahanan?</i>

440
00:23:38,523 --> 00:23:40,243
<i>Ang sagot ay hindi.</i>

441
00:23:43,843 --> 00:23:47,043
Nakatayo ako ngayon dito
sa kung ano mang kastilyong ito,

442
00:23:47,123 --> 00:23:50,603
'di ko maiwasang magtaka kung paano
ang buhay noong panahong medieval,

443
00:23:50,683 --> 00:23:53,083
dahil tapos na ang panahong medieval,

444
00:23:53,163 --> 00:23:55,443
kaya ang magtaka na lang, ang magagawa ko.

445
00:23:56,163 --> 00:23:57,283
Pero isipin mo na lang.

446
00:23:57,363 --> 00:24:01,683
Dito, sa gitnang atrium, nakalatag
ang mga mesa para sa isang piging.

447
00:24:01,763 --> 00:24:04,923
Ang mga tao
ay nagtatagayan at nagtatawanan.

448
00:24:05,003 --> 00:24:10,083
Ang mesa ay puno
ng mga pigi ng usa, blackbird pie,

449
00:24:10,163 --> 00:24:12,243
inihaw na gansa sa loob ng baboy.

450
00:24:12,883 --> 00:24:14,003
Kumpleto.

451
00:24:14,083 --> 00:24:16,923
Maliit na mangkok
ng mga plum doon. Pang-ulam yata.

452
00:24:17,803 --> 00:24:22,283
Dito, ang mga magbubukid
ay paroo't parito na nakapustura.

453
00:24:22,363 --> 00:24:25,043
Isang kabalyero…
kumakalansing sa kanyang baluti.

454
00:24:25,763 --> 00:24:29,843
Sa sulok na ito, may tumutugtog
ng medieval na musikang plauta.

455
00:24:30,603 --> 00:24:32,883
At sa harap nito, isang payaso,

456
00:24:32,963 --> 00:24:35,043
patalon-talon
na may maliliit na kampana.

457
00:24:36,683 --> 00:24:38,843
May isang malaking dambuhalang nanonood…

458
00:24:39,883 --> 00:24:41,203
natutuwa sa tanawing iyon.

459
00:24:42,043 --> 00:24:44,603
Sa dulong ito, nakaupo
ang Hari sa kanyang trono

460
00:24:44,683 --> 00:24:46,963
sa tabi ng Reyna,
isang obispo at isang tore.

461
00:24:47,603 --> 00:24:50,043
Pinapanood nila
si Merlin na pinupugutan ng ulo,

462
00:24:50,123 --> 00:24:53,683
na gumugulong
sa sahig hanggang doon,

463
00:24:54,923 --> 00:24:56,723
kung saan nilamon ito ng ilang baboy-ramo.

464
00:24:59,563 --> 00:25:00,763
Nakakadiri 'yon.

465
00:25:01,403 --> 00:25:02,843
Swerte kayo 'di n'yo nakita 'yon.

466
00:25:03,803 --> 00:25:06,203
Biglang naudlot ang kasayahan

467
00:25:06,283 --> 00:25:10,523
nang mabasag ang salaming bintana
at lumipad ang isang pana sa silid.

468
00:25:10,603 --> 00:25:12,483
Tumama ito sa pader,

469
00:25:12,563 --> 00:25:14,883
sa gitna mismo ng Bayeux Tapestry

470
00:25:14,963 --> 00:25:17,483
Umalingawngaw ang mga
singhap at naging mga bulongan,

471
00:25:17,563 --> 00:25:21,763
habang hinugot ni Thomas A Becket,
ako iyon, ang pana mula sa dingding.

472
00:25:25,163 --> 00:25:26,043
Maghintay ka.

473
00:25:26,763 --> 00:25:27,843
Ay, Kristo.

474
00:25:30,443 --> 00:25:32,883
May mensahe sa pana.

475
00:25:32,963 --> 00:25:36,563
Maingat na tinanggal ni Thomas
ang mensahe, itinapon ang pana…

476
00:25:36,643 --> 00:25:38,003
-Aray!
-Paumanhin.

477
00:25:38,603 --> 00:25:41,643
…iniladlad ang mensahe
at binasa ito nang malakas.

478
00:25:45,843 --> 00:25:47,523
Ito ay mula kay Robin Hood,

479
00:25:47,603 --> 00:25:49,763
nagbabanta ng
paghihiganti sa buong Mesang Bilog

480
00:25:49,843 --> 00:25:51,283
sa ginawa nito kay Gandalf.

481
00:25:52,763 --> 00:25:55,563
Isa pang singhap, hinimatay ang payaso,

482
00:25:55,643 --> 00:26:00,243
napuno ang silid ng nag-aalalang
bulungan, at lumakas at naging hiyawan.

483
00:26:00,323 --> 00:26:01,843
Ito ay kaguluhan.

484
00:26:01,923 --> 00:26:03,803
Nabaliw ang plauta.

485
00:26:03,883 --> 00:26:06,803
Isang sumasayaw na oso
ang umuungol sa dalamhati.

486
00:26:06,883 --> 00:26:10,443
May nagsimulang magkarga
ng mga baboy sa isang tirador.

487
00:26:10,523 --> 00:26:13,723
Isang Space Invader
ang lumutang sa silid,

488
00:26:13,803 --> 00:26:17,803
dumudumi ng isang harpsichord
na gawa sa salaming kabayo sa sahig.

489
00:26:18,963 --> 00:26:21,363
Sa wakas, sa dulong ito,

490
00:26:21,443 --> 00:26:24,683
tumayo ang Hari,
hinampas ang malyete niya.

491
00:26:24,763 --> 00:26:26,483
Sumigaw siya, "Kaayusan, kaayusan!"

492
00:26:26,563 --> 00:26:29,403
Pero sa malalim na boses
ng lalaki, na may puntong medieval.

493
00:26:30,363 --> 00:26:32,123
Tumahimik ang kastilyo.

494
00:26:33,123 --> 00:26:34,883
Maririnig mong malaglag ang aspile,

495
00:26:35,443 --> 00:26:36,883
pero hindi literal.

496
00:26:36,963 --> 00:26:39,803
"Pugutan siya ng ulo!", sigaw ng Hari.

497
00:26:40,403 --> 00:26:43,403
At diyan natapos. Okay na ulit ang lahat.

498
00:26:43,483 --> 00:26:47,483
Nakatayo ang payaso,
nagpatuloy na ang musika.

499
00:26:47,563 --> 00:26:49,643
Lahat ay masayang naglalasing.

500
00:26:50,443 --> 00:26:53,083
Balik sa normal ang buhay sa kastilyo.

501
00:26:53,163 --> 00:26:56,603
Tamang-tama lang nang ang lahat
ay biglang mamatay mula sa salot.

502
00:26:57,443 --> 00:27:00,883
Sabagay, ganyan
ang buhay sa aking kastilyo.

503
00:27:01,523 --> 00:27:03,923
Naisip mo na ba talaga
ang tungkol sa kastilyo mo?

504
00:27:06,403 --> 00:27:09,083
<i>Pero 'di pwedeng magtago na lang</i>
<i>sa likod ng makapal na pader ang tao</i>

505
00:27:09,163 --> 00:27:11,763
<i>habang nagaganap</i>
<i>ang mga banal na digmaan sa labas.</i>

506
00:27:13,163 --> 00:27:17,643
Dapat binubuklod ng relihiyon ang
sangkatauhan sa pagkakaisa at pagngiti,

507
00:27:18,203 --> 00:27:20,323
pero mas nagtagumpay ito sa pagwarak dito

508
00:27:20,403 --> 00:27:22,283
na parang oso sa paanakan.

509
00:27:23,003 --> 00:27:25,563
Hindi alam ng simbahang ito
at ng ibang tulad nito

510
00:27:25,643 --> 00:27:28,003
na isang naghahamon ang parating na.

511
00:27:28,683 --> 00:27:33,083
<i>Sa susunod, makikita natin ang bagong</i>
<i>henerasyon ng mga manlilikha at pantas,</i>

512
00:27:33,163 --> 00:27:35,163
<i>at hinamon nila ang Diyos sa isang laban</i>

513
00:27:35,243 --> 00:27:38,803
<i>sa panahong tinatawag ng</i>
<i>mga mananalaysay na Ang Renaissance.</i>

514
00:27:39,483 --> 00:27:42,243
Maganda ba talaga ang larawan ito

515
00:27:42,323 --> 00:27:45,083
o isa ba ito doon
sa akala lang natin ay masarap

516
00:27:45,163 --> 00:27:47,923
dahil ang sabi sa atin
ay masarap 'yon, gaya ng seafood?

517
00:28:06,683 --> 00:28:10,683
Ang pagsasalin ng subtitle ay ginawa ni:
Lodi Quintana