1
00:00:09,043 --> 00:00:11,483
<i>‎Đây là hành tinh của chúng ta.</i>

2
00:00:11,563 --> 00:00:12,883
<i>‎Trái Đất.</i>

3
00:00:13,563 --> 00:00:15,483
‎Là hành tinh mà hiện giờ tôi đang đứng.

4
00:00:16,043 --> 00:00:18,283
‎Trừ khi bạn đang xem
‎trên một chuyến bay dài

5
00:00:18,363 --> 00:00:20,283
‎hay đang rơi từ một tòa nhà,

6
00:00:20,363 --> 00:00:22,243
‎nhiều khả năng bạn cũng trên mặt đất.

7
00:00:22,323 --> 00:00:26,723
‎Đây là câu chuyện phi thường về cách
‎mà loài người biến đổi thế giới

8
00:00:26,803 --> 00:00:29,723
‎từ tự nhiên vô vị bao la thế này,

9
00:00:29,803 --> 00:00:32,443
‎đến vô vàn những thứ hiện đại,

10
00:00:32,523 --> 00:00:36,043
‎và cách thực hiện không gì khác
‎ngoài đôi bàn tay

11
00:00:37,003 --> 00:00:38,483
‎và trí tưởng tượng

12
00:00:38,563 --> 00:00:42,003
‎cũng như các công cụ, điện
‎và internet.

13
00:00:42,723 --> 00:00:45,723
<i>‎Hành trình sẽ đưa tôi</i>
<i>‎tới mọi ngóc ngách trên thế giới.</i>

14
00:00:45,803 --> 00:00:48,603
<i>‎Tiền bạc và việc hạn chế đi lại</i>
<i>‎do dịch bệnh sẽ tạo điều kiện</i>

15
00:00:49,283 --> 00:00:53,003
<i>‎tiếp cận một số những thành tựu đỉnh cao</i>
<i>‎của giống loài chúng ta.</i>

16
00:00:53,083 --> 00:00:54,083
‎NHÀ HÁT LYCEUM

17
00:00:54,163 --> 00:00:56,003
<i>‎Và tôi sẽ đặt câu hỏi là…</i>

18
00:00:56,563 --> 00:00:57,643
‎Bạn là ai?

19
00:00:57,723 --> 00:01:00,483
<i>‎…để dẫn dắt các học giả,</i>
<i>‎nhà du hành vũ trụ và các chuyên gia</i>

20
00:01:00,563 --> 00:01:04,123
<i>‎những người sẽ giúp tôi khai mở</i>
<i>‎bí ẩn của nền văn minh loài người.</i>

21
00:01:04,203 --> 00:01:07,683
‎Vì sao họ nói cách xây dựng
‎kim tự tháp là một bí ẩn

22
00:01:07,763 --> 00:01:11,283
‎trong khi rõ ràng nó chỉ là
‎một khối tam giác bằng gạch khổng lồ?

23
00:01:12,803 --> 00:01:15,323
‎Đây không chỉ là câu chuyện
‎về hành tinh mà chúng ta đang sống.

24
00:01:15,403 --> 00:01:19,043
‎Đây là câu chuyện về cả thế giới
‎của chúng ta. Hoặc cả hai.

25
00:01:19,123 --> 00:01:21,123
<i>‎Hãy tham gia cùng tôi, Philomena Cunk,</i>

26
00:01:21,203 --> 00:01:24,443
<i>‎để ngắm nhìn quang cảnh thế giới</i>
<i>‎mà chúng ta cùng nhau xây dựng.</i>

27
00:01:24,523 --> 00:01:27,643
‎Đây là <i>‎Cunk nói về Trái Đất!</i>

28
00:01:35,963 --> 00:01:38,963
‎CUNK NÓI VỀ TRÁI ĐẤT

29
00:01:42,363 --> 00:01:44,443
‎TẬP MỘT: MẤY THUỞ BAN ĐẦU

30
00:01:44,523 --> 00:01:47,803
<i>‎Trong hàng tỉ năm,</i>
<i>‎không có nền văn minh nào trên Trái Đất.</i>

31
00:01:47,883 --> 00:01:51,683
<i>‎Chỉ có động vật, cây cỏ và không khí</i>
<i>‎sinh sôi và hòa trộn với nhau.</i>

32
00:01:51,763 --> 00:01:54,603
<i>‎Hẳn là rất đẹp, nhưng cũng thật buồn tẻ.</i>

33
00:01:55,443 --> 00:01:58,443
‎Cho tới khi một sinh vật xuất hiện
‎sẽ thay đổi toàn bộ điều đó.

34
00:01:58,523 --> 00:01:59,963
‎Loài người.

35
00:02:00,643 --> 00:02:02,603
‎Người Tiền sử có giống chúng ta không?

36
00:02:02,683 --> 00:02:05,883
‎Họ có được tạo ra
‎từ cùng một kiểu thịt như chúng ta?

37
00:02:05,963 --> 00:02:07,443
‎Như là…

38
00:02:07,523 --> 00:02:10,123
‎Có đặt tên như kiểu
‎thịt bò hay thịt lợn không?

39
00:02:10,203 --> 00:02:12,403
‎Có thể nói, họ được tạo ra
‎từ cùng một dạng như chúng ta.

40
00:02:12,483 --> 00:02:13,643
‎TS. PAUL BAHN
‎NHÀ KHẢO CỔ HỌC

41
00:02:13,723 --> 00:02:17,123
‎Chúng ta có xương, tất nhiên,
‎và họ cũng có cùng số xương như vậy.

42
00:02:17,203 --> 00:02:20,443
‎Chúng ta chỉ có thể giả định
‎xương được bọc bởi da thịt,

43
00:02:20,523 --> 00:02:23,683
‎kiểu như chúng ta, nhưng tôi không biết
‎về cái tên nào

44
00:02:23,763 --> 00:02:24,683
‎có thể họ đã đặt.

45
00:02:24,763 --> 00:02:26,323
‎Có thể chỉ gọi là da thịt thôi?

46
00:02:26,403 --> 00:02:28,123
‎Chỉ là da thịt, tôi nghĩ vậy.

47
00:02:28,203 --> 00:02:30,563
‎Thật khó mà nghĩ ra một cái tên

48
00:02:30,643 --> 00:02:32,203
‎cho da thịt con người, đúng không?

49
00:02:34,283 --> 00:02:35,163
‎"HuF"?

50
00:02:37,243 --> 00:02:39,203
‎Ta thường cho rằng
‎người tiền sử không khôn

51
00:02:39,283 --> 00:02:41,683
‎vì họ có lông mày to và nói "ư,"

52
00:02:41,763 --> 00:02:44,643
‎nhưng thực tế, họ là
‎những nhà phát minh đầu tiên.

53
00:02:45,883 --> 00:02:47,843
<i>‎Họ là người đầu tiên sử dụng công cụ,</i>

54
00:02:47,923 --> 00:02:51,363
<i>‎điều mà hầu hết con người ngày nay</i>
<i>‎đã quên cách sử dụng.</i>

55
00:02:51,443 --> 00:02:54,403
<i>‎Đó là lý do họ phải thuê người khác,</i>
<i>‎một con người thực sự.</i>

56
00:02:56,643 --> 00:03:00,963
‎Người Tiền sử chế tạo công cụ thế nào
‎khi đi bằng tứ chi?

57
00:03:01,043 --> 00:03:04,763
‎Chúng ta không nghĩ họ đã đi bằng tứ chi
‎trong một thời gian dài.

58
00:03:04,843 --> 00:03:06,883
‎Chúng ta đinh ninh
‎họ đứng thẳng để đi lại

59
00:03:06,963 --> 00:03:09,003
‎trong ít nhất hai triệu năm gần đây.

60
00:03:09,083 --> 00:03:12,203
‎Vậy họ chế tạo công cụ
‎bằng chi trước

61
00:03:12,283 --> 00:03:13,843
‎hay chi sau?

62
00:03:13,923 --> 00:03:15,843
‎Tôi không nghĩ
‎loài người giỏi chế tạo

63
00:03:15,923 --> 00:03:17,203
‎các thứ bằng chân,

64
00:03:17,283 --> 00:03:20,443
‎nên chắc là họ đã sử dụng chi trước
‎để chế tạo công cụ.

65
00:03:20,523 --> 00:03:23,443
‎Vâng. Trong khái niệm chi,
‎thì đó là chi trên của họ?

66
00:03:23,523 --> 00:03:26,803
‎Phải. Tôi nghĩ họ chắc phải dùng
‎chi trên để chế tạo công cụ,

67
00:03:26,883 --> 00:03:29,963
‎mà ngày nay ta gọi chúng là tay.

68
00:03:31,043 --> 00:03:33,723
<i>‎Một thứ họ đã tìm ra là lửa,</i>

69
00:03:33,803 --> 00:03:36,443
<i>‎cho phép họ</i>
<i>‎nhìn vào ban đêm</i>‎ <i>‎và giữ ấm,</i>

70
00:03:36,523 --> 00:03:40,163
<i>‎vô tình kéo dài</i>
<i>‎cuộc sống vốn đã tẻ nhạt của họ.</i>

71
00:03:40,243 --> 00:03:43,763
‎Họ phải nghĩ ra thứ gì đó để làm
‎trong các đêm dài, buồn chán,

72
00:03:43,843 --> 00:03:45,883
‎và thứ gì đó chính là hội họa.

73
00:03:48,923 --> 00:03:53,523
<i>‎Tôi đang vào một hang động, không tình cờ</i>
<i>‎cũng không phải vì tôi là sói,</i>

74
00:03:54,363 --> 00:03:58,683
<i>‎mà vì tôi được nhà sản xuất</i>
<i>‎yêu cầu tới đây</i>

75
00:03:58,763 --> 00:04:00,403
<i>‎để ngắm nhìn tranh trong hang.</i>

76
00:04:01,683 --> 00:04:04,003
‎Các hình vẽ trong hang như thế này

77
00:04:04,083 --> 00:04:07,963
‎là những ví dụ đầu tiên
‎về nên văn minh trên Trái Đất.

78
00:04:10,043 --> 00:04:11,603
‎Đừng lo, nó sẽ đẹp dần lên.

79
00:04:12,723 --> 00:04:17,323
<i>‎Các họa sĩ tiền sử bắt đầu vẽ</i>
<i>‎bất cứ thứ gì gần tay,</i>

80
00:04:17,403 --> 00:04:18,763
<i>‎ví dụ như bàn tay của họ.</i>

81
00:04:18,843 --> 00:04:21,122
<i>‎Sau đó họ phân thành các câu chuyện.</i>

82
00:04:21,203 --> 00:04:24,923
<i>‎Đầu tiên chỉ là các chuyện tẻ nhạt</i>
<i>‎về con bò đang đứng yên.</i>

83
00:04:25,483 --> 00:04:29,243
‎Nhưng sau đó, họ tạo ra
‎cảnh chiến đấu tay trần như thế này.

84
00:04:29,323 --> 00:04:32,243
‎Người đánh bò phiên bản 2D.

85
00:04:32,323 --> 00:04:34,603
‎Với người nguyên thủy,
‎nó cũng hấp dẫn không kém gì

86
00:04:34,683 --> 00:04:36,683
<i>‎Fast and Furious Phần 7.</i>

87
00:04:38,043 --> 00:04:41,123
‎Đã có bức tranh hang động nào
‎được chuyển thể thành phim chưa?

88
00:04:41,203 --> 00:04:44,403
‎Chắc là họ chưa
‎xin được bản quyền, phải không?

89
00:04:44,483 --> 00:04:47,203
‎Phim ảnh, rõ ràng là
‎xuất hiện trễ hơn rất rất lâu

90
00:04:47,283 --> 00:04:48,923
‎sau thời kỳ tranh hang động.

91
00:04:49,003 --> 00:04:51,123
‎Vậy là không có
‎tranh hang động nào kiểu như,

92
00:04:51,203 --> 00:04:53,403
‎"Trời đất ơi,
‎đó là một câu chuyện đỉnh cao.

93
00:04:53,483 --> 00:04:56,563
‎Chúng ta cần
‎Steven Spielberg làm phim về nó."

94
00:04:56,643 --> 00:04:59,483
‎Khó mà nghĩ ra một câu chuyện
‎dài khoảng một tiếng rưỡi

95
00:04:59,563 --> 00:05:01,923
‎chỉ dựa trên một tấm hình trong hang.

96
00:05:02,003 --> 00:05:05,443
<i>‎Một số tin rằng những hình ảnh bạo lực</i>
<i>‎được vẽ như một hoạt động tín ngưỡng</i>

97
00:05:05,523 --> 00:05:08,643
<i>‎nhằm mục đích mang lại may mắn</i>
<i>‎cho trận chiến tiếp theo.</i>

98
00:05:08,723 --> 00:05:11,323
‎Chúng ta không biết tại sao
‎loài người lại chiến đấu với bò,

99
00:05:11,403 --> 00:05:13,403
‎và tiếc là, sẽ không bao giờ biết.

100
00:05:13,483 --> 00:05:17,643
‎Thực tế, chúng ta không bao giờ biết
‎tên của họa sĩ hay những con bò

101
00:05:17,723 --> 00:05:21,043
‎vì dù là ai vẽ hình này
‎thì cũng đã chết từ đời nào.

102
00:05:22,363 --> 00:05:25,563
<i>‎Đi săn thú mỗi ngày</i>
<i>‎không phải là điều dễ chịu gì</i>

103
00:05:25,643 --> 00:05:29,403
<i>‎cho tới khi ai đó nảy ra ý tưởng</i>
<i>‎ăn thực vật,</i>

104
00:05:29,483 --> 00:05:32,963
<i>‎thứ dễ kiếm hơn nhiều</i>
<i>‎vì chúng không biết chạy.</i>

105
00:05:34,403 --> 00:05:39,323
‎Hành vi lười biếng giản đơn này
‎dẫn tới việc phát minh ra trồng trọt,

106
00:05:39,403 --> 00:05:42,683
‎một bước nhảy vọt lớn,
‎mà giờ đây trở nên nguy hiểm

107
00:05:42,763 --> 00:05:45,403
‎khi bạn có thể giẫm vào
‎một số các nông cụ

108
00:05:45,483 --> 00:05:46,923
‎đang nằm bày bừa xung quanh.

109
00:05:47,923 --> 00:05:51,163
<i>‎Những nông dân ban đầu trồng lúa mì</i>
<i>‎và học cách làm bánh mì.</i>

110
00:05:51,803 --> 00:05:54,843
<i>‎Họ còn trồng</i>
<i>‎cả lúa mạch, đậu và đậu lăng,</i>

111
00:05:54,923 --> 00:05:56,883
<i>‎để có thể làm ra</i>
<i>‎một chiếc bánh kẹp chay</i>

112
00:05:56,963 --> 00:05:58,603
<i>‎để kẹp vào trong bánh mì,</i>

113
00:05:58,683 --> 00:06:00,963
<i>‎nhưng may là họ không phải làm thế.</i>

114
00:06:02,003 --> 00:06:04,803
‎Vì họ còn phát minh ra thứ này,
‎hàng rào,

115
00:06:04,883 --> 00:06:07,683
‎thiết bị công nghệ cao
‎bằng gỗ để nhốt vật nuôi.

116
00:06:08,843 --> 00:06:12,403
<i>‎Loài người nhanh chóng thuần dưỡng</i>
<i>‎cừu, gà, dê</i>

117
00:06:12,483 --> 00:06:15,403
<i>‎và kẻ thù số một của họ, lũ bò.</i>

118
00:06:15,483 --> 00:06:17,563
<i>‎Nông trại trở nên giống sở thú,</i>

119
00:06:17,643 --> 00:06:21,203
<i>‎ngoại trừ việc ở sở thú bạn không thể</i>
<i>‎bắt một con vật mà bạn thích</i>

120
00:06:21,283 --> 00:06:22,523
<i>‎để giết và ăn thịt nó.</i>

121
00:06:22,603 --> 00:06:25,683
<i>‎Trừ khi chính sở thú</i>
<i>‎đang gặp vấn đề tài chính</i>

122
00:06:25,763 --> 00:06:27,523
<i>‎và chủ sở hữu đã mất hết hi vọng.</i>

123
00:06:28,163 --> 00:06:32,123
<i>‎Loài người biến các con vật</i>
<i>‎họ không ăn hay cưỡi thành thú cưng</i>

124
00:06:32,203 --> 00:06:33,523
<i>‎nếu chúng xinh đẹp.</i>

125
00:06:33,603 --> 00:06:36,843
‎Người Tiền sử thuần hóa chó
‎làm bạn đồng hành

126
00:06:38,083 --> 00:06:40,923
‎và mèo để làm mèo.

127
00:06:41,003 --> 00:06:46,043
<i>‎Đây là lần đầu tiên trong lịch sử</i>
<i>‎cuộc sống có thể mô tả là ấm áp.</i>

128
00:06:46,123 --> 00:06:48,083
<i>‎Loài người sống trong nhà,</i>

129
00:06:48,163 --> 00:06:51,123
<i>‎mà nhanh chóng trở thành các đô thị.</i>

130
00:06:51,203 --> 00:06:53,243
‎Thật khó tin tôi đang bước đi
‎qua các tàn tích

131
00:06:53,323 --> 00:06:56,003
‎của một thành phố đầu tiên,
‎vì không phải vậy.

132
00:06:56,083 --> 00:06:59,963
‎Nó nằm ở Iraq, cách đây rất xa
‎và vô cùng nguy hiểm.

133
00:07:00,043 --> 00:07:02,563
‎Những thứ còn sót lại
‎hoàn toàn giống như thế này,

134
00:07:02,643 --> 00:07:04,363
‎nên bạn không hề biết
‎tôi có ở đó hay không

135
00:07:04,443 --> 00:07:06,563
‎nếu tôi không vô tình tiết lộ.

136
00:07:08,003 --> 00:07:11,003
<i>‎Ngày nay, nó chỉ là</i>
<i>‎một đống gạch và bụi,</i>

137
00:07:11,083 --> 00:07:14,963
<i>‎nhưng nếu bạn sử dụng máy vi tính hiện đại</i>
<i>‎để mô phỏng hình dáng cũ của nó,</i>

138
00:07:15,043 --> 00:07:18,643
<i>‎kết quả thật ngoạn mục.</i>

139
00:07:18,723 --> 00:07:21,243
<i>‎Nền văn minh đã bắt đầu.</i>

140
00:07:22,083 --> 00:07:24,083
‎Ai phát minh ra nền văn minh?

141
00:07:24,683 --> 00:07:26,443
‎Nền văn minh không phải là thứ…

142
00:07:26,523 --> 00:07:28,483
‎GS. JIM AL-KHALILI CBE
‎CỘNG ĐỒNG KHOA HỌC

143
00:07:28,563 --> 00:07:31,603
‎…được phát minh ra
‎hay đột nhiên bắt đầu.

144
00:07:31,683 --> 00:07:36,203
‎Chúng ta nói về văn minh
‎khi con người bắt đầu làm nông nghiệp,

145
00:07:36,283 --> 00:07:40,363
‎khi họ bắt đầu xây dựng thành phố

146
00:07:40,443 --> 00:07:42,523
‎và tạo ra luật lệ.

147
00:07:42,603 --> 00:07:45,123
‎Nó là thứ xảy ra dần dần

148
00:07:45,203 --> 00:07:47,923
‎ở các nơi khác nhau trên thế giới
‎thay vì đột nhiên được nghĩ ra.

149
00:07:48,003 --> 00:07:53,403
‎Vậy không phải do có ai đó
‎đang muốn ẩn danh thôi à?

150
00:07:53,483 --> 00:07:54,523
‎Không.

151
00:07:55,203 --> 00:07:58,163
‎Vì nếu là thật thì chúng ta
‎không nên tiếp tục.

152
00:07:58,243 --> 00:07:59,683
‎Ý cô là chúng ta không nên tiếp tục…

153
00:07:59,763 --> 00:08:03,763
‎Nếu đó là một người muốn ẩn danh,

154
00:08:03,843 --> 00:08:06,163
‎có một chút quỷ quái trong đó, phải không?

155
00:08:06,763 --> 00:08:09,763
<i>‎Nền văn minh được tìm ra</i>
<i>‎ở Mesopotamia</i>

156
00:08:09,843 --> 00:08:12,323
<i>‎bởi một người hoặc nhiều người</i>
<i>‎không xác định.</i>

157
00:08:12,403 --> 00:08:15,483
<i>‎Nhưng dù họ là ai,</i>
<i>‎họ đã đi trước thời đại của mình.</i>

158
00:08:15,563 --> 00:08:20,083
‎Người Mesopotamia có những thứ
‎giống như chúng ta ngày nay không?

159
00:08:20,683 --> 00:08:22,363
‎- Có.
‎- Ví dụ như?

160
00:08:23,123 --> 00:08:27,483
‎Vũ khí, trang sức, đền đài, động vật.

161
00:08:27,563 --> 00:08:31,723
‎À vâng. Ý tôi là như kiểu chân và lông mày
‎với mấy thứ kiểu như vậy.

162
00:08:31,803 --> 00:08:33,643
‎- Có.
‎- Vậy à?

163
00:08:34,203 --> 00:08:39,003
‎Họ có một hệ thống nội tạng, các lỗ,

164
00:08:39,082 --> 00:08:40,363
‎các bộ phận cùng hoạt động,

165
00:08:40,443 --> 00:08:43,003
‎các bộ phận bên ngoài,
‎các bộ phận bên trong.

166
00:08:43,082 --> 00:08:45,602
‎Vậy là họ có cùng số lượng lỗ
‎và các thứ khác?

167
00:08:45,683 --> 00:08:48,962
‎Với nền khoa học như ở hiện tại
‎thì có thể đảm bảo là như vậy.

168
00:08:50,163 --> 00:08:53,163
‎Một trong những ứng dụng đáng kể nhất

169
00:08:53,243 --> 00:08:56,163
‎mà đến ngày nay chúng ta vẫn sử dụng.

170
00:08:56,243 --> 00:08:57,243
‎Hình tròn.

171
00:08:58,043 --> 00:09:01,043
‎Bánh xe có thể trông phức tạp
‎với những người như bạn,

172
00:09:01,123 --> 00:09:04,203
‎nhưng cách chúng hoạt động khá đơn giản.

173
00:09:05,723 --> 00:09:11,483
‎Bộ phận hình tròn bao quanh
‎một cái như cây gậy ở giữa,

174
00:09:11,563 --> 00:09:17,043
‎và rồi khi bánh xe đẩy đi trên mặt đất,

175
00:09:17,123 --> 00:09:22,883
‎lực đẩy xoay toàn bộ hành tinh
‎về phía sau và cách xa khỏi bạn,

176
00:09:22,963 --> 00:09:26,363
‎cho bạn cảm giác đang tiến về phía trước,

177
00:09:26,443 --> 00:09:29,323
‎mà thực tế là đúng như vậy.

178
00:09:31,203 --> 00:09:33,403
<i>‎Bánh xe giúp con người</i>
<i>‎di chuyển để trao đổi hàng hóa,</i>

179
00:09:33,483 --> 00:09:36,923
<i>‎nhưng trước hết, họ cần đếm xem</i>
<i>‎họ sở hữu bao nhiêu thứ,</i>

180
00:09:37,003 --> 00:09:40,643
<i>‎và điều đó dẫn đến</i>
<i>‎việc phát minh ra toán học.</i>

181
00:09:40,723 --> 00:09:42,363
‎Hãy nói về toán học và các con số.

182
00:09:42,443 --> 00:09:45,723
‎Các con số thời cổ đại
‎có giá trị thấp hơn

183
00:09:45,803 --> 00:09:48,403
‎hay có cùng giá trị
‎mà giờ ngày càng to hơn không?

184
00:09:49,283 --> 00:09:53,483
‎Con số thời cổ đại có cùng giá trị
‎với thời đại này.

185
00:09:53,563 --> 00:09:55,763
‎Con người cần đếm các thứ.

186
00:09:55,843 --> 00:09:58,723
‎Họ có số đếm giống như chúng ta không?

187
00:09:58,803 --> 00:10:01,403
‎Kiểu như từ một tới 700,

188
00:10:01,483 --> 00:10:04,123
‎với 700 là số lớn nhất?

189
00:10:04,203 --> 00:10:05,843
‎700 chưa bao giờ là số lớn nhất.

190
00:10:05,923 --> 00:10:08,163
‎Cô có thể đếm bao nhiêu tùy thích.

191
00:10:08,243 --> 00:10:10,643
‎Không. Tôi xem trên Youtube,

192
00:10:10,723 --> 00:10:13,483
‎sau 700, các con số lặp lại.

193
00:10:13,563 --> 00:10:16,523
‎Họ chỉ đặt tên khác nhau
‎để ta nghĩ rằng chúng vẫn tăng lên.

194
00:10:17,243 --> 00:10:18,763
‎Bà có muốn tôi gửi cho bà xem không?

195
00:10:19,403 --> 00:10:23,043
<i>‎Khi các con số ngày một lớn</i>
<i>‎nhưng không quá 700,</i>

196
00:10:23,123 --> 00:10:25,483
<i>‎con người cần thứ gì đó</i>
<i>‎để giúp họ đếm.</i>

197
00:10:26,363 --> 00:10:28,003
‎Đó là lúc thứ này ra đời.

198
00:10:28,083 --> 00:10:30,323
‎Nó được gọi là bàn tính.

199
00:10:31,203 --> 00:10:35,523
<i>‎Sử dụng bàn tính, tổ tiên của chúng ta</i>
<i>‎có thể đếm số lượng họ sở hữu.</i>

200
00:10:36,083 --> 00:10:39,363
<i>‎Từ đó chỉ còn một bước ngắn</i>
<i>‎tiến tới phát minh ra tiền</i>

201
00:10:40,043 --> 00:10:41,883
<i>‎dưới dạng tiền mặt.</i>

202
00:10:41,963 --> 00:10:45,363
‎Người cổ đại phát minh ra tiền
‎để cuộc sống trên Trái Đất dễ dàng hơn,

203
00:10:45,443 --> 00:10:48,483
‎nhưng cùng lúc, họ vô tình
‎phát minh ra chủ nghĩa tư bản,

204
00:10:48,563 --> 00:10:50,203
‎thứ sẽ giết chết tất cả mọi người.

205
00:10:50,283 --> 00:10:53,483
‎Xin lỗi, đó không phải là một câu hỏi.
‎Tôi đọc nó trên Twitter.

206
00:10:54,243 --> 00:10:56,003
‎Thống trị các con số,

207
00:10:56,083 --> 00:10:59,523
‎loài người bước tới một thứ
‎thậm chí còn tẻ nhạt hơn

208
00:10:59,603 --> 00:11:01,843
‎với việc phát minh ra chữ viết.

209
00:11:02,883 --> 00:11:06,483
‎Có phải việc phát minh ra chữ viết
‎là một tiến bộ vượt bậc

210
00:11:06,563 --> 00:11:09,763
‎hay chỉ là thứ nhất thời,
‎giống như nhạc rap metal?

211
00:11:10,483 --> 00:11:12,403
‎Tôi cho là khi chữ viết được nghĩ ra,

212
00:11:12,483 --> 00:11:15,803
‎việc nó xuất hiện trên thế giới
‎là không thể cản được.

213
00:11:15,883 --> 00:11:18,403
‎Vậy là nó lớn hơn
‎rap metal rất, rất nhiều à?

214
00:11:18,483 --> 00:11:19,723
‎- Phải, lớn hơn nhiều.
‎- Vâng.

215
00:11:19,803 --> 00:11:21,283
‎Thế còn nhạc acid jazz?

216
00:11:23,283 --> 00:11:25,403
‎Tôi vẫn đặt chữ viết lên trên nó.

217
00:11:25,483 --> 00:11:27,323
‎Không, tôi chỉ muốn biết
‎suy nghĩ của ông về acid jazz.

218
00:11:27,403 --> 00:11:28,603
‎Cái gì đây?

219
00:11:28,683 --> 00:11:30,403
‎Nó chỉ là bản sao. Không phải đồ thật.

220
00:11:30,483 --> 00:11:34,963
‎Nó tái hiện một bảng đất sét
‎của người Mesopotamia

221
00:11:35,043 --> 00:11:36,523
‎viết dưới dạng chữ hình nêm.

222
00:11:36,603 --> 00:11:39,963
‎Kiểu viết chữ đầu tiên xuất hiện
‎trên thế giới, viết trên bảng đất sét.

223
00:11:40,043 --> 00:11:43,563
‎Với một cuốn sách, tôi phải nói là,
‎bìa trông hơi chán nhỉ?

224
00:11:43,643 --> 00:11:45,723
‎Trông thậm chí còn chả mở được ra.

225
00:11:45,803 --> 00:11:48,603
‎Cô thuộc nhóm người đánh giá
‎một cuốn sách qua bìa của nó à?

226
00:11:48,683 --> 00:11:50,163
‎Phải, đúng là vậy.

227
00:11:50,243 --> 00:11:52,683
‎Đó là một góc nhìn đáng buồn và sai lệch.

228
00:11:52,763 --> 00:11:57,203
‎Nếu ai đó đọc to nó lên,
‎liệu nó có thành quyển sách nói đầu tiên?

229
00:12:02,403 --> 00:12:03,363
‎Không.

230
00:12:05,363 --> 00:12:07,003
‎Chữ viết đã thay đổi thế giới.

231
00:12:07,083 --> 00:12:09,083
‎Đột nhiên, ý tưởng không còn biến mất

232
00:12:09,163 --> 00:12:11,843
‎chỉ vì người giữ ý tưởng đó trong đầu
‎đã chết.

233
00:12:13,043 --> 00:12:16,483
<i>‎Thay vào đó, bạn có thể biến</i>
<i>‎ý tưởng của mình thành chữ viết,</i>

234
00:12:16,563 --> 00:12:18,683
<i>‎và rồi ai đó tới</i>

235
00:12:18,763 --> 00:12:21,443
<i>‎dung nạp các ý tưởng đó</i>
<i>‎vào bộ não của họ</i>

236
00:12:21,523 --> 00:12:24,603
<i>‎bằng cách thu nhập chúng không dây</i>
<i>‎thông qua đôi mắt của họ.</i>

237
00:12:25,763 --> 00:12:29,843
<i>‎Thật phi thường, dù được phát minh</i>
<i>‎từ hàng ngàn năm trước,</i>

238
00:12:29,923 --> 00:12:31,843
<i>‎chữ viết vẫn tồn tại đến ngày nay,</i>

239
00:12:31,923 --> 00:12:35,563
<i>‎bên dưới những đoạn phim</i>
<i>‎mà chúng ta xem trên mạng.</i>

240
00:12:35,643 --> 00:12:38,443
‎Và ở đó bạn sẽ tìm thấy
‎một dạng ngôn ngữ tự chế

241
00:12:38,523 --> 00:12:41,083
‎vẫn còn rất phổ biến, emoji.

242
00:12:41,163 --> 00:12:43,843
‎Hay như người Ai Cập cổ đại
‎đã phát minh ra chúng gọi là,

243
00:12:43,923 --> 00:12:46,163
‎chữ tượng hình.

244
00:12:46,243 --> 00:12:50,003
<i>‎Chúng kể lại toàn bộ câu chuyện</i>
<i>‎dưới dạng mã tượng hình.</i>

245
00:12:50,083 --> 00:12:52,403
<i>‎Giống một cuốn truyện tranh Marvel</i>
<i>‎mạch lạc hơn.</i>

246
00:12:52,483 --> 00:12:56,483
<i>‎Thay vì bày ra trước công chúng</i>
<i>‎để người sống có thể thưởng thức,</i>

247
00:12:56,563 --> 00:13:00,563
<i>‎truyện tranh Ai Cập</i>
<i>‎được vẽ trên tường các lăng mộ</i>

248
00:13:00,643 --> 00:13:02,803
<i>‎để mua vui cho người chết,</i>

249
00:13:02,883 --> 00:13:06,523
<i>‎và các lăng mộ nằm bên dưới</i>
<i>‎công trình dễ nhận biết nhất,</i>

250
00:13:06,603 --> 00:13:10,163
<i>‎nhọn hoắt nhất trong lịch sử.</i>

251
00:13:10,243 --> 00:13:11,683
<i>‎Tôi đang nói về kim tự tháp.</i>

252
00:13:12,323 --> 00:13:14,763
‎Nhìn vào kim tự tháp ngày nay,
‎không thể thoát khỏi suy nghĩ

253
00:13:14,843 --> 00:13:17,843
‎chúng đơn giản là các tam giác lớn

254
00:13:17,923 --> 00:13:19,723
‎với đít hình vuông.

255
00:13:19,803 --> 00:13:21,003
‎Chắc là có từ để gọi hình dạng đó,

256
00:13:21,083 --> 00:13:23,443
‎nhưng chả ai biết đó là từ gì.

257
00:13:23,523 --> 00:13:26,683
‎Nó là một trong các bí ẩn
‎vượt thời gian của kim tự tháp.

258
00:13:26,763 --> 00:13:28,923
‎Vì sao kim tự tháp có hình dạng đó?

259
00:13:29,003 --> 00:13:31,923
‎Để ngăn người vô gia cư ngủ trên đó à?

260
00:13:32,003 --> 00:13:34,003
‎Tôi không cho là có nhiều người
‎vô gia cư thời Ai Cập cổ đại.

261
00:13:34,083 --> 00:13:35,003
‎GIÁO SƯ AI CẬP

262
00:13:35,083 --> 00:13:36,443
‎- Ồ, không có à?
‎- Không.

263
00:13:36,523 --> 00:13:39,723
‎Mọi người chăm sóc lẫn nhau,
‎giúp đỡ nhau.

264
00:13:39,803 --> 00:13:43,643
‎Tôi nghĩ là nó tốt khi trời mưa,
‎vì nước trôi tuột xuống.

265
00:13:43,723 --> 00:13:46,443
‎Người Ai Cập xây kim tự tháp như thế nào?

266
00:13:46,523 --> 00:13:48,803
‎Họ bắt đầu từ đỉnh và xây dần xuống,

267
00:13:48,883 --> 00:13:50,763
‎hay bắt đầu từ đáy xây lên?

268
00:13:50,843 --> 00:13:52,603
‎Họ phải bắt đầu từ đáy xây lên

269
00:13:52,683 --> 00:13:55,603
‎vì không thể nào
‎bắt đầu từ đỉnh xây xuống.

270
00:14:00,083 --> 00:14:02,323
‎Người Ai Cập tin rằng
‎điều lớn lao nhất

271
00:14:02,403 --> 00:14:04,403
‎trong cuộc đời là cái chết.

272
00:14:04,483 --> 00:14:08,363
‎Nếu bạn càng quan trọng,
‎thì cái chết của bạn nên càng phức tạp.

273
00:14:08,443 --> 00:14:11,523
<i>‎Các vị vua Ai Cập được gọi là pharaoh,</i>

274
00:14:11,603 --> 00:14:12,563
<i>‎và khi băng hà,</i>

275
00:14:12,643 --> 00:14:15,403
<i>‎họ biến thành xác ướp</i>
<i>‎nổi tiếng trong Scooby-Doo.</i>

276
00:14:16,323 --> 00:14:20,923
‎Người Ai Cập cổ đại bị ám ảnh
‎với người chết, phải không?

277
00:14:21,003 --> 00:14:24,923
‎Nhưng giờ họ cũng chết luôn rồi,
‎vậy bà có nghĩ họ vẫn bị ám ảnh?

278
00:14:25,003 --> 00:14:28,323
‎Người Ai Cập cổ đại không bị ám ảnh
‎với người chết,

279
00:14:28,403 --> 00:14:30,643
‎nhưng thực tế, họ bị ám ảnh với cuộc sống.

280
00:14:30,723 --> 00:14:32,883
‎Họ muốn sống,
‎và họ muốn đảm bảo rằng

281
00:14:32,963 --> 00:14:35,003
‎khi họ chết đi,
‎họ có thể sống lại lần nữa,

282
00:14:35,083 --> 00:14:36,883
‎nên đó là lý do họ ướp xác.

283
00:14:36,963 --> 00:14:39,683
‎Vậy họ đã ướp xác như thế nào?

284
00:14:39,763 --> 00:14:41,643
‎Hãy kể cho tôi quá trình đó.

285
00:14:41,723 --> 00:14:46,163
‎Cô lấy xác chết và đặt nó lên bàn,

286
00:14:46,243 --> 00:14:49,723
‎rồi cô rửa nó, và bắt đầu
‎loại bỏ phần não.

287
00:14:49,803 --> 00:14:53,963
‎Sau đó họ mổ banh phần giữa của cơ thể,

288
00:14:54,043 --> 00:14:56,163
‎rồi lấy mọi thứ mà họ nghĩ
‎sẽ bị thối rữa ra,

289
00:14:56,243 --> 00:14:59,203
‎sau đó họ rắc muối lên và để nó khô,

290
00:14:59,283 --> 00:15:02,963
‎rồi họ quấn nó trong băng gạc,
‎và thế là thành xác ướp.

291
00:15:03,043 --> 00:15:04,723
‎Giống như kiểu spa trị liệu

292
00:15:04,803 --> 00:15:06,963
‎mà Gwyneth Paltrow làm mỗi tuần.

293
00:15:07,843 --> 00:15:10,883
‎Xác ướp có bao giờ đạp xe không?

294
00:15:10,963 --> 00:15:12,483
‎Theo tôi biết thì không.

295
00:15:12,563 --> 00:15:14,843
‎Người Ai Cập cổ đại không có xe đạp.

296
00:15:14,923 --> 00:15:16,883
‎- Phải.
‎- Họ còn chả có đường đi.

297
00:15:16,963 --> 00:15:20,123
‎Vậy là họ không có xe đạp
‎vì họ không biết đi xe đạp.

298
00:15:20,203 --> 00:15:21,563
‎Chả hiểu sao tôi lại hỏi câu đó nữa.

299
00:15:22,203 --> 00:15:24,243
‎Tôi không nghĩ ra cái gì để nói cả.

300
00:15:26,963 --> 00:15:31,043
<i>‎Trong khi các pharaoh Ai Cập</i>
<i>‎để lại di sản các ngôi đền và lăng mộ,</i>

301
00:15:31,123 --> 00:15:35,523
<i>‎băng qua đại dương, một đế chế</i>
<i>‎còn ấn tượng hơn xuất hiện.</i>

302
00:15:35,603 --> 00:15:38,363
‎Hy Lạp, một đất nước, không phải âm nhạc,

303
00:15:38,443 --> 00:15:41,043
‎là nơi nền văn minh ra đời.

304
00:15:41,683 --> 00:15:44,843
‎Người Hy Lạp cổ đại phát minh ra
‎rất nhiều thứ ta có ngày nay,

305
00:15:44,923 --> 00:15:46,683
‎như thuốc và quả ô liu,

306
00:15:46,763 --> 00:15:51,403
‎và rất nhiều thứ đã chết đi,
‎như nền dân chủ và cột đá.

307
00:15:52,043 --> 00:15:54,283
<i>‎Giống như các tàn tích kỳ vĩ này,</i>

308
00:15:54,363 --> 00:15:58,883
<i>‎người Hy Lạp cổ đại phát triển nền văn hóa</i>
<i>‎dưới dạng sữa chua</i>

309
00:15:58,963 --> 00:16:01,963
<i>‎và nhà hát với các hình dạng buồn tẻ.</i>

310
00:16:02,043 --> 00:16:04,203
‎Người Hy Lạp thích bi kịch.

311
00:16:04,283 --> 00:16:06,723
‎Trong một bi kịch,
‎những chuyện buồn xảy ra,

312
00:16:06,803 --> 00:16:09,283
‎như là có người chết hoặc tự sát,

313
00:16:09,363 --> 00:16:13,003
‎nhưng các bi kịch của Hy Lạp cổ đại
‎đã xảy ra nhiều năm trước.

314
00:16:13,083 --> 00:16:16,083
‎Chuyện xảy ra trong các bi kịch
‎bây giờ còn buồn không?

315
00:16:16,163 --> 00:16:17,163
‎Chúng vẫn buồn,

316
00:16:17,243 --> 00:16:19,683
‎bởi vì các bi kịch kể những câu chuyện
‎về con người…

317
00:16:19,763 --> 00:16:22,043
‎TS. LYNDSAY COO GIẢNG VIÊN CAO CẤP
‎NGÔN NGỮ VÀ VĂN HỌC HY LẠP CỔ ĐẠI

318
00:16:22,123 --> 00:16:24,323
‎…mà chúng ta có thể liên tưởng
‎trong một số trường hợp.

319
00:16:24,403 --> 00:16:25,883
‎Nhưng nó đã quá xưa rồi.

320
00:16:25,963 --> 00:16:27,763
‎Sao tôi phải quan tâm chứ?

321
00:16:27,843 --> 00:16:32,643
‎Một lần nữa, bi kịch thường là về
‎các tình huống của con người.

322
00:16:32,723 --> 00:16:35,443
‎Kể cả ngày nay,
‎nếu bạn tình cờ phát hiện ra,

323
00:16:35,523 --> 00:16:37,363
‎bạn vừa giết cha đẻ của mình
‎và cưới mẹ mình,

324
00:16:37,443 --> 00:16:41,123
‎bạn sẽ rất đau buồn,
‎giống như Oedipus vậy.

325
00:16:41,203 --> 00:16:45,643
‎Có thể tôi lạnh lùng, nhưng tôi chả
‎quan tâm tới người thời Hy Lạp cổ đại.

326
00:16:46,323 --> 00:16:47,763
‎Thật đáng tiếc.

327
00:16:47,843 --> 00:16:50,203
‎- Cô có quan tâm không?
‎- Tôi quan tâm rất nhiều.

328
00:16:50,283 --> 00:16:51,563
‎Vâng, đó là nghề của tôi mà.

329
00:16:52,243 --> 00:16:55,963
‎Paul, bạn tôi viết một câu chuyện
‎về một người có củ khoai tây mới

330
00:16:56,043 --> 00:16:59,123
‎bị mắc kẹt trong anh ta
‎khi làm theo một trò chơi tình dục vớ vẩn.

331
00:16:59,203 --> 00:17:01,283
‎Và anh ấy viết nó
‎dưới dạng thơ hài.

332
00:17:01,363 --> 00:17:04,443
‎Không ai chết cả,
‎nhưng nghe thật khủng khiếp.

333
00:17:04,523 --> 00:17:06,363
‎Đó có phải là bi kịch không,

334
00:17:06,443 --> 00:17:10,483
‎hay củ khoai tây phải cắm rễ
‎và giết chết anh ta thì mới đủ tiêu chuẩn?

335
00:17:11,443 --> 00:17:13,923
‎Nghe giống như một tai nạn rất không may.

336
00:17:14,003 --> 00:17:17,162
‎Tôi không chắc nó mang tính vượt thời gian

337
00:17:17,243 --> 00:17:19,003
‎để tạo nên một bi kịch.

338
00:17:19,083 --> 00:17:21,243
‎Paul nói là nó thực sự đã xảy ra.

339
00:17:21,323 --> 00:17:23,483
‎Quả thực, anh ấy đã có
‎một thời gian như vậy gần đây.

340
00:17:23,563 --> 00:17:25,003
‎Anh ấy thực sự cần một kỳ nghỉ.

341
00:17:27,003 --> 00:17:30,843
‎Người Hy Lạp cũng tạo ra một kiểu nhà hát
‎dành cho lũ ngốc

342
00:17:30,923 --> 00:17:32,642
‎được gọi là thể thao.

343
00:17:32,723 --> 00:17:35,803
‎Họ bắt đầu thế vận hội Olympic
‎mà không mời các quốc gia khác

344
00:17:35,883 --> 00:17:37,603
‎để đảm bảo Hy Lạp giành chiến thắng.

345
00:17:38,643 --> 00:17:42,643
<i>‎Các ứng viên ở kỳ Olympic sơ khai này</i>
<i>‎tham dự hoàn toàn khỏa thân,</i>

346
00:17:42,723 --> 00:17:45,923
<i>‎một phần vì vóc dáng thể thao</i>
<i>‎được coi là một phẩm chất,</i>

347
00:17:46,003 --> 00:17:48,643
<i>‎nhưng chủ yếu là do</i>
<i>‎vải Lycra chưa xuất hiện.</i>

348
00:17:48,723 --> 00:17:53,443
‎Tôi nghe nói ở Olympic thời sơ khai,
‎vận động viên phải hoàn toàn khỏa thân.

349
00:17:53,523 --> 00:17:56,323
‎Đúng là họ thi đấu khỏa thân.

350
00:17:56,403 --> 00:18:02,363
‎Có các bài viết về chuyện này,
‎vài trường hợp giống như cảnh nóng.

351
00:18:02,443 --> 00:18:05,203
‎Trong môn vật, với các động tác uốn éo,

352
00:18:05,283 --> 00:18:07,843
‎họ đã thấy cả hậu môn và các thứ.

353
00:18:07,923 --> 00:18:10,923
‎Sao họ không che nó
‎giúp người xem trong khán đài,

354
00:18:11,003 --> 00:18:12,363
‎bằng miếng dán hoặc thứ gì đó?

355
00:18:13,163 --> 00:18:16,283
‎Hay yêu cầu mọi người nhắm mắt lại
‎mỗi khi ai đó cúi xuống?

356
00:18:18,843 --> 00:18:20,603
‎Tôi nghĩ điều đó chắc không hiệu quả.

357
00:18:20,683 --> 00:18:22,843
‎Nhưng cô sẽ thấy hậu môn của họ.

358
00:18:23,683 --> 00:18:25,603
‎Một số trường hợp thì đúng là vậy.

359
00:18:25,683 --> 00:18:28,643
‎Thần Zeus thực sự đã cho phép điều đó?

360
00:18:30,803 --> 00:18:34,523
<i>‎Nhưng có lẽ hình thái nổi tiếng nhất</i>
<i>‎về môn vật mà người Hy Lạp phát minh ra</i>

361
00:18:34,603 --> 00:18:36,163
<i>‎là môn vật trí tuệ.</i>

362
00:18:36,243 --> 00:18:40,083
<i>‎Triết học đơn giản là suy nghĩ</i>
<i>‎về ý nghĩ,</i>

363
00:18:40,163 --> 00:18:42,603
<i>‎nghe có vẻ phí thời gian</i>
<i>‎vì nó đúng là như vậy.</i>

364
00:18:43,163 --> 00:18:45,923
<i>‎Mặc dù một nhà triết học có thể tranh luận</i>
<i>‎rằng thời gian họ lãng phí</i>

365
00:18:46,003 --> 00:18:48,003
<i>‎vốn không tồn tại ngay từ đầu,</i>

366
00:18:48,083 --> 00:18:50,043
<i>‎cho đến lúc</i>
<i>‎bạn không muốn nói chuyện với họ</i>

367
00:18:50,123 --> 00:18:51,723
<i>‎và mở túi bánh qui.</i>

368
00:18:53,923 --> 00:18:57,323
‎Đây là những nhà triết học Hy Lạp cổ đại,
‎không phải người thật.

369
00:18:57,403 --> 00:18:59,483
‎Giờ chỉ còn là bụi và xương.

370
00:18:59,563 --> 00:19:01,243
‎Có thể còn vài cái răng nếu bạn gặp may.

371
00:19:01,323 --> 00:19:04,243
‎Đây chỉ là những mô hình tuyệt vời
‎làm bằng đá.

372
00:19:05,163 --> 00:19:09,443
‎Triết học gia Hy Lạp mang tới giả thiết
‎mới, táo bạo về cuộc sống trên Trái Đất.

373
00:19:09,523 --> 00:19:11,963
‎Đó là lý do đến nay ta vẫn nhớ tên họ

374
00:19:12,043 --> 00:19:15,243
‎dù họ chẳng làm ra vật chất gì mới
‎trong bao nhiêu năm trời.

375
00:19:15,323 --> 00:19:16,883
‎Socrates.

376
00:19:16,963 --> 00:19:18,483
‎Pythagoras.

377
00:19:18,563 --> 00:19:19,843
‎Người này.

378
00:19:19,923 --> 00:19:20,803
‎Ông ta.

379
00:19:21,963 --> 00:19:23,603
‎Còn đây là Plato.

380
00:19:23,683 --> 00:19:26,683
‎Như bạn thấy đó, kể cả đến giờ,
‎hàng thế kỷ sau khi chết,

381
00:19:26,763 --> 00:19:28,523
‎ông ấy vẫn chìm trong suy nghĩ,

382
00:19:28,603 --> 00:19:30,923
‎nhào nặn các giả thiết thông thái
‎bên trong đầu ông ấy.

383
00:19:31,003 --> 00:19:33,523
‎Giá mà ta có thể đưa một cái mic
‎vào bên cạnh não ông ấy

384
00:19:33,603 --> 00:19:36,283
‎và nghe thấy chúng,
‎nhưng không thể.

385
00:19:36,363 --> 00:19:37,803
‎Kể cả có làm được,
‎thì cũng là tiếng Hy Lạp,

386
00:19:37,883 --> 00:19:39,923
‎mà không ai trong đội sản xuất
‎của chúng tôi biết.

387
00:19:41,283 --> 00:19:43,923
<i>‎Plato trao sự thông thái của mình</i>
<i>‎cho một học trò</i>

388
00:19:44,003 --> 00:19:47,323
<i>‎người trở thành một trong những</i>
<i>‎tư tưởng có sức ảnh hưởng mọi thời đại,</i>

389
00:19:47,923 --> 00:19:49,083
<i>‎Aristotle.</i>

390
00:19:49,163 --> 00:19:52,243
‎Aristotle đã nói rất nhiều điều trí tuệ,
‎phải không?

391
00:19:52,323 --> 00:19:55,883
‎Câu tôi thích nhất là, "Bạn phải nhảy múa
‎như không ai đang nhìn mình."

392
00:19:55,963 --> 00:19:59,443
‎Nó rất đúng,
‎và có thể áp dụng nó vào mọi thứ.

393
00:20:00,603 --> 00:20:04,563
‎Bởi đôi khi lòng tự tin của tôi hơi dễ vỡ,

394
00:20:04,643 --> 00:20:07,443
‎và tôi biết là mình xuất hiện khá tự tin,

395
00:20:07,523 --> 00:20:09,763
‎nhưng đôi lúc,
‎khi nói chuyện với chuyên gia,

396
00:20:10,643 --> 00:20:15,043
‎tôi lo lắng,
‎rằng mình có thể tỏ ra hơi ngốc.

397
00:20:15,563 --> 00:20:19,043
‎Và khi tôi nghĩ đến,
‎"Nhảy múa như không ai đang nhìn",

398
00:20:19,123 --> 00:20:20,683
‎điều đó thực sự giúp ích tôi.

399
00:20:20,763 --> 00:20:21,963
‎Giống như một món quà.

400
00:20:22,683 --> 00:20:25,043
‎Điều gì khiến Aristotle nghĩ tới nó?

401
00:20:26,683 --> 00:20:30,163
‎Tôi không biết là Aristotle
‎có nói câu đó thật không

402
00:20:30,243 --> 00:20:33,043
‎về việc nhảy múa mà không ai nhìn.

403
00:20:33,123 --> 00:20:35,323
‎Tôi không nghĩ ông ấy nói vậy.

404
00:20:35,403 --> 00:20:36,763
‎Có mà?

405
00:20:36,843 --> 00:20:39,883
‎Nếu có thì, tôi không biết
‎và không hiểu tại sao,

406
00:20:39,963 --> 00:20:41,563
‎nhưng tôi không nghĩ ông ấy nói.

407
00:20:42,723 --> 00:20:45,523
‎Có câu nào tương tự
‎mà có thể ông ấy đã nói,

408
00:20:47,163 --> 00:20:50,003
‎gì đó về sự tự tin của ai đó?

409
00:20:52,363 --> 00:20:53,843
‎Tôi không nghĩ vậy.

410
00:20:53,923 --> 00:20:54,763
‎Vâng.

411
00:20:57,283 --> 00:20:58,203
‎Được rồi.

412
00:21:00,363 --> 00:21:03,563
<i>‎Chuyên gia có thể bất đồng</i>
<i>‎về những gì họ thực sự đã nói,</i>

413
00:21:03,643 --> 00:21:07,123
<i>‎nhưng những người Hy Lạp</i>‎ <i>‎tiên phong</i>
<i>‎đã thực sự thay đổi cách ta suy nghĩ.</i>

414
00:21:07,963 --> 00:21:10,923
‎Có nhà triết học nào nghĩ về
‎một ý tưởng quá lớn

415
00:21:11,003 --> 00:21:12,243
‎đến nỗi nổ tung đầu họ không?

416
00:21:13,163 --> 00:21:14,283
‎Theo tôi biết thì không.

417
00:21:14,363 --> 00:21:16,723
‎Ông có biết não người toàn là ống?

418
00:21:16,803 --> 00:21:18,723
‎- Triết học gia…
‎- Tôi không biết.

419
00:21:19,363 --> 00:21:20,963
‎- Ông không biết chuyện đó?
‎- Không, tôi không biết.

420
00:21:21,043 --> 00:21:22,683
‎Được rồi, não toàn là ống.

421
00:21:22,763 --> 00:21:26,723
‎Ông có biết các nhà triết học
‎có những suy nghĩ

422
00:21:26,803 --> 00:21:31,603
‎và họ cố gắng đẩy các suy nghĩ
‎thông qua các ống đó?

423
00:21:31,683 --> 00:21:34,763
‎Khi ông có một ý tưởng lớn,
‎tốt nhất là bẻ vụn nó ra

424
00:21:34,843 --> 00:21:37,763
‎thành nhiều suy nghĩ nhỏ,
‎cỡ bằng hạt đậu,

425
00:21:37,843 --> 00:21:40,763
‎và ép nó liên tục thật nhanh,

426
00:21:40,843 --> 00:21:43,843
‎hoặc cắn một viên đạn và
‎bắn nó qua ống trí não của mình

427
00:21:43,923 --> 00:21:45,323
‎vào một đống lớn?

428
00:21:45,403 --> 00:21:48,083
‎Giống như nghiến răng
‎và suy nghĩ về cuộc sống mến yêu.

429
00:21:48,763 --> 00:21:52,003
‎Đó là một cách thú vị

430
00:21:52,083 --> 00:21:56,243
‎để mô tả hai khuynh hướng lớn
‎trong triết học.

431
00:21:56,323 --> 00:21:59,643
‎Một là phong cách giàu phân tích,

432
00:21:59,723 --> 00:22:04,843
‎nghĩa là cắt nhỏ vấn đề thành những
‎phần có thể nhai được.

433
00:22:04,923 --> 00:22:09,243
‎- Hạt đậu.
‎- Và cái kia, cách tiếp cận tổng quát hơn,

434
00:22:09,323 --> 00:22:12,763
‎cần một góc nhìn rộng lớn hơn.

435
00:22:12,843 --> 00:22:16,923
‎Thế nên, ngôn từ của cô thực tế

436
00:22:17,003 --> 00:22:19,923
‎mô tả khá hấp dẫn

437
00:22:20,003 --> 00:22:23,443
‎về hai nhánh chính
‎trong triết học đương đại.

438
00:22:24,043 --> 00:22:24,963
‎Có tốt không?

439
00:22:25,043 --> 00:22:26,443
‎- Tuyệt vời.
‎- Ồ, hay quá.

440
00:22:28,323 --> 00:22:31,763
<i>‎Trong khi đó, Hy Lạp cổ đại</i>
<i>‎đã lan truyền khắp thế giới</i>

441
00:22:31,843 --> 00:22:34,643
<i>‎bởi người này, Alexander Đại Đế.</i>

442
00:22:35,163 --> 00:22:38,643
‎Alexander Đại Đế
‎trở thành vua năm 20 tuổi,

443
00:22:38,723 --> 00:22:41,883
‎tiến hành công cuộc chinh phạt
‎trên khắp Trung Đông,

444
00:22:41,963 --> 00:22:46,283
‎và có một đế chế trải dài
‎từ Hy Lạp tới Ấn Độ

445
00:22:46,363 --> 00:22:48,203
‎vào năm ông ấy 30 tuổi.

446
00:22:48,283 --> 00:22:49,963
‎Tóc của ông ấy trông như thế nào?

447
00:22:51,003 --> 00:22:51,883
‎Tôi không biết.

448
00:22:54,403 --> 00:22:58,043
<i>‎Alexander không phải siêu sao duy nhất</i>
<i>‎với đế chế của ông ấy.</i>

449
00:22:58,123 --> 00:23:02,403
<i>‎Các vùng đất rộng lớn của Trung Hoa</i>
<i>‎được Tần Thủy Hoàng thống nhất,</i>

450
00:23:02,483 --> 00:23:05,403
<i>‎nhân vật hoạt hình đầu tiên</i>
<i>‎tạo ra đế chế của mình</i>

451
00:23:05,483 --> 00:23:07,243
<i>‎và xây dựng Vạn Lý Trường Thành</i>
<i>‎của Trung Quốc.</i>

452
00:23:07,963 --> 00:23:12,443
‎Họ nói Vạn Lý Trường Thành của Trung Quốc
‎là công trình duy nhất

453
00:23:12,523 --> 00:23:14,323
‎có thể nghe được từ trên không gian.

454
00:23:14,403 --> 00:23:15,683
‎NHÀ SỬ HỌC

455
00:23:15,763 --> 00:23:17,763
‎À, cô không… không thể nghe nó.

456
00:23:17,843 --> 00:23:20,763
‎Họ nói là cô có thể
‎nhìn thấy nó từ không gian,

457
00:23:20,843 --> 00:23:22,483
‎nhưng điều đó không đúng.

458
00:23:23,123 --> 00:23:24,843
‎- Họ đã thử. Người Trung Quốc…
‎- Vậy là không nhìn được từ không gian?

459
00:23:24,923 --> 00:23:28,923
‎Các phi hành gia Trung Quốc đã thử nhìn
‎Vạn Lý Trường Thành và họ không thể.

460
00:23:29,003 --> 00:23:30,803
‎- Họ không thấy. Tức là nó tàng hình.
‎- Phải, họ không thể thấy.

461
00:23:30,883 --> 00:23:33,323
‎Nó là bức tường tàng hình,
‎giống như trường lực.

462
00:23:33,403 --> 00:23:35,923
‎Nó chỉ tàng hình từ không gian thôi.

463
00:23:36,003 --> 00:23:38,043
‎Trên mặt đất, cô chắc chắn nhìn thấy nó.

464
00:23:38,123 --> 00:23:39,683
‎Thật kỳ cục, phải không?

465
00:23:39,763 --> 00:23:41,883
‎Đó có phải là một bí ẩn vĩ đại nhất?

466
00:23:41,963 --> 00:23:44,203
‎Và liệu Trung Quốc có mái nhà không?

467
00:23:45,283 --> 00:23:47,003
‎Có Vạn Lý Mái Nhà ở Trung Quốc không?

468
00:23:47,083 --> 00:23:48,843
‎Không, không có vạn lý mái nhà.

469
00:23:50,003 --> 00:23:53,523
<i>‎Đế chế Trung Hoa</i>
<i>‎là cường quốc của sự sáng tạo mãnh liệt</i>

470
00:23:53,603 --> 00:23:55,603
<i>‎và tư tưởng triết học,</i>

471
00:23:55,683 --> 00:23:58,723
<i>‎ghi lại trong các tài liệu lịch sử</i>
<i>‎được viết hàng thế kỷ</i>

472
00:23:58,803 --> 00:24:02,083
<i>‎trước sự ra đời của</i>
<i>‎quốc ca techno nước Bỉ chả liên quan gì,</i>

473
00:24:02,163 --> 00:24:03,763
<i>‎"Quẩy Lên Nào."</i>

474
00:24:39,483 --> 00:24:42,723
‎Người Hy Lạp có đế chế
‎và người Trung Quốc có đế chế,

475
00:24:42,803 --> 00:24:44,763
‎nhưng khi hầu hết chúng ta
‎nghĩ về cụm từ "đế chế",

476
00:24:44,843 --> 00:24:47,923
‎chúng ta nghĩ về thứ lớn lao, <i>‎Star Wars.</i>

477
00:24:48,003 --> 00:24:48,963
‎Hoặc La Mã.

478
00:24:49,043 --> 00:24:51,323
‎Và đây là chương trình lịch sử
‎nên tôi e nó là La Mã.

479
00:24:51,403 --> 00:24:55,763
<i>‎Đế chế đã vươn tới cực thịnh</i>
<i>‎dưới sự lãnh đạo của Julius Caesar,</i>

480
00:24:55,843 --> 00:24:58,483
<i>‎người La Mã khét tiếng nhất</i>
<i>‎cho tới Polanski.</i>

481
00:24:59,283 --> 00:25:03,203
<i>‎Một trong những lý do ngày nay ta vẫn biết</i>
<i>‎rất nhiều về La Mã</i>

482
00:25:03,283 --> 00:25:04,683
<i>‎là Wikipedia.</i>

483
00:25:05,243 --> 00:25:08,203
‎Và lý do mà Wikipedia
‎biết nhiều về người La Mã

484
00:25:08,283 --> 00:25:10,203
‎là vì chuyện đã xảy ra ở Pompeii.

485
00:25:12,483 --> 00:25:15,683
<i>‎Pompeii đã rất phát triển,</i>
<i>‎nó có một ngọn núi lửa,</i>

486
00:25:15,763 --> 00:25:17,843
<i>‎là một từ Latin nghĩa là "Đồi Giận Dữ."</i>

487
00:25:18,683 --> 00:25:21,923
‎Nhiều năm liền, con người và núi lửa
‎sống trong hòa bình,

488
00:25:22,003 --> 00:25:26,243
‎cho tới một ngày định mệnh,
‎núi lửa phun trào,

489
00:25:26,323 --> 00:25:28,803
‎chôn vùi Pompeii dưới một lớp tro dày.

490
00:25:29,843 --> 00:25:32,763
<i>‎Cuộc sống hàng ngày bị đóng băng</i>

491
00:25:32,843 --> 00:25:36,323
<i>‎cứ như ai đó dùng phép thuật</i>
<i>‎làm ngưng đọng thời gian</i>

492
00:25:36,403 --> 00:25:38,523
<i>‎và rải bụi ra khắp nơi.</i>

493
00:25:38,603 --> 00:25:41,123
‎Đó là thời khắc chết chóc,
‎nhưng về mặt sáng sủa,

494
00:25:41,203 --> 00:25:43,803
‎nó cho các nhà khảo cổ học
‎một kho tàng thông tin

495
00:25:43,883 --> 00:25:45,643
‎về người La Mã đã sống như thế nào.

496
00:25:45,723 --> 00:25:49,843
<i>‎Nhờ có núi lửa,</i>
<i>‎ta biết người La Mã có da màu xám,</i>

497
00:25:49,923 --> 00:25:53,043
<i>‎đầu hoàn toàn trọc,</i>
<i>‎và dành thời gian nằm xung quanh</i>

498
00:25:53,123 --> 00:25:55,483
<i>‎bên trong ngôi nhà bụi phát gớm.</i>

499
00:25:56,003 --> 00:26:00,563
<i>‎Nó cũng bảo tồn một nét thoảng</i>
<i>‎cuộc đời của người La Mã tinh hoa,</i>

500
00:26:00,643 --> 00:26:04,723
<i>‎với những tiện nghi</i>
<i>‎như hố xí trong nhà và vét máng.</i>

501
00:26:04,803 --> 00:26:08,043
<i>‎Đế chế La Mã</i>
<i>‎đã đi trước thời đại nhiều năm.</i>

502
00:26:08,123 --> 00:26:10,403
‎Mọi người nghĩ người La Mã
‎đã phát minh ra nhiều thứ,

503
00:26:10,483 --> 00:26:15,003
‎nhưng thường là họ chỉ làm hoàn hảo
‎những thứ tạo ra bởi người khác.

504
00:26:15,083 --> 00:26:18,923
‎Tôi sẽ nói vài thứ và anh cho biết
‎có phải người La Mã phát minh ra

505
00:26:19,003 --> 00:26:20,363
‎hay chỉ làm hoàn hảo chúng.

506
00:26:20,443 --> 00:26:22,563
‎Được chứ? Phát minh hay hoàn hảo.

507
00:26:22,643 --> 00:26:23,643
‎Cứ thử xem.

508
00:26:23,723 --> 00:26:26,323
‎- Sưởi ấm dưới sàn nhà.
‎- Phát minh.

509
00:26:26,883 --> 00:26:27,883
‎Đúng!

510
00:26:27,963 --> 00:26:30,443
‎- Công lịch.
‎- Hoàn hảo.

511
00:26:31,763 --> 00:26:32,643
‎Anh phạm quy,

512
00:26:33,643 --> 00:26:35,723
‎tức là anh không thể
‎trả lời câu hỏi tiếp theo.

513
00:26:35,803 --> 00:26:36,803
‎Con đường.

514
00:26:36,883 --> 00:26:39,363
‎Không, đường do người Ba Tư phát minh ra.

515
00:26:39,443 --> 00:26:42,043
‎Và rất nhiều người biết về con đường.

516
00:26:42,123 --> 00:26:44,043
‎Dù gì anh cũng phạm quy,
‎anh không thể trả lời câu đó.

517
00:26:44,123 --> 00:26:46,043
‎- À phải.
‎- Bê tông.

518
00:26:46,123 --> 00:26:48,003
‎- Phát minh.
‎- Đúng!

519
00:26:48,083 --> 00:26:49,003
‎Bảng chữ cái.

520
00:26:49,683 --> 00:26:51,723
‎Chắc chắn là không phát minh nó,

521
00:26:51,803 --> 00:26:53,683
‎và cũng không thực sự làm hoàn hảo nó.

522
00:26:53,763 --> 00:26:55,603
‎- Ý tôi là kiểu như…
‎- Chọn một đi.

523
00:26:55,683 --> 00:26:56,923
‎- Phải vậy à?
‎- Phải.

524
00:26:59,043 --> 00:27:01,723
‎- Tôi nghĩ hoàn hảo là sai…
‎- Đúng!

525
00:27:01,803 --> 00:27:04,363
‎- Tẩy trắng hậu môn.
‎- Hả?

526
00:27:04,443 --> 00:27:05,723
‎Tẩy trắng hậu môn.

527
00:27:06,523 --> 00:27:07,643
‎Tẩy trắng hậu môn…

528
00:27:10,323 --> 00:27:13,483
‎- Tôi không biết họ đã làm gì.
‎- Thôi nào, đoán xem.

529
00:27:13,563 --> 00:27:15,803
‎- Tôi còn không biết nó là gì.
‎- Đó là khi họ tẩy hậu môn của anh.

530
00:27:15,883 --> 00:27:18,203
‎- Thế à?
‎- Phải, làm trắng lên.

531
00:27:18,843 --> 00:27:20,123
‎Ở chỗ tôi họ không làm thế.

532
00:27:20,203 --> 00:27:22,883
‎Dù sao thì tôi cũng chả biết
‎họ đã làm cái gì. Bỏ qua.

533
00:27:22,963 --> 00:27:25,243
‎Phát minh hay hoàn hảo.
‎Không được bỏ qua.

534
00:27:28,283 --> 00:27:29,563
‎- Tẩy?
‎- Phải.

535
00:27:30,523 --> 00:27:31,963
‎Tẩy trắng hậu môn.

536
00:27:35,643 --> 00:27:37,683
‎Được rồi,
‎tôi sẽ nói là phát minh, nhưng…

537
00:27:39,683 --> 00:27:42,203
<i>‎Cách đây chỉ có 100.000 năm,</i>

538
00:27:42,283 --> 00:27:45,123
<i>‎con người sống trong hang động</i>
<i>‎như thú vật.</i>

539
00:27:45,203 --> 00:27:49,523
<i>‎Ngày nay, qua hàng loạt những đột phá</i>
<i>‎về công nghệ và văn hóa,</i>

540
00:27:49,603 --> 00:27:52,043
<i>‎chúng ta sống trong thành phố</i>
<i>‎như con người.</i>

541
00:27:52,123 --> 00:27:53,923
<i>‎Nhìn quanh La Mã cổ đại,</i>

542
00:27:54,003 --> 00:27:57,283
<i>‎tổ tiên của chúng ta có thể tha thứ</i>
<i>‎vì cảm thấy tự phụ</i>

543
00:27:57,363 --> 00:27:58,763
<i>‎như là James Corden.</i>

544
00:27:59,403 --> 00:28:01,163
‎Nhưng đế chế La Mã đâu biết rằng

545
00:28:01,243 --> 00:28:04,723
‎nó sắp phải đối mặt thử thách lớn nhất,
‎con người của hòa bình.

546
00:28:04,803 --> 00:28:06,563
‎Jesus Christ, Đấng Toàn Năng.

547
00:28:06,643 --> 00:28:08,363
‎Tên đường phố, "Con trai của Chúa."

548
00:28:09,163 --> 00:28:12,683
<i>‎Lần tới, chúng ta sẽ tìm hiểu tôn giáo</i>
<i>‎và cách truyền bá,</i>

549
00:28:12,763 --> 00:28:16,483
<i>‎giống như meme, nhưng với phong cách sống</i>
<i>‎và dòng trang phục đi kèm.</i>

550
00:28:16,563 --> 00:28:19,403
‎Và chúng ta sẽ xem hai trong số
‎những cuốn sách quan trọng nhất lịch sử,

551
00:28:19,483 --> 00:28:21,483
‎Kinh Thánh và Kinh Koran,

552
00:28:21,563 --> 00:28:24,683
‎và rút ra câu trả lời cho câu hỏi,
‎quyển nào hay hơn?

553
00:28:44,763 --> 00:28:46,763
‎Biên dịch: Long Mai