1 00:00:08,883 --> 00:00:13,162 To jest nasza planeta. Ziemia. 2 00:00:13,243 --> 00:00:16,203 To planeta, na której dosłownie teraz przebywam. 3 00:00:16,283 --> 00:00:20,363 I jeśli nie oglądasz tego podczas lotu lub spadając z budynku, 4 00:00:20,443 --> 00:00:22,243 pewnie też na niej jesteś. 5 00:00:22,803 --> 00:00:26,843 To niesamowita opowieść o tym, jak ludzie przekształcili ten świat 6 00:00:26,923 --> 00:00:29,723 z bezsensownej natury, takiej jak ta, 7 00:00:29,803 --> 00:00:32,523 w nowoczesność, taką jak ta. 8 00:00:32,603 --> 00:00:36,323 I o tym, że zrobili to, jedynie korzystając z rąk, 9 00:00:37,043 --> 00:00:42,003 wyobraźni, ale też narzędzi, energii elektrycznej oraz Internetu. 10 00:00:42,763 --> 00:00:45,643 Ta podróż zabierze mnie do każdego zakątka globu, 11 00:00:45,723 --> 00:00:49,203 jeśli pozwolą na to pieniądze i ograniczenia pandemiczne. 12 00:00:49,283 --> 00:00:52,923 Zobaczę kilka najcudowniejszych osiągnięć naszego gatunku. 13 00:00:53,003 --> 00:00:54,083 KRÓL LEW 14 00:00:54,163 --> 00:00:56,243 I będę zadawać pytania… 15 00:00:56,323 --> 00:00:57,563 Kim pani jest? 16 00:00:57,643 --> 00:01:00,763 …czołowym naukowcom, spryciarzom i ekspertom, 17 00:01:00,843 --> 00:01:04,243 którzy pomogą mi wejrzeć w tajemnicę ludzkiej cywilizacji. 18 00:01:04,323 --> 00:01:07,763 Dlaczego mówi się, że budowanie piramid to tajemnica, 19 00:01:07,843 --> 00:01:11,683 skoro są to po prostu duże cegły w trójkącie? 20 00:01:12,803 --> 00:01:15,723 To nie tylko historia planety, na której żyjemy. 21 00:01:15,803 --> 00:01:19,043 To też opowieść o świecie, w którym żyjemy. 22 00:01:19,123 --> 00:01:21,283 Więc dołącz do mnie, Philomeny Cunk, 23 00:01:21,363 --> 00:01:24,443 by przyjrzeć się światu, który razem zbudowaliśmy. 24 00:01:25,043 --> 00:01:28,163 Zapraszam na program Świat oczami Cunk. 25 00:01:35,963 --> 00:01:39,443 ŚWIAT OCZAMI CUNK 26 00:01:42,443 --> 00:01:44,603 ODCINEK 1: NA POCZĄTKU BYŁO… 27 00:01:44,683 --> 00:01:47,883 Przez miliardy lat na ziemi nie było cywilizacji. 28 00:01:47,963 --> 00:01:51,723 Tylko zwierzęta, rośliny i mieszające się gazy. 29 00:01:51,803 --> 00:01:55,363 Musiało być pięknie, ale też nudno. 30 00:01:55,443 --> 00:02:00,563 Aż pojawiło się stworzenie, które wszystko zmieniło: człowiek. 31 00:02:00,643 --> 00:02:05,883 Czy człowiek pierwotny był do nas podobny? Zrobiony z tego samego rodzaju mięsa? 32 00:02:05,963 --> 00:02:10,123 Czy można mu nadać nazwę handlową, tak jak mamy dziś wołowinę? 33 00:02:10,203 --> 00:02:13,123 Możemy powiedzieć, był zrobiony z tego, co my. 34 00:02:13,203 --> 00:02:17,163 Posiadamy tylko jego kości, ale są one dokładnie takie jak nasze. 35 00:02:17,243 --> 00:02:21,443 Możemy przypuszczać, że otaczało je ciało takie jak nasze. 36 00:02:21,523 --> 00:02:24,763 Ale nie wiem, czy można mu nadać nazwę handlową. 37 00:02:24,843 --> 00:02:28,123 - Czyli było to po prostu ciało? - Tak myślę. 38 00:02:28,203 --> 00:02:32,203 Ciężko byłoby wymyślić nazwę handlową dla mięsa ludzkiego, prawda? 39 00:02:34,283 --> 00:02:36,043 Horfe? 40 00:02:37,283 --> 00:02:41,803 Zakładamy, że pierwsi ludzie byli głupi, bo mieli duże brwi i nie mówili. 41 00:02:41,883 --> 00:02:45,003 Ale to byli też pierwsi wynalazcy. 42 00:02:45,963 --> 00:02:48,243 Jako pierwsi używali narzędzi, 43 00:02:48,323 --> 00:02:51,443 czego większość współczesnych ludzi nie umie, 44 00:02:51,523 --> 00:02:55,163 dlatego potrzebują prawdziwego człowieka. 45 00:02:56,763 --> 00:03:01,523 Jak pierwsi ludzie wytwarzali narzędzia, skoro chodzili na czworakach? 46 00:03:01,603 --> 00:03:05,163 Poruszanie się na czworakach raczej nie trwało zbyt długo. 47 00:03:05,243 --> 00:03:09,003 Ludzie zaczęli chodzić prosto jakieś dwa miliony lat temu. 48 00:03:09,083 --> 00:03:13,843 Robili narzędzia przednimi czy tylnymi nogami? 49 00:03:13,923 --> 00:03:17,203 Nie sądzę, że ludzie robili coś dobrze stopami. 50 00:03:17,283 --> 00:03:20,563 Więc raczej wytwarzali narzędzia przednimi kończynami. 51 00:03:20,643 --> 00:03:23,483 Jeśli nazwiemy je nogami, były to „górne nogi”. 52 00:03:23,563 --> 00:03:26,923 Tak, na pewno używali „górnych nóg” do robienia narzędzi. 53 00:03:27,003 --> 00:03:30,683 Dziś mówimy na to „ramiona” lub „ręce”. 54 00:03:30,763 --> 00:03:33,363 Na pewno wynaleźli ogień, 55 00:03:33,443 --> 00:03:36,603 który pozwalał im widzieć w nocy i utrzymywał ciepło, 56 00:03:36,683 --> 00:03:40,163 tragicznie przedłużając ich i tak już nudne życie. 57 00:03:40,243 --> 00:03:44,403 Musieli wymyślić sobie zajęcie na długie, nudne wieczory. 58 00:03:44,483 --> 00:03:46,203 Tym zajęciem była sztuka. 59 00:03:49,163 --> 00:03:53,563 Wchodzę do jaskini nie przez pomyłkę, nie jestem też wilkiem. 60 00:03:54,643 --> 00:03:58,403 Producenci poprosili mnie, bym tu weszła 61 00:03:58,483 --> 00:04:00,643 i pokazała malarstwo jaskiniowe. 62 00:04:02,003 --> 00:04:04,123 Takie malarstwo naskalne 63 00:04:04,203 --> 00:04:07,963 to jeden z pierwszych przykładów cywilizacji na ziemi. 64 00:04:10,083 --> 00:04:12,643 Nie martwcie się, będzie tylko lepiej. 65 00:04:12,723 --> 00:04:17,003 Pierwsi artyści jaskiniowi malowali, cokolwiek mieli pod ręką, 66 00:04:17,083 --> 00:04:18,763 na przykład własne dłonie. 67 00:04:18,843 --> 00:04:21,203 Potem rozwinęli to w historie. 68 00:04:21,283 --> 00:04:25,322 Początkowo były to nudne historie o nieruchomych krowach. 69 00:04:25,403 --> 00:04:29,243 Ale wkrótce zaczęli tworzyć szaleńcze sceny walki, takie jak ta: 70 00:04:30,003 --> 00:04:32,283 Ludzkość przeciw krowom, 2D. 71 00:04:32,363 --> 00:04:36,843 Dla jaskiniowca był to tak ekscytujące jak Szybcy i wściekli. 72 00:04:38,043 --> 00:04:41,523 Czy malarstwo naskalne doczekało się adaptacji filmowej? 73 00:04:41,603 --> 00:04:44,403 I tak nie byłoby jak nabyć do niego praw. 74 00:04:44,483 --> 00:04:49,003 Filmowanie narodziło się dużo później niż koniec malowideł naskalnych. 75 00:04:49,083 --> 00:04:53,403 Nie ma więc żadnej olśniewającej ściany z niewiarygodną historią 76 00:04:53,483 --> 00:04:56,563 godną uwagi Stevena Spielberga? 77 00:04:56,643 --> 00:04:59,523 Trudno byłoby wymyślić półtoragodzinną historię 78 00:04:59,603 --> 00:05:01,923 na podstawie tylko jednego malowidła. 79 00:05:02,003 --> 00:05:05,563 Niektórzy uważają, że te brutalne obrazy to akt religijny 80 00:05:05,643 --> 00:05:08,643 mający przynieść szczęście w nadchodzących bitwach. 81 00:05:08,723 --> 00:05:11,563 Nie wiemy, czemu ludzkość toczyła wojnę z krowami 82 00:05:11,643 --> 00:05:13,483 i nigdy się tego nie dowiemy. 83 00:05:13,563 --> 00:05:17,723 Pewnie nigdy nie poznamy nawet imienia artysty ani tych krów, 84 00:05:17,803 --> 00:05:21,323 bo ktokolwiek to namalował, już nie żyje. 85 00:05:22,443 --> 00:05:25,443 Codzienne polowanie na zwierzęta było udręką, 86 00:05:25,523 --> 00:05:29,523 póki ktoś nie wpadł na pomysł, by jeść też rośliny, 87 00:05:29,603 --> 00:05:33,403 które było łatwiej złapać, bo nie uciekały. 88 00:05:34,443 --> 00:05:39,363 Ten prosty akt lenistwa doprowadził do wynalezienia rolnictwa, 89 00:05:39,443 --> 00:05:42,803 ogromnego skoku naprzód, ale skoku niebezpiecznego, 90 00:05:42,883 --> 00:05:47,203 bo można było nadziać się na leżące narzędzia rolnicze. 91 00:05:48,003 --> 00:05:51,763 Pierwsi rolnicy uprawiali pszenicę i nauczyli się piec chleb. 92 00:05:51,843 --> 00:05:54,923 Uprawiali także jęczmień, groszek i soczewicę, 93 00:05:55,003 --> 00:05:58,683 więc byli w stanie zrobić znośnego wegańskiego burgera. 94 00:05:58,763 --> 00:06:01,163 Ale na szczęście nie musieli. 95 00:06:02,003 --> 00:06:03,763 Wymyślili bowiem ogrodzenie; 96 00:06:03,843 --> 00:06:07,683 zaawansowaną technicznie drewnianą maszynę do trzymania zwierząt. 97 00:06:08,963 --> 00:06:12,483 Ludzie szybko zniewolili owce, kury, kozy 98 00:06:12,563 --> 00:06:15,443 oraz krowy - swojego największego wroga. 99 00:06:15,523 --> 00:06:19,083 Farmy stały się bardzo podobne do ogrodów zoologicznych, 100 00:06:19,163 --> 00:06:22,523 ale w zoo nie można zjeść zwierzęcia, które ci się podoba. 101 00:06:22,603 --> 00:06:25,683 Chyba że zoo ma problemy finansowe, 102 00:06:25,763 --> 00:06:28,083 a właściciel stracił wszelką nadzieję. 103 00:06:28,163 --> 00:06:31,403 Osobniki, których nie można było jeść ani ujeżdżać, 104 00:06:31,483 --> 00:06:34,003 człowiek zamienił w zwierzęta domowe. 105 00:06:34,083 --> 00:06:37,243 Ludzie pierwotni udomowili psy do towarzystwa. 106 00:06:38,123 --> 00:06:40,923 A koty do czegokolwiek. 107 00:06:41,003 --> 00:06:46,123 Pierwszy raz w historii można było określić życie jako przytulne. 108 00:06:46,203 --> 00:06:51,203 Ludzie mieszkali w normalnych domach, które wkrótce rozrosły się w miasta. 109 00:06:51,283 --> 00:06:55,923 Możecie pomyśleć, że znajduję się w ruinach pierwszego w historii miasta, 110 00:06:56,003 --> 00:07:00,043 ale ono znajduje się w Iraku, gdzie jest cholernie niebezpiecznie. 111 00:07:00,123 --> 00:07:02,683 Ale jego ruiny są bardzo podobne do tych, 112 00:07:02,763 --> 00:07:06,563 więc trudno się domyślić, że to inne miasto. 113 00:07:08,043 --> 00:07:11,083 Dziś to tylko ponura kupa cegieł i kurzu. 114 00:07:11,163 --> 00:07:15,003 Ale jeśli użyjemy komputera do symulacji przeszłego wyglądu, 115 00:07:15,083 --> 00:07:18,723 widok zapiera dech w piersiach. 116 00:07:18,803 --> 00:07:21,523 To początki cywilizacji. 117 00:07:21,603 --> 00:07:24,083 Kto wynalazł cywilizację? 118 00:07:24,763 --> 00:07:28,563 Cywilizacji nie wynaleziono, 119 00:07:28,643 --> 00:07:31,603 nie zaczęła się ona nagle. 120 00:07:31,683 --> 00:07:36,243 Cywilizacja zaczęła się, gdy ludzie zaczęli uprawiać ziemię, 121 00:07:36,323 --> 00:07:43,043 rozpoczęli budowę miast i tworzenie praw. 122 00:07:43,123 --> 00:07:45,203 Nie wynaleziono tego nagle, 123 00:07:45,283 --> 00:07:48,403 ale działo się to powoli w różnych częściach świata. 124 00:07:48,483 --> 00:07:53,403 Więc to nie był tylko jeden człowiek, który chciał pozostać anonimowy? 125 00:07:53,483 --> 00:07:55,123 Nie. 126 00:07:55,203 --> 00:07:58,163 Gdyby tak było, nie powinniśmy się z tym zgodzić. 127 00:07:58,243 --> 00:07:59,683 Zgodzić się z czym? 128 00:07:59,763 --> 00:08:03,683 Gdyby to był jeden anonimowy człowiek, 129 00:08:03,763 --> 00:08:06,683 byłoby w tym coś podejrzanego, prawda? 130 00:08:06,763 --> 00:08:09,803 Zatem nieznani ludzie lub człowiek 131 00:08:09,883 --> 00:08:12,323 wynaleźli cywilizację w Mezopotamii. 132 00:08:12,403 --> 00:08:15,483 Ktokolwiek to zrobił, wyprzedzał swoje czasy. 133 00:08:15,563 --> 00:08:20,683 Czy mieszkańcy Mezopotamii mieli takie same rzeczy jak my dziś? 134 00:08:20,763 --> 00:08:23,043 - Tak. - Jakiś przykład? 135 00:08:23,123 --> 00:08:27,523 Broń, biżuteria, świątynie, zwierzęta. 136 00:08:27,603 --> 00:08:31,723 Prawda, ale miałam na myśli coś w stylu stóp i brwi. 137 00:08:31,803 --> 00:08:34,123 - Tak. - Doprawdy? 138 00:08:34,203 --> 00:08:40,363 Mieli w ciele organy, otwory, różne fragmenty 139 00:08:40,443 --> 00:08:43,003 na zewnątrz i wewnątrz. 140 00:08:43,082 --> 00:08:45,602 Czyli mieli tę samą liczbę otworów? 141 00:08:45,683 --> 00:08:49,163 Tak, nauka tak przynajmniej potwierdza. 142 00:08:50,163 --> 00:08:56,283 Absolutnie przełomowe, najbardziej znaczące i używane do dziś 143 00:08:56,363 --> 00:08:57,563 jest koło. 144 00:08:57,643 --> 00:09:01,523 Koła mogą wydawać się ludziom skomplikowane, 145 00:09:01,603 --> 00:09:04,523 ale działają w bardzo prosty sposób. 146 00:09:05,803 --> 00:09:11,523 Okrągła część koła obraca się wokół wystającego kawałka w środku, 147 00:09:11,603 --> 00:09:17,083 a potem, gdy koło naciska na ziemię, 148 00:09:17,163 --> 00:09:22,883 nacisk toczy całą planetę do tyłu, odsuwa ją od was, 149 00:09:22,963 --> 00:09:26,483 dając wam wrażenie, że posuwacie się do przodu, 150 00:09:26,563 --> 00:09:30,163 co tak naprawdę się dzieje i to jest niewiarygodne. 151 00:09:30,243 --> 00:09:33,523 Koło pozwoliło ludziom podróżować i handlować, 152 00:09:33,603 --> 00:09:37,003 ale najpierw musieli policzyć, ile rzeczy posiadali. 153 00:09:37,083 --> 00:09:40,683 Doprowadziło to do tragicznego wynalazku: matematyki. 154 00:09:40,763 --> 00:09:44,443 Porozmawiajmy o matematyce i liczbach. 155 00:09:44,523 --> 00:09:49,243 Czy w starożytności liczby miały taką samą wartość, co teraz? 156 00:09:49,323 --> 00:09:53,483 W starożytności liczby miały tę samą wartość. 157 00:09:53,563 --> 00:09:55,803 Wtedy ludzie też potrzebowali liczyć. 158 00:09:55,883 --> 00:09:58,843 A czy mieli tę samą ilość liczb? 159 00:09:58,923 --> 00:10:04,203 Na przykład od 1 do 700, gdzie 700 to największa liczba? 160 00:10:04,283 --> 00:10:08,723 To nigdy nie była największa liczba. Można liczyć, do ilu się chce. 161 00:10:08,803 --> 00:10:13,483 Nie, widziałam program na YouTube. Po 700 liczby się powtarzają. 162 00:10:13,563 --> 00:10:17,323 Mają po prostu inne nazwy, byśmy myśleli, że wzrastają. 163 00:10:17,403 --> 00:10:19,323 Mam wysłać pani linka? 164 00:10:19,403 --> 00:10:23,083 Gdy liczby dosięgły poziomu 700, 165 00:10:23,163 --> 00:10:26,283 ludzie potrzebowali pomocy w liczeniu. 166 00:10:26,363 --> 00:10:31,123 Wtedy pojawiło się to. Nazywa się „liczydło”. 167 00:10:31,203 --> 00:10:36,043 Za pomocą liczydła nasi przodkowie mogli policzyć swój majątek. 168 00:10:36,123 --> 00:10:41,963 Niedługo potem wynaleziono pieniądz w postaci gotówki. 169 00:10:42,043 --> 00:10:45,603 Starożytni ludzie wynaleźli walutę, by ułatwić sobie życie, 170 00:10:45,683 --> 00:10:48,523 ale robiąc to, niechcący wymyślili kapitalizm, 171 00:10:48,603 --> 00:10:50,203 który zabije każdego. 172 00:10:50,283 --> 00:10:54,163 To nie jest pytanie, przeczytałam to na Twitterze. 173 00:10:54,243 --> 00:10:56,083 Pokonawszy liczby, 174 00:10:56,163 --> 00:11:02,043 ludzkość zajęła się czymś bardziej nudnym, wynajdując pismo. 175 00:11:02,923 --> 00:11:06,963 Czy wynalazek pisma był znaczącym osiągnięciem, 176 00:11:07,043 --> 00:11:10,403 czy raczej chwilowym sukcesem, takim jak rap metal? 177 00:11:10,483 --> 00:11:14,003 Myślę, że gdy pisanie pojawiło się na świecie, 178 00:11:14,083 --> 00:11:15,883 nie można było go zatrzymać. 179 00:11:15,963 --> 00:11:18,403 Było zatem dużo silniejsze niż rap metal? 180 00:11:18,483 --> 00:11:21,883 - Tak, dużo większe. - A acid jazz? 181 00:11:23,403 --> 00:11:25,403 Myślę, że pisanie go wyprzedza. 182 00:11:25,483 --> 00:11:27,643 Ciekawe, co pan sądzi o acid jazzie. 183 00:11:27,723 --> 00:11:30,443 - Co to? - To odlew, nic prawdziwego. 184 00:11:30,523 --> 00:11:36,523 To podobno mezopotamska tabliczka gliniana 185 00:11:36,603 --> 00:11:39,963 z pismem klinowym: pierwszą odmianą pisma na świecie. 186 00:11:40,043 --> 00:11:43,563 Muszę powiedzieć, że to dość nudna okładka książki 187 00:11:43,643 --> 00:11:46,003 i nie można nawet jej otworzyć. 188 00:11:46,083 --> 00:11:49,203 Należy pani do ludzi oceniających książkę po okładce? 189 00:11:49,283 --> 00:11:52,683 - Tak. - To smutne i błędne podejście. 190 00:11:52,763 --> 00:11:57,963 Gdyby ktoś to wykrzyczał, byłby to pierwszy audiobook? 191 00:12:02,483 --> 00:12:03,523 Nie. 192 00:12:05,323 --> 00:12:09,203 Pisanie zmieniło świat. Idee nie musiały zniknąć tylko dlatego, 193 00:12:09,283 --> 00:12:13,003 że zmarła osoba, w której głowie były uwięzione. 194 00:12:13,083 --> 00:12:16,483 Można było przenieść swoje idee na papier, 195 00:12:16,563 --> 00:12:21,483 a każdy mógł przyjść i załadować te pomysły do swego mózgu, 196 00:12:21,563 --> 00:12:25,723 bezprzewodowo importując je przez oczy. 197 00:12:25,803 --> 00:12:29,803 Niewiarygodne, że pismo wynaleziono tysiące lat temu, 198 00:12:29,883 --> 00:12:35,643 a nadal istnieje pod klipami wideo, które oglądamy online. 199 00:12:35,723 --> 00:12:40,043 Do dziś przetrwał też inny rodzaj języka: 200 00:12:40,123 --> 00:12:41,203 emotikony. 201 00:12:41,283 --> 00:12:46,163 Wymyślili je starożytni Egipcjanie i nazwali hieroglifami. 202 00:12:46,243 --> 00:12:49,843 Za pomocą hieroglifów opowiadali oni całe historie. 203 00:12:49,923 --> 00:12:52,483 To coś jak bardziej spójny komiks Marvela. 204 00:12:52,563 --> 00:12:58,043 Egipcjanie nie malowali komiksów tam, gdzie żywi ludzie mogliby je podziwiać, 205 00:12:58,123 --> 00:13:02,843 ale na ścianach grobowców, by dostarczać rozrywki umarlakom. 206 00:13:02,923 --> 00:13:06,563 Grobowce te znajdowały się w najbardziej rozpoznawalnych 207 00:13:06,643 --> 00:13:10,243 i szpiczastych budynkach w historii. 208 00:13:10,323 --> 00:13:12,323 Mam na myśli piramidy. 209 00:13:12,403 --> 00:13:15,723 Patrząc na piramidy, nie oprzeć się wrażeniu, 210 00:13:15,803 --> 00:13:19,803 że są to duże trójkąty z czymś w rodzaju kwadratowej dupy. 211 00:13:19,883 --> 00:13:23,603 Pewnie istnieje słowo na ten kształt, ale nikt go nie zna. 212 00:13:23,683 --> 00:13:26,683 To jedna z wielu ponadczasowych tajemnic piramid. 213 00:13:26,763 --> 00:13:32,123 Czemu piramidy mają taki kształt? Czy po to, by bezdomni tam nie spali? 214 00:13:32,203 --> 00:13:34,923 W starożytnym Egipcie nie było bezdomnych. 215 00:13:35,003 --> 00:13:38,403 - Nie? - Ludzie opiekowali się sobą 216 00:13:38,483 --> 00:13:40,723 i dbali o siebie. 217 00:13:40,803 --> 00:13:44,283 Są też dobre na deszcz, krople po nich spływają. 218 00:13:44,363 --> 00:13:46,523 Jak Egipcjanie zbudowali piramidy? 219 00:13:46,603 --> 00:13:50,763 Zaczęli od góry i pracowali w dół, czy odwrotnie? 220 00:13:50,843 --> 00:13:53,243 Musieli zacząć od dołu i budować w górę, 221 00:13:53,323 --> 00:13:56,323 bo jak można było zacząć od góry i budować w dół? 222 00:14:00,123 --> 00:14:04,403 Egipcjanie wierzyli, że najważniejsza w życiu jest śmierć. 223 00:14:04,483 --> 00:14:08,363 Im ważniejszy człowiek, tym bardziej zawiła była jego śmierć. 224 00:14:08,443 --> 00:14:11,563 Egipski król nazywał się faraon. 225 00:14:11,643 --> 00:14:15,603 Po śmierci stawał się mumią znaną ze Scooby-Doo. 226 00:14:16,323 --> 00:14:20,923 Starożytni Egipcjanie mieli obsesję na punkcie zmarłych. 227 00:14:21,003 --> 00:14:24,923 Ale oni już nie żyją. Myśli pani, że wciąż tak myślą? 228 00:14:25,603 --> 00:14:28,443 Oni nie mieli obsesji na punkcie zmarłych, 229 00:14:28,523 --> 00:14:30,483 ale na punkcie życia. 230 00:14:30,563 --> 00:14:35,123 Chcieli żyć i mieć pewność, że po śmierci będą mogli wrócić do życia. 231 00:14:35,203 --> 00:14:37,403 Dlatego stosowali mumifikację. 232 00:14:37,483 --> 00:14:42,203 W jaki sposób to robili? Proszę mi opowiedzieć o tym procesie. 233 00:14:42,283 --> 00:14:46,443 Bierzesz martwe ciało, kładziesz je na stole i myjesz. 234 00:14:46,523 --> 00:14:49,723 Następnie usuwasz mózg. 235 00:14:49,803 --> 00:14:53,963 Potem rozcinali zwłoki i wyjmowali wszystko, 236 00:14:54,043 --> 00:14:56,683 co ich zdaniem mogło zgnić. 237 00:14:56,763 --> 00:14:59,963 Następnie obkładali ciało solą, na końcu suszyli, 238 00:15:00,043 --> 00:15:03,043 owijali bandażami i mumia była gotowa. 239 00:15:03,123 --> 00:15:06,963 Czyli taki zabieg spa, który Gwyneth Paltrow ma co tydzień. 240 00:15:07,923 --> 00:15:10,883 Czy mumia kiedykolwiek jeździła na rowerze? 241 00:15:10,963 --> 00:15:14,843 Z tego, co wiem, starożytni Egipcjanie nie mieli rowerów. 242 00:15:14,923 --> 00:15:17,043 - No tak. - Nie mieli nawet dróg. 243 00:15:17,123 --> 00:15:20,283 Nie mogli mieć rowerów, bo nie mogli na nich jeździć. 244 00:15:20,363 --> 00:15:25,123 Nie wiem, czemu o to zapytałam. Nic innego nie przyszło mi do głowy. 245 00:15:27,003 --> 00:15:31,003 Faraonowie egipscy pozostawili po sobie świątynie i grobowce, 246 00:15:31,083 --> 00:15:35,603 ale po drugiej stronie wody rodziło się jeszcze bardziej imponujące imperium. 247 00:15:35,683 --> 00:15:38,443 Grecja, czyli kraj, 248 00:15:38,523 --> 00:15:41,243 gdzie miały miejsce narodziny cywilizacji. 249 00:15:41,323 --> 00:15:45,123 Starożytni Grecy wymyślili wiele rzeczy, których używamy do dziś, 250 00:15:45,203 --> 00:15:46,763 jak lekarstwa czy oliwki, 251 00:15:46,843 --> 00:15:51,443 i wiele rzeczy, które wymarły, jak demokracja i kolumny. 252 00:15:52,083 --> 00:15:57,283 Oprócz tych imponujących ruin starożytni Grecy rozwinęli też 253 00:15:57,363 --> 00:16:01,963 kulturę jogurtu i teatr we wszystkich jego nudnych formach. 254 00:16:02,043 --> 00:16:04,203 Grecy kochali tragedie. 255 00:16:04,283 --> 00:16:09,323 W tragedii dzieją się smutne rzeczy, ludzie umierają lub zabijają się. 256 00:16:09,403 --> 00:16:13,123 Ale tragedie starożytnej Grecji wydarzyły się wieki temu. 257 00:16:13,203 --> 00:16:16,083 Czy ich treść nadal jest smutna? 258 00:16:16,163 --> 00:16:22,123 Tak, wciąż są smutne, bo opowiadają historie o ludziach, 259 00:16:22,203 --> 00:16:24,323 z którymi możemy się utożsamić. 260 00:16:24,403 --> 00:16:27,803 Ale to było dawno temu. Czemu mam się tym przejmować? 261 00:16:27,883 --> 00:16:32,403 Tragedia pokazuje ludzkie sytuacje. 262 00:16:32,483 --> 00:16:35,443 Nawet dziś, gdybyś dowiedział się przypadkowo, 263 00:16:35,523 --> 00:16:38,523 że zabiłeś własnego ojca i poślubiłeś matkę, 264 00:16:38,603 --> 00:16:41,123 byłbyś bardzo zdenerwowany, tak jak Edyp. 265 00:16:41,203 --> 00:16:45,643 Może jestem oziębła, ale mam w dupie starożytnych Greków. 266 00:16:46,443 --> 00:16:47,763 To wielka szkoda. 267 00:16:47,843 --> 00:16:52,203 - Panią to interesuje? - Nawet bardzo. To moja praca. 268 00:16:52,283 --> 00:16:55,163 Mój kumpel Paul napisał historię o mężczyźnie, 269 00:16:55,243 --> 00:16:59,403 który po nierozważnej grze seksualnej wsadził sobie młodego ziemniaka. 270 00:16:59,483 --> 00:17:04,443 Opisał to w formie limeryku. Nikt nie zginął, ale brzmi to wstrętnie. 271 00:17:04,523 --> 00:17:06,483 Czy to już tragedia, 272 00:17:06,563 --> 00:17:11,083 czy też ziemniak musiałby zapuścić korzenie i zabić go? 273 00:17:11,162 --> 00:17:14,043 To raczej bardzo niefortunne wydarzenie. 274 00:17:14,122 --> 00:17:19,043 Nie ma ponadczasowego znaczenia, które mogłoby uczynić z tego tragedię. 275 00:17:19,122 --> 00:17:21,323 Paul mówi, że naprawdę tak było. 276 00:17:21,402 --> 00:17:25,402 Miał ostatnio naprawdę ciężki czas. Potrzebuje iść na urlop. 277 00:17:27,043 --> 00:17:32,642 Grecy stworzyli też teatr dla głupców, zwany sportem. 278 00:17:32,723 --> 00:17:36,203 Na igrzyska olimpijskie nie zaprosili innych krajów, 279 00:17:36,283 --> 00:17:38,083 aby na pewno wygrać. 280 00:17:38,723 --> 00:17:42,643 Zawodnicy brali udział w igrzyskach zupełnie nago, 281 00:17:42,723 --> 00:17:45,763 bo atletyczną budowę ciała uważano za cnotę, 282 00:17:45,843 --> 00:17:48,683 ale głównie dlatego, że nie znano jeszcze lycry. 283 00:17:48,763 --> 00:17:54,083 Słyszałam, że na pierwszych igrzyskach sportowcy musieli startować nago. 284 00:17:54,163 --> 00:17:56,443 Tak, rzeczywiście rywalizowali nago. 285 00:17:56,523 --> 00:18:02,363 Istnieją pisma o tym, że czasami był to dość erotyczny widok. 286 00:18:02,443 --> 00:18:05,283 W zapasach są tak dziwne pozycje, 287 00:18:05,363 --> 00:18:07,963 że widzieli nawet swoje dziurki w tyłku. 288 00:18:08,043 --> 00:18:11,083 Nie mogli tego ocenzurować dla widowni? 289 00:18:11,163 --> 00:18:12,843 Założyć specjalne nakładki? 290 00:18:12,923 --> 00:18:16,283 Lub prosić ludzi, by zamykali oczy, gdy ktoś się schylał? 291 00:18:18,603 --> 00:18:20,603 To by raczej nie zadziałało. 292 00:18:20,683 --> 00:18:23,123 Ale widać było ich dziurki w tyłku. 293 00:18:23,723 --> 00:18:26,083 W niektórych przypadkach. 294 00:18:26,163 --> 00:18:29,163 Zeus naprawdę to pochwalał? 295 00:18:30,843 --> 00:18:34,563 Ale chyba najbardziej znaną formą zapasów wymyśloną przez Greków 296 00:18:34,643 --> 00:18:36,563 były zapasy mentalne. 297 00:18:36,643 --> 00:18:40,163 Z grubsza mówiąc, filozofia sprowadza się do myślenia, 298 00:18:40,243 --> 00:18:42,923 co brzmi jak strata czasu, bo tak jest, 299 00:18:43,003 --> 00:18:46,043 ale filozof by się sprzeczał, że ten stracony czas 300 00:18:46,123 --> 00:18:48,003 po pierwsze nigdy nie istniał. 301 00:18:48,083 --> 00:18:52,323 Wtedy lepiej dać sobie spokój z dalszą rozmową i otworzyć ciastka. 302 00:18:53,923 --> 00:18:56,323 To są starożytni filozofowie greccy. 303 00:18:56,403 --> 00:18:59,443 Prawdziwi są już oczywiście kupą prochu i kości. 304 00:18:59,523 --> 00:19:01,403 Może znalazłyby się też zęby. 305 00:19:01,483 --> 00:19:04,523 To tylko inteligentne symulacje wykonane z kamienia. 306 00:19:05,203 --> 00:19:09,683 Filozofowie greccy wymyślili nowe, śmiałe teorie dotyczące życia na ziemi. 307 00:19:09,763 --> 00:19:11,883 Dlatego wciąż pamiętamy ich imiona, 308 00:19:11,963 --> 00:19:15,243 mimo że przez ostatnie wieki nie wymyślili nic nowego. 309 00:19:15,323 --> 00:19:18,483 Sokrates, Pitagoras, 310 00:19:18,563 --> 00:19:21,123 ten i jeszcze ten. 311 00:19:22,043 --> 00:19:23,643 A to jest Platon. 312 00:19:23,723 --> 00:19:28,563 Jak widać, nawet wieki po śmierci wciąż jest głęboko zamyślony, 313 00:19:28,643 --> 00:19:31,003 snując w głowie sprytne teorie. 314 00:19:31,083 --> 00:19:35,203 Szkoda, że nie możemy przyłożyć mikrofonu do jego mózgu i posłuchać. 315 00:19:35,283 --> 00:19:37,483 A nawet gdyby, to on myśli po grecku, 316 00:19:37,563 --> 00:19:40,723 którego w naszej ekipie filmowej nikt nie rozumie. 317 00:19:41,323 --> 00:19:44,003 Platon przekazał swoje mądrości uczniowi, 318 00:19:44,083 --> 00:19:47,843 który stał się jednym z najbardziej wpływowych myślicieli: 319 00:19:47,923 --> 00:19:49,083 Arystotelesowi. 320 00:19:49,163 --> 00:19:52,243 Arystoteles powiedział wiele mądrych rzeczy, prawda? 321 00:19:52,323 --> 00:19:55,963 Moja ulubiona to: „Tańcz tak, jakby nikt nie patrzył”. 322 00:19:56,043 --> 00:19:59,523 To takie prawdziwe i ma szerokie zastosowanie. 323 00:20:00,723 --> 00:20:04,603 Moja pewność siebie jest czasami krucha, 324 00:20:04,683 --> 00:20:07,483 choć uchodzę za dość pewną siebie, 325 00:20:07,563 --> 00:20:10,603 ale czasami, gdy rozmawiam z ekspertami, 326 00:20:10,683 --> 00:20:15,523 martwię się, że mogę wyjść na trochę głupią. 327 00:20:15,603 --> 00:20:20,843 I gdy myślę, że mogę tańczyć tak, jakby nikt nie patrzył, to mi pomaga. 328 00:20:20,923 --> 00:20:22,603 To jest jak dar. 329 00:20:22,683 --> 00:20:25,603 Co pchnęło Arystotelesa do takiego stwierdzenia? 330 00:20:26,723 --> 00:20:30,283 Nie jestem pewna, czy Arystoteles powiedział, 331 00:20:30,363 --> 00:20:33,043 by tańczyć tak, jakby nikt nie patrzył. 332 00:20:33,123 --> 00:20:36,803 - Myślę, że tak nie powiedział. - Jak to nie? 333 00:20:36,883 --> 00:20:41,563 Nic mi o tym nie wiadomo. Wciąż uważam, że tego nie powiedział. 334 00:20:42,763 --> 00:20:46,123 Może powiedział coś podobnego… 335 00:20:47,243 --> 00:20:50,443 może coś o pewności człowieka? 336 00:20:52,363 --> 00:20:55,163 - Nie sądzę. - Aha. 337 00:20:57,323 --> 00:20:58,643 W porządku. 338 00:21:00,403 --> 00:21:04,563 Eksperci mogą nie zgadzać się, co ci pionierzy faktycznie powiedzieli, 339 00:21:04,643 --> 00:21:07,883 ale ci Grecy na pewno zmienili sposób naszego myślenia. 340 00:21:07,963 --> 00:21:12,243 Czy filozof wpadł kiedyś na taki pomysł, że pękła mu głowa? 341 00:21:13,123 --> 00:21:14,363 Nie słyszałem o tym. 342 00:21:14,443 --> 00:21:17,963 Wie pan, że ludzki mózg jest pełen rurek? 343 00:21:18,043 --> 00:21:20,283 - Nie wiem. - Naprawdę? 344 00:21:20,363 --> 00:21:23,163 - Naprawdę. - Mózg jest pełen rurek. 345 00:21:23,243 --> 00:21:26,803 Filozofowie mieli wiele myśli 346 00:21:26,883 --> 00:21:31,603 i próbowali przepchnąć je przez te rurki. 347 00:21:31,683 --> 00:21:33,603 Gdy ma pan wielki pomysł, 348 00:21:33,683 --> 00:21:37,763 najlepiej jest podzielić go na małe myśli o wielkości grochu 349 00:21:37,843 --> 00:21:40,523 i przeciskać je w małych odstępach czasu 350 00:21:40,603 --> 00:21:45,363 lub ugryźć pomysł i wypychać po kawałku przez rurki, aż powstanie gruda, 351 00:21:45,443 --> 00:21:48,683 jednocześnie zaciskając zęby i myśląc o życiu. 352 00:21:48,763 --> 00:21:52,523 To bardzo interesujący sposób opisania 353 00:21:52,603 --> 00:21:56,283 dwóch ogólnych tendencji w filozofii. 354 00:21:56,363 --> 00:21:59,763 Jedna, bardziej analityczna, 355 00:21:59,843 --> 00:22:04,923 polega na dzieleniu problemów na małe porcje… 356 00:22:05,003 --> 00:22:06,003 Ziarna grochu. 357 00:22:06,083 --> 00:22:09,323 …druga jest bardziej syntetyczna, 358 00:22:09,403 --> 00:22:12,843 patrzy z większej perspektywy. 359 00:22:12,923 --> 00:22:16,923 Zatem przedstawiona przez panią charakterystyka 360 00:22:17,003 --> 00:22:20,083 to w rzeczywistości dość barwne przedstawienie 361 00:22:20,163 --> 00:22:23,963 dwóch głównych nurtów współczesnej filozofii. 362 00:22:24,043 --> 00:22:25,763 - To dobrze? - Wspaniale. 363 00:22:25,843 --> 00:22:27,643 Świetnie. 364 00:22:28,403 --> 00:22:33,203 Tymczasem starożytną Grecję popularyzował na całym świecie 365 00:22:33,283 --> 00:22:35,123 Aleksander Wielki. 366 00:22:35,203 --> 00:22:38,643 Aleksander został królem w wieku 20 lat, 367 00:22:38,723 --> 00:22:41,883 poprowadził kampanię wojskową przez Środkowy Wschód, 368 00:22:41,963 --> 00:22:48,043 i wieku 30 lat posiadał imperium rozciągające się od Grecji po Indie. 369 00:22:48,123 --> 00:22:50,403 Jak wyglądały jego włosy? 370 00:22:51,083 --> 00:22:52,563 Nie wiem. 371 00:22:54,443 --> 00:22:58,083 Aleksander nie był jedyną megagwiazdą z własnym imperium. 372 00:22:58,163 --> 00:23:02,523 Qin Shi Huang zjednoczył ogromne połacie Chin. 373 00:23:02,603 --> 00:23:06,043 To pierwszy bohater kreskówek, który założył swoje imperium 374 00:23:06,123 --> 00:23:08,003 i zbudował Wielki Mur Chiński. 375 00:23:08,083 --> 00:23:14,323 Mówi się, że Wielki Mur Chiński to jedyna budowla słyszana z kosmosu. 376 00:23:15,243 --> 00:23:17,803 Na pewno go pani nie usłyszy. 377 00:23:17,883 --> 00:23:23,043 Mówią, że widać go z kosmosu, ale to nieprawda. 378 00:23:23,123 --> 00:23:25,003 Więc nie widać go z kosmosu. 379 00:23:25,083 --> 00:23:28,923 Chińscy astronauci próbowali go zobaczyć, ale bez skutku. 380 00:23:29,003 --> 00:23:33,323 Nie widzą go. To niewidzialna ściana, jak pole siłowe. 381 00:23:33,403 --> 00:23:38,083 Jest niewidzialny z kosmosu. Z ziemi na pewno dobrze go widać. 382 00:23:38,163 --> 00:23:41,883 To takie dziwne, prawda? Czy to jedna z wielkich tajemnic? 383 00:23:41,963 --> 00:23:44,163 Czy wiemy, czy Chiny mają dach? 384 00:23:45,283 --> 00:23:47,083 Czy istnieje Wielki Dach Chin? 385 00:23:47,163 --> 00:23:48,843 Nie ma wielkiego dachu. 386 00:23:50,043 --> 00:23:53,643 Chińskie imperium było potęgą intensywnej kreatywności 387 00:23:53,723 --> 00:23:55,643 i myśli filozoficznej, 388 00:23:55,723 --> 00:23:59,563 uchwyconej w dokumentach historycznych wieki przed ukazaniem się 389 00:23:59,643 --> 00:24:03,763 niepowiązanego belgijskiego hymnu techno Pump Up the Jam. 390 00:24:39,483 --> 00:24:42,803 Grecy mieli imperium i Chińczycy mieli imperium. 391 00:24:42,883 --> 00:24:46,403 Gdy słyszymy „imperium”, większość z nas myśli o tym wielkim 392 00:24:46,483 --> 00:24:49,003 z Wojen gwiezdnych lub o Rzymie. 393 00:24:49,083 --> 00:24:51,323 Obawiam się, że z Rzymem to prawda. 394 00:24:51,403 --> 00:24:55,843 Imperium to osiąga dominację za panowania Juliusza Cezara, 395 00:24:55,923 --> 00:24:59,203 najsłynniejszego Rzymianina aż do Polańskiego. 396 00:24:59,283 --> 00:25:05,203 Dzięki Wikipedii wiemy dziś dużo o Rzymianach. 397 00:25:05,283 --> 00:25:08,323 Wikipedia wie dużo o Rzymianach przez to, 398 00:25:08,403 --> 00:25:11,083 co wydarzyło się w Pompejach. 399 00:25:12,483 --> 00:25:15,803 Pompeje były tak rozwinięte, że miały własny wulkan, 400 00:25:15,883 --> 00:25:18,643 co po łacinie oznacza Wściekłe Wzgórze. 401 00:25:18,723 --> 00:25:22,003 Przez lata ludzie i wulkan żyli w harmonii, 402 00:25:22,083 --> 00:25:26,283 aż pewnego fatalnego dnia pokłócili się i wulkan wybuchł, 403 00:25:26,363 --> 00:25:29,803 grzebiąc Pompeje pod grubą warstwą popiołu. 404 00:25:29,883 --> 00:25:32,843 Codzienne życie stanęło w miejscu, 405 00:25:32,923 --> 00:25:36,403 jakby ktoś magicznie zatrzymał wskazówki zegara, 406 00:25:36,483 --> 00:25:38,563 a potem rozrzucił wszędzie pył. 407 00:25:38,643 --> 00:25:41,243 Było to zabójcze, ale z drugiej strony 408 00:25:41,323 --> 00:25:45,643 dało archeologom skarbnicę informacji o życiu Rzymian. 409 00:25:45,723 --> 00:25:51,283 Dzięki wulkanowi wiemy, że Rzymianie mieli szarą skórę, byli łysi 410 00:25:51,363 --> 00:25:56,003 i spędzali czas, leżąc w swych szokująco zapylonych domach. 411 00:25:56,083 --> 00:26:00,723 Ale zachowały się też ślady tego, jak zaawansowane było życie Rzymian, 412 00:26:00,803 --> 00:26:04,803 z udogodnieniami takimi jak hydraulika i seks oralny. 413 00:26:04,883 --> 00:26:08,123 Cesarstwo Rzymskie wyprzedzało swoje czasy o lata. 414 00:26:08,203 --> 00:26:11,283 Uważa się, że Rzymianie wynaleźli mnóstwo rzeczy, 415 00:26:11,363 --> 00:26:15,043 ale często udoskonalili tylko to, co stworzyli inni ludzie. 416 00:26:15,123 --> 00:26:19,203 Wymienię kilka rzeczy, a pan mi powie, 417 00:26:19,283 --> 00:26:22,643 czy Rzymianie je wynaleźli, czy tylko udoskonalili. 418 00:26:22,723 --> 00:26:23,683 Proszę bardzo. 419 00:26:23,763 --> 00:26:26,803 - Ogrzewanie podłogowe. - Wynaleźli. 420 00:26:27,963 --> 00:26:30,443 - Kalendarz. - Udoskonalili. 421 00:26:31,803 --> 00:26:35,723 Zawahał się pan. Czyli następne pytanie może być trudne. 422 00:26:35,803 --> 00:26:36,803 Drogi. 423 00:26:36,883 --> 00:26:42,043 Persowie wynaleźli drogi i wielu ludzi o nich wiedziało. 424 00:26:42,123 --> 00:26:44,723 Znów nie umie pan odpowiedzieć. 425 00:26:44,803 --> 00:26:47,163 - Beton. - Wynaleźli. 426 00:26:48,123 --> 00:26:51,763 - Alfabet. - Na pewno go nie wynaleźli, 427 00:26:51,843 --> 00:26:54,763 nie udoskonalili go też. 428 00:26:54,843 --> 00:26:57,443 - Trzeba wybrać odpowiedź. - Naprawdę? 429 00:26:59,083 --> 00:27:03,563 - Raczej nie udoskonalili… - Wybielanie analne. 430 00:27:03,643 --> 00:27:05,723 - Co? - Wybielanie analne. 431 00:27:06,523 --> 00:27:07,643 Wybielanie analne… 432 00:27:10,363 --> 00:27:13,483 - Nie mam o tym pojęcia. - Proszę spróbować. 433 00:27:13,563 --> 00:27:15,803 - A co to jest? - Wybielanie tyłka. 434 00:27:15,883 --> 00:27:18,243 - Tak? - Może pan to wyjaśnić? 435 00:27:18,923 --> 00:27:23,043 Nie kojarzę, by to robili. Nie mam pojęcia, poddaję się. 436 00:27:23,123 --> 00:27:25,283 Wynaleźli czy udoskonalili? 437 00:27:28,323 --> 00:27:31,963 - Wybielanie? - Tak. Wybielanie tyłka. 438 00:27:35,763 --> 00:27:38,923 Dobrze, powiedziałbym, że to wynaleźli… 439 00:27:39,723 --> 00:27:42,723 Kilkaset tysięcy lat temu 440 00:27:42,803 --> 00:27:45,683 ludzie żyli w jaskiniach jak zwierzęta. 441 00:27:45,763 --> 00:27:49,603 Po serii technologicznych i kulturowych przełomów, 442 00:27:49,683 --> 00:27:52,043 mieszkamy w miastach jak ludzie. 443 00:27:52,123 --> 00:27:55,803 Oglądając starożytny Rzym, możemy wybaczyć naszym przodkom, 444 00:27:55,883 --> 00:27:59,203 że byli tak zadowoleni z siebie jak James Corden. 445 00:27:59,283 --> 00:28:00,923 Cesarstwo nie przeczuwało, 446 00:28:01,003 --> 00:28:03,643 że wkrótce stanie przed wielkim wyzwaniem: 447 00:28:03,723 --> 00:28:08,363 człowiekiem pokoju, Jezusem Chrystusem, nazwa potoczna: Syn Boży. 448 00:28:09,163 --> 00:28:11,803 W następnym odcinku przyjrzymy się religii, 449 00:28:11,883 --> 00:28:16,483 która rozprzestrzeniła się jak memy, ale z całym stylem życia i linią ubrań. 450 00:28:16,563 --> 00:28:19,403 Przyjrzymy się dwóm najważniejszym księgom: 451 00:28:19,483 --> 00:28:21,523 Biblii i Koranowi, 452 00:28:21,603 --> 00:28:24,963 odpowiadając ostatecznie na pytanie: która jest lepsza? 453 00:28:45,003 --> 00:28:50,003 Napisy: Sylwia Sadowska