1
00:00:08,883 --> 00:00:13,162
To jest nasza planeta. Ziemia.
2
00:00:13,243 --> 00:00:16,203
To planeta,
na której dosłownie teraz przebywam.
3
00:00:16,283 --> 00:00:20,363
I jeśli nie oglądasz tego podczas lotu
lub spadając z budynku,
4
00:00:20,443 --> 00:00:22,243
pewnie też na niej jesteś.
5
00:00:22,803 --> 00:00:26,843
To niesamowita opowieść o tym,
jak ludzie przekształcili ten świat
6
00:00:26,923 --> 00:00:29,723
z bezsensownej natury, takiej jak ta,
7
00:00:29,803 --> 00:00:32,523
w nowoczesność, taką jak ta.
8
00:00:32,603 --> 00:00:36,323
I o tym, że zrobili to,
jedynie korzystając z rąk,
9
00:00:37,043 --> 00:00:42,003
wyobraźni, ale też narzędzi,
energii elektrycznej oraz Internetu.
10
00:00:42,763 --> 00:00:45,643
Ta podróż zabierze mnie
do każdego zakątka globu,
11
00:00:45,723 --> 00:00:49,203
jeśli pozwolą na to pieniądze
i ograniczenia pandemiczne.
12
00:00:49,283 --> 00:00:52,923
Zobaczę kilka najcudowniejszych
osiągnięć naszego gatunku.
13
00:00:53,003 --> 00:00:54,083
KRÓL LEW
14
00:00:54,163 --> 00:00:56,243
I będę zadawać pytania…
15
00:00:56,323 --> 00:00:57,563
Kim pani jest?
16
00:00:57,643 --> 00:01:00,763
…czołowym naukowcom,
spryciarzom i ekspertom,
17
00:01:00,843 --> 00:01:04,243
którzy pomogą mi wejrzeć
w tajemnicę ludzkiej cywilizacji.
18
00:01:04,323 --> 00:01:07,763
Dlaczego mówi się,
że budowanie piramid to tajemnica,
19
00:01:07,843 --> 00:01:11,683
skoro są to po prostu
duże cegły w trójkącie?
20
00:01:12,803 --> 00:01:15,723
To nie tylko historia planety,
na której żyjemy.
21
00:01:15,803 --> 00:01:19,043
To też opowieść o świecie,
w którym żyjemy.
22
00:01:19,123 --> 00:01:21,283
Więc dołącz do mnie, Philomeny Cunk,
23
00:01:21,363 --> 00:01:24,443
by przyjrzeć się światu,
który razem zbudowaliśmy.
24
00:01:25,043 --> 00:01:28,163
Zapraszam na program Świat oczami Cunk.
25
00:01:35,963 --> 00:01:39,443
ŚWIAT OCZAMI CUNK
26
00:01:42,443 --> 00:01:44,603
ODCINEK 1:
NA POCZĄTKU BYŁO…
27
00:01:44,683 --> 00:01:47,883
Przez miliardy lat
na ziemi nie było cywilizacji.
28
00:01:47,963 --> 00:01:51,723
Tylko zwierzęta, rośliny
i mieszające się gazy.
29
00:01:51,803 --> 00:01:55,363
Musiało być pięknie, ale też nudno.
30
00:01:55,443 --> 00:02:00,563
Aż pojawiło się stworzenie,
które wszystko zmieniło: człowiek.
31
00:02:00,643 --> 00:02:05,883
Czy człowiek pierwotny był do nas podobny?
Zrobiony z tego samego rodzaju mięsa?
32
00:02:05,963 --> 00:02:10,123
Czy można mu nadać nazwę handlową,
tak jak mamy dziś wołowinę?
33
00:02:10,203 --> 00:02:13,123
Możemy powiedzieć,
był zrobiony z tego, co my.
34
00:02:13,203 --> 00:02:17,163
Posiadamy tylko jego kości,
ale są one dokładnie takie jak nasze.
35
00:02:17,243 --> 00:02:21,443
Możemy przypuszczać,
że otaczało je ciało takie jak nasze.
36
00:02:21,523 --> 00:02:24,763
Ale nie wiem,
czy można mu nadać nazwę handlową.
37
00:02:24,843 --> 00:02:28,123
- Czyli było to po prostu ciało?
- Tak myślę.
38
00:02:28,203 --> 00:02:32,203
Ciężko byłoby wymyślić nazwę handlową
dla mięsa ludzkiego, prawda?
39
00:02:34,283 --> 00:02:36,043
Horfe?
40
00:02:37,283 --> 00:02:41,803
Zakładamy, że pierwsi ludzie byli głupi,
bo mieli duże brwi i nie mówili.
41
00:02:41,883 --> 00:02:45,003
Ale to byli też pierwsi wynalazcy.
42
00:02:45,963 --> 00:02:48,243
Jako pierwsi używali narzędzi,
43
00:02:48,323 --> 00:02:51,443
czego większość współczesnych ludzi
nie umie,
44
00:02:51,523 --> 00:02:55,163
dlatego potrzebują prawdziwego człowieka.
45
00:02:56,763 --> 00:03:01,523
Jak pierwsi ludzie wytwarzali narzędzia,
skoro chodzili na czworakach?
46
00:03:01,603 --> 00:03:05,163
Poruszanie się na czworakach
raczej nie trwało zbyt długo.
47
00:03:05,243 --> 00:03:09,003
Ludzie zaczęli chodzić prosto
jakieś dwa miliony lat temu.
48
00:03:09,083 --> 00:03:13,843
Robili narzędzia
przednimi czy tylnymi nogami?
49
00:03:13,923 --> 00:03:17,203
Nie sądzę,
że ludzie robili coś dobrze stopami.
50
00:03:17,283 --> 00:03:20,563
Więc raczej wytwarzali narzędzia
przednimi kończynami.
51
00:03:20,643 --> 00:03:23,483
Jeśli nazwiemy je nogami,
były to „górne nogi”.
52
00:03:23,563 --> 00:03:26,923
Tak, na pewno używali „górnych nóg”
do robienia narzędzi.
53
00:03:27,003 --> 00:03:30,683
Dziś mówimy na to „ramiona” lub „ręce”.
54
00:03:30,763 --> 00:03:33,363
Na pewno wynaleźli ogień,
55
00:03:33,443 --> 00:03:36,603
który pozwalał im widzieć w nocy
i utrzymywał ciepło,
56
00:03:36,683 --> 00:03:40,163
tragicznie przedłużając
ich i tak już nudne życie.
57
00:03:40,243 --> 00:03:44,403
Musieli wymyślić sobie zajęcie na długie,
nudne wieczory.
58
00:03:44,483 --> 00:03:46,203
Tym zajęciem była sztuka.
59
00:03:49,163 --> 00:03:53,563
Wchodzę do jaskini nie przez pomyłkę,
nie jestem też wilkiem.
60
00:03:54,643 --> 00:03:58,403
Producenci poprosili mnie, bym tu weszła
61
00:03:58,483 --> 00:04:00,643
i pokazała malarstwo jaskiniowe.
62
00:04:02,003 --> 00:04:04,123
Takie malarstwo naskalne
63
00:04:04,203 --> 00:04:07,963
to jeden z pierwszych przykładów
cywilizacji na ziemi.
64
00:04:10,083 --> 00:04:12,643
Nie martwcie się, będzie tylko lepiej.
65
00:04:12,723 --> 00:04:17,003
Pierwsi artyści jaskiniowi malowali,
cokolwiek mieli pod ręką,
66
00:04:17,083 --> 00:04:18,763
na przykład własne dłonie.
67
00:04:18,843 --> 00:04:21,203
Potem rozwinęli to w historie.
68
00:04:21,283 --> 00:04:25,322
Początkowo były to nudne historie
o nieruchomych krowach.
69
00:04:25,403 --> 00:04:29,243
Ale wkrótce zaczęli tworzyć
szaleńcze sceny walki, takie jak ta:
70
00:04:30,003 --> 00:04:32,283
Ludzkość przeciw krowom, 2D.
71
00:04:32,363 --> 00:04:36,843
Dla jaskiniowca był to tak ekscytujące
jak Szybcy i wściekli.
72
00:04:38,043 --> 00:04:41,523
Czy malarstwo naskalne doczekało się
adaptacji filmowej?
73
00:04:41,603 --> 00:04:44,403
I tak nie byłoby jak nabyć do niego praw.
74
00:04:44,483 --> 00:04:49,003
Filmowanie narodziło się dużo później
niż koniec malowideł naskalnych.
75
00:04:49,083 --> 00:04:53,403
Nie ma więc żadnej olśniewającej ściany
z niewiarygodną historią
76
00:04:53,483 --> 00:04:56,563
godną uwagi Stevena Spielberga?
77
00:04:56,643 --> 00:04:59,523
Trudno byłoby wymyślić
półtoragodzinną historię
78
00:04:59,603 --> 00:05:01,923
na podstawie tylko jednego malowidła.
79
00:05:02,003 --> 00:05:05,563
Niektórzy uważają,
że te brutalne obrazy to akt religijny
80
00:05:05,643 --> 00:05:08,643
mający przynieść szczęście
w nadchodzących bitwach.
81
00:05:08,723 --> 00:05:11,563
Nie wiemy, czemu ludzkość
toczyła wojnę z krowami
82
00:05:11,643 --> 00:05:13,483
i nigdy się tego nie dowiemy.
83
00:05:13,563 --> 00:05:17,723
Pewnie nigdy nie poznamy nawet
imienia artysty ani tych krów,
84
00:05:17,803 --> 00:05:21,323
bo ktokolwiek to namalował, już nie żyje.
85
00:05:22,443 --> 00:05:25,443
Codzienne polowanie na zwierzęta
było udręką,
86
00:05:25,523 --> 00:05:29,523
póki ktoś nie wpadł na pomysł,
by jeść też rośliny,
87
00:05:29,603 --> 00:05:33,403
które było łatwiej złapać,
bo nie uciekały.
88
00:05:34,443 --> 00:05:39,363
Ten prosty akt lenistwa
doprowadził do wynalezienia rolnictwa,
89
00:05:39,443 --> 00:05:42,803
ogromnego skoku naprzód,
ale skoku niebezpiecznego,
90
00:05:42,883 --> 00:05:47,203
bo można było nadziać się
na leżące narzędzia rolnicze.
91
00:05:48,003 --> 00:05:51,763
Pierwsi rolnicy uprawiali pszenicę
i nauczyli się piec chleb.
92
00:05:51,843 --> 00:05:54,923
Uprawiali także jęczmień,
groszek i soczewicę,
93
00:05:55,003 --> 00:05:58,683
więc byli w stanie zrobić
znośnego wegańskiego burgera.
94
00:05:58,763 --> 00:06:01,163
Ale na szczęście nie musieli.
95
00:06:02,003 --> 00:06:03,763
Wymyślili bowiem ogrodzenie;
96
00:06:03,843 --> 00:06:07,683
zaawansowaną technicznie
drewnianą maszynę do trzymania zwierząt.
97
00:06:08,963 --> 00:06:12,483
Ludzie szybko zniewolili owce, kury, kozy
98
00:06:12,563 --> 00:06:15,443
oraz krowy - swojego największego wroga.
99
00:06:15,523 --> 00:06:19,083
Farmy stały się bardzo podobne
do ogrodów zoologicznych,
100
00:06:19,163 --> 00:06:22,523
ale w zoo nie można zjeść zwierzęcia,
które ci się podoba.
101
00:06:22,603 --> 00:06:25,683
Chyba że zoo ma problemy finansowe,
102
00:06:25,763 --> 00:06:28,083
a właściciel stracił wszelką nadzieję.
103
00:06:28,163 --> 00:06:31,403
Osobniki, których nie można było
jeść ani ujeżdżać,
104
00:06:31,483 --> 00:06:34,003
człowiek zamienił w zwierzęta domowe.
105
00:06:34,083 --> 00:06:37,243
Ludzie pierwotni udomowili psy
do towarzystwa.
106
00:06:38,123 --> 00:06:40,923
A koty do czegokolwiek.
107
00:06:41,003 --> 00:06:46,123
Pierwszy raz w historii można było
określić życie jako przytulne.
108
00:06:46,203 --> 00:06:51,203
Ludzie mieszkali w normalnych domach,
które wkrótce rozrosły się w miasta.
109
00:06:51,283 --> 00:06:55,923
Możecie pomyśleć, że znajduję się
w ruinach pierwszego w historii miasta,
110
00:06:56,003 --> 00:07:00,043
ale ono znajduje się w Iraku,
gdzie jest cholernie niebezpiecznie.
111
00:07:00,123 --> 00:07:02,683
Ale jego ruiny są bardzo podobne do tych,
112
00:07:02,763 --> 00:07:06,563
więc trudno się domyślić,
że to inne miasto.
113
00:07:08,043 --> 00:07:11,083
Dziś to tylko ponura kupa cegieł i kurzu.
114
00:07:11,163 --> 00:07:15,003
Ale jeśli użyjemy komputera
do symulacji przeszłego wyglądu,
115
00:07:15,083 --> 00:07:18,723
widok zapiera dech w piersiach.
116
00:07:18,803 --> 00:07:21,523
To początki cywilizacji.
117
00:07:21,603 --> 00:07:24,083
Kto wynalazł cywilizację?
118
00:07:24,763 --> 00:07:28,563
Cywilizacji nie wynaleziono,
119
00:07:28,643 --> 00:07:31,603
nie zaczęła się ona nagle.
120
00:07:31,683 --> 00:07:36,243
Cywilizacja zaczęła się,
gdy ludzie zaczęli uprawiać ziemię,
121
00:07:36,323 --> 00:07:43,043
rozpoczęli budowę miast i tworzenie praw.
122
00:07:43,123 --> 00:07:45,203
Nie wynaleziono tego nagle,
123
00:07:45,283 --> 00:07:48,403
ale działo się to powoli
w różnych częściach świata.
124
00:07:48,483 --> 00:07:53,403
Więc to nie był tylko jeden człowiek,
który chciał pozostać anonimowy?
125
00:07:53,483 --> 00:07:55,123
Nie.
126
00:07:55,203 --> 00:07:58,163
Gdyby tak było,
nie powinniśmy się z tym zgodzić.
127
00:07:58,243 --> 00:07:59,683
Zgodzić się z czym?
128
00:07:59,763 --> 00:08:03,683
Gdyby to był jeden anonimowy człowiek,
129
00:08:03,763 --> 00:08:06,683
byłoby w tym coś podejrzanego, prawda?
130
00:08:06,763 --> 00:08:09,803
Zatem nieznani ludzie lub człowiek
131
00:08:09,883 --> 00:08:12,323
wynaleźli cywilizację w Mezopotamii.
132
00:08:12,403 --> 00:08:15,483
Ktokolwiek to zrobił,
wyprzedzał swoje czasy.
133
00:08:15,563 --> 00:08:20,683
Czy mieszkańcy Mezopotamii
mieli takie same rzeczy jak my dziś?
134
00:08:20,763 --> 00:08:23,043
- Tak.
- Jakiś przykład?
135
00:08:23,123 --> 00:08:27,523
Broń, biżuteria, świątynie, zwierzęta.
136
00:08:27,603 --> 00:08:31,723
Prawda, ale miałam na myśli
coś w stylu stóp i brwi.
137
00:08:31,803 --> 00:08:34,123
- Tak.
- Doprawdy?
138
00:08:34,203 --> 00:08:40,363
Mieli w ciele organy,
otwory, różne fragmenty
139
00:08:40,443 --> 00:08:43,003
na zewnątrz i wewnątrz.
140
00:08:43,082 --> 00:08:45,602
Czyli mieli tę samą liczbę otworów?
141
00:08:45,683 --> 00:08:49,163
Tak, nauka tak przynajmniej potwierdza.
142
00:08:50,163 --> 00:08:56,283
Absolutnie przełomowe,
najbardziej znaczące i używane do dziś
143
00:08:56,363 --> 00:08:57,563
jest koło.
144
00:08:57,643 --> 00:09:01,523
Koła mogą wydawać się ludziom
skomplikowane,
145
00:09:01,603 --> 00:09:04,523
ale działają w bardzo prosty sposób.
146
00:09:05,803 --> 00:09:11,523
Okrągła część koła obraca się
wokół wystającego kawałka w środku,
147
00:09:11,603 --> 00:09:17,083
a potem, gdy koło naciska na ziemię,
148
00:09:17,163 --> 00:09:22,883
nacisk toczy całą planetę do tyłu,
odsuwa ją od was,
149
00:09:22,963 --> 00:09:26,483
dając wam wrażenie,
że posuwacie się do przodu,
150
00:09:26,563 --> 00:09:30,163
co tak naprawdę się dzieje
i to jest niewiarygodne.
151
00:09:30,243 --> 00:09:33,523
Koło pozwoliło ludziom
podróżować i handlować,
152
00:09:33,603 --> 00:09:37,003
ale najpierw musieli policzyć,
ile rzeczy posiadali.
153
00:09:37,083 --> 00:09:40,683
Doprowadziło to do tragicznego wynalazku:
matematyki.
154
00:09:40,763 --> 00:09:44,443
Porozmawiajmy o matematyce i liczbach.
155
00:09:44,523 --> 00:09:49,243
Czy w starożytności liczby miały
taką samą wartość, co teraz?
156
00:09:49,323 --> 00:09:53,483
W starożytności liczby miały
tę samą wartość.
157
00:09:53,563 --> 00:09:55,803
Wtedy ludzie też potrzebowali liczyć.
158
00:09:55,883 --> 00:09:58,843
A czy mieli tę samą ilość liczb?
159
00:09:58,923 --> 00:10:04,203
Na przykład od 1 do 700,
gdzie 700 to największa liczba?
160
00:10:04,283 --> 00:10:08,723
To nigdy nie była największa liczba.
Można liczyć, do ilu się chce.
161
00:10:08,803 --> 00:10:13,483
Nie, widziałam program na YouTube.
Po 700 liczby się powtarzają.
162
00:10:13,563 --> 00:10:17,323
Mają po prostu inne nazwy,
byśmy myśleli, że wzrastają.
163
00:10:17,403 --> 00:10:19,323
Mam wysłać pani linka?
164
00:10:19,403 --> 00:10:23,083
Gdy liczby dosięgły poziomu 700,
165
00:10:23,163 --> 00:10:26,283
ludzie potrzebowali pomocy w liczeniu.
166
00:10:26,363 --> 00:10:31,123
Wtedy pojawiło się to.
Nazywa się „liczydło”.
167
00:10:31,203 --> 00:10:36,043
Za pomocą liczydła nasi przodkowie
mogli policzyć swój majątek.
168
00:10:36,123 --> 00:10:41,963
Niedługo potem wynaleziono pieniądz
w postaci gotówki.
169
00:10:42,043 --> 00:10:45,603
Starożytni ludzie wynaleźli walutę,
by ułatwić sobie życie,
170
00:10:45,683 --> 00:10:48,523
ale robiąc to,
niechcący wymyślili kapitalizm,
171
00:10:48,603 --> 00:10:50,203
który zabije każdego.
172
00:10:50,283 --> 00:10:54,163
To nie jest pytanie,
przeczytałam to na Twitterze.
173
00:10:54,243 --> 00:10:56,083
Pokonawszy liczby,
174
00:10:56,163 --> 00:11:02,043
ludzkość zajęła się czymś bardziej nudnym,
wynajdując pismo.
175
00:11:02,923 --> 00:11:06,963
Czy wynalazek pisma
był znaczącym osiągnięciem,
176
00:11:07,043 --> 00:11:10,403
czy raczej chwilowym sukcesem,
takim jak rap metal?
177
00:11:10,483 --> 00:11:14,003
Myślę, że gdy pisanie pojawiło się
na świecie,
178
00:11:14,083 --> 00:11:15,883
nie można było go zatrzymać.
179
00:11:15,963 --> 00:11:18,403
Było zatem dużo silniejsze niż rap metal?
180
00:11:18,483 --> 00:11:21,883
- Tak, dużo większe.
- A acid jazz?
181
00:11:23,403 --> 00:11:25,403
Myślę, że pisanie go wyprzedza.
182
00:11:25,483 --> 00:11:27,643
Ciekawe, co pan sądzi o acid jazzie.
183
00:11:27,723 --> 00:11:30,443
- Co to?
- To odlew, nic prawdziwego.
184
00:11:30,523 --> 00:11:36,523
To podobno mezopotamska tabliczka gliniana
185
00:11:36,603 --> 00:11:39,963
z pismem klinowym:
pierwszą odmianą pisma na świecie.
186
00:11:40,043 --> 00:11:43,563
Muszę powiedzieć,
że to dość nudna okładka książki
187
00:11:43,643 --> 00:11:46,003
i nie można nawet jej otworzyć.
188
00:11:46,083 --> 00:11:49,203
Należy pani do ludzi
oceniających książkę po okładce?
189
00:11:49,283 --> 00:11:52,683
- Tak.
- To smutne i błędne podejście.
190
00:11:52,763 --> 00:11:57,963
Gdyby ktoś to wykrzyczał,
byłby to pierwszy audiobook?
191
00:12:02,483 --> 00:12:03,523
Nie.
192
00:12:05,323 --> 00:12:09,203
Pisanie zmieniło świat.
Idee nie musiały zniknąć tylko dlatego,
193
00:12:09,283 --> 00:12:13,003
że zmarła osoba,
w której głowie były uwięzione.
194
00:12:13,083 --> 00:12:16,483
Można było przenieść swoje idee na papier,
195
00:12:16,563 --> 00:12:21,483
a każdy mógł przyjść
i załadować te pomysły do swego mózgu,
196
00:12:21,563 --> 00:12:25,723
bezprzewodowo importując je przez oczy.
197
00:12:25,803 --> 00:12:29,803
Niewiarygodne,
że pismo wynaleziono tysiące lat temu,
198
00:12:29,883 --> 00:12:35,643
a nadal istnieje pod klipami wideo,
które oglądamy online.
199
00:12:35,723 --> 00:12:40,043
Do dziś przetrwał też inny rodzaj języka:
200
00:12:40,123 --> 00:12:41,203
emotikony.
201
00:12:41,283 --> 00:12:46,163
Wymyślili je starożytni Egipcjanie
i nazwali hieroglifami.
202
00:12:46,243 --> 00:12:49,843
Za pomocą hieroglifów
opowiadali oni całe historie.
203
00:12:49,923 --> 00:12:52,483
To coś jak bardziej spójny komiks Marvela.
204
00:12:52,563 --> 00:12:58,043
Egipcjanie nie malowali komiksów tam,
gdzie żywi ludzie mogliby je podziwiać,
205
00:12:58,123 --> 00:13:02,843
ale na ścianach grobowców,
by dostarczać rozrywki umarlakom.
206
00:13:02,923 --> 00:13:06,563
Grobowce te znajdowały się
w najbardziej rozpoznawalnych
207
00:13:06,643 --> 00:13:10,243
i szpiczastych budynkach w historii.
208
00:13:10,323 --> 00:13:12,323
Mam na myśli piramidy.
209
00:13:12,403 --> 00:13:15,723
Patrząc na piramidy,
nie oprzeć się wrażeniu,
210
00:13:15,803 --> 00:13:19,803
że są to duże trójkąty
z czymś w rodzaju kwadratowej dupy.
211
00:13:19,883 --> 00:13:23,603
Pewnie istnieje słowo na ten kształt,
ale nikt go nie zna.
212
00:13:23,683 --> 00:13:26,683
To jedna z wielu ponadczasowych
tajemnic piramid.
213
00:13:26,763 --> 00:13:32,123
Czemu piramidy mają taki kształt?
Czy po to, by bezdomni tam nie spali?
214
00:13:32,203 --> 00:13:34,923
W starożytnym Egipcie nie było bezdomnych.
215
00:13:35,003 --> 00:13:38,403
- Nie?
- Ludzie opiekowali się sobą
216
00:13:38,483 --> 00:13:40,723
i dbali o siebie.
217
00:13:40,803 --> 00:13:44,283
Są też dobre na deszcz,
krople po nich spływają.
218
00:13:44,363 --> 00:13:46,523
Jak Egipcjanie zbudowali piramidy?
219
00:13:46,603 --> 00:13:50,763
Zaczęli od góry i pracowali w dół,
czy odwrotnie?
220
00:13:50,843 --> 00:13:53,243
Musieli zacząć od dołu i budować w górę,
221
00:13:53,323 --> 00:13:56,323
bo jak można było zacząć od góry
i budować w dół?
222
00:14:00,123 --> 00:14:04,403
Egipcjanie wierzyli,
że najważniejsza w życiu jest śmierć.
223
00:14:04,483 --> 00:14:08,363
Im ważniejszy człowiek,
tym bardziej zawiła była jego śmierć.
224
00:14:08,443 --> 00:14:11,563
Egipski król nazywał się faraon.
225
00:14:11,643 --> 00:14:15,603
Po śmierci stawał się mumią
znaną ze Scooby-Doo.
226
00:14:16,323 --> 00:14:20,923
Starożytni Egipcjanie mieli obsesję
na punkcie zmarłych.
227
00:14:21,003 --> 00:14:24,923
Ale oni już nie żyją.
Myśli pani, że wciąż tak myślą?
228
00:14:25,603 --> 00:14:28,443
Oni nie mieli obsesji na punkcie zmarłych,
229
00:14:28,523 --> 00:14:30,483
ale na punkcie życia.
230
00:14:30,563 --> 00:14:35,123
Chcieli żyć i mieć pewność,
że po śmierci będą mogli wrócić do życia.
231
00:14:35,203 --> 00:14:37,403
Dlatego stosowali mumifikację.
232
00:14:37,483 --> 00:14:42,203
W jaki sposób to robili?
Proszę mi opowiedzieć o tym procesie.
233
00:14:42,283 --> 00:14:46,443
Bierzesz martwe ciało,
kładziesz je na stole i myjesz.
234
00:14:46,523 --> 00:14:49,723
Następnie usuwasz mózg.
235
00:14:49,803 --> 00:14:53,963
Potem rozcinali zwłoki
i wyjmowali wszystko,
236
00:14:54,043 --> 00:14:56,683
co ich zdaniem mogło zgnić.
237
00:14:56,763 --> 00:14:59,963
Następnie obkładali ciało solą,
na końcu suszyli,
238
00:15:00,043 --> 00:15:03,043
owijali bandażami i mumia była gotowa.
239
00:15:03,123 --> 00:15:06,963
Czyli taki zabieg spa,
który Gwyneth Paltrow ma co tydzień.
240
00:15:07,923 --> 00:15:10,883
Czy mumia kiedykolwiek
jeździła na rowerze?
241
00:15:10,963 --> 00:15:14,843
Z tego, co wiem,
starożytni Egipcjanie nie mieli rowerów.
242
00:15:14,923 --> 00:15:17,043
- No tak.
- Nie mieli nawet dróg.
243
00:15:17,123 --> 00:15:20,283
Nie mogli mieć rowerów,
bo nie mogli na nich jeździć.
244
00:15:20,363 --> 00:15:25,123
Nie wiem, czemu o to zapytałam.
Nic innego nie przyszło mi do głowy.
245
00:15:27,003 --> 00:15:31,003
Faraonowie egipscy pozostawili po sobie
świątynie i grobowce,
246
00:15:31,083 --> 00:15:35,603
ale po drugiej stronie wody rodziło się
jeszcze bardziej imponujące imperium.
247
00:15:35,683 --> 00:15:38,443
Grecja, czyli kraj,
248
00:15:38,523 --> 00:15:41,243
gdzie miały miejsce narodziny cywilizacji.
249
00:15:41,323 --> 00:15:45,123
Starożytni Grecy wymyślili wiele rzeczy,
których używamy do dziś,
250
00:15:45,203 --> 00:15:46,763
jak lekarstwa czy oliwki,
251
00:15:46,843 --> 00:15:51,443
i wiele rzeczy, które wymarły,
jak demokracja i kolumny.
252
00:15:52,083 --> 00:15:57,283
Oprócz tych imponujących ruin
starożytni Grecy rozwinęli też
253
00:15:57,363 --> 00:16:01,963
kulturę jogurtu i teatr
we wszystkich jego nudnych formach.
254
00:16:02,043 --> 00:16:04,203
Grecy kochali tragedie.
255
00:16:04,283 --> 00:16:09,323
W tragedii dzieją się smutne rzeczy,
ludzie umierają lub zabijają się.
256
00:16:09,403 --> 00:16:13,123
Ale tragedie starożytnej Grecji
wydarzyły się wieki temu.
257
00:16:13,203 --> 00:16:16,083
Czy ich treść nadal jest smutna?
258
00:16:16,163 --> 00:16:22,123
Tak, wciąż są smutne,
bo opowiadają historie o ludziach,
259
00:16:22,203 --> 00:16:24,323
z którymi możemy się utożsamić.
260
00:16:24,403 --> 00:16:27,803
Ale to było dawno temu.
Czemu mam się tym przejmować?
261
00:16:27,883 --> 00:16:32,403
Tragedia pokazuje ludzkie sytuacje.
262
00:16:32,483 --> 00:16:35,443
Nawet dziś,
gdybyś dowiedział się przypadkowo,
263
00:16:35,523 --> 00:16:38,523
że zabiłeś własnego ojca
i poślubiłeś matkę,
264
00:16:38,603 --> 00:16:41,123
byłbyś bardzo zdenerwowany, tak jak Edyp.
265
00:16:41,203 --> 00:16:45,643
Może jestem oziębła,
ale mam w dupie starożytnych Greków.
266
00:16:46,443 --> 00:16:47,763
To wielka szkoda.
267
00:16:47,843 --> 00:16:52,203
- Panią to interesuje?
- Nawet bardzo. To moja praca.
268
00:16:52,283 --> 00:16:55,163
Mój kumpel Paul napisał historię
o mężczyźnie,
269
00:16:55,243 --> 00:16:59,403
który po nierozważnej grze seksualnej
wsadził sobie młodego ziemniaka.
270
00:16:59,483 --> 00:17:04,443
Opisał to w formie limeryku.
Nikt nie zginął, ale brzmi to wstrętnie.
271
00:17:04,523 --> 00:17:06,483
Czy to już tragedia,
272
00:17:06,563 --> 00:17:11,083
czy też ziemniak musiałby
zapuścić korzenie i zabić go?
273
00:17:11,162 --> 00:17:14,043
To raczej bardzo niefortunne wydarzenie.
274
00:17:14,122 --> 00:17:19,043
Nie ma ponadczasowego znaczenia,
które mogłoby uczynić z tego tragedię.
275
00:17:19,122 --> 00:17:21,323
Paul mówi, że naprawdę tak było.
276
00:17:21,402 --> 00:17:25,402
Miał ostatnio naprawdę ciężki czas.
Potrzebuje iść na urlop.
277
00:17:27,043 --> 00:17:32,642
Grecy stworzyli też teatr dla głupców,
zwany sportem.
278
00:17:32,723 --> 00:17:36,203
Na igrzyska olimpijskie
nie zaprosili innych krajów,
279
00:17:36,283 --> 00:17:38,083
aby na pewno wygrać.
280
00:17:38,723 --> 00:17:42,643
Zawodnicy brali udział w igrzyskach
zupełnie nago,
281
00:17:42,723 --> 00:17:45,763
bo atletyczną budowę ciała
uważano za cnotę,
282
00:17:45,843 --> 00:17:48,683
ale głównie dlatego,
że nie znano jeszcze lycry.
283
00:17:48,763 --> 00:17:54,083
Słyszałam, że na pierwszych igrzyskach
sportowcy musieli startować nago.
284
00:17:54,163 --> 00:17:56,443
Tak, rzeczywiście rywalizowali nago.
285
00:17:56,523 --> 00:18:02,363
Istnieją pisma o tym,
że czasami był to dość erotyczny widok.
286
00:18:02,443 --> 00:18:05,283
W zapasach są tak dziwne pozycje,
287
00:18:05,363 --> 00:18:07,963
że widzieli nawet swoje dziurki w tyłku.
288
00:18:08,043 --> 00:18:11,083
Nie mogli tego ocenzurować dla widowni?
289
00:18:11,163 --> 00:18:12,843
Założyć specjalne nakładki?
290
00:18:12,923 --> 00:18:16,283
Lub prosić ludzi, by zamykali oczy,
gdy ktoś się schylał?
291
00:18:18,603 --> 00:18:20,603
To by raczej nie zadziałało.
292
00:18:20,683 --> 00:18:23,123
Ale widać było ich dziurki w tyłku.
293
00:18:23,723 --> 00:18:26,083
W niektórych przypadkach.
294
00:18:26,163 --> 00:18:29,163
Zeus naprawdę to pochwalał?
295
00:18:30,843 --> 00:18:34,563
Ale chyba najbardziej znaną formą
zapasów wymyśloną przez Greków
296
00:18:34,643 --> 00:18:36,563
były zapasy mentalne.
297
00:18:36,643 --> 00:18:40,163
Z grubsza mówiąc,
filozofia sprowadza się do myślenia,
298
00:18:40,243 --> 00:18:42,923
co brzmi jak strata czasu, bo tak jest,
299
00:18:43,003 --> 00:18:46,043
ale filozof by się sprzeczał,
że ten stracony czas
300
00:18:46,123 --> 00:18:48,003
po pierwsze nigdy nie istniał.
301
00:18:48,083 --> 00:18:52,323
Wtedy lepiej dać sobie spokój
z dalszą rozmową i otworzyć ciastka.
302
00:18:53,923 --> 00:18:56,323
To są starożytni filozofowie greccy.
303
00:18:56,403 --> 00:18:59,443
Prawdziwi są już oczywiście
kupą prochu i kości.
304
00:18:59,523 --> 00:19:01,403
Może znalazłyby się też zęby.
305
00:19:01,483 --> 00:19:04,523
To tylko inteligentne symulacje
wykonane z kamienia.
306
00:19:05,203 --> 00:19:09,683
Filozofowie greccy wymyślili nowe,
śmiałe teorie dotyczące życia na ziemi.
307
00:19:09,763 --> 00:19:11,883
Dlatego wciąż pamiętamy ich imiona,
308
00:19:11,963 --> 00:19:15,243
mimo że przez ostatnie wieki
nie wymyślili nic nowego.
309
00:19:15,323 --> 00:19:18,483
Sokrates, Pitagoras,
310
00:19:18,563 --> 00:19:21,123
ten i jeszcze ten.
311
00:19:22,043 --> 00:19:23,643
A to jest Platon.
312
00:19:23,723 --> 00:19:28,563
Jak widać, nawet wieki po śmierci
wciąż jest głęboko zamyślony,
313
00:19:28,643 --> 00:19:31,003
snując w głowie sprytne teorie.
314
00:19:31,083 --> 00:19:35,203
Szkoda, że nie możemy przyłożyć
mikrofonu do jego mózgu i posłuchać.
315
00:19:35,283 --> 00:19:37,483
A nawet gdyby, to on myśli po grecku,
316
00:19:37,563 --> 00:19:40,723
którego w naszej ekipie filmowej
nikt nie rozumie.
317
00:19:41,323 --> 00:19:44,003
Platon przekazał swoje mądrości uczniowi,
318
00:19:44,083 --> 00:19:47,843
który stał się jednym
z najbardziej wpływowych myślicieli:
319
00:19:47,923 --> 00:19:49,083
Arystotelesowi.
320
00:19:49,163 --> 00:19:52,243
Arystoteles powiedział
wiele mądrych rzeczy, prawda?
321
00:19:52,323 --> 00:19:55,963
Moja ulubiona to:
„Tańcz tak, jakby nikt nie patrzył”.
322
00:19:56,043 --> 00:19:59,523
To takie prawdziwe
i ma szerokie zastosowanie.
323
00:20:00,723 --> 00:20:04,603
Moja pewność siebie jest czasami krucha,
324
00:20:04,683 --> 00:20:07,483
choć uchodzę za dość pewną siebie,
325
00:20:07,563 --> 00:20:10,603
ale czasami, gdy rozmawiam z ekspertami,
326
00:20:10,683 --> 00:20:15,523
martwię się,
że mogę wyjść na trochę głupią.
327
00:20:15,603 --> 00:20:20,843
I gdy myślę, że mogę tańczyć tak,
jakby nikt nie patrzył, to mi pomaga.
328
00:20:20,923 --> 00:20:22,603
To jest jak dar.
329
00:20:22,683 --> 00:20:25,603
Co pchnęło Arystotelesa
do takiego stwierdzenia?
330
00:20:26,723 --> 00:20:30,283
Nie jestem pewna,
czy Arystoteles powiedział,
331
00:20:30,363 --> 00:20:33,043
by tańczyć tak, jakby nikt nie patrzył.
332
00:20:33,123 --> 00:20:36,803
- Myślę, że tak nie powiedział.
- Jak to nie?
333
00:20:36,883 --> 00:20:41,563
Nic mi o tym nie wiadomo.
Wciąż uważam, że tego nie powiedział.
334
00:20:42,763 --> 00:20:46,123
Może powiedział coś podobnego…
335
00:20:47,243 --> 00:20:50,443
może coś o pewności człowieka?
336
00:20:52,363 --> 00:20:55,163
- Nie sądzę.
- Aha.
337
00:20:57,323 --> 00:20:58,643
W porządku.
338
00:21:00,403 --> 00:21:04,563
Eksperci mogą nie zgadzać się,
co ci pionierzy faktycznie powiedzieli,
339
00:21:04,643 --> 00:21:07,883
ale ci Grecy na pewno zmienili
sposób naszego myślenia.
340
00:21:07,963 --> 00:21:12,243
Czy filozof wpadł kiedyś na taki pomysł,
że pękła mu głowa?
341
00:21:13,123 --> 00:21:14,363
Nie słyszałem o tym.
342
00:21:14,443 --> 00:21:17,963
Wie pan, że ludzki mózg jest pełen rurek?
343
00:21:18,043 --> 00:21:20,283
- Nie wiem.
- Naprawdę?
344
00:21:20,363 --> 00:21:23,163
- Naprawdę.
- Mózg jest pełen rurek.
345
00:21:23,243 --> 00:21:26,803
Filozofowie mieli wiele myśli
346
00:21:26,883 --> 00:21:31,603
i próbowali przepchnąć je przez te rurki.
347
00:21:31,683 --> 00:21:33,603
Gdy ma pan wielki pomysł,
348
00:21:33,683 --> 00:21:37,763
najlepiej jest podzielić go na małe myśli
o wielkości grochu
349
00:21:37,843 --> 00:21:40,523
i przeciskać je w małych odstępach czasu
350
00:21:40,603 --> 00:21:45,363
lub ugryźć pomysł i wypychać po kawałku
przez rurki, aż powstanie gruda,
351
00:21:45,443 --> 00:21:48,683
jednocześnie zaciskając zęby
i myśląc o życiu.
352
00:21:48,763 --> 00:21:52,523
To bardzo interesujący sposób opisania
353
00:21:52,603 --> 00:21:56,283
dwóch ogólnych tendencji w filozofii.
354
00:21:56,363 --> 00:21:59,763
Jedna, bardziej analityczna,
355
00:21:59,843 --> 00:22:04,923
polega na dzieleniu problemów
na małe porcje…
356
00:22:05,003 --> 00:22:06,003
Ziarna grochu.
357
00:22:06,083 --> 00:22:09,323
…druga jest bardziej syntetyczna,
358
00:22:09,403 --> 00:22:12,843
patrzy z większej perspektywy.
359
00:22:12,923 --> 00:22:16,923
Zatem przedstawiona przez panią
charakterystyka
360
00:22:17,003 --> 00:22:20,083
to w rzeczywistości
dość barwne przedstawienie
361
00:22:20,163 --> 00:22:23,963
dwóch głównych nurtów
współczesnej filozofii.
362
00:22:24,043 --> 00:22:25,763
- To dobrze?
- Wspaniale.
363
00:22:25,843 --> 00:22:27,643
Świetnie.
364
00:22:28,403 --> 00:22:33,203
Tymczasem starożytną Grecję
popularyzował na całym świecie
365
00:22:33,283 --> 00:22:35,123
Aleksander Wielki.
366
00:22:35,203 --> 00:22:38,643
Aleksander został królem w wieku 20 lat,
367
00:22:38,723 --> 00:22:41,883
poprowadził kampanię wojskową
przez Środkowy Wschód,
368
00:22:41,963 --> 00:22:48,043
i wieku 30 lat posiadał imperium
rozciągające się od Grecji po Indie.
369
00:22:48,123 --> 00:22:50,403
Jak wyglądały jego włosy?
370
00:22:51,083 --> 00:22:52,563
Nie wiem.
371
00:22:54,443 --> 00:22:58,083
Aleksander nie był jedyną megagwiazdą
z własnym imperium.
372
00:22:58,163 --> 00:23:02,523
Qin Shi Huang zjednoczył
ogromne połacie Chin.
373
00:23:02,603 --> 00:23:06,043
To pierwszy bohater kreskówek,
który założył swoje imperium
374
00:23:06,123 --> 00:23:08,003
i zbudował Wielki Mur Chiński.
375
00:23:08,083 --> 00:23:14,323
Mówi się, że Wielki Mur Chiński
to jedyna budowla słyszana z kosmosu.
376
00:23:15,243 --> 00:23:17,803
Na pewno go pani nie usłyszy.
377
00:23:17,883 --> 00:23:23,043
Mówią, że widać go z kosmosu,
ale to nieprawda.
378
00:23:23,123 --> 00:23:25,003
Więc nie widać go z kosmosu.
379
00:23:25,083 --> 00:23:28,923
Chińscy astronauci próbowali go zobaczyć,
ale bez skutku.
380
00:23:29,003 --> 00:23:33,323
Nie widzą go.
To niewidzialna ściana, jak pole siłowe.
381
00:23:33,403 --> 00:23:38,083
Jest niewidzialny z kosmosu.
Z ziemi na pewno dobrze go widać.
382
00:23:38,163 --> 00:23:41,883
To takie dziwne, prawda?
Czy to jedna z wielkich tajemnic?
383
00:23:41,963 --> 00:23:44,163
Czy wiemy, czy Chiny mają dach?
384
00:23:45,283 --> 00:23:47,083
Czy istnieje Wielki Dach Chin?
385
00:23:47,163 --> 00:23:48,843
Nie ma wielkiego dachu.
386
00:23:50,043 --> 00:23:53,643
Chińskie imperium było potęgą
intensywnej kreatywności
387
00:23:53,723 --> 00:23:55,643
i myśli filozoficznej,
388
00:23:55,723 --> 00:23:59,563
uchwyconej w dokumentach historycznych
wieki przed ukazaniem się
389
00:23:59,643 --> 00:24:03,763
niepowiązanego belgijskiego
hymnu techno Pump Up the Jam.
390
00:24:39,483 --> 00:24:42,803
Grecy mieli imperium
i Chińczycy mieli imperium.
391
00:24:42,883 --> 00:24:46,403
Gdy słyszymy „imperium”,
większość z nas myśli o tym wielkim
392
00:24:46,483 --> 00:24:49,003
z Wojen gwiezdnych lub o Rzymie.
393
00:24:49,083 --> 00:24:51,323
Obawiam się, że z Rzymem to prawda.
394
00:24:51,403 --> 00:24:55,843
Imperium to osiąga dominację
za panowania Juliusza Cezara,
395
00:24:55,923 --> 00:24:59,203
najsłynniejszego Rzymianina
aż do Polańskiego.
396
00:24:59,283 --> 00:25:05,203
Dzięki Wikipedii
wiemy dziś dużo o Rzymianach.
397
00:25:05,283 --> 00:25:08,323
Wikipedia wie dużo o Rzymianach przez to,
398
00:25:08,403 --> 00:25:11,083
co wydarzyło się w Pompejach.
399
00:25:12,483 --> 00:25:15,803
Pompeje były tak rozwinięte,
że miały własny wulkan,
400
00:25:15,883 --> 00:25:18,643
co po łacinie oznacza Wściekłe Wzgórze.
401
00:25:18,723 --> 00:25:22,003
Przez lata ludzie i wulkan
żyli w harmonii,
402
00:25:22,083 --> 00:25:26,283
aż pewnego fatalnego dnia pokłócili się
i wulkan wybuchł,
403
00:25:26,363 --> 00:25:29,803
grzebiąc Pompeje
pod grubą warstwą popiołu.
404
00:25:29,883 --> 00:25:32,843
Codzienne życie stanęło w miejscu,
405
00:25:32,923 --> 00:25:36,403
jakby ktoś magicznie zatrzymał
wskazówki zegara,
406
00:25:36,483 --> 00:25:38,563
a potem rozrzucił wszędzie pył.
407
00:25:38,643 --> 00:25:41,243
Było to zabójcze, ale z drugiej strony
408
00:25:41,323 --> 00:25:45,643
dało archeologom skarbnicę informacji
o życiu Rzymian.
409
00:25:45,723 --> 00:25:51,283
Dzięki wulkanowi wiemy,
że Rzymianie mieli szarą skórę, byli łysi
410
00:25:51,363 --> 00:25:56,003
i spędzali czas, leżąc w swych
szokująco zapylonych domach.
411
00:25:56,083 --> 00:26:00,723
Ale zachowały się też ślady tego,
jak zaawansowane było życie Rzymian,
412
00:26:00,803 --> 00:26:04,803
z udogodnieniami
takimi jak hydraulika i seks oralny.
413
00:26:04,883 --> 00:26:08,123
Cesarstwo Rzymskie
wyprzedzało swoje czasy o lata.
414
00:26:08,203 --> 00:26:11,283
Uważa się,
że Rzymianie wynaleźli mnóstwo rzeczy,
415
00:26:11,363 --> 00:26:15,043
ale często udoskonalili tylko to,
co stworzyli inni ludzie.
416
00:26:15,123 --> 00:26:19,203
Wymienię kilka rzeczy, a pan mi powie,
417
00:26:19,283 --> 00:26:22,643
czy Rzymianie je wynaleźli,
czy tylko udoskonalili.
418
00:26:22,723 --> 00:26:23,683
Proszę bardzo.
419
00:26:23,763 --> 00:26:26,803
- Ogrzewanie podłogowe.
- Wynaleźli.
420
00:26:27,963 --> 00:26:30,443
- Kalendarz.
- Udoskonalili.
421
00:26:31,803 --> 00:26:35,723
Zawahał się pan.
Czyli następne pytanie może być trudne.
422
00:26:35,803 --> 00:26:36,803
Drogi.
423
00:26:36,883 --> 00:26:42,043
Persowie wynaleźli drogi
i wielu ludzi o nich wiedziało.
424
00:26:42,123 --> 00:26:44,723
Znów nie umie pan odpowiedzieć.
425
00:26:44,803 --> 00:26:47,163
- Beton.
- Wynaleźli.
426
00:26:48,123 --> 00:26:51,763
- Alfabet.
- Na pewno go nie wynaleźli,
427
00:26:51,843 --> 00:26:54,763
nie udoskonalili go też.
428
00:26:54,843 --> 00:26:57,443
- Trzeba wybrać odpowiedź.
- Naprawdę?
429
00:26:59,083 --> 00:27:03,563
- Raczej nie udoskonalili…
- Wybielanie analne.
430
00:27:03,643 --> 00:27:05,723
- Co?
- Wybielanie analne.
431
00:27:06,523 --> 00:27:07,643
Wybielanie analne…
432
00:27:10,363 --> 00:27:13,483
- Nie mam o tym pojęcia.
- Proszę spróbować.
433
00:27:13,563 --> 00:27:15,803
- A co to jest?
- Wybielanie tyłka.
434
00:27:15,883 --> 00:27:18,243
- Tak?
- Może pan to wyjaśnić?
435
00:27:18,923 --> 00:27:23,043
Nie kojarzę, by to robili.
Nie mam pojęcia, poddaję się.
436
00:27:23,123 --> 00:27:25,283
Wynaleźli czy udoskonalili?
437
00:27:28,323 --> 00:27:31,963
- Wybielanie?
- Tak. Wybielanie tyłka.
438
00:27:35,763 --> 00:27:38,923
Dobrze, powiedziałbym, że to wynaleźli…
439
00:27:39,723 --> 00:27:42,723
Kilkaset tysięcy lat temu
440
00:27:42,803 --> 00:27:45,683
ludzie żyli w jaskiniach jak zwierzęta.
441
00:27:45,763 --> 00:27:49,603
Po serii technologicznych
i kulturowych przełomów,
442
00:27:49,683 --> 00:27:52,043
mieszkamy w miastach jak ludzie.
443
00:27:52,123 --> 00:27:55,803
Oglądając starożytny Rzym,
możemy wybaczyć naszym przodkom,
444
00:27:55,883 --> 00:27:59,203
że byli tak zadowoleni z siebie
jak James Corden.
445
00:27:59,283 --> 00:28:00,923
Cesarstwo nie przeczuwało,
446
00:28:01,003 --> 00:28:03,643
że wkrótce stanie przed wielkim wyzwaniem:
447
00:28:03,723 --> 00:28:08,363
człowiekiem pokoju, Jezusem Chrystusem,
nazwa potoczna: Syn Boży.
448
00:28:09,163 --> 00:28:11,803
W następnym odcinku
przyjrzymy się religii,
449
00:28:11,883 --> 00:28:16,483
która rozprzestrzeniła się jak memy,
ale z całym stylem życia i linią ubrań.
450
00:28:16,563 --> 00:28:19,403
Przyjrzymy się dwóm
najważniejszym księgom:
451
00:28:19,483 --> 00:28:21,523
Biblii i Koranowi,
452
00:28:21,603 --> 00:28:24,963
odpowiadając ostatecznie na pytanie:
która jest lepsza?
453
00:28:45,003 --> 00:28:50,003
Napisy: Sylwia Sadowska