1
00:00:08,443 --> 00:00:13,003
Dit is onze planeet. De planeet Aarde.
2
00:00:13,082 --> 00:00:15,923
Het is de planeet waar ik nu op sta.
3
00:00:16,003 --> 00:00:20,283
En tenzij je in een vliegtuig zit
of van een gebouw valt…
4
00:00:20,363 --> 00:00:22,243
…sta jij er ook op.
5
00:00:22,323 --> 00:00:26,723
Dit is het verhaal van hoe de mens
de wereld veranderd heeft…
6
00:00:26,803 --> 00:00:29,723
…van een zootje nutteloze natuur als dit…
7
00:00:29,803 --> 00:00:32,443
…naar een modern gebeuren als dit.
8
00:00:32,523 --> 00:00:36,843
En hoe hem dit gelukt is
met niets meer dan z'n handen…
9
00:00:36,923 --> 00:00:38,483
…en z'n fantasie.
10
00:00:38,563 --> 00:00:42,043
En werktuigen, en elektriciteit,
en het internet.
11
00:00:42,723 --> 00:00:45,723
Ik reis af
naar alle uithoeken van de wereld…
12
00:00:45,803 --> 00:00:49,203
…voor zover het geld en de pandemie
dat toelieten…
13
00:00:49,283 --> 00:00:54,083
…en ga dieper in
op onze meest indrukwekkende prestaties.
14
00:00:54,163 --> 00:00:56,443
En ik stel vragen…
15
00:00:56,523 --> 00:00:57,643
Wie bent u?
16
00:00:57,723 --> 00:01:00,483
…aan academici en expertisten…
17
00:01:00,563 --> 00:01:04,123
…die het raadsel van de beschaving
helpen ontsluieren.
18
00:01:04,203 --> 00:01:07,723
Waarom is de bouw van de piramides
zo'n groot raadsel?
19
00:01:07,803 --> 00:01:11,923
Het zijn duidelijk gewoon stenen
in de vorm van een driehoek.
20
00:01:12,803 --> 00:01:17,763
Dit is niet alleen de planeet waarín,
maar ook de wereld waaróp we leven.
21
00:01:17,843 --> 00:01:19,043
Of allebei.
22
00:01:19,123 --> 00:01:21,123
Neem met mij, Philomena Cunk…
23
00:01:21,203 --> 00:01:25,003
…een kijkje naar de wereld
die we samen hebben opgebouwd.
24
00:01:25,083 --> 00:01:27,963
Dit is Cunk on Earth.
25
00:01:44,523 --> 00:01:47,803
Miljarden jaren lang
was er geen beschaving…
26
00:01:47,883 --> 00:01:51,683
…alleen een mengeling
van dieren, planten en gassen.
27
00:01:51,763 --> 00:01:55,363
Het moet mooi geweest zijn,
maar ook saai.
28
00:01:55,443 --> 00:02:00,563
Tot er een wezen verscheen dat daar
verandering in bracht: de mensenman.
29
00:02:00,643 --> 00:02:05,883
Leek de vroege mens op ons? Bestond hij
uit hetzelfde soort vlees als wij?
30
00:02:05,963 --> 00:02:10,123
Was hij… Had hij een merknaam
zoals rund- of varkensvlees?
31
00:02:10,203 --> 00:02:12,923
Voor zover we weten leken ze op ons.
32
00:02:13,003 --> 00:02:17,123
We hebben alleen botten,
en die zijn hetzelfde als die van ons.
33
00:02:17,203 --> 00:02:21,443
Het is logisch dat daar
een soortgelijk vlees omheen zat…
34
00:02:21,523 --> 00:02:24,683
…maar van een merknaam weet ik niets.
35
00:02:24,763 --> 00:02:28,123
Dus het was gewoon vlees?
-Ja, dat denk ik wel.
36
00:02:28,203 --> 00:02:32,203
Het is lastig om een merknaam te verzinnen
voor mensenvlees.
37
00:02:34,283 --> 00:02:35,163
MeV?
38
00:02:37,043 --> 00:02:41,683
De eerste mannen lijken dom omdat ze
grote wenkbrauwen hadden en 'ug' zeiden…
39
00:02:41,763 --> 00:02:45,803
…maar in werkelijkheid waren het
vernieuwende uitvinderers.
40
00:02:45,883 --> 00:02:51,363
Ze gebruikten als eersten werktuigen,
iets wat mannen nu vaak niet meer kunnen.
41
00:02:51,443 --> 00:02:54,683
Zij moeten iemand inhuren, een echte man.
42
00:02:56,643 --> 00:03:01,523
Hoe maakten de eerste mensen werktuigen
als ze op vier poten liepen?
43
00:03:01,603 --> 00:03:04,763
We denken niet
dat ze dat lang gedaan hebben.
44
00:03:04,843 --> 00:03:09,003
Ze lopen waarschijnlijk
al twee miljoen jaar rechtop.
45
00:03:09,083 --> 00:03:13,843
Maakten ze werktuigen met hun voorpoten
of hun achterpoten?
46
00:03:13,923 --> 00:03:17,243
Mensen zijn nooit handig geweest
met hun voeten…
47
00:03:17,323 --> 00:03:20,443
…dus dat zullen hun voorpoten
geweest zijn.
48
00:03:20,523 --> 00:03:23,443
Oké, met hun bovenpoten dus.
49
00:03:23,523 --> 00:03:26,883
Ja, ik denk dat ze hun bovenpoten
gebruikten…
50
00:03:26,963 --> 00:03:30,683
…of hun armen en handen,
zoals we ze nu noemen.
51
00:03:30,763 --> 00:03:36,443
Een van hun uitvindingen was vuur,
een praktische licht- en warmtebron…
52
00:03:36,523 --> 00:03:40,163
…die hun toch al eentonige leven
nog verder oprekte.
53
00:03:40,243 --> 00:03:43,763
Ze moesten hun lange avonden
ergens mee vullen…
54
00:03:43,843 --> 00:03:46,283
…en dat deden ze met schilderen.
55
00:03:48,923 --> 00:03:54,283
Ik loop een grot in, niet per ongeluk
of omdat ik een wolf ben…
56
00:03:54,363 --> 00:03:58,603
…maar omdat de producenten
me gevraagd hebben hierheen te gaan…
57
00:03:58,683 --> 00:04:01,443
…om naar grotschilderingen te kijken.
58
00:04:01,523 --> 00:04:07,963
Schilderingen zoals deze zijn een van
de eerste tekenen van beschaving.
59
00:04:10,043 --> 00:04:12,643
Geen zorgen, ze worden beter.
60
00:04:12,723 --> 00:04:17,323
Vroege grotkunstenaars schilderden
wat ze bij de hand hadden…
61
00:04:17,403 --> 00:04:21,122
…zoals hun handen.
Daarna gingen ze over op verhalen.
62
00:04:21,203 --> 00:04:25,403
Aanvankelijk alleen saaie verhalen
over stilstaande koeien.
63
00:04:25,483 --> 00:04:29,803
Maar al snel maakten ze
bloedstollende vechtscènes.
64
00:04:29,883 --> 00:04:32,243
Mensen versus koeien 2D.
65
00:04:32,323 --> 00:04:37,283
Voor holbewoners was dit even spannend
als Fast and Furious Part 7.
66
00:04:38,043 --> 00:04:41,123
Zijn er ook grotschilderingen verfilmd?
67
00:04:41,203 --> 00:04:44,403
Ze konden vast de rechten
niet krijgen, hè?
68
00:04:44,483 --> 00:04:48,963
Films verschenen veel later
dan de laatste grotschildering.
69
00:04:49,043 --> 00:04:53,403
Dus er is geen muur waarvan je zegt:
'Dat is een geweldig verhaal.
70
00:04:53,483 --> 00:04:56,563
Steven Spielberg moet dit verfilmen.'
71
00:04:56,643 --> 00:05:01,923
Je kunt moeilijk een verhaal van 1,5 uur
bedenken bij één paneel in een grot.
72
00:05:02,003 --> 00:05:08,643
Deze afbeeldingen zouden zijn aangebracht
om geluk te brengen bij gevechten.
73
00:05:08,723 --> 00:05:13,403
We zullen nooit weten waarom de mens
oorlog voerde tegen de koeien…
74
00:05:13,483 --> 00:05:17,643
…of wat de naam van de kunstenaar
of deze koeien was.
75
00:05:17,723 --> 00:05:21,963
Want wie dit geschilderd heeft,
is waarschijnlijk al dood.
76
00:05:22,043 --> 00:05:25,563
Elke dag op dieren jagen
was strontvervelend…
77
00:05:25,643 --> 00:05:29,403
…tot iemand op het idee kwam
om ook planten te gaan eten.
78
00:05:29,483 --> 00:05:34,203
Die waren makkelijker te vangen
omdat ze niet weg konden rennen.
79
00:05:34,283 --> 00:05:39,243
Deze eenvoudige, luie daad leidde
tot de uitvinding van de landbouw…
80
00:05:39,323 --> 00:05:41,403
…een grote sprong voorwaarts…
81
00:05:41,483 --> 00:05:47,203
…iets wat nu gevaarlijker was omdat je
op een landbouwwerktuig kon landen.
82
00:05:47,923 --> 00:05:51,723
De eerste boeren verbouwden tarwe
en bakten brood.
83
00:05:51,803 --> 00:05:54,843
Ze verbouwden ook gerst, erwten en linzen…
84
00:05:54,923 --> 00:05:58,603
…dus ze konden een vegaburger maken
voor óp het brood.
85
00:05:58,683 --> 00:06:01,163
Maar gelukkig hoefde dit niet.
86
00:06:02,003 --> 00:06:04,803
Want ze hadden ook het hek uitgevonden…
87
00:06:04,883 --> 00:06:08,723
…een houten machine
om dieren mee in te sluiten.
88
00:06:08,803 --> 00:06:12,403
Mensen onderwierpen
schapen, kippen, geiten…
89
00:06:12,483 --> 00:06:15,323
…en hun grootste vijand, de koeien.
90
00:06:15,403 --> 00:06:17,643
Boerderijen leken op dierentuinen…
91
00:06:17,723 --> 00:06:22,523
…behalve dan dat je in een dierentuin
de dieren niet mag opeten.
92
00:06:22,603 --> 00:06:28,083
Tenzij de dierentuin financiële problemen
heeft en de eigenaar wanhopig is.
93
00:06:28,163 --> 00:06:33,523
Mensen veranderden oneetbare dieren
in huisdieren, mits ze mooi genoeg waren.
94
00:06:33,603 --> 00:06:37,963
De vroege mens domesticeerde honden
voor hun gezelschap…
95
00:06:38,043 --> 00:06:40,923
…en katten
waarvoor katten ook mogen dienen.
96
00:06:41,003 --> 00:06:46,043
Dit was de eerste keer dat het leven
als 'knus' kon worden omschreven.
97
00:06:46,123 --> 00:06:51,123
Mensen woonden in huizen,
die al snel uitgroeiden tot steden.
98
00:06:51,203 --> 00:06:55,003
Onvoorstelbaar dat ik hier
door de allereerste stad loop.
99
00:06:55,083 --> 00:06:59,963
Dat doe ik ook niet. Die is in Irak,
dat heel ver weg is, en rete-gevaarlijk.
100
00:07:00,043 --> 00:07:02,563
Maar de overblijfselen lijken hierop.
101
00:07:02,643 --> 00:07:06,563
Dus als ik m'n mond had gehouden,
had je niks doorgehad.
102
00:07:07,923 --> 00:07:11,003
Vandaag de dag is het
een stapel stoffige stenen…
103
00:07:11,083 --> 00:07:14,963
…maar als je een computer
een simulatie laat maken…
104
00:07:15,043 --> 00:07:18,643
…krijg je adembenemende resultaten.
105
00:07:18,723 --> 00:07:21,523
De beschaving was begonnen.
106
00:07:21,603 --> 00:07:24,643
Wie heeft de beschaving uitgevonden?
107
00:07:24,723 --> 00:07:27,443
De beschaving was niet iets…
108
00:07:27,523 --> 00:07:31,603
…wat uitgevonden werd
of plotseling ontstond.
109
00:07:31,683 --> 00:07:36,203
We spreken van beschaving
als mensen met landbouw beginnen…
110
00:07:36,283 --> 00:07:42,523
…als ze steden beginnen te bouwen
en wetten gaan schrijven.
111
00:07:42,603 --> 00:07:48,403
Dat gebeurde geleidelijk in meerdere delen
van de wereld, en niet in één keer.
112
00:07:48,483 --> 00:07:53,403
Dus het was niet één man
die anoniem wilde blijven.
113
00:07:53,483 --> 00:07:55,123
Nee.
114
00:07:55,203 --> 00:07:59,683
Want daar moeten we niet in meegaan.
-Niet meegaan in…
115
00:07:59,763 --> 00:08:03,683
Als het één man was
die anoniem wil blijven.
116
00:08:03,763 --> 00:08:06,203
Dat is niet helemaal in de haak, toch?
117
00:08:06,283 --> 00:08:09,763
De beschaving is uitgevonden
in Mesopotamië…
118
00:08:09,843 --> 00:08:12,323
…door één of meerdere mensen.
119
00:08:12,403 --> 00:08:15,483
Wie het ook waren,
ze waren hun tijd ver vooruit.
120
00:08:15,563 --> 00:08:20,643
Hadden de Mesopotamiërs dingen
die wij tegenwoordig ook hebben?
121
00:08:20,723 --> 00:08:23,043
Ja.
-Wat dan?
122
00:08:23,123 --> 00:08:27,483
Wapens, sieraden, tempels, dieren…
123
00:08:27,563 --> 00:08:31,723
Nee, ik doelde meer
op voeten en wenkbrauwen en zo.
124
00:08:31,803 --> 00:08:33,643
Ja.
-Hadden ze die ook?
125
00:08:33,723 --> 00:08:40,363
Ze hadden de complete set
organen, gaten, lichaamsdelen…
126
00:08:40,443 --> 00:08:43,003
…van buiten en van binnen.
127
00:08:43,082 --> 00:08:45,602
Dus ze hadden evenveel gaten?
128
00:08:45,683 --> 00:08:49,323
Voor zover de wetenschap
dat kan nagaan wel, ja.
129
00:08:50,163 --> 00:08:56,163
Een van hun belangrijkste apps
was iets wat we nu nog steeds gebruiken:
130
00:08:56,243 --> 00:08:57,563
de cirkel.
131
00:08:57,643 --> 00:09:01,603
Jij vindt wielen
er misschien ingewikkeld uitzien…
132
00:09:01,683 --> 00:09:04,523
…maar ze werken heel eenvoudig.
133
00:09:05,723 --> 00:09:11,483
Het cirkelvormige deel draait
om een uitstekend dingetje in het midden…
134
00:09:11,563 --> 00:09:17,043
…en als de huid van het wiel
tegen de grond duwt…
135
00:09:17,123 --> 00:09:22,883
…rolt door de druk de complete planeet
naar achteren en van je af…
136
00:09:22,963 --> 00:09:26,403
…waardoor de indruk ontstaat
dat je vooruitgaat…
137
00:09:26,483 --> 00:09:30,163
…wat verbazingwekkend genoeg ook zo is.
138
00:09:30,243 --> 00:09:33,403
Door het wiel konden mensen
reizen en handelen…
139
00:09:33,483 --> 00:09:36,923
…maar eerst moesten ze
hun eigendommen tellen…
140
00:09:37,003 --> 00:09:40,643
…wat helaas leidde
tot de uitvinding van de wiskunde.
141
00:09:40,723 --> 00:09:45,723
Wiskunde en getallen. Waren getallen
in de oudheid minder waard…
142
00:09:45,803 --> 00:09:49,203
…of hadden ze dezelfde waarde,
maar dan groter?
143
00:09:49,283 --> 00:09:53,483
Getallen hadden in de oudheid
dezelfde waarde als nu.
144
00:09:53,563 --> 00:09:55,763
Mensen moesten dingen tellen.
145
00:09:55,843 --> 00:09:58,723
En hadden ze evenveel getallen als wij?
146
00:09:58,803 --> 00:10:04,123
Dus van één tot 700,
met 700 als hoogste getal.
147
00:10:04,203 --> 00:10:08,723
700 is nooit het hoogste getal geweest.
Je kunt oneindig doortellen.
148
00:10:08,803 --> 00:10:13,483
Nee, ik heb op YouTube gezien dat na 700
getallen zich gaan herhalen.
149
00:10:13,563 --> 00:10:17,123
Ze geven ze andere namen
om je voor de gek te houden.
150
00:10:17,203 --> 00:10:18,763
Zal ik het opsturen?
151
00:10:19,403 --> 00:10:23,003
Omdat getallen tot wel 700 gingen…
152
00:10:23,083 --> 00:10:26,283
…hadden mensen iets nodig
om ze te helpen tellen.
153
00:10:26,363 --> 00:10:30,643
Daar is dit voor bedoeld.
Het heet een bacus.
154
00:10:30,723 --> 00:10:36,003
Met een bacus konden onze voorouders
tellen hoeveel bezittingen ze hadden.
155
00:10:36,083 --> 00:10:39,963
Het was nu een kleine stap
naar de uitvinding van geld…
156
00:10:40,043 --> 00:10:41,843
…in de vorm van contanten.
157
00:10:41,923 --> 00:10:45,443
Geld werd uitgevonden
om het leven te vergemakkelijken…
158
00:10:45,523 --> 00:10:50,203
…maar zo ontstond ook het kapitalisme,
dat iedereen de dood injaagt.
159
00:10:50,283 --> 00:10:54,163
Sorry, dat is geen vraag,
dat heb ik gelezen op Twitter.
160
00:10:54,243 --> 00:10:59,523
Nu mensen het tellen onder de knie hadden,
gingen ze over op iets nog saaiers…
161
00:10:59,603 --> 00:11:02,363
…door het schrift uit te vinden.
162
00:11:02,443 --> 00:11:07,043
Was de uitvinding van het schrift
een belangrijke ontwikkeling…
163
00:11:07,123 --> 00:11:10,403
…of meer een kortstondige rage
zoals rap metal?
164
00:11:10,483 --> 00:11:15,803
Ik denk dat toen het schrift eenmaal
bestond, er geen houden meer aan was.
165
00:11:15,883 --> 00:11:19,723
Dus het was populairder dan rap metal?
-Ja, zeker.
166
00:11:19,803 --> 00:11:21,883
En acid jazz?
167
00:11:23,243 --> 00:11:25,403
Dan wint toch het schrift.
168
00:11:25,483 --> 00:11:28,643
Nee, ik vroeg wat u van acid jazz vond.
Wat is dit?
169
00:11:28,723 --> 00:11:30,403
Het is een afgietsel.
170
00:11:30,483 --> 00:11:36,523
Het moet doorgaan voor een Mesopotamisch
kleitablet met spijkerschrift erop.
171
00:11:36,603 --> 00:11:39,963
Dat is het allereerste schrift ter wereld.
172
00:11:40,043 --> 00:11:45,723
Het is wel een boek met een saaie omslag.
Je kunt het niet eens openslaan.
173
00:11:45,803 --> 00:11:50,163
Beoordeel jij een boek op de omslag?
-Ja.
174
00:11:50,243 --> 00:11:52,683
Dat is een grote misvatting.
175
00:11:52,763 --> 00:11:58,363
Als iemand dit geschreeuwd had, was
dat dan het eerste audioboek geweest?
176
00:12:02,363 --> 00:12:03,803
Nee.
177
00:12:05,363 --> 00:12:09,163
Dankzij het schrift
verdwenen ideeën niet meer…
178
00:12:09,243 --> 00:12:12,963
…als degene die ze in z'n hoofd had
overleed.
179
00:12:13,043 --> 00:12:16,483
Je kon je ideeën omzetten in schrift…
180
00:12:16,563 --> 00:12:21,443
…en anderen konden ze vervolgens
uploaden naar hun eigen brein…
181
00:12:21,523 --> 00:12:25,643
…door ze draadloos te importeren
via hun ogen.
182
00:12:25,723 --> 00:12:29,843
Ondanks dat het duizenden jaren geleden
is uitgevonden…
183
00:12:29,923 --> 00:12:32,523
…bestaat het schrift nog steeds…
184
00:12:32,603 --> 00:12:35,563
…onder filmpjes op het internet.
185
00:12:35,643 --> 00:12:41,083
En hier vind je nog een taal die de tand
des tijds heeft doorstaan: emoji.
186
00:12:41,163 --> 00:12:46,163
Of zoals de Oude Egyptenaren
ze noemden: hiërogliefen.
187
00:12:46,243 --> 00:12:52,403
Ze vertelden hier complete verhalen mee.
Als een Marvel-strip met meer samenhang.
188
00:12:52,483 --> 00:12:56,483
In plaats van buiten,
waar levende mensen ze konden bekijken…
189
00:12:56,563 --> 00:13:00,563
…werden ze op de wanden van graftombes
geschilderd…
190
00:13:00,643 --> 00:13:02,803
…om dode mensen te vermaken.
191
00:13:02,883 --> 00:13:06,523
En die graftombes lagen
onder de herkenbaarste…
192
00:13:06,603 --> 00:13:10,163
…en bovendien puntigste gebouwen
aller tijden.
193
00:13:10,243 --> 00:13:12,243
Ik heb het over de piramides.
194
00:13:12,323 --> 00:13:17,843
Als je ze nu ziet, valt meteen op dat het
eigenlijk gewoon grote driehoeken zijn…
195
00:13:17,923 --> 00:13:19,723
…met een vierkante kont.
196
00:13:19,803 --> 00:13:23,443
Er is vast een woord voor,
maar niemand weet wat het is.
197
00:13:23,523 --> 00:13:26,683
Het is een van de vele raadsels
van de piramides.
198
00:13:26,763 --> 00:13:31,923
Waarom hebben piramides die vorm?
Zodat daklozen er niet op gaan slapen?
199
00:13:32,003 --> 00:13:35,003
Er waren niet veel daklozen
in het Oude Egypte.
200
00:13:35,083 --> 00:13:39,723
O nee?
-Nee, mensen zorgden goed voor elkaar.
201
00:13:39,803 --> 00:13:43,643
Oké. De regen stroomt er ook
lekker makkelijk van af.
202
00:13:43,723 --> 00:13:46,443
Hoe zijn de piramides gebouwd?
203
00:13:46,523 --> 00:13:50,763
Van boven naar beneden
of van beneden naar boven?
204
00:13:50,843 --> 00:13:56,323
Van beneden naar boven, want het is
onmogelijk om bovenaan te beginnen.
205
00:13:59,963 --> 00:14:04,403
De Egyptenaren vonden doodgaan
het nuttigste wat je kon doen…
206
00:14:04,483 --> 00:14:08,363
…en hoe belangrijker je was,
hoe ingewikkelder je dood.
207
00:14:08,443 --> 00:14:11,523
Egyptische koningen heetten farao's…
208
00:14:11,603 --> 00:14:16,123
…en als ze doodgingen, werden er
Scooby-Doo-mummies van ze gemaakt.
209
00:14:16,203 --> 00:14:20,923
De Oude Egyptenaren waren
geobsedeerd door dode mensen, hè?
210
00:14:21,003 --> 00:14:25,483
Maar ze zijn nu zelf allemaal dood,
dus zien ze dat nog steeds zo?
211
00:14:25,563 --> 00:14:30,643
Ze waren niet geobsedeerd door dode
mensen, maar juist door het leven.
212
00:14:30,723 --> 00:14:36,883
Ze wilden na hun dood levend terugkeren,
en daarom deden ze aan mummificatie.
213
00:14:36,963 --> 00:14:41,643
Hoe mummificeerden ze mensen?
Leg het proces eens uit.
214
00:14:41,723 --> 00:14:46,163
Je legt het dode lichaam op een tafel…
215
00:14:46,243 --> 00:14:49,723
…en dan was je het
en verwijder je de hersenen.
216
00:14:49,803 --> 00:14:56,163
Daarna sneden ze de romp open
en haalden ze alles eruit wat kon rotten.
217
00:14:56,243 --> 00:15:00,923
En dan droogden ze het uit met zout
en wikkelden ze het in doeken.
218
00:15:01,003 --> 00:15:02,963
En dan had je een mummie.
219
00:15:03,043 --> 00:15:07,763
De wekelijkse schoonheidsbehandeling
van Gwyneth Paltrow dus.
220
00:15:07,843 --> 00:15:10,883
Heeft er ooit een mummie
op een fiets gereden?
221
00:15:10,963 --> 00:15:15,763
Niet dat ik weet.
De Oude Egyptenaren hadden geen fietsen.
222
00:15:15,843 --> 00:15:20,123
Ze hadden geen wegen,
dus ze konden niet eens fietsen.
223
00:15:20,203 --> 00:15:24,803
Ik weet niet waarom ik dat vroeg.
Ik kon niks anders bedenken.
224
00:15:26,923 --> 00:15:31,003
Terwijl de farao's van Egypte
tempels en tombes bouwden…
225
00:15:31,083 --> 00:15:35,523
…ontstond aan de overkant van het water
een nog indrukwekkender rijk:
226
00:15:35,603 --> 00:15:38,323
Griekenland,
Greece en niet Grease…
227
00:15:38,403 --> 00:15:41,603
…is waar het begin van de beschaving
begonnen is.
228
00:15:41,683 --> 00:15:46,683
Veel dingen uit die tijd hebben we
nog steeds, zoals medicijnen en olijven…
229
00:15:46,763 --> 00:15:51,443
…maar veel dingen zijn ook verdwenen,
zoals democratie en pilaren.
230
00:15:51,523 --> 00:15:57,243
Naast deze indrukwekkende ruïnes
ontwikkelden de Oude Grieken ook cultuur…
231
00:15:57,323 --> 00:16:01,963
…in de vorm van yoghurt,
en alle slaapverwekkende soorten theater.
232
00:16:02,043 --> 00:16:04,763
De Grieken hielden van tragedies.
233
00:16:04,843 --> 00:16:09,283
Daarin gebeuren droevige dingen,
bijvoorbeeld dat mensen doodgaan.
234
00:16:09,363 --> 00:16:16,083
Maar de Griekse tragedies zijn eeuwenoud.
Is wat daarin gebeurt nog steeds droevig?
235
00:16:16,163 --> 00:16:20,283
Jazeker, want de tragedies
vertellen verhalen…
236
00:16:20,363 --> 00:16:24,323
…over mensen in wie we onszelf
kunnen herkennen.
237
00:16:24,403 --> 00:16:27,763
Maar het was zo lang geleden.
Wat boeit mij dat?
238
00:16:27,843 --> 00:16:32,643
Nogmaals, een tragedie gaat vaak
over menselijke omstandigheden.
239
00:16:32,723 --> 00:16:37,363
Als je nu je vader had vermoord
en met je moeder was getrouwd…
240
00:16:37,443 --> 00:16:41,123
…zou je ook van slag zijn,
net als Oedipus.
241
00:16:41,203 --> 00:16:46,243
Misschien ben ik hard, maar de Oude
Grieken kunnen me geen reet schelen.
242
00:16:46,323 --> 00:16:47,763
Dat is jammer.
243
00:16:47,843 --> 00:16:52,123
Jou wel dan?
-Ja, heel veel. Dat is m'n werk.
244
00:16:52,203 --> 00:16:55,003
M'n maat Paul heeft geschreven
over een man…
245
00:16:55,083 --> 00:16:59,243
…bij wie er na een seksspelletje
een aardappel klem zat.
246
00:16:59,323 --> 00:17:01,283
Het is een limerick.
247
00:17:01,363 --> 00:17:04,443
Er gaat niemand dood,
maar het klinkt vreselijk.
248
00:17:04,523 --> 00:17:06,323
Is dat een tragedie…
249
00:17:06,403 --> 00:17:11,083
…of moet de aardappel hem fataal worden
om aan de criteria te voldoen?
250
00:17:11,162 --> 00:17:13,923
Het klinkt als een akelig ongeluk.
251
00:17:14,003 --> 00:17:19,003
Ik betwijfel of het de tijdloze relevantie
heeft van een tragedie.
252
00:17:19,083 --> 00:17:21,243
Volgens Paul is het echt gebeurd.
253
00:17:21,323 --> 00:17:25,723
Hij heeft het zo zwaar,
hij is toe aan vakantie.
254
00:17:27,003 --> 00:17:32,642
De Grieken bedachten ook een soort theater
voor domme mensen: sport.
255
00:17:32,723 --> 00:17:38,083
Ze startten de Olympische Spelen zonder
andere landen zodat ze zelf zouden winnen.
256
00:17:38,683 --> 00:17:42,643
De sporters namen naakt deel
aan deze Spelen.
257
00:17:42,723 --> 00:17:45,883
Deels omdat een atletisch lijf
het ideaal was…
258
00:17:45,963 --> 00:17:48,643
…maar vooral omdat er geen lycra bestond.
259
00:17:48,723 --> 00:17:54,003
Ik heb gehoord dat sporters naakt meededen
met de klassieke Olympische Spelen.
260
00:17:54,083 --> 00:17:56,323
Dat klopt inderdaad.
261
00:17:56,403 --> 00:18:02,363
En er zijn bronnen waarin dit als
een erotisch tafereel wordt omschreven.
262
00:18:02,443 --> 00:18:07,843
Bij het worstelen, met al dat gewriemel,
kon het publiek recht hun kont in kijken.
263
00:18:07,923 --> 00:18:10,923
Kon dat niet gecensureerd worden?
264
00:18:11,003 --> 00:18:16,283
Door de boel af te plakken, of mensen
te vragen hun ogen dicht te doen.
265
00:18:18,723 --> 00:18:23,123
Dat had niet gewerkt, denk ik.
-Maar dan keek je recht hun kont in.
266
00:18:23,203 --> 00:18:25,603
Dat zou best eens kunnen, ja.
267
00:18:25,683 --> 00:18:29,163
Vond Zeus dat echt goed?
268
00:18:30,763 --> 00:18:36,163
Maar de bekendste Griekse vorm
van worstelen was mentaal worstelen.
269
00:18:36,243 --> 00:18:40,043
Filosofie is eigenlijk
nadenken over nadenken.
270
00:18:40,123 --> 00:18:43,083
Dat klinkt als tijdverspilling
en dat is het ook.
271
00:18:43,163 --> 00:18:48,003
Al zou een filosoof beredeneren dat
die verspilde tijd nooit bestaan heeft…
272
00:18:48,083 --> 00:18:52,483
…waarop je stopt met luisteren
en een pak koekjes openmaakt.
273
00:18:53,923 --> 00:18:56,283
Dit zijn de oude Griekse filosofen.
274
00:18:56,363 --> 00:19:01,283
Niet de echte, die zijn vergaan tot stof,
botten en misschien wat tanden.
275
00:19:01,363 --> 00:19:04,523
Dit zijn simulaties gemaakt van steen.
276
00:19:05,083 --> 00:19:09,443
De Griekse filosofen hadden
radicale, nieuwe ideeën over het leven.
277
00:19:09,523 --> 00:19:15,243
Daarom kennen we ze nu nog, ook al brengen
ze al jaren geen nieuw werk meer uit.
278
00:19:15,323 --> 00:19:18,483
Socrates, Pythagoras…
279
00:19:18,563 --> 00:19:21,123
…deze man, hij.
280
00:19:21,923 --> 00:19:23,603
En dit is Plato.
281
00:19:23,683 --> 00:19:28,443
Zoals je ziet, is hij eeuwen na z'n dood
nog steeds diep in gedachten…
282
00:19:28,523 --> 00:19:30,923
…slimme theorieën aan het verzinnen.
283
00:19:31,003 --> 00:19:36,283
Konden we ze maar afluisteren
met een microfoon, maar dat gaat niet.
284
00:19:36,363 --> 00:19:41,163
Bovendien zijn ze in het Grieks
en dat spreekt ons productieteam niet.
285
00:19:41,243 --> 00:19:47,803
Plato droeg z'n kennis over aan een van
de invloedrijkste denkers aller tijden:
286
00:19:47,883 --> 00:19:49,083
Aristoteles.
287
00:19:49,163 --> 00:19:52,083
Aristoteles zei veel slimme dingen, hè?
288
00:19:52,163 --> 00:19:55,883
Mijn favoriet is:
'Dans alsof niemand naar je kijkt.'
289
00:19:55,963 --> 00:20:00,043
Het klopt als een bus
en je kunt het overal voor gebruiken.
290
00:20:00,123 --> 00:20:05,243
Mijn zelfvertrouwen is soms namelijk
nogal ver te zoeken.
291
00:20:05,323 --> 00:20:10,563
Ik weet dat ik heel zelfverzekerd lijk,
maar als ik met deskundigen praat…
292
00:20:10,643 --> 00:20:15,483
…ben ik soms bang
dat ik een beetje dom overkom.
293
00:20:15,563 --> 00:20:22,123
En als ik dan denk aan 'dans alsof er
niemand kijkt', helpt me dat enorm.
294
00:20:22,203 --> 00:20:25,603
Hoe is Aristoteles daarop gekomen?
295
00:20:26,683 --> 00:20:33,043
Die specifieke uitspraak van hem ken ik
niet. Over dansen als er niemand kijkt.
296
00:20:33,123 --> 00:20:36,763
Ik denk niet dat hij dat gezegd heeft.
-Wel, toch?
297
00:20:36,843 --> 00:20:41,563
Als het zo is, weet ik er niks van,
maar ik denk niet dat het zo is.
298
00:20:42,683 --> 00:20:45,963
Heeft hij misschien iets gezegd
wat erop lijkt?
299
00:20:47,163 --> 00:20:50,483
Iets over zelfvertrouwen?
300
00:20:52,363 --> 00:20:55,003
Ik geloof het niet.
-Goed…
301
00:20:57,283 --> 00:20:58,603
Oké.
302
00:21:00,243 --> 00:21:03,523
Het is onduidelijk
wat ze precies gezegd hebben…
303
00:21:03,603 --> 00:21:07,883
…maar ze hebben zonder twijfel
onze manier van denken veranderd.
304
00:21:07,963 --> 00:21:12,923
Heeft een filosoof ooit zo'n groot idee
gehad dat z'n hoofd openbarstte?
305
00:21:13,003 --> 00:21:14,283
Niet dat ik weet.
306
00:21:14,363 --> 00:21:17,883
Ons brein zit toch vol met buizen?
Filosofen…
307
00:21:17,963 --> 00:21:20,283
Nee, hoor.
-Wist u dat niet?
308
00:21:20,363 --> 00:21:22,683
Nee.
-Het brein zit vol met buizen.
309
00:21:22,763 --> 00:21:27,563
Als filosofen gedachtes hebben…
310
00:21:27,643 --> 00:21:31,603
…proberen ze die
door die buizen te duwen.
311
00:21:31,683 --> 00:21:37,763
Kun je een groot idee beter opsplitsen in
kleine stukjes ter grootte van een erwt…
312
00:21:37,843 --> 00:21:40,763
…en ze er snel doorheen jagen…
313
00:21:40,843 --> 00:21:45,323
…of moet je doorbijten
en het er in één klont doorheen persen?
314
00:21:45,403 --> 00:21:48,683
Tandenknarsend,
alsof je leven ervan afhangt.
315
00:21:48,763 --> 00:21:52,003
Dat is een heel interessante manier…
316
00:21:52,083 --> 00:21:56,283
…om twee denkwijzen binnen de filosofie
te omschrijven.
317
00:21:56,363 --> 00:21:59,643
De meer analytische stijl…
318
00:21:59,723 --> 00:22:05,043
…waarbij je problemen opdeelt
in hapklare brokken…
319
00:22:05,123 --> 00:22:09,243
Erwten.
-…en de meer synthetische benadering…
320
00:22:09,323 --> 00:22:12,803
…waarbij je van het grote plaatje uitgaat.
321
00:22:12,883 --> 00:22:19,843
Dus jouw karakterisering is eigenlijk
een heel intrigerende interpretatie…
322
00:22:19,923 --> 00:22:23,963
…van twee grote richtingen
binnen de huidige filosofie.
323
00:22:24,043 --> 00:22:24,963
Is dat goed?
324
00:22:25,043 --> 00:22:27,003
Uitstekend.
-Gelukkig.
325
00:22:28,283 --> 00:22:33,163
Intussen werd het Oude Griekenland
door deze man over de wereld verspreid:
326
00:22:33,243 --> 00:22:35,043
Alexander de Grote.
327
00:22:35,123 --> 00:22:38,643
Alexander de Grote
werd op z'n 20e koning…
328
00:22:38,723 --> 00:22:42,443
…ondernam een veldtocht
door het Midden-Oosten…
329
00:22:42,523 --> 00:22:48,203
…en had op z'n 30e een rijk dat zich
uitstrekte van Griekenland tot India.
330
00:22:48,283 --> 00:22:50,923
Hoe zag z'n kapsel eruit?
331
00:22:51,003 --> 00:22:52,563
Dat weet ik niet.
332
00:22:54,363 --> 00:22:58,083
Alexander was niet de enige megaster
met z'n eigen rijk.
333
00:22:58,163 --> 00:23:02,403
Enorme delen van China waren verenigd
door Qin Shi Huang…
334
00:23:02,483 --> 00:23:07,883
…het eerste tekenfilmfiguur dat z'n eigen
rijk stichtte en de Chinese Muur bouwde.
335
00:23:07,963 --> 00:23:12,443
Ze zeggen dat de Chinese Muur
het enige bouwwerk is…
336
00:23:12,523 --> 00:23:15,243
…dat hoorbaar is vanuit de ruimte.
337
00:23:15,323 --> 00:23:17,763
Je kunt hem niet horen.
338
00:23:17,843 --> 00:23:23,043
Hij zou te zien zijn vanuit de ruimte,
maar dat is niet waar.
339
00:23:23,123 --> 00:23:24,963
Dus je kunt hem niet zien?
340
00:23:25,043 --> 00:23:28,923
Het is Chinese astronauten niet gelukt
om hem te zien.
341
00:23:29,003 --> 00:23:33,323
Niet? Dus hij is onzichtbaar,
als een soort krachtveld.
342
00:23:33,403 --> 00:23:38,043
Hij is alleen onzichtbaar vanuit de
ruimte. Op aarde kun je hem zien.
343
00:23:38,123 --> 00:23:41,883
Wat vreemd, hè?
Is dat een van de grote raadsels?
344
00:23:41,963 --> 00:23:45,163
En weten we of China een dak heeft?
345
00:23:45,243 --> 00:23:48,843
Is er een Chinees Dak?
-Nee, dat is er niet.
346
00:23:50,003 --> 00:23:55,603
Het Chinese Keizerrijk was een broedplaats
van creativiteit en filosofische ideeën…
347
00:23:55,683 --> 00:23:58,843
…te lezen in documenten
die eeuwen ouder zijn…
348
00:23:58,923 --> 00:24:03,763
…dan het Belgische technonummer
'Pump Up the Jam'.
349
00:24:39,483 --> 00:24:42,723
De Grieken hadden een rijk
en de Chinezen ook…
350
00:24:42,803 --> 00:24:47,923
…maar de meeste mensen denken bij 'rijk'
aan iets bekenders: Star Wars.
351
00:24:48,003 --> 00:24:51,323
Of Rome.
En dit is geschiedenis, dus het is Rome.
352
00:24:51,403 --> 00:24:55,763
Het Romeinse Rijk verwierf macht
onder leiding van Julius Caesar…
353
00:24:55,843 --> 00:24:59,203
…de meest beruchte Romein
tot Roman Polanski.
354
00:24:59,283 --> 00:25:03,203
Een van de redenen dat we zo veel
over de Romeinen weten…
355
00:25:03,283 --> 00:25:05,123
…is Wikipedia.
356
00:25:05,203 --> 00:25:08,203
En de reden dat Wikipedia
zo veel over ze weet…
357
00:25:08,283 --> 00:25:11,083
…is door wat er in Pompeï is gebeurd.
358
00:25:12,403 --> 00:25:15,763
Pompeï was zo geavanceerd
dat het z'n eigen vulkaan had.
359
00:25:15,843 --> 00:25:18,563
Dat is Latijn voor 'boze heuvel'.
360
00:25:18,643 --> 00:25:21,923
Jarenlang leefden de mens en de vulkaan
in harmonie…
361
00:25:22,003 --> 00:25:24,483
…totdat ze op een dag ruzie kregen…
362
00:25:24,563 --> 00:25:28,803
…en de vulkaan uitbarstte
en Pompeï onder een laag as begroef.
363
00:25:29,803 --> 00:25:32,803
Het leven kwam abrupt tot stilstand…
364
00:25:32,883 --> 00:25:36,363
…alsof iemand op magische wijze
de tijd had stilgezet…
365
00:25:36,443 --> 00:25:38,523
…en overal stof had gescheten.
366
00:25:38,603 --> 00:25:40,323
Het was dodelijk…
367
00:25:40,403 --> 00:25:45,643
…maar het leverde een schat aan informatie
op over hoe de Romeinen leefden.
368
00:25:45,723 --> 00:25:51,283
Dankzij de vulkaan weten we dat Romeinen
een grijze huid hadden, kaal waren…
369
00:25:51,363 --> 00:25:55,923
…en hun tijd liggend doorbrachten
in hun stoffige huizen.
370
00:25:56,003 --> 00:26:00,563
Maar er is ook te zien
hoe verfijnd het Romeinse leven was…
371
00:26:00,643 --> 00:26:04,723
…met moderne gemakken
zoals sanitair en cunnilingus.
372
00:26:04,803 --> 00:26:08,043
Het Romeinse Rijk
was z'n tijd ver vooruit.
373
00:26:08,123 --> 00:26:10,443
In plaats van dingen uit te vinden…
374
00:26:10,523 --> 00:26:15,003
…perfectioneerden de Romeinen
ze vaak alleen maar.
375
00:26:15,083 --> 00:26:20,363
Ik noem iets en u zegt of de Romeinen het
hebben uitgevonden of geperfectioneerd.
376
00:26:20,443 --> 00:26:23,643
Uitgevonden of geperfectioneerd.
-Kom maar op.
377
00:26:23,723 --> 00:26:26,803
Vloerverwarming.
-Uitgevonden.
378
00:26:27,963 --> 00:26:30,443
De kalender.
-Geperfectioneerd.
379
00:26:31,763 --> 00:26:35,723
Dat is fout.
U mag de volgende niet beantwoorden.
380
00:26:35,803 --> 00:26:36,803
Wegen.
381
00:26:36,883 --> 00:26:42,043
Wegen zijn uitgevonden door de Perzen.
Veel mensen waren er al mee bekend.
382
00:26:42,123 --> 00:26:46,043
U mocht die niet beantwoorden.
Beton.
383
00:26:46,123 --> 00:26:48,003
Uitgevonden.
384
00:26:48,083 --> 00:26:49,123
Het alfabet.
385
00:26:49,203 --> 00:26:54,683
Dat hebben ze zeker niet uitgevonden en
waarschijnlijk ook niet geperfectioneerd.
386
00:26:54,763 --> 00:26:56,923
U moet kiezen.
-Echt?
387
00:26:59,043 --> 00:27:01,723
Geperfectioneerd klopt niet…
388
00:27:01,803 --> 00:27:04,363
Anus bleken.
-Wat?
389
00:27:04,443 --> 00:27:08,083
Anus bleken.
-Anus bleken?
390
00:27:10,323 --> 00:27:13,483
Ik heb geen flauw idee.
-Gok iets.
391
00:27:13,563 --> 00:27:18,243
Ik weet niet wat het is.
-Dan maken ze je aars lichter van kleur.
392
00:27:18,323 --> 00:27:22,803
Dat gebeurt niet waar ik vandaan kom.
Ik heb geen idee.
393
00:27:22,883 --> 00:27:25,283
Pas.
-U mag niet passen.
394
00:27:28,283 --> 00:27:31,963
Bleken?
-Ja, het bleken van het poepgat.
395
00:27:35,643 --> 00:27:38,923
Dan zeg ik maar
dat ze het uitgevonden hebben.
396
00:27:39,683 --> 00:27:45,683
Een paar honderdduizend jaar geleden
woonde de mens in holen, als dieren.
397
00:27:45,763 --> 00:27:49,523
Nu, na een reeks technologische
en culturele doorbraken…
398
00:27:49,603 --> 00:27:52,043
…leefden we in steden, als mensen.
399
00:27:52,123 --> 00:27:57,363
Als je rondkijkt in Rome, snap je waarom
onze voorouders net zo zelfvoldaan waren…
400
00:27:57,443 --> 00:27:59,203
…als James Corden.
401
00:27:59,283 --> 00:28:04,723
Maar de Romeinen kwamen voor een grote
uitdaging te staan, een man van vrede:
402
00:28:04,803 --> 00:28:08,363
Jezus Christus, straatnaam 'Zoon van God'.
403
00:28:09,003 --> 00:28:12,683
Volgende keer zien we
hoe religie zich verspreidde.
404
00:28:12,763 --> 00:28:16,483
Net als memes,
inclusief levensstijl en kledinglijn.
405
00:28:16,563 --> 00:28:21,483
En we bespreken twee heel belangrijke
boeken, de Bijbel en de Koran…
406
00:28:21,563 --> 00:28:24,963
…en beantwoorden de vraag:
Welke is beter?