1
00:00:09,043 --> 00:00:11,483
Inilah planet kita.
2
00:00:11,563 --> 00:00:12,883
Planet bumi.
3
00:00:12,963 --> 00:00:15,923
Saya betul-betul berada
di planet ini sekarang.
4
00:00:16,003 --> 00:00:18,283
Melainkan anda menonton ini
dalam penerbangan jarak jauh
5
00:00:18,363 --> 00:00:20,283
atau ketika jatuh dari bangunan,
6
00:00:20,363 --> 00:00:22,243
ada peluang untuk anda berada di sini.
7
00:00:22,323 --> 00:00:26,723
Ini kisah menarik
tentang manusia mengubah dunia kita
8
00:00:26,803 --> 00:00:29,723
daripada lambakan alam semula jadi
yang tak berguna seperti ini
9
00:00:29,803 --> 00:00:32,443
untuk perkara moden sepenuhnya
seperti ini,
10
00:00:32,523 --> 00:00:36,043
dan cara ia berfungsi
menggunakan tangan sahaja
11
00:00:37,003 --> 00:00:38,483
serta imaginasi
12
00:00:38,563 --> 00:00:41,763
termasuk alatan, elektrik dan Internet.
13
00:00:42,723 --> 00:00:45,723
Ia satu pengembaraan yang akan
membawa saya ke seluruh pelosok dunia,
14
00:00:45,803 --> 00:00:48,603
biarpun dengan wang
dan sekatan perjalanan pandemik,
15
00:00:49,283 --> 00:00:53,003
mendekati beberapa kejayaan paling menarik
oleh spesies kita.
16
00:00:53,083 --> 00:00:54,083
TEATER LYCEUM
17
00:00:54,163 --> 00:00:56,003
Saya akan bertanya soalan…
18
00:00:56,563 --> 00:00:57,643
Siapa awak?
19
00:00:57,723 --> 00:01:00,483
…kepada ahli akademik,
cendekiawan dan pakar
20
00:01:00,563 --> 00:01:04,123
yang akan bantu saya merungkai
misteri peradaban manusia.
21
00:01:04,203 --> 00:01:07,683
Kenapa mereka kata
cara binaan piramid itu misteri
22
00:01:07,763 --> 00:01:11,283
sedangkan ia jelasnya cuma
batu bata besar dalam bentuk tiga segi?
23
00:01:12,803 --> 00:01:15,323
Bukan ini saja kisah planet
tempat kita diami.
24
00:01:15,403 --> 00:01:19,043
Ini kisah dunia tempat kita duduki.
Atau kedua-duanya.
25
00:01:19,123 --> 00:01:21,123
Jadi sertai saya, Philomena Cunk
26
00:01:21,203 --> 00:01:24,443
untuk tanda tempat
di dunia yang kita bina bersama.
27
00:01:24,523 --> 00:01:27,643
Inilah Cunk on Earth!
28
00:01:42,363 --> 00:01:44,443
EPISOD SATU: PERMULAAN
29
00:01:44,523 --> 00:01:47,803
Selama berbilion tahun,
peradaban di bumi tidak wujud.
30
00:01:47,883 --> 00:01:51,683
Cuma ada haiwan, tumbuhan
dan gas yang bercampur.
31
00:01:51,763 --> 00:01:54,603
Ia semestinya indah,
namun juga membosankan.
32
00:01:55,443 --> 00:01:58,443
Sehinggalah makhluk tiba
yang akan mengubah semua itu.
33
00:01:58,523 --> 00:01:59,963
Manusia.
34
00:02:00,643 --> 00:02:02,603
Adakah manusia zaman prasejarah
sama dengan kita?
35
00:02:02,683 --> 00:02:05,883
Adakah manusia dicipta
daripada daging yang sama dengan kita?
36
00:02:05,963 --> 00:02:07,443
Adakah ia…
37
00:02:07,523 --> 00:02:10,123
Adakah ia mempunyai nama
seperti daging lembu atau khinzir?
38
00:02:10,203 --> 00:02:12,403
Setahu kita,
mereka dicipta sama seperti kita.
39
00:02:12,483 --> 00:02:13,643
AHLI ARKEOLOGI
40
00:02:13,723 --> 00:02:17,123
Kita semua ada tulang
dan tulang mereka sama dengan kita.
41
00:02:17,203 --> 00:02:20,443
Kita cuma boleh jangka
yang tulang diselaputi daging
42
00:02:20,523 --> 00:02:23,683
macam kita juga,
tapi saya tak pasti jika ada gelaran
43
00:02:23,763 --> 00:02:24,683
untuk mereka.
44
00:02:24,763 --> 00:02:26,323
Jadi ia cuma daging sahaja?
45
00:02:26,403 --> 00:02:28,123
Ya, daging sahaja.
46
00:02:28,203 --> 00:02:30,563
Pasti sukar untuk fikirkan gelaran
47
00:02:30,643 --> 00:02:32,203
untuk daging manusia, bukan?
48
00:02:34,283 --> 00:02:35,163
"HuF"?
49
00:02:37,243 --> 00:02:39,203
Kita sering menganggap
manusia prasejarah itu dungu
50
00:02:39,283 --> 00:02:41,683
kerana kening mereka tebal dan sebut "Ug,"
51
00:02:41,763 --> 00:02:44,643
namun hakikatnya, mereka pencipta pelopor
52
00:02:45,883 --> 00:02:47,843
Mereka manusia pertama
yang menggunakan alatan,
53
00:02:47,923 --> 00:02:51,363
iaitu sesuatu yang kebanyakan manusia
hari ini lupa cara untuk melakukannya.
54
00:02:51,443 --> 00:02:54,403
Sebab itulah mereka perlu
panggil seseorang, manusia sebenar.
55
00:02:56,643 --> 00:03:00,963
Bagaimana manusia prasejarah buat alatan
ketika berjalan dengan empat kaki?
56
00:03:01,043 --> 00:03:04,763
Kami tak rasa mereka berjalan
dengan empat kaki terlalu lama.
57
00:03:04,843 --> 00:03:06,883
Kami pasti yang mereka berjalan
dengan tegak
58
00:03:06,963 --> 00:03:09,003
selama sekurang-kurangnya
dua juta tahun yang lepas.
59
00:03:09,083 --> 00:03:12,203
Jadi mereka buat alatan dengan kaki depan
60
00:03:12,283 --> 00:03:13,843
atau kaki belakang?
61
00:03:13,923 --> 00:03:15,843
Saya rasa manusia tak mahir
62
00:03:15,923 --> 00:03:17,203
buat kerja dengan kaki,
63
00:03:17,283 --> 00:03:20,443
jadi mereka sepatutnya menggunakan
kaki depan untuk buat alatan.
64
00:03:20,523 --> 00:03:23,443
Ya. Jadi dalam terma kaki,
ia mungkin kaki atas?
65
00:03:23,523 --> 00:03:26,803
Ya. Saya rasa mereka pasti
menggunakan kaki atas untuk buat alatan,
66
00:03:26,883 --> 00:03:29,963
atau lengan dan tangan
yang kita gelar hari ini.
67
00:03:31,043 --> 00:03:33,723
Satu benda yang mereka cipta ialah api,
68
00:03:33,803 --> 00:03:36,443
yang membolehkan mereka melihat
pada waktu malam dan menghangatkan badan,
69
00:03:36,523 --> 00:03:40,163
dan memanjangkan hayat mereka
yang membosankan.
70
00:03:40,243 --> 00:03:43,763
Namun mereka perlu cipta sesuatu
ketika malam yang panjang dan membosankan
71
00:03:43,843 --> 00:03:45,883
dan sesuatu itu adalah seni.
72
00:03:48,923 --> 00:03:53,523
Saya memasuki gua bukan dengan sengaja
atau kerana saya serigala,
73
00:03:54,363 --> 00:03:58,683
tetapi kerana saya diminta oleh penerbit
untuk datang ke sini
74
00:03:58,763 --> 00:04:00,403
untuk melihat seni gua.
75
00:04:01,683 --> 00:04:04,003
Lukisan gua seperti ini
76
00:04:04,083 --> 00:04:07,963
merupakan salah satu contoh
peradaban di bumi.
77
00:04:10,043 --> 00:04:11,603
Jangan risau. Ia akan jadi semakin cantik.
78
00:04:12,723 --> 00:04:17,323
Artis gua prasejarah mula melukis
benda yang hampir dengan tangan,
79
00:04:17,403 --> 00:04:18,763
seperti tangan mereka.
80
00:04:18,843 --> 00:04:21,122
Kemudian, mereka huraikannya
menjadi cerita.
81
00:04:21,203 --> 00:04:24,923
Pada mulanya, cuma cerita membosankan
tentang lembu yang tak bergerak.
82
00:04:25,483 --> 00:04:29,243
Kemudian, mereka mula cipta
kejadian bergaduh yang mengujakan begini.
83
00:04:29,323 --> 00:04:32,243
Manusia lawan lembu 2D.
84
00:04:32,323 --> 00:04:34,603
Bagi orang zaman batu,
rasa teruja itu sama
85
00:04:34,683 --> 00:04:36,683
dengan Fast and Furious ke-7.
86
00:04:38,043 --> 00:04:41,123
Ada tak apa-apa lukisan gua itu
diadaptasi menjadi filem?
87
00:04:41,203 --> 00:04:44,403
Mungkin mereka tak dapat memahaminya
dengan tepat, bukan?
88
00:04:44,483 --> 00:04:47,203
Perfileman muncul lebih lewat
89
00:04:47,283 --> 00:04:48,923
daripada penamat lukisan gua.
90
00:04:49,003 --> 00:04:51,123
Jadi tiada dinding gua yang ada
91
00:04:51,203 --> 00:04:53,403
kisah yang menarik.
92
00:04:53,483 --> 00:04:56,563
Perlu Steven Spielberg untuk membikinnya.
93
00:04:56,643 --> 00:04:59,483
Susah untuk cipta kisah
selama sejam setengah
94
00:04:59,563 --> 00:05:01,923
berdasarkan satu panel di gua.
95
00:05:02,003 --> 00:05:05,443
Ada yang percaya imej ganas ini
dilukis sebagai tanda keagamaan
96
00:05:05,523 --> 00:05:08,643
untuk membawa nasib baik
dalam pertempuran akan datang.
97
00:05:08,723 --> 00:05:11,323
Kita tak tahu punca manusia
berperang dengan lembu,
98
00:05:11,403 --> 00:05:13,403
dan secara tragiknya,
kita takkan buat begitu.
99
00:05:13,483 --> 00:05:17,643
Sebenarnya, kita mungkin takkan tahu
nama artis atau lembu-lembu ini
100
00:05:17,723 --> 00:05:21,043
sebab sesiapa yang lukis ini
pasti sudah meninggal.
101
00:05:22,363 --> 00:05:25,563
Memburu haiwan setiap hari
semestinya menyusahkan
102
00:05:25,643 --> 00:05:29,403
sehinggalah seseorang fikirkan idea
untuk makan tumbuhan
103
00:05:29,483 --> 00:05:32,963
yang lebih mudah untuk didapati
sebab ia takkan lari.
104
00:05:34,403 --> 00:05:39,323
Perbuatan malas ini
membawa kepada ciptaan perladangan,
105
00:05:39,403 --> 00:05:42,683
satu langkah besar
yang sekarang lebih berbahaya
106
00:05:42,763 --> 00:05:45,403
kerana anda mungkin melangkah
ke mesin perladangan
107
00:05:45,483 --> 00:05:46,923
yang tiba-tiba berada di situ.
108
00:05:47,923 --> 00:05:51,163
Petani prasejarah menanam gandum
dan belajar untuk buat roti.
109
00:05:51,803 --> 00:05:54,843
Mereka juga tanam barli,
kacang pea dan lentil
110
00:05:54,923 --> 00:05:56,883
supaya mereka boleh buat
burger vegan yang agak baik
111
00:05:56,963 --> 00:05:58,603
untuk diletakkan dalam roti
112
00:05:58,683 --> 00:06:00,963
tapi mujurlah, tak perlu.
113
00:06:02,003 --> 00:06:04,803
Kerana mereka juga cipta pagar ini,
114
00:06:04,883 --> 00:06:07,683
mesin kayu berteknologi tinggi
untuk mengurung haiwan.
115
00:06:08,843 --> 00:06:12,403
Manusia mengurung bebiri, ayam, kambing
116
00:06:12,483 --> 00:06:15,403
dan musuh utama mereka, lembu.
117
00:06:15,483 --> 00:06:17,563
Ladang jadi tak ubah seperti zoo,
118
00:06:17,643 --> 00:06:21,203
tapi di zoo, kita tak boleh pilih haiwan
yang kita suka,
119
00:06:21,283 --> 00:06:22,523
bunuh dan memakannya.
120
00:06:22,603 --> 00:06:25,683
Melainkan zoo itu sendiri
ada masalah kewangan
121
00:06:25,763 --> 00:06:27,523
dan pemiliknya hilang punca.
122
00:06:28,163 --> 00:06:32,123
Haiwan yang tak boleh dimakan
atau ditunggang dijadikan haiwan bela
123
00:06:32,203 --> 00:06:33,523
jika ia cukup cantik.
124
00:06:33,603 --> 00:06:36,843
Manusia prasejarah membela anjing
sebagai peneman
125
00:06:38,083 --> 00:06:40,563
dan kucing untuk apa-apa saja alasan kita.
126
00:06:41,283 --> 00:06:46,043
Ini kali pertama dalam sejarah
yang kehidupan digambarkan sebagai selesa.
127
00:06:46,123 --> 00:06:48,083
Manusia tinggal di rumah yang elok,
128
00:06:48,163 --> 00:06:51,123
yang kemudian berkembang menjadi bandar.
129
00:06:51,203 --> 00:06:53,243
Sukar untuk percaya
saya berjalan di runtuhan
130
00:06:53,323 --> 00:06:56,003
bandar pertama ini,
sebab sebenarnya bukan.
131
00:06:56,083 --> 00:06:59,963
Lokasinya di Iraq, berbatu-batu jauhnya
dan sangat berbahaya.
132
00:07:00,043 --> 00:07:02,563
Namun rupa tinggalannya
tak ubah seperti ini,
133
00:07:02,643 --> 00:07:04,363
jadi anda takkan tahu
saya sebenarnya tak berada di sana
134
00:07:04,443 --> 00:07:06,563
kalau saya tak terberitahu anda.
135
00:07:08,003 --> 00:07:11,003
Hari ini, cuma ada batu bata
dan habuk yang suram,
136
00:07:11,083 --> 00:07:14,963
tapi jika anda guna komputer moden
untuk meniru cara terdahulu,
137
00:07:15,043 --> 00:07:18,643
hasilnya sangat menakjubkan.
138
00:07:18,723 --> 00:07:21,243
Peradaban telah bermula.
139
00:07:22,083 --> 00:07:24,083
Siapa yang mencipta peradaban?
140
00:07:24,683 --> 00:07:26,243
Peradaban bukanlah sesuatu…
141
00:07:26,323 --> 00:07:28,243
PROFESOR PENYERTAAN AWAM DALAM SAINS
142
00:07:28,323 --> 00:07:31,603
…yang dicipta atau sesuatu
yang bermula secara mendadak.
143
00:07:31,683 --> 00:07:36,203
Kita berbincang tentang peradaban
apabila manusia memulakan pertanian,
144
00:07:36,283 --> 00:07:40,363
apabila mereka mula bina bandar
145
00:07:40,443 --> 00:07:42,523
dan hasilkan undang-undang.
146
00:07:42,603 --> 00:07:45,123
Itu sesuatu yang berlaku
secara perlahan-lahan
147
00:07:45,203 --> 00:07:47,923
di bahagian berbeza di dunia
daripada dicipta secara tiba-tiba.
148
00:07:48,003 --> 00:07:53,403
Ya. Jadi, ia bukan seseorang
yang tak mahu dikenali?
149
00:07:53,483 --> 00:07:54,523
Tidak.
150
00:07:55,203 --> 00:07:58,163
Sebab kalau betul, kita takkan ikut.
151
00:07:58,243 --> 00:07:59,683
Maksudnya, kita takkan ikut…
152
00:07:59,763 --> 00:08:03,763
Jika seseorang yang tak mahu dikenali,
153
00:08:03,843 --> 00:08:06,163
pasti ada sesuatu
yang mencurigakan tentang itu, bukan?
154
00:08:06,763 --> 00:08:09,763
Jadi peradaban dicipta di Mesopotamia
155
00:08:09,843 --> 00:08:12,323
oleh orang atau orang yang tak dikenali.
156
00:08:12,403 --> 00:08:15,483
Tapi sesiapa pun mereka,
mereka memang maju.
157
00:08:15,563 --> 00:08:18,803
Adakah orang Mesopotamia mempunyai
ciri yang sama macam zaman sekarang?
158
00:08:18,883 --> 00:08:20,923
PEMBANTU PENYIMPAN
SKRIP MESOPOTAMIA PURBA
159
00:08:21,003 --> 00:08:22,323
- Ya.
- Seperti apa?
160
00:08:23,123 --> 00:08:27,483
Senjata, barang kemas, kuil, haiwan.
161
00:08:27,563 --> 00:08:31,723
Tak, maksud saya macam kaki dan kening.
162
00:08:31,803 --> 00:08:33,643
- Ya.
- Betulkah?
163
00:08:34,203 --> 00:08:39,003
Mereka ada set organ yang lengkap, lubang,
164
00:08:39,082 --> 00:08:40,363
bahagian yang berfungsi bersama,
165
00:08:40,443 --> 00:08:43,003
bahagian di luar dan di dalam.
166
00:08:43,082 --> 00:08:45,602
Jadi mereka ada lubang yang sama?
167
00:08:45,683 --> 00:08:48,962
Ya, dari segi sains untuk meyakinkan awak.
168
00:08:50,163 --> 00:08:53,163
Salah satu alatan membunuh
yang paling penting
169
00:08:53,243 --> 00:08:56,163
adalah sesuatu yang kita
masih gunakan sekarang.
170
00:08:56,243 --> 00:08:57,243
Bulatan.
171
00:08:58,043 --> 00:09:01,043
Roda mungkin nampak rumit bagi anda,
172
00:09:01,123 --> 00:09:04,203
tapi sebenarnya, fungsinya mudah.
173
00:09:05,723 --> 00:09:11,483
Bulatan di sini menonjol
di bahagian tengah,
174
00:09:11,563 --> 00:09:17,043
kemudian ketika permukaan roda ini
ditolak di tanah,
175
00:09:17,123 --> 00:09:22,883
tekanan itu akan berguling
dari atau ke arah anda,
176
00:09:22,963 --> 00:09:26,363
dan memberikan tanggapan
bahawa anda bergerak ke hadapan,
177
00:09:26,443 --> 00:09:29,323
dan sebenarnya, itu memang betul.
178
00:09:31,203 --> 00:09:33,403
Roda membolehkan manusia
mengembara untuk berdagang,
179
00:09:33,483 --> 00:09:36,923
tapi mereka perlu mengira dahulu
barang yang mereka miliki,
180
00:09:37,003 --> 00:09:40,643
dan itu membawa kepada ciptaan Matematik
yang hebat.
181
00:09:40,723 --> 00:09:42,363
Mari bercakap tentang matematik dan angka.
182
00:09:42,443 --> 00:09:45,723
Adakah angka itu kurang bernilai
pada zaman purba
183
00:09:45,803 --> 00:09:48,403
atau nilainya sama seperti sekarang,
cuma lebih besar?
184
00:09:49,283 --> 00:09:53,483
Angka pada zaman purba mempunyai nilai
yang sama seperti sekarang.
185
00:09:53,563 --> 00:09:55,763
Manusia masih diperlukan untuk mengira.
186
00:09:55,843 --> 00:09:58,723
Mereka mempunyai angka
yang sama macam kita,
187
00:09:58,803 --> 00:10:01,403
seperti daripada satu hingga 700,
188
00:10:01,483 --> 00:10:04,123
dan 700 itu angka terbesar?
189
00:10:04,203 --> 00:10:05,843
Tujuh ratus itu bukan angka terbesar.
190
00:10:05,923 --> 00:10:08,163
Kita boleh kira sebanyak mana
yang kita mahu.
191
00:10:08,243 --> 00:10:10,643
Tak. Saya nampak video di YouTube
192
00:10:10,723 --> 00:10:13,483
bahawa selepas 700, angka itu berulang.
193
00:10:13,563 --> 00:10:16,523
Mereka cuma beri nama yang berbeza
supaya kita fikir angkanya meningkat.
194
00:10:17,243 --> 00:10:18,763
Nak saya hantarkan kepada awak?
195
00:10:19,403 --> 00:10:23,043
Dengan angka yang meningkat
tapi tidak lebih daripada 700,
196
00:10:23,123 --> 00:10:25,483
manusia perlukan sesuatu
untuk bantu mereka mengira.
197
00:10:26,363 --> 00:10:28,003
Ketika itulah ini dicipta.
198
00:10:28,083 --> 00:10:30,323
Ia dipanggil sempoa.
199
00:10:31,203 --> 00:10:35,523
Dengan sempoa, moyang kita boleh mengira
barang yang mereka miliki.
200
00:10:36,083 --> 00:10:39,363
Ia satu langkah kecil daripada ini
sehingga ciptaan wang
201
00:10:40,043 --> 00:10:41,883
dengan bentuk tunai.
202
00:10:41,963 --> 00:10:45,363
Orang purba cipta mata wang
untuk jadikan hidup di bumi lebih mudah
203
00:10:45,443 --> 00:10:48,483
tapi ketika berbuat begitu,
mereka tidak sengaja mencipta kapitalisme,
204
00:10:48,563 --> 00:10:50,203
yang menyusahkan semua orang.
205
00:10:50,283 --> 00:10:53,483
Maaf, itu bukan soalan.
Cuma maklumat yang saya baca di Twitter.
206
00:10:54,243 --> 00:10:56,003
Dengan menguasai angka,
207
00:10:56,083 --> 00:10:59,523
manusia beralih kepada sesuatu
yang lebih membosankan
208
00:10:59,603 --> 00:11:01,843
dengan mencipta tulisan.
209
00:11:02,883 --> 00:11:06,483
Adakah ciptaan tulisan
adalah satu perkembangan signifikan
210
00:11:06,563 --> 00:11:09,763
atau lebih kepada kejayaan kilat
seperti metal rap?
211
00:11:10,483 --> 00:11:12,403
Saya rasa apabila adanya idea tulisan,
212
00:11:12,483 --> 00:11:15,803
apabila ia muncul di dunia,
ia tidak boleh dihentikan.
213
00:11:15,883 --> 00:11:18,403
Jadi ia lebih besar daripada metal rap
ketika itu?
214
00:11:18,483 --> 00:11:19,723
- Ya, lebih besar.
- Ya.
215
00:11:19,803 --> 00:11:21,283
Macam mana dengan acid jazz?
216
00:11:23,283 --> 00:11:25,403
Saya mungkin akan menulis lagi tentangnya.
217
00:11:25,483 --> 00:11:27,323
Saya cuma nak tahu pendapat awak
tentang acid jazz.
218
00:11:27,403 --> 00:11:28,603
Apa ini?
219
00:11:28,683 --> 00:11:30,403
Ia sejenis replika. Bukan yang sebenar.
220
00:11:30,483 --> 00:11:34,963
Ia bertujuan untuk menggantikan
tablet tanah liat Mesopotamia
221
00:11:35,043 --> 00:11:36,523
ditulis dalam tulisan paku.
222
00:11:36,603 --> 00:11:39,963
Tulisan jenis pertama yang muncul
di dunia, tulisan pada tablet tanah liat.
223
00:11:40,043 --> 00:11:43,563
Kalau ini buku,
kulitnya agak membosankan, bukan?
224
00:11:43,643 --> 00:11:45,723
Tak nampak macam ia terbuka elok.
225
00:11:45,803 --> 00:11:48,603
Awak jenis orang
yang menilai orang dari luaran?
226
00:11:48,683 --> 00:11:50,163
Ya, betul.
227
00:11:50,243 --> 00:11:52,683
Itu pendapat yang menyedihkan
dan terpesong.
228
00:11:52,763 --> 00:11:57,203
Jika seseorang baca ini,
adakah ini buku audio yang pertama?
229
00:12:02,403 --> 00:12:03,363
Tidak.
230
00:12:05,363 --> 00:12:07,003
Tulisan mengubah dunia.
231
00:12:07,083 --> 00:12:09,083
Tiba-tiba idea tak perlu hilang
232
00:12:09,163 --> 00:12:11,843
hanya kerana manusia yang fikirkannya
telah mati.
233
00:12:13,043 --> 00:12:16,483
Sebaliknya, anda boleh tukarkan idea
kepada tulisan
234
00:12:16,563 --> 00:12:18,683
dan orang lain akan ikut sekali
235
00:12:18,763 --> 00:12:21,443
dan muat naik idea itu
ke dalam otak mereka sendiri
236
00:12:21,523 --> 00:12:24,603
dengan mengimportnya melalui mata.
237
00:12:25,763 --> 00:12:29,843
Walaupun dicipta berjuta tahun yang lalu,
238
00:12:29,923 --> 00:12:31,843
tulisan masih wujud hingga ke hari ini
239
00:12:31,923 --> 00:12:35,563
di bawah klip video
yang kita tonton dalam talian.
240
00:12:35,643 --> 00:12:38,443
Di sini juga anda akan dapati
bahasa buatan tangan yang lain
241
00:12:38,523 --> 00:12:41,083
yang masih bertahan, iaitu emoji.
242
00:12:41,163 --> 00:12:43,843
Atau orang Mesir purba
yang menciptanya menggelar ia
243
00:12:43,923 --> 00:12:46,163
hiroglif.
244
00:12:46,243 --> 00:12:50,003
Mereka menceritakan kisah
dalam kod hiroglif.
245
00:12:50,083 --> 00:12:52,403
Ia seperti komik Marvel yang koheren.
246
00:12:52,483 --> 00:12:56,483
Daripada ditunjukkan kepada orang awam
untuk menikmatinya,
247
00:12:56,563 --> 00:13:00,563
komik orang Mesir ini
dilukis pada dinding makam
248
00:13:00,643 --> 00:13:02,803
untuk menghiburkan si mati,
249
00:13:02,883 --> 00:13:06,523
dan makam itu ditanam
di bangunan paling terkenal
250
00:13:06,603 --> 00:13:10,163
dan paling runcing dalam sejarah.
251
00:13:10,243 --> 00:13:11,683
Maksud saya, Piramid.
252
00:13:12,323 --> 00:13:14,763
Apabila melihat Piramid hari ini,
mustahil untuk tak rasa kagum
253
00:13:14,843 --> 00:13:17,843
dengan memikirkan
ia sebenarnya tiga segi besar
254
00:13:17,923 --> 00:13:19,723
dengan tapak empat segi.
255
00:13:19,803 --> 00:13:21,003
Mungkin ada perkataan untuk bentuk itu,
256
00:13:21,083 --> 00:13:23,443
tapi secara harfiahnya,
tiada orang tahu namanya.
257
00:13:23,523 --> 00:13:26,683
Ia salah satu misteri Piramid
yang tak lapuk dek zaman.
258
00:13:26,763 --> 00:13:28,923
Kenapa Piramid berbentuk begitu?
259
00:13:29,003 --> 00:13:31,923
Adakah untuk menghalang
gelandangan tidur di situ?
260
00:13:32,003 --> 00:13:34,923
Saya rasa tak ramai gelandangan
pada zaman Mesir purba.
261
00:13:35,003 --> 00:13:36,443
- Tiada?
- Tidak.
262
00:13:36,523 --> 00:13:39,723
Saya rasa mereka saling menjaga
dan membantu.
263
00:13:39,803 --> 00:13:43,643
Ya. Saya rasa bagus ketika hujan
kerana ia akan mengalir.
264
00:13:43,723 --> 00:13:46,443
Macam mana orang Mesir membina Piramid?
265
00:13:46,523 --> 00:13:48,803
Adakah ia bermula di atas,
kemudian di bawah
266
00:13:48,883 --> 00:13:50,763
atau sebaliknya?
267
00:13:50,843 --> 00:13:52,603
Mereka bermula dari bawah sehingga ke atas
268
00:13:52,683 --> 00:13:55,603
sebab pasti mustahil
untuk mula dari atas ke bawah.
269
00:14:00,083 --> 00:14:02,323
Orang Mesir percaya
perkara paling penting
270
00:14:02,403 --> 00:14:04,403
yang kita boleh buat dalam hidup
ialah mati,
271
00:14:04,483 --> 00:14:08,363
dan semakin penting diri anda,
semakin rumitlah kematian anda.
272
00:14:08,443 --> 00:14:11,523
Raja Mesir dikenali sebagai Firaun,
273
00:14:11,603 --> 00:14:12,563
dan apabila mereka mati,
274
00:14:12,643 --> 00:14:15,403
mereka dijadikan mumia yang terkenal.
275
00:14:16,323 --> 00:14:20,923
Orang Mesir purba taasub
dengan orang mati, bukan?
276
00:14:21,003 --> 00:14:24,923
Namun, mereka sendiri sudah mati,
jadi awak rasa mereka masih rasa begitu?
277
00:14:25,003 --> 00:14:28,323
Orang Mesir purba
tidak taasub dengan orang mati,
278
00:14:28,403 --> 00:14:30,643
tapi mereka sebenarnya taasub
dengan kehidupan.
279
00:14:30,723 --> 00:14:32,883
Mereka mahu hidup dan mereka mahu pastikan
280
00:14:32,963 --> 00:14:35,003
apabila mereka mati nanti,
mereka akan hidup semula
281
00:14:35,083 --> 00:14:36,883
dan sebab itulah
mereka melakukan mumifikasi.
282
00:14:36,963 --> 00:14:39,683
Jadi, macam mana mereka
mumifikasi manusia?
283
00:14:39,763 --> 00:14:41,643
Ceritakan prosesnya.
284
00:14:41,723 --> 00:14:46,163
Letakkan mayat di atas meja,
285
00:14:46,243 --> 00:14:49,723
kemudian bersihkannya
dan mula dengan keluarkan otaknya.
286
00:14:49,803 --> 00:14:53,963
Kemudian, mereka akan potong
dari tengah badan,
287
00:14:54,043 --> 00:14:56,163
dan mereka akan keluarkan apa-apa
yang mereka rasa akan mereput
288
00:14:56,243 --> 00:14:59,203
dan mereka akan menyalutnya dengan garam
dan keringkan,
289
00:14:59,283 --> 00:15:02,963
balut dengan kain pembalut
dan mumia pun siap.
290
00:15:03,043 --> 00:15:04,723
Jadi, itu seperti rawatan spa
291
00:15:04,803 --> 00:15:06,963
yang Gwyneth Paltrow buat setiap minggu.
292
00:15:07,843 --> 00:15:10,883
Pernah tak mumia tunggang basikal?
293
00:15:10,963 --> 00:15:12,483
Setahu saya, tiada.
294
00:15:12,563 --> 00:15:14,843
Orang Mesir purba tak ada basikal.
295
00:15:14,923 --> 00:15:16,883
- Ya.
- Jalan pun tak ada.
296
00:15:16,963 --> 00:15:20,123
Jadi mereka tak ada basikal
sebab tak boleh tunggang basikal.
297
00:15:20,203 --> 00:15:21,563
Saya tak tahu sebab saya tanya begitu.
298
00:15:22,203 --> 00:15:24,243
Saya cuma tak boleh fikirkan sesuatu
untuk dikatakan.
299
00:15:26,963 --> 00:15:31,043
Ketika Firaun Mesir
meninggalkan legasi kuil dan makam,
300
00:15:31,123 --> 00:15:35,523
di seberang laut,
munculnya empayar yang lebih mengagumkan.
301
00:15:35,603 --> 00:15:38,363
Greece, sebuah negara, bukannya muzikal
302
00:15:38,443 --> 00:15:41,043
merupakan tempat lahirnya peradaban.
303
00:15:41,683 --> 00:15:44,843
Yunani purba cipta
banyak benda yang masih ada hari ini
304
00:15:44,923 --> 00:15:46,683
seperti ubatan dan zaitun,
305
00:15:46,763 --> 00:15:51,163
dan banyak benda yang telah pupus
seperti demokrasi dan rukun.
306
00:15:52,043 --> 00:15:54,283
Sama dengan runtuhan yang mengagumkan ini,
307
00:15:54,363 --> 00:15:58,883
Yunani purba juga mengembangkan budaya
dengan yogurt,
308
00:15:58,963 --> 00:16:01,963
dan teater dengan bentuk yang membosankan.
309
00:16:02,043 --> 00:16:04,203
Orang Greek minat dengan tragedi.
310
00:16:04,283 --> 00:16:06,723
Dalam sebuah tragedi,
perkara menyedihkan berlaku
311
00:16:06,803 --> 00:16:09,283
seperti orang mati atau bunuh diri
312
00:16:09,363 --> 00:16:13,003
tapi tragedi orang Yunani purba
berlaku bertahun-tahun yang lalu.
313
00:16:13,083 --> 00:16:16,083
Adakah perkara yang berlaku
pada mereka masih menyedihkan?
314
00:16:16,163 --> 00:16:17,403
Ia masih menyedihkan,
315
00:16:17,483 --> 00:16:21,923
sebab tragedi itu menceritakan kisah
tentang manusia
316
00:16:22,003 --> 00:16:24,323
yang kita boleh kaitkan
dalam beberapa kes.
317
00:16:24,403 --> 00:16:25,883
Tapi ia berlaku lama dahulu.
318
00:16:25,963 --> 00:16:27,763
Kenapa saya perlu kisah?
319
00:16:27,843 --> 00:16:32,643
Tragedi itu selalunya
tentang keadaan manusia.
320
00:16:32,723 --> 00:16:35,443
Hari ini pun, jika awak tahu sendiri,
321
00:16:35,523 --> 00:16:37,363
awak akan bunuh ayah awak
dan kahwini ibu awak,
322
00:16:37,443 --> 00:16:41,123
dan awak akan rasa kecewa seperti Oedipus.
323
00:16:41,203 --> 00:16:45,643
Mungkin saya tiada perasaan, tapi saya
tak peduli tentang orang Yunani purba.
324
00:16:46,323 --> 00:16:47,763
Sayangnya.
325
00:16:47,843 --> 00:16:50,203
- Awak?
- Saya ambil peduli.
326
00:16:50,283 --> 00:16:51,563
Ya, itu tugas saya.
327
00:16:52,243 --> 00:16:55,963
Kawan saya, Paul, tulis cerita
tentang lelaki yang dapat kentang baru
328
00:16:56,043 --> 00:16:59,123
yang leka dalam permainan seks
yang tidak bijak.
329
00:16:59,203 --> 00:17:01,283
Kemudian dia tulis itu
dalam bentuk limerik.
330
00:17:01,363 --> 00:17:04,443
Tiada orang mati, tapi bunyinya dahsyat.
331
00:17:04,523 --> 00:17:06,363
Adakah itu satu tragedi
332
00:17:06,443 --> 00:17:10,483
atau adakah kentang itu mula bercambah
dan bunuh dia untuk layak?
333
00:17:11,443 --> 00:17:13,923
Bunyinya macam insiden yang malang.
334
00:17:14,003 --> 00:17:17,162
Saya ta pasti kalau relevannya kekal
335
00:17:17,243 --> 00:17:19,003
yang mungkin menjadi tragedi.
336
00:17:19,083 --> 00:17:21,243
Paul kata ia betul-betul berlaku.
337
00:17:21,323 --> 00:17:23,483
Sejujurnya kebelakangan ini,
itu yang dia alami.
338
00:17:23,563 --> 00:17:25,003
Dia sangat perlukan cuti.
339
00:17:27,003 --> 00:17:30,843
Orang Greek juga mencipta teater
untuk orang dungu
340
00:17:30,923 --> 00:17:32,642
yang dikenali sebagai sukan.
341
00:17:32,723 --> 00:17:35,803
Mereka mulakan Sukan Olimpik
tanpa menjemput negara lain
342
00:17:35,883 --> 00:17:37,603
untuk memastikan Greece akan menang.
343
00:17:38,643 --> 00:17:42,643
Petanding pada awal Olimpik
mengambil bahagian dengan tak berbaju.
344
00:17:42,723 --> 00:17:45,923
sebahagiannya kerana susuk badan tegap
dianggap sebagai mulia,
345
00:17:46,003 --> 00:17:48,643
tapi kebanyakannya
kerana kain likra belum wujud.
346
00:17:48,723 --> 00:17:53,443
Saya dengar pada awal Olimpik,
atlet perlu bertanding secara berbogel.
347
00:17:53,523 --> 00:17:56,323
Jadi mereka bertanding dengan berbogel.
348
00:17:56,403 --> 00:18:02,363
Ada juga tulisan tentang ini
tentang pemandangan erotik.
349
00:18:02,443 --> 00:18:05,203
Dengan bergusti secara terdedah,
350
00:18:05,283 --> 00:18:07,843
mestilah mereka nampak pinggul
dan sebagainya.
351
00:18:07,923 --> 00:18:10,923
Tak bolehkah mereka menutupnya
untuk orang yang menonton di auditorium
352
00:18:11,003 --> 00:18:12,363
dengan cawat atau apa-apa?
353
00:18:13,163 --> 00:18:16,283
Atau minta penonton tutup mata
setiap kali ada orang tunduk?
354
00:18:18,843 --> 00:18:20,603
Saya rasa itu mungkin tak berhasil.
355
00:18:20,683 --> 00:18:22,843
Tapi kita boleh nampak punggung seseorang.
356
00:18:23,683 --> 00:18:25,603
Dalam sesetengah kes, memang ada.
357
00:18:25,683 --> 00:18:28,643
Zeus pun setuju?
358
00:18:30,803 --> 00:18:34,523
Mungkin bentuk gusti
yang orang Greek cipta
359
00:18:34,603 --> 00:18:36,163
ialah perlawanan gusti mental.
360
00:18:36,243 --> 00:18:40,083
Secara asasnya, falsafah ialah pemikiran,
361
00:18:40,163 --> 00:18:42,603
yang bunyinya macam membuang masa saja.
362
00:18:43,163 --> 00:18:45,923
Walaupun ahli falsafah mungkin pertikaikan
bahawa mereka tak pernah
363
00:18:46,003 --> 00:18:48,003
membuang masa,
364
00:18:48,083 --> 00:18:50,043
sehingga pada satu tahap,
anda berhenti bercakap dengan mereka
365
00:18:50,123 --> 00:18:51,723
dan buka sepaket biskut.
366
00:18:53,923 --> 00:18:57,323
Ini ahli falsafah Greek,
tapi bukan yang sebenar.
367
00:18:57,403 --> 00:18:59,483
Mesti banyak habuk dan tinggal tulang.
368
00:18:59,563 --> 00:19:01,243
Kalau bertuah, mungkin jumpa gigi.
369
00:19:01,323 --> 00:19:04,243
Ini cuma arca yang dibuat daripada batu.
370
00:19:05,163 --> 00:19:09,443
Ahli falsafah Greek fikirkan teori baru
yang berani tentang kehidupan di bumi.
371
00:19:09,523 --> 00:19:11,963
Sebab itulah kita masih tahu
nama mereka hari ini
372
00:19:12,043 --> 00:19:15,243
walaupun sudah lama mereka
tak keluarkan bahan baru.
373
00:19:15,323 --> 00:19:16,883
Socrates.
374
00:19:16,963 --> 00:19:18,483
Pythagoras.
375
00:19:18,563 --> 00:19:19,843
Yang ini.
376
00:19:19,923 --> 00:19:20,803
Dia.
377
00:19:21,963 --> 00:19:23,603
Ini pula Plato.
378
00:19:23,683 --> 00:19:26,683
Seperti anda lihat,
walau dah berabad kematiannya,
379
00:19:26,763 --> 00:19:28,523
dia masih berfikir,
380
00:19:28,603 --> 00:19:30,923
mereka teori bijak di kepalanya.
381
00:19:31,003 --> 00:19:33,523
Kalaulah kita boleh letak mikrofon
di sebelah otaknya
382
00:19:33,603 --> 00:19:36,283
dan dengar sendiri. Namun tidak boleh.
383
00:19:36,363 --> 00:19:37,803
Kalau boleh pun, ia dalam bahasa Greek,
384
00:19:37,883 --> 00:19:39,923
dan ia tak difahami
oleh pasukan penerbitan kami.
385
00:19:41,283 --> 00:19:43,923
Plato menyerahkan kewibawaannya
kepada seorang pelajar
386
00:19:44,003 --> 00:19:47,323
yang akan menjadi salah seorang
pemikir berpengaruh sepanjang zaman,
387
00:19:47,923 --> 00:19:49,083
Aristotle.
388
00:19:49,163 --> 00:19:52,203
Aristotle kata banyak perkara
yang bijak, bukan?
389
00:19:52,283 --> 00:19:55,883
Kegemaran saya ialah, "Menarilah
seolah-olah tiada orang pandang."
390
00:19:55,963 --> 00:19:59,443
Ia sangat benar dan kita
boleh gunakan dalam apa-apa saja.
391
00:20:00,603 --> 00:20:04,563
Sebab kadangkala,
keyakinan saya agak rapuh
392
00:20:04,643 --> 00:20:07,443
dan saya tahu saya agak yakin,
393
00:20:07,523 --> 00:20:09,763
tapi apabila saya bercakap dengan pakar,
394
00:20:10,643 --> 00:20:15,043
saya risau yang saya akan dianggap
sebagai dungu.
395
00:20:15,563 --> 00:20:19,043
Apabila saya fikir tentang "Menarilah
seolah-olah tiada orang pandang",
396
00:20:19,123 --> 00:20:20,683
itu sangat membantu saya.
397
00:20:20,763 --> 00:20:21,963
Ia seperti hadiah.
398
00:20:22,683 --> 00:20:25,043
Apa yang buat Aristotle fikir begitu?
399
00:20:26,683 --> 00:20:30,163
Saya tak pasti
yang Aristotle cakap sesuatu
400
00:20:30,243 --> 00:20:33,043
tentang menari ketika tiada orang pandang.
401
00:20:33,123 --> 00:20:35,323
Saya rasa dia tak cakap begitu.
402
00:20:35,403 --> 00:20:36,763
Dia yang cakap, bukan?
403
00:20:36,843 --> 00:20:39,883
Kalau betul, saya pun tak tahu
dan tak tahu sebabnya,
404
00:20:39,963 --> 00:20:41,563
tapi saya rasa dia tak kata begitu.
405
00:20:42,723 --> 00:20:45,523
Ada sesuatu yang sama
yang dia mungkin kata,
406
00:20:47,163 --> 00:20:50,003
sesuatu tentang keyakinan seseorang?
407
00:20:52,363 --> 00:20:53,843
Saya tak rasa begitu.
408
00:20:53,923 --> 00:20:54,763
Baiklah.
409
00:20:57,283 --> 00:20:58,203
Okey.
410
00:21:00,363 --> 00:21:03,563
Pakar mungkin tidak bersetuju
tentang kata-kata mereka,
411
00:21:03,643 --> 00:21:07,123
tapi semestinya perintis Greek ini
ubah cara pemikiran kita.
412
00:21:07,963 --> 00:21:10,923
Pernah tak ahli falsafah
fikirkan idea yang penting
413
00:21:11,003 --> 00:21:12,243
sampai kepala mereka terbuka?
414
00:21:12,323 --> 00:21:13,363
PROFESOR FALSAFAH AGAMA
415
00:21:13,443 --> 00:21:14,283
Saya rasa tiada.
416
00:21:14,363 --> 00:21:16,723
Awak tahu tak otak manusia
penuh dengan paip?
417
00:21:16,803 --> 00:21:18,723
- Ahli falsafah…
- Tak.
418
00:21:19,363 --> 00:21:20,963
- Awak tak tahu tentang itu?
- Saya tak tahu tentang itu.
419
00:21:21,043 --> 00:21:22,683
Otak penuh dengan paip.
420
00:21:22,763 --> 00:21:26,723
Awak tahu tak cara ahli falsafah berfikir
421
00:21:26,803 --> 00:21:31,603
dan mereka cuba untuk tolak
pemikiran ini melalui paip itu?
422
00:21:31,683 --> 00:21:34,763
Apabila kita ada idea penting,
adakah lebih baik untuk pecahkannya
423
00:21:34,843 --> 00:21:37,763
kepada pemikiran kecil
tentang saiz kacang pea
424
00:21:37,843 --> 00:21:40,763
dan masukkan satu demi satu,
425
00:21:40,843 --> 00:21:43,843
atau buat keputusan sukar
dan memaksanya keluar dari minda paip
426
00:21:43,923 --> 00:21:45,323
dalam satu gumpalan besar?
427
00:21:45,403 --> 00:21:48,083
Seperti mengetap gigi
dan fikirkan tentang nyawa kita.
428
00:21:48,763 --> 00:21:52,003
Itu satu cara yang menarik
429
00:21:52,083 --> 00:21:56,243
untuk menggambarkan dua kecenderungan am
dalam falsafah.
430
00:21:56,323 --> 00:21:59,643
Satu, gaya yang lebih analitis
431
00:21:59,723 --> 00:22:04,843
yang bermaksud kecilkan masalah
menjadi bahagian kecil.
432
00:22:04,923 --> 00:22:09,243
- Kacang pea.
- Satu lagi, pendekatan lebih sintetik,
433
00:22:09,323 --> 00:22:12,763
yang memerlukan perspektif lebih besar.
434
00:22:12,843 --> 00:22:16,923
Jadi, perwatakan itu sebenarnya
435
00:22:17,003 --> 00:22:19,923
gambaran yang agak menarik
436
00:22:20,003 --> 00:22:23,443
tentang dua elemen dalam falsafah terkini.
437
00:22:24,043 --> 00:22:24,963
Itu bagus?
438
00:22:25,043 --> 00:22:26,443
- Cemerlang.
- Bagus.
439
00:22:28,323 --> 00:22:31,763
Sementara itu, Yunani purba
disebarkan serata dunia
440
00:22:31,843 --> 00:22:34,643
oleh lelaki ini, Alexander the Great.
441
00:22:35,163 --> 00:22:38,603
Alexander the Great menjadi raja
pada usia 20 tahun,
442
00:22:38,683 --> 00:22:41,883
menguruskan kempen tentera
di serata Timur Tengah,
443
00:22:41,963 --> 00:22:46,283
dan mempunyai empayar yang luas
dari Greece ke India
444
00:22:46,363 --> 00:22:48,203
ketika dia berusia 30 tahun.
445
00:22:48,283 --> 00:22:49,963
Bagaimana rupa rambutnya?
446
00:22:51,003 --> 00:22:51,883
Saya tak tahu.
447
00:22:54,403 --> 00:22:58,043
Alexander bukan satu-satunya
bintang besar dengan empayarnya sendiri.
448
00:22:58,123 --> 00:23:02,403
Tembok Besar China
telah disatukan oleh Qin Shi Huang,
449
00:23:02,483 --> 00:23:05,403
watak kartun pertama
yang menjumpai empayarnya sendiri
450
00:23:05,483 --> 00:23:07,243
yang membina Tembok Besar China.
451
00:23:07,963 --> 00:23:12,443
Mereka kata Tembok Besar China
merupakan satu-satunya tanda tempat
452
00:23:12,523 --> 00:23:14,323
yang boleh didengari dari angkasa.
453
00:23:14,403 --> 00:23:15,443
AHLI SEJARAH
454
00:23:15,523 --> 00:23:17,763
Awak tak boleh dengar.
455
00:23:17,843 --> 00:23:20,763
Mereka kata, kita boleh lihat
dari angkasa,
456
00:23:20,843 --> 00:23:22,483
tapi itu tak benar.
457
00:23:23,123 --> 00:23:24,843
- Mereka dah cuba. Orang China…
- Jadi tak nampak dari angkasa?
458
00:23:24,923 --> 00:23:28,923
Angkasawan China cuba melihat
Tembok Besar itu tapi tak boleh.
459
00:23:29,003 --> 00:23:30,803
- Mereka tak nampak. Jadi, ia halimunan.
- Ya, mereka tak nampak.
460
00:23:30,883 --> 00:23:33,323
Ia tembok halimunan, macam kuasa medan.
461
00:23:33,403 --> 00:23:35,923
Ia cuma tak boleh dilihat dari angkasa.
462
00:23:36,003 --> 00:23:38,043
Di bumi, kita memang boleh nampak.
463
00:23:38,123 --> 00:23:39,683
Pelik, bukan?
464
00:23:39,763 --> 00:23:41,883
Adakah itu salah satu misteri terbesar?
465
00:23:41,963 --> 00:23:44,203
Awak tahu tak China ada bumbung?
466
00:23:45,283 --> 00:23:47,003
Ada tak Bumbung Besar China?
467
00:23:47,083 --> 00:23:48,843
Tiada bumbung besar.
468
00:23:50,003 --> 00:23:53,523
Empayar China merupakan penjana
kreativiti yang kuat
469
00:23:53,603 --> 00:23:55,603
dan pemikiran falsafah,
470
00:23:55,683 --> 00:23:58,723
direkodkan dalam dokumen sejarah
yang dihasilkan selama berabad
471
00:23:58,803 --> 00:24:02,083
sebelum pelancaran lagu kebangsaan
tekno Belgium yang tiada kaitan.
472
00:24:02,163 --> 00:24:03,763
"Pump Up the Jam."
473
00:24:39,483 --> 00:24:42,723
Orang Greek mempunyai empayar
dan orang China juga begitu,
474
00:24:42,803 --> 00:24:44,763
tapi apabila kebanyakan kita
fikirkan perkataan "empayar",
475
00:24:44,843 --> 00:24:47,923
kita fikirkan Star Wars.
476
00:24:48,003 --> 00:24:48,963
Atau Rom.
477
00:24:49,043 --> 00:24:51,323
Jadi inilah sejarah,
begitu juga dengan Rom.
478
00:24:51,403 --> 00:24:55,763
Empayarnya berkembang megah
dengan pimpinan Julius Ceaser,
479
00:24:55,843 --> 00:24:58,483
orang Rom yang paling terkenal
sebelum Polanski.
480
00:24:59,283 --> 00:25:03,203
Salah satu sebab kita kasih tahu
tentang orang Rom hari ini
481
00:25:03,283 --> 00:25:04,683
ialah Wikipedia.
482
00:25:05,243 --> 00:25:08,203
Wikipedia tahu banyak tentang orang Rom
483
00:25:08,283 --> 00:25:10,203
kerana perkara yang berlaku di Pompeii.
484
00:25:12,483 --> 00:25:15,683
Pompeii sangat maju
dan ia ada gunung berapi,
485
00:25:15,763 --> 00:25:17,843
bermaksud "Bukit Marah"
dalam bahasa Latin.
486
00:25:18,683 --> 00:25:21,923
Selama bertahun-tahun
manusia dan gunung berapi hidup harmoni,
487
00:25:22,003 --> 00:25:26,243
sehinggalah pada suatu hari,
mereka bergaduh dan gunung meletus,
488
00:25:26,323 --> 00:25:28,803
menyebabkan Pompeii tenggelam
dalam lapisan abu yang tebal.
489
00:25:29,843 --> 00:25:32,763
Semua hidupan kaku di tempatnya
490
00:25:32,843 --> 00:25:36,323
seolah-olah seseorang
menghentikan masa dengan ajaibnya
491
00:25:36,403 --> 00:25:38,523
dan mengeluarkan abu di mana-mana.
492
00:25:38,603 --> 00:25:41,123
Ia sangat dahsyat ketika itu,
tapi pada sisi positif,
493
00:25:41,203 --> 00:25:43,803
ia beri maklumat yang berharga
kepada ahli arkeologi
494
00:25:43,883 --> 00:25:45,643
tentang cara hidup orang Rom.
495
00:25:45,723 --> 00:25:49,843
Disebabkan gunung berapi itu,
kita tahu orang Rom berkulit kelabu,
496
00:25:49,923 --> 00:25:53,043
botak sepenuhnya
dan luangkan masa berbaring
497
00:25:53,123 --> 00:25:55,483
di dalam rumah mereka yang berdebu.
498
00:25:56,003 --> 00:26:00,563
Namun, ia juga menunjukkan bayangan
tentang kehidupan sofistikated orang Rom
499
00:26:00,643 --> 00:26:04,723
dengan kemudahan seperti
paip dalam rumah dan kunilingus.
500
00:26:04,803 --> 00:26:08,043
Empayar Rom memang maju.
501
00:26:08,123 --> 00:26:10,403
Orang fikir orang Rom cipta banyak benda,
502
00:26:10,483 --> 00:26:15,003
tapi mereka cuma menyempurnakan benda
yang orang dah buat.
503
00:26:15,083 --> 00:26:18,643
Saya akan cakap sesuatu
dan cakap jika orang Rom yang cipta
504
00:26:18,723 --> 00:26:20,363
atau cuma menyempurnakannya.
505
00:26:20,443 --> 00:26:22,563
Betul tak? Cipta atau lengkapkan.
506
00:26:22,643 --> 00:26:23,643
Tanyalah.
507
00:26:23,723 --> 00:26:26,323
- Sistem pemanasan bawah lantai.
- Cipta.
508
00:26:26,883 --> 00:26:27,883
Betul!
509
00:26:27,963 --> 00:26:30,443
- Kalendar.
- Lengkapkan.
510
00:26:31,763 --> 00:26:32,643
Awak teragak-agak,
511
00:26:33,643 --> 00:26:35,723
pasti tak boleh jawab yang seterusnya.
512
00:26:35,803 --> 00:26:36,803
Jalan.
513
00:26:36,883 --> 00:26:39,363
Tak, jalan dicipta orang Parsi.
514
00:26:39,443 --> 00:26:42,043
Ramai orang tahu tentang jalan.
515
00:26:42,123 --> 00:26:44,043
Awak tetap teragak-agak
jadi tak boleh jawab soalan seterusnya.
516
00:26:44,123 --> 00:26:46,043
- Baiklah.
- Konkrit.
517
00:26:46,123 --> 00:26:48,003
- Cipta. Ya.
- Betul!
518
00:26:48,083 --> 00:26:49,003
Huruf.
519
00:26:49,683 --> 00:26:51,723
Tak cipta,
520
00:26:51,803 --> 00:26:53,683
dan mungkin juga tak lengkapkan.
521
00:26:53,763 --> 00:26:55,603
- Maksud saya, ia macam…
- Pilih satu.
522
00:26:55,683 --> 00:26:56,923
- Perlukah?
- Ya.
523
00:26:59,043 --> 00:27:01,723
- Salah kalau lengkapkan…
- Betul!
524
00:27:01,803 --> 00:27:04,363
- Meluntur punggung.
- Apa?
525
00:27:04,443 --> 00:27:05,723
Meluntur punggung.
526
00:27:06,523 --> 00:27:07,643
Meluntur punggung…
527
00:27:10,323 --> 00:27:13,483
- Saya tak tahu perbuatan mereka.
- Cuba jawab.
528
00:27:13,563 --> 00:27:15,803
- Saya tak tahu maksudnya.
- Maksudnya, melunturkan punggung.
529
00:27:15,883 --> 00:27:18,003
- Yakah?
- Ya, dan cerahkannya.
530
00:27:18,843 --> 00:27:20,123
Dalam bidang saya, tiada.
531
00:27:20,203 --> 00:27:22,883
Apa pun, saya tak tahu perbuatan mereka
dengan hal itu. Seterusnya.
532
00:27:22,963 --> 00:27:25,003
Cipta atau lengkapkan. Tak boleh langkau.
533
00:27:28,283 --> 00:27:29,563
- Luntur?
- Ya.
534
00:27:30,523 --> 00:27:31,963
Lunturkan punggung.
535
00:27:35,643 --> 00:27:37,683
Saya akan kata, mereka cipta. Tapi…
536
00:27:39,683 --> 00:27:42,203
Kira-kira 100,000 tahun yang lalu.
537
00:27:42,283 --> 00:27:45,123
manusia tinggal di dalam gua
seperti haiwan.
538
00:27:45,203 --> 00:27:49,523
Sekarang, berikutan kejayaan budaya
dan teknologi,
539
00:27:49,603 --> 00:27:52,043
kita tinggal di bandar seperti orang lain.
540
00:27:52,123 --> 00:27:53,923
Ketika zaman Rom purba,
541
00:27:54,003 --> 00:27:57,283
moyang kita mesti diampunkan
kerana rasa bangga
542
00:27:57,363 --> 00:27:58,763
seperti James Corden.
543
00:27:59,403 --> 00:28:01,163
Namun, Empayar Rom tidak tahu
544
00:28:01,243 --> 00:28:04,723
tibanya cabaran terbesar mereka,
iaitu pembawa keamanan.
545
00:28:04,803 --> 00:28:06,563
Jesus Christ.
546
00:28:06,643 --> 00:28:08,363
Nama panggilan, "Anak Tuhan."
547
00:28:09,163 --> 00:28:12,683
Seterusnya, kita akan bincang
tentang agama dan cara ia tersebar,
548
00:28:12,763 --> 00:28:16,483
seperti meme, tapi dengan gaya hidup
dan cara berpakaian.
549
00:28:16,563 --> 00:28:19,403
Kita akan lihat dua kitab
paling penting dalam sejarah,
550
00:28:19,483 --> 00:28:21,483
Bible dan Quran,
551
00:28:21,563 --> 00:28:24,683
dan akhirnya menjawab soalan,
mana satu yang terbaik?
552
00:28:47,323 --> 00:28:50,003
Terjemahan sari kata oleh Rasheeqa Bahida