1
00:00:06,257 --> 00:00:11,345
‪LOẠT PHIM TÀI LIỆU NETFLIX

2
00:00:21,898 --> 00:00:24,692
<i>‪Họ động vật của chính chúng ta.</i>

3
00:00:32,658 --> 00:00:33,659
<i>‪Thông minh.</i>

4
00:00:40,958 --> 00:00:41,793
<i>‪Nhạy cảm.</i>

5
00:00:44,128 --> 00:00:48,091
<i>‪Chúng ta càng hiểu thêm</i>
<i>‪về những người anh em họ hoang dã… </i>

6
00:00:51,886 --> 00:00:53,596
<i>‪thì chúng ta càng biết được</i>

7
00:00:53,679 --> 00:00:55,890
<i>‪chúng phi thường thế nào.</i>

8
00:01:02,814 --> 00:01:06,400
<i>‪Linh trưởng không chỉ</i>
<i>‪thành thạo trò chơi sinh tồn,</i>

9
00:01:07,193 --> 00:01:10,404
<i>‪chúng còn định nghĩa lại cách chơi trò đó.</i>

10
00:01:13,449 --> 00:01:16,119
‪LINH TRƯỞNG

11
00:01:23,751 --> 00:01:24,794
<i>‪Rừng rậm.</i>

12
00:01:28,089 --> 00:01:30,967
<i>‪Quê hương của họ linh trưởng… </i>

13
00:01:32,969 --> 00:01:35,972
<i>‪và lãnh thổ</i>
<i>‪của tất cả linh trưởng hoang dã</i>

14
00:01:36,055 --> 00:01:37,515
<i>‪còn sống ngày nay.</i>

15
00:01:46,649 --> 00:01:51,320
<i>‪Và là nơi cậu bé còn chưa đầy hai tuổi này</i>

16
00:01:51,988 --> 00:01:53,990
<i>‪đang học cách sinh tồn.</i>

17
00:01:57,743 --> 00:01:59,745
<i>‪Nó là một con tinh tinh,</i>

18
00:02:01,080 --> 00:02:03,457
<i>‪họ hàng động vật gần nhất của chúng ta.</i>

19
00:02:07,795 --> 00:02:10,548
<i>‪Những gì nó phát hiện ra</i>
<i>‪trong những tháng tới</i>

20
00:02:10,631 --> 00:02:13,301
<i>‪sẽ định hình cả cuộc đời nó.</i>

21
00:02:16,554 --> 00:02:20,600
<i>‪Sống trong một cộng đồng</i>
<i>‪có hơn 150 con tinh tinh,</i>

22
00:02:20,683 --> 00:02:23,603
<i>‪nó không cần phải sợ</i>
<i>‪các loài động vật khác.</i>

23
00:02:25,396 --> 00:02:28,900
<i>‪Thách thức lớn nhất cho nó</i>
<i>‪sẽ đến từ chính đồng loại của nó.</i>

24
00:02:35,072 --> 00:02:38,451
<i>‪Giống như chúng ta,</i>
<i>‪tinh tinh có các tính cách riêng biệt.</i>

25
00:02:42,455 --> 00:02:45,625
<i>‪Nó cần biết mình có thể tin tưởng ai.</i>

26
00:02:51,964 --> 00:02:54,926
<i>‪Bạn bè của mẹ</i>
<i>‪luôn ủng hộ nó và tốt bụng với nó.</i>

27
00:02:57,053 --> 00:02:59,722
<i>‪Và chơi đùa với mấy con lớn hơn cũng vui.</i>

28
00:03:02,642 --> 00:03:06,479
<i>‪Những kẻ nó cần cảnh giác</i>
<i>‪là các con đực trưởng thành.</i>

29
00:03:08,397 --> 00:03:10,691
<i>‪Hai con đực lớn này đã luôn ở bên nó</i>

30
00:03:10,775 --> 00:03:12,735
<i>‪và luôn đối xử tốt với nó.</i>

31
00:03:19,533 --> 00:03:20,618
<i>‪Nhưng con này</i>

32
00:03:21,869 --> 00:03:23,037
<i>‪là một kẻ bắt nạt.</i>

33
00:03:39,053 --> 00:03:41,013
<i>‪Nó đang cố nâng cao vị thế… </i>

34
00:03:43,849 --> 00:03:47,228
<i>‪thông qua một chiến dịch đe dọa.</i>

35
00:04:16,382 --> 00:04:20,720
<i>‪Đối với tinh tinh,</i>
<i>‪bạo lực là một phần của cuộc sống.</i>

36
00:04:24,932 --> 00:04:28,978
<i>‪Nhưng các cuộc tranh giành quyền lực này</i>
<i>‪không chỉ để thể hiện tính man rợ.</i>

37
00:04:29,979 --> 00:04:31,314
<i>‪Và tinh tinh con</i>

38
00:04:31,397 --> 00:04:34,442
<i>‪sắp chứng kiến một điều phi thường.</i>

39
00:04:37,945 --> 00:04:40,072
<i>‪Không con nào trong hai con đực lớn</i>

40
00:04:40,156 --> 00:04:41,741
<i>‪to con bằng kẻ bắt nạt.</i>

41
00:04:46,537 --> 00:04:47,580
<i>‪Dù vậy,</i>

42
00:04:48,080 --> 00:04:50,124
<i>‪chúng vẫn không chịu phục tùng.</i>

43
00:05:23,532 --> 00:05:26,911
<i>‪Kẻ bắt nạt quá mạnh,</i>
<i>‪nên con đực đầu tiên rút lui.</i>

44
00:05:28,621 --> 00:05:30,331
<i>‪Nhưng bạn của nó đã vào cuộc.</i>

45
00:05:35,461 --> 00:05:37,546
<i>‪Và giờ con đầu tiên quay lại chiến.</i>

46
00:05:40,633 --> 00:05:45,179
<i>‪Kẻ bắt nạt không thể đánh bại cả hai.</i>
<i>‪Đã đến lúc nó thoát thân khi còn có thể.</i>

47
00:05:54,313 --> 00:05:56,440
<i>‪Một trong hai con đã bị thương.</i>

48
00:06:01,404 --> 00:06:03,739
<i>‪Nhưng nó không phải chịu đựng một mình.</i>

49
00:06:22,800 --> 00:06:25,010
<i>‪Trong xã hội động vật này… </i>

50
00:06:27,179 --> 00:06:30,724
<i>‪bạn không cần phải</i>
<i>‪là kẻ to lớn nhất hay hung dữ nhất.</i>

51
00:06:34,562 --> 00:06:35,646
<i>‪Bạn cần</i>

52
00:06:36,230 --> 00:06:37,231
<i>‪có bạn bè.</i>

53
00:06:41,694 --> 00:06:44,196
<i>‪Càng có nhiều đồng minh càng tốt.</i>

54
00:06:49,034 --> 00:06:52,872
<i>‪Nhưng làm thế nào kết được đồng minh</i>
<i>‪là tùy vào tính cách của bạn.</i>

55
00:06:55,207 --> 00:06:58,961
<i>‪Tinh tinh con phải tự tìm cách</i>

56
00:06:59,044 --> 00:07:01,172
<i>‪để trở thành một thành viên sáng giá</i>

57
00:07:01,255 --> 00:07:03,591
<i>‪trong gia đình linh trưởng.</i>

58
00:07:09,722 --> 00:07:14,143
<i>‪Một gia đình bao gồm</i>
<i>‪những động vật phức tạp nhất</i>

59
00:07:14,226 --> 00:07:15,686
<i>‪trên thế giới.</i>

60
00:07:19,440 --> 00:07:22,109
<i>‪Đầu tiên, ta có loài vượn lớn.</i>

61
00:07:22,985 --> 00:07:24,862
<i>‪Loài tinh tinh,</i>

62
00:07:25,404 --> 00:07:26,947
<i>‪tinh tinh lùn,</i>

63
00:07:27,823 --> 00:07:29,742
<i>‪ba loài đười ươi… </i>

64
00:07:31,744 --> 00:07:33,537
<i>‪hai loài khỉ đột,</i>

65
00:07:34,914 --> 00:07:37,333
<i>‪và một loài người.</i>

66
00:07:39,001 --> 00:07:42,421
<i>‪Tất cả đều có chung một số đặc điểm.</i>

67
00:07:44,006 --> 00:07:45,966
<i>‪Nhờ có khớp vai đặc biệt,</i>

68
00:07:46,592 --> 00:07:48,761
<i>‪ta có thể treo mình bằng tay</i>

69
00:07:50,054 --> 00:07:52,139
<i>‪và lấy quả ở đầu cành cây.</i>

70
00:07:54,642 --> 00:07:56,810
<i>‪Và ta có thể đu cây.</i>

71
00:07:59,146 --> 00:08:02,983
<i>‪Không con khỉ nào</i>
<i>‪ở châu Phi hay châu Á làm được.</i>

72
00:08:04,985 --> 00:08:08,239
<i>‪Đuôi không giúp giữ thăng bằng khi đu cây,</i>

73
00:08:08,322 --> 00:08:10,157
<i>‪nên linh trưởng không có chúng.</i>

74
00:08:11,534 --> 00:08:14,119
<i>‪Những vị vua đu cây đích thực</i>

75
00:08:14,203 --> 00:08:15,412
<i>‪là loài vượn.</i>

76
00:08:18,499 --> 00:08:20,251
<i>‪Được gọi là "khỉ dạng người loại nhỏ",</i>

77
00:08:21,168 --> 00:08:25,172
<i>‪chúng có ít nhất 18 loài khác nhau</i>
<i>‪đang sống trong rừng rậm châu Á.</i>

78
00:08:28,050 --> 00:08:29,843
<i>‪Chúng có kích cỡ ngang với khỉ</i>

79
00:08:30,386 --> 00:08:32,137
<i>‪và rất nhanh nhẹn.</i>

80
00:08:44,483 --> 00:08:48,028
<i>‪Linh trưởng có bộ não và cơ thể</i>
<i>‪lớn hơn hầu hết các loài khỉ.</i>

81
00:08:51,365 --> 00:08:54,451
<i>‪Và những con vượn lớn đã nâng kích cỡ</i>

82
00:08:54,535 --> 00:08:57,288
<i>‪lên một tầm cao mới.</i>

83
00:08:59,331 --> 00:09:01,333
<i>‪Mà việc đó cũng hơi rắc rối.</i>

84
00:09:10,426 --> 00:09:11,885
<i>‪Đười ươi</i>

85
00:09:11,969 --> 00:09:15,431
<i>‪là loài động vật sống trên cây lớn nhất.</i>

86
00:09:17,516 --> 00:09:21,520
<i>‪Con đực trưởng thành nặng khoảng 77 ký,</i>

87
00:09:22,354 --> 00:09:24,565
<i>‪tương tự như con người trưởng thành.</i>

88
00:09:28,027 --> 00:09:30,529
<i>‪Hãy tưởng tượng bố bạn làm việc này xem.</i>

89
00:09:38,370 --> 00:09:40,289
<i>‪Con đười ươi trẻ này</i>

90
00:09:40,372 --> 00:09:43,667
<i>‪vẫn đang hoàn thiện</i>
<i>‪kỹ thuật leo trèo của mình.</i>

91
00:09:47,171 --> 00:09:51,508
<i>‪Đười ươi tiến hóa đồng thời với hổ.</i>

92
00:09:58,140 --> 00:10:01,185
<i>‪Nên chúng đã phát triển một cách độc đáo</i>

93
00:10:01,268 --> 00:10:02,811
<i>‪để tránh xa mặt đất.</i>

94
00:10:28,629 --> 00:10:32,383
<i>‪Nhảy sào đòi hỏi rất ít sức lực</i>

95
00:10:32,966 --> 00:10:36,637
<i>‪và lợi dụng được tối đa</i>
<i>‪hạng cân nặng cỡ đó của nó.</i>

96
00:10:56,615 --> 00:10:59,576
<i>‪Nhưng leo lên những cái cây khổng lồ</i>

97
00:10:59,660 --> 00:11:01,537
<i>‪thì phải gắng sức hơn</i>

98
00:11:02,371 --> 00:11:04,248
<i>‪và mạo hiểm hơn.</i>

99
00:11:10,671 --> 00:11:12,297
<i>‪Những cái cây này cao hơn</i>

100
00:11:12,381 --> 00:11:14,675
<i>‪một tòa nhà 20 tầng.</i>

101
00:11:20,264 --> 00:11:22,808
<i>‪Và thường thì quả ngon nhất</i>

102
00:11:23,767 --> 00:11:25,769
<i>‪lại nằm tít ở trên tán cây.</i>

103
00:11:29,022 --> 00:11:31,900
<i>‪Ngay cả đười ươi cũng mắc sai lầm.</i>

104
00:11:37,781 --> 00:11:40,242
<i>‪Nhiều con có những chỗ xương gãy đã lành,</i>

105
00:11:41,285 --> 00:11:43,412
<i>‪chiến tích của những lần ngã trước.</i>

106
00:12:13,066 --> 00:12:15,652
<i>‪Nhưng đười ươi</i>

107
00:12:15,736 --> 00:12:17,196
<i>‪là những học sinh giỏi.</i>

108
00:12:20,824 --> 00:12:22,910
<i>‪Chúng không chỉ nhớ được</i>

109
00:12:22,993 --> 00:12:24,912
<i>‪nơi để tìm thức ăn ngon nhất… </i>

110
00:12:27,206 --> 00:12:32,628
<i>‪chúng còn lập bản đồ trí tuệ ba chiều</i>
<i>‪những con đường an toàn nhất để đến đó.</i>

111
00:12:42,763 --> 00:12:45,724
<i>‪Trí thông minh giúp thay đổi cuộc chơi.</i>

112
00:12:48,769 --> 00:12:51,396
<i>‪Và khi việc làm việc nhóm được chú trọng,</i>

113
00:12:52,105 --> 00:12:54,983
<i>‪kết quả sẽ rất đáng gờm.</i>

114
00:13:01,198 --> 00:13:05,077
<i>‪Mẹ và tinh tinh con</i>
<i>‪đang đi theo một nhóm tinh tinh đực.</i>

115
00:13:10,374 --> 00:13:11,875
<i>‪Chúng đang tìm thức ăn.</i>

116
00:13:14,253 --> 00:13:16,922
<i>‪Nhưng đây không phải</i>
<i>‪cách kiếm ăn thường ngày.</i>

117
00:13:32,104 --> 00:13:35,190
<i>‪Tinh tinh rất thích thưởng thức thịt.</i>

118
00:13:41,947 --> 00:13:46,493
<i>‪Nó chứa chất dinh dưỡng không có trong</i>
<i>‪chế độ ăn chay thông thường của chúng.</i>

119
00:13:54,126 --> 00:13:57,045
<i>‪Mẹ và tinh tinh con</i>
<i>‪đang hy vọng được chia phần.</i>

120
00:14:05,012 --> 00:14:07,472
<i>‪Rất khó để bắt khỉ đỏ Colobus.</i>

121
00:14:09,182 --> 00:14:11,059
<i>‪Nhưng khi hợp tác cùng nhau,</i>

122
00:14:11,143 --> 00:14:14,062
<i>‪lũ tinh tinh sẽ có cơ hội cao hơn.</i>

123
00:14:45,344 --> 00:14:47,804
<i>‪Hai con này làm chốt chặn.</i>

124
00:14:48,305 --> 00:14:50,766
<i>‪Chúng di chuyển để cắt các lối thoát.</i>

125
00:14:51,725 --> 00:14:54,603
<i>‪Một con khác đi trước để mai phục.</i>

126
00:14:56,897 --> 00:14:59,441
<i>‪Giờ thì kẻ đuổi bắt đã có thể hành động.</i>

127
00:15:50,283 --> 00:15:53,036
<i>‪Tinh thần đồng đội tuyệt vời này</i>

128
00:15:53,120 --> 00:15:55,747
<i>‪dẫn đến tỷ lệ thành công là 80 phần trăm,</i>

129
00:15:56,748 --> 00:15:59,167
<i>‪cao hơn nhiều</i>
<i>‪so với bất kỳ loài mèo lớn nào.</i>

130
00:16:01,086 --> 00:16:02,963
<i>‪Nhưng lũ tinh tinh này</i>

131
00:16:03,046 --> 00:16:04,965
<i>‪là những thợ săn giỏi đến mức</i>

132
00:16:05,048 --> 00:16:08,385
<i>‪chúng đã tiêu diệt</i>
<i>‪quần thể khỉ địa phương.</i>

133
00:16:10,262 --> 00:16:12,889
<i>‪Con người không phải loài duy nhất</i>

134
00:16:12,973 --> 00:16:14,725
<i>‪có khả năng ăn uống vô độ.</i>

135
00:16:17,185 --> 00:16:18,937
<i>‪Giờ khi thịt khó kiếm hơn,</i>

136
00:16:19,521 --> 00:16:22,607
<i>‪nó còn trở nên quý giá hơn.</i>

137
00:16:27,654 --> 00:16:30,365
<i>‪Nếu không có thịt thì phải đi xin.</i>

138
00:16:32,492 --> 00:16:34,411
<i>‪Và nó phải xin thật lịch sự.</i>

139
00:16:40,000 --> 00:16:42,169
<i>‪Thịt không chỉ là thức ăn.</i>

140
00:16:42,252 --> 00:16:44,004
<i>‪Nó là đơn vị tiền tệ xã hội.</i>

141
00:16:46,757 --> 00:16:48,383
<i>‪Trở thành thợ săn giỏi</i>

142
00:16:49,342 --> 00:16:52,596
<i>‪là một cách khác</i>
<i>‪để leo lên nấc thang địa vị xã hội.</i>

143
00:16:58,435 --> 00:17:01,730
<i>‪Thành công của một con linh trưởng đực</i>
<i>‪thường phụ thuộc</i>

144
00:17:01,813 --> 00:17:04,649
<i>‪vào khả năng cung cấp của nó.</i>

145
00:17:13,992 --> 00:17:18,497
‪KHAO YAI
‪THÁI LAN

146
00:17:22,501 --> 00:17:24,461
<i>‪Vượn tay trắng.</i>

147
00:17:33,345 --> 00:17:36,098
<i>‪Như đa số chúng ta, chúng sống thành đôi.</i>

148
00:17:39,476 --> 00:17:43,355
<i>‪Mỗi ngày, chúng hát</i>
<i>‪để thể hiện tình yêu cho nhau.</i>

149
00:17:45,774 --> 00:17:47,818
<i>‪Nhưng như chúng ta biết rõ, </i>

150
00:17:47,901 --> 00:17:49,444
<i>‪các mối quan hệ có thể rất</i>

151
00:17:50,779 --> 00:17:51,863
<i>‪phức tạp.</i>

152
00:17:58,120 --> 00:18:00,914
<i>‪Một con vượn con lông đen bốn tuổi… </i>

153
00:18:05,460 --> 00:18:07,671
<i>‪và anh trai lông vàng.</i>

154
00:18:09,673 --> 00:18:11,716
<i>‪Gần đây chúng đã mất bố.</i>

155
00:18:13,718 --> 00:18:14,678
<i>‪Do con này giết.</i>

156
00:18:19,432 --> 00:18:24,437
<i>‪Trong đa số các gia đình động vật,</i>
<i>‪bố dượng mới thường bỏ bê, bắt nạt,</i>

157
00:18:24,521 --> 00:18:29,317
<i>‪hoặc thậm chí giết con ghẻ của chúng</i>
<i>‪để thuận lợi cho việc nuôi con mình.</i>

158
00:18:32,946 --> 00:18:34,322
<i>‪Nhưng lúc này,</i>

159
00:18:34,406 --> 00:18:36,158
<i>‪hai anh em này cần giúp đỡ,</i>

160
00:18:37,742 --> 00:18:40,662
<i>‪và bố dượng của chúng</i>
<i>‪là lựa chọn duy nhất.</i>

161
00:18:44,166 --> 00:18:47,711
<i>‪Vào thời điểm này trong năm,</i>
<i>‪có rất ít cây ra quả.</i>

162
00:18:50,463 --> 00:18:52,215
<i>‪Chỉ có một cây có quả.</i>

163
00:18:54,467 --> 00:18:56,469
<i>‪Ở rìa lãnh thổ của chúng,</i>

164
00:18:57,637 --> 00:18:59,306
<i>‪ngay cạnh kẻ thù của mình.</i>

165
00:19:03,185 --> 00:19:06,021
<i>‪Gia đình này phải thận trọng tiếp cận.</i>

166
00:19:18,033 --> 00:19:20,577
<i>‪Con đực của nhóm lân cận.</i>

167
00:19:36,468 --> 00:19:38,428
<i>‪Nó đang chặn đường của chúng.</i>

168
00:19:47,187 --> 00:19:50,607
<i>‪Bố dượng cố gắng đe dọa kẻ thù của chúng</i>
<i>‪bằng tiếng kêu.</i>

169
00:19:56,112 --> 00:19:58,573
<i>‪Nhưng người hàng xóm</i>
<i>‪vẫn không lay chuyển.</i>

170
00:20:05,872 --> 00:20:07,374
<i>‪Bố dượng tấn công.</i>

171
00:20:09,501 --> 00:20:10,502
<i>‪Kẻ thù hoảng sợ.</i>

172
00:20:36,278 --> 00:20:37,696
<i>‪Bố dượng áp sát.</i>

173
00:20:46,705 --> 00:20:49,582
<i>‪Nó mạo hiểm</i>
<i>‪với đòn tấn công liều lĩnh cuối cùng.</i>

174
00:21:06,850 --> 00:21:09,686
<i>‪Bố dượng đã đảm bảo được</i>
<i>‪một bữa ăn quan trọng </i>

175
00:21:09,769 --> 00:21:11,521
<i>‪cho gia đình mới của nó.</i>

176
00:21:23,158 --> 00:21:25,201
<i>‪Có lẽ nó cũng không tệ lắm.</i>

177
00:21:30,123 --> 00:21:34,461
<i>‪Loài vượn thường thể hiện</i>
<i>‪sự ân cần đáng ngạc nhiên với con riêng.</i>

178
00:21:40,508 --> 00:21:44,971
<i>‪Ai mà biết được? Một ngày nào đó,</i>
<i>‪có thể nó cũng sẽ cần sự hỗ trợ của chúng.</i>

179
00:21:48,308 --> 00:21:50,685
<i>‪Đầu tư cho lâu dài cũng đáng mà.</i>

180
00:21:52,354 --> 00:21:55,607
<i>‪Hầu hết các loài linh trưởng</i>
<i>‪sống tốt đến độ tuổi 40.</i>

181
00:21:57,525 --> 00:22:00,862
<i>‪Và cuộc sống gia đình</i>
<i>‪có thể sẽ trở nên phức tạp.</i>

182
00:22:03,073 --> 00:22:07,452
<i>‪Đặc biệt là</i>
<i>‪với loài vượn lớn nhất trong tất cả.</i>

183
00:22:24,177 --> 00:22:25,929
<i>‪Một con khỉ đột núi.</i>

184
00:22:32,143 --> 00:22:33,853
<i>‪Nó là một con đực lưng bạc</i>

185
00:22:35,772 --> 00:22:37,565
<i>‪và là người đứng đầu gia đình.</i>

186
00:22:40,026 --> 00:22:41,986
<i>‪Một gia đình rất lớn.</i>

187
00:22:43,863 --> 00:22:45,365
<i>‪Bốn bà vợ… </i>

188
00:22:47,367 --> 00:22:49,369
<i>‪ba con khỉ trẻ tuổi… </i>

189
00:22:51,621 --> 00:22:52,789
<i>‪hai con khỉ con… </i>

190
00:22:57,669 --> 00:22:59,462
<i>‪và một ông khỉ khó tính.</i>

191
00:23:12,392 --> 00:23:16,354
<i>‪Bố là một gã bảnh bao to con nặng 200 ký… </i>

192
00:23:18,773 --> 00:23:21,151
<i>‪được trang bị răng nanh khổng lồ.</i>

193
00:23:23,778 --> 00:23:27,365
<i>‪Nhưng nó là</i>
<i>‪một gã khổng lồ hiền lành đáng ngạc nhiên,</i>

194
00:23:28,032 --> 00:23:31,161
<i>‪gần như ăn chay 100 phần trăm.</i>

195
00:23:32,996 --> 00:23:35,373
<i>‪Đó là lựa chọn dễ dàng ở khu rừng này.</i>

196
00:23:37,959 --> 00:23:39,419
<i>‪Mỗi khi đói bụng,</i>

197
00:23:39,502 --> 00:23:43,089
<i>‪bạn chỉ cần với tay lấy là xong.</i>

198
00:23:45,091 --> 00:23:48,052
<i>‪Cứ như sống trong một tô sa-lát vậy.</i>

199
00:23:56,811 --> 00:23:59,189
<i>‪Nhưng nếu bạn ăn nhiều rau thế này,</i>

200
00:23:59,272 --> 00:24:01,691
<i>‪thì bạn cần thời gian để tiêu hóa nó.</i>

201
00:24:07,572 --> 00:24:12,494
<i>‪Khỉ đột núi dành ít nhất một phần ba</i>
<i>‪thời gian trong ngày để nghỉ ngơi.</i>

202
00:24:13,953 --> 00:24:15,205
<i>‪Hoặc cố để nghỉ ngơi.</i>

203
00:24:25,381 --> 00:24:26,966
<i>‪Lũ ruồi là sự phiền toái,</i>

204
00:24:28,092 --> 00:24:30,762
<i>‪nhưng lũ khỉ con còn tệ hơn thế.</i>

205
00:25:11,427 --> 00:25:14,138
<i>‪Dù có hình tượng đàn ông cứng rắn,</i>

206
00:25:15,223 --> 00:25:17,475
<i>‪khỉ bố lại có trái tim yếu mềm.</i>

207
00:25:26,943 --> 00:25:28,403
<i>‪Nhưng thỉnh thoảng,</i>

208
00:25:30,029 --> 00:25:31,197
<i>‪nó phải chiến đấu</i>

209
00:25:31,906 --> 00:25:33,199
<i>‪vì những thứ nó yêu.</i>

210
00:25:38,329 --> 00:25:39,914
<i>‪Và đó là lúc kích cỡ</i>

211
00:25:41,040 --> 00:25:42,875
<i>‪thật sự quan trọng.</i>

212
00:25:46,921 --> 00:25:47,964
<i>‪Một đối thủ</i>

213
00:25:49,841 --> 00:25:51,801
<i>‪và đội quân khỉ đột của hắn.</i>

214
00:26:08,568 --> 00:26:10,445
<i>‪Khỉ bố có quá nhiều thứ để mất.</i>

215
00:26:12,614 --> 00:26:14,699
<i>‪Vợ của nó có thể bị cướp,</i>

216
00:26:15,617 --> 00:26:17,785
<i>‪con cái của nó có thể bị giết.</i>

217
00:26:19,871 --> 00:26:22,498
<i>‪Một trận đánh nhau</i>
<i>‪có thể khiến nó mất mạng.</i>

218
00:26:30,506 --> 00:26:32,592
<i>‪Đôi khi một màn biểu dương sức mạnh</i>

219
00:26:32,675 --> 00:26:34,719
<i>‪là đã đủ để khiến kẻ thù nản lòng.</i>

220
00:26:45,480 --> 00:26:47,482
<i>‪Khỉ bố cố đuổi chúng đi.</i>

221
00:26:49,233 --> 00:26:50,985
<i>‪Nhưng đối thủ có viện binh.</i>

222
00:26:51,069 --> 00:26:52,987
<i>‪Toàn bộ gia đình của nó.</i>

223
00:26:59,118 --> 00:27:00,495
<i>‪Đối thủ tấn công.</i>

224
00:27:06,334 --> 00:27:09,379
<i>‪Khỉ bố không thể bộc lộ</i>
<i>‪bất kỳ sự yếu đuối nào.</i>

225
00:27:14,676 --> 00:27:16,094
<i>‪Đối thủ rút lui.</i>

226
00:27:35,738 --> 00:27:37,073
<i>‪Khỉ bố có thể quay lại</i>

227
00:27:37,156 --> 00:27:39,909
<i>‪với cuộc sống gia đình mà nó yêu quý.</i>

228
00:27:48,418 --> 00:27:50,628
<i>‪Tình yêu được thể hiện tốt nhất</i>

229
00:27:50,712 --> 00:27:52,213
<i>‪thông qua những cái chạm.</i>

230
00:27:56,259 --> 00:27:58,344
<i>‪Chải chuốt là chất keo</i>

231
00:27:58,428 --> 00:28:01,139
<i>‪giúp gắn kết xã hội linh trưởng.</i>

232
00:28:08,354 --> 00:28:11,107
<i>‪Có thể đổi nó để lấy tình bạn</i>

233
00:28:11,733 --> 00:28:13,109
<i>‪và ân huệ.</i>

234
00:28:16,362 --> 00:28:19,657
<i>‪Khi được thực hiện</i>
<i>‪bằng sự quan tâm và chăm sóc to lớn… </i>

235
00:28:22,285 --> 00:28:26,080
<i>‪việc đó sẽ kích thích</i>
<i>‪sự dâng trào hoóc-môn hạnh phúc.</i>

236
00:28:29,959 --> 00:28:34,130
<i>‪Loài linh trưởng khao khát nó</i>
<i>‪và cả tình bạn mà nó tạo ra.</i>

237
00:28:38,259 --> 00:28:41,429
{\an8}<i>‪Nên thật ngạc nhiên</i>
<i>‪khi một con linh trưởng</i>

238
00:28:41,929 --> 00:28:44,515
{\an8}<i>‪lại sống một mình hầu hết cuộc đời.</i>

239
00:28:52,607 --> 00:28:55,067
<i>‪Một con đười ươi Borneo.</i>

240
00:28:56,652 --> 00:28:59,447
<i>‪Chỉ những con đực đã trưởng thành</i>

241
00:28:59,530 --> 00:29:01,783
<i>‪mới có hai bên vành má phình này.</i>

242
00:29:04,035 --> 00:29:06,621
<i>‪Chúng được cho là giúp điều khiển</i>

243
00:29:06,704 --> 00:29:08,039
<i>‪các tiếng kêu dài.</i>

244
00:29:21,135 --> 00:29:24,347
<i>‪Nó gọi những con đười ươi khác</i>

245
00:29:24,931 --> 00:29:26,933
<i>‪sống rải rác khắp trong rừng.</i>

246
00:29:42,490 --> 00:29:47,161
<i>‪Một số nhà khoa học tin rằng</i>
<i>‪loài đười ươi từng sống gần nhau</i>

247
00:29:47,245 --> 00:29:48,287
<i>‪giống khỉ đột,</i>

248
00:29:49,455 --> 00:29:51,707
<i>‪với những con đực có vành má phình này</i>

249
00:29:51,791 --> 00:29:55,044
<i>‪bảo vệ một nhóm nhỏ các con cái,</i>

250
00:29:55,127 --> 00:29:56,629
<i>‪giống mấy con "lưng bạc".</i>

251
00:29:58,923 --> 00:30:01,968
<i>‪Sau đó, khoảng bốn triệu năm trước,</i>

252
00:30:02,677 --> 00:30:04,178
<i>‪khí hậu đã thay đổi.</i>

253
00:30:05,263 --> 00:30:08,516
<i>‪Cây cối không còn ra quả hằng năm nữa.</i>

254
00:30:09,976 --> 00:30:12,645
<i>‪Nhiều loài động vật</i>
<i>‪phải đối mặt với nạn đói.</i>

255
00:30:16,107 --> 00:30:17,483
<i>‪Để tìm đủ thức ăn,</i>

256
00:30:18,067 --> 00:30:21,028
<i>‪các gia đình đười ươi phải tách nhau ra</i>

257
00:30:21,112 --> 00:30:22,363
<i>‪và tản ra.</i>

258
00:30:34,041 --> 00:30:36,752
<i>‪Giờ chúng sống một mình.</i>

259
00:30:40,298 --> 00:30:42,508
<i>‪Mặc dù không hoàn toàn là thế.</i>

260
00:30:45,845 --> 00:30:49,682
<i>‪Đười ươi con này chỉ mới một tháng tuổi.</i>

261
00:30:51,350 --> 00:30:55,354
<i>‪Nó sẽ ở với mẹ trong khoảng tám năm… </i>

262
00:30:57,690 --> 00:31:00,234
<i>‪tuổi thơ dài nhất</i>
<i>‪trong các loài linh trưởng</i>

263
00:31:01,027 --> 00:31:02,153
<i>‪ngoại trừ chúng ta.</i>

264
00:31:08,618 --> 00:31:10,494
<i>‪Phải mất một thời gian dài</i>

265
00:31:10,578 --> 00:31:13,497
<i>‪để dạy tất cả các bí quyết sinh tồn.</i>

266
00:31:19,921 --> 00:31:22,173
<i>‪Loài hoa nào ăn được.</i>

267
00:31:30,723 --> 00:31:34,018
<i>‪Làm thế nào để xua mối ra khỏi gỗ mục.</i>

268
00:31:40,399 --> 00:31:44,737
<i>‪Và tìm cây đang ra quả ở đâu</i>
<i>‪trong thời điểm khắc nghiệt.</i>

269
00:32:02,463 --> 00:32:05,132
<i>‪Tiếng gọi của con đực</i>
<i>‪đã không được hồi đáp.</i>

270
00:32:10,262 --> 00:32:13,641
<i>‪Nó có thể sống nhiều ngày,</i>
<i>‪thậm chí vài tuần,</i>

271
00:32:13,724 --> 00:32:16,727
<i>‪mà không chạm mặt</i>
<i>‪một con đười ươi nào khác.</i>

272
00:32:23,317 --> 00:32:26,362
<i>‪Không ai thật sự biết nó cảm thấy thế nào.</i>

273
00:32:29,615 --> 00:32:31,784
<i>‪Nhưng có lẽ đôi khi,</i>

274
00:32:32,535 --> 00:32:35,955
<i>‪ở đâu đó sâu trong ADN linh trưởng của nó,</i>

275
00:32:36,038 --> 00:32:39,333
<i>‪nó khao khát cái chạm của bạn đồng hành.</i>

276
00:32:48,050 --> 00:32:50,177
<i>‪Tuy nhiên, có những lúc,</i>

277
00:32:50,261 --> 00:32:53,305
<i>‪ngay cả những con linh trưởng</i>
<i>‪có tính xã hội nhất</i>

278
00:32:53,806 --> 00:32:55,391
<i>‪cũng chọn ở một mình.</i>

279
00:33:08,446 --> 00:33:10,531
<i>‪Hôm nay, hai mẹ con tinh tinh</i>

280
00:33:10,614 --> 00:33:13,701
<i>‪đã tìm thấy một chút yên bình và tĩnh lặng</i>

281
00:33:15,369 --> 00:33:17,371
<i>‪ở gần rìa lãnh thổ của chúng.</i>

282
00:33:20,291 --> 00:33:22,334
<i>‪Tránh xa khỏi sự căng thẳng</i>

283
00:33:22,418 --> 00:33:24,462
<i>‪của xã hội loài tinh tinh.</i>

284
00:33:34,305 --> 00:33:35,723
<i>‪Một lính tuần tra biên giới.</i>

285
00:33:37,433 --> 00:33:40,686
<i>‪Những con đực từ nhóm lân cận.</i>

286
00:33:54,992 --> 00:33:56,035
<i>‪Báo động.</i>

287
00:34:00,664 --> 00:34:01,665
<i>‪Giữ im lặng.</i>

288
00:34:13,427 --> 00:34:14,970
<i>‪Chúng đang đi làm nhiệm vụ</i>

289
00:34:15,054 --> 00:34:18,140
<i>‪là chiếm đoạt nhiều cây đang ra quả hơn.</i>

290
00:34:19,809 --> 00:34:22,978
<i>‪Và để đạt được điều này,</i>
<i>‪chúng sẽ giết chóc.</i>

291
00:34:26,816 --> 00:34:28,776
<i>‪Tinh tinh sơ sinh sẽ không được tha.</i>

292
00:34:35,366 --> 00:34:37,159
<i>‪Con mẹ biết có gì đó không ổn.</i>

293
00:35:00,015 --> 00:35:01,600
<i>‪Tốt nhất là giữ im lặng.</i>

294
00:36:19,929 --> 00:36:21,180
<i>‪Suýt thì nguy to.</i>

295
00:36:34,401 --> 00:36:37,738
<i>‪Chiến tranh là phần đáng kể</i>
<i>‪trong đời sống của tinh tinh</i>

296
00:36:37,821 --> 00:36:39,740
<i>‪như với chúng ta vậy.</i>

297
00:36:42,576 --> 00:36:46,914
<i>‪Nhưng không phải tất cả</i>
<i>‪họ hàng gần nhất của ta đều bạo lực thế.</i>

298
00:36:53,587 --> 00:36:56,215
<i>‪Ngay bên kia Sông Congo,</i>
<i>‪có một loài linh trưởng khác</i>

299
00:36:56,715 --> 00:37:00,719
<i>‪cùng chung gần như</i>
<i>‪99 phần trăm bộ gen với chúng ta.</i>

300
00:37:02,096 --> 00:37:05,391
‪WAMBA
‪CỘNG HÒA DÂN CHỦ CONGO

301
00:37:12,773 --> 00:37:14,608
<i>‪Giống như tinh tinh,</i>

302
00:37:14,692 --> 00:37:17,820
<i>‪tinh tinh lùn</i>
<i>‪sống trong các cộng đồng lớn.</i>

303
00:37:32,584 --> 00:37:36,255
<i>‪Tinh tinh lùn đực</i>
<i>‪cũng lấy việc thể hiện sức mạnh</i>

304
00:37:36,338 --> 00:37:37,965
<i>‪để đe dọa các con khác.</i>

305
00:37:52,646 --> 00:37:56,358
<i>‪Anh chàng này đang tỏ ra cực kỳ hống hách.</i>

306
00:38:04,867 --> 00:38:07,661
<i>‪Còn những con cái thì đã chịu đựng đủ rồi.</i>

307
00:38:22,343 --> 00:38:26,472
<i>‪Trong số các con tinh tinh lùn,</i>
<i>‪chúng tạo thành liên minh mạnh nhất.</i>

308
00:38:28,891 --> 00:38:31,685
<i>‪Và điều này cho chúng quyền lực.</i>

309
00:38:36,899 --> 00:38:38,859
<i>‪Không giống như tinh tinh cái,</i>

310
00:38:39,651 --> 00:38:42,071
<i>‪chúng không bị con đực chi phối.</i>

311
00:38:44,573 --> 00:38:46,367
<i>‪Chú tinh tinh lùn con này</i>

312
00:38:46,450 --> 00:38:49,661
<i>‪sẽ được mẹ bảo vệ khỏi những kẻ bắt nạt.</i>

313
00:38:51,872 --> 00:38:55,000
<i>‪Và có thể</i>
<i>‪nó sẽ không phải trải nghiệm chiến tranh.</i>

314
00:38:56,460 --> 00:39:01,048
<i>‪Các cuộc gặp gỡ giữa các cộng đồng</i>
<i>‪tinh tinh lùn gần như luôn yên bình.</i>

315
00:39:09,640 --> 00:39:11,850
<i>‪Thật khác so với tinh tinh.</i>

316
00:39:13,102 --> 00:39:15,104
<i>‪Và không ai thật sự biết tại sao.</i>

317
00:39:25,572 --> 00:39:28,033
<i>‪Khi con tinh tinh này lớn lên,</i>

318
00:39:29,034 --> 00:39:33,539
<i>‪nó sẽ phải đối mặt với các rủi ro mà</i>
<i>‪tinh tinh lùn con chả bao giờ phải lo.</i>

319
00:39:42,714 --> 00:39:47,803
<i>‪Nhưng theo đúng phong cách linh trưởng,</i>
<i>‪nó đang cố gắng hết sức.</i>

320
00:39:50,931 --> 00:39:51,890
<i>‪Ai mà biết được?</i>

321
00:39:52,391 --> 00:39:55,477
<i>‪Đây có thể là khởi đầu</i>
<i>‪của một tình bạn đẹp</i>

322
00:39:56,728 --> 00:39:58,147
<i>‪kéo dài hàng thập kỷ.</i>

323
00:40:03,861 --> 00:40:05,446
<i>‪Nhưng tương lai của chúng</i>

324
00:40:06,071 --> 00:40:08,031
<i>‪và toàn bộ gia đình của chúng</i>

325
00:40:08,782 --> 00:40:09,867
<i>‪nằm trong tay</i>

326
00:40:11,160 --> 00:40:13,787
<i>‪của loài linh trưởng</i>
<i>‪mạnh nhất trong tất cả.</i>

327
00:40:16,748 --> 00:40:19,376
<i>‪Chúng ta giết</i>
<i>‪những người anh em họ hoang dã của mình.</i>

328
00:40:20,878 --> 00:40:22,379
<i>‪Chúng ta nhốt chúng.</i>

329
00:40:24,715 --> 00:40:26,592
<i>‪Chúng ta phá hủy nhà của chúng.</i>

330
00:40:31,638 --> 00:40:35,184
<i>‪Nhưng ngay cả khi</i>
<i>‪đối mặt với nghịch cảnh nhường ấy,</i>

331
00:40:36,143 --> 00:40:38,896
<i>‪loài linh trưởng vẫn có khả năng</i>

332
00:40:38,979 --> 00:40:40,481
<i>‪làm chúng ta kinh ngạc.</i>

333
00:40:45,444 --> 00:40:48,655
<i>‪Được bao quanh</i>
<i>‪bởi các khu định cư của loài người,</i>

334
00:40:49,281 --> 00:40:51,783
<i>‪là một mảnh rừng biệt lập</i>

335
00:40:51,867 --> 00:40:54,369
<i>‪chỉ rộng bằng một tá sân bóng.</i>

336
00:40:57,206 --> 00:40:58,332
<i>‪Nó là nhà</i>

337
00:40:58,415 --> 00:41:01,502
<i>‪của một bầy tinh tinh phi thường.</i>

338
00:41:06,840 --> 00:41:08,926
<i>‪Gần như mỗi ngày,</i>

339
00:41:09,009 --> 00:41:11,887
<i>‪chúng phải mạo hiểm</i>
<i>‪đi vào thế giới của chúng ta.</i>

340
00:41:46,838 --> 00:41:51,301
<i>‪Chúng ta chỉ có thể tưởng tượng ra</i>
<i>‪cách tinh tinh nhìn nhận ta như thế nào.</i>

341
00:42:00,060 --> 00:42:03,605
<i>‪Chúng có mọi lý do để cảnh giác.</i>

342
00:42:13,115 --> 00:42:16,535
<i>‪Nhưng có các phần thưởng lớn cho chúng.</i>

343
00:42:24,251 --> 00:42:28,630
<i>‪Trái cây được trồng trọt</i>
<i>‪thì chứa rất nhiều đường,</i>

344
00:42:29,548 --> 00:42:31,800
<i>‪nên hẳn là ngon như trên thiên đường.</i>

345
00:43:00,662 --> 00:43:05,083
<i>‪Những con tinh tinh này</i>
<i>‪đã học cách vụng trộm quanh con người… </i>

346
00:43:07,419 --> 00:43:08,879
<i>‪và tận dụng tối đa</i>

347
00:43:08,962 --> 00:43:12,049
<i>‪thế giới mới đầy thử thách này.</i>

348
00:43:15,052 --> 00:43:16,386
<i>‪Quả cọ dầu.</i>

349
00:43:17,763 --> 00:43:19,890
<i>‪Phần ngon nhất là phần nhân,</i>

350
00:43:19,973 --> 00:43:22,643
<i>‪chứa đầy chất đạm và calo.</i>

351
00:43:24,978 --> 00:43:26,313
<i>‪Chỉ có một vấn đề.</i>

352
00:43:28,982 --> 00:43:31,777
<i>‪Nó bị bao bọc bởi một lớp vỏ cứng.</i>

353
00:43:34,988 --> 00:43:38,408
<i>‪Muốn lấy được nó thì phải có sự khéo léo.</i>

354
00:43:56,218 --> 00:43:58,970
<i>‪Việc tách hạt có vẻ đơn giản với chúng ta,</i>

355
00:44:00,180 --> 00:44:02,391
<i>‪nhưng xét về hành vi của động vật,</i>

356
00:44:03,266 --> 00:44:05,644
<i>‪thì nó lại mang tính cách mạng.</i>

357
00:44:13,652 --> 00:44:16,363
<i>‪Việc đó đưa linh trưởng</i>
<i>‪lên vị trí đầu tiên</i>

358
00:44:16,905 --> 00:44:20,409
<i>‪trong câu lạc bộ độc quyền</i>
<i>‪của các cá thể sử dụng công cụ.</i>

359
00:44:23,453 --> 00:44:25,956
<i>‪Linh trưởng làm tổ.</i>

360
00:44:31,712 --> 00:44:32,713
<i>‪Làm dù.</i>

361
00:44:37,718 --> 00:44:38,760
<i>‪Làm máy dò.</i>

362
00:44:43,807 --> 00:44:45,475
<i>‪Làm cả giáo nữa.</i>

363
00:44:52,232 --> 00:44:54,484
<i>‪Bầy linh trưởng này ở Bossou</i>

364
00:44:54,568 --> 00:44:55,902
<i>‪rất đặc biệt.</i>

365
00:45:00,282 --> 00:45:04,494
<i>‪Chúng đã phát triển nhiều hơn một công cụ</i>
<i>‪để khai thác cây trồng của ta.</i>

366
00:45:06,663 --> 00:45:11,209
<i>‪Cũng như với cái búa và cái đe,</i>
<i>‪chúng đã phát minh ra thứ này.</i>

367
00:45:13,044 --> 00:45:14,129
<i>‪Một cái chày.</i>

368
00:45:17,299 --> 00:45:19,593
<i>‪Được dùng để giã nát phần nõn cọ</i>

369
00:45:20,385 --> 00:45:21,887
<i>‪làm chúng dễ ăn hơn.</i>

370
00:45:24,222 --> 00:45:27,851
<i>‪Một hành vi chỉ có ở cộng đồng này.</i>

371
00:45:32,689 --> 00:45:36,777
<i>‪Chúng thậm chí còn học được</i>
<i>‪cách vô hiệu hóa bẫy của những kẻ săn trộm</i>

372
00:45:36,860 --> 00:45:40,322
<i>‪đã gây ra nhiều thiệt hại</i>
<i>‪cho các quần thể tinh tinh khác.</i>

373
00:45:43,158 --> 00:45:46,286
<i>‪Tuy nhiên, bất chấp</i>
<i>‪những thành tựu tuyệt vời này,</i>

374
00:45:46,995 --> 00:45:48,705
<i>‪chúng vẫn tiếp tục suy yếu.</i>

375
00:45:50,290 --> 00:45:53,835
<i>‪Giờ chỉ còn lại</i>
<i>‪bảy con tinh tinh ở Bossou.</i>

376
00:45:58,256 --> 00:46:02,093
<i>‪Con tinh tinh trẻ tuổi</i>
<i>‪duy nhất còn lại trong bầy</i>

377
00:46:03,720 --> 00:46:05,722
<i>‪đang tuyệt vọng tìm bạn chơi cùng.</i>

378
00:46:16,107 --> 00:46:18,485
<i>‪Pascal Goumi là dân địa phương,</i>

379
00:46:19,319 --> 00:46:21,613
<i>‪nhưng anh ấy không phải mối đe dọa.</i>

380
00:46:26,076 --> 00:46:27,577
<i>‪Là nhà nghiên cứu thực địa,</i>

381
00:46:27,661 --> 00:46:30,789
<i>‪anh ấy biết con tinh tinh này</i>
<i>‪từ khi nó được sinh ra.</i>

382
00:46:34,084 --> 00:46:35,544
<i>‪Công bằng mà nói thì</i>

383
00:46:36,127 --> 00:46:37,796
<i>‪cả hai đã trở thành bạn bè.</i>

384
00:46:42,050 --> 00:46:46,179
<i>‪Tình bạn rất quan trọng đối với</i>
<i>‪sự thịnh vượng của loài linh trưởng,</i>

385
00:46:46,263 --> 00:46:49,933
<i>‪nó thậm chí</i>
<i>‪còn có thể vượt qua ranh giới về loài.</i>

386
00:46:56,773 --> 00:47:01,194
<i>‪Nhưng hiện tại,</i>
<i>‪con người thống trị hành tinh.</i>

387
00:47:05,949 --> 00:47:09,494
<i>‪Ta chỉ chừa lại rất ít không gian</i>
<i>‪cho các bạn bè linh trưởng.</i>

388
00:47:12,873 --> 00:47:16,585
<i>‪Và chúng ta đã quên rằng</i>
<i>‪mình có nhiệm vụ chăm sóc.</i>

389
00:47:20,881 --> 00:47:21,840
<i>‪Sau tất cả,</i>

390
00:47:22,340 --> 00:47:25,051
<i>‪chúng cũng là gia đình của chúng ta mà.</i>

391
00:48:13,391 --> 00:48:15,268
‪Biên dịch: Joy Ng