1
00:00:06,257 --> 00:00:11,345
NETFLIX - SERIAL DOKUMENTALNY

2
00:00:21,898 --> 00:00:24,692
Nasza własna rodzina zwierząt.

3
00:00:32,658 --> 00:00:33,659
Bystra.

4
00:00:40,875 --> 00:00:41,793
I wrażliwa.

5
00:00:44,128 --> 00:00:48,091
Im lepiej poznajemy
naszych dzikich kuzynów…

6
00:00:51,886 --> 00:00:55,890
tym bardziej dochodzi do nas,
jacy są niezwykli.

7
00:01:02,814 --> 00:01:06,400
Człekokształtne nie tylko
opanowały sztukę przetrwania,

8
00:01:07,151 --> 00:01:10,404
ale zupełnie ją zredefiniowały.

9
00:01:14,075 --> 00:01:16,119
CZŁEKOKSZTAŁTNE

10
00:01:23,751 --> 00:01:24,794
Dżungla.

11
00:01:28,089 --> 00:01:30,967
Miejsce narodzin małp człekokształtnych…

12
00:01:32,969 --> 00:01:37,515
i ich królestwo po dziś dzień.

13
00:01:39,642 --> 00:01:42,770
PARK NARODOWY KIBALE, UGANDA

14
00:01:46,649 --> 00:01:48,901
To tutaj ten maluch,

15
00:01:49,610 --> 00:01:51,320
który ma niecałe dwa lata,

16
00:01:51,988 --> 00:01:53,990
uczy się, jak przetrwać.

17
00:01:57,743 --> 00:01:59,745
To szympans,

18
00:02:01,038 --> 00:02:03,457
nasz najbliższy zwierzęcy krewny.

19
00:02:07,795 --> 00:02:13,301
To, co odkryje w nadchodzących miesiącach,
ukształtuje jego całe życie.

20
00:02:16,554 --> 00:02:20,600
Żyjąc w społeczności
liczącej ponad 150 szympansów,

21
00:02:20,683 --> 00:02:23,603
nie obawia się zbytnio innych zwierząt.

22
00:02:25,438 --> 00:02:28,900
Największe zagrożenie
spowoduje jego własny gatunek.

23
00:02:35,072 --> 00:02:38,451
Tak jak my,
szympansy mają różne osobowości.

24
00:02:42,455 --> 00:02:45,041
Musi wiedzieć, komu ufać.

25
00:02:51,964 --> 00:02:54,926
Przyjaciele mamy są pomocni i życzliwi.

26
00:02:57,053 --> 00:02:59,722
A z większymi kolegami
fajnie spędza się czas.

27
00:03:02,642 --> 00:03:06,479
Najbardziej musi uważać na dorosłe samce.

28
00:03:08,397 --> 00:03:12,735
Te dwa starsze samce są nierozłączne
i zawsze były dla niego dobre.

29
00:03:19,492 --> 00:03:20,618
Ale ten

30
00:03:21,869 --> 00:03:23,037
jest łobuzem.

31
00:03:39,053 --> 00:03:41,013
Próbuje zdobyć status…

32
00:03:43,849 --> 00:03:47,228
zastraszając wszystkich wokół.

33
00:04:16,382 --> 00:04:20,636
Dla szympansów przemoc jest częścią życia.

34
00:04:24,932 --> 00:04:28,728
Ale walka o władzę
to nie tylko zwykła dzikość.

35
00:04:29,979 --> 00:04:34,442
Młody szympans
będzie świadkiem czegoś niezwykłego.

36
00:04:37,945 --> 00:04:41,741
Żaden z dwóch starszych samców
nie jest tak duży jak łobuz.

37
00:04:46,537 --> 00:04:50,124
Mimo tego nie chcą się poddać.

38
00:05:23,532 --> 00:05:26,911
Tyran jest zbyt silny,
więc pierwszy samiec się wycofuje.

39
00:05:28,621 --> 00:05:30,164
Ale jego kumpel naciera.

40
00:05:35,461 --> 00:05:37,338
I pierwszy samiec wraca.

41
00:05:40,633 --> 00:05:42,718
Dręczyciel nie pokona ich obu.

42
00:05:42,802 --> 00:05:45,137
Pora uciekać, póki można.

43
00:05:54,313 --> 00:05:56,440
Jeden samiec został ranny.

44
00:06:01,445 --> 00:06:03,280
Ale nie będzie cierpiał sam.

45
00:06:22,800 --> 00:06:25,010
W tym zwierzęcym społeczeństwie…

46
00:06:27,179 --> 00:06:30,724
nie trzeba być największym
i najbardziej agresywnym.

47
00:06:34,520 --> 00:06:37,231
Potrzeba za to przyjaciół.

48
00:06:41,694 --> 00:06:44,196
Im więcej sojuszników, tym lepiej.

49
00:06:49,034 --> 00:06:52,746
To, jak ich zdobędziesz,
zależy od twojej osobowości.

50
00:06:55,207 --> 00:06:58,961
Dziecko musi znaleźć własny sposób,

51
00:06:59,044 --> 00:07:03,174
by stać się pełnoprawnym członkiem
rodziny człekokształtnych.

52
00:07:09,680 --> 00:07:15,686
A składa się ona z najbardziej
wyrafinowanych zwierząt na świecie.

53
00:07:19,440 --> 00:07:22,109
Najpierw mamy małpy człowiekowate.

54
00:07:22,985 --> 00:07:24,862
Szympansy,

55
00:07:25,404 --> 00:07:26,947
bonobo,

56
00:07:27,823 --> 00:07:29,742
trzy gatunki orangutanów…

57
00:07:31,744 --> 00:07:33,537
dwa rodzaje goryli

58
00:07:34,872 --> 00:07:38,125
i jeden gatunek człowieka.

59
00:07:39,001 --> 00:07:42,338
Dzielimy wyjątkowe cechy.

60
00:07:43,756 --> 00:07:45,966
Dzięki specjalnemu stawowi barkowemu

61
00:07:46,592 --> 00:07:48,761
możemy zwisać na rękach

62
00:07:49,553 --> 00:07:52,139
i sięgać po owoce na czubkach gałęzi.

63
00:07:54,141 --> 00:07:56,810
I możemy się huśtać.

64
00:07:59,021 --> 00:08:02,983
Żadna małpa
w Afryce czy Azji tego nie zrobi.

65
00:08:04,985 --> 00:08:09,990
Ogony nie pomagają podczas huśtania się,
więc człekokształtne ich nie mają.

66
00:08:11,534 --> 00:08:15,412
Prawdziwymi królami huśtania są gibony.

67
00:08:18,457 --> 00:08:20,251
Do gibonowatych należy

68
00:08:21,168 --> 00:08:25,172
co najmniej 18 różnych gatunków
żyjących w azjatyckich dżunglach.

69
00:08:28,050 --> 00:08:29,843
Mają rozmiary podobne do małp

70
00:08:30,386 --> 00:08:32,137
i są bardzo zwinne.

71
00:08:44,275 --> 00:08:47,903
Człekokształtne mają większe mózgi i ciała
od większości małp.

72
00:08:51,323 --> 00:08:57,288
A rozmiary człowiekowatych
osiągnęły zupełnie nowy poziom.

73
00:08:59,331 --> 00:09:01,333
Czasem może to stwarzać problemy.

74
00:09:04,086 --> 00:09:07,423
SEPILOK, MALEZJA

75
00:09:10,426 --> 00:09:15,431
Orangutany to największe zwierzęta
żyjące na drzewach.

76
00:09:17,433 --> 00:09:21,520
Dorosłe samce ważą około 77 kilogramów,

77
00:09:22,354 --> 00:09:24,565
podobnie jak dorośli ludzie.

78
00:09:27,985 --> 00:09:30,529
Wyobraź sobie, że twój tata tak robi.

79
00:09:38,370 --> 00:09:43,667
Ten młody orangutan wciąż doskonali
swoją technikę wspinaczkową.

80
00:09:47,171 --> 00:09:51,091
Orangutany ewoluowały wśród tygrysów.

81
00:09:58,140 --> 00:10:02,811
Opracowały więc wyjątkowy sposób,
by nie zbliżać się do ziemi.

82
00:10:28,587 --> 00:10:32,383
Skok o tyczce nie wymaga wiele wysiłku

83
00:10:32,966 --> 00:10:36,637
i pozwala najlepiej wykorzystać
znaczną wagę.

84
00:10:56,573 --> 00:10:59,576
Wspinanie się po gigantycznych drzewach

85
00:10:59,660 --> 00:11:01,537
jest trudniejsze

86
00:11:02,371 --> 00:11:04,248
i bardziej ryzykowne.

87
00:11:10,671 --> 00:11:14,675
Te drzewa są wyższe
niż dwudziestopiętrowe budynki.

88
00:11:20,264 --> 00:11:22,808
A najlepsze owoce

89
00:11:23,767 --> 00:11:25,769
często są wysoko w koronach drzew.

90
00:11:28,981 --> 00:11:31,900
Nawet orangutany popełniają błędy.

91
00:11:37,781 --> 00:11:40,242
Wiele z nich ma zagojone złamania,

92
00:11:41,285 --> 00:11:43,412
pamiątkę po poprzednich upadkach.

93
00:12:13,066 --> 00:12:17,196
Ale orangutany szybko się uczą.

94
00:12:20,824 --> 00:12:24,912
Nie tylko pamiętają,
gdzie znaleźć najlepsze jedzenie…

95
00:12:27,206 --> 00:12:32,628
ale tworzą trójwymiarowe mapy mentalne
najbezpieczniejszych dróg do celu.

96
00:12:39,885 --> 00:12:42,679
PARK NARODOWY KIBALE, UGANDA

97
00:12:42,763 --> 00:12:45,724
Dochodzi tu do głosu potęga mózgu.

98
00:12:48,769 --> 00:12:51,396
A kiedy skupia się on na pracy zespołowej,

99
00:12:52,105 --> 00:12:54,983
wyniki są niesamowite.

100
00:13:01,198 --> 00:13:05,077
Mama z młodym podążają za grupą samców.

101
00:13:10,374 --> 00:13:11,875
Szukają jedzenia.

102
00:13:14,253 --> 00:13:16,922
Ale to nie jest zwykła wyprawa.

103
00:13:32,104 --> 00:13:35,190
Szympansy uwielbiają mięso.

104
00:13:41,947 --> 00:13:46,493
Zawiera składniki odżywcze,
których nie ma w diecie wegetariańskiej.

105
00:13:54,126 --> 00:13:57,045
Mama i młode liczą na swoją działkę.

106
00:14:05,012 --> 00:14:07,472
Niełatwo złapać gerezankę rudą.

107
00:14:09,182 --> 00:14:14,062
Ale pracując razem,
szympansy zwiększają swoje szanse.

108
00:14:45,344 --> 00:14:48,138
Te dwa samce stanowią barykadę.

109
00:14:48,221 --> 00:14:50,766
Odcinają drogi ucieczki.

110
00:14:51,725 --> 00:14:54,603
Kolejny zastawia zasadzkę.

111
00:14:56,813 --> 00:14:59,441
Teraz można rozpocząć pościg.

112
00:15:50,283 --> 00:15:53,036
Ta niezwykła współpraca

113
00:15:53,120 --> 00:15:55,747
przynosi sukces
w 80 procentach przypadków.

114
00:15:56,248 --> 00:15:59,167
To o wiele lepiej niż u kotów drapieżnych.

115
00:16:01,086 --> 00:16:04,965
Ale te szympansy
są tak uzdolnionymi myśliwymi,

116
00:16:05,048 --> 00:16:08,385
że zdziesiątkowały
miejscową populację małp.

117
00:16:10,262 --> 00:16:14,725
Ludzie nie są jedynymi człekokształtnymi
zdolnymi do przesady.

118
00:16:17,185 --> 00:16:18,937
O mięso jest coraz trudniej,

119
00:16:19,521 --> 00:16:22,607
więc jest jeszcze cenniejsze.

120
00:16:27,654 --> 00:16:30,365
Jeśli go nie masz, musisz o nie błagać.

121
00:16:32,492 --> 00:16:34,411
I musisz to zrobić grzecznie.

122
00:16:40,000 --> 00:16:42,169
Mięso to coś więcej niż jedzenie.

123
00:16:42,252 --> 00:16:44,004
To społeczna waluta.

124
00:16:46,757 --> 00:16:48,383
Bycie dobrym myśliwym

125
00:16:49,217 --> 00:16:52,596
to kolejny sposób
na wspinanie się po drabinie społecznej.

126
00:16:58,435 --> 00:17:01,730
Sukces samca
u człekokształtnych często zależy

127
00:17:01,813 --> 00:17:04,649
od jego zdolności
do zdobywania pożywienia.

128
00:17:14,701 --> 00:17:18,497
PARK NARODOWY KHAO YAI, TAJLANDIA

129
00:17:22,000 --> 00:17:24,461
Gibony białorękie.

130
00:17:33,345 --> 00:17:36,098
Jak wielu z nas, żyją w parach.

131
00:17:39,476 --> 00:17:43,355
Codziennie wyśpiewują sobie miłość.

132
00:17:45,774 --> 00:17:49,444
Ale jak wiemy, związki bywają

133
00:17:50,779 --> 00:17:51,863
skomplikowane.

134
00:17:58,120 --> 00:18:00,914
Czterolatek o ciemnej sierści…

135
00:18:05,418 --> 00:18:07,671
i jego starszy brat blondyn.

136
00:18:09,673 --> 00:18:11,716
Niedawno stracili ojca.

137
00:18:13,718 --> 00:18:14,678
Przez niego.

138
00:18:19,432 --> 00:18:24,437
W wielu rodzinach zwierząt
nowi ojczymowie zaniedbują, znęcają się,

139
00:18:24,521 --> 00:18:29,317
a nawet zabijają istniejące młode,
by wychować własne.

140
00:18:32,946 --> 00:18:36,158
Ale teraz rodzeństwo potrzebuje pomocy,

141
00:18:37,742 --> 00:18:40,662
a ich ojczym to jedyna opcja.

142
00:18:44,166 --> 00:18:47,711
O tej porze roku niewiele drzew owocuje.

143
00:18:50,463 --> 00:18:52,215
W okolicy tylko jedno.

144
00:18:54,467 --> 00:18:56,469
Na skraju ich terytorium,

145
00:18:57,637 --> 00:18:59,306
w pobliżu wrogów.

146
00:19:03,185 --> 00:19:06,021
Rodzina skrada się ostrożnie.

147
00:19:17,866 --> 00:19:20,577
Samiec z rywalizującej grupy.

148
00:19:36,468 --> 00:19:38,428
Blokuje im drogę.

149
00:19:47,145 --> 00:19:50,607
Ojczym próbuje zastraszyć wroga okrzykami.

150
00:19:56,071 --> 00:19:58,531
Ale rywal nic sobie z tego nie robi.

151
00:20:05,872 --> 00:20:07,374
Ojczym atakuje.

152
00:20:09,501 --> 00:20:10,502
Wróg panikuje.

153
00:20:36,278 --> 00:20:37,696
Ojczym się zbliża.

154
00:20:46,663 --> 00:20:49,499
Ryzykuje ostateczny, desperacki atak.

155
00:21:06,808 --> 00:21:11,521
Ojczym zapewnił cenny posiłek
swojej nowej rodzinie.

156
00:21:23,158 --> 00:21:25,201
Może jednak nie jest taki zły.

157
00:21:30,081 --> 00:21:34,461
Gibony często okazują pasierbom
zadziwiającą czułość.

158
00:21:40,508 --> 00:21:41,926
Kto wie?

159
00:21:42,010 --> 00:21:44,971
Pewnego dnia on też może
potrzebować ich wsparcia.

160
00:21:48,308 --> 00:21:50,560
Opłaca się planować długoterminowo.

161
00:21:52,354 --> 00:21:55,148
Większość człekokształtnych
dożywa ponad 40 lat.

162
00:21:57,525 --> 00:22:00,862
A życie rodzinne bywa skomplikowane.

163
00:22:03,031 --> 00:22:07,452
Zwłaszcza dla największego
członka rodziny.

164
00:22:09,913 --> 00:22:13,666
NIEPRZENIKNIONY LAS BWINDI, UGANDA

165
00:22:24,135 --> 00:22:25,929
Goryl górski.

166
00:22:32,143 --> 00:22:33,853
To srebrnogrzbiety.

167
00:22:35,730 --> 00:22:37,232
Głowa rodziny.

168
00:22:40,026 --> 00:22:41,986
A to niezła rodzina.

169
00:22:43,780 --> 00:22:45,365
Cztery żony…

170
00:22:47,367 --> 00:22:49,369
trójka nastolatków…

171
00:22:51,579 --> 00:22:52,789
dwoje małych dzieci…

172
00:22:57,627 --> 00:22:59,462
i zrzędliwy dziadek.

173
00:23:12,392 --> 00:23:16,354
Tata to dwustukilogramowy przystojniak…

174
00:23:18,773 --> 00:23:21,151
uzbrojony w ogromne kły.

175
00:23:23,778 --> 00:23:27,365
Ale to zadziwiająco łagodny olbrzym,

176
00:23:28,032 --> 00:23:31,161
niemal stuprocentowy wegetarianin.

177
00:23:32,996 --> 00:23:35,373
To najłatwiejsza opcja w tym lesie.

178
00:23:37,959 --> 00:23:42,964
Gdy jesteś głodny,
wystarczy tylko sięgnąć.

179
00:23:45,049 --> 00:23:48,052
To jak życie w salaterce.

180
00:23:56,769 --> 00:24:01,691
Ale jeśli jesz tyle warzyw,
potrzebujesz czasu, by je przetrawić.

181
00:24:07,530 --> 00:24:12,368
Goryle górskie spędzają co najmniej
jedną trzecią dnia na odpoczynku.

182
00:24:13,953 --> 00:24:15,246
Przynajmniej próbują.

183
00:24:25,381 --> 00:24:26,966
Muchy to utrapienie,

184
00:24:28,092 --> 00:24:30,762
a dzieci są jeszcze gorsze.

185
00:25:11,386 --> 00:25:14,138
Mimo wizerunku twardziela,

186
00:25:15,223 --> 00:25:17,350
tata ma miękkie serce.

187
00:25:26,943 --> 00:25:28,403
Ale od czasu do czasu

188
00:25:30,029 --> 00:25:31,197
musi walczyć

189
00:25:31,906 --> 00:25:33,199
o to, co kocha.

190
00:25:38,288 --> 00:25:39,914
Wtedy rozmiar

191
00:25:40,873 --> 00:25:42,875
naprawdę ma znaczenie.

192
00:25:46,921 --> 00:25:47,964
Rywal

193
00:25:49,841 --> 00:25:51,801
i jego oddział.

194
00:26:08,568 --> 00:26:10,320
Tata ma wiele do stracenia.

195
00:26:12,572 --> 00:26:14,699
Jego żony mogą zostać odebrane,

196
00:26:15,617 --> 00:26:17,785
a dzieci zabite.

197
00:26:19,829 --> 00:26:22,498
Walka może kosztować go życie.

198
00:26:30,506 --> 00:26:34,719
Czasem pokaz siły wystarczy,
by odstraszyć wrogów.

199
00:26:45,480 --> 00:26:47,482
Tata próbuje ich przegonić.

200
00:26:49,233 --> 00:26:52,987
Ale rywal ma wsparcie. Całą swoją rodzinę.

201
00:26:59,077 --> 00:27:00,495
Intruz naciera.

202
00:27:06,292 --> 00:27:09,379
Tata nie może sobie pozwolić
na okazanie słabości.

203
00:27:14,634 --> 00:27:16,094
Rywal się wycofuje.

204
00:27:35,738 --> 00:27:39,909
Tata może wrócić
do ukochanego życia rodzinnego.

205
00:27:48,376 --> 00:27:52,046
Miłość najlepiej wyraża się przez dotyk.

206
00:27:56,259 --> 00:27:58,344
Wzajemna pielęgnacja to spoiwo,

207
00:27:58,428 --> 00:28:01,139
które łączy
społeczeństwo człekokształtnych.

208
00:28:08,312 --> 00:28:11,023
To przysługa, która pomaga

209
00:28:11,733 --> 00:28:13,109
nawiązywać przyjaźnie.

210
00:28:16,362 --> 00:28:19,449
Wykonana z wielką starannością…

211
00:28:22,285 --> 00:28:26,038
wywołuje przypływ endorfin.

212
00:28:29,917 --> 00:28:34,130
Człekokształtne to uwielbiają,
jak i towarzystwo, które się z tym łączy.

213
00:28:38,217 --> 00:28:41,846
{\an8}To zaskakujące, że jeden członek
rodziny człekokształtnych

214
00:28:41,929 --> 00:28:43,723
{\an8}spędza większość życia sam.

215
00:28:43,848 --> 00:28:46,225
{\an8}PARK NARODOWY GUNUNG PALUNG, INDONEZJA

216
00:28:52,106 --> 00:28:55,067
Orangutan borneański.

217
00:28:56,652 --> 00:29:01,783
Tylko w pełni dojrzałe samce
mają takie kołnierze policzkowe.

218
00:29:04,035 --> 00:29:08,039
Podobno pomagają ukierunkować
dalekie nawoływania.

219
00:29:21,135 --> 00:29:24,347
Odzywa się do innych orangutanów

220
00:29:24,931 --> 00:29:26,933
rozsianych po całym lesie.

221
00:29:42,490 --> 00:29:48,287
Niektórzy naukowcy uważają,
że orangutany żyły ze sobą jak goryle,

222
00:29:49,455 --> 00:29:55,044
a samce z kołnierzami
strzegły małych grup samic

223
00:29:55,127 --> 00:29:56,504
jak srebrnogrzbiete.

224
00:29:58,923 --> 00:30:01,968
Ale cztery miliony lat temu

225
00:30:02,677 --> 00:30:04,178
klimat się zmienił.

226
00:30:05,263 --> 00:30:08,516
Drzewa nie owocowały już co roku.

227
00:30:09,976 --> 00:30:12,645
Wiele zwierząt cierpiało z głodu.

228
00:30:16,107 --> 00:30:17,483
By znaleźć pokarm,

229
00:30:18,067 --> 00:30:22,363
rodziny orangutanów
rozdzieliły się i rozproszyły.

230
00:30:34,041 --> 00:30:36,752
Teraz żyją samotnie.

231
00:30:40,298 --> 00:30:42,508
Choć nie do końca.

232
00:30:45,845 --> 00:30:49,682
To dziecko ma tylko miesiąc.

233
00:30:51,350 --> 00:30:54,896
Zostanie z mamą przez osiem lat.

234
00:30:57,648 --> 00:31:00,359
Najdłuższe dzieciństwo
wśród człekokształtnych.

235
00:31:01,027 --> 00:31:02,028
Poza nami.

236
00:31:08,618 --> 00:31:13,497
Nauczenie sekretów przetrwania
zajmuje dużo czasu.

237
00:31:19,921 --> 00:31:22,173
Które kwiaty są jadalne.

238
00:31:30,723 --> 00:31:34,018
Jak wydobyć termity
ze spróchniałego drewna.

239
00:31:40,399 --> 00:31:44,737
I gdzie znaleźć owocujące drzewa
w trudnych czasach.

240
00:32:02,463 --> 00:32:05,132
Nawoływanie samca
pozostaje bez odpowiedzi.

241
00:32:10,262 --> 00:32:16,727
Czasem całymi dniami, a nawet tygodniami,
nie spotyka innego orangutana.

242
00:32:23,317 --> 00:32:26,362
Nikt nie wie, co czuje.

243
00:32:29,615 --> 00:32:31,784
Ale może od czasu do czasu,

244
00:32:32,535 --> 00:32:39,333
gdzieś głęboko w swoim DNA,
tęskni za dotykiem towarzysza.

245
00:32:48,050 --> 00:32:53,723
Czasem jednak nawet
najbardziej towarzyskie człekokształtne

246
00:32:53,806 --> 00:32:55,391
wolą być same.

247
00:33:01,147 --> 00:33:04,859
PARK NARODOWY KIBALE, UGANDA

248
00:33:08,404 --> 00:33:13,617
Dziś mama i dziecko
znaleźli ciszę i spokój.

249
00:33:15,327 --> 00:33:17,371
Na skraju swojego terytorium.

250
00:33:20,249 --> 00:33:24,462
Z dala od stresów
szympansiego społeczeństwa.

251
00:33:34,305 --> 00:33:35,723
Patrol graniczny.

252
00:33:37,433 --> 00:33:40,686
Samce z sąsiedniej grupy.

253
00:33:54,825 --> 00:33:56,035
Czujne.

254
00:34:00,664 --> 00:34:02,083
I ciche.

255
00:34:13,385 --> 00:34:18,140
Wyruszyły z misją przejęcia kontroli
nad drzewami owocowymi.

256
00:34:19,809 --> 00:34:22,978
Aby osiągnąć cel, są w stanie zabić.

257
00:34:26,816 --> 00:34:28,776
Młode nie są oszczędzane.

258
00:34:35,366 --> 00:34:37,201
Mama wie, że coś jest nie tak.

259
00:35:00,015 --> 00:35:01,600
Najlepiej zachować ciszę.

260
00:36:19,887 --> 00:36:21,180
Mało brakowało.

261
00:36:34,401 --> 00:36:37,738
Wojna jest tak samo
częścią życia szympansów,

262
00:36:37,821 --> 00:36:39,740
jak jest częścią naszego.

263
00:36:42,576 --> 00:36:46,914
Ale nie wszyscy nasi najbliżsi krewni
są tacy agresywni.

264
00:36:53,545 --> 00:36:56,215
Nad rzeką Kongo
żyje kolejny człekokształtny,

265
00:36:56,715 --> 00:37:00,719
z którym dzielimy 99 procent naszego DNA.

266
00:37:03,180 --> 00:37:05,391
WAMBA, DEMOKRATYCZNA REPUBLIKA KONGA

267
00:37:12,773 --> 00:37:17,820
Tak jak szympansy,
bonobo żyją w dużych społecznościach.

268
00:37:32,584 --> 00:37:38,382
Samce bonobo też okazują siłę,
by zastraszyć innych.

269
00:37:52,646 --> 00:37:56,358
Ten gość
naprawdę zachowuje się agresywnie.

270
00:38:04,825 --> 00:38:07,244
Samice mają już dość.

271
00:38:22,343 --> 00:38:26,472
Wśród bonobo
samice tworzą najsilniejsze sojusze.

272
00:38:28,891 --> 00:38:31,685
To daje im władzę.

273
00:38:36,899 --> 00:38:38,859
W przeciwieństwie do szympansic,

274
00:38:39,610 --> 00:38:42,071
nie są zdominowane przez samce.

275
00:38:44,573 --> 00:38:49,661
Młode bonobo będzie chronione
przed agresorami przez mamę.

276
00:38:51,872 --> 00:38:55,000
I raczej nie doświadczy wojny.

277
00:38:56,460 --> 00:39:01,048
Spotkania między społecznościami bonobo
są niemal zawsze pokojowe.

278
00:39:09,640 --> 00:39:11,850
Inaczej niż u szympansów.

279
00:39:13,102 --> 00:39:15,104
Nikt nie wie dlaczego.

280
00:39:25,572 --> 00:39:28,033
Gdy ten szympans będzie dorastał,

281
00:39:29,034 --> 00:39:33,539
będzie musiał stawić czoła zagrożeniom,
których nie poznają młode bonobo.

282
00:39:42,714 --> 00:39:47,803
Ale jak na człekokształtnego przystało,
daje z siebie wszystko.

283
00:39:50,931 --> 00:39:52,266
Kto wie?

284
00:39:52,349 --> 00:39:55,436
To może być początek pięknej przyjaźni,

285
00:39:56,687 --> 00:39:58,147
która przetrwa dekady.

286
00:40:03,861 --> 00:40:05,446
Ale przyszłość ich

287
00:40:06,071 --> 00:40:07,906
i całej rodziny

288
00:40:08,740 --> 00:40:09,867
jest w rękach

289
00:40:11,118 --> 00:40:13,787
najpotężniejszego człekokształtnego.

290
00:40:16,582 --> 00:40:19,126
Zabijamy naszych dzikich kuzynów.

291
00:40:20,878 --> 00:40:22,379
Zamykamy ich w klatkach.

292
00:40:24,631 --> 00:40:26,467
Niszczymy ich domy.

293
00:40:31,638 --> 00:40:35,184
Jednak nawet w obliczu takich przeciwności

294
00:40:36,143 --> 00:40:40,481
człekokształtne potrafią nas zadziwić.

295
00:40:42,191 --> 00:40:45,319
BOSSOU, GWINEA

296
00:40:45,402 --> 00:40:48,655
Otoczony ludzkimi osiedlami,

297
00:40:48,739 --> 00:40:54,369
odosobniony fragment lasu
o szerokości zaledwie tuzina boisk.

298
00:40:57,206 --> 00:41:01,502
To dom dla niezwykłej grupy szympansów.

299
00:41:06,840 --> 00:41:11,887
Niemal codziennie muszą
zapuszczać się w nasz świat.

300
00:41:46,797 --> 00:41:51,260
Możemy sobie tylko wyobrazić,
jak szympansy nas postrzegają.

301
00:42:00,060 --> 00:42:03,605
Mają powody, by zachowywać ostrożność.

302
00:42:13,115 --> 00:42:16,535
Ale mają nadzieję na wspaniałe nagrody.

303
00:42:24,251 --> 00:42:28,630
Uprawiane tu owoce, tak bogate w cukier,

304
00:42:29,548 --> 00:42:31,550
że smakują jak niebo w gębie.

305
00:43:00,662 --> 00:43:04,958
Te szympansy nauczyły się
skradać wokół ludzi

306
00:43:07,377 --> 00:43:11,965
i czerpać jak najwięcej
z tego nowego, pełnego wyzwań, świata.

307
00:43:15,052 --> 00:43:16,762
Owoce olejowca gwinejskiego.

308
00:43:17,763 --> 00:43:22,643
Najlepszy jest ich miąższ
napakowany białkiem i kaloriami.

309
00:43:24,978 --> 00:43:26,313
Jest jeden problem.

310
00:43:28,982 --> 00:43:31,777
Tę ucztę otacza twarda skorupa.

311
00:43:34,988 --> 00:43:38,408
Dotarcie do niej wymaga pomysłowości.

312
00:43:56,218 --> 00:43:58,845
Łupanie orzechów to dla nas prościzna,

313
00:44:00,055 --> 00:44:02,391
ale jeśli chodzi o zachowanie zwierząt,

314
00:44:03,266 --> 00:44:05,644
to prawdziwa rewolucja.

315
00:44:13,652 --> 00:44:16,363
Człekokształtne stoją na czele

316
00:44:16,905 --> 00:44:20,409
elitarnego klubu użytkowników narzędzi.

317
00:44:23,453 --> 00:44:25,956
Tworzą gniazda.

318
00:44:31,670 --> 00:44:32,713
Parasole.

319
00:44:37,676 --> 00:44:39,678
Sondy.

320
00:44:43,306 --> 00:44:45,475
A nawet włócznie.

321
00:44:52,232 --> 00:44:55,902
Ta grupa z Bossou jest wyjątkowa.

322
00:45:00,282 --> 00:45:04,453
Opracowała więcej niż jedno narzędzie
do eksploatowania naszych upraw.

323
00:45:06,621 --> 00:45:11,084
Oprócz młotków i kowadeł
wynalazła też coś takiego.

324
00:45:13,003 --> 00:45:14,129
Tłuczek.

325
00:45:17,257 --> 00:45:19,634
Używają go do miażdżenia serc palmowych,

326
00:45:20,385 --> 00:45:21,887
by łatwiej je było zjeść.

327
00:45:24,181 --> 00:45:27,851
To zachowanie charakterystyczne
tylko dla tej społeczności.

328
00:45:32,689 --> 00:45:36,735
Jej członkowie nauczyli się nawet
rozbrajać pułapki kłusowników,

329
00:45:36,818 --> 00:45:40,322
które wyrządzają wiele szkód
wśród innych szympansów.

330
00:45:43,158 --> 00:45:46,077
Mimo tych wielkich osiągnięć,

331
00:45:46,995 --> 00:45:48,705
ich liczba wciąż maleje.

332
00:45:50,248 --> 00:45:53,835
Zostało tylko siedem szympansów z Bossou.

333
00:45:58,256 --> 00:46:02,093
Młody, jedyny w grupie,

334
00:46:03,720 --> 00:46:05,430
tęskni za towarzyszami zabaw.

335
00:46:16,107 --> 00:46:18,485
Pascal Goumi jest miejscowym,

336
00:46:19,319 --> 00:46:21,613
ale nie stanowi dla nich zagrożenia.

337
00:46:26,076 --> 00:46:30,789
Jako badacz terenowy
zna tego szympansa od urodzenia.

338
00:46:34,084 --> 00:46:35,544
Można powiedzieć,

339
00:46:36,127 --> 00:46:37,796
że się zaprzyjaźnili.

340
00:46:42,050 --> 00:46:46,179
Przyjaźń jest tak ważna
dla powodzenia człekokształtnych,

341
00:46:46,263 --> 00:46:49,933
że może nawet przekroczyć
granice gatunków.

342
00:46:56,773 --> 00:47:01,152
Ale ludzie zdominowali planetę.

343
00:47:05,907 --> 00:47:09,452
Zostawiliśmy niewiele miejsca
innym człekokształtnym.

344
00:47:12,873 --> 00:47:16,585
Zapomnieliśmy,
że mamy obowiązek dbać o siebie.

345
00:47:20,881 --> 00:47:25,051
W końcu to też nasza rodzina.

346
00:48:13,391 --> 00:48:15,268
Napisy: Tomasz Suchoń