1
00:00:06,257 --> 00:00:11,345
EEN NETFLIX-DOCUMENTAIREREEKS

2
00:00:21,898 --> 00:00:24,692
Onze eigen dierenfamilie.

3
00:00:32,658 --> 00:00:33,659
Slim.

4
00:00:40,875 --> 00:00:41,793
Gevoelig.

5
00:00:44,128 --> 00:00:48,091
Hoe meer we
onze wilde verwanten leren kennen…

6
00:00:51,886 --> 00:00:55,890
…hoe meer we ontdekken
hoe buitengewoon ze zijn.

7
00:01:02,814 --> 00:01:06,400
Mensapen zijn niet alleen
meester in het spel van overleven…

8
00:01:07,151 --> 00:01:10,404
…ze hebben de spelregels geherdefinieerd.

9
00:01:13,449 --> 00:01:16,119
MENSAPEN

10
00:01:23,751 --> 00:01:24,794
De jungle.

11
00:01:28,005 --> 00:01:31,217
De geboorteplaats van
de familie der mensapen…

12
00:01:32,969 --> 00:01:37,515
…en het domein van
alle wilde mensapen die nu leven.

13
00:01:38,558 --> 00:01:42,770
KIBALE
OEGANDA

14
00:01:46,649 --> 00:01:48,901
En waar dit kleine ventje…

15
00:01:49,610 --> 00:01:51,320
…nog geen twee jaar oud…

16
00:01:51,988 --> 00:01:53,990
…leert te overleven.

17
00:01:57,743 --> 00:01:59,745
Hij is een chimpansee.

18
00:02:01,038 --> 00:02:03,457
Onze naaste dierlijke verwant.

19
00:02:07,795 --> 00:02:13,301
Wat hij in de komende maanden ontdekt,
zal zijn hele leven vormgeven.

20
00:02:16,554 --> 00:02:20,600
Hij leeft in een gemeenschap
van meer dan 150 chimpansees…

21
00:02:20,683 --> 00:02:23,603
…en heeft weinig te vrezen
van andere dieren.

22
00:02:25,438 --> 00:02:28,900
Zijn grootste uitdaging
zal komen van zijn eigen soort.

23
00:02:35,072 --> 00:02:38,451
Net als wij hebben chimpansees
verschillende karakters.

24
00:02:42,455 --> 00:02:45,625
Hij moet weten wie hij kan vertrouwen.

25
00:02:51,964 --> 00:02:54,926
Mama's vrienden zijn
behulpzaam en vriendelijk.

26
00:02:57,053 --> 00:02:59,722
En met de grotere kinderen
kun je leuk spelen.

27
00:03:02,642 --> 00:03:06,479
Het zijn de volwassen mannetjes
voor wie hij moet uitkijken.

28
00:03:08,397 --> 00:03:12,735
Deze twee oudere kerels zijn altijd samen
en zijn altijd aardig voor hem.

29
00:03:19,492 --> 00:03:20,618
Maar dit…

30
00:03:21,869 --> 00:03:23,037
…is een pestkop.

31
00:03:39,053 --> 00:03:41,013
Hij probeert status te krijgen…

32
00:03:43,849 --> 00:03:47,228
…door middel van
een campagne van intimidatie.

33
00:04:16,382 --> 00:04:20,636
Voor chimpansees hoort geweld
bij het leven.

34
00:04:24,890 --> 00:04:28,728
Maar er zit meer dan pure wreedheid
achter deze machtsstrijd.

35
00:04:29,979 --> 00:04:34,442
En de baby zal getuige zijn
van iets opmerkelijks.

36
00:04:37,945 --> 00:04:41,741
Geen van de twee oudere mannetjes
is zo groot als de pestkop.

37
00:04:46,537 --> 00:04:50,124
Maar toch weigeren ze zich te onderwerpen.

38
00:05:23,532 --> 00:05:26,911
De pestkop is te sterk,
dus het eerste mannetje vlucht.

39
00:05:28,579 --> 00:05:30,539
Maar zijn maatje komt aanstormen.

40
00:05:35,461 --> 00:05:37,338
En nu is de eerste terug.

41
00:05:40,633 --> 00:05:42,718
De pestkop kan ze niet allebei aan.

42
00:05:42,802 --> 00:05:45,137
Tijd om te vluchten nu het nog kan.

43
00:05:54,313 --> 00:05:56,440
Eén van de twee is gewond geraakt.

44
00:06:01,362 --> 00:06:03,280
Maar hij zal niet alleen lijden.

45
00:06:22,800 --> 00:06:25,010
In deze dierengemeenschap…

46
00:06:27,096 --> 00:06:30,724
…is het niet nodig om
de grootste of meest agressieve te zijn.

47
00:06:34,520 --> 00:06:35,646
Wat je nodig hebt…

48
00:06:36,230 --> 00:06:37,231
…zijn vrienden.

49
00:06:41,694 --> 00:06:44,196
Hoe meer bondgenoten, hoe beter.

50
00:06:49,034 --> 00:06:50,703
Maar hoe je die maakt…

51
00:06:50,786 --> 00:06:52,746
…hangt af van je persoonlijkheid.

52
00:06:55,207 --> 00:06:58,961
Een baby moet zijn eigen weg vinden…

53
00:06:59,044 --> 00:07:03,174
…om een succesvol lid
van de mensapenfamilie te worden.

54
00:07:09,680 --> 00:07:15,811
Een familie met
de meest geavanceerde dieren op aarde.

55
00:07:19,440 --> 00:07:22,109
Eerst heb je de grote mensapen.

56
00:07:22,985 --> 00:07:24,862
De chimpansee.

57
00:07:25,404 --> 00:07:26,947
De bonobo.

58
00:07:27,823 --> 00:07:29,742
Drie soorten orang-oetan.

59
00:07:31,744 --> 00:07:33,537
Twee soorten gorilla's.

60
00:07:34,872 --> 00:07:38,125
En één soort mensen.

61
00:07:39,001 --> 00:07:42,338
We delen allemaal
een aantal unieke eigenschappen.

62
00:07:43,923 --> 00:07:48,761
Dankzij een speciaal schoudergewricht
kunnen we aan onze armen hangen…

63
00:07:49,553 --> 00:07:52,139
…en fruit van
't uiteinde van takken pakken.

64
00:07:54,141 --> 00:07:56,810
En we kunnen slingeren.

65
00:07:59,021 --> 00:08:02,983
Geen enkele aap in Afrika of Azië kan dit.

66
00:08:04,985 --> 00:08:08,239
Een staart helpt niet
met balans als je slingert…

67
00:08:08,322 --> 00:08:10,115
…dus mensapen hebben die niet.

68
00:08:11,534 --> 00:08:15,412
De echte koningen van de <i>swing</i>
zijn de gibbons.

69
00:08:18,415 --> 00:08:20,251
Ook bekend als kleine mensapen.

70
00:08:21,168 --> 00:08:25,172
Er leven minstens 18 soorten
in de jungles van Azië.

71
00:08:28,050 --> 00:08:32,137
Ze zijn meer van het formaat 'aap',
en zeer behendig.

72
00:08:44,400 --> 00:08:48,153
Mensapen hebben grotere hersenen
en lichamen dan de meeste apen.

73
00:08:51,323 --> 00:08:57,288
En de grote mensapen geven formaat
een hele nieuwe betekenis.

74
00:08:59,331 --> 00:09:01,333
En dat kan soms lastig zijn.

75
00:09:03,168 --> 00:09:07,423
SEPILOK
MALEISIË

76
00:09:10,426 --> 00:09:15,431
Orang-oetans zijn de grootste
van alle in bomen levende dieren.

77
00:09:17,433 --> 00:09:21,520
Volwassen mannetjes wegen zo'n 77 kilo.

78
00:09:22,354 --> 00:09:24,565
Vergelijkbaar met een volwassen mens.

79
00:09:27,985 --> 00:09:30,529
Stel je voor dat je vader dit zou doen.

80
00:09:38,370 --> 00:09:40,289
Deze jonge orang-oetan…

81
00:09:40,372 --> 00:09:43,667
…is zijn klimtechniek
nog aan het perfectioneren.

82
00:09:47,171 --> 00:09:51,091
Orang-oetans evolueerden
zij aan zij met tijgers.

83
00:09:58,140 --> 00:10:02,811
Dus ontwikkelden ze een unieke manier
om van de grond te blijven.

84
00:10:28,587 --> 00:10:32,383
Polsstokspringen vereist
weinig inspanning…

85
00:10:32,966 --> 00:10:36,637
…en haalt het meeste
uit het zijn van een zwaargewicht.

86
00:10:56,573 --> 00:11:01,537
Maar woudreuzen beklimmen
vergt meer inspanning…

87
00:11:02,371 --> 00:11:04,248
…en is riskanter.

88
00:11:10,671 --> 00:11:14,675
Deze bomen zijn hoger
dan een gebouw van 20 verdiepingen.

89
00:11:20,264 --> 00:11:22,808
En vaak zit het beste fruit…

90
00:11:23,767 --> 00:11:25,769
…hoog in het bladerdak.

91
00:11:28,981 --> 00:11:31,900
Zelfs orang-oetans maken fouten.

92
00:11:37,781 --> 00:11:40,242
Velen hebben genezen botbreuken.

93
00:11:41,285 --> 00:11:43,579
Het overblijfsel van oude valpartijen.

94
00:12:13,066 --> 00:12:17,196
Maar orang-oetans kunnen goed leren.

95
00:12:20,824 --> 00:12:24,912
Ze onthouden niet alleen
waar ze het beste voedsel kunnen vinden…

96
00:12:27,206 --> 00:12:32,628
…ze maken driedimensionale mentale kaarten
van de veiligste routes om daar te komen.

97
00:12:38,675 --> 00:12:42,679
KIBALE
OEGANDA

98
00:12:42,763 --> 00:12:45,724
Intelligentie is een gamechanger.

99
00:12:48,769 --> 00:12:51,396
En als het gericht is op teamwork…

100
00:12:52,105 --> 00:12:54,983
…zijn de resultaten indrukwekkend.

101
00:13:01,198 --> 00:13:05,077
Mama en baby volgen
een groep mannelijke chimpansees.

102
00:13:10,374 --> 00:13:11,875
Ze zoeken voedsel.

103
00:13:14,253 --> 00:13:16,922
Maar dit is geen
normale zoektocht naar eten.

104
00:13:32,104 --> 00:13:35,190
Chimpansees houden van vlees.

105
00:13:41,947 --> 00:13:46,493
Het bevat voedingsstoffen die niet
in hun vaste, vegetarische dieet zitten.

106
00:13:54,126 --> 00:13:57,045
Mama en baby hopen
op een deel van de buit.

107
00:14:04,970 --> 00:14:07,890
Rode franjeapen laten zich lastig vangen.

108
00:14:09,182 --> 00:14:14,062
Maar door samen te werken,
vergroten de chimpansees hun kansen.

109
00:14:45,344 --> 00:14:50,766
Deze twee blokkeren de weg
en snijden de vluchtroutes af.

110
00:14:51,725 --> 00:14:54,811
Een ander gaat vooruit
om de hinderlaag te leggen.

111
00:14:56,813 --> 00:14:59,441
Nu kan de jager toeslaan.

112
00:15:50,283 --> 00:15:55,747
Dit uitstekende teamwork
leidt tot een succespercentage van 80%…

113
00:15:56,748 --> 00:15:59,167
…veel beter dan welke grote kat dan ook.

114
00:16:01,086 --> 00:16:04,965
Maar deze chimpansees
zijn zulke productieve jagers…

115
00:16:05,048 --> 00:16:08,385
…dat ze de lokale apenpopulatie
bijna hebben uitgeroeid.

116
00:16:10,262 --> 00:16:14,725
Mensen zijn niet de enige mensapen
die in staat zijn tot buitensporigheid.

117
00:16:17,185 --> 00:16:22,607
Nu vlees moeilijker te vinden is,
is het nog kostbaarder.

118
00:16:27,654 --> 00:16:30,365
Als je het niet hebt, moet je bedelen.

119
00:16:32,492 --> 00:16:34,411
En dat moet je beleefd doen.

120
00:16:40,000 --> 00:16:44,004
Vlees is meer dan alleen eten.
Het is een sociaal betaalmiddel.

121
00:16:46,757 --> 00:16:48,383
Een goede jager worden…

122
00:16:49,342 --> 00:16:52,596
…is een andere manier
om de sociale ladder te beklimmen.

123
00:16:58,435 --> 00:17:01,730
Het succes van een mannelijke mensaap
hangt vaak af…

124
00:17:01,813 --> 00:17:04,649
…van zijn vermogen om te voorzien.

125
00:17:13,992 --> 00:17:18,497
KHAO YAI
THAILAND

126
00:17:22,501 --> 00:17:24,461
Withandgibbons.

127
00:17:33,345 --> 00:17:36,098
Net als velen van ons, leven ze in paren.

128
00:17:39,476 --> 00:17:43,355
Elke dag bezingen ze
hun liefde voor elkaar.

129
00:17:45,774 --> 00:17:49,444
Maar zoals we maar al te goed weten,
kunnen relaties…

130
00:17:50,779 --> 00:17:51,863
…ingewikkeld zijn.

131
00:17:58,120 --> 00:18:00,914
Een donker, vierjarig jong…

132
00:18:05,418 --> 00:18:07,671
…en zijn blonde, oudere broer.

133
00:18:09,673 --> 00:18:11,716
Onlangs verloren ze hun vader.

134
00:18:13,718 --> 00:18:14,678
Aan hem.

135
00:18:19,432 --> 00:18:21,268
In veel dierenfamilies…

136
00:18:21,351 --> 00:18:27,065
…verwaarlozen, pesten of vermoorden
nieuwe stiefvaders bestaande jongen zelfs…

137
00:18:27,149 --> 00:18:29,317
…om hun eigen jongen
groot te kunnen brengen.

138
00:18:32,946 --> 00:18:36,158
Maar op dit moment
hebben deze broers hulp nodig.

139
00:18:37,742 --> 00:18:40,662
En hun stiefvader is de enige optie.

140
00:18:44,166 --> 00:18:47,711
In deze tijd van het jaar
dragen maar weinig bomen vrucht.

141
00:18:50,463 --> 00:18:52,299
Er is er maar één beschikbaar.

142
00:18:54,467 --> 00:18:56,469
Aan de rand van hun territorium…

143
00:18:57,637 --> 00:18:59,431
…vlak naast hun vijanden.

144
00:19:03,185 --> 00:19:06,021
De familie nadert voorzichtig.

145
00:19:17,866 --> 00:19:20,577
Het mannetje van de naburige groep.

146
00:19:36,468 --> 00:19:38,428
Hij blokkeert hun route.

147
00:19:47,062 --> 00:19:50,690
Stiefvader probeert zijn vijand
te intimideren met zijn roep.

148
00:19:56,071 --> 00:19:58,531
Maar zijn buurman houdt stand.

149
00:20:05,872 --> 00:20:07,374
Stiefvader valt aan.

150
00:20:09,501 --> 00:20:11,127
Z'n vijand raakt in paniek.

151
00:20:36,194 --> 00:20:37,821
Stiefvader komt dichterbij.

152
00:20:46,663 --> 00:20:49,499
Hij waagt een laatste, wanhopige aanval.

153
00:21:06,808 --> 00:21:11,521
Stiefvader heeft een cruciaal maal
voor zijn nieuwe familie veiliggesteld.

154
00:21:23,116 --> 00:21:25,243
Misschien is hij zo slecht nog niet.

155
00:21:30,081 --> 00:21:34,461
Gibbons zijn vaak
verrassend teder naar hun stiefkinderen.

156
00:21:40,508 --> 00:21:41,926
Wie weet.

157
00:21:42,010 --> 00:21:44,971
Misschien heeft hij
ooit ook hun steun nodig.

158
00:21:48,308 --> 00:21:50,685
Het loont om op lange termijn te denken.

159
00:21:52,354 --> 00:21:55,148
De meeste mensapen
worden dik in de 40 jaar oud.

160
00:21:57,525 --> 00:22:00,862
En het gezinsleven kan ingewikkeld zijn.

161
00:22:03,031 --> 00:22:07,452
Zeker voor de allergrootste mensapen.

162
00:22:09,037 --> 00:22:13,666
BWINDI
OEGANDA

163
00:22:24,135 --> 00:22:25,929
Een berggorilla.

164
00:22:32,143 --> 00:22:33,853
Hij is een zilverrug…

165
00:22:35,730 --> 00:22:37,565
…en het hoofd van zijn familie.

166
00:22:40,026 --> 00:22:41,986
En wat een familie.

167
00:22:43,780 --> 00:22:45,365
Vier vrouwen…

168
00:22:47,367 --> 00:22:49,369
…drie pubers…

169
00:22:51,621 --> 00:22:52,789
…twee baby's…

170
00:22:57,627 --> 00:22:59,462
…en een chagrijnige opa.

171
00:23:12,392 --> 00:23:16,354
Papa is een kanjer van 200 kilo…

172
00:23:18,773 --> 00:23:21,151
…gewapend met enorme hoektanden.

173
00:23:23,778 --> 00:23:27,365
Maar hij is
een verrassend vriendelijke reus.

174
00:23:28,032 --> 00:23:31,161
Bijna 100% vegetarisch.

175
00:23:32,996 --> 00:23:35,373
Dat is de makkelijke optie in dit woud.

176
00:23:37,959 --> 00:23:42,964
Als je honger hebt,
hoef je alleen je hand uit te strekken.

177
00:23:45,049 --> 00:23:48,052
Alsof je in een saladekom leeft.

178
00:23:56,769 --> 00:23:59,189
Maar als je zoveel groente eet…

179
00:23:59,272 --> 00:24:01,816
…heb je tijd nodig om die te verteren.

180
00:24:07,530 --> 00:24:12,535
Berggorilla's brengen zeker
een derde van de dag rustend door.

181
00:24:13,953 --> 00:24:15,497
Dat proberen ze tenminste.

182
00:24:25,381 --> 00:24:26,966
De vliegen zijn irritant.

183
00:24:28,092 --> 00:24:30,762
En de kinderen zijn nog erger.

184
00:25:11,386 --> 00:25:14,138
Ondanks zijn stoere imago…

185
00:25:15,223 --> 00:25:17,350
…is papa van binnen een softie.

186
00:25:26,943 --> 00:25:28,403
Maar af en toe…

187
00:25:30,029 --> 00:25:33,199
…moet hij vechten voor waar hij van houdt.

188
00:25:38,288 --> 00:25:42,875
En dan doet grootte er echt toe.

189
00:25:46,921 --> 00:25:47,964
Een rivaal…

190
00:25:49,841 --> 00:25:51,801
…en zijn troep.

191
00:26:08,568 --> 00:26:10,361
Pap heeft zoveel te verliezen.

192
00:26:12,572 --> 00:26:14,699
Zijn vrouwen kunnen gestolen worden…

193
00:26:15,617 --> 00:26:17,785
…en zijn kinderen gedood.

194
00:26:19,829 --> 00:26:22,498
Een gevecht kan hem
zelfs zijn leven kosten.

195
00:26:30,506 --> 00:26:34,719
Soms is machtsvertoon genoeg
om vijanden af te schrikken.

196
00:26:45,480 --> 00:26:47,482
Papa probeert ze weg te jagen.

197
00:26:49,233 --> 00:26:52,987
Maar de rivaal heeft versterking.
Zijn hele familie.

198
00:26:59,077 --> 00:27:00,495
De rivaal valt aan.

199
00:27:06,292 --> 00:27:09,379
Papa kan zich
geen teken van zwakheid veroorloven.

200
00:27:14,634 --> 00:27:16,302
De rivaal trekt zich terug.

201
00:27:35,738 --> 00:27:39,909
Papa kan terugkeren
naar zijn geliefde gezinsleven.

202
00:27:48,376 --> 00:27:52,046
Een liefde die het best
uitgedrukt wordt door aanraking.

203
00:27:56,259 --> 00:28:01,139
Vlooien is de lijm die
de gemeenschap van mensapen samenhoudt.

204
00:28:08,312 --> 00:28:11,023
Het kan worden ingeruild voor vriendschap…

205
00:28:11,733 --> 00:28:13,109
…en gunsten.

206
00:28:16,362 --> 00:28:19,449
Het wordt gedaan
met veel zorg en aandacht…

207
00:28:22,285 --> 00:28:26,038
…en veroorzaakt
een golf van gelukshormonen.

208
00:28:29,917 --> 00:28:31,544
Mensapen verlangen ernaar…

209
00:28:31,627 --> 00:28:34,130
…en naar de vriendschap die het creëert.

210
00:28:38,217 --> 00:28:41,846
{\an8}Dus het is verrassend
dat één van de mensapen…

211
00:28:41,929 --> 00:28:44,515
{\an8}…veel van zijn leven alleen doorbrengt.

212
00:28:44,599 --> 00:28:46,225
{\an8}GUNUNG PALUNG
INDONESIË

213
00:28:52,106 --> 00:28:55,067
Een Borneose orang-oetan.

214
00:28:56,652 --> 00:29:01,783
Alleen volgroeide mannetjes
hebben deze wangplaten.

215
00:29:04,035 --> 00:29:08,039
Men denkt dat ze helpen hun roep
over lange afstand te projecteren.

216
00:29:21,135 --> 00:29:26,933
Hij zoekt contact met andere orang-oetans
die verspreid door het bos leven.

217
00:29:42,490 --> 00:29:47,161
Sommige wetenschappers denken
dat orang-oetans ooit samenleefden…

218
00:29:47,245 --> 00:29:48,704
…net als gorilla's…

219
00:29:49,455 --> 00:29:55,002
…waarbij deze mannetjes met wangplaten
een groepje vrouwtjes bewaakten…

220
00:29:55,086 --> 00:29:56,796
…net zoals zilverruggen doen.

221
00:29:58,923 --> 00:30:01,968
Toen, rond vier miljoen jaar geleden…

222
00:30:02,677 --> 00:30:04,178
…veranderde het klimaat.

223
00:30:05,263 --> 00:30:08,516
De bomen droegen niet langer
elk jaar vruchten.

224
00:30:09,976 --> 00:30:12,645
Veel dieren dreigden te verhongeren.

225
00:30:16,107 --> 00:30:21,028
Om genoeg voedsel te vinden,
gingen orang-oetanfamilies uit elkaar…

226
00:30:21,112 --> 00:30:22,613
…en verspreidden ze zich.

227
00:30:34,041 --> 00:30:36,752
Nu leven ze alleen.

228
00:30:40,298 --> 00:30:42,508
Hoewel, niet helemaal.

229
00:30:45,845 --> 00:30:49,682
Deze baby is pas een maand oud.

230
00:30:51,350 --> 00:30:54,896
Ze blijft acht jaar lang bij mama.

231
00:30:57,648 --> 00:31:00,151
De langste jeugd van alle mensapen…

232
00:31:01,027 --> 00:31:02,028
…op ons na.

233
00:31:08,618 --> 00:31:13,497
Het kost veel tijd om
alle geheimen van het overleven te leren.

234
00:31:19,921 --> 00:31:22,173
Welke bloemen goed zijn om te eten.

235
00:31:30,723 --> 00:31:34,018
Hoe je termieten uit rot hout krijgt.

236
00:31:40,399 --> 00:31:44,737
En waar je in zware tijden
bomen met vruchten vindt.

237
00:32:02,463 --> 00:32:05,257
De roep van het mannetje
blijft onbeantwoord.

238
00:32:10,262 --> 00:32:16,727
Hij kan dagen, zelfs weken doorbrengen
zonder een andere orang-oetan te zien.

239
00:32:23,317 --> 00:32:26,362
Niemand weet hoe hij zich voelt.

240
00:32:29,615 --> 00:32:31,909
Maar misschien voelt hij af en toe…

241
00:32:32,535 --> 00:32:35,955
…vanuit ergens diep in zijn mensapen-DNA…

242
00:32:36,038 --> 00:32:39,333
…het verlangen naar
de aanraking van een kameraad.

243
00:32:48,050 --> 00:32:53,723
Maar soms kiezen zelfs
de meest sociale mensapen ervoor…

244
00:32:53,806 --> 00:32:55,391
…om alleen te zijn.

245
00:33:00,062 --> 00:33:04,817
KIBALE
OEGANDA

246
00:33:08,404 --> 00:33:13,617
Vandaag hebben mama en de baby
een beetje rust gevonden…

247
00:33:15,327 --> 00:33:17,371
…aan de rand van hun territorium.

248
00:33:20,249 --> 00:33:24,462
Ver weg van de stress
van de chimpanseegemeenschap.

249
00:33:34,305 --> 00:33:35,723
Een grenspatrouille.

250
00:33:37,433 --> 00:33:40,686
Mannetjes van de naburige groep.

251
00:33:54,950 --> 00:33:56,035
Alert.

252
00:34:00,664 --> 00:34:02,083
Stil.

253
00:34:13,385 --> 00:34:18,140
Ze zijn op een missie
om meer fruitbomen te veroveren.

254
00:34:19,809 --> 00:34:22,978
En om dat te bereiken,
zijn ze in staat om te doden.

255
00:34:26,816 --> 00:34:28,776
Baby's worden niet gespaard.

256
00:34:35,366 --> 00:34:37,076
Mam weet dat er iets mis is.

257
00:34:59,974 --> 00:35:01,684
Ze kan het best stil blijven.

258
00:36:19,887 --> 00:36:21,180
Dat scheelde niks.

259
00:36:34,401 --> 00:36:37,738
Oorlog hoort net zo goed
bij het leven van chimpansees…

260
00:36:37,821 --> 00:36:39,740
…als bij dat van ons.

261
00:36:42,576 --> 00:36:46,914
Maar niet al onze naaste verwanten
zijn zo gewelddadig.

262
00:36:53,462 --> 00:36:56,215
Aan de overkant van de Kongo-rivier
leeft een andere mensaap…

263
00:36:56,715 --> 00:37:00,719
…die bijna 99% van ons DNA deelt.

264
00:37:02,096 --> 00:37:05,391
WAMBA
DEMOCRATISCHE REPUBLIEK CONGO

265
00:37:12,773 --> 00:37:17,820
Net als chimpansees
leven bonobo's in grote gemeenschappen.

266
00:37:32,584 --> 00:37:38,382
Bonobo-mannetjes gebruiken ook
machtsvertoon om anderen te intimideren.

267
00:37:52,646 --> 00:37:56,358
Dit mannetje laat flink van zich horen.

268
00:38:04,825 --> 00:38:07,244
En de vrouwtjes zijn het zat.

269
00:38:22,343 --> 00:38:26,472
Onder bonobo's vormen zij
de sterkste bondgenootschappen.

270
00:38:28,891 --> 00:38:31,685
En dat geeft ze macht.

271
00:38:36,899 --> 00:38:42,071
Anders dan vrouwelijke chimpansees
worden zij niet overheerst door mannetjes.

272
00:38:44,573 --> 00:38:49,661
Deze baby wordt door zijn moeder
tegen pestkoppen beschermd.

273
00:38:51,872 --> 00:38:55,000
Het is onwaarschijnlijk
dat hij ooit oorlog meemaakt.

274
00:38:56,460 --> 00:39:01,048
Ontmoetingen tussen bonobogemeenschappen
zijn bijna altijd vreedzaam.

275
00:39:09,640 --> 00:39:11,850
Zo anders dan bij chimpansees.

276
00:39:13,102 --> 00:39:15,104
En niemand weet waarom.

277
00:39:25,572 --> 00:39:28,033
Als deze kleine chimpansee opgroeit…

278
00:39:29,034 --> 00:39:33,539
…zal hij risico's lopen waar
jonge bonobo's zich nooit om bekommeren.

279
00:39:42,714 --> 00:39:47,803
Maar zoals een echte mensaap
doet hij zijn uiterste best.

280
00:39:50,931 --> 00:39:52,266
Wie weet.

281
00:39:52,349 --> 00:39:55,436
Dit kan de start zijn
van een prachtige vriendschap…

282
00:39:56,645 --> 00:39:58,313
…die tientallen jaren duurt.

283
00:40:03,861 --> 00:40:05,446
Maar hun toekomst…

284
00:40:06,071 --> 00:40:07,906
…en die van de hele familie…

285
00:40:08,740 --> 00:40:09,867
…ligt in de handen…

286
00:40:11,118 --> 00:40:13,787
…van de machtigste mensaap van allemaal.

287
00:40:16,582 --> 00:40:19,126
We doden onze wilde verwanten.

288
00:40:20,878 --> 00:40:22,379
We sluiten ze op.

289
00:40:24,631 --> 00:40:26,467
We verwoesten hun leefgebied.

290
00:40:31,638 --> 00:40:35,184
Maar zelfs in tijden van tegenspoed…

291
00:40:36,143 --> 00:40:40,481
…zijn mensapen nog
in staat om ons te verbazen.

292
00:40:41,356 --> 00:40:45,319
BOSSOU
GUINEE

293
00:40:45,402 --> 00:40:48,655
Omringd door menselijke nederzettingen.

294
00:40:48,739 --> 00:40:54,369
Een afgezonderd stuk bos,
amper 12 voetbalvelden breed.

295
00:40:57,206 --> 00:40:58,332
Hier leeft…

296
00:40:58,415 --> 00:41:01,502
…een buitengewone groep chimpansees.

297
00:41:06,840 --> 00:41:11,887
Bijna elke dag moeten ze
zich in onze wereld wagen.

298
00:41:46,797 --> 00:41:51,260
We kunnen ons slechts voorstellen
hoe chimpansees ons zien.

299
00:42:00,060 --> 00:42:03,605
Ze hebben alle reden
om op hun hoede te zijn.

300
00:42:13,115 --> 00:42:16,535
Maar er zijn grote beloningen.

301
00:42:24,251 --> 00:42:28,630
Gecultiveerd fruit, zo rijk in suiker…

302
00:42:29,548 --> 00:42:31,550
…dat het hemels moet smaken.

303
00:43:00,662 --> 00:43:04,958
Deze chimpansees hebben geleerd
om onopvallend te zijn rond mensen…

304
00:43:07,377 --> 00:43:11,965
…en om het meeste te maken
van deze uitdagende nieuwe wereld.

305
00:43:15,052 --> 00:43:16,386
Oliepalmvruchten.

306
00:43:17,763 --> 00:43:22,643
Het beste deel is de pit,
boordevol eiwitten en calorieën.

307
00:43:24,978 --> 00:43:26,313
Eén probleempje.

308
00:43:28,982 --> 00:43:31,777
Er zit een harde schil omheen.

309
00:43:34,988 --> 00:43:38,408
Om hem te krijgen
is vindingrijkheid nodig.

310
00:43:56,218 --> 00:43:58,929
Noten kraken lijkt
voor ons misschien simpel…

311
00:44:00,138 --> 00:44:02,391
…maar wat betreft dierlijk gedrag…

312
00:44:03,266 --> 00:44:05,644
…is het revolutionair.

313
00:44:13,652 --> 00:44:16,363
Dit zet mensapen aan de top…

314
00:44:16,905 --> 00:44:20,409
…van een selecte groep
van gebruikers van gereedschappen.

315
00:44:23,453 --> 00:44:25,956
Mensapen maken nesten.

316
00:44:31,670 --> 00:44:32,713
Paraplu's.

317
00:44:37,676 --> 00:44:38,760
Sondes.

318
00:44:43,306 --> 00:44:45,475
Zelfs speren.

319
00:44:52,232 --> 00:44:55,902
Deze groep in Bossou is uitzonderlijk.

320
00:45:00,282 --> 00:45:04,494
Ze hebben meerdere instrumenten ontwikkeld
om onze gewassen te benutten.

321
00:45:06,621 --> 00:45:11,084
Naast hamers en aambeelden
hebben ze ook dit uitgevonden.

322
00:45:13,003 --> 00:45:14,129
Een stamper.

323
00:45:17,257 --> 00:45:21,887
Gebruikt om palmharten fijn te stampen
zodat ze makkelijker te eten zijn.

324
00:45:24,181 --> 00:45:27,851
Een gedrag dat uniek is
voor deze gemeenschap.

325
00:45:32,689 --> 00:45:36,735
Ze hebben zelfs geleerd
om vallen van stropers te deactiveren…

326
00:45:36,818 --> 00:45:40,781
…die zoveel schade aanrichten
bij andere chimpanseegemeenschappen.

327
00:45:43,158 --> 00:45:46,077
Maar ondanks deze geweldige prestaties…

328
00:45:46,995 --> 00:45:48,705
…blijft hun aantal slinken.

329
00:45:50,248 --> 00:45:53,835
Er zijn nog maar
zeven chimpansees in Bossou.

330
00:45:58,256 --> 00:45:59,674
Een jong.

331
00:45:59,758 --> 00:46:02,093
De enige die nog over is in de groep…

332
00:46:03,720 --> 00:46:05,722
…verlangend naar speelkameraadjes.

333
00:46:16,107 --> 00:46:18,485
Pascal Goumi is een local…

334
00:46:19,319 --> 00:46:21,613
…maar hij vormt geen bedreiging.

335
00:46:26,076 --> 00:46:30,789
Als veldonderzoeker kent hij
deze chimpansee sinds zijn geboorte.

336
00:46:34,084 --> 00:46:37,796
Je kunt gerust stellen
dat ze vrienden zijn geworden.

337
00:46:42,050 --> 00:46:46,179
Vriendschap is zo cruciaal
voor het succes van mensapen…

338
00:46:46,263 --> 00:46:49,933
…dat het zelfs
de grenzen van soorten overstijgt.

339
00:46:56,773 --> 00:47:01,152
Maar mensen domineren de planeet nu.

340
00:47:05,907 --> 00:47:09,452
We hebben weinig ruimte overgelaten
voor onze mede-mensapen.

341
00:47:12,873 --> 00:47:16,585
En we zijn vergeten
dat we een zorgplicht hebben.

342
00:47:20,881 --> 00:47:21,756
Immers…

343
00:47:22,382 --> 00:47:25,176
…dit is ook onze familie.

344
00:48:13,391 --> 00:48:15,769
Ondertiteld door: Sander van Arnhem