1
00:00:54,960 --> 00:01:00,360
PROLOG
PEWNEGO RAZU
2
00:01:06,840 --> 00:01:11,480
{\an8}PIĄTEK, 8 SIERPNIA 1969
3
00:01:14,720 --> 00:01:16,200
Wygląda pysznie.
4
00:01:16,280 --> 00:01:17,680
- Dziękuję.
- Smacznego.
5
00:01:23,760 --> 00:01:28,280
Po spotkaniu Mussa i Franka
Marvin znalazł Rickowi pracę
6
00:01:28,360 --> 00:01:30,160
we włoskim przemyśle filmowym.
7
00:01:30,240 --> 00:01:32,720
Rick Dalton, mówi Marvin Schwarz. Chwila.
8
00:01:33,640 --> 00:01:35,520
Hennessy z lodem.
9
00:01:35,600 --> 00:01:36,720
Tak, panie Schwarz.
10
00:01:37,240 --> 00:01:38,240
Dwa słowa.
11
00:01:38,320 --> 00:01:40,960
Nebraska Jim, Sergio Corbucci.
12
00:01:41,040 --> 00:01:43,000
Nebraska co?
13
00:01:43,080 --> 00:01:44,120
Jaki Sergio?
14
00:01:44,200 --> 00:01:47,360
- Sergio Corbucci.
- Co to za jeden?
15
00:01:47,440 --> 00:01:48,920
Drugi najlepszy reżyser
16
00:01:49,000 --> 00:01:51,640
spaghetti westernów na całym świecie.
17
00:01:51,720 --> 00:01:54,680
Kręci nowy western.
Nosi tytuł Nebraska Jim.
18
00:01:54,760 --> 00:01:56,720
Dzięki mnie chce ci dać rolę.
19
00:01:57,240 --> 00:01:58,600
Po kolei.
20
00:01:59,840 --> 00:02:03,080
Rick nie lubił spaghetti westernów.
21
00:02:03,160 --> 00:02:07,160
Ale chciał dalej grać główne role
i zarobić trochę forsy.
22
00:02:07,760 --> 00:02:12,480
Więc Marvin załatwia mu spotkanie
z Corbuccim w sprawie filmu Nebraska Jim.
23
00:02:13,080 --> 00:02:15,680
Leci do Rzymu.
24
00:02:15,760 --> 00:02:19,640
Spotyka się z Sergiem,
jego żoną Nori i Marvinem
25
00:02:19,720 --> 00:02:22,160
w ulubionej restauracji Sergia w Rzymie.
26
00:02:22,240 --> 00:02:26,600
Rozmawiają. Rickowi podoba się
scenariusz i postać Jima.
27
00:02:26,680 --> 00:02:29,840
Omawiają rolę.
28
00:02:29,920 --> 00:02:34,800
Próbują się lepiej poznać,
ale Rick popełnił duży błąd.
29
00:02:35,320 --> 00:02:40,200
Myślał, że Sergio Corbucci
to Sergio Leone,
30
00:02:41,040 --> 00:02:44,280
bo Marvin kazał mu obejrzeć
Za garść dolarów,
31
00:02:44,840 --> 00:02:48,720
żeby się zapoznał
z gatunkiem spaghetti westernów.
32
00:02:48,800 --> 00:02:52,520
Potem słyszy „Sergio”,
więc myśli, że to ten sam facet.
33
00:02:53,520 --> 00:02:57,040
Siedzi więc z Corbuccim i Nori i mówi:
34
00:02:57,120 --> 00:03:02,920
„Nie mogę wyjść z podziwu,
ile wyciągnąłeś z Clinta Eastwooda.
35
00:03:03,000 --> 00:03:06,080
To jego najlepsza rola.
Nigdy jej nie przebije.
36
00:03:06,160 --> 00:03:08,520
Jak ty to z niego wyciągnąłeś?
37
00:03:08,600 --> 00:03:12,480
Świetnie go poprowadziłeś.
To było wspaniałe”.
38
00:03:14,720 --> 00:03:18,680
Wtedy Sergio i Nori orientują się,
że on myśli, że to Leone.
39
00:03:19,600 --> 00:03:22,680
Sergio mówi:
„Nie wyreżyserowałem tego filmu.
40
00:03:22,760 --> 00:03:25,400
Nakręcił go mój przyjaciel Sergio Leone.
41
00:03:25,480 --> 00:03:28,400
Przekażę mu, że ci się podobał”.
42
00:03:29,280 --> 00:03:31,240
Marvin jest upokorzony.
43
00:03:31,320 --> 00:03:33,840
Rick pyta: „Po co mi pokazałeś ten film?”.
44
00:03:33,920 --> 00:03:36,840
„Żebyś poznał model protagonisty”.
45
00:03:36,920 --> 00:03:40,200
Rick na to: „Nawet nie wiem,
co to jest protagonista.
46
00:03:40,280 --> 00:03:41,920
Nie rozumiem tego słowa.
47
00:03:42,000 --> 00:03:44,680
Pokazałeś mi film
w reżyserii jakiegoś Sergia
48
00:03:44,760 --> 00:03:47,840
i uznałem, że to ten sam Sergio.
To nie moja wina”.
49
00:03:47,920 --> 00:03:52,040
Nori łagodzi sytuację.
Mówi: „Marvin, nie ma sprawy.
50
00:03:52,680 --> 00:03:56,280
On nie mówi po włosku.
Pomieszali mu się ci wszyscy Sergiowie.
51
00:03:56,360 --> 00:03:58,200
Nie zrozumiał. W porządku”.
52
00:03:58,280 --> 00:04:01,560
Sergio na to: „Spokojnie.
Ja ledwo wiem, kim on jest.
53
00:04:01,640 --> 00:04:03,320
On też mnie nie zna”.
54
00:04:03,400 --> 00:04:05,680
Ale Rick znów strzela gafę.
55
00:04:05,760 --> 00:04:08,000
Pytają, czy zna inne włoskie westerny.
56
00:04:08,080 --> 00:04:11,000
Mówi, że w samolocie
widział jeden bardzo kiepski.
57
00:04:11,520 --> 00:04:14,480
Pytają go jaki.
58
00:04:14,560 --> 00:04:17,440
„Okropny film z Burtem Reynoldsem,
59
00:04:17,520 --> 00:04:21,400
która nosi perukę
i przypomina Natalie Wood.
60
00:04:21,480 --> 00:04:23,080
Tytuł to Navajo Joe”.
61
00:04:23,160 --> 00:04:24,640
Opowiada dalej.
62
00:04:24,720 --> 00:04:28,440
Sergio ucisza pozostałych,
żeby nic nie zdradzili,
63
00:04:28,520 --> 00:04:31,200
a potem mówi:
„To ja reżyserowałem ten film”.
64
00:04:31,280 --> 00:04:34,560
Po tym, jak Rick nazwał go
dosłownie kupą gówna.
65
00:04:34,640 --> 00:04:37,160
Sergio znów go wyciąga z opresji.
66
00:04:37,240 --> 00:04:39,360
„Widziałeś angielską wersję?”
„Tak”.
67
00:04:39,440 --> 00:04:41,360
„Nienawidzę angielskiej wersji!
68
00:04:42,600 --> 00:04:45,560
Jest okropna. Zgadzam się z tobą”.
69
00:04:46,200 --> 00:04:47,640
Ale w pewnym momencie
70
00:04:48,520 --> 00:04:52,240
Sergio prosi Nori i Marvina,
żeby wyszli i mówi do Ricka:
71
00:04:54,440 --> 00:04:55,320
„Słuchaj.
72
00:04:55,920 --> 00:05:00,440
„Nie szanujesz mnie ani włoskich filmów.
Mój film obrzucasz gównem.
73
00:05:00,520 --> 00:05:04,320
Czemu mam z tobą pracować?
Jesteś aroganckim draniem.
74
00:05:04,400 --> 00:05:07,240
Tak jak Nebraska Jim. To mi się podoba.
75
00:05:07,320 --> 00:05:12,200
Podobał mi się twój serial i lubię ciebie.
Ale ty nasze filmy masz za chłam”.
76
00:05:12,280 --> 00:05:15,720
Rick na to: „Sergio,
nie rozumiem włoskich westernów.
77
00:05:15,800 --> 00:05:20,200
To prawda. Wychowałem się
na Hoocie Gibsonie i Lashu LaRue.
78
00:05:20,280 --> 00:05:23,480
Nie rozumiem tego całego Maria Banananano.
79
00:05:23,560 --> 00:05:26,080
Nie chwytam tego włoskiego stylu.
80
00:05:26,160 --> 00:05:28,680
Nie znam się na filmach. Ty się znasz.
81
00:05:28,760 --> 00:05:30,760
Ale czy to ważne, że się nie znam?
82
00:05:30,840 --> 00:05:34,280
Co za różnica,
czy Nebraska Jim mi się podoba czy nie?
83
00:05:34,360 --> 00:05:37,360
Dobrze wypadam w westernach.
Jestem dobrym kowbojem.
84
00:05:37,440 --> 00:05:39,080
Zakładasz mi kapelusz,
85
00:05:39,160 --> 00:05:43,760
ubierasz w fajnym kostium, sadzasz
na konia i spodoba ci się to, jak wypadnę.
86
00:05:43,840 --> 00:05:46,960
Nieważne, czy to rozumiem
i czy mi się podoba.
87
00:05:47,040 --> 00:05:48,960
Ważne, czy tobie się podoba.
88
00:05:49,040 --> 00:05:52,040
Dobrze wypadam w westernach.
Jestem dobrym kowbojem.
89
00:05:52,120 --> 00:05:56,760
Będziesz zadowolony z mojego Jima”.
90
00:05:57,640 --> 00:06:00,000
To przekonało Corbucciego.
91
00:06:00,520 --> 00:06:02,440
Ale to jego pierwszy film.
92
00:06:02,520 --> 00:06:05,440
Nie jest przyzwyczajony
do włoskiego stylu pracy.
93
00:06:05,520 --> 00:06:08,360
A jest to prawdziwa wieża Babel.
94
00:06:08,440 --> 00:06:11,960
Zły szeryf jest Niemcem,
dziewczyna jest z Izraela,
95
00:06:12,040 --> 00:06:15,480
drugi zły to Hiszpan,
a pozostali to Włosi.
96
00:06:15,560 --> 00:06:18,040
{\an8}Hiszpan mówi swoją kwestię,
97
00:06:18,120 --> 00:06:22,080
{\an8}Niemiec swoją, a Izraelka swoją.
98
00:06:22,160 --> 00:06:24,880
{\an8}A ty wchodzisz wtedy, gdy ona milknie.
99
00:06:24,960 --> 00:06:27,920
{\an8}Nie rozumiał tego.
Myślał, że to jakiś obłęd.
100
00:06:28,000 --> 00:06:31,320
{\an8}„Sądziliśmy, że telewizja jest kiepska.
To jest okropne!”
101
00:06:32,160 --> 00:06:36,280
To, że każdy mówił w swoim własnym języku,
było dla niego absurdalne.
102
00:06:36,840 --> 00:06:41,600
Szokowały go też trudne warunki.
Mieszkał w małej przyczepie na zadupiu.
103
00:06:41,680 --> 00:06:44,640
Jeśli coś wysadzali,
używali prawdziwego dynamitu.
104
00:06:48,280 --> 00:06:52,720
Więc w trakcie zdjęć były z nim kłopoty.
105
00:06:52,800 --> 00:06:55,840
Czasami miewał napady furii.
106
00:06:55,920 --> 00:06:57,480
Lubił Sergia,
107
00:06:57,560 --> 00:07:01,320
ale ostentacyjnie pokazywał,
że jest to poniżej jego godności.
108
00:07:01,400 --> 00:07:04,560
Następnie nakręcił
kolejne cztery włoskie filmy,
109
00:07:04,640 --> 00:07:06,480
w tym Operation Dyn-o-mite!
110
00:07:06,560 --> 00:07:09,640
{\an8}Pracował z naprawdę niezłymi reżyserami.
111
00:07:09,720 --> 00:07:12,040
{\an8}Z rozrywkowym Antoniem Margheritim,
112
00:07:12,120 --> 00:07:13,920
{\an8}Calvinem Jacksonem Padgetem
113
00:07:14,000 --> 00:07:16,680
{\an8}i jednym z lepszych reżyserów
paella westernów
114
00:07:16,760 --> 00:07:18,440
{\an8}Joaquínem Romero Marchentem.
115
00:07:18,960 --> 00:07:21,440
Podczas kręcenia tych filmów
116
00:07:22,200 --> 00:07:26,160
zdał sobie sprawę,
że Corbucci to klasowy reżyser.
117
00:07:27,360 --> 00:07:30,440
I kiedy kończy swoją włoską przygodę,
118
00:07:30,520 --> 00:07:33,080
Corbucci przygotowuje się
do The Specialist.
119
00:07:33,160 --> 00:07:35,520
Rick pragnie dostać rolę Huda.
120
00:07:35,600 --> 00:07:38,000
Umawia się z Sergiem na kolację.
121
00:07:38,840 --> 00:07:42,840
Sergio jest poruszony pokorą Ricka.
122
00:07:43,360 --> 00:07:46,440
Lubi Ricka i podobała mu się jego gra.
123
00:07:47,440 --> 00:07:50,400
Ale Rick zbyt często
dostawał ataków furii.
124
00:07:50,480 --> 00:07:54,400
Reżyserowi trudno o czymś takim zapomnieć.
125
00:07:54,480 --> 00:07:55,600
Możesz wybaczyć,
126
00:07:55,680 --> 00:07:59,720
ale trudno zapomnieć,
że aktor tak często wpadał w złość.
127
00:08:00,240 --> 00:08:04,320
Że uważał się za ważniejszego
od filmu, który kręci.
128
00:08:05,560 --> 00:08:08,800
Zastanawiał się,
czy dać Rickowi rolę w The Specialist.
129
00:08:10,360 --> 00:08:12,560
Ale wybrał Johnny’ego Hallydaya.
130
00:08:41,120 --> 00:08:42,560
{\an8}Dla was, młodzi!
131
00:08:44,160 --> 00:08:47,760
{\an8}Wasze nagrania, wasze problemy,
wasze tematy.
132
00:08:51,240 --> 00:08:55,040
{\an8}Program prowadzą
Renzo Arbore i Anna Maria Fusco.
133
00:08:55,560 --> 00:08:57,440
{\an8}- Co słychać?
- Wszystko gra.
134
00:08:57,520 --> 00:09:00,080
{\an8}Nie pytam ciebie, tylko naszych widzów.
135
00:09:00,160 --> 00:09:06,120
{\an8}Dziś punktualnie o 17,10
zaczynamy nasz muzyczny program.
136
00:09:06,200 --> 00:09:10,000
{\an8}Zaprezentujemy zespół Ohio Express
w utworze „Yummy Yummy Yummy”,
137
00:09:10,080 --> 00:09:12,320
{\an8}dobrze znanym we Włoszech.
138
00:09:16,520 --> 00:09:18,520
{\an8}BÓG WYBACZA… JA NIGDY!
139
00:09:22,600 --> 00:09:24,600
{\an8}ZA GARŚĆ DOLARÓW
140
00:09:27,000 --> 00:09:28,160
{\an8}FILM SERGIA LEONE
141
00:09:30,600 --> 00:09:32,000
{\an8}ZA KILKA DOLARÓW WIĘCEJ
142
00:09:36,600 --> 00:09:38,400
{\an8}PISTOLET DLA RINGA
143
00:09:46,560 --> 00:09:50,520
{\an8}DOBRY, ZŁY I BRZYDKI
144
00:10:08,440 --> 00:10:10,480
RZYM
145
00:10:30,480 --> 00:10:36,800
ROZDZIAŁ PIERWSZY
TEN DRUGI SERGIO
146
00:10:38,920 --> 00:10:41,080
Po nakręceniu Bękartów wojny
147
00:10:42,440 --> 00:10:45,000
pomyślałem, że napiszę
148
00:10:46,360 --> 00:10:47,960
książkę o Sergiu Corbuccim.
149
00:10:49,040 --> 00:10:51,600
Miałem ją zatytułować Ten drugi Sergio.
150
00:10:52,400 --> 00:10:55,960
Kiedy oglądałem i analizowałem te filmy,
151
00:10:56,040 --> 00:10:58,720
zacząłem rozwijać swoją teorię,
152
00:10:58,800 --> 00:11:01,360
że mówią o faszyzmie.
153
00:11:01,440 --> 00:11:05,520
Taka była ukryta wymowa tych filmów.
154
00:11:05,600 --> 00:11:11,000
Analizowałem archetypy i widziałem,
jak są przenoszone z filmu na film.
155
00:11:14,000 --> 00:11:16,760
- Na kogo głosujesz?
- Głosuję przeciw Diazowi.
156
00:11:22,960 --> 00:11:24,440
Pod mur z nim!
157
00:11:25,360 --> 00:11:26,200
Tato!
158
00:11:30,200 --> 00:11:31,800
Pluton, ładować broń!
159
00:11:34,160 --> 00:11:35,520
Cel!
160
00:11:35,600 --> 00:11:36,840
Pal!
161
00:11:40,960 --> 00:11:44,640
Dla jego prac
jednym z najistotniejszych faktów
162
00:11:45,160 --> 00:11:48,800
jest to, że Corbucci, jako mały chłopiec,
163
00:11:48,880 --> 00:11:52,040
dorastał we Włoszech pod rządami faszystów
164
00:11:52,600 --> 00:11:55,080
podczas drugiej wojny światowej.
165
00:11:55,560 --> 00:11:58,080
Jego ojciec był żołnierzem.
166
00:11:58,160 --> 00:12:01,520
Nie pociągał go faszyzm.
Kiedy wrócił do domu,
167
00:12:01,600 --> 00:12:04,040
zdjął mundur i rzucił go w kąt,
168
00:12:04,120 --> 00:12:07,160
ale zrobiono z niego faszystę.
Musiał nosić mundur.
169
00:12:07,240 --> 00:12:10,720
W dodatku kiedy Sergio był małym chłopcem,
170
00:12:10,800 --> 00:12:14,880
należał do faszystowskiego
chóru chłopięcego,
171
00:12:15,800 --> 00:12:18,320
który miał Mussolini.
172
00:12:18,840 --> 00:12:21,840
Doszło nawet do tego,
173
00:12:21,920 --> 00:12:25,120
że Sergio spotkał Hitlera.
174
00:12:25,640 --> 00:12:28,640
Hitler był w Rzymie
z wizytą u Mussoliniego.
175
00:12:28,720 --> 00:12:32,280
Z tej okazji zorganizowano występ chóru.
176
00:12:32,840 --> 00:12:34,760
Śpiewali dla niego.
177
00:12:34,840 --> 00:12:37,080
I podobno
178
00:12:37,160 --> 00:12:40,280
Corbucci siedział
179
00:12:40,960 --> 00:12:45,920
jakieś półtora metra
od Hitlera i Mussoliniego,
180
00:12:46,000 --> 00:12:48,760
kiedy ci podawali sobie ręce
i się ściskali.
181
00:12:50,720 --> 00:12:54,960
Hitler patrzył na nich i mówił:
„Chłopcy doskonale śpiewają. Cudownie.
182
00:12:55,040 --> 00:12:57,040
Kwiat włoskiej młodzieży”.
183
00:13:06,200 --> 00:13:09,720
Uważam, że gdy Sergio Corbucci zajął się
184
00:13:10,800 --> 00:13:14,960
westernami, z których go znamy,
pozostał wierny pewnemu motywowi.
185
00:13:15,040 --> 00:13:18,800
I myślę, że każdy z tych filmów
186
00:13:20,200 --> 00:13:23,920
porusza ten temat.
187
00:13:25,120 --> 00:13:29,640
Wszystkie one były
jego traktatem o faszyzmie,
188
00:13:29,720 --> 00:13:33,120
którego doświadczył
podczas drugiej wojny światowej.
189
00:13:33,200 --> 00:13:36,160
Faszyzm, od którego Włochy uciekły,
190
00:13:36,240 --> 00:13:39,080
ale on znał go całe życie.
191
00:13:39,760 --> 00:13:41,560
Przeżył drugą wojnę światową.
192
00:13:42,640 --> 00:13:49,160
Myślę, że wszystkie westerny
były odpowiedzią na to.
193
00:13:49,240 --> 00:13:51,560
Chcę wiedzieć, na kogo głosujesz,
194
00:13:51,640 --> 00:13:52,480
świnio.
195
00:13:53,360 --> 00:13:54,600
Odpowiadaj!
196
00:14:04,240 --> 00:14:08,760
Czy naprawdę wiem,
że o tym właśnie myślał wtedy Corbucci?
197
00:14:09,720 --> 00:14:11,800
Że taki cel realizował?
198
00:14:11,880 --> 00:14:13,840
Nie, nie wiem tego.
199
00:14:14,680 --> 00:14:16,920
Ale wiem, że ja teraz o tym myślę.
200
00:14:17,720 --> 00:14:18,960
Człowiek zwany Ciszą,
201
00:14:19,040 --> 00:14:22,480
który odnosi się do Wietnamu
i Trzeciego Świata,
202
00:14:22,560 --> 00:14:25,240
to film o faszyzmie przeciwko faszyzmowi.
203
00:14:25,320 --> 00:14:28,080
Każdy powinien walczyć
z faszyzmem i nazizmem.
204
00:14:29,680 --> 00:14:32,600
ROZDZIAŁ DRUGI
ZACHODNIA NOWA FALA
205
00:14:32,680 --> 00:14:33,640
Cisza!
206
00:14:33,720 --> 00:14:35,120
- Akcja!
- Poszło.
207
00:15:09,000 --> 00:15:12,440
Pokażę ci, co czeka tych,
którzy podnoszą rękę na szeryfa!
208
00:15:13,200 --> 00:15:15,280
Umiem strzelać lepiej niż ty!
209
00:15:15,880 --> 00:15:18,080
Mógłbym cię zabić, gdybym chciał!
210
00:15:18,160 --> 00:15:21,480
Ta pierwsza grupa
reżyserów spaghetti westernów,
211
00:15:21,560 --> 00:15:27,160
Leone, Corbucci, Duccio Tessari, Giraldi,
oni wszyscy się przyjaźnili.
212
00:15:27,240 --> 00:15:30,040
Wszyscy byli krytykami, którzy pisali dla…
213
00:15:30,120 --> 00:15:32,520
Jego brat Bruno również do nich należał.
214
00:15:33,440 --> 00:15:37,080
Wszyscy byli krytykami
piszącymi do filmowych czasopism.
215
00:15:37,680 --> 00:15:38,840
I…
216
00:15:40,600 --> 00:15:43,360
wszyscy uwielbiali westerny.
217
00:15:43,440 --> 00:15:45,960
Lubili je bardziej niż inne filmy.
218
00:15:46,040 --> 00:15:49,640
Mimo że lubili inne filmy.
To był ich konik.
219
00:15:49,720 --> 00:15:53,400
Wszyscy oni zaczęli jako krytycy filmowi,
220
00:15:54,120 --> 00:15:56,520
a potem stopniowo zostali scenarzystami.
221
00:15:57,280 --> 00:15:59,360
Czasem oficjalnie, czasem nie,
222
00:15:59,440 --> 00:16:02,720
ale stali się filmowcami
przez scenariopisarstwo.
223
00:16:03,240 --> 00:16:05,600
Dzięki pisaniu scenariuszy
224
00:16:06,200 --> 00:16:08,720
zostawali drugimi reżyserami.
225
00:16:11,160 --> 00:16:14,400
W ten sposób uczyli się fachu.
226
00:16:15,480 --> 00:16:18,400
Kariery obu Sergiów zmieniły się,
227
00:16:18,480 --> 00:16:21,280
gdy pracowali
jako drudzy reżyserzy przy filmie
228
00:16:21,360 --> 00:16:24,280
Ostatnie dni Pompei
w reżyserii Mario Bonnarda.
229
00:16:24,360 --> 00:16:29,080
Zatrudniono ich,
żeby kręcili materiał z drugą ekipą.
230
00:16:29,600 --> 00:16:33,360
Ale zrobili tak dużo materiału,
231
00:16:34,040 --> 00:16:38,240
że przypisano im część zasług
za sukces tej produkcji.
232
00:16:38,320 --> 00:16:42,280
Zarówno Leone,
jak i Corbucci zaprzeczali, mówiąc:
233
00:16:42,360 --> 00:16:47,480
„Wykonaliśmy dużo pracy przy tym filmie,
ale to obraz Mario Bonnarda, nie nasz”.
234
00:16:48,200 --> 00:16:52,680
Ale nakręcili tak dużo materiału,
że w branży wszyscy wiedzieli,
235
00:16:52,760 --> 00:16:55,120
jaki był ich wkład.
236
00:16:55,640 --> 00:17:00,560
I dzięki temu, że w branży
wszyscy byli tego świadomi,
237
00:17:01,080 --> 00:17:04,480
mogli dostać angaż jako reżyserzy
238
00:17:04,560 --> 00:17:06,440
w znaczących produkcjach.
239
00:17:07,800 --> 00:17:11,320
Leone nakręcił swój pierwszy film,
Kolos z Rodos,
240
00:17:11,400 --> 00:17:12,480
z Rorym Calhounem,
241
00:17:12,560 --> 00:17:16,120
a Corbucci nakręcił
swój wówczas największy film,
242
00:17:16,200 --> 00:17:17,840
Romulus i Remus.
243
00:17:17,920 --> 00:17:21,880
Wystąpili w nim Steve Reeves
i Gordon Scott, którzy w tamtym czasie,
244
00:17:22,720 --> 00:17:25,200
przynajmniej w kinie miecza i sandałów,
245
00:17:25,280 --> 00:17:28,600
byli jak Leonardo DiCaprio i Brad Pitt.
246
00:17:28,680 --> 00:17:31,480
Dwaj najwięksi gwiazdorzy tego gatunku.
247
00:17:31,560 --> 00:17:35,240
To, że razem grali w jednym filmie,
było nadzwyczajne.
248
00:17:36,360 --> 00:17:39,600
Jesteś człowiekiem ambitnym
i często okrutnym.
249
00:17:39,680 --> 00:17:41,160
Zamilcz, starcze!
250
00:17:42,240 --> 00:17:44,240
To było błędem, Remusie!
251
00:17:46,200 --> 00:17:48,680
Wiem, co należy robić, a czego nie.
252
00:17:49,400 --> 00:17:52,680
Nie wtrącaj się, Romulusie.
Ja jestem przywódcą!
253
00:17:52,760 --> 00:17:54,640
Sam podjąłeś tę decyzję.
254
00:17:54,720 --> 00:17:57,320
Matka pragnęła, byśmy żyli w zgodzie
255
00:17:57,400 --> 00:17:59,080
i wspólnie zbudowali miasto.
256
00:17:59,760 --> 00:18:02,800
Bogowie wybrali mnie. Zaraz cię przekonam!
257
00:18:03,760 --> 00:18:06,000
Nie zdołasz mnie sprowokować.
258
00:18:06,080 --> 00:18:07,680
Nie będę walczył z bratem.
259
00:18:08,760 --> 00:18:10,280
Po tych filmach
260
00:18:11,680 --> 00:18:16,160
Corbucci zwrócił się
w kierunku włoskich westernów.
261
00:18:17,120 --> 00:18:21,360
Pierwsze westerny robił przed Leone,
262
00:18:21,440 --> 00:18:23,920
zanim powstało Za garść dolarów.
263
00:18:24,520 --> 00:18:27,240
Widać, że nakręcił je Corbucci
264
00:18:27,320 --> 00:18:29,280
i widać, że to filmy włoskie.
265
00:18:30,680 --> 00:18:34,440
Jednak brakuje im
tego surrealistycznego elementu,
266
00:18:35,240 --> 00:18:37,760
który kojarzymy ze spaghetti westernami,
267
00:18:38,840 --> 00:18:40,560
które zrobił Leone,
268
00:18:40,640 --> 00:18:44,680
tymi, które nakręcono po Za garść dolarów.
269
00:18:45,320 --> 00:18:48,560
Ale ma to swój powód. On tego nie szukał.
270
00:18:48,640 --> 00:18:50,440
Lubił amerykańskie westerny.
271
00:18:51,280 --> 00:18:52,600
Wychował się na nich.
272
00:18:53,440 --> 00:18:55,200
Chciał więc kręcić
273
00:18:56,600 --> 00:19:00,160
dobre amerykańskie westerny,
tyle że we Włoszech.
274
00:19:00,240 --> 00:19:01,680
Dwa filmy, które zrobił,
275
00:19:02,440 --> 00:19:05,800
Massacre at Grand Canyon
z Jamesem Mitchumem
276
00:19:05,880 --> 00:19:08,720
i Minnesota Clay z Cameronem Mitchellem,
277
00:19:08,800 --> 00:19:13,320
pasują do tej kategorii.
278
00:19:13,400 --> 00:19:18,000
Minnesota Clay to taka lepsza wersja
279
00:19:18,640 --> 00:19:21,160
westernów Delmera Davesa z Glennem Fordem.
280
00:19:21,240 --> 00:19:24,280
Cały film mógłby być
nakręcony przez Davesa.
281
00:19:25,200 --> 00:19:27,040
Lubię jego westerny z Fordem.
282
00:19:27,120 --> 00:19:29,560
Ten byłby jednym z najlepszych.
283
00:19:29,640 --> 00:19:32,200
I choć lubię Massacre at Grand Canyon,
284
00:19:32,280 --> 00:19:33,720
wolę Minnesota Clay.
285
00:19:33,800 --> 00:19:37,000
Uważam, że to jeden
z najlepszych filmów Corbucciego.
286
00:19:42,040 --> 00:19:43,320
Wody.
287
00:19:44,840 --> 00:19:47,200
Tutaj nie podajemy wody.
288
00:19:47,280 --> 00:19:51,080
Szukam niejakiego Foxa. To bystry gość.
289
00:19:51,160 --> 00:19:55,960
Musisz być tu nowy,
skoro zadajesz takie pytania.
290
00:19:57,120 --> 00:19:58,160
Ty natomiast
291
00:19:59,920 --> 00:20:01,600
musisz być niedosłyszący.
292
00:20:01,680 --> 00:20:04,440
Pytałem, gdzie znajdę Foxa.
293
00:20:04,520 --> 00:20:06,360
Zadajesz za dużo pytań.
294
00:20:07,560 --> 00:20:09,640
A my chętnie pociągamy za spust.
295
00:20:10,280 --> 00:20:13,920
W Minnesota Clay
zrobił wszystko to, co chciał.
296
00:20:14,640 --> 00:20:18,840
Następnie jego znajomy,
Sergio Leone, kręci Za garść dolarów.
297
00:20:19,840 --> 00:20:22,440
I to zmienia wszystko.
298
00:20:22,520 --> 00:20:25,960
Zmienia krajobraz włoskiego kina.
299
00:20:26,040 --> 00:20:29,800
Zmienia włoski przemysł filmowy.
300
00:20:30,320 --> 00:20:33,360
I choć nikt o tym jeszcze nie wie,
zmienia westerny.
301
00:20:34,360 --> 00:20:36,920
Na zawsze.
302
00:20:37,000 --> 00:20:39,880
Świat jeszcze o tym nie wie,
ale tak się stało.
303
00:20:46,240 --> 00:20:51,600
ROZDZIAŁ TRZECI
DZIKA BANDA
304
00:20:54,800 --> 00:20:59,960
To wszystko autentyczne rzymskie zdjęcia.
Tak, ślady podboju.
305
00:21:03,480 --> 00:21:06,080
Podboju Dzikiego Zachodu,
306
00:21:06,160 --> 00:21:10,400
który odcisnął głębokie piętno
na duszy wiecznego miasta.
307
00:21:14,120 --> 00:21:17,280
Co roku kręciliśmy 150 westernów
308
00:21:17,360 --> 00:21:20,120
o różnej jakości.
309
00:21:20,200 --> 00:21:22,920
Było dobrze, ale nie widziałem uśmiechu.
310
00:21:23,000 --> 00:21:25,120
Zróbmy to jeszcze raz. Zmieńmy to.
311
00:21:26,760 --> 00:21:30,080
Gdy kręciliśmy Django, uciekły konie.
312
00:21:30,160 --> 00:21:33,040
Uwaga, zaczynamy. Akcja!
313
00:21:33,560 --> 00:21:36,360
Konie uciekły i przeszły na inny plan.
314
00:21:36,440 --> 00:21:38,280
To się często zdarzało.
315
00:21:38,880 --> 00:21:42,200
Zaledwie 30 metrów dalej –
inny plan, inny film.
316
00:21:42,880 --> 00:21:47,320
Reżyser Guido Celano
przygotowuje scenę porwania,
317
00:21:47,400 --> 00:21:50,640
która jest centralnym punktem
jego filmu Gun Shy Piluk.
318
00:21:54,560 --> 00:21:57,400
Nikt już nie wiedział,
który plan jest właściwy.
319
00:21:57,480 --> 00:22:00,600
To było pierwsze studio o nazwie Elios,
320
00:22:00,680 --> 00:22:03,240
założone przez operatora
Alvara Manconiego.
321
00:22:03,800 --> 00:22:07,400
Potem powstawały jeszcze mniejsze.
322
00:22:07,480 --> 00:22:10,720
Jedno było w Manzianie,
323
00:22:10,800 --> 00:22:14,600
kolejne w Abruzji.
324
00:22:15,240 --> 00:22:17,720
- Dlaczego kręci pan westerny?
- Słucham?
325
00:22:18,960 --> 00:22:21,440
Kręcę westerny,
bo moim domem jest Abruzja,
326
00:22:21,520 --> 00:22:25,560
czyli prawdziwy włoski Zachód.
Przypomina Amerykę.
327
00:22:25,640 --> 00:22:27,880
Jako asystent reżysera
328
00:22:29,040 --> 00:22:30,640
zaczynałem u Rosselliniego.
329
00:22:31,160 --> 00:22:33,400
Potem pracowałem z Bragaglią,
330
00:22:33,480 --> 00:22:38,480
z Sergiem Corbuccim, Bologninim
i innymi reżyserami.
331
00:22:39,080 --> 00:22:43,600
Z Autant-Larą, z Loseyem…
332
00:22:44,840 --> 00:22:47,360
A potem zaczęli mi przysyłać jakich osłów,
333
00:22:48,320 --> 00:22:53,200
których trzeba było uczyć reżyserii.
334
00:22:53,280 --> 00:22:57,000
Byli osłami, bo nic nie wiedzieli.
335
00:22:57,880 --> 00:23:01,880
Rzym w latach 60. był nadzwyczajny.
336
00:23:01,960 --> 00:23:08,040
Sergio zawsze przesiadywał
w Dolce Vita przy Via Veneto
337
00:23:08,120 --> 00:23:10,320
w dużym towarzystwie.
338
00:23:10,840 --> 00:23:14,920
W tamtym czasie jego nazwisko,
Sergio Corbucci, już liczyło się
339
00:23:15,000 --> 00:23:19,200
w światku intelektualistów,
takich jak Piero Piccioni.
340
00:23:20,800 --> 00:23:22,640
Byłem młody.
341
00:23:22,720 --> 00:23:25,960
Miałem za sobą dwa filmy z Rossellinim,
342
00:23:27,000 --> 00:23:28,320
gdy zadzwonili do mnie
343
00:23:28,400 --> 00:23:29,560
z Titanusa
344
00:23:31,320 --> 00:23:35,520
i powiedzieli:
„Pojutrze wyjeżdżasz do Egiptu
345
00:23:36,600 --> 00:23:38,480
kręcić Syna Spartakusa.
346
00:23:39,440 --> 00:23:44,320
Zrobiłem dobre wrażenie
i później Sergio zawsze do mnie dzwonił.
347
00:23:44,400 --> 00:23:46,880
Nakręciłem z nim 13 filmów.
348
00:24:36,360 --> 00:24:41,960
ROZDZIAŁ CZWARTY
P JAK PRZEMOC
349
00:24:42,800 --> 00:24:44,000
Gotowy? Uwaga.
350
00:24:44,640 --> 00:24:46,480
Dobrze. Pokaż.
351
00:24:47,640 --> 00:24:51,200
Musi być więcej krwi.
352
00:25:04,920 --> 00:25:06,840
Moim zdaniem
353
00:25:06,920 --> 00:25:13,480
„dolarowe” filmy Leone to najwspanialsza
trylogia w dziejach kina.
354
00:25:14,360 --> 00:25:17,000
Każda część jest większa od poprzedniej.
355
00:25:17,080 --> 00:25:19,360
Każda wyraźniej definiuje gatunek.
356
00:25:19,440 --> 00:25:22,320
Każda wyraźniej definiuje go jako artystę,
357
00:25:22,400 --> 00:25:24,560
to, kim jest i co chce osiągnąć.
358
00:25:25,080 --> 00:25:29,560
Każda jest większą rekonstrukcją
westernu widzianego jego oczami.
359
00:25:31,080 --> 00:25:32,520
Corbucci był inny.
360
00:25:33,800 --> 00:25:35,840
On postanowił tego nie robić.
361
00:25:35,920 --> 00:25:39,840
Kiedy zaczął pracować
przy spaghetti westernach,
362
00:25:41,040 --> 00:25:42,400
nie kręcił epopei.
363
00:25:42,480 --> 00:25:46,440
Wolał bardziej brutalne filmy o kowbojach.
364
00:25:46,960 --> 00:25:49,800
Chciał być wierny gatunkowi.
To nie były epopeje.
365
00:25:49,880 --> 00:25:52,600
To opowieści o kowbojach, o zemście.
366
00:26:18,240 --> 00:26:19,480
Chciał zrobić…
367
00:26:20,640 --> 00:26:22,280
film japoński,
368
00:26:22,800 --> 00:26:25,040
mroczny,
369
00:26:26,040 --> 00:26:27,400
z czarnym humorem.
370
00:26:27,480 --> 00:26:31,320
Codziennie pytał:
„Franco, ilu dziś zabijemy?”.
371
00:26:31,400 --> 00:26:34,160
„Nie wiem. Może 20? Albo 25?”
372
00:26:34,240 --> 00:26:36,080
Żartowaliśmy na ten temat.
373
00:26:43,040 --> 00:26:47,160
To reżyser, który stworzył
najbardziej brutalną wersję Zachodu.
374
00:26:47,240 --> 00:26:51,080
Zachód Corbucciego był
bardziej brutalny niż ten prawdziwy,
375
00:26:51,160 --> 00:26:53,480
co nadawało mu operowego charakteru.
376
00:26:54,760 --> 00:26:58,080
Bolognini nauczył mnie elegancji,
377
00:26:59,040 --> 00:27:03,520
co pomogło mi nakręcić 1700 reklam.
378
00:27:03,600 --> 00:27:06,880
Wszystko dzięki elegancji,
której mnie nauczył.
379
00:27:07,400 --> 00:27:10,080
Rossellini nauczył mnie
opowiadać historie.
380
00:27:10,640 --> 00:27:13,320
Mogę opowiedzieć historię w 15 sekund.
381
00:27:14,720 --> 00:27:17,920
A okrucieństwo zaczerpnąłem
od Sergia Corbucciego.
382
00:27:18,680 --> 00:27:20,280
Był bardzo okrutny.
383
00:27:21,120 --> 00:27:24,600
Odcinanie ucha…
384
00:27:24,680 --> 00:27:26,960
Ale taki był.
385
00:27:27,040 --> 00:27:29,720
Żądny krwi. Miał wszystko gdzieś.
386
00:27:30,320 --> 00:27:32,000
Ale był też ironiczny.
387
00:27:32,600 --> 00:27:34,080
Zdecydowanie.
388
00:27:37,920 --> 00:27:39,360
Nie!
389
00:27:51,400 --> 00:27:52,240
Puśćcie go.
390
00:27:59,240 --> 00:28:00,320
Hej, Jankesie.
391
00:28:13,320 --> 00:28:16,360
Lubi pan scenę,
w której dźga w rękę widelcem?
392
00:28:16,440 --> 00:28:18,120
- Lubisz westerny?
- Tak.
393
00:28:18,200 --> 00:28:20,760
- Jakie westerny?
- Brutalne.
394
00:28:20,840 --> 00:28:25,560
Lubisz też filmy wojenne?
395
00:28:25,640 --> 00:28:28,320
Bo tu kręcą film wojenny.
396
00:28:28,400 --> 00:28:32,200
- Jeśli jest przemoc, tak.
- W tych filmach zawsze jest przemoc.
397
00:28:32,840 --> 00:28:34,960
W westernach jest więcej przemocy.
398
00:28:35,040 --> 00:28:37,800
- Lubisz konie…
- Lubię krew.
399
00:28:37,880 --> 00:28:40,360
W westernach lubię walki na pięści.
400
00:28:40,440 --> 00:28:43,560
Jesteśmy trochę sadystami.
Lubimy oglądać krew, bójki…
401
00:28:43,640 --> 00:28:49,960
- Jak to sadystami?
- Lubimy krew, bójki na pięści, zabijanie…
402
00:28:58,000 --> 00:29:02,640
Teraz mów, kto dał ci pieniądze,
żeby kupić dom mojego brata.
403
00:29:04,200 --> 00:29:05,240
Mów!
404
00:29:05,840 --> 00:29:07,440
Lepiej powiedz, Boot.
405
00:29:08,080 --> 00:29:10,480
- Tracę cierpliwość.
- Nic nie wiem.
406
00:29:13,480 --> 00:29:16,760
- Nic nie wiem!
- Kto ci zapłacił za zabicie Charliego?
407
00:29:18,160 --> 00:29:20,680
Gadaj!
408
00:29:20,760 --> 00:29:22,760
Mów!
409
00:29:27,480 --> 00:29:32,800
Czarny charakter
to najważniejsza postać w całym filmie.
410
00:29:33,600 --> 00:29:35,280
Na nim opiera się show.
411
00:29:35,360 --> 00:29:38,200
Złoczyńca opowiada historię,
którą oglądamy.
412
00:29:38,800 --> 00:29:41,680
Tworzy krajobraz.
413
00:29:41,760 --> 00:29:47,040
Corbucci opowiada o faszyzmie
przez swoich złoczyńców.
414
00:29:47,120 --> 00:29:48,120
A są to
415
00:29:49,080 --> 00:29:53,000
odpowiednicy złoczyńców z XX wieku
lub z czasów przed naszą erą.
416
00:29:53,800 --> 00:29:58,400
W jego filmach są zawsze odniesienia
do Narodowej Partii Socjalistycznej,
417
00:30:00,400 --> 00:30:02,840
brunatnych koszul, ruchów faszystowskich…
418
00:30:03,720 --> 00:30:06,720
a także morderców pokroju Mansona…
419
00:30:10,720 --> 00:30:13,040
Nie! Puszczaj!
420
00:30:13,120 --> 00:30:15,560
Pokażemy wam, co potrafimy!
421
00:30:15,640 --> 00:30:17,720
- Tchórze!
- Pokażemy wam!
422
00:30:17,800 --> 00:30:19,480
…faszystowskiej policji,
423
00:30:20,160 --> 00:30:22,040
która ma nieograniczoną władzę,
424
00:30:22,560 --> 00:30:23,800
lub Cezara,
425
00:30:24,960 --> 00:30:26,200
lub Kaliguli.
426
00:30:30,040 --> 00:30:31,400
W późniejszych filmach
427
00:30:32,320 --> 00:30:37,320
tylko walka bohatera z czarnym charakterem
428
00:30:37,400 --> 00:30:41,400
i podłość złoczyńcy pozwalają,
aby mściciele
429
00:30:41,480 --> 00:30:44,400
zostali przedstawieni
jako bohaterowie pozytywni.
430
00:30:44,480 --> 00:30:48,240
Tylko przez kontrast do antagonisty.
431
00:30:48,320 --> 00:30:52,360
Panie Corbucci, czy w tym filmie
jest dużo śmierci i przemocy?
432
00:30:53,000 --> 00:30:56,000
Jak pan zapewne wie, pochodzę z Rzymu.
433
00:30:56,080 --> 00:31:00,840
Tam w szafach w niektórych domach
wciąż tkwią szkielety ofiar Nerona,
434
00:31:00,920 --> 00:31:03,400
który jest dla mnie dobrym przykładem.
435
00:31:03,480 --> 00:31:06,080
Tak, zabijam wielu ludzi.
436
00:31:06,840 --> 00:31:09,680
Zabiłem więcej ludzi niż Neron i Kaligula.
437
00:31:09,760 --> 00:31:13,840
Za każdym razem
trudniej mi znaleźć nową metodę zabójstwa.
438
00:31:13,920 --> 00:31:15,640
Dlatego nienawidzę westernów.
439
00:31:16,440 --> 00:31:19,000
Co pan będzie kręcił po tym filmie?
440
00:31:19,080 --> 00:31:20,280
Western, oczywiście.
441
00:31:20,360 --> 00:31:26,240
ROZDZIAŁ PIĄTY
PROTAGONIŚCI
442
00:31:34,680 --> 00:31:38,080
Bardzo chciał, żebym zagrał
w Człowieku zwanym Ciszą.
443
00:31:38,760 --> 00:31:40,800
Film ten kręcił na śniegu.
444
00:31:42,680 --> 00:31:44,480
Ginie w nim główny bohater.
445
00:31:45,200 --> 00:31:47,760
Zły przeżywa, a dobry umiera.
446
00:31:48,320 --> 00:31:50,120
Jedna postać to niemowa,
447
00:31:50,200 --> 00:31:52,920
drugą gra Klaus Kinski.
448
00:31:54,040 --> 00:31:57,760
Powiedziałem: „Sergio, lecę do Stanów”.
Źle to przyjął.
449
00:31:58,360 --> 00:32:01,480
„Po cholerę chcesz jechać do Ameryki?
450
00:32:01,560 --> 00:32:07,560
Pracuj tutaj,
skoro odnieśliśmy taki sukces z Django.
451
00:32:07,640 --> 00:32:10,120
Ja na to: „Sergio, jadę do Ameryki”.
452
00:32:11,480 --> 00:32:14,800
Był bardzo zawiedziony
i zatrudnił Trintignanta.
453
00:32:14,880 --> 00:32:18,920
Jean Louis Trintignant
kręci swój pierwszy western,
454
00:32:19,000 --> 00:32:21,440
włoski western ze mną.
455
00:32:21,520 --> 00:32:26,440
Jest to obraz nietypowy,
bo główny bohater jest Francuzem,
456
00:32:26,520 --> 00:32:31,480
a akcja całego filmu
rozgrywa się na śniegu, zimą.
457
00:32:31,560 --> 00:32:34,840
Zdjęcia robimy w regionie,
w którym podobno
458
00:32:34,920 --> 00:32:38,640
czeka nas 21 stopni poniżej zera,
więc będzie to skomplikowane.
459
00:32:39,440 --> 00:32:43,760
Film nosi tytuł Człowiek zwany Ciszą.
460
00:32:43,840 --> 00:32:47,320
Jest to mój szósty western.
461
00:32:48,440 --> 00:32:53,240
Główny bohater nie wypowiada
ani jednego słowa w całym filmie.
462
00:32:53,320 --> 00:32:55,640
To rewolwerowiec niemowa.
463
00:33:04,360 --> 00:33:06,160
Mógłbyś chociaż odpowiedzieć.
464
00:33:13,720 --> 00:33:14,920
Nie umiesz mówić?
465
00:33:23,320 --> 00:33:24,200
Przepraszam.
466
00:33:26,280 --> 00:33:27,720
Ma inne archetypy.
467
00:33:27,800 --> 00:33:31,160
Ma swojego głównego protagonistę, który…
468
00:33:32,800 --> 00:33:35,880
nigdy nie jest kimś,
kogo nazwalibyśmy bohaterem.
469
00:33:35,960 --> 00:33:38,640
Jest on najwyżej mścicielem.
470
00:33:39,680 --> 00:33:42,560
Nic lepszego nie można o nim powiedzieć.
471
00:33:43,080 --> 00:33:44,680
W innym westernie
472
00:33:44,760 --> 00:33:46,360
mógłby być złoczyńcą.
473
00:33:47,040 --> 00:33:50,560
Mało tego. W innym westernie Corbucciego
474
00:33:50,640 --> 00:33:52,640
protagonista Corbucciego
475
00:33:52,720 --> 00:33:55,320
mógłby być czarnym charakterem.
476
00:33:59,680 --> 00:34:02,360
Pewnego dnia Sergio powiedział: „Rugge,
477
00:34:04,120 --> 00:34:05,760
musimy nakręcić film”.
478
00:34:05,840 --> 00:34:08,160
I przyniósł mi komiks.
479
00:34:09,280 --> 00:34:11,640
Był tam facet ciągnący trumnę.
480
00:34:12,880 --> 00:34:15,160
To był wyśmienity pomysł.
481
00:34:19,480 --> 00:34:22,000
Inspiracją dla Django
były filmy japońskie,
482
00:34:22,080 --> 00:34:24,120
Siedmiu samurajów, Rashomon,
483
00:34:24,200 --> 00:34:25,400
czyli filmy
484
00:34:25,480 --> 00:34:27,160
mroczne, pełne błota.
485
00:34:27,720 --> 00:34:30,240
Był też element makabry, czyli trumna.
486
00:34:30,320 --> 00:34:32,320
W wielu moich filmach była trumna.
487
00:34:32,400 --> 00:34:35,240
Nawet w filmach z Totò
pojawiały się trumny.
488
00:34:35,320 --> 00:34:38,320
Bo trumna w filmie
zawsze przynosi szczęście.
489
00:34:38,880 --> 00:34:40,480
Pojechałem do studia Elios.
490
00:34:41,440 --> 00:34:42,480
Wielki bałagan.
491
00:34:43,400 --> 00:34:46,240
Wszystko było prymitywne, brudne.
492
00:34:47,200 --> 00:34:48,320
Mnóstwo błota.
493
00:34:49,200 --> 00:34:51,200
Podupadłe miasteczko.
494
00:34:52,480 --> 00:34:57,440
Statyści byli fatalni,
495
00:34:57,520 --> 00:35:00,640
ale byli tani
i byli na miejscu, więc powiedziałem:
496
00:35:01,240 --> 00:35:03,840
„Sergio, założymy im czerwone kaptury?”.
497
00:35:09,840 --> 00:35:11,440
W trakcie zdjęć
498
00:35:12,040 --> 00:35:16,280
film z Clintem Eastwoodem
w reżyserii Sergio Leone był już gotowy.
499
00:35:16,360 --> 00:35:18,080
Ponieważ byli przyjaciółmi,
500
00:35:19,120 --> 00:35:22,640
rozmawiali ze sobą
i Sergio powiedział do Leone:
501
00:35:22,720 --> 00:35:28,760
„Wpadnij do mnie na plan.
Pokażę ci aktora, którego wybrałem”.
502
00:35:28,840 --> 00:35:31,520
Pewnego dnia pojawił się Leone.
503
00:35:31,600 --> 00:35:35,520
Byliśmy w Elios, wszędzie pełno błota.
504
00:35:36,760 --> 00:35:40,080
Nigdy nie zapomnę,
jak Leone zaczął się na mnie gapić.
505
00:35:40,720 --> 00:35:44,360
Patrzył na mnie,
a Sergio spytał: „Co o nim myślisz?”.
506
00:35:45,440 --> 00:35:46,760
„Trafiłeś szóstkę!”
507
00:35:47,320 --> 00:35:49,040
Tak jakby wygrał na loterii.
508
00:35:49,560 --> 00:35:51,880
Taka była reakcja Leone.
509
00:35:51,960 --> 00:35:54,440
Mnóstwo błota przyniosło szczęście.
510
00:35:55,560 --> 00:35:58,160
Czerwone kaptury przyniosły szczęście.
511
00:35:58,240 --> 00:36:00,000
Franco Nero też.
512
00:36:01,400 --> 00:36:02,800
Powiedział też:
513
00:36:04,240 --> 00:36:08,760
„Myślę, że ten film będzie przebojem.
Wiesz dlaczego?
514
00:36:10,120 --> 00:36:12,600
Bo odwołuje się do klasy robotniczej”.
515
00:36:12,680 --> 00:36:13,760
I miał rację.
516
00:36:14,440 --> 00:36:19,160
Okazał się świetnym filmem politycznym,
517
00:36:19,920 --> 00:36:23,480
w którym meksykańscy wieśniacy
są uciskani.
518
00:36:23,560 --> 00:36:26,080
Jeśli chodzi o westerny, o których mówimy,
519
00:36:27,280 --> 00:36:29,680
z tamtego okresu,
520
00:36:30,920 --> 00:36:33,520
najbardziej lubię The Hellbenders
521
00:36:33,600 --> 00:36:35,040
i Navajo Joe.
522
00:36:37,920 --> 00:36:38,920
Jak ci na imię?
523
00:36:42,640 --> 00:36:43,480
Joe.
524
00:36:45,400 --> 00:36:47,840
Nigdy nie znałam Indianina o imieniu Joe.
525
00:36:49,040 --> 00:36:52,360
Nigdy nie widziałam Nawaho
tak daleko na południu.
526
00:36:53,680 --> 00:36:56,400
A ja Indianki, która zadaje tyle pytań.
527
00:36:57,280 --> 00:36:58,360
Navajo Joe
528
00:36:58,440 --> 00:37:00,800
był najbardziej brutalnym filmem
529
00:37:01,360 --> 00:37:03,680
wypuszczonym przez studio
530
00:37:04,640 --> 00:37:07,960
na amerykańskie ekrany
do czasu Dzikiej bandy,
531
00:37:08,680 --> 00:37:10,760
która wyszła dwa lata później.
532
00:37:15,040 --> 00:37:17,320
Kręcenie Navajo Joe było zabawne,
533
00:37:17,840 --> 00:37:23,440
bo mieliśmy Burta Reynoldsa,
który miał zastąpić Marlona Brando.
534
00:37:24,080 --> 00:37:29,200
Miewał humory. Chodziłem
do jego przyczepy, żeby go wołać na plan.
535
00:37:30,400 --> 00:37:32,920
„Nie idę. Przyjdę, jak będę miała ochotę”.
536
00:37:33,000 --> 00:37:35,560
Był młody, dopiero zaczynał karierę.
537
00:37:36,200 --> 00:37:40,200
Więc raz mu powiedziałem:
„Pieprz się, dupku!”.
538
00:37:41,400 --> 00:37:46,480
Po 15 latach przyjechał do Rzymu.
539
00:37:47,120 --> 00:37:52,040
Pojechał do domu aktora w Zagarolo
540
00:37:53,040 --> 00:37:57,480
i powiedział: „Zadzwońmy do Ruggero”.
541
00:37:58,040 --> 00:38:00,640
Lucio Rosato, aktor,
542
00:38:00,720 --> 00:38:03,680
dzwoni i mówi:
„Burt Reynolds chce z tobą pogadać”.
543
00:38:04,280 --> 00:38:07,120
Oddał słuchawkę Reynoldsowi, a ten mówi:
544
00:38:07,840 --> 00:38:10,520
„Ruggero, pieprz się, dupku”.
545
00:38:11,680 --> 00:38:14,360
Pamiętał o tym po 15 latach.
546
00:38:25,080 --> 00:38:30,440
Jego sposób poruszania się
jest w tym filmie zadziwiający.
547
00:38:30,520 --> 00:38:33,120
Pod tym względem jest to wspaniała rola.
548
00:38:33,200 --> 00:38:36,720
Jego gra jest tak wspaniała
między innymi dlatego,
549
00:38:36,800 --> 00:38:38,760
że jest tak atletyczna.
550
00:38:38,840 --> 00:38:40,720
Joe ma styl walki,
551
00:38:41,320 --> 00:38:44,000
który jesteśmy w stanie rozpoznać,
552
00:38:44,080 --> 00:38:46,200
gdy atakuje ludzi Duncana.
553
00:38:47,520 --> 00:38:51,560
Burt Reynolds stosuje szybki atak
rodem z futbolu.
554
00:38:51,640 --> 00:38:55,760
Skacze i rzuca się na złoczyńców,
robi salta na ziemi.
555
00:38:56,480 --> 00:38:59,520
Omal się nie zabił
podczas kręcenia tego filmu.
556
00:39:01,000 --> 00:39:03,360
Przed filmami kung-fu tak nie było.
557
00:39:03,440 --> 00:39:05,880
Główni bohaterowie nie mieli stylu walki.
558
00:39:05,960 --> 00:39:09,280
Nie mieli stylu walki,
który przenosili z filmu na filmu,
559
00:39:09,360 --> 00:39:12,640
z przeciwnika na przeciwnika.
Wszystko było markowane.
560
00:39:13,520 --> 00:39:17,400
Jak w The Big Valley.
Ja uderzam ciebie, ty uderzasz mnie.
561
00:39:17,480 --> 00:39:19,080
W końcu ja uderzam mocniej.
562
00:39:33,040 --> 00:39:37,400
W westernach z lat 50., a także z lat 40.,
563
00:39:39,000 --> 00:39:40,480
bohaterowie
564
00:39:41,840 --> 00:39:43,000
nie byli super.
565
00:39:43,880 --> 00:39:44,880
Byli twardzi,
566
00:39:45,640 --> 00:39:46,720
mieli charakter,
567
00:39:48,280 --> 00:39:49,800
ale
568
00:39:49,880 --> 00:39:55,480
w ich postaciach i ich historiach
przebijała pewna prawość.
569
00:39:55,560 --> 00:40:00,160
Nawet jeśli byli źli, starali się
czynić dobro w pewnym momencie filmu.
570
00:40:00,840 --> 00:40:01,960
Nie byli seksowni.
571
00:40:02,480 --> 00:40:04,640
Ich kostiumy były raczej praktyczne.
572
00:40:05,680 --> 00:40:10,280
Nie mówię tego w sposób prześmiewczy.
573
00:40:11,400 --> 00:40:16,720
W niektórych westernach z lat 50.
574
00:40:16,800 --> 00:40:20,440
były drugoplanowe postacie,
575
00:40:20,520 --> 00:40:23,000
pełniące rolę antybohatera.
576
00:40:23,080 --> 00:40:27,880
Czy byli dobrzy czy źli? Trzeba było
obejrzeć cały film, żeby się dowiedzieć.
577
00:40:28,400 --> 00:40:31,120
Były to postacie takie,
578
00:40:31,200 --> 00:40:34,440
jak Todd grany przez Richarda Widmarka
w Ostatnim wozie,
579
00:40:35,040 --> 00:40:37,560
który miał bezpośredni wpływ
na Navajo Joe.
580
00:40:37,640 --> 00:40:40,160
Postać Burta Lancastera w Vera Cruz.
581
00:40:41,000 --> 00:40:44,760
Nawet postać Marlona Brando
w Dwóch obliczach zemsty.
582
00:40:44,840 --> 00:40:48,880
Wszystkie pasują do schematu antybohatera
583
00:40:48,960 --> 00:40:50,480
o wątpliwej moralności.
584
00:40:50,560 --> 00:40:54,080
To, czy okażą się dobre czy złe,
było niemal sensem filmu.
585
00:40:54,160 --> 00:40:57,400
Trzeba było obejrzeć do końca,
żeby się dowiedzieć.
586
00:40:57,480 --> 00:41:01,600
Ale te postacie nie były nieskazitelne.
Wszystkie miały swoje problemy.
587
00:41:01,680 --> 00:41:03,440
Wszystkie miały swoje demony.
588
00:41:05,080 --> 00:41:06,760
Były bardziej seksowne
589
00:41:07,640 --> 00:41:09,120
niż główni bohaterowie.
590
00:41:09,200 --> 00:41:13,480
Było w nich coś seksownego
i prezentowali pewien polot
591
00:41:14,040 --> 00:41:15,880
w kwestii ubioru.
592
00:41:16,680 --> 00:41:21,480
Nie wystarczała koszula w odpowiednim
rozmiarze. Był w tym komiksowy polot.
593
00:41:22,200 --> 00:41:25,880
Robił to Leone, a Corbucci rozwinął.
594
00:41:27,040 --> 00:41:30,160
Nie wiem, czy rozwinął,
ale na pewno mocno akcentował.
595
00:41:31,240 --> 00:41:32,560
Dawał im
596
00:41:33,880 --> 00:41:37,360
nieco komiksową sprawność.
597
00:41:37,440 --> 00:41:40,480
Byli szybsi.
598
00:41:41,240 --> 00:41:46,840
Było w nich coś,
co wykraczało poza realistyczny western.
599
00:41:46,920 --> 00:41:50,000
Pewien komiksowy polot
w kwestii sprawności.
600
00:42:14,400 --> 00:42:18,440
Filmem, który darzę
szczególnym sentymentem,
601
00:42:18,520 --> 00:42:20,160
jest Sonny and Jed.
602
00:42:20,800 --> 00:42:24,000
Ale odczytuję tę produkcję
inaczej niż wszyscy.
603
00:42:24,080 --> 00:42:26,600
Sonny and Jed to było jego Bonnie i Clyde.
604
00:42:26,680 --> 00:42:29,640
To jeden z westernów,
które nakręcił w latach 70.
605
00:42:30,280 --> 00:42:33,680
Tomas Milian i Susan George
606
00:42:34,760 --> 00:42:37,520
grają łotrów uciekających przed prawem.
607
00:42:40,960 --> 00:42:43,360
Film ten często odrzuca widzów.
608
00:42:43,920 --> 00:42:45,400
Mimo że
609
00:42:46,840 --> 00:42:50,880
zawiera dwie najlepiej wyreżyserowane
przez Corbucciego sceny.
610
00:42:50,960 --> 00:42:55,480
Jest to cała trwająca 12 minut
sekwencja początkowa.
611
00:42:57,000 --> 00:43:00,680
Oraz scena,
w której Jed ukrywa się w kukurydzy.
612
00:43:01,360 --> 00:43:04,600
To dwie najlepsze sceny akcji Corbucciego.
613
00:43:05,520 --> 00:43:08,000
Ale ludzi odpycha ten film,
614
00:43:08,080 --> 00:43:11,560
bo odrzuca ich Tomas Milian
615
00:43:12,520 --> 00:43:15,640
i jego kretyńska postać Jeda.
616
00:43:17,800 --> 00:43:21,440
Mnie też odrzuca Jed
i to, jak traktuje Sonny.
617
00:43:21,520 --> 00:43:25,080
Ale jest w tym filmie ciekawy aspekt.
618
00:43:25,760 --> 00:43:30,520
Nie jest to nawet alegoria,
tak to chyba miało wyglądać.
619
00:43:30,600 --> 00:43:35,000
Wygląda to jak western
o Charlesie Mansonie i Squeaky Fromme.
620
00:43:35,960 --> 00:43:38,400
Susan George gra Squeaky Fromme,
621
00:43:38,480 --> 00:43:41,600
a Tomas Milian idzie na całość
jako Charlie Manson.
622
00:43:43,960 --> 00:43:46,400
Uważam, że Sonny i Jed
623
00:43:47,280 --> 00:43:50,080
nie są bohaterami.
Myślę, że to antagoniści.
624
00:43:50,680 --> 00:43:52,720
To czarne charaktery.
625
00:43:52,800 --> 00:43:55,200
Jed na pewno, a Sonny…
626
00:43:55,280 --> 00:43:59,440
O tym jeszcze nie wspominaliśmy.
Kobiece postacie Corbucciego.
627
00:44:01,000 --> 00:44:03,120
Kobiece postacie Corbucciego
628
00:44:03,200 --> 00:44:06,880
nigdy nie pasują
do standardowego archetypu,
629
00:44:06,960 --> 00:44:08,040
który nakreśliłem.
630
00:44:08,120 --> 00:44:10,240
Zawsze są jakimś zlepkiem.
631
00:44:11,200 --> 00:44:13,040
Daj mi Biblię, Raschietto.
632
00:44:23,200 --> 00:44:25,400
Przysięgnij, że to nie pułapka.
633
00:44:26,760 --> 00:44:30,400
Przysięgnij, że Clay
naprawdę jest tam sam.
634
00:44:33,920 --> 00:44:36,040
Ale uważaj.
635
00:44:36,120 --> 00:44:38,440
To będzie twoja ostatnia przysięga,
636
00:44:39,320 --> 00:44:41,520
bo wkrótce potem umrzesz.
637
00:44:41,600 --> 00:44:43,400
Nie boję się, Fox.
638
00:44:43,480 --> 00:44:45,640
Nikogo już się nie boję.
639
00:44:45,720 --> 00:44:48,160
Są bohaterkami i ofiarami.
640
00:44:49,520 --> 00:44:51,720
Mieszkankami miasta i złoczyńcami.
641
00:44:58,680 --> 00:44:59,640
Virginia!
642
00:45:01,920 --> 00:45:03,520
Mam go! Szybko!
643
00:45:04,360 --> 00:45:07,400
- Proszę wezwać szeryfa!
- Virgina, pomóż mi!
644
00:45:07,480 --> 00:45:09,560
Szybko!
645
00:45:16,400 --> 00:45:21,160
Zwykle łączą dwa archetypy,
646
00:45:21,240 --> 00:45:24,160
co sugeruje,
że kobiety te są skomplikowane.
647
00:45:25,600 --> 00:45:29,440
Sonny to czarny charakter,
a zarazem ofiara.
648
00:45:30,240 --> 00:45:31,360
Ale dla mnie
649
00:45:32,680 --> 00:45:36,320
bohaterem filmu jest postać
Telly’ego Savalasa, Francisco.
650
00:45:36,840 --> 00:45:39,440
To prawdziwy bohater filmu.
651
00:45:39,520 --> 00:45:41,760
Obejrzyjcie ten film
652
00:45:42,880 --> 00:45:44,960
z perspektywy Telly’ego Savalasa.
653
00:45:45,040 --> 00:45:50,160
Następnym razem obejrzyjcie go
nie z perspektywy Miliana, tylko Savalasa.
654
00:45:50,840 --> 00:45:52,800
To bohater Corbucciego.
655
00:45:52,880 --> 00:45:55,000
Nawet gdy zostaje oślepiony,
656
00:45:55,640 --> 00:45:59,280
kiedy jest zupełnie ślepy,
wciąż ściga Sonny i Jeda.
657
00:45:59,360 --> 00:46:00,840
Nie porzuca misji.
658
00:46:00,920 --> 00:46:03,040
To czyni go bohaterem Corbucciego.
659
00:46:03,720 --> 00:46:07,320
Bo Corbucci robił w swoich filmach coś,
660
00:46:07,840 --> 00:46:11,280
co odróżniało go
od innych reżyserów westernów.
661
00:46:12,640 --> 00:46:15,160
Wyposażał swoich bohaterów
662
00:46:15,240 --> 00:46:19,520
w ten komiksowy polot,
jeśli chodzi o ich sprawność.
663
00:46:19,600 --> 00:46:22,800
Byli szybsi
niż można być w rzeczywistości.
664
00:46:22,880 --> 00:46:28,960
Mieli w sobie coś,
co niemal dawało im cechy superbohaterów.
665
00:46:29,640 --> 00:46:33,680
Jednakże potem tę sprawność im odbiera.
666
00:46:34,880 --> 00:46:37,200
To, co ich definiuje
667
00:46:38,280 --> 00:46:40,600
jako kowbojów superbohaterów, znika.
668
00:46:41,280 --> 00:46:43,960
Dosłownie odbiera im supermoce.
669
00:46:44,040 --> 00:46:48,480
Nawet wprawny rewolwerowiec
potrzebuje rąk. Prawda, Django?
670
00:46:49,960 --> 00:46:51,040
Żegnaj.
671
00:46:51,800 --> 00:46:54,040
Ja i moi ludzie wracamy do Meksyku.
672
00:46:54,120 --> 00:46:58,320
Aby wygrać lub zginąć! Vamos Compañeros!
673
00:47:02,320 --> 00:47:05,000
Adios, gringo! Do zobaczenia w piekle!
674
00:47:13,320 --> 00:47:15,680
I wtedy każe im stawić czoła złoczyńcy.
675
00:47:16,800 --> 00:47:19,880
I tylko dzięki temu,
że mierzą się z antagonistą
676
00:47:20,440 --> 00:47:24,440
bez swoich supermocy
mogą uważać się za bohaterów.
677
00:47:24,520 --> 00:47:28,160
Dopiero na końcu, gdy mierzą się
678
00:47:28,240 --> 00:47:31,200
z tymi faszystowskimi modelami,
679
00:47:32,000 --> 00:47:34,240
pozbawieni
680
00:47:34,880 --> 00:47:38,360
ukrytych supermocy,
681
00:47:38,440 --> 00:47:40,160
bez asa w rękawie.
682
00:47:40,240 --> 00:47:44,080
Od tego momentu przez ostatnie pięć minut
683
00:47:44,160 --> 00:47:46,160
mogą nazywać się bohaterami.
684
00:47:46,760 --> 00:47:48,080
I niech tak będzie!
685
00:48:10,920 --> 00:48:16,640
Jeśli rozpatrywać gatunek
spaghetti westernu jako całość,
686
00:48:16,720 --> 00:48:21,800
uważam, że Lee Van Cleef
i Franco Nero to główne postacie gatunku.
687
00:48:22,360 --> 00:48:26,160
To dwie największe ikony.
Nie z powodu konkretnej roli.
688
00:48:26,240 --> 00:48:29,040
Nakręcili serię filmów.
689
00:48:29,600 --> 00:48:31,160
Stworzyli osobowości
690
00:48:31,240 --> 00:48:34,000
i weszli do mitologii
westernów Nowego Świata.
691
00:48:35,120 --> 00:48:39,440
Wszystkie moje filmy
były inspirowane komiksami.
692
00:48:39,520 --> 00:48:43,560
W dzieciństwie czytywałem
komiksy przygodowe,
693
00:48:43,640 --> 00:48:45,920
takie jak Mandrake, Tim Tyler’s Luck.
694
00:48:46,560 --> 00:48:50,560
Gdy dorosłem, jako reżyser,
oglądałem wiele westernów,
695
00:48:50,640 --> 00:48:54,200
filmów kostiumowych
z Budem Spencerem, Terence’em Hillem.
696
00:48:54,280 --> 00:48:58,560
Na przykład Terence’a Hilla
postrzegam jako bohatera Miltona Caniffa.
697
00:48:58,640 --> 00:49:03,200
Pamiętacie Terry'ego?
A Buda Spencera jako Dicka Fulmine.
698
00:49:04,080 --> 00:49:05,440
Adriano Celentano…
699
00:49:06,760 --> 00:49:09,560
mógłby być postacią z Li’l Abnera.
700
00:49:10,200 --> 00:49:15,920
ROZDZIAŁ SZÓSTY
CIEŃ I ŚWIATŁO
701
00:49:50,400 --> 00:49:51,560
Jak się masz, Hud?
702
00:49:56,680 --> 00:50:01,880
Bóg jeden wie, jak się cieszę,
że odwiedzasz brata.
703
00:50:01,960 --> 00:50:07,480
Gdyby nie ja i szeryf,
nawet by go nie pochowali.
704
00:50:07,560 --> 00:50:11,600
Mówili: „To złodziej. Zostawmy go sępom”.
705
00:50:12,200 --> 00:50:15,920
Bardziej niż faszystów
nienawidzi społeczności.
706
00:50:16,000 --> 00:50:19,200
Społeczności reprezentowanych
przez każde z tych miast,
707
00:50:19,280 --> 00:50:21,360
czy to miasto Pollicuta…
708
00:50:21,440 --> 00:50:23,400
Witamy w Snow Hill.
709
00:50:23,480 --> 00:50:25,200
…czy Blackstone…
710
00:50:29,720 --> 00:50:33,640
Mieszkańcy miast są okropnymi
przedstawicielami społeczeństwa.
711
00:50:35,920 --> 00:50:40,400
To niemal chory żart
z postaci Johna Forda,
712
00:50:41,160 --> 00:50:44,360
z jego pionierów, którzy mówią:
„Rządzimy na Zachodzie.
713
00:50:44,440 --> 00:50:47,280
Tworzymy społeczność”.
714
00:50:48,840 --> 00:50:51,840
Postacie, które tworzył Ford,
715
00:50:51,920 --> 00:50:54,640
próbujące budować społeczność
na tym pustkowiu,
716
00:50:54,720 --> 00:50:56,920
są jego głównym tematem.
717
00:50:58,720 --> 00:51:03,000
Natomiast w filmach Corbucciego
społeczeństwo jest jak szambo.
718
00:51:03,640 --> 00:51:05,240
Społeczeństwo to rynsztok.
719
00:51:05,320 --> 00:51:08,680
Mieszkańcy zasługują na wszystko,
co im się przytrafia.
720
00:51:10,480 --> 00:51:12,280
Doigrali się.
721
00:51:14,360 --> 00:51:20,280
W The Specialist ten motyw
jest na pierwszym planie.
722
00:51:20,360 --> 00:51:23,280
Dalej! Okropne świnie!
723
00:51:23,760 --> 00:51:26,360
- Czołgać się!
- Patrzcie, idzie!
724
00:51:49,920 --> 00:51:53,800
Wszystkie filmy, które nakręciłem
z Sergiem, to filmy polityczne.
725
00:51:53,880 --> 00:51:56,440
Bo Zawodowiec to również film polityczny,
726
00:51:56,520 --> 00:51:58,880
podobnie jak Compañeros…
727
00:51:58,960 --> 00:52:03,320
W Compañeros był ten słynny profesor,
728
00:52:03,400 --> 00:52:04,960
Fernando Rei,
729
00:52:05,040 --> 00:52:09,480
który uczył młodych ludzi,
czym jest rewolucja.
730
00:52:09,560 --> 00:52:15,200
Uczniowie nosili czerwone chusty.
731
00:52:16,640 --> 00:52:19,560
Zdecydowanie były to filmy polityczne.
732
00:52:20,200 --> 00:52:24,080
Żołnierze, których zabiliście,
by mnie ocalić, byli ludźmi.
733
00:52:26,120 --> 00:52:27,800
A zabicie człowieka,
734
00:52:27,880 --> 00:52:29,440
nawet wroga,
735
00:52:30,040 --> 00:52:31,040
to zbrodnia.
736
00:52:31,800 --> 00:52:33,800
Czy nie tego was uczyłem?
737
00:52:35,120 --> 00:52:36,440
Odpowiedzcie!
738
00:52:36,520 --> 00:52:39,160
Mieliśmy pozwolić, żeby pana zastrzelili?
739
00:52:39,240 --> 00:52:42,160
Ideały, w które wierzę,
nie boją się śmierci.
740
00:52:42,720 --> 00:52:44,880
Nie potrzebują broni, by zwyciężyć.
741
00:52:45,640 --> 00:52:46,640
Słuchajcie.
742
00:52:47,920 --> 00:52:50,080
Nie zapominajcie o tej zasadzie.
743
00:52:51,320 --> 00:52:55,920
Gdy się walczy o słuszne ideały,
można wygrać bez przemocy.
744
00:52:59,280 --> 00:53:01,480
Najwyraźniej jestem za stary.
745
00:53:02,640 --> 00:53:04,840
A wy jesteście za młodzi.
746
00:53:05,880 --> 00:53:07,840
Filmy Corbucciego są różne.
747
00:53:08,520 --> 00:53:11,720
W Navajo Joe jest niewiele humoru.
748
00:53:11,800 --> 00:53:14,480
Podobnie w The Hellbenders.
749
00:53:14,560 --> 00:53:17,360
W Człowieku zwanym Ciszą
nie ma humoru w ogóle.
750
00:53:19,440 --> 00:53:25,240
Zrobiłem Człowieka zwanego Ciszą dla tych,
którzy wierzą w wolność i chcą walczyć.
751
00:53:25,320 --> 00:53:31,440
Wyłamuje się z tego, kiedy kręci
trylogię o rewolucji meksykańskiej.
752
00:53:31,520 --> 00:53:33,160
Boże, jakie to piękne.
753
00:53:33,760 --> 00:53:35,160
Trzynaście, czerwone.
754
00:53:40,720 --> 00:53:44,800
Odróżniają się od Navajo Joe, od Django.
755
00:53:44,880 --> 00:53:48,160
Są inne niż The Hellbenders.
756
00:53:48,240 --> 00:53:51,280
W tych filmach,
podobnie jak Leone, pozwala sobie
757
00:53:52,360 --> 00:53:54,400
na wstawki komediowe.
758
00:53:55,800 --> 00:53:59,960
W trylogii o rewolucji meksykańskiej
nie zawsze chodzi o czarny humor.
759
00:54:13,040 --> 00:54:15,240
Paco chce cię widzieć, gringo.
760
00:54:15,320 --> 00:54:19,480
A kiedy Leone robi Garść dynamitu,
to jest to jego wersja
761
00:54:19,560 --> 00:54:23,760
westernu Corbucciego
o rewolucji meksykańskiej.
762
00:54:24,360 --> 00:54:25,640
Cztery walety.
763
00:54:28,920 --> 00:54:29,760
Dwie damy…
764
00:54:31,120 --> 00:54:32,240
plus te dwie…
765
00:54:34,480 --> 00:54:35,440
to razem cztery.
766
00:54:35,520 --> 00:54:40,280
To Gillo Pontecorvo miał
reżyserować Zawodowca.
767
00:54:41,200 --> 00:54:42,640
A było tak.
768
00:54:42,720 --> 00:54:47,040
Alberto Grimaldi chciał
wyprodukować cztery filmy.
769
00:54:47,720 --> 00:54:50,560
Jeden Elio Petriego, jeden Felliniego,
770
00:54:52,160 --> 00:54:54,000
jeden Pontecorva
771
00:54:55,120 --> 00:55:01,520
i czwarty miał reżyserować Corbucci,
ale nie miał to być jego film autorski.
772
00:55:02,480 --> 00:55:03,440
Ostatecznie
773
00:55:05,400 --> 00:55:08,200
Pontecorvo wycofał się z kręcenia filmu.
774
00:55:08,880 --> 00:55:12,200
Corbucci, który umiał być przesympatyczny,
775
00:55:12,280 --> 00:55:16,480
pewnego dnia poszedł do biura,
które miał zajmować Pontecorvo,
776
00:55:17,120 --> 00:55:19,960
i powiedział: „Ja zrobię ten film!”.
777
00:55:20,040 --> 00:55:24,600
Przekonał Grimaldiego,
że jest właściwym reżyserem.
778
00:55:24,680 --> 00:55:25,560
Naprzód!
779
00:55:54,000 --> 00:55:55,680
- Dziękuję.
- Uciekajmy!
780
00:56:00,040 --> 00:56:02,280
Obsada miała składać się
781
00:56:02,840 --> 00:56:05,800
z Jamesa Coburna,
który miał grać Amerykanina,
782
00:56:06,440 --> 00:56:08,920
i Franco Nero grającego Meksykanina.
783
00:56:11,240 --> 00:56:14,800
Pewnego dnia poszedłem
obejrzeć film Incydent.
784
00:56:16,320 --> 00:56:19,960
Zauważyłem niesamowitego aktora,
Tony’ego Musante.
785
00:56:20,040 --> 00:56:23,120
Zadzwoniłem do Sergia
i kazałem mu obejrzeć ten film.
786
00:56:23,200 --> 00:56:25,800
„To twój Meksykanin”.
787
00:56:25,880 --> 00:56:28,760
Obejrzał film, przyznał mi rację
788
00:56:28,840 --> 00:56:30,680
i zatrudnił Tony’ego Musante.
789
00:56:36,440 --> 00:56:39,000
Muszę przyznać, że jesteś szybki.
790
00:56:39,520 --> 00:56:40,800
Kim jesteś?
791
00:56:40,880 --> 00:56:43,840
Nazywają mnie Polak.
Tobie mogę przynieść pecha,
792
00:56:43,920 --> 00:56:46,600
bo jeśli mnie nie przepuszczą, zabiję cię.
793
00:56:46,680 --> 00:56:49,000
Ty też masz pecha,
794
00:56:49,080 --> 00:56:52,880
bo ich nie obchodzi, czy mnie zabijesz.
795
00:56:53,400 --> 00:56:56,400
- Umiesz liczyć do dziesięciu?
- Oczywiście.
796
00:56:56,480 --> 00:57:01,000
Potrafię też dodawać,
a czasem nawet odejmować.
797
00:57:01,080 --> 00:57:02,560
Dobrze.
798
00:57:02,640 --> 00:57:04,680
Zacznij liczyć.
799
00:57:05,440 --> 00:57:08,400
Choć Corbucci specjalizował się
800
00:57:09,320 --> 00:57:11,800
w westernach, w filmach o kowbojach,
801
00:57:12,960 --> 00:57:15,080
nigdy nie dorównał Leone,
802
00:57:15,920 --> 00:57:21,920
jeśli chodzi o finałową rozgrywkę
i ścieżkę dźwiękową Morricone.
803
00:57:22,840 --> 00:57:25,640
Z wyjątkiem pierwszej części trylogii,
804
00:57:25,720 --> 00:57:27,440
z wyjątkiem Zawodowca.
805
00:57:27,520 --> 00:57:29,360
To jedyny raz,
806
00:57:29,440 --> 00:57:33,840
kiedy postanowił rzucić wyzwanie Leone,
zrobić efektowne zakończenie
807
00:57:33,920 --> 00:57:35,800
do muzyki Morricone.
808
00:57:35,880 --> 00:57:41,200
I dla mnie jest to, obok dzieł Leone,
najlepsze zakończenie w historii.
809
00:59:25,080 --> 00:59:30,760
ROZDZIAŁ SIÓDMY
OSTATNIA REWOLUCJA
810
00:59:33,720 --> 00:59:35,440
Spośród reżyserów westernów
811
00:59:35,520 --> 00:59:38,800
Corbucci stworzył
najbardziej bezlitosny Zachód.
812
00:59:39,480 --> 00:59:44,000
Najbardziej bezlitosny,
pesymistyczny, najbardziej groteskowy,
813
00:59:44,600 --> 00:59:46,320
najbardziej brutalny.
814
00:59:48,000 --> 00:59:52,680
W filmie Corbucciego
nikt nie ma gwarancji bezpieczeństwa.
815
00:59:52,760 --> 00:59:56,360
Na końcu główny bohater
może zginąć tak samo, jak każdy inny.
816
01:00:08,280 --> 01:00:11,440
Dziewczyna szeryfa…
817
01:00:11,520 --> 01:00:13,120
Chester! Nie!
818
01:00:15,160 --> 01:00:18,080
…ksiądz. Nikt nie jest bezpieczny.
819
01:00:22,480 --> 01:00:25,760
Nawet niewinność może być zgubna.
820
01:00:30,160 --> 01:00:32,000
Nie płacz.
821
01:00:32,680 --> 01:00:33,520
Nie!
822
01:00:35,320 --> 01:00:37,480
Miało nie być świadków, pamiętasz?
823
01:00:39,080 --> 01:00:41,960
Wy zdecydujcie, co zrobić z dzieciakiem.
824
01:00:43,560 --> 01:00:44,400
A więc…
825
01:00:48,040 --> 01:00:53,400
Kiedy zatem miałem stworzyć
ten surrealistyczny, groteskowy,
826
01:00:54,560 --> 01:00:58,160
absolutnie bezlitosny Zachód,
827
01:00:59,560 --> 01:01:02,680
który stworzył Corbucci
dla amerykańskiego Meksyku,
828
01:01:02,760 --> 01:01:06,400
i go przenieść do Ameryki,
zastanawiałem się nad miejscem.
829
01:01:07,880 --> 01:01:10,600
I wymyśliłem
Południe sprzed Wojny Secesyjnej.
830
01:01:11,240 --> 01:01:12,760
Dokładnie tak.
831
01:01:12,840 --> 01:01:15,240
Missisipi i Luizjana
832
01:01:15,320 --> 01:01:18,200
w czasach niewolnictwa
833
01:01:18,720 --> 01:01:21,920
jest tym groteskowym światem,
834
01:01:22,680 --> 01:01:24,840
z którego czerpał Corbucci.
835
01:01:25,840 --> 01:01:31,480
Tam dochodziło
do najbardziej surrealistycznych wydarzeń.
836
01:01:32,400 --> 01:01:34,920
Były groteskowe, bo zdarzyły się naprawdę.
837
01:01:38,120 --> 01:01:40,000
Na co oni tak się gapią?
838
01:01:40,080 --> 01:01:42,400
Nigdy nie widzieli czarnego na koniu.
839
01:01:47,320 --> 01:01:52,360
Corbucci tworzył westerny,
bo był reżyserem gatunkowym,
840
01:01:52,960 --> 01:01:55,080
a to był popularny wówczas gatunek.
841
01:01:56,400 --> 01:02:00,240
Kino miecza i sandałów też robił dlatego,
bo było popularne.
842
01:02:00,320 --> 01:02:02,720
Westerny stały się popularnym gatunkiem.
843
01:02:03,240 --> 01:02:07,560
Gdy na początku lat 70.
straciły na popularności, porzucił je.
844
01:02:08,680 --> 01:02:10,680
I nigdy nie chciał do nich wracać.
845
01:02:11,920 --> 01:02:16,880
Potem skupił się na kręceniu komedii.
846
01:02:16,960 --> 01:02:18,040
Co ważne,
847
01:02:19,360 --> 01:02:23,920
niektóre z komedii,
które kręcił w latach 70., są do dziś
848
01:02:24,000 --> 01:02:27,000
najbardziej udanymi filmami w dziejach
849
01:02:27,080 --> 01:02:29,120
włoskiego przemysłu filmowego.
850
01:02:31,360 --> 01:02:37,480
Podczas kręcenia trzeciej części trylogii
rewolucyjnej dochodzi do przemiany.
851
01:02:38,000 --> 01:02:40,920
Cały film zyskuje komiczny wydźwięk.
852
01:02:42,360 --> 01:02:44,720
Lubił próbować nowych rzeczy.
853
01:02:45,640 --> 01:02:49,280
Nie był reżyserem
przywiązanym do schematów.
854
01:02:49,360 --> 01:02:54,880
Więc pewnie z Villaggiem
w żartach wpadli na pomysł:
855
01:02:54,960 --> 01:02:58,320
„Zróbmy film z poważnym Gassmanem.
856
01:02:59,080 --> 01:03:01,840
Porozmawiamy o rewolucji
857
01:03:02,440 --> 01:03:05,560
z komicznym wydźwiękiem”.
858
01:05:33,280 --> 01:05:35,360
Sergio robił różne rzeczy.
859
01:05:36,160 --> 01:05:38,080
To była jego ogromna zaleta.
860
01:05:38,840 --> 01:05:42,520
Z łatwością przechodził od filmu z Totò
do innych produkcji.
861
01:05:42,600 --> 01:05:46,800
Nie wszyscy reżyserzy to potrafią.
862
01:05:46,880 --> 01:05:50,080
Sergio wiedział,
863
01:05:50,640 --> 01:05:52,720
że nigdy nie zdobędzie Oscara.
864
01:05:53,480 --> 01:05:55,280
Mówił: „Nie dostanę Oscara”.
865
01:05:55,880 --> 01:05:58,000
Ale dostał Oscara od ludzi.
866
01:05:58,560 --> 01:06:02,880
Wiedział o tym,
bo był prawdziwym reżyserem dla ludzi.
867
01:06:03,600 --> 01:06:06,160
Nie bardzo rozumiem
868
01:06:08,120 --> 01:06:11,200
karierę Corbucciego
po wczesnych latach 70.
869
01:06:11,800 --> 01:06:15,200
Corbucci miał w sobie coś
z reżysera komercyjnego.
870
01:06:15,280 --> 01:06:18,480
Jest to cecha, którą podziwiam.
871
01:06:19,800 --> 01:06:24,040
Czy żałuję, że nie był
bardziej artystą rezydentem?
872
01:06:24,800 --> 01:06:26,320
Tak jak Leone?
873
01:06:27,280 --> 01:06:32,240
Wielka szkoda, że tak niewielu
włoskich reżyserów przyjechało do Ameryki,
874
01:06:32,320 --> 01:06:34,760
by spróbować sił w amerykańskich filmach.
875
01:06:35,280 --> 01:06:39,200
Raz poruszyłem ten temat.
Spytałem: „A gdyby Sergio to zrobił?”.
876
01:06:39,840 --> 01:06:43,200
Ludzie odpowiadali,
że nigdy by tego nie zrobił.
877
01:06:43,920 --> 01:06:47,240
Nie wyjechałby z Włoch,
żeby kręcić filmy w Ameryce.
878
01:06:47,800 --> 01:06:52,480
Pamiętam Tony’ego Musante, który
przyjechał do Włoch, by ze mną pracować.
879
01:06:52,560 --> 01:06:54,840
Potem zrobił wielką karierę.
880
01:06:54,920 --> 01:06:59,200
Przyleciał na film z Palance’em
i Franco Nero zatytułowany Zawodowiec.
881
01:06:59,280 --> 01:07:02,560
Był jednym z tych
zaangażowanych aktorów, jak Kazan.
882
01:07:03,440 --> 01:07:06,760
{\an8}Pewnego razu kiedy zsiadał z konia,
powiedziałem mu…
883
01:07:06,840 --> 01:07:11,200
{\an8}Mieliśmy scenę, w której wybiegał z kadru.
884
01:07:11,280 --> 01:07:15,320
{\an8}Miał opuścić scenę,
chyba podczas strzelaniny.
885
01:07:15,960 --> 01:07:20,320
{\an8}Musiał zeskoczyć z konia, pobiec,
a potem rzucić się na ziemię.
886
01:07:21,200 --> 01:07:23,760
Ze względu na następną scenę
887
01:07:23,840 --> 01:07:28,440
przed drugim ujęciem, kiedy miał wracać,
888
01:07:28,520 --> 01:07:32,320
powiedziałem: „Wbiegnij w kadr,
a potem połóż się na ziemi,
889
01:07:32,400 --> 01:07:36,000
bo muszę obniżyć kamerę,
żeby sfilmować inną postać”.
890
01:07:36,080 --> 01:07:38,120
Spytał, dlaczego ma się kłaść.
891
01:07:38,200 --> 01:07:41,800
Ja na to: „Nie wiem.
Udawaj, że masz kamień w bucie.
892
01:07:41,880 --> 01:07:45,680
Musisz usiąść, zdjąć but, wyjąć kamień
893
01:07:45,760 --> 01:07:50,440
i włożyć but z powrotem, co jest zabawne,
kiedy wszyscy do ciebie strzelają.
894
01:07:50,520 --> 01:07:52,200
Myślę, że to będzie dobre”.
895
01:07:52,840 --> 01:07:55,880
On na to:
„Więc musimy powtórzyć poprzednią scenę”.
896
01:07:55,960 --> 01:07:56,840
„Dlaczego?”
897
01:07:56,920 --> 01:08:01,840
„Bo w poprzednim ujęciu
opuściłem scenę bez tego kamienia”.
898
01:08:02,480 --> 01:08:04,280
„Jak to?”, spytałem go.
899
01:08:04,360 --> 01:08:06,440
„To musi się zacząć wcześniej.
900
01:08:06,520 --> 01:08:10,640
Poczułbym kamień od razu,
gdy tylko postawiłem stopę na ziemi,
901
01:08:10,720 --> 01:08:14,040
więc wyszedłbym ze sceny
inaczej niż teraz”.
902
01:08:14,720 --> 01:08:20,320
Ja na to:
„Słuchaj, kręcimy tutaj włoski western.
903
01:08:20,840 --> 01:08:26,880
Jeśli chcesz pokazać,
że masz kamień w bucie, zrób to teraz.
904
01:08:26,960 --> 01:08:30,480
Wcześniej o nim nie wiedziałeś,
a teraz go czujesz”.
905
01:08:31,000 --> 01:08:37,320
On odpowiada: „Dobra, ale muszę iść
do przyczepy i pomyśleć, jak to zrobić”.
906
01:08:37,400 --> 01:08:40,000
Ja na to: „Dobra, idź. Zrobię coś innego”.
907
01:08:40,080 --> 01:08:42,320
A kiedy wrócił i oznajmił: „Mam to”,
908
01:08:42,400 --> 01:08:46,000
powiedziałem: „Poszliśmy już dalej.
Mniejsza o kamień w bucie.
909
01:08:46,080 --> 01:08:51,240
Zrobimy coś innego.
Słońce zaszło. Koniowi chce się pić…”
910
01:09:06,080 --> 01:09:08,960
- Dokąd jedziemy?
- Prosto na działa!
911
01:09:12,480 --> 01:09:13,800
Wyskakuj, szybko!
912
01:09:38,840 --> 01:09:40,960
Nie ma nic złego w tym,
913
01:09:41,040 --> 01:09:45,440
że jest się drugim najlepszym
reżyserem spaghetti westernów po Leone.
914
01:09:46,440 --> 01:09:50,360
Nie uważam Forda za największego
amerykańskiego reżysera westernów,
915
01:09:50,440 --> 01:09:53,920
ale jeżeli dokonamy takiego założenia,
916
01:09:54,640 --> 01:09:56,880
to kto byłby drugi?
917
01:09:58,080 --> 01:10:01,680
Peckinpah? Hawks?
918
01:10:01,760 --> 01:10:04,080
Raoul Walsh? Delmer Daves?
919
01:10:04,160 --> 01:10:07,080
Kto jest numerem dwa?
Można się o to pobić.
920
01:10:07,960 --> 01:10:09,720
We Włoszech tak nie jest.
921
01:10:09,800 --> 01:10:11,720
Numer dwa to pieprzony Corbucci.
922
01:12:38,200 --> 01:12:43,120
{\an8}DLA NORI CORBUCCI
923
01:12:58,720 --> 01:13:01,280
W Django jest coś ciekawego…
924
01:13:02,560 --> 01:13:07,000
Nie mówiłem zbyt wiele o Django,
więc możemy o tym wspomnieć.
925
01:13:07,520 --> 01:13:10,480
Ten film ma interesujący aspekt.
926
01:13:11,720 --> 01:13:12,920
Kim jest Mercedes?
927
01:13:14,160 --> 01:13:17,080
Nie dowiadujemy się,
928
01:13:18,080 --> 01:13:19,240
kim jest Mercedes.
929
01:13:19,800 --> 01:13:25,080
Django przybył do tego miasta.
930
01:13:26,040 --> 01:13:28,320
Wydaje się, że przyjechał tam,
931
01:13:29,160 --> 01:13:30,160
żeby się mścić.
932
01:13:32,280 --> 01:13:38,440
Widzimy, jak odwiedza grób
kobiety o imieniu Mercedes.
933
01:13:40,640 --> 01:13:43,640
Kim jest ta kobieta? Nie wiadomo.
934
01:13:44,680 --> 01:13:50,480
O Django wiemy jedynie to,
że prawdopodobnie służył w Armii Unii
935
01:13:50,560 --> 01:13:53,560
lub w kawalerii,
bo nosi spodnie kawalerzysty.
936
01:13:54,320 --> 01:13:57,520
Brał udział w wojnie po stronie Północy.
937
01:14:00,720 --> 01:14:02,200
Jedzie na Południe.
938
01:14:06,160 --> 01:14:10,840
Postać pułkownika to postać z Południa,
939
01:14:10,920 --> 01:14:13,360
związana z Konfederacją.
940
01:14:14,240 --> 01:14:16,880
Ma ten Ku Klux Klan,
941
01:14:18,480 --> 01:14:22,280
zakapturzoną armię…
942
01:14:23,080 --> 01:14:29,160
Wydaje się, że wymordowali
wszystkich czarnych na tamtych ziemiach.
943
01:14:29,240 --> 01:14:31,840
A teraz chcą się pozbyć Meksykanów.
944
01:14:31,920 --> 01:14:35,960
Wygląda na to,
że wszyscy czarni zostali zamordowani,
945
01:14:36,040 --> 01:14:37,840
a teraz kolej na Meksykanów.
946
01:14:41,840 --> 01:14:43,080
Kim jest Mercedes?
947
01:14:44,600 --> 01:14:46,200
To żona Django?
948
01:14:49,320 --> 01:14:51,040
Ciekawa historia.
949
01:14:52,200 --> 01:14:55,960
Ma żonę. Zostawia ją
w tej wiosce na Południu
950
01:14:56,040 --> 01:14:57,960
i rusza walczyć za Północ?
951
01:15:00,160 --> 01:15:03,040
Wraca, ona nie żyje,
ale nic nie wskazuje na to,
952
01:15:03,120 --> 01:15:05,280
że on wrócił zaraz po wojnie.
953
01:15:06,040 --> 01:15:08,280
Robił co innego, a teraz jest tam.
954
01:15:09,920 --> 01:15:11,080
Czyli to jego żona?
955
01:15:12,720 --> 01:15:17,360
To mało prawdopodobne, że miał żonę.
956
01:15:17,440 --> 01:15:21,040
A gdyby miał żonę,
raczej by jej nie porzucił.
957
01:15:22,200 --> 01:15:25,800
Mam pewne wytłumaczenie, myślę, że trafne.
958
01:15:30,120 --> 01:15:31,080
Myślę,
959
01:15:33,840 --> 01:15:35,640
że nie znał Mercedes.
960
01:15:36,840 --> 01:15:38,480
Myślę, że był na wojnie.
961
01:15:40,480 --> 01:15:42,680
I myślę, że Mercedes…
962
01:15:44,920 --> 01:15:47,560
to żona kogoś, z kim służył.
963
01:15:49,320 --> 01:15:54,880
Mercedes była żoną żołnierza,
z którym służył w Armii Unii.
964
01:15:56,400 --> 01:15:57,320
Który zginął.
965
01:15:58,240 --> 01:16:02,200
Umarł w ramionach Django
albo blisko niego.
966
01:16:03,440 --> 01:16:07,240
Przed śmiercią dał mu coś dla żony.
967
01:16:08,640 --> 01:16:11,800
„Kiedy skończy się wojna,
968
01:16:11,880 --> 01:16:14,880
pojedź do tej wioski i znajdź moją żonę”.
969
01:16:16,560 --> 01:16:20,320
I myślę sobie, bo sam to również piszę,
970
01:16:21,480 --> 01:16:23,040
że to był czarny żołnierz.
971
01:16:26,440 --> 01:16:28,200
I w końcu
972
01:16:28,880 --> 01:16:31,960
jedzie do tej wioski, żeby odnaleźć
973
01:16:32,040 --> 01:16:34,680
żonę czarnego żołnierza, którego znał,
974
01:16:35,880 --> 01:16:39,320
w mieście, w którym mieszkała,
ale ona została zamordowana.
975
01:16:40,720 --> 01:16:42,520
Odkrywa całą historię o tym,
976
01:16:43,040 --> 01:16:45,320
jak ten gang podobny do Ku Klux Klanu
977
01:16:46,040 --> 01:16:48,400
zgładził czarnych w tamtych okolicach,
978
01:16:48,480 --> 01:16:50,640
a teraz zabiera się za Meksykanów.
979
01:16:52,520 --> 01:16:54,680
A potem dokonuje się zemsta
980
01:16:54,760 --> 01:16:57,480
na przywódcy Armii Klanu
981
01:16:58,120 --> 01:17:00,480
z rąk aktora, który ma na nazwisko Nero,
982
01:17:01,240 --> 01:17:02,840
co po włosku znaczy czarny.
983
01:17:04,080 --> 01:17:05,920
To moja wersja.
984
01:17:10,440 --> 01:17:12,920
{\an8}Napisy: Przemysław Rak