1
00:00:06,777 --> 00:00:09,238
NETFLIX — SERIAL ORYGINALNY

2
00:00:09,321 --> 00:00:12,783
Widzieliście,
jak najsłynniejsi dyktatorzy w historii

3
00:00:12,867 --> 00:00:16,203
korzystają z księgi zasad,
krocząc po władzę.

4
00:00:16,996 --> 00:00:21,709
Jeśli weźmiecie z nich przykład,
władza absolutna może być wasza.

5
00:00:21,792 --> 00:00:24,754
Bezwzględność jest dobra,
bo budzi szacunek.

6
00:00:26,630 --> 00:00:30,926
Ale pod jednym względem
ci tytani tyranii zawiedli.

7
00:00:31,010 --> 00:00:33,012
Problemem, jaki napotykają tyrani,

8
00:00:33,095 --> 00:00:37,058
jest nieumiejętność
utrzymania stabilności.

9
00:00:39,935 --> 00:00:43,522
A może księga zasad mówi,
jak utrzymać reżim

10
00:00:43,606 --> 00:00:46,567
nie tylko aż po kres waszych dni,
ale nawet dłużej?

11
00:00:46,650 --> 00:00:49,403
To marzenie każdego tyrana spełniło się

12
00:00:49,487 --> 00:00:52,490
w niezwykle odizolowanym
i represyjnym państwie.

13
00:00:52,573 --> 00:00:54,742
KOREA PÓŁNOCNA

14
00:00:54,825 --> 00:00:58,788
Ojciec założyciel Kim Ir Sen
i jego syn Kim Dzong Il

15
00:00:58,871 --> 00:01:03,626
zbudowali system władzy absolutnej,
który utrzymał się do dziś,

16
00:01:03,709 --> 00:01:07,463
i przekształcili kraj
w poświęconą im świątynię,

17
00:01:07,546 --> 00:01:10,800
jądrową potęgę i państwo więzienne.

18
00:01:10,883 --> 00:01:14,720
Dokonali najważniejszej rzeczy,
jakiej może dokonać tyran.

19
00:01:14,804 --> 00:01:16,055
Utrzymali władzę.

20
00:01:16,138 --> 00:01:21,102
Pora odkryć drogę do największego
i najtrudniej osiągalnego celu tyranów.

21
00:01:22,019 --> 00:01:23,062
Nieśmiertelności.

22
00:01:27,608 --> 00:01:32,029
6. RZĄDŹ BEZ KOŃCA
DYNASTIA KIMÓW

23
00:01:32,988 --> 00:01:36,534
Powinniście już wiedzieć,
że aby przetrwać jako tyrani,

24
00:01:36,617 --> 00:01:39,453
nie wystarczy zbudować ruchu.

25
00:01:39,537 --> 00:01:41,455
Trzeba tym ruchem być.

26
00:01:48,337 --> 00:01:51,298
Cecha charakterystyczną tyranii
od starożytności…

27
00:01:51,382 --> 00:01:52,383
POLITOLOG

28
00:01:52,466 --> 00:01:56,720
…jest istnienie kultu jednostki
otaczającego tyrana

29
00:01:56,804 --> 00:02:02,309
i malującego go w barwach źródła
wszelkiej mądrości i wszelkich cnót.

30
00:02:02,393 --> 00:02:03,686
KULT JEDNOSTKI

31
00:02:03,769 --> 00:02:06,856
Większość takich kultów
wygasa po śmierci przywódcy,

32
00:02:06,939 --> 00:02:10,401
ale w Korei Północnej
przetrwał on trzy pokolenia.

33
00:02:10,484 --> 00:02:15,281
Korea Północna to teokracja,
w której przywódca jest niemal jak bóstwo.

34
00:02:15,364 --> 00:02:18,075
KIEROWNIK OŚRODKA BADAŃ PRAWA KOREAŃSKIEGO

35
00:02:18,159 --> 00:02:21,912
Ludzie wierzą w niego
jak w dogmat religijny.

36
00:02:22,538 --> 00:02:24,999
By zrozumieć, jak Kimowie tego dokonali,

37
00:02:25,082 --> 00:02:28,502
musicie najpierw poznać początki dynastii.

38
00:02:29,003 --> 00:02:32,882
FAKT #1: KIM IR SEN ZOSTAŁ PREZYDENTEM
KOREI PÓŁNOCNEJ W 1948 ROKU

39
00:02:32,965 --> 00:02:36,886
W wieku 30 lat Kim Ir Sen
był wojującym z Japończykami partyzantem,

40
00:02:36,969 --> 00:02:40,764
który wsławił się walką
o koreańską niepodległość.

41
00:02:40,848 --> 00:02:43,976
Po II wojnie światowej Koreę wyzwolono.

42
00:02:44,059 --> 00:02:46,478
Amerykanie weszli na południe Korei…

43
00:02:46,562 --> 00:02:47,396
PISARZ

44
00:02:47,479 --> 00:02:48,898
…a Rosjanie na północ.

45
00:02:49,690 --> 00:02:53,444
Związek Radziecki powierzył władzę

46
00:02:53,527 --> 00:02:55,112
na północy Kim Ir Senowi.

47
00:02:55,196 --> 00:02:58,908
FAKT #2: KIM IR SEN POZNAŁ TAJNIKI WŁADZY
OD WSPANIAŁEGO MENTORA

48
00:02:58,991 --> 00:03:02,036
Kim Ir Sen sporo zasięgnął
z tej samej księgi zasad,

49
00:03:02,119 --> 00:03:04,622
z której korzystał Stalin.

50
00:03:05,206 --> 00:03:08,584
Kim Ir Sen utrzymał władzę
dzięki regularnym czystkom.

51
00:03:08,667 --> 00:03:11,879
Osoby wokół trzonu władzy zabito

52
00:03:11,962 --> 00:03:16,634
lub zesłano do gułagów,
bo podejrzewano je o spisek,

53
00:03:16,717 --> 00:03:20,387
albo po prostu chciano,
by wszyscy mieli się na baczności.

54
00:03:20,471 --> 00:03:23,140
FAKT #3: KIM IR SEN WSZCZĄŁ
WOJNĘ KOREAŃSKĄ,

55
00:03:23,224 --> 00:03:25,142
W KTÓREJ ZGINĘŁY 4 MILIONY OSÓB

56
00:03:26,060 --> 00:03:27,311
Była to wojna…

57
00:03:27,394 --> 00:03:29,021
BYŁA SZEFOWA AP W KOREI

58
00:03:29,104 --> 00:03:33,067
…między Koreą Północną i Chinami
a Koreą Południową, USA i ONZ.

59
00:03:33,692 --> 00:03:36,779
Sytuacja była patowa. Byli zdruzgotani.

60
00:03:37,821 --> 00:03:41,033
Doszli do wniosku,
że w konwencjonalnej wojnie

61
00:03:41,116 --> 00:03:43,786
Korea Północna nie ma szans z USA.

62
00:03:45,037 --> 00:03:48,249
Że potrzebowali czegoś jeszcze:
środka odstraszającego,

63
00:03:48,916 --> 00:03:52,419
który zapewni im przetrwanie.

64
00:03:53,629 --> 00:03:56,215
Zdobycie go zajmie ponad 50 lat

65
00:03:56,799 --> 00:04:01,470
i będzie wymagać drugiego po uranie
rzadko znajdowanego u tyranów składnika.

66
00:04:02,346 --> 00:04:03,597
Pracy zespołowej.

67
00:04:05,182 --> 00:04:08,769
Nie da się zbudować wiecznego reżimu
bez mocnego fundamentu

68
00:04:08,852 --> 00:04:11,897
i planu, by utrzymać ludność pod kontrolą.

69
00:04:12,898 --> 00:04:13,899
Krok pierwszy.

70
00:04:15,567 --> 00:04:19,530
ODIZOLUJ SWE KRÓLESTWO

71
00:04:20,114 --> 00:04:21,657
Wielki myśliciel rzekł:

72
00:04:21,740 --> 00:04:24,952
„Wierność zależy od tego,
ile ma się możliwości”.

73
00:04:27,705 --> 00:04:31,625
Jeśli chcecie rządzić wiecznie,
warto być jedyną dostępną opcją.

74
00:04:32,376 --> 00:04:36,130
Korea północna to przykład kraju,
który z powodzeniem zdołał

75
00:04:36,213 --> 00:04:39,174
odizolować obywateli od reszty świata.

76
00:04:40,301 --> 00:04:42,261
Nie ma tam dostępu do informacji.

77
00:04:42,344 --> 00:04:43,429
DZIENNIKARKA

78
00:04:43,512 --> 00:04:48,100
W telewizji jest tylko jeden kanał.
Telefony mają podsłuch.

79
00:04:48,183 --> 00:04:50,728
Obywatele nie mogą swobodnie podróżować.

80
00:04:50,811 --> 00:04:52,855
Nie mogą poruszać się po kraju

81
00:04:52,938 --> 00:04:56,358
ani opuszczać go bez zezwolenia.

82
00:04:57,067 --> 00:05:00,279
Kto stoi za programem izolacji?

83
00:05:00,362 --> 00:05:02,531
Ojciec Korei Północnej, Kim Ir Sen…

84
00:05:02,614 --> 00:05:03,866
KIM IR SEN, 1948–1994

85
00:05:03,949 --> 00:05:06,493
…który po objęciu władzy
przy pomocy Stalina

86
00:05:06,577 --> 00:05:10,039
postanawia stworzyć własną tyranię.

87
00:05:10,122 --> 00:05:13,459
W latach 50. Kim Ir Sen

88
00:05:13,542 --> 00:05:17,296
był coraz bardziej zirytowany
wpływami radzieckimi.

89
00:05:17,379 --> 00:05:21,842
Zrozumiał, że będzie musiał
podjąć próbę uwolnienia się od nich.

90
00:05:21,925 --> 00:05:27,890
Tak też czyni,
tworząc nową narodową ideologię, Dżucze.

91
00:05:27,973 --> 00:05:30,225
DŻUCZE

92
00:05:30,309 --> 00:05:34,855
Dżucze w wolnym tłumaczeniu
oznacza „samodzielność”.

93
00:05:34,938 --> 00:05:39,360
Chciał powiedzieć:
„Wszystko zrobimy samodzielnie”.

94
00:05:40,402 --> 00:05:43,113
Koreańczycy zmagali się z dominacją

95
00:05:43,197 --> 00:05:46,116
z zewnątrz od stuleci.

96
00:05:46,200 --> 00:05:47,618
Chińczycy, Japończycy.

97
00:05:47,701 --> 00:05:50,245
Dżucze powstało,

98
00:05:50,329 --> 00:05:53,624
żeby zmusić ich do radzenia sobie samemu

99
00:05:53,707 --> 00:05:57,503
i żeby izolacjonizm stał się źródłem dumy.

100
00:05:58,087 --> 00:06:01,799
Zgodnie z zasadami Dżucze,
współpraca z innymi narodami

101
00:06:01,882 --> 00:06:03,759
naruszyłaby suwerenność Korei,

102
00:06:03,842 --> 00:06:06,470
a jedynym sposobem, by naród przetrwał,

103
00:06:06,553 --> 00:06:09,640
jest zjednoczenie się
pod egidą Kim Ir Sena.

104
00:06:10,140 --> 00:06:13,227
Dżucze wykorzystano taktycznie:

105
00:06:13,310 --> 00:06:15,729
by usprawiedliwić i wyjaśnić

106
00:06:15,813 --> 00:06:17,356
izolację Korei Północnej.

107
00:06:18,023 --> 00:06:23,112
Izolacja to skuteczne narzędzie
zapobiegania powszechnemu niezadowoleniu

108
00:06:23,195 --> 00:06:25,823
ze stanu państwa.

109
00:06:25,906 --> 00:06:31,120
Otwarcie Korei Północnej
na przepływ informacji byłoby miażdżące.

110
00:06:32,037 --> 00:06:33,789
Widzicie? Mądre posunięcie.

111
00:06:34,873 --> 00:06:39,336
Izolacja narodu to duży krok
w kierunku długiej i zdrowej tyranii.

112
00:06:39,420 --> 00:06:43,674
Ale my celujemy jeszcze wyżej:
chcemy reżimu bez końca.

113
00:06:44,258 --> 00:06:47,553
By to osiągnąć,
potrzebny jest dobry plan dziedziczenia.

114
00:06:47,636 --> 00:06:49,930
Ten zatwierdza sama księga zasad.

115
00:06:50,013 --> 00:06:53,142
NIECH WSZYSTKO ZOSTANIE W RODZINIE

116
00:06:55,602 --> 00:06:58,147
Na rządach dynastycznych
korzystają tyrani…

117
00:06:58,230 --> 00:07:00,315
PROFESOR STOSUNKÓW MIĘDZYNARODOWYCH

118
00:07:00,399 --> 00:07:03,068
…i koalicja, czyli ich poplecznicy.

119
00:07:03,152 --> 00:07:05,195
Chodzi o ciągłość.

120
00:07:05,279 --> 00:07:08,323
Koalicja będzie bardziej lojalna,

121
00:07:08,407 --> 00:07:11,034
bo „Niedaleko padło jabłko od jabłoni”.

122
00:07:11,118 --> 00:07:15,330
Ale dla współczesnych tyranów
zbudowanie dynastii to trudne zadanie.

123
00:07:15,414 --> 00:07:17,416
Niewielu się to udało.

124
00:07:18,959 --> 00:07:22,463
Ani Saddamowi i jego synom,
ani al-Kaddafiemu.

125
00:07:22,546 --> 00:07:26,925
A co z dziećmi Stalina: Wasilijem,
Swietłaną, Jakowem i Artiomem?

126
00:07:27,009 --> 00:07:29,178
Słyszeliście o nich? Ja też nie.

127
00:07:29,261 --> 00:07:30,846
NIE NADAWALI SIĘ

128
00:07:31,430 --> 00:07:36,852
Kult otaczający Kim Ir Sena,
przywódcę alfa, przybiera na sile.

129
00:07:37,603 --> 00:07:41,315
Wódz jest zdeterminowany,
by jego reżim był wyjątkiem.

130
00:07:41,398 --> 00:07:47,613
Chciał naśladować w Korei Północnej
współczesne monarchie.

131
00:07:47,696 --> 00:07:51,575
Ale nawet w monarchiach
pojawiają się problemy z sukcesją.

132
00:07:51,658 --> 00:07:58,290
W rodzinach królewskich dawnej Korei
władca miał kilka małżonek

133
00:07:58,373 --> 00:08:00,459
i kilku potencjalnych następców.

134
00:08:00,542 --> 00:08:02,794
Kim Ir Sen również.

135
00:08:02,878 --> 00:08:06,089
Przywódca musi więc podjąć ważną decyzję.

136
00:08:06,632 --> 00:08:08,091
Które dziecko wybrać?

137
00:08:08,175 --> 00:08:10,928
Miał syna, Kim P’yŏng Ila,

138
00:08:11,011 --> 00:08:14,223
w którym widział potencjalnego następcę.

139
00:08:14,306 --> 00:08:16,099
Kim Ir Sen go faworyzował.

140
00:08:16,183 --> 00:08:21,230
Był synem jego drugiej żony
poważanej bardziej niż zmarła pierwsza.

141
00:08:21,313 --> 00:08:22,439
KIM DZONG IL, 6 LAT

142
00:08:22,523 --> 00:08:25,442
Pierworodny syn,
Kim Dzong Il, zostaje na lodzie.

143
00:08:26,109 --> 00:08:30,072
Ale przyszły przywódca Korei numer dwa
ma wielkie plany.

144
00:08:30,155 --> 00:08:34,576
W takiej rodzinie od najmłodszych lat
wykształca się poczucie,

145
00:08:34,660 --> 00:08:37,412
że trzeba zabić, by samemu nie zginąć.

146
00:08:37,496 --> 00:08:39,623
Albo ma się całą władzę, albo żadną.

147
00:08:39,706 --> 00:08:41,124
KIM IR SEN, KIM DZONG IL

148
00:08:41,208 --> 00:08:42,626
Nie ma niczego pomiędzy.

149
00:08:42,709 --> 00:08:43,877
By zdobyć władzę,

150
00:08:43,961 --> 00:08:48,090
Kim Dzong Il musiał znaleźć
odpowiednią chwilę i ją wykorzystać.

151
00:08:48,173 --> 00:08:49,716
PJONGJANG, ROK 1966

152
00:08:49,800 --> 00:08:53,220
W następstwie czystki
zawodnych funkcjonariuszy

153
00:08:53,303 --> 00:08:57,015
wielki wódz, Kim Ir Sen,
ma kilka wolnych etatów…

154
00:08:58,517 --> 00:09:00,727
w tym w ministerstwie propagandy,

155
00:09:00,811 --> 00:09:03,897
które ma najważniejsze w kraju zadanie:

156
00:09:03,981 --> 00:09:05,857
gloryfikację wielkiego wodza.

157
00:09:06,483 --> 00:09:10,028
Kim Ir Sen odwiedza
północnokoreańskie studio filmowe

158
00:09:10,112 --> 00:09:13,532
wraz z 25-letnim synem,
Kim Dzong Ilem, u boku.

159
00:09:14,157 --> 00:09:18,453
Gromi pracowników studia
za mało skuteczne filmy propagandowe,

160
00:09:19,037 --> 00:09:21,248
które sprzeniewierzają się narodowi.

161
00:09:21,331 --> 00:09:23,667
Rzuca im wyzwanie,

162
00:09:23,750 --> 00:09:28,672
każąc zrestrukturyzować studio
i przywrócić mu dawną chwałę.

163
00:09:29,631 --> 00:09:31,341
Gdy nikt nie odpowiada,

164
00:09:32,175 --> 00:09:35,554
Kim Dzong Il zgłasza się na ochotnika.

165
00:09:37,180 --> 00:09:42,269
To jedno z decydujących wydarzeń
na drodze Kim Dzong Ila do władzy.

166
00:09:42,352 --> 00:09:44,896
Jako dobry, posłuszny syn,

167
00:09:45,522 --> 00:09:49,735
gdy była taka potrzeba, zgłaszał się
na ochotnika mimo młodego wieku.

168
00:09:50,944 --> 00:09:54,573
Kim Dzong Il
natychmiast zostaje dyrektorem kultury

169
00:09:54,656 --> 00:09:57,284
i produkuje film Morze śmierci,

170
00:09:57,367 --> 00:10:00,662
epicką opowieść
o koreańskiej samodzielności,

171
00:10:00,746 --> 00:10:05,125
w której koreańska rodzina,
cierpi pod okupacją japońską w latach 30.,

172
00:10:05,208 --> 00:10:07,127
aż w końcu stawia opór.

173
00:10:07,210 --> 00:10:11,214
Scenariusz powstał na podstawie
opowieści samego Kim Ir Sena.

174
00:10:13,634 --> 00:10:16,887
Film cieszy się
entuzjastycznym przyjęciem.

175
00:10:16,970 --> 00:10:18,347
W ciągu dwóch lat

176
00:10:18,430 --> 00:10:22,059
Kim Dzong Il zostaje szefem
ministerstwa propagandy,

177
00:10:22,142 --> 00:10:26,438
co rozpoczyna jego drogę
od zagubionego chłopca do dziedzica.

178
00:10:27,773 --> 00:10:32,069
W 1974 roku,
choć władzę przejmie dopiero za 20 lat,

179
00:10:32,152 --> 00:10:35,113
partia dostaje wytyczne,
że to on będzie następcą.

180
00:10:35,197 --> 00:10:37,908
Szlacheckość Kim Dzong Ila
jest niepodważalna.

181
00:10:37,991 --> 00:10:40,994
Jest on wręcz jej wcieleniem.

182
00:10:42,162 --> 00:10:45,123
Zabezpieczając władzę
i wyznaczając następcę,

183
00:10:45,207 --> 00:10:49,002
Kim Ir Sen zapewnił dynastii sukces.

184
00:10:50,253 --> 00:10:53,298
Ale zanim dubler wejdzie na scenę,

185
00:10:53,382 --> 00:10:57,302
Kim Dzong Il będzie musiał
po swojemu powiększyć rodzinne interesy.

186
00:10:57,886 --> 00:11:00,097
A gdy nie ma się nikogo do pomocy,

187
00:11:00,180 --> 00:11:03,684
czasem trzeba wziąć sprawy we własne ręce.

188
00:11:04,267 --> 00:11:08,647
PORYWAJ LUDZI

189
00:11:09,398 --> 00:11:12,192
Kim Dzong Il opracował porwania

190
00:11:12,275 --> 00:11:16,405
jako narzędzie państwowe,
od którego sam nie stronił,

191
00:11:16,488 --> 00:11:19,783
gdy z jakiegoś powodu uznał,
że kogoś potrzebuje.

192
00:11:20,409 --> 00:11:23,537
Kim Dzong Il
chciał nauczyć szpiegów japońskiego,

193
00:11:23,620 --> 00:11:25,789
więc porywał Japończyków.

194
00:11:25,872 --> 00:11:29,584
W niektórych przypadkach
byli zabierani z plaż

195
00:11:30,377 --> 00:11:31,503
i znikali.

196
00:11:31,586 --> 00:11:37,134
Przez lata ich rodziny nie miały pojęcia,
że znajdowali się w Korei Północnej.

197
00:11:38,135 --> 00:11:41,638
Ale Kim Dzong Il, wschodząca gwiazda kina,

198
00:11:41,722 --> 00:11:45,100
miał jeszcze większy problem
z brakującymi ludźmi.

199
00:11:45,183 --> 00:11:49,396
W latach 70. Kim Dzong Il nakręcił filmy,
które odniosły sukces w kraju,

200
00:11:49,479 --> 00:11:51,606
ale były wyśmiewane za granicą.

201
00:11:56,737 --> 00:12:01,783
Kim Dzong Il wiedział, że każda władza
opiera się na opowieściach,

202
00:12:01,867 --> 00:12:07,789
a jego miłość do nich
można wykorzystać, by utrzymać reżim.

203
00:12:09,958 --> 00:12:14,671
By odkryć tajemnice Hollywood,
Kim ogląda filmy dniami i nocami.

204
00:12:14,755 --> 00:12:17,632
Zbudował ogromny system piractwa,

205
00:12:17,716 --> 00:12:23,430
dzięki któremu zdobywał każdy film
z napisami na gotowych taśmach.

206
00:12:23,513 --> 00:12:25,307
Wszystkie filmy trzymał

207
00:12:25,390 --> 00:12:27,684
w zamkniętym budynku w Pjongjangu.

208
00:12:27,768 --> 00:12:31,897
Ale Kim Dzong Il szybko zdaje sobie sprawę
z największego problemu.

209
00:12:33,482 --> 00:12:36,276
Do dobrych filmów trzeba dużego talentu.

210
00:12:37,235 --> 00:12:39,821
Jaką omawiamy teraz taktykę?

211
00:12:39,905 --> 00:12:41,573
No tak, porwania.

212
00:12:43,825 --> 00:12:45,994
Pozostaje tylko wybrać ofiarę.

213
00:12:47,078 --> 00:12:49,998
Kim Dzong Il zorganizował porwanie

214
00:12:50,081 --> 00:12:52,584
uwielbianej południowokoreańskiej aktorki,

215
00:12:52,667 --> 00:12:54,961
Choi Eun-hee, w Hongkongu

216
00:12:55,545 --> 00:13:01,009
i w jakiś sposób skłonił jej byłego męża,
szanowanego reżysera Shin Sang-oka,

217
00:13:01,092 --> 00:13:02,761
by jej szukał.

218
00:13:02,844 --> 00:13:04,429
Jego też uwięzili.

219
00:13:05,555 --> 00:13:08,183
Więził każde z nich osobno

220
00:13:08,266 --> 00:13:12,687
od pięciu do sześciu lat,
aż w końcu ich złamał.

221
00:13:13,688 --> 00:13:16,566
Później ponownie ich połączył i ogłosił,

222
00:13:16,650 --> 00:13:20,737
że zamieszkali w Koreańskiej Republice
Ludowo-Demokratycznej.

223
00:13:21,446 --> 00:13:25,867
Przez trzy kolejne lata
Shin i Choi produkują 17 filmów

224
00:13:25,951 --> 00:13:28,912
pod bacznym okiem Kim Dzong Ila.

225
00:13:29,704 --> 00:13:35,252
Praktycznie zmusił ich do stworzenia
przemysłu filmowego w Korei Północnej.

226
00:13:41,091 --> 00:13:44,886
Filmy Shina muszą
nadawać się do propagandy,

227
00:13:45,720 --> 00:13:48,598
ale może on też troszkę złamać zasady.

228
00:13:49,808 --> 00:13:52,227
To umacnia władzę Kimów.

229
00:13:52,310 --> 00:13:55,897
Koreańczycy mają teraz powód,
by oglądać te filmy.

230
00:13:55,981 --> 00:13:58,066
Nie widzieli takich od 40 lat.

231
00:13:58,149 --> 00:14:02,320
Jednocześnie nadal są to filmy,
które budują narodową narrację.

232
00:14:02,404 --> 00:14:06,116
Ale Kim Dzong Il,
wciąż jeszcze następca, ma kłopoty.

233
00:14:06,199 --> 00:14:10,036
Narodowa narracja
nadal zbudowana jest wokół jego ojca,

234
00:14:10,120 --> 00:14:14,499
wiecznie boskiego
i wciąż żyjącego wodza, Kim Ir Sena.

235
00:14:17,002 --> 00:14:18,086
To wyzwanie.

236
00:14:18,169 --> 00:14:21,423
Jak przekonać naród,
że jest się następcą boga?

237
00:14:21,506 --> 00:14:25,677
PODKREŚL SWĄ BOSKOŚĆ

238
00:14:26,469 --> 00:14:28,513
Szkoda, biedny Kim Dzong Il.

239
00:14:28,597 --> 00:14:32,517
Tak wspaniale rozwija kult swego ojca,

240
00:14:32,601 --> 00:14:35,103
że ma mało czasu, by zbudować własny.

241
00:14:35,186 --> 00:14:37,230
1981
13 LAT, NIM KIM DZONG IL OBJĄŁ WŁADZĘ

242
00:14:37,314 --> 00:14:40,400
Kim Dzong Il nie był towarzyskim,
charyzmatycznym

243
00:14:40,483 --> 00:14:43,153
i otwartym człowiekiem jak jego ojciec.

244
00:14:43,236 --> 00:14:46,239
Działał zza kulis.

245
00:14:46,907 --> 00:14:49,451
Kim Dzong Il musiał zbudować narrację,

246
00:14:49,534 --> 00:14:53,038
dzięki której naród uzna,
że jest prawowitym następcą.

247
00:14:53,121 --> 00:14:55,457
PEKTU-SAN
640 KM NA PÓŁNOC OD PJONGJANGU

248
00:14:55,540 --> 00:14:58,877
Zaczyna od jednego
z najświętszych miejsc Korei,

249
00:14:58,960 --> 00:15:00,503
szczytu Pektu-san.

250
00:15:01,171 --> 00:15:05,050
Według legendy tutaj miał miejsce początek
koreańskiej cywilizacji

251
00:15:05,133 --> 00:15:08,094
wraz z narodzinami boskiego króla Tanguna.

252
00:15:09,137 --> 00:15:15,518
Mnóstwo opowieści o rodzinie Kimów
osnuto właśnie wokół Pektu-san.

253
00:15:16,227 --> 00:15:20,774
Według oficjalnej biografii Kim Ir Sena,
nim naród zyskał niepodległość,

254
00:15:20,857 --> 00:15:25,320
jego wojsko walczyło z obozu
na zboczach Pektu-san z Japończykami,

255
00:15:25,403 --> 00:15:29,115
choć starcie miało miejsce
320 km od Mandżurii.

256
00:15:30,408 --> 00:15:32,661
By umocnić prawo do sukcesji,

257
00:15:32,744 --> 00:15:36,081
Kim Dzong Il dodał się do rodzinnego mitu.

258
00:15:36,164 --> 00:15:39,751
Kim Dzong Il urodził się
w 1941 roku w Rosji,

259
00:15:40,251 --> 00:15:41,962
ale nie mógł się tam urodzić.

260
00:15:42,045 --> 00:15:46,883
Musiał być synem narodu.
Zmyślono, że urodził się na Pektu-san.

261
00:15:47,801 --> 00:15:49,302
Według oficjalnej wersji

262
00:15:49,386 --> 00:15:52,681
szerzonej w mediach,
książkach, pieśniach i szkołach

263
00:15:52,764 --> 00:15:56,351
narodziny Kim Dzong Ila
przepowiedziała jaskółka,

264
00:15:56,434 --> 00:15:57,978
która zstąpiła z niebios.

265
00:15:58,061 --> 00:16:02,899
Zimowe niebo rozjaśniło się
i ukazała się podwójna tęcza.

266
00:16:02,983 --> 00:16:05,110
Na niebie zabłysła nowa gwiazda.

267
00:16:05,777 --> 00:16:08,738
Żołnierze Kim Ir Sena byli tak poruszeni,

268
00:16:08,822 --> 00:16:11,241
że zaczęli śpiewać radosną pieśń.

269
00:16:13,368 --> 00:16:15,078
Po co się na tym zatrzymywać?

270
00:16:15,161 --> 00:16:17,080
Zdobywając władzę,

271
00:16:17,163 --> 00:16:21,042
kazał napisać na nowo
historię swego życia.

272
00:16:21,126 --> 00:16:25,296
Bardzo ważne było,
żeby miał nadludzkie moce.

273
00:16:25,380 --> 00:16:28,133
Historie stawały się
coraz bardziej szalone.

274
00:16:28,717 --> 00:16:31,302
Rząd zaczyna wydawać komunikaty prasowe,

275
00:16:31,386 --> 00:16:35,890
w których pojawiają się ważne „fakty”
z życia przyszłego przywódcy.

276
00:16:37,851 --> 00:16:41,855
Że zaczął chodzić, gdy miał trzy tygodnie,
a mówić, gdy miał osiem.

277
00:16:44,107 --> 00:16:46,109
Że ma kontrolę nad pogodą.

278
00:16:46,985 --> 00:16:50,321
Że napisał 1500 genialnych książek.

279
00:16:50,405 --> 00:16:55,243
Że gdy pierwszy raz grał w golfa,
trafił 11 dołków jednym uderzeniem.

280
00:16:57,037 --> 00:17:02,083
Że jest fizjologiczną doskonałością
i nie wydala odchodów,

281
00:17:02,167 --> 00:17:04,210
więc niepotrzebna mu toaleta.

282
00:17:06,087 --> 00:17:10,425
A jako wielki dar dla ludzkości
wynalazł hamburgery.

283
00:17:11,051 --> 00:17:15,722
Śmiejcie się, ile chcecie,
ale w tym szaleństwie jest metoda.

284
00:17:15,930 --> 00:17:19,684
Opracował tę mitologię po to,
żeby przekonać naród,

285
00:17:19,768 --> 00:17:22,854
że ma mandat niebios, by rządzić.

286
00:17:24,314 --> 00:17:26,608
Z logicznego punktu widzenia

287
00:17:26,691 --> 00:17:27,859
to nie ma sensu,

288
00:17:27,942 --> 00:17:31,446
ale dla Koreańczyka
to nie jest kwestia logiki.

289
00:17:31,529 --> 00:17:32,864
To kwestia wiary.

290
00:17:33,907 --> 00:17:36,159
Wieczny wódz Kim Ir Sen niedomaga

291
00:17:36,242 --> 00:17:39,245
i Kim Dzong Il wkrótce przejmie władzę.

292
00:17:39,329 --> 00:17:41,748
Wiara zostanie poddana próbie.

293
00:17:42,707 --> 00:17:45,502
ROK 1994
POCZĄTEK KLĘSKI GŁODU W KOREI PÓŁNOCNEJ

294
00:17:45,585 --> 00:17:48,671
Lata 90. są bardzo pechowe.

295
00:17:48,755 --> 00:17:52,050
Kiepskie zbiory i niegospodarność
prowadzą do katastrofy:

296
00:17:52,133 --> 00:17:57,222
upadku systemu,
a w efekcie rozległego głodu.

297
00:17:57,305 --> 00:18:01,309
To ostatnie, czego trzeba,
gdy umacnia się dynastię.

298
00:18:01,851 --> 00:18:06,940
Ale legendy tyranii różnią się
od przegranych tym, że się nie dają.

299
00:18:07,440 --> 00:18:11,194
NIECH LUDZIE UMIERAJĄ Z GŁODU

300
00:18:12,112 --> 00:18:16,533
Jeśli chcecie rządzić bez końca
głód ma pewne zalety.

301
00:18:17,784 --> 00:18:21,371
Biedni, głodni i odizolowani ludzie
nie stanowią zagrożenia.

302
00:18:21,454 --> 00:18:26,709
Zagłodzeni nie nakarmią buntowników.
Są zbyt słabi, by stawiać opór.

303
00:18:26,793 --> 00:18:30,171
To przykre, ale zagłodzenie działa.

304
00:18:30,588 --> 00:18:33,424
Wyniki mówią same za siebie.

305
00:18:33,508 --> 00:18:36,553
Stalin wykorzystał głód na Ukrainie,

306
00:18:36,636 --> 00:18:41,266
żeby zniweczyć nadzieje na niepodległość
i utrzymać Związek Radziecki,

307
00:18:41,683 --> 00:18:43,893
a dziesiątki milionów ofiar

308
00:18:43,977 --> 00:18:46,813
wielkiego skoku naprzód Mao Zedonga

309
00:18:46,896 --> 00:18:49,607
nie osłabiły jego władzy nad Chinami.

310
00:18:50,191 --> 00:18:53,403
Etiopski dyktator Mengystu Hajle Marjam

311
00:18:53,486 --> 00:18:57,282
przetrwał głód w kraju w latach 80.,

312
00:18:57,365 --> 00:18:59,367
rządząc przez kolejne osiem lat.

313
00:19:01,244 --> 00:19:04,581
Kimowie nigdy nie potrafili
nakarmić obywateli,

314
00:19:04,664 --> 00:19:09,085
mimo że wciąż krążyły mity,
według których potrafili.

315
00:19:09,961 --> 00:19:13,631
Korea Północna
przez wiele dziesięcioleci polegała

316
00:19:13,715 --> 00:19:18,803
na zaopatrzeniu
otrzymywanym od Związku Radzieckiego.

317
00:19:18,887 --> 00:19:21,764
Ale na początku lat 90 ZSRR się rozpadło,

318
00:19:21,848 --> 00:19:24,726
a gospodarka Korei upadła wraz z nim.

319
00:19:24,809 --> 00:19:30,982
Rozpoczęło to efekt kaskadowy:
tragedia goniła tragedię.

320
00:19:31,065 --> 00:19:35,111
Setki tysięcy obywateli zmarły z głodu,

321
00:19:35,195 --> 00:19:37,822
i to przy dość ostrożnych szacunkach.

322
00:19:38,656 --> 00:19:41,993
Określiłabym te czasy mianem
najgorszych z najgorszych.

323
00:19:42,076 --> 00:19:43,745
PJONGJANG, 8 LIPCA 1994 ROKU

324
00:19:43,828 --> 00:19:45,997
Oczywiście właśnie w tej chwili

325
00:19:46,080 --> 00:19:49,542
rzekomo nieśmiertelny
pierwszy przywódca Korei Północnej

326
00:19:49,626 --> 00:19:52,921
Kim Ir Sen postanawia
rozstać się z tym światem.

327
00:19:56,633 --> 00:20:01,095
Śmierć Kim Ir Sena w 1994 roku
jest dla większości obywateli

328
00:20:01,179 --> 00:20:04,057
niezwykle druzgocącym wydarzeniem.

329
00:20:04,140 --> 00:20:08,102
Ludzie są w żałobie.
I to mało powiedziane.

330
00:20:08,186 --> 00:20:11,689
Zachowują się, jakby zmarł mesjasz.

331
00:20:12,523 --> 00:20:16,736
Co gorsza, marzenie Kim Dzong Ila
o wiecznej dynastii

332
00:20:16,819 --> 00:20:18,196
wisi na włosku.

333
00:20:18,947 --> 00:20:22,909
Jak przetrwać politycznie po tym,
jak zmarły miliony obywateli

334
00:20:22,992 --> 00:20:24,452
i nie ma co jeść?

335
00:20:25,703 --> 00:20:27,622
Kim Dzong Il wraca do opowieści.

336
00:20:27,705 --> 00:20:31,751
Musiał utrwalić wśród obywateli poczucie,

337
00:20:31,834 --> 00:20:35,129
że państwu grozi agresja ze strony USA.

338
00:20:35,213 --> 00:20:40,426
Wrócił do czasów wojny koreańskiej
i przeniósł je do teraźniejszości.

339
00:20:40,510 --> 00:20:43,680
Kraj pogrążony w wojnie
musi trzymać się razem.

340
00:20:43,763 --> 00:20:47,642
Rozpoczyna kampanie propagandowe
i przekonuje obywateli,

341
00:20:47,725 --> 00:20:50,228
by jedli tylko jeden, dwa posiłki dziennie

342
00:20:50,311 --> 00:20:53,064
i uczcili tak
Kim Ir Sena oraz partyzantów.

343
00:20:54,315 --> 00:20:57,277
Inspirowanie do poświęcenia
to część tej roboty.

344
00:20:57,944 --> 00:21:01,155
To, co robicie w czasie wolnym,
to wasza sprawa.

345
00:21:01,239 --> 00:21:05,034
Kim Dzong Il miał
bardzo wygórowane i drogie gusta.

346
00:21:05,118 --> 00:21:09,789
Wydawał ponad 800 tysięcy dolarów rocznie
na sam koniak.

347
00:21:09,872 --> 00:21:14,252
Gdy jego rodacy rzekomo
sprzedają na targach mięso niemowląt,

348
00:21:14,335 --> 00:21:17,046
Kim Dzong Il posiada wille
i własnych kucharzy,

349
00:21:17,130 --> 00:21:20,174
a także importuje mnóstwo alkoholu.

350
00:21:20,258 --> 00:21:26,389
On i bardzo mała grupa ludzi
żyją w przeogromnym luksusie.

351
00:21:27,974 --> 00:21:30,143
Pozwalając rodakom na śmierć.

352
00:21:31,227 --> 00:21:36,274
Ale mimo to, że najdroższy wódz
potrafił skorzystać na głodzie,

353
00:21:36,357 --> 00:21:40,069
wieczny reżim rodziny Kimów
wcale nie jest bezpieczny.

354
00:21:40,153 --> 00:21:43,656
Każdy uważał,
że Kim Dzong Il jest niedoświadczony,

355
00:21:43,740 --> 00:21:46,117
mniej charyzmatyczny i boski od ojca

356
00:21:46,200 --> 00:21:48,244
oraz że prędzej czy później

357
00:21:48,328 --> 00:21:50,997
zawiedzie, a wraz z nim reżim upadnie.

358
00:21:51,080 --> 00:21:54,042
Ale Kim Dzong Il
pokaże wątpiącym, że się mylą,

359
00:21:54,125 --> 00:21:58,212
wykorzystując ostatnią,
niezwykle niszczycielską taktykę z księgi.

360
00:21:58,296 --> 00:22:02,550
Dzięki niej głodujący naród
przeistoczy się w niepowstrzymaną potęgę.

361
00:22:02,633 --> 00:22:05,386
PÓJDŹ W BROŃ JĄDROWĄ

362
00:22:07,388 --> 00:22:10,850
Każdy tyran
musi niestety liczyć się z tym,

363
00:22:10,933 --> 00:22:14,145
że kiedyś zetrze się
ze wścibskimi obcokrajowcami,

364
00:22:14,228 --> 00:22:17,565
którzy myślą,
że świat byłby lepszy bez niego.

365
00:22:17,648 --> 00:22:19,525
Straciliśmy tak wiele sław.

366
00:22:21,110 --> 00:22:25,740
Saddam Husajn został obalony
przez Amerykanów w 2003 roku,

367
00:22:25,823 --> 00:22:29,660
a następnie przez nich pojmany
i stracony trzy lata później.

368
00:22:29,744 --> 00:22:34,499
Rządy Adolfa Hitlera zakończyły się,
gdy Alianci otoczyli Berlin w 1945 roku,

369
00:22:34,582 --> 00:22:38,127
co doprowadziło
wielkiego niegdyś führera do samobójstwa.

370
00:22:38,211 --> 00:22:40,630
Nie zapominajmy o Mu’ammarze al-Kaddafim,

371
00:22:40,713 --> 00:22:45,051
którego upadek przyspieszyły
bombardowania NATO w 2011 roku.

372
00:22:46,886 --> 00:22:50,056
By uniknąć ich niefortunnych losów,

373
00:22:50,139 --> 00:22:52,683
potrzebny jest ostateczny odstraszacz.

374
00:22:56,562 --> 00:23:00,191
Kimowie nazywają broń jądrową
„najcenniejszym mieczem”.

375
00:23:00,274 --> 00:23:01,567
On ich obroni.

376
00:23:02,068 --> 00:23:06,572
Broń jądrowa
to niezwykle ważna część strategii

377
00:23:06,656 --> 00:23:10,701
utrzymania Korei Północnej
i zapewnienia Kimom władzy.

378
00:23:14,622 --> 00:23:17,125
Jak stać się jądrową potęgą?

379
00:23:17,208 --> 00:23:18,709
BROŃ JĄDROWA — PODSTAWY

380
00:23:18,793 --> 00:23:21,295
Potrzeba światowej klasy naukowców,

381
00:23:21,379 --> 00:23:23,631
kilkaset kilogramów uranu,

382
00:23:23,714 --> 00:23:27,635
zakładu przetwórczego i mnóstwa pieniędzy.

383
00:23:27,718 --> 00:23:30,012
Proste? Wcale nie.

384
00:23:30,638 --> 00:23:35,643
By zbudować broń, należy wprowadzić uran
do specjalistycznych wirówek,

385
00:23:35,726 --> 00:23:39,230
które trzeba,
rzecz jasna, ściśle kontrolować.

386
00:23:39,313 --> 00:23:43,359
Cały proces zajmuje kilka miesięcy
i mogą go opóźnić wypadki.

387
00:23:44,569 --> 00:23:45,903
Lub sabotaż.

388
00:23:47,488 --> 00:23:49,782
I trzeba wymyślić, jak użyć broni.

389
00:23:49,866 --> 00:23:54,245
Można ją zrzucić z samolotu,
wystrzelić pociski krótkiego zasięgu,

390
00:23:54,328 --> 00:23:55,872
użyć łodzi podwodnych

391
00:23:55,955 --> 00:24:00,501
albo superbroni: międzykontynentalnego
pocisku balistycznego.

392
00:24:01,335 --> 00:24:05,256
By broń na pewno zadziałała,
trzeba przeprowadzić testy,

393
00:24:05,339 --> 00:24:07,884
które świat z pewnością zauważy

394
00:24:07,967 --> 00:24:11,846
i będzie robił wszystko,
by was powstrzymać.

395
00:24:12,763 --> 00:24:14,015
Pora na wyścig.

396
00:24:15,141 --> 00:24:16,851
Tak jak wszystko w tym kraju,

397
00:24:16,934 --> 00:24:19,896
pogoń Kimów za bronią jądrową
to sprawa rodzinna.

398
00:24:19,979 --> 00:24:22,023
Zanim Kim Ir Sen zmarł,

399
00:24:22,106 --> 00:24:25,693
zaczął gromadzić
zapasy materiałów jądrowych.

400
00:24:26,277 --> 00:24:27,278
To krok pierwszy.

401
00:24:27,361 --> 00:24:32,700
Ale po niemal 40 latach badań i rozwoju
program nie ruszył z miejsca.

402
00:24:32,783 --> 00:24:34,869
Gdy zmarł, nie było broni jądrowej,

403
00:24:34,952 --> 00:24:38,122
więc Kim Dzong Il zasadniczo przejął

404
00:24:38,206 --> 00:24:40,917
program jądrowy rozpoczęty przez ojca.

405
00:24:41,000 --> 00:24:45,546
Kim Dzong Il pragnie spełnić
marzenie ojca o broni jądrowej.

406
00:24:46,130 --> 00:24:48,966
Ale kraj jest pogrążony
w kryzysie gospodarczym,

407
00:24:49,050 --> 00:24:52,428
więc przywódca nie za bardzo ma pieniądze.

408
00:24:52,512 --> 00:24:55,932
Musi obudzić w sobie
ducha przedsiębiorczości.

409
00:24:56,015 --> 00:24:59,560
Korea Północna
sfinansowała program jądrowy

410
00:24:59,644 --> 00:25:02,063
nielegalnym handlem, podróbkami,

411
00:25:02,146 --> 00:25:04,857
narkotykami, przemytem
i praniem pieniędzy.

412
00:25:04,941 --> 00:25:09,403
Kraj praktycznie wykorzystał
wszystkie dostępne nielegalne metody.

413
00:25:10,071 --> 00:25:14,116
W 2009 roku Kim Dzong Il
stawia krok numer dwa.

414
00:25:14,200 --> 00:25:18,204
Korea Północna przeprowadza
udaną podziemną próbę jądrową

415
00:25:18,746 --> 00:25:23,793
i wystrzela serię pocisków,
które lądują nieopodal Japonii.

416
00:25:23,876 --> 00:25:26,587
Największy wróg rodziny na zachodzie, USA,

417
00:25:26,671 --> 00:25:29,090
pozostaje niestety poza zasięgiem.

418
00:25:30,591 --> 00:25:32,760
Za czasów prezydentury Clintona

419
00:25:32,843 --> 00:25:37,223
dość sporo czasu zastanawialiśmy się,
co robi Korea Północna.

420
00:25:37,306 --> 00:25:39,850
Kim Dae-Jung, prezydent Korei Południowej,

421
00:25:39,934 --> 00:25:42,270
powiedział: „On nie jest szalony.

422
00:25:42,353 --> 00:25:44,313
BYŁA AMERYKAŃSKA SEKRETARKA STANU

423
00:25:44,397 --> 00:25:46,482
Jest sprytny. Pamiętajcie o tym”.

424
00:25:47,525 --> 00:25:51,070
Jeśli przyjrzymy się temu,
jak rozumował Kim Dzong Il,

425
00:25:51,153 --> 00:25:57,159
okaże się, że musiał zdobyć broń jądrową,
żeby zabezpieczyć kraj.

426
00:25:57,243 --> 00:26:01,455
Jego zabiegania trwały do 2011 roku,
kiedy zmarł.

427
00:26:01,539 --> 00:26:04,542
PJONGJANG, GRUDZIEŃ 2011 ROKU

428
00:26:04,625 --> 00:26:07,628
W czasie burzy śnieżnej
tysiące Koreańczyków

429
00:26:07,712 --> 00:26:09,839
pożegnało Kim Dzong Ila

430
00:26:09,922 --> 00:26:13,509
podczas konduktu pogrzebowego
najdroższego przywódcy.

431
00:26:14,218 --> 00:26:19,348
W wiecznych reżimach wspaniałe jest to,
że śmierć to tylko próg zwalniający.

432
00:26:21,183 --> 00:26:24,937
Pora, by syn Kim Dzong Ila,
Kim Dzong Un, przejął pałeczkę.

433
00:26:25,021 --> 00:26:26,689
KIM DZONG UN, 2011 – OBECNIE

434
00:26:26,772 --> 00:26:28,441
Przejąwszy władzę,

435
00:26:29,442 --> 00:26:33,029
Kim Dzong Un przyspiesza próby jądrowe

436
00:26:33,112 --> 00:26:36,407
oraz testy pocisków międzykontynentalnych.

437
00:26:37,783 --> 00:26:40,995
I 64 lata po końcu wojny koreańskiej

438
00:26:41,579 --> 00:26:44,665
Kim Dzong Un kończy to dzieło.

439
00:26:45,541 --> 00:26:48,336
W 2017 roku przeprowadzili próbę jądrową.

440
00:26:48,419 --> 00:26:51,797
Ich bomba wodorowa miała ponoć
być w stanie uderzyć w USA.

441
00:26:51,881 --> 00:26:54,258
Dziadek byłby dumny.

442
00:26:54,342 --> 00:26:58,596
Reżim, który miał trwać wiecznie,
wreszcie ma zabezpieczenie.

443
00:26:58,679 --> 00:27:00,640
Korea Północna to potęga jądrowa.

444
00:27:00,723 --> 00:27:04,435
Mają narzędzie,
dzięki któremu rodzina Kimów

445
00:27:04,518 --> 00:27:07,897
może kontynuować utrwalanie władzy,

446
00:27:07,980 --> 00:27:10,316
autorytetu i sukcesji.

447
00:27:10,399 --> 00:27:12,735
Ten system będzie trwał wiecznie.

448
00:27:15,237 --> 00:27:18,949
I to odróżnia tę dyktaturę od innych.

449
00:27:19,033 --> 00:27:20,534
Nie upadnie.

450
00:27:20,618 --> 00:27:23,788
Dyktatura wielkiego wodza przetrwała.

451
00:27:23,871 --> 00:27:26,791
No i proszę, to takie proste.

452
00:27:26,874 --> 00:27:28,501
Dzięki księdze zasad

453
00:27:28,584 --> 00:27:32,213
możecie z wyrzutka
przeistoczyć się w we władcę absolutnego.

454
00:27:32,296 --> 00:27:37,927
Zmiażdżcie wszystkich rywali,
zdominujcie ludzkie ciała i umysły,

455
00:27:38,010 --> 00:27:40,721
stwórzcie społeczeństwo idealne

456
00:27:40,805 --> 00:27:44,016
i rządźcie bez końca
dzięki broni ostatecznej.

457
00:27:44,809 --> 00:27:46,852
No dalej, co was powstrzymuje?

458
00:27:46,936 --> 00:27:49,146
Jaka osoba może zostać tyranem?

459
00:27:52,566 --> 00:27:54,568
Mam przygnębiającą odpowiedź.

460
00:27:56,696 --> 00:27:59,115
Każdy może zostać tyranem.

461
00:28:04,286 --> 00:28:05,913
Gotowi, by spróbować?

462
00:28:43,117 --> 00:28:45,369
Napisy: Krzysztof Bożejewicz