1
00:00:06,068 --> 00:00:09,947
NETFLIX — SERIAL ORYGINALNY

2
00:00:10,031 --> 00:00:11,115
PRAWDA

3
00:00:11,198 --> 00:00:13,159
Czym jest prawda?

4
00:00:13,242 --> 00:00:15,327
Uroczyście przysięgam…

5
00:00:15,411 --> 00:00:19,874
W dzieciństwie uczymy się,
że pewne fakty nie podlegają dyskusji.

6
00:00:21,083 --> 00:00:26,255
Ale dla tyranów działających
w świecie pełnym chaosu prawda…

7
00:00:27,256 --> 00:00:28,883
jest często niewygodna.

8
00:00:29,675 --> 00:00:30,634
ZMARŁY W DRODZE

9
00:00:30,676 --> 00:00:33,512
Prawda to kłopot
dla autokratów i dyktatorów,

10
00:00:33,596 --> 00:00:36,474
ponieważ zachęca do dyskusji.

11
00:00:36,557 --> 00:00:40,895
Prawda sugeruje,
że możemy kwestionować to, co słyszymy.

12
00:00:42,146 --> 00:00:46,609
Niewielu tyranów walczyło z prawdą
tak nieustępliwie jak ten człowiek:

13
00:00:47,193 --> 00:00:48,569
Józef Stalin…

14
00:00:48,652 --> 00:00:51,739
JÓZEF STALIN
DYKTATOR ZSRR W LATACH 1929–1953

15
00:00:51,822 --> 00:00:56,994
…który za pomocą propagandy, dezinformacji
i innych sztuczek utrzymywał władzę

16
00:00:57,078 --> 00:00:58,662
nad Związkiem Radzieckim.

17
00:01:00,206 --> 00:01:03,751
Stalin dał ludziom
fundamenty ich rzeczywistości.

18
00:01:04,502 --> 00:01:09,882
To proste: jeśli coś leży
w interesie Rewolucji, jest prawdziwe.

19
00:01:10,758 --> 00:01:14,303
Opanowawszy zasady z księgi,
kontrolował życie obywateli…

20
00:01:14,386 --> 00:01:16,847
Nie ma już tzw. wolności jednostki.

21
00:01:16,931 --> 00:01:19,934
…a także ich umysły.

22
00:01:24,021 --> 00:01:26,816
4. KONTROLUJ PRAWDĘ
JÓZEF STALIN

23
00:01:26,899 --> 00:01:30,694
Podczas 30 lat rządów
nad Związkiem Radzieckim

24
00:01:30,778 --> 00:01:34,907
Stalin obalił wszystkie instytucje,
które podważały jego władzę.

25
00:01:34,990 --> 00:01:36,992
By zrozumieć, jak tego dokonał,

26
00:01:37,076 --> 00:01:40,538
najpierw musicie poznać
kilka ważnych faktów o nim samym.

27
00:01:40,621 --> 00:01:44,291
FAKT #1: STALIN URODZIŁ SIĘ W GRUZJI
I NIE NAZYWAŁ SIĘ STALIN

28
00:01:44,375 --> 00:01:47,503
Stalin urodził się jako Iosif Dżugaszwili…

29
00:01:47,586 --> 00:01:49,880
HISTORYK, UNIWERSYTET MICHIGAN

30
00:01:49,964 --> 00:01:53,259
…w gruzińskim miasteczku Gori
na obrzeżach Rosji.

31
00:01:53,884 --> 00:01:57,346
Później postanowił
zmienić nazwisko na Stalin.

32
00:01:57,429 --> 00:02:02,226
Wywodzi się ono od rosyjskiego słowa stal
i oznacza: człowiek ze stali.

33
00:02:02,309 --> 00:02:04,728
FAKT #2: STALIN BYŁ TERRORYSTĄ

34
00:02:04,812 --> 00:02:10,151
W wieku 20 lat dołączył do bolszewików:
marksistów pragnących obalić rząd.

35
00:02:10,234 --> 00:02:11,861
Podejmowali się przemocy.

36
00:02:11,944 --> 00:02:15,739
Stalin sam stał na czele
małej grupy terrorystów.

37
00:02:16,323 --> 00:02:19,785
Stalina wielokrotnie aresztowano
i zsyłano na Syberię,

38
00:02:20,578 --> 00:02:23,164
ale uciekał
i znów dołączał do bolszewików.

39
00:02:23,247 --> 00:02:27,251
Ci, którzy przeżyli,
zahartowali się i stali się silniejsi.

40
00:02:27,334 --> 00:02:31,088
FAKT #3: STALIN PRZYCIĄGNĄŁ UWAGĘ
PRZYWÓDCY REWOLUCJI, LENINA

41
00:02:31,172 --> 00:02:32,840
Stalin zwrócił uwagę Lenina

42
00:02:33,048 --> 00:02:34,884
dzięki swojej skuteczności.

43
00:02:34,967 --> 00:02:36,677
HISTORYK, UCZELNIA BARD

44
00:02:36,760 --> 00:02:39,513
Kiedy bolszewicy
przejęli władzę w 1917 roku,

45
00:02:39,597 --> 00:02:43,184
Lenin umieścił Stalina
na czele kluczowego ministerstwa.

46
00:02:43,392 --> 00:02:44,810
W 1922 roku

47
00:02:44,894 --> 00:02:48,314
Stalin został Sekretarzem Generalnym
Partii Komunistycznej.

48
00:02:48,397 --> 00:02:51,525
Było to wtedy stanowisko biurokratyczne.

49
00:02:52,067 --> 00:02:56,780
Inni traktowali go z pogardą
i mieli za zwykłego urzędasa.

50
00:02:56,864 --> 00:03:00,242
Był to spisek, który Stalin uknuł celowo…

51
00:03:00,326 --> 00:03:02,244
POLITOLOG, UNIWERSYTET CARLETON

52
00:03:02,328 --> 00:03:04,455
…by nie widziano w nim zagrożenia.

53
00:03:05,206 --> 00:03:09,877
W ten oto sposób Stalin
zyskał władzę i wpływy.

54
00:03:10,377 --> 00:03:13,505
Ale żeby zostać tyranem,

55
00:03:13,589 --> 00:03:17,885
musiał wymanewrować rywali
i uciec od przeszłości.

56
00:03:18,385 --> 00:03:23,015
Na szczęście księga podpowiada,
jak wystartować z czystym kontem.

57
00:03:23,724 --> 00:03:26,685
NAPISZ HISTORIĘ NA NOWO

58
00:03:28,562 --> 00:03:30,522
Ktoś kiedyś powiedział:

59
00:03:30,606 --> 00:03:33,901
„Kto rządzi przeszłością,
w tego rękach jest przyszłość”.

60
00:03:37,321 --> 00:03:39,490
Stalin interesował się historią.

61
00:03:39,573 --> 00:03:42,952
Wiedział, że nie można
siedzieć z założonymi rękami

62
00:03:43,035 --> 00:03:46,956
i czekać,
aż prawa historii same zadziałają.

63
00:03:47,039 --> 00:03:49,041
Trzeba im to narzucić.

64
00:03:49,667 --> 00:03:52,294
Racja. I wiedział to nie tylko Stalin.

65
00:03:54,338 --> 00:03:57,174
By odnowić ducha dumy narodowej,

66
00:03:57,258 --> 00:03:59,385
Hitler kazał dowództwu nazistów

67
00:03:59,468 --> 00:04:02,888
zniszczyć pomniki I wojny światowej
w okupowanej Europie,

68
00:04:02,972 --> 00:04:06,600
wymazując dowody
dawnej przegranej Niemiec.

69
00:04:06,976 --> 00:04:09,603
Reżim Kimów w Korei Północnej utrzymuje,

70
00:04:09,687 --> 00:04:12,564
że to Korea Południowa
rozpętała wojnę koreańską,

71
00:04:13,274 --> 00:04:17,278
choć tak naprawdę
to Korea Północna najechała Seul.

72
00:04:19,071 --> 00:04:20,990
Mao Zedong stanowczo zaprzeczał,

73
00:04:21,073 --> 00:04:25,411
że Chińczycy głodowali
w wyniku jego wielkiego skoku naprzód,

74
00:04:26,036 --> 00:04:29,832
mimo iż istniały dowody,
że z głodu zginęło 45 milionów osób.

75
00:04:30,666 --> 00:04:34,211
MOSKWA, ROK 1923
SZEŚĆ LAT, ZANIM STALIN ZOSTAŁ DYKTATOREM

76
00:04:34,295 --> 00:04:37,006
W 1923 roku
Władimir Lenin podupadł na zdrowiu.

77
00:04:37,506 --> 00:04:42,011
Stalin wraz z Lwem Kamieniewem
i Grigorijem Zinowjewem

78
00:04:42,094 --> 00:04:44,430
mają teraz rządzić krajem.

79
00:04:44,513 --> 00:04:47,808
Tymczasem Stalin planuje kolejne ruchy.

80
00:04:50,894 --> 00:04:54,148
Stalin musiał pokazać,

81
00:04:54,356 --> 00:04:58,068
że był dziedzicem Lenina

82
00:04:58,777 --> 00:05:01,655
i że mieli taką samą wizję.

83
00:05:02,740 --> 00:05:06,243
Ale był jeden mały problem.

84
00:05:06,827 --> 00:05:10,039
U kresu życia
Lenin nabrał wobec Stalina podejrzeń.

85
00:05:10,789 --> 00:05:14,543
Mówił: „Stalin jest zbyt arogancki
i nietolerancyjny.

86
00:05:14,626 --> 00:05:19,006
Jeśli będzie mu się dalej na to pozwalać,
podzieli partię”.

87
00:05:20,424 --> 00:05:24,595
Styczeń 1924 roku.
Lenin znajduje się u progu śmierci.

88
00:05:24,678 --> 00:05:26,972
Stalin rozpoczyna proces

89
00:05:27,056 --> 00:05:30,768
nadawania ich relacji
pozytywnego wizerunku.

90
00:05:31,810 --> 00:05:33,520
Gdy Lenin umiera,

91
00:05:33,604 --> 00:05:37,024
Stalin natychmiast planuje jego pogrzeb.

92
00:05:38,359 --> 00:05:42,112
Wygłasza płomienne wykłady
na temat filozofii Lenina.

93
00:05:44,073 --> 00:05:48,285
Zezwala na budowę mauzoleum Lenina
w centrum Placu Czerwonego.

94
00:05:49,078 --> 00:05:52,289
By udowodnić, że łączyła ich głęboka więź,

95
00:05:52,373 --> 00:05:56,043
Stalin rozpowszechnia
wspólne zdjęcie z Leninem.

96
00:05:57,503 --> 00:06:01,048
Ale najpierw każe powiększyć swą sylwetkę,

97
00:06:01,131 --> 00:06:04,176
żeby Lenin był od niego nieco mniejszy,

98
00:06:04,885 --> 00:06:07,846
i zmniejszyć odległość
dzielącą go od Lenina.

99
00:06:07,930 --> 00:06:14,019
Dodatkowo wygładzona zostaje cera Stalina
napiętnowana dawną walką z ospą

100
00:06:14,103 --> 00:06:18,399
i wydłużona ręka
uszkodzona w wypadku powozu.

101
00:06:19,149 --> 00:06:22,236
Jedno z pierwszych
sfotoszopowanych zdjęć w historii.

102
00:06:23,237 --> 00:06:27,991
Zabiegi, by przedstawić relację z Leninem
w nowym świetle, opłacają się.

103
00:06:28,075 --> 00:06:29,701
W ciągu pięciu lat

104
00:06:29,785 --> 00:06:33,122
Stalin umacnia pozycję
na czele radzieckiego rządu,

105
00:06:33,330 --> 00:06:37,584
odsuwając na bok wszystkich konkurentów
na ścieżce do władzy absolutnej.

106
00:06:38,085 --> 00:06:41,088
Został jedynym przywódcą
Związku Radzieckiego.

107
00:06:41,797 --> 00:06:47,302
Od tamtego czasu Stalin tworzył
własną historię Partii Komunistycznej

108
00:06:48,011 --> 00:06:51,348
i wszyscy byli
takiego spojrzenia na historię uczeni.

109
00:06:52,349 --> 00:06:55,310
Ale fałszowanie przeszłości nie pomoże,

110
00:06:55,394 --> 00:07:00,190
jeśli obywatele będą mieli dostęp
do źródeł bieżących informacji.

111
00:07:00,274 --> 00:07:03,152
Jeśli macie wygrać wojnę z prawdą,

112
00:07:03,235 --> 00:07:04,987
dopiero zaczęliście.

113
00:07:05,070 --> 00:07:08,240
WSZYSTKO OCENZURUJ

114
00:07:11,910 --> 00:07:13,412
Bardzo potężnym…

115
00:07:13,495 --> 00:07:14,329
PISARKA

116
00:07:14,413 --> 00:07:17,166
…narzędziem jest kontrola informacji.

117
00:07:18,000 --> 00:07:19,251
ZASTRZEŻONE

118
00:07:19,334 --> 00:07:23,464
Kiedy można zablokować kanały informacji,

119
00:07:23,547 --> 00:07:27,885
można też przeforsować konkretną narrację

120
00:07:27,968 --> 00:07:30,637
i uczynić ją
nową rzeczywistością obywateli.

121
00:07:30,721 --> 00:07:31,722
WYKŁADOWCZYNI

122
00:07:32,681 --> 00:07:35,267
Stalin nie musiał tego robić sam.

123
00:07:36,643 --> 00:07:37,853
Miał już przewagę.

124
00:07:38,353 --> 00:07:42,149
Stalin odziedziczył dyktaturę totalitarną.

125
00:07:42,900 --> 00:07:45,944
Mieli całkowitą kontrolę nad mediami.

126
00:07:46,570 --> 00:07:49,573
Oczywiście za czasów caratu
istniała cenzura,

127
00:07:49,656 --> 00:07:53,243
ale to było nic
w porównaniu do cenzury Stalina.

128
00:07:53,619 --> 00:07:55,579
O CZYM NIE MOŻNA MÓWIĆ ZA STALINA

129
00:07:55,662 --> 00:07:59,458
Jeśli chodzi o zabronione tematy,
Stalin pomyślał o wszystkim.

130
00:07:59,541 --> 00:08:01,877
Dochody jednostek? Zakazane.

131
00:08:01,960 --> 00:08:06,089
Podwyżki cen, cokolwiek na temat
niedoboru żywności albo głodu?

132
00:08:06,173 --> 00:08:07,174
Okropne!

133
00:08:07,257 --> 00:08:11,011
Statystyki zbrodni, bezrobocia
czy bezdomności? Skandal!

134
00:08:11,094 --> 00:08:15,015
Sprawozdania z katastrof,
np. trzęsień ziemi i wypadków samolotów,

135
00:08:15,098 --> 00:08:18,227
wieści o warunkach w więzieniach,
zagraniczne reklamy…

136
00:08:18,310 --> 00:08:19,603
To nie wszystko.

137
00:08:20,103 --> 00:08:23,732
Nazwiska urzędników i ich małżonków,
dostępność leków,

138
00:08:23,815 --> 00:08:26,360
informacje architektoniczne
na temat Kremla

139
00:08:26,443 --> 00:08:29,363
oraz wieści o remoncie teatru Bolszoj.

140
00:08:31,240 --> 00:08:32,366
Za rządów Stalina

141
00:08:32,449 --> 00:08:34,243
biblioteki niszczyły…

142
00:08:34,326 --> 00:08:35,369
CENZURA SCEN

143
00:08:35,452 --> 00:08:39,289
…lub ograniczyły dostęp do tekstów
uznanych za obraźliwe.

144
00:08:40,040 --> 00:08:43,502
Chroniono zatem
podatne na wpływy radzieckie umysły

145
00:08:43,585 --> 00:08:45,170
przed postaciami jak…

146
00:08:45,254 --> 00:08:46,672
Sherlock Holmes…

147
00:08:46,755 --> 00:08:50,217
Dlaczego Sherlock Holmes?
Był bardzo niezależny.

148
00:08:50,926 --> 00:08:55,639
Być może był zbyt dużym indywidualistą
dla skolektywizowanego umysłu stalinizmu.

149
00:08:55,722 --> 00:08:58,433
…i Robinson Crusoe.

150
00:08:58,517 --> 00:09:01,144
Robinson Crusoe
to bohater kapitalistyczny.

151
00:09:01,228 --> 00:09:04,565
Jest przedsiębiorczy.
Przeżył mimo ograniczonych środków.

152
00:09:05,774 --> 00:09:06,692
CENZURA

153
00:09:06,775 --> 00:09:08,569
Cenzura książek to skrajność?

154
00:09:09,695 --> 00:09:13,323
Poczekajcie,
aż nadejdzie prawdziwy kryzys.

155
00:09:13,407 --> 00:09:16,243
By umożliwić transformację gospodarki…

156
00:09:16,326 --> 00:09:18,537
POLITOLOG, UNIWERSYTET NOWEGO JORKU

157
00:09:18,620 --> 00:09:23,500
…Stalin rozpoczął proces reformy
radzieckiego rolnictwa,

158
00:09:23,584 --> 00:09:26,253
zakładając gospodarstwa kolektywne.

159
00:09:27,045 --> 00:09:29,840
Postanowiono przekształcić chłopów

160
00:09:29,923 --> 00:09:33,176
w zaopatrzeniowców miast,
wojska i eksportu.

161
00:09:34,761 --> 00:09:36,471
Wynikiem był głód.

162
00:09:36,555 --> 00:09:39,516
UKRAINA 1931
DWA LATA PO DOJŚCIU STALINA DO WŁADZY

163
00:09:40,726 --> 00:09:44,187
Miliony osób na samej Ukrainie
zagłodzono na śmierć.

164
00:09:44,771 --> 00:09:46,815
Dochodziło do kanibalizmu.

165
00:09:46,898 --> 00:09:52,863
Nie pisano o tym w prasie
i ludzie w ogóle o tym nie wiedzieli.

166
00:09:52,946 --> 00:09:56,033
Zamiast przyznać się do błędu,

167
00:09:56,116 --> 00:10:00,078
Stalin postanowił
poświęcić te miliony istnień

168
00:10:00,662 --> 00:10:02,914
dla ważniejszego dla siebie celu,

169
00:10:02,998 --> 00:10:06,251
czyli utrzymania
istniejącego ustroju socjalistycznego.

170
00:10:06,460 --> 00:10:09,171
Stalin stworzył własną rzeczywistość.

171
00:10:09,379 --> 00:10:11,131
„Wszystko jest pod kontrolą.

172
00:10:11,214 --> 00:10:14,134
Zajmiemy się wszystkim już niedługo”.

173
00:10:14,217 --> 00:10:15,135
Jednocześnie…

174
00:10:16,053 --> 00:10:21,183
Stalin ukrył Ukrainę
przed wzrokiem całego świata.

175
00:10:21,266 --> 00:10:23,226
HORROR NA UKRAINIE

176
00:10:23,435 --> 00:10:24,645
SZEŚĆ MILIONÓW OFIAR

177
00:10:24,728 --> 00:10:28,774
Ale sępy z prasy międzynarodowej
zawsze się jakoś wcisną.

178
00:10:29,358 --> 00:10:33,737
Postępujcie zgodnie z księgą zasad,
a nie zostaniecie z tym problemem sami.

179
00:10:34,988 --> 00:10:37,991
UWIEDŹ OSOBY Z ZEWNĄTRZ

180
00:10:38,075 --> 00:10:40,994
ROK 1932
TRZY LATA PO DOJŚCIU STALINA DO WŁADZY

181
00:10:41,078 --> 00:10:43,413
W latach 30. wiele osób z zachodu,

182
00:10:43,497 --> 00:10:45,707
a zwłaszcza liberałowie i lewicowcy,

183
00:10:45,791 --> 00:10:50,671
uważali Związek Radziecki za alternatywę
dla kapitalistycznego kryzysu.

184
00:10:50,754 --> 00:10:54,216
Nie chcieli wierzyć w złe doniesienia.

185
00:10:55,384 --> 00:10:58,178
Poprzednik Stalina Lenin
podobno ukuł określenie

186
00:10:58,261 --> 00:11:01,139
takich niespodziewanych sojuszników.

187
00:11:02,849 --> 00:11:04,267
„Pożyteczni idioci”.

188
00:11:05,477 --> 00:11:08,939
Chodzi o to,
żeby wykorzystać ich słabości.

189
00:11:09,606 --> 00:11:11,817
Łechce się ich ego i kusi pieniędzmi,

190
00:11:12,401 --> 00:11:16,154
żeby przejęli narzuconą narrację,

191
00:11:16,238 --> 00:11:21,743
co z kolei nadaje wiarygodności
i legitymizuje reżim.

192
00:11:21,827 --> 00:11:25,080
Nie tylko Stalin
zdawał sobie z tego sprawę.

193
00:11:27,207 --> 00:11:29,042
Zwolennikami Hitlera byli

194
00:11:29,126 --> 00:11:32,129
książę i księżna Windsor
oraz Charles Lindbergh,

195
00:11:32,212 --> 00:11:34,339
którzy uwznioślili jego wizerunek.

196
00:11:34,589 --> 00:11:38,343
Gdy świat zwrócił się przeciw
tyranii Fidela Castro na Kubie,

197
00:11:38,427 --> 00:11:41,221
kolumbijski pisarz Gabriel García Márquez

198
00:11:41,304 --> 00:11:44,057
pozostał jego przyjacielem i obrońcą.

199
00:11:45,100 --> 00:11:48,979
Kim Dzong Un znalazł
niespodziewanego sojusznika

200
00:11:49,062 --> 00:11:52,023
w byłej gwieździe NBA, Dennisie Rodmanie.

201
00:11:55,193 --> 00:11:57,070
Stalin posunął się dalej.

202
00:11:57,154 --> 00:12:00,282
Zaprosił szereg
lewicowych pisarzy i myślicieli

203
00:12:00,365 --> 00:12:05,036
od George’a Bernarda Shawa
przez H.G. Wellsa po Jean-Paula Sartre’a,

204
00:12:05,120 --> 00:12:09,040
by zobaczyli socjalistyczną utopię
swych snów na własne oczy.

205
00:12:09,750 --> 00:12:12,294
Ale by przekonać świat do swojej prawdy,

206
00:12:12,377 --> 00:12:16,339
Stalin musiał zwerbować zaufany głos
cieszący się autorytetem.

207
00:12:17,382 --> 00:12:19,217
Waltera Duranty’ego.

208
00:12:19,301 --> 00:12:21,553
KORESPONDENT NEW YORK TIMES W MOSKWIE

209
00:12:21,636 --> 00:12:25,891
Duranty był korespondentem
New York Times w Moskwie od 1922 roku,

210
00:12:25,974 --> 00:12:31,938
ale koledzy po fachu kojarzyli
go jako kobieciarza z drewnianą nogą,

211
00:12:32,063 --> 00:12:33,899
a nie człowieka z zasadami.

212
00:12:34,900 --> 00:12:37,611
Plotki o ambicji
i wątpliwej etyce Duranty’ego

213
00:12:37,694 --> 00:12:39,529
docierają na Kreml.

214
00:12:39,613 --> 00:12:43,116
Stalin dostrzega potencjał reportera.

215
00:12:43,950 --> 00:12:46,161
Duranty może odwrócić uwagę od głodu.

216
00:12:46,244 --> 00:12:47,788
STALINOWI NIE MOŻNA UFAĆ

217
00:12:48,747 --> 00:12:52,542
Stalin proponuje Duranty’emu
wywiad na wyłączność na Kremlu,

218
00:12:54,544 --> 00:12:59,758
podczas którego wychwala cuda komunizmu
i swój plan na dobrobyt w kraju.

219
00:13:00,675 --> 00:13:03,345
Duranty jest wdzięczny.

220
00:13:03,428 --> 00:13:06,932
Pisze entuzjastyczne artykuły
o radzieckim przywódcy.

221
00:13:07,015 --> 00:13:09,810
W CZERWONEJ ROSJI
PANUJE STALINIZM, NIE KOMUNIZM

222
00:13:09,893 --> 00:13:14,147
Duranty’ego zaproszono na Ukrainę
będącą poza zasięgiem dziennikarzy.

223
00:13:14,231 --> 00:13:15,649
Zabrano go na Ukrainę

224
00:13:16,233 --> 00:13:19,778
i wybiórczo pokazano miejsca,
w których nie panował głód.

225
00:13:22,364 --> 00:13:25,075
Ale im dalej w głąb terenów wiejskich,

226
00:13:26,993 --> 00:13:29,621
tym trudniej było
zafałszować rzeczywistość.

227
00:13:31,414 --> 00:13:33,208
Czy Duranty o tym napisał?

228
00:13:34,793 --> 00:13:35,794
Nie.

229
00:13:37,712 --> 00:13:41,007
Wciąż utrzymywał,
że pogłoski o głodzie są przesadzone.

230
00:13:41,091 --> 00:13:43,426
ROSJANIE GŁODNI, ALE NIEZAGŁODZENI

231
00:13:43,510 --> 00:13:47,180
Fałszywe reportaże
przyniosły Duranty’emu nagrodę Pullitzera

232
00:13:48,723 --> 00:13:52,602
i ukształtowały reputację Stalina
na całym świecie.

233
00:13:54,896 --> 00:13:57,399
Cenzurę macie już z głowy,

234
00:13:57,482 --> 00:14:00,235
a sojusznicy robią wam
dobry PR za granicą,

235
00:14:01,236 --> 00:14:04,155
więc pora
na kolejny poziom wojny z prawdą.

236
00:14:04,739 --> 00:14:09,661
By to uczynić, musicie zająć się
najświętszą instytucją ze wszystkich.

237
00:14:10,161 --> 00:14:14,875
ZNISZCZ BOGA

238
00:14:17,711 --> 00:14:22,716
Religia zwykle odpowiada na pytania,
na które nie da się odpowiedzieć.

239
00:14:25,093 --> 00:14:28,263
Jaki jest sens życia?
Dlaczego tu jesteśmy?

240
00:14:29,347 --> 00:14:33,476
Jako tyrani macie miejsce
tylko na jedno źródło duchowej prawdy.

241
00:14:34,686 --> 00:14:38,106
Bóg jeden wie, że chodzi o was samych.

242
00:14:39,274 --> 00:14:42,444
Stalin chciał zniszczyć religię.

243
00:14:43,403 --> 00:14:49,200
Nie tylko dlatego,
że religia to opium dla mas.

244
00:14:49,284 --> 00:14:51,244
Był przeciwko Kościołowi,

245
00:14:51,328 --> 00:14:55,916
bo ten posiadał złoto,
kamienie szlachetne i cenne dzieła sztuki.

246
00:14:56,124 --> 00:15:02,380
Bogactwo, którego Stalin potrzebował,
żeby zbudować państwo radzieckie.

247
00:15:03,131 --> 00:15:07,677
Ale by zniechęcić ludzi do wiary,
nie wystarczy stłumić religii.

248
00:15:08,845 --> 00:15:10,305
Trzeba ją zastąpić.

249
00:15:11,473 --> 00:15:16,019
W miejsce religii w Związku Radzieckim
pojawił się inny dogmat.

250
00:15:16,102 --> 00:15:19,272
Nazywano go marksizmem-leninizmem.

251
00:15:19,356 --> 00:15:24,152
- Zamiast Bożego Narodzenia i Wielkanocy…
- Stworzyli własne święta.

252
00:15:26,029 --> 00:15:27,697
Święto Pracy 1 maja

253
00:15:27,781 --> 00:15:32,202
i 7 listopada, czyli rocznica
dojścia bolszewików do władzy.

254
00:15:33,286 --> 00:15:35,413
Zamiast Jezusa i świętych

255
00:15:35,622 --> 00:15:40,919
reżim Stalina kazał ludziom naśladować
i czcić komunistycznych męczenników.

256
00:15:41,544 --> 00:15:42,545
Jak ten chłopiec.

257
00:15:42,629 --> 00:15:43,463
PAWLIK MOROZOW

258
00:15:44,047 --> 00:15:47,133
Według opowieści
trzynastoletni Pawlik Morozow

259
00:15:47,217 --> 00:15:50,387
był wzorowym uczniem
i gorliwym młodym komunistą,

260
00:15:50,470 --> 00:15:53,765
który mieszkał w małej wiosce
głęboko w Uralu.

261
00:15:53,848 --> 00:15:57,644
Pewnego dnia jego lojalność wobec państwa
zostaje poddana próbie.

262
00:15:59,688 --> 00:16:04,109
Gdy odkrywa, że jego ojciec gromadzi zboże
i sprzedaje je dla zysku…

263
00:16:06,611 --> 00:16:10,156
postanawia podjąć patriotyczną decyzję.

264
00:16:10,824 --> 00:16:15,704
Donosi na ojca, informując tajną policję
o jego przestępstwach.

265
00:16:19,165 --> 00:16:24,254
Ale jego wuj, dziadkowie i kuzyn
nie są zadowoleni.

266
00:16:25,630 --> 00:16:29,634
Pojawiają się znienacka w pobliskim lesie
i zabijają Pawlika.

267
00:16:33,847 --> 00:16:37,142
Radzieckie gazety opisują
tę straszliwą zbrodnię

268
00:16:37,726 --> 00:16:39,936
i Pawlik zostaje bohaterem ludowym,

269
00:16:41,021 --> 00:16:43,023
a jego krewni zostają straceni.

270
00:16:44,858 --> 00:16:47,902
Stalin robi wszystko,
by zapamiętano tę historię.

271
00:16:48,528 --> 00:16:54,784
O Pawliku pisane są piosenki,
sztuki teatralne, książki i opery.

272
00:16:57,245 --> 00:16:59,956
Ale ta opowieść ma pewien zwrot akcji.

273
00:17:00,832 --> 00:17:02,500
To prawdopodobnie fałsz.

274
00:17:02,584 --> 00:17:04,586
Po upadku Związku Radzieckiego

275
00:17:04,669 --> 00:17:09,340
dowiedzieliśmy się, że Pawlik Morozow
to zmyślony radziecki mit

276
00:17:09,841 --> 00:17:12,093
będący częścią propagandy.

277
00:17:13,678 --> 00:17:17,474
Jeśli myślicie, że to ma znaczenie,
nie słuchaliście uważnie.

278
00:17:18,516 --> 00:17:22,729
Kiedy państwo zastępuje religię,
wasza prawda staje się boska.

279
00:17:23,730 --> 00:17:28,526
A mimo to niektórzy wasi ludzie
będą uparcie trzymać się innej prawdy:

280
00:17:28,610 --> 00:17:31,196
tak zwanych faktów naukowych.

281
00:17:31,279 --> 00:17:34,949
Nie martwcie się.
Nimi też możecie się zająć.

282
00:17:35,033 --> 00:17:38,870
ZAMĄĆ W NAUCE

283
00:17:41,956 --> 00:17:45,043
Kultura nauki i badań,
w której istnieje pojęcie…

284
00:17:45,126 --> 00:17:46,878
HISTORYCZKA

285
00:17:46,961 --> 00:17:49,047
…obiektywnych faktów i wniosków

286
00:17:49,130 --> 00:17:52,842
niewynikających z ideologii,
ale zgodności z faktami,

287
00:17:52,926 --> 00:17:54,385
to przekleństwo tyranów.

288
00:17:54,469 --> 00:17:56,137
Oczywiście, że tak.

289
00:17:56,221 --> 00:17:59,390
Naukowcy mają swoją prawdę za lepszą.

290
00:17:59,474 --> 00:18:00,475
MISTYFIKACJA

291
00:18:00,558 --> 00:18:02,268
Ale tak nie może być.

292
00:18:04,562 --> 00:18:09,651
Hiszpański dyktator Francisco Franco
rozwiązał krajową radę naukową

293
00:18:09,734 --> 00:18:11,694
i odrzucił np. teorię ewolucji,

294
00:18:11,778 --> 00:18:16,116
bo wraz z partią uważał ją za sprzeczną
z chrześcijańskimi wierzeniami.

295
00:18:16,491 --> 00:18:18,910
Hitler miał ścisłą kontrolę nad tym,

296
00:18:18,993 --> 00:18:21,788
którymi dziedzinami nauki
można się zajmować,

297
00:18:21,871 --> 00:18:24,999
i odrzucił teorię względności
oraz mechanikę kwantową

298
00:18:25,083 --> 00:18:27,752
na rzecz takich dziedzin
jak fizyka aryjska.

299
00:18:28,044 --> 00:18:30,046
Prezydent Gambii Yahya Jammeh

300
00:18:30,130 --> 00:18:33,174
zmusił tysiące osób z wirusem HIV

301
00:18:33,258 --> 00:18:37,512
do odrzucenia tradycyjnego leczenia
na rzecz jego własnego remedium,

302
00:18:37,595 --> 00:18:41,307
które miało
zniszczyć wirus w ciągu trzech dni.

303
00:18:41,391 --> 00:18:43,393
Oczywiście nie niszczyło.

304
00:18:45,270 --> 00:18:48,148
Opinia Stalina na temat dziedzin nauki

305
00:18:48,231 --> 00:18:52,527
była pod wieloma względami
podyktowana jego ideologią.

306
00:18:52,610 --> 00:18:56,948
Jeśli fakty nie pasowały do paradygmatu,
można je było zignorować

307
00:18:57,031 --> 00:19:00,577
i to kazano robić naukowcom.

308
00:19:00,660 --> 00:19:05,331
Doskonale rozumiał to rewolucyjny biolog,
Trofim Łysenko.

309
00:19:05,540 --> 00:19:08,376
TROFIM ŁYSENKO 1898–1976
AGROBIOLOG I GENETYK

310
00:19:08,585 --> 00:19:13,590
Łysenko był przekonany, że problemy ZSRR
z niedoborem żywności rozwiąże

311
00:19:13,673 --> 00:19:17,051
zastosowanie marksizmu wobec roślin.

312
00:19:17,135 --> 00:19:18,386
Robił różne głupstwa.

313
00:19:18,469 --> 00:19:22,098
Wystawiał na przykład zboże
na działanie zimna,

314
00:19:22,182 --> 00:19:25,977
myśląc, że kolejne pokolenia tego zboża
będą na nie odporne.

315
00:19:26,561 --> 00:19:28,229
To kompletny absurd,

316
00:19:28,938 --> 00:19:33,443
ale utrzymywał, że te pomysły
są bliższe zasad marksizmu.

317
00:19:33,943 --> 00:19:35,653
Stalinowi się to podobało.

318
00:19:37,071 --> 00:19:40,366
Stalin zaprasza Łysenkę,
by wygłosił przemowę na Kremlu

319
00:19:40,992 --> 00:19:43,703
w której Łysenko atakuje
współczesną genetykę,

320
00:19:43,786 --> 00:19:46,789
kwestionuje lojalność krajowych naukowców

321
00:19:46,873 --> 00:19:50,168
i obiecuje, że jego rewolucyjne teorie

322
00:19:50,251 --> 00:19:53,004
zakończą głód w ZSRR na zawsze.

323
00:19:54,422 --> 00:19:56,341
Stalinowi się to podoba.

324
00:19:57,425 --> 00:20:01,930
W ciągu kilku lat zakazuje
innych teorii genetycznych,

325
00:20:02,013 --> 00:20:04,432
usuwa profesorów ze stanowisk

326
00:20:04,515 --> 00:20:06,100
i zamyka laboratoria.

327
00:20:07,727 --> 00:20:10,855
Pozbywa się wszystkich, którzy protestują.

328
00:20:12,941 --> 00:20:16,486
Rozpętała się wojna
w świecie radzieckiej nauki,

329
00:20:16,569 --> 00:20:21,241
a zwłaszcza w dziedzinie biologii,
wskutek tego wszystkiego.

330
00:20:22,075 --> 00:20:27,330
W ramach propagandy Stalin maluje Łysenkę
jako genialnego i rewolucyjnego naukowca.

331
00:20:28,081 --> 00:20:32,210
Ale hipotezy Łysenki
nie sprawdzają się w praktyce,

332
00:20:32,418 --> 00:20:36,172
co wywołuje kolejne śmierci
i ubóstwo wśród obywateli ZSRR.

333
00:20:36,965 --> 00:20:41,469
Dlatego oczywiście Łysenko
pozostaje na stanowisku do 1964 roku.

334
00:20:42,011 --> 00:20:48,643
Stalin uważał zdolność Łysenki
do naginania faktów w danej dziedzinie

335
00:20:48,726 --> 00:20:51,020
za ważny wyraz lojalności.

336
00:20:52,647 --> 00:20:58,611
A to było dla Stalina ważniejsze
niż fakty naukowe.

337
00:21:00,113 --> 00:21:01,114
Podsumujmy.

338
00:21:02,156 --> 00:21:03,825
Po zdyskredytowaniu nauki,

339
00:21:03,908 --> 00:21:05,201
zniszczeniu religii,

340
00:21:05,285 --> 00:21:09,580
napisaniu historii na nowo
i podmianie faktów na propagandę

341
00:21:09,664 --> 00:21:12,458
powinniście zauważyć
rezultaty wojny z prawdą.

342
00:21:12,959 --> 00:21:16,838
Ale jest jeszcze jedna przeszkoda
na drodze do absolutnej władzy

343
00:21:16,921 --> 00:21:20,341
nad umysłami i życiem obywateli:

344
00:21:20,425 --> 00:21:23,052
ich wiara w siebie nawzajem.

345
00:21:23,136 --> 00:21:25,680
Relacje obywateli.

346
00:21:25,763 --> 00:21:28,683
To zagrożenie w ustroju autorytarnym.

347
00:21:28,766 --> 00:21:31,019
Nie ma zasad ani wartości,

348
00:21:31,102 --> 00:21:33,813
które byłyby ważniejsze niż lojalność

349
00:21:33,896 --> 00:21:36,733
i posłuszeństwo wobec rządzącego.

350
00:21:37,317 --> 00:21:40,361
Pozbycie się tego zagrożenia
wymaga nie lada odwagi.

351
00:21:40,445 --> 00:21:42,113
Zapnijcie pasy.

352
00:21:42,655 --> 00:21:46,617
WYELIMINUJ ZAUFANIE

353
00:21:48,995 --> 00:21:54,625
Brak zaufania
to wyjątkowo potężne narzędzie.

354
00:21:55,585 --> 00:21:58,379
Jeśli nikomu nie ufamy,

355
00:21:58,463 --> 00:22:02,717
z własnej woli
oddajemy się władzy państwa,

356
00:22:02,800 --> 00:22:04,969
bo wszystko inne jest podejrzane.

357
00:22:06,846 --> 00:22:10,683
Myślicie,
że po całej tej wojnie Stalina z prawdą

358
00:22:10,892 --> 00:22:14,854
będzie miał to w kieszeni,
ale tyran musi cały czas pracować.

359
00:22:14,937 --> 00:22:17,148
MOSKWA 1934
PIĘĆ LAT DYKTATURY STALINA

360
00:22:17,231 --> 00:22:19,275
W 1934 roku prawda jest taka,

361
00:22:19,359 --> 00:22:23,529
że na drodze Stalina
wciąż stoją przeszkody.

362
00:22:23,613 --> 00:22:26,366
Nie pozbył się wszystkich wrogów.

363
00:22:26,949 --> 00:22:29,869
Wszystko zapoczątkowały procesy pokazowe,

364
00:22:29,952 --> 00:22:33,539
podczas których osoby
na czele Partii Komunistycznej

365
00:22:33,623 --> 00:22:36,667
były publicznie sądzone
pod zarzutem członkostwa

366
00:22:36,751 --> 00:22:39,087
w antyradzieckim spisku.

367
00:22:40,213 --> 00:22:43,132
Ale w całym tym nastawianiu
ludzi przeciwko sobie

368
00:22:43,216 --> 00:22:46,594
czystki w rządzie były dopiero początkiem.

369
00:22:46,803 --> 00:22:48,179
LEW KAMIENIEW — ZDRAJCA

370
00:22:48,262 --> 00:22:50,640
Skoro bohaterowie rewolucji to zdrajcy…

371
00:22:50,723 --> 00:22:52,392
GRIGORIJ ZINOWJEW — WRÓG

372
00:22:52,600 --> 00:22:54,519
…kto jeszcze mógł zdradzić?

373
00:22:55,228 --> 00:22:56,729
Wniosek nasuwa się sam.

374
00:22:57,313 --> 00:22:58,231
Każdy.

375
00:22:58,940 --> 00:23:00,566
Takie było ogólne zdanie:

376
00:23:00,650 --> 00:23:03,611
„Istnieje wielki spisek
przeciwko nowemu państwu.

377
00:23:03,694 --> 00:23:06,906
Waszym zadaniem jest
odnalezienie spiskowców”.

378
00:23:07,657 --> 00:23:09,617
Co ma zrobić lojalny obywatel?

379
00:23:09,700 --> 00:23:11,869
Sąsiedzi donoszą na sąsiadów.

380
00:23:11,953 --> 00:23:14,622
Czasem dzieci donoszą na rodziców.

381
00:23:14,831 --> 00:23:18,584
Wszystko przeistoczyło się
w ogromną masakrę.

382
00:23:19,961 --> 00:23:20,962
Wielki terror.

383
00:23:22,588 --> 00:23:26,926
Podczas wielkiego terroru
zabito ponad 750 000 osób.

384
00:23:27,009 --> 00:23:30,555
Było to częścią planu generalnego Stalina.

385
00:23:31,139 --> 00:23:32,140
Napisał notatkę.

386
00:23:33,057 --> 00:23:37,228
„Jeśli zabijecie sto osób
i pięcioro z nich to wrogowie ludu,

387
00:23:38,438 --> 00:23:39,814
to niezła proporcja”.

388
00:23:40,440 --> 00:23:42,066
Taki był model Stalina.

389
00:23:42,150 --> 00:23:43,943
„Można zabić zbyt wiele osób.

390
00:23:47,071 --> 00:23:48,656
Nie można zbyt mało”.

391
00:23:48,739 --> 00:23:51,242
A jeśli ktoś pomyśli,

392
00:23:51,325 --> 00:23:55,163
że oskarżenia wobec rodaków
nie są prawdziwe,

393
00:23:55,246 --> 00:23:56,873
istnieje prosta odpowiedź.

394
00:23:58,583 --> 00:24:01,127
Partia decyduje o tym, co jest prawdziwe.

395
00:24:01,836 --> 00:24:05,506
W dyktaturze istnieje ważniejsza prawda.

396
00:24:05,590 --> 00:24:08,092
Jest nią prawda władzy.

397
00:24:09,010 --> 00:24:13,055
Przedefiniowawszy prawdę
dla milionów obywateli,

398
00:24:13,139 --> 00:24:16,309
Stalin utrzymał kontrolę
nad Związkiem Radzieckim

399
00:24:16,392 --> 00:24:18,394
przez kolejnych 15 lat.

400
00:24:18,478 --> 00:24:23,399
Myślicie pewnie, że zapisał się w historii
jako czarny charakter,

401
00:24:23,483 --> 00:24:26,777
ale prawda jest bardziej złożona.

402
00:24:28,779 --> 00:24:31,741
Dla wielu osób to wspaniały przywódca.

403
00:24:32,241 --> 00:24:36,621
Za cenę wielu ludzkich istnień
przekształcił społeczeństwo radzieckie

404
00:24:36,704 --> 00:24:38,831
z rolniczego w przemysłowe.

405
00:24:39,665 --> 00:24:43,920
Jeśli definicją sukcesu
jest osiągnięcie celów,

406
00:24:44,962 --> 00:24:46,464
to odniósł wielki sukces.

407
00:24:51,010 --> 00:24:54,514
Znacie już tajemnicę rządów Stalina.

408
00:24:54,597 --> 00:24:57,642
Ale tyrania to nie tylko kontrola umysłów.

409
00:24:58,476 --> 00:25:02,396
To także przebudowa społeczeństwa
na własne podobieństwo.

410
00:25:02,480 --> 00:25:05,274
Weźcie przykład z Mu’ammara al-Kaddafiego,

411
00:25:05,358 --> 00:25:08,027
którego wizja i bogactwo naftowe

412
00:25:08,110 --> 00:25:11,822
zamieniły naród libijski
w jego osobistą świątynię.

413
00:25:11,906 --> 00:25:13,658
Moi ludzie mnie kochają!

414
00:25:14,200 --> 00:25:16,702
Co może pójść nie tak?

415
00:25:49,026 --> 00:25:50,778
Napisy: Krzysztof Bożejewicz