1 00:00:13,951 --> 00:00:15,745 Ik denk veel aan eten. 2 00:00:16,954 --> 00:00:19,123 Hoe het ons verbindt door de tijd… 3 00:00:19,206 --> 00:00:20,916 …tussen verschillende landen… 4 00:00:21,000 --> 00:00:22,084 Dit is zo lekker. 5 00:00:24,503 --> 00:00:26,505 …van generatie tot generatie. 6 00:00:27,214 --> 00:00:30,593 Het vertelt waar we zijn geweest, waar we staan… 7 00:00:31,385 --> 00:00:32,887 …en waar we naartoe gaan. 8 00:00:33,637 --> 00:00:36,849 Ken je de uitdrukking 'high on the hog'? -Zeker. 9 00:00:39,101 --> 00:00:41,562 Het ruikt al naar macaroni met kaas. -Ja. 10 00:00:42,646 --> 00:00:47,610 Veel Amerikaans eten heeft zijn oorsprong in Afro-Amerikaans eten… 11 00:00:47,693 --> 00:00:50,780 …en Afro-Amerikaanse tradities en vindingrijkheid. 12 00:00:52,615 --> 00:00:54,867 Ik ben Stephen Satterfield. 13 00:00:54,950 --> 00:00:57,620 Ik ben culinair schrijver en afgestudeerd kok… 14 00:00:57,703 --> 00:01:00,414 …en heb ruim tien jaar als sommelier gewerkt. 15 00:01:00,498 --> 00:01:04,502 Ik ga op zoek naar de verhalen van Afro-Amerikaans eten… 16 00:01:04,585 --> 00:01:08,255 …en ontmoet de nieuwe generatie die onze geschiedenis behoudt. 17 00:01:08,339 --> 00:01:13,886 Deze is op basis van Carolina Gold-rijst. We hebben er rijstgries van gemaakt. 18 00:01:15,179 --> 00:01:16,847 Vanaf het begin… 19 00:01:16,931 --> 00:01:20,059 …door de donkerste tijden, hebben we standgehouden. 20 00:01:21,811 --> 00:01:25,272 Ondanks dat we in een hel zaten, dat we leden… 21 00:01:25,356 --> 00:01:30,319 …hebben we midden in die onzin een keuken gecreëerd. 22 00:01:30,820 --> 00:01:32,780 Dit zijn onze verhalen. 23 00:01:33,405 --> 00:01:36,075 EEN NETFLIX ORIGINAL-DOCUMENTAIRESERIE 24 00:02:21,745 --> 00:02:24,665 ONZE WORTELS 25 00:04:02,930 --> 00:04:04,473 Benin, West-Afrika. 26 00:04:09,311 --> 00:04:11,814 AFRIKA 27 00:04:11,897 --> 00:04:13,023 BENIN 28 00:04:13,107 --> 00:04:16,652 Het was gek om thuis te komen op een plek die ik niet kende. 29 00:04:16,735 --> 00:04:18,862 COTONOU 30 00:04:18,946 --> 00:04:21,699 Overal waren fragmenten van een verloren herinnering. 31 00:04:22,700 --> 00:04:24,994 In de geluiden, geuren en smaken. 32 00:04:26,203 --> 00:04:30,666 De oorsprong achterhalen van het eten dat Amerika definieert was één ding… 33 00:04:31,333 --> 00:04:34,378 {\an8}…maar op het continent zijn en het voelen? 34 00:04:34,461 --> 00:04:36,130 {\an8}Dat was iets heel anders. 35 00:04:37,298 --> 00:04:42,386 En de diepgang van mijn begrip begon met een wandeling over de Dantokpa-markt… 36 00:04:42,469 --> 00:04:44,263 …met dr. Jessica B. Harris. 37 00:04:44,847 --> 00:04:47,474 Of zoals ik haar graag noem: dr. J. 38 00:05:00,946 --> 00:05:04,408 Dus we zijn in Tokpa? 39 00:05:04,491 --> 00:05:08,662 {\an8}Dantokpa? -Dantokpa. We zijn in de Tokpa. 40 00:05:08,746 --> 00:05:13,542 Een van de grootste openluchtmarkten in West-Afrika. 41 00:05:13,625 --> 00:05:18,589 Mijn voeten staan hier op de grond en het voelt geweldig. 42 00:05:18,672 --> 00:05:21,175 Een nieuwe betekenis voor 'voet aan de grond krijgen'. 43 00:05:21,967 --> 00:05:25,929 Je moet weten dat dr. J voor mij echt een icoon is. 44 00:05:26,513 --> 00:05:31,060 Ze heeft ruim tien boeken geschreven over het eten van de Afrikaanse diaspora… 45 00:05:31,143 --> 00:05:35,314 …en haar boek High on the Hog heeft mij enorm beïnvloed. 46 00:05:38,317 --> 00:05:39,735 Ik ben een markt-junkie. 47 00:05:40,277 --> 00:05:46,158 Dat is waar je in het midden staat van het leven van een plek. 48 00:05:46,241 --> 00:05:47,826 Dat is waar we zijn. 49 00:05:47,910 --> 00:05:50,829 In het hart. Dieper in het hart kom je niet. 50 00:05:50,913 --> 00:05:55,959 Ja. Er zijn wandelende detaillisten. -Inderdaad. 51 00:05:56,043 --> 00:05:58,587 Je kunt van alles wat krijgen. 52 00:05:58,670 --> 00:06:02,174 En het leeft hier echt. -Het is zaterdag op de markt. 53 00:06:09,056 --> 00:06:10,682 Daar zijn we dan. -Oké. 54 00:06:10,766 --> 00:06:13,060 Hier moeten we zijn. -Iets vertrouwds. 55 00:06:13,143 --> 00:06:15,396 Juist. -Er staat okra op m'n visitekaartje. 56 00:06:15,479 --> 00:06:17,940 Dat wist ik niet. -En op mijn briefpapier. 57 00:06:18,023 --> 00:06:22,277 Het was ooit ook je e-mailadres. -Dat is het nog steeds. 58 00:06:22,361 --> 00:06:25,239 Dus we moeten echt hier zijn. -Hier moet ik zijn. 59 00:06:25,322 --> 00:06:30,744 Dus als je het over okra hebt en over hoe typisch Afrikaans het is… 60 00:06:30,828 --> 00:06:34,415 Het is Afrikaans omdat het met ons meegekomen is. 61 00:06:34,498 --> 00:06:38,085 Klopt. Maar het is ook Afrikaans omdat het hiervandaan komt. 62 00:06:38,168 --> 00:06:41,797 Juist. -Wij namen het mee naar de Nieuwe Wereld. 63 00:06:41,880 --> 00:06:43,173 Het is de verbinding. 64 00:06:43,257 --> 00:06:46,051 Op welke manieren wordt okra toegepast… 65 00:06:47,636 --> 00:06:52,433 …in een West-Afrikaans gerecht? -Okra zit in soepen en stoofschotels. 66 00:06:52,516 --> 00:06:54,726 Het is een verdikkingsmiddel. 67 00:06:55,602 --> 00:06:58,647 Grappig weetje: als je in het Frans om okra vraagt… 68 00:06:59,314 --> 00:07:02,109 …leer je 'n Frans woord wat ook Engels is. -Nou? 69 00:07:02,192 --> 00:07:03,360 Het heet gombo. 70 00:07:03,444 --> 00:07:04,486 Gombo? -Gombo. 71 00:07:05,571 --> 00:07:08,031 Dat is best logisch, toch? 72 00:07:08,115 --> 00:07:09,658 Dat is heel logisch. 73 00:07:09,741 --> 00:07:12,161 Oké, er is nog veel meer dan okra. 74 00:07:12,244 --> 00:07:14,288 Er is zo veel te zien op de markt. 75 00:07:19,835 --> 00:07:25,424 Het voelt alsof ik mijn gelijkenis zie… 76 00:07:25,507 --> 00:07:28,802 Ja, toch? -…als een reflectie, in het haar. 77 00:07:31,138 --> 00:07:34,933 Ik zie onze stijl en de kleding, hoe we dingen dragen. 78 00:07:35,017 --> 00:07:37,519 En in onze zwier? -Onze zwier. 79 00:07:37,603 --> 00:07:40,314 Ons vernuft. Onze vindingrijkheid. 80 00:07:45,235 --> 00:07:47,196 Het is hier enorm… 81 00:07:47,279 --> 00:07:49,740 …maar er lijkt een bepaalde orde te zijn. 82 00:07:49,823 --> 00:07:51,074 Er is zeker orde. 83 00:07:52,367 --> 00:07:56,955 Het is interessant om te zien hoeveel verschillende dingen er worden verkocht. 84 00:07:57,039 --> 00:07:57,873 Ja. 85 00:08:13,847 --> 00:08:15,182 Twee tegelijk. 86 00:08:20,020 --> 00:08:24,900 Ik ben zo blij dat ik hier met jou ben, want jij hebt het meeste werk gedaan… 87 00:08:24,983 --> 00:08:28,487 …in het ontkrachten van de mythe van yam of zoete aardappel. 88 00:08:28,570 --> 00:08:31,949 Hier kunnen we dat oplossen. -Ja. Dit zijn yams. 89 00:08:32,032 --> 00:08:32,991 Dit zijn yams. 90 00:08:33,867 --> 00:08:35,577 Ik zeg altijd dat ze lijken… 91 00:08:36,870 --> 00:08:39,331 …op harige olifantspoten. -Moet je zien. 92 00:08:39,414 --> 00:08:42,501 Een olifantspoot met vier tenen. -Ongelofelijk. 93 00:08:42,584 --> 00:08:45,504 Oké? Het is geen zoete aardappel. -Nee, inderdaad. 94 00:08:45,587 --> 00:08:49,132 Als je dit niet ziet in een supermarkt, dan zie je geen yams. 95 00:08:49,216 --> 00:08:50,384 Ja, precies. 96 00:08:50,467 --> 00:08:53,345 Waarom halen mensen dan na al die jaren… 97 00:08:53,428 --> 00:08:57,432 …nog steeds de yam en de zoete aardappel door elkaar? 98 00:08:57,516 --> 00:09:00,310 Omdat yams zo belangrijk zijn. 99 00:09:00,978 --> 00:09:05,691 Je ziet dat ze hier meer van dit hebben dan van wat dan ook. 100 00:09:05,774 --> 00:09:09,278 Maar ze groeien niet in Noord-Amerika. Dat deden ze niet. 101 00:09:09,861 --> 00:09:14,992 Nu worden ze gekweekt in Florida en nog wat plekken, door de temperatuur. 102 00:09:15,075 --> 00:09:16,076 Juist. 103 00:09:16,159 --> 00:09:18,412 We zijn altijd creatief geweest. 104 00:09:18,495 --> 00:09:19,496 Dus wat doen we? 105 00:09:19,580 --> 00:09:22,207 We bedenken 't beste alternatief. -En dat is? 106 00:09:22,291 --> 00:09:24,543 Zoete aardappel. -En hoe noemen we die? 107 00:09:24,626 --> 00:09:28,005 Een yam. -Dus wat eet je met Thanksgiving? 108 00:09:28,088 --> 00:09:31,758 Dan eet je een zoeteaardappeltaart… 109 00:09:32,634 --> 00:09:33,802 …en geen yamtaart. 110 00:09:33,885 --> 00:09:34,970 En de gesuikerde… 111 00:09:35,721 --> 00:09:37,014 Zoete aardappel. -Ja. 112 00:09:38,015 --> 00:09:40,851 Als we hier nu toch mythes ontkrachten… 113 00:09:40,934 --> 00:09:45,397 Kun je nog meer etenswaren bedenken die origineel uit Afrika komen… 114 00:09:46,231 --> 00:09:48,358 …maar die Amerikaans worden genoemd? 115 00:09:48,442 --> 00:09:55,157 We hebben oogbonen, okra, watermeloen, de verwarring van yam. 116 00:09:55,907 --> 00:09:58,285 Wat hebben we nog meer? Rijst. 117 00:09:58,368 --> 00:09:59,620 En rijst. 118 00:10:09,880 --> 00:10:11,173 Dat is… 119 00:10:11,757 --> 00:10:17,012 …een van de andere essenties van Afrikaans eten: rijst. 120 00:10:17,095 --> 00:10:18,305 Absoluut. -Ons begin. 121 00:10:18,388 --> 00:10:22,934 Benin is dan wel niet de rijstkust, maar het was wel de slavenkust. 122 00:10:25,228 --> 00:10:27,439 Deze rode rijst is Nigeriaanse rijst. 123 00:10:28,231 --> 00:10:30,901 De rijst is geordend op kwaliteit. 124 00:10:30,984 --> 00:10:32,819 Dit noemen we Jollof. 125 00:10:32,903 --> 00:10:35,530 Dus dit is Jollof-rijst. 126 00:10:35,614 --> 00:10:38,575 Ja, Jollof. Dit is één keer gebroken. 127 00:10:38,659 --> 00:10:41,912 Sommige zijn twee keer gebroken. Sommige verpulverd. 128 00:10:41,995 --> 00:10:46,041 Dus het is één keer gebroken en ze noemen het Jollof. 129 00:10:46,667 --> 00:10:48,543 Jollof, zoals in Jollof-rijst. 130 00:10:49,544 --> 00:10:51,880 Elke keer dat ik rijst zie… 131 00:10:51,963 --> 00:10:56,802 …moet ik er wel aan denken dat dit is wat ons land rijk heeft gemaakt. 132 00:10:56,885 --> 00:10:59,429 Wat nu ons land is, voordat het 'n land was. 133 00:10:59,513 --> 00:11:01,515 Het heeft Charleston gemaakt. -Ja. 134 00:11:01,598 --> 00:11:04,101 En de Sea Islands en South Carolina. 135 00:11:05,102 --> 00:11:07,396 Dat was rijst. 136 00:11:08,355 --> 00:11:11,358 Rijst en nog meer rijst. Dat was het fundament. 137 00:11:11,942 --> 00:11:13,860 Het was absoluut het fundament. 138 00:11:15,028 --> 00:11:17,280 Oké. Bedankt, mevrouw. 139 00:11:20,325 --> 00:11:22,285 Waar nu heen? -De volgende. 140 00:11:22,369 --> 00:11:24,371 Ik ga je nog meer laten zien. 141 00:11:38,552 --> 00:11:41,430 Dr. J en ik lunchten bij 'n klein, lokaal tentje… 142 00:11:41,513 --> 00:11:45,100 …genaamd Saveurs du Benin, of 'Smaken van Benin.' 143 00:11:48,019 --> 00:11:51,857 Het meest gewaardeerde gerecht onder de mensen in Ouidah… 144 00:11:52,441 --> 00:11:55,444 De zaak is van chef-kok Valérie Vinakpon. 145 00:11:56,069 --> 00:11:58,155 Ze is 'n culinair icoon in Cotonou… 146 00:11:58,238 --> 00:12:02,743 …en heeft zes kookboeken geschreven met traditionele gerechten uit haar land. 147 00:12:03,869 --> 00:12:05,328 Kijk eens aan. -Geweldig. 148 00:12:05,996 --> 00:12:08,081 Dit ziet er goed uit. Wat is dit? 149 00:12:08,165 --> 00:12:09,458 Gegrilde kip. 150 00:12:11,918 --> 00:12:13,253 Is dit moyo? 151 00:12:13,336 --> 00:12:16,006 Dit is tomatensap. -Tomatensap? 152 00:12:16,798 --> 00:12:20,135 Dit is amiwo, en dit is de kip. 153 00:12:20,218 --> 00:12:23,972 En de amiwo is fantastisch omdat het zo geweldig smaakt. 154 00:12:24,055 --> 00:12:27,559 Het is maismeel met tomaat. 155 00:12:29,853 --> 00:12:32,564 Heerlijk. Zo lekker. -Het is fantastisch. 156 00:12:32,647 --> 00:12:34,149 Dit is de peper. 157 00:12:34,232 --> 00:12:37,778 Dit is die met tomaat. En ze zei dat dat de pittige is. 158 00:12:38,445 --> 00:12:39,279 Doe je ding. 159 00:12:39,362 --> 00:12:42,908 Iedereen is anders, dus wees jezelf zonder… 160 00:12:42,991 --> 00:12:43,825 Dat is zo. 161 00:12:44,451 --> 00:12:47,162 Straks doe je je ding en ontploft je hoofd. 162 00:12:47,245 --> 00:12:48,288 Dat zou kunnen. 163 00:12:52,334 --> 00:12:53,835 Nu voel je hem. 164 00:12:53,919 --> 00:12:55,545 Ik voel 'm. Geweldig. 165 00:12:55,629 --> 00:12:57,881 Ja, dat maakt het verschil. 166 00:12:57,964 --> 00:12:59,633 Zo smaakt het naar thuis. 167 00:12:59,716 --> 00:13:02,469 Als je een Afro-Amerikaans restaurant inloopt… 168 00:13:02,552 --> 00:13:06,598 …en er staat geen lange, dunne fles hete saus op tafel… 169 00:13:06,681 --> 00:13:09,768 …ga dan, dat is de verkeerde plek. -Verkeerde plek. 170 00:13:09,851 --> 00:13:13,897 Het is moeilijk voor te stellen dat je ons eten eet zonder hete saus. 171 00:13:15,106 --> 00:13:16,733 Gebakken meerval, geen hete saus? 172 00:13:16,817 --> 00:13:18,944 Geen meerval. -Nee, dank je. 173 00:13:19,027 --> 00:13:20,987 'Nee, dank je.' Nog beter. 174 00:13:30,372 --> 00:13:36,503 Wat maakte dat je het boek High on the Hog wilde schrijven? 175 00:13:37,045 --> 00:13:40,257 Ik was de reisredactrice voor Essence in de jaren 70. 176 00:13:40,340 --> 00:13:41,967 Zo ontdekte ik uiteindelijk… 177 00:13:42,050 --> 00:13:46,429 …dat ik verbanden legde met het eten van de Afrikaanse diaspora. 178 00:13:46,513 --> 00:13:49,599 Als in: die dingen staan in relatie tot elkaar? 179 00:13:50,183 --> 00:13:52,936 Als in: 'Dit heb ik eerder gegeten.' 180 00:13:53,019 --> 00:13:54,896 Als in: 'Ik ken dit.' 181 00:13:54,980 --> 00:13:58,441 Als in: 'Dat smaakt naar het eten bij oma.' 182 00:14:01,278 --> 00:14:02,696 Dit zijn bonen. 183 00:14:02,779 --> 00:14:05,115 Bonen? Rode bonen? -Ja, rode bonen. 184 00:14:05,198 --> 00:14:07,492 Rode bonen. -Rode bonen, oké. 185 00:14:07,576 --> 00:14:09,786 Met rode palmolie. -Oké. 186 00:14:09,870 --> 00:14:13,081 Dus het is rode palmolie en meer maismeel. 187 00:14:13,832 --> 00:14:14,666 En dit? 188 00:14:15,667 --> 00:14:16,585 Schapenvlees. 189 00:14:17,294 --> 00:14:19,004 Lam. -Kijk eens aan. 190 00:14:19,087 --> 00:14:20,922 Bedankt, mevrouw. -Bedankt. 191 00:14:22,132 --> 00:14:22,966 Mooie combo. 192 00:14:23,049 --> 00:14:26,970 Ja, de rode palmolie is altijd interessant. 193 00:14:27,053 --> 00:14:28,138 Ja? Hoezo? 194 00:14:28,722 --> 00:14:32,976 Voor mij is het een verbinding met allerlei plaatsen. 195 00:14:33,059 --> 00:14:35,020 De rood-oranje kleur. 196 00:14:35,896 --> 00:14:39,858 We zien het een beetje in de Charleston rode rijst. 197 00:14:40,442 --> 00:14:43,653 We zien het in jambalaya. 198 00:14:43,737 --> 00:14:47,657 Die link had ik nog nooit gelegd. -Zo werkt mijn gekke brein. 199 00:14:47,741 --> 00:14:50,076 Maar de rode bonen? 200 00:14:50,869 --> 00:14:52,913 Denk aan New Orleans op maandag. 201 00:14:55,457 --> 00:14:57,584 Het is heerlijk. -Ja. Geweldig. 202 00:14:57,667 --> 00:15:00,337 Met wat meer hiervan is 't nog beter. -Klopt. 203 00:15:06,343 --> 00:15:10,013 Wat maakt Benin zo culinair belangrijk? 204 00:15:10,096 --> 00:15:14,100 Het was een knooppunt van de trans-Atlantische slavenhandel. 205 00:15:15,101 --> 00:15:20,565 En daarom belandden veel mensen van hier en via hier… 206 00:15:21,358 --> 00:15:23,902 …aan de andere kant van de Atlantische Oceaan. 207 00:15:23,985 --> 00:15:26,029 Het is geen grote plek. 208 00:15:26,112 --> 00:15:30,533 Maar het heeft een enorme impact gehad op de Nieuwe Wereld. 209 00:15:30,617 --> 00:15:33,328 Juist. -Op het hele halfrond. 210 00:15:34,329 --> 00:15:37,248 En veel van die impact gaat door de maag. 211 00:15:41,294 --> 00:15:46,675 Gebeurt dit ritueel van handen wassen voor bepaalde gerechten? 212 00:15:46,758 --> 00:15:48,969 Je gaat met je handen eten. -Logisch. 213 00:15:49,052 --> 00:15:50,762 Dus eerst je handen wassen. 214 00:15:51,513 --> 00:15:53,515 Oké, ik mag het eerst zien. 215 00:15:54,933 --> 00:15:55,767 Prachtig. 216 00:15:56,685 --> 00:15:58,019 Bedankt. 217 00:15:59,229 --> 00:16:00,063 Dus… 218 00:16:00,647 --> 00:16:03,024 Dit is gepureerde yam. -Gepureerde yam. 219 00:16:03,108 --> 00:16:04,484 Met pindasaus. 220 00:16:04,567 --> 00:16:06,027 Met pindasaus. 221 00:16:06,111 --> 00:16:07,696 Met kaas en schapenvlees. 222 00:16:08,279 --> 00:16:09,531 Kaas en schapenvlees. 223 00:16:16,496 --> 00:16:19,290 Heerlijke pindasaus. -Wat een geweldig gerecht. 224 00:16:20,250 --> 00:16:21,084 Hallo. 225 00:16:21,167 --> 00:16:23,086 {\an8}Ben jij Valérie? -Ik ben Valérie. 226 00:16:23,169 --> 00:16:24,087 {\an8}Jessica. 227 00:16:24,170 --> 00:16:26,172 {\an8}Stephen. -Hallo, Stephen. 228 00:16:26,256 --> 00:16:27,716 Kom erbij zitten. 229 00:16:27,799 --> 00:16:29,050 Dank je. 230 00:16:29,634 --> 00:16:33,888 Het eten wat je hier serveert… Is dit een traditioneel restaurant? 231 00:16:35,306 --> 00:16:40,186 We serveren typische gerechten uit Benin. 232 00:16:40,270 --> 00:16:42,814 Alleen traditionele, authentieke gerechten. 233 00:16:42,897 --> 00:16:45,400 Vaak gerechten die verdwijnen. 234 00:16:45,483 --> 00:16:47,444 Waarom is dat belangrijk voor je? 235 00:16:47,527 --> 00:16:50,697 Als wij het niet op waarde schatten… 236 00:16:50,780 --> 00:16:55,368 …als wij niet laten zien wat we kunnen, wie doet het dan? 237 00:16:55,452 --> 00:16:57,746 Dan doet niemand het. 238 00:16:57,829 --> 00:17:03,835 Elke keer dat we onze Amerikaanse broeders verwelkomen… 239 00:17:03,918 --> 00:17:05,795 …dat zijn broeders die terugkomen. 240 00:17:05,879 --> 00:17:08,798 Het is altijd een genoegen om ze te laten zien… 241 00:17:08,882 --> 00:17:12,135 …wat we hier nog steeds eten. Een waar genoegen. 242 00:17:13,386 --> 00:17:15,055 Heel erg bedankt. -Bedankt. 243 00:17:15,138 --> 00:17:16,681 Bedankt. -Bedankt. 244 00:17:19,476 --> 00:17:23,938 Mijn ervaring als zwarte in Amerika is geworteld in de strijd om mijn plek. 245 00:17:24,606 --> 00:17:27,734 Ik was verrast door hoe ik werd omarmd in Cotonou. 246 00:17:30,987 --> 00:17:35,116 Benins grootste stad is een geweldige mix van oud en nieuw… 247 00:17:35,200 --> 00:17:39,746 …waar de traditionele keuken de ambities van een nieuwe generatie ontmoet. 248 00:17:42,665 --> 00:17:44,417 De Afrikaanse keuken is… 249 00:17:45,001 --> 00:17:46,377 {\an8}FOODBLOGGER 250 00:17:46,461 --> 00:17:49,631 {\an8}Ik weet niet waarom onze keuken niet… 251 00:17:49,714 --> 00:17:54,219 …net zo populair is als de Aziatische of Franse keuken. 252 00:17:54,302 --> 00:17:58,640 Ik laat de wereld graag zien, via mijn blog of mijn Instagram-pagina… 253 00:17:58,723 --> 00:17:59,974 …wat wij hebben. 254 00:18:00,558 --> 00:18:03,228 Als schrijvers op zoek naar onze culinaire wortels… 255 00:18:03,812 --> 00:18:07,232 …hadden foodblogger Karelle Vignon en ik veel gemeen. 256 00:18:07,315 --> 00:18:09,818 En haar werk heeft een enorme aanhang. 257 00:18:12,070 --> 00:18:14,280 Ik leer elke dag over Afrikaans eten. 258 00:18:14,364 --> 00:18:17,033 Senegal, Ivoorkust en Benin. 259 00:18:17,117 --> 00:18:20,078 Dus je bestudeert Afrikaans eten. 260 00:18:20,161 --> 00:18:22,997 Dit eten hoort ook bij je eigen geschiedenis, hè? 261 00:18:23,081 --> 00:18:24,374 Ja, precies. 262 00:18:25,208 --> 00:18:28,086 Ik ben in Frankrijk geboren, maar kom uit Benin. 263 00:18:28,169 --> 00:18:34,217 Dit is mijn cultuur, daar wil ik m'n volgers iets over leren. 264 00:18:35,301 --> 00:18:37,762 Waarom nam je me mee naar dit restaurant? 265 00:18:37,846 --> 00:18:40,682 Omdat ik een vriend heb… 266 00:18:40,765 --> 00:18:47,021 …en ik wilde graag dat hij ons zijn gerechten zou presenteren. 267 00:18:47,105 --> 00:18:53,069 Hij gebruikt de traditionele recepten, maar geeft er een moderne draai aan. 268 00:18:55,822 --> 00:18:56,823 Het voorgerecht. 269 00:18:57,490 --> 00:18:59,909 Dank je. -Een opgerold kiphapje. 270 00:18:59,993 --> 00:19:02,245 Heel goed. -En een kaashapje. 271 00:19:02,328 --> 00:19:03,371 Wagassi. 272 00:19:05,248 --> 00:19:08,334 Dit recept vind ik echt geweldig. 273 00:19:08,918 --> 00:19:09,878 Dank je. 274 00:19:09,961 --> 00:19:11,629 Dit heet amiwo. 275 00:19:11,713 --> 00:19:12,672 Amiwo. 276 00:19:14,841 --> 00:19:15,967 Dit is heel lekker. 277 00:19:16,551 --> 00:19:19,846 Er zit tomatensaus in. -Ja, binnenin. 278 00:19:20,513 --> 00:19:22,473 Ik vond ook ineens 'n verrassing. 279 00:19:23,641 --> 00:19:25,268 Het is briljant. 280 00:19:25,351 --> 00:19:28,229 De smaak en de verschillende texturen. 281 00:19:28,897 --> 00:19:33,026 Dit is steviger, een beetje knapperig. -Ja, precies. 282 00:19:33,109 --> 00:19:34,277 Dit komt uit Benin. 283 00:19:43,578 --> 00:19:45,413 Dat ziet er zo goed uit. 284 00:19:48,917 --> 00:19:50,919 Ik zit klaar. -Dat vind je wel wat. 285 00:19:51,002 --> 00:19:53,671 Romige zoeteaardappelmousse met garnalen. 286 00:19:53,755 --> 00:19:54,881 Heel goed, dank je. 287 00:19:54,964 --> 00:19:57,550 Jij krijgt niet hetzelfde. -Nee. 288 00:19:58,176 --> 00:20:00,053 Dit is een nieuwe versie. 289 00:20:00,136 --> 00:20:02,472 Een nieuwe versie van de pindasaus. 290 00:20:02,555 --> 00:20:06,100 Met kip, er zit pinda bovenop. -Ja, als een korst. 291 00:20:10,188 --> 00:20:11,522 Hoe is de kip? 292 00:20:11,606 --> 00:20:13,066 De kip is perfect gaar. 293 00:20:13,733 --> 00:20:16,027 Omdat de pindasaus vanbinnen warm is… 294 00:20:17,153 --> 00:20:21,908 …is het bijna een nieuwe saus voor de kip. Dus er zijn meerdere sauzen. 295 00:20:21,991 --> 00:20:24,535 Dit is 'n creatief gerecht. -Dit is super. 296 00:20:24,619 --> 00:20:26,579 Je moet dit proberen. -Perfect. 297 00:20:26,663 --> 00:20:28,373 En ik moet dat proberen. 298 00:20:28,456 --> 00:20:31,125 De garnalen zijn fantastisch. -Inderdaad. 299 00:20:32,126 --> 00:20:36,547 En de kleine tomaatjes met peper. 300 00:20:37,632 --> 00:20:38,508 Heerlijk. 301 00:20:41,678 --> 00:20:42,804 Zo goed. 302 00:20:54,440 --> 00:20:56,734 Ik zie het eten komen. -Je ziet iets. 303 00:20:58,611 --> 00:21:01,114 Piron maki met ananas en kokosnoot. 304 00:21:01,656 --> 00:21:02,532 Dank je. 305 00:21:03,866 --> 00:21:05,243 Ziet er goed uit. 306 00:21:05,326 --> 00:21:07,954 Sushi, of maki, uit Japan. 307 00:21:08,037 --> 00:21:09,414 Met piron. 308 00:21:10,039 --> 00:21:13,418 Piron is normaal gesproken een zout gerecht. 309 00:21:14,168 --> 00:21:17,714 Nu is het zoet met ananas en… 310 00:21:18,798 --> 00:21:19,632 …kokosnoot. 311 00:21:21,718 --> 00:21:24,554 Geweldig dat overal iets binnenin zit. 312 00:21:28,808 --> 00:21:32,687 In Afrika eten we niet veel toetjes. 313 00:21:33,396 --> 00:21:37,650 Maar ik ben een groot fan van allerlei soorten toetjes. 314 00:21:37,734 --> 00:21:39,319 Deze is echt heel lekker. 315 00:21:45,116 --> 00:21:46,159 {\an8}Hallo. -Chef-kok. 316 00:21:46,242 --> 00:21:47,869 {\an8}Sedjro. -Stephen. 317 00:21:47,952 --> 00:21:49,871 {\an8}Aangenaam. -Aangenaam. 318 00:21:49,954 --> 00:21:50,788 Hallo. 319 00:21:50,872 --> 00:21:51,706 Het gaat goed. 320 00:21:51,789 --> 00:21:54,459 Dank je. Het was geweldig. -Graag gedaan. 321 00:21:54,542 --> 00:21:57,003 Ik heb wat lokale alcohol. 322 00:21:58,129 --> 00:21:59,589 Dit is sodabi. 323 00:21:59,672 --> 00:22:01,758 Sodabi. -Met druif. 324 00:22:01,841 --> 00:22:03,051 Oké, lekker. 325 00:22:03,593 --> 00:22:06,512 Zullen we proosten op Benin? 326 00:22:06,596 --> 00:22:07,722 Op Benin? -Op Benin. 327 00:22:07,805 --> 00:22:10,099 Op de Beninse keuken? -Ja. 328 00:22:10,183 --> 00:22:12,977 Benins eten. -En op ons. 329 00:22:13,061 --> 00:22:15,313 Oké, proost. -Proost. 330 00:22:17,398 --> 00:22:19,192 Waar heb je zo leren koken? 331 00:22:19,275 --> 00:22:21,736 Ik heb in Frankrijk gestudeerd. 332 00:22:23,488 --> 00:22:26,491 Daarna heb ik door Senegal en Guadeloupe gereisd… 333 00:22:26,574 --> 00:22:31,871 …en besloot ik terug te keren naar Benin om mijn eigen keuken te creëren. 334 00:22:31,954 --> 00:22:34,499 Waarom wilde je terugkomen? 335 00:22:35,958 --> 00:22:38,086 Het is een uitdaging… 336 00:22:38,169 --> 00:22:44,759 …om de keuken van ons land, Benin, naar een nieuw niveau te tillen. 337 00:22:44,842 --> 00:22:51,432 We hebben veel producten waarvan we nieuwe dingen maken. 338 00:22:51,516 --> 00:22:56,396 Denk je dat dit iets is wat door het hele land gebeurt… 339 00:22:56,479 --> 00:22:59,190 …dat jonge chef-koks vooruitgang willen boeken? 340 00:22:59,273 --> 00:23:04,320 Er zijn veel mensen die proberen Benin op de kaart te zetten, net als wij. 341 00:23:04,404 --> 00:23:09,200 We zijn trots op ons land en we willen laten weten dat Benin er is. 342 00:23:09,283 --> 00:23:12,495 Benin is een klein land… 343 00:23:12,578 --> 00:23:15,748 …maar we hebben grote persoonlijkheden. 344 00:23:17,834 --> 00:23:19,210 Klein en trots. 345 00:23:19,293 --> 00:23:20,128 Precies. 346 00:23:22,964 --> 00:23:25,967 BENIN ABOMEY 347 00:23:26,050 --> 00:23:27,760 Maar onder Benins trots… 348 00:23:27,844 --> 00:23:30,721 …zat een harde werkelijkheid die ik niet kon negeren. 349 00:23:32,765 --> 00:23:34,183 {\an8}We zijn hier weggerukt… 350 00:23:34,934 --> 00:23:37,645 …en om te begrijpen wat dat betekent in Benin… 351 00:23:38,354 --> 00:23:41,107 …moest ik naar Abomey. 352 00:23:51,075 --> 00:23:54,162 Dit was ooit de hoofdstad van het Dahomey-koninkrijk. 353 00:23:57,957 --> 00:24:02,462 Een koninkrijk met een vrouwelijk regiment van Amazone-krijgers. 354 00:24:02,545 --> 00:24:06,883 Een kracht waar koloniale machten eeuwenlang rekening mee moesten houden. 355 00:24:34,994 --> 00:24:36,120 Ooit… 356 00:24:36,704 --> 00:24:39,081 {\an8}ABOMEY-HISTORICUS & ONDERZOEKER 357 00:24:39,165 --> 00:24:40,750 Op een bepaald moment… 358 00:24:40,833 --> 00:24:43,836 …had het koninkrijk Abomey een reputatie… 359 00:24:43,920 --> 00:24:47,840 …als grootste koninkrijk van de slavenhandel. 360 00:24:51,135 --> 00:24:53,638 Vanaf het ontstaan van het koninkrijk… 361 00:24:55,473 --> 00:24:58,809 …was er een drang tot uitbreiding. 362 00:25:04,982 --> 00:25:09,654 Ze brachten mensen hierheen om het koninkrijk op te bouwen… 363 00:25:09,737 --> 00:25:14,700 …en ze stuurden er een aantal naar de Europeanen die daarom vroegen. 364 00:25:18,079 --> 00:25:22,625 We kunnen niet zeggen dat wij Afrikanen… 365 00:25:22,708 --> 00:25:25,127 …niet meededen aan de slavernij. 366 00:25:28,839 --> 00:25:33,719 We hebben absoluut meegedaan, want we stemden in met het leveren… 367 00:25:33,803 --> 00:25:37,473 …van de mankracht waar de Europeanen om vroegen. 368 00:25:38,391 --> 00:25:39,767 Tegen een hoge prijs. 369 00:25:53,656 --> 00:25:56,784 Het voelde alsof ik in Abomey terugstapte in de tijd. 370 00:25:57,326 --> 00:26:02,373 Je kunt hier over dezelfde weg lopen waar de slaven gelopen hebben. 371 00:26:03,207 --> 00:26:05,209 Het was een wrede mars. 372 00:26:05,293 --> 00:26:07,837 Een mars die eindigde in de stad Ouidah… 373 00:26:08,754 --> 00:26:12,508 …waar zo velen van ons vertrokken om nooit meer terug te keren. 374 00:26:16,304 --> 00:26:18,598 Hoe werkte dat? 375 00:26:19,265 --> 00:26:24,103 Ze deden kettingen om de voeten en polsen. 376 00:26:24,979 --> 00:26:27,648 Om ze in de rij te zetten was er een team… 377 00:26:29,150 --> 00:26:31,611 …dat de mensen in de gaten hield. 378 00:26:33,738 --> 00:26:35,031 Hoelang duurde het? 379 00:26:36,449 --> 00:26:38,534 Het duurde minimaal vier dagen. 380 00:26:40,328 --> 00:26:42,413 Ik denk dat het heel belangrijk is… 381 00:26:43,789 --> 00:26:46,667 …dat ik naar deze weg kijk, dat ik deze weg zie… 382 00:26:47,793 --> 00:26:50,004 …en dat ik dit meeneem naar huis. 383 00:26:50,755 --> 00:26:55,968 We moeten over deze weg lopen, want… 384 00:26:57,970 --> 00:27:02,933 …het is een heel belangrijk onderdeel van onze geschiedenis. 385 00:27:04,310 --> 00:27:06,520 Als we dat negeren… 386 00:27:07,813 --> 00:27:11,484 …negeren we een deel van onszelf. 387 00:27:14,612 --> 00:27:17,615 Maar er zijn wegen in Benin met een ander verhaal. 388 00:27:18,366 --> 00:27:22,620 Wegen die leiden naar de meest mythische plek die ik ken. 389 00:27:22,703 --> 00:27:26,874 Ik kan nog steeds de hemelse liederen van vrijheid horen. 390 00:27:26,957 --> 00:27:28,668 Ik voel nog steeds de magie… 391 00:27:28,751 --> 00:27:32,546 {\an8}…van dat waterdorp dat begon met een voodoo-legende. 392 00:28:08,416 --> 00:28:12,878 We hangen alle godsdiensten op aarde aan, maar voodoo was de eerste. 393 00:28:12,962 --> 00:28:14,171 OUDERE VAN GANVIÉ 394 00:28:14,255 --> 00:28:18,968 Aan degenen die uit het buitenland komen, vertellen we dat we voodoo aanhangen. 395 00:28:19,635 --> 00:28:24,765 We aanbidden voodoo als één geloof. 396 00:28:26,851 --> 00:28:32,481 Het is aan onze voorouders te danken dat we Ganvié hebben. 397 00:28:34,817 --> 00:28:37,778 Ze werden achtervolgd door slavenhandelaren. 398 00:28:37,862 --> 00:28:41,240 Terwijl ze vluchtten kwamen ze bij de oever van dit meer. 399 00:28:41,323 --> 00:28:43,909 Onder hen was een machtige voodoo-priester. 400 00:28:48,164 --> 00:28:51,584 Toen ze aankwamen bij de oever… 401 00:28:51,667 --> 00:28:54,170 …vroeg de priester de groep om te wachten. 402 00:28:54,253 --> 00:28:56,172 Hij riep een havik op. 403 00:28:56,839 --> 00:28:58,549 De vogel nam hem op zijn rug… 404 00:29:02,261 --> 00:29:06,140 …en ze gingen op zoek naar een plek om te landen. 405 00:29:06,682 --> 00:29:11,479 Uiteindelijk vonden ze een eiland en de havik bracht hem weer naar de groep. 406 00:29:11,562 --> 00:29:14,482 Toen ze weer bij de oever waren… 407 00:29:15,149 --> 00:29:18,861 …sprak de priester nog een magische spreuk uit. 408 00:29:18,944 --> 00:29:20,321 Er kwam een krokodil… 409 00:29:20,404 --> 00:29:26,327 …die hen naar de plek leidde die de priester had gevonden. 410 00:29:27,745 --> 00:29:31,957 Ze klommen allemaal van de rug van de krokodil… 411 00:29:32,041 --> 00:29:35,503 …en zetten voet op het eiland. 412 00:29:35,586 --> 00:29:39,507 Toen ze aankwamen, zagen ze dat ze niet meer achtervolgd werden. 413 00:29:39,590 --> 00:29:41,175 Dus ze bleven daar. 414 00:29:44,220 --> 00:29:46,639 Eenmaal daar was er geen oorlog meer. 415 00:29:46,722 --> 00:29:51,018 Ze noemden de plek Ganvié. Toen we hier kwamen, waren we veilig. 416 00:30:02,863 --> 00:30:04,114 Welkom in Ganvié. 417 00:30:04,907 --> 00:30:05,741 Bedankt. 418 00:30:07,493 --> 00:30:08,911 Ganvié is mijn dorp. 419 00:30:11,288 --> 00:30:13,332 We hebben een Celestial Church. 420 00:30:13,916 --> 00:30:16,585 Dat is de Celestial Church, duidelijk. 421 00:30:18,087 --> 00:30:19,463 Dat grote gebouw? 422 00:30:19,547 --> 00:30:22,132 {\an8}Dat grote gebouw is ook een kerk. 423 00:30:22,216 --> 00:30:23,300 {\an8}Veel kerken hier. 424 00:30:23,384 --> 00:30:25,594 {\an8}Ja, veel kerken hier. 425 00:30:25,678 --> 00:30:28,305 We hebben een Katholieke kerk… 426 00:30:29,265 --> 00:30:31,725 …de Celestial Church, een moskee… 427 00:30:31,809 --> 00:30:33,269 …en voodoo. 428 00:30:34,186 --> 00:30:35,062 Voodoo. 429 00:30:35,145 --> 00:30:37,147 Ja, de allereerste. 430 00:30:38,190 --> 00:30:41,902 Dat is hoe dit dorp is ontstaan. Dat is deel van het verhaal. 431 00:30:41,986 --> 00:30:43,654 Ja, van de geschiedenis. 432 00:30:46,198 --> 00:30:48,701 De mensen die hier wonen heten Aïzo. 433 00:30:48,784 --> 00:30:52,872 Aïzo. En hun taal is Tofin. 434 00:30:53,372 --> 00:30:54,248 Tofin. 435 00:30:55,124 --> 00:31:00,296 Tofin. 'To' betekent water en 'finu' betekent bevolking. 436 00:31:00,880 --> 00:31:03,549 Dus eigenlijk 'het watervolk'. 437 00:31:03,632 --> 00:31:05,092 Watervolk. 438 00:31:08,929 --> 00:31:12,516 Dit is mijn huis. We varen nu langs mijn huis. 439 00:31:13,517 --> 00:31:17,605 Dit is waar ik kom als ik niet op het land hoef te werken… 440 00:31:17,688 --> 00:31:21,525 …om de weekenden door te brengen met mijn familie. 441 00:31:21,609 --> 00:31:23,193 Wat doen jullie dan? 442 00:31:24,486 --> 00:31:28,198 Gewoon wat eten, lokaal eten. 443 00:31:28,282 --> 00:31:29,742 En wie kookt er? 444 00:31:30,451 --> 00:31:33,162 Soms is het mijn moeder. 445 00:31:33,245 --> 00:31:36,373 En soms is het mijn zus. 446 00:31:36,457 --> 00:31:39,084 Som ik. Ik kook ook. 447 00:31:39,710 --> 00:31:40,711 Ik kan koken. 448 00:31:40,794 --> 00:31:42,254 Kijk eens aan. 449 00:31:49,553 --> 00:31:53,891 We verlaten nu de visweg… 450 00:31:53,974 --> 00:31:58,646 …en nu gaan we naar een drijvende markt. 451 00:31:58,729 --> 00:32:00,022 Ik kan niet wachten. 452 00:32:06,946 --> 00:32:09,239 Wat voor dingen koop je hier? 453 00:32:09,323 --> 00:32:13,577 We kunnen rijst kopen, tomaten, olie… 454 00:32:15,120 --> 00:32:17,581 …bonen en… 455 00:32:18,165 --> 00:32:20,960 En hout om te koken. 456 00:32:22,044 --> 00:32:23,253 Dat is alles. 457 00:32:29,051 --> 00:32:32,888 Zij verkoopt iets, een soort gâteau. 458 00:32:32,972 --> 00:32:35,349 Gâteau is een gebak. Hier. 459 00:32:36,016 --> 00:32:36,850 Gebak. 460 00:32:43,273 --> 00:32:44,316 Wil jij… 461 00:32:45,442 --> 00:32:46,402 Mag ik kiezen? 462 00:32:53,409 --> 00:32:55,285 We hebben allebei onze eigen. 463 00:33:00,165 --> 00:33:01,333 Goed gebakken deeg. 464 00:33:03,127 --> 00:33:04,044 Lekkere snack. 465 00:33:04,128 --> 00:33:05,004 Heel lekker. 466 00:33:07,923 --> 00:33:09,133 Het is niet te zoet. 467 00:33:11,093 --> 00:33:12,428 Een kruimelige korst. 468 00:33:13,012 --> 00:33:15,681 Met elke hap die ik neem wordt het beter. 469 00:33:23,856 --> 00:33:25,357 Ze heeft een hele winkel. 470 00:33:32,281 --> 00:33:35,451 Ja, ik hoopte al dat je die zou pakken. 471 00:33:38,162 --> 00:33:41,081 In het dorp noemen we dit councada. 472 00:33:41,165 --> 00:33:42,416 De lokale naam. 473 00:33:42,499 --> 00:33:43,542 Councada is… 474 00:33:44,835 --> 00:33:49,298 …pinda's, suiker en olie. 475 00:33:51,383 --> 00:33:53,969 Dit doet me denken aan een snoepreep. 476 00:33:54,053 --> 00:33:56,680 Wij noemen het snoepreep. Het heet Baby Ruth. 477 00:33:57,556 --> 00:34:00,309 Daar zitten pinda's, karamel en suiker in. 478 00:34:00,392 --> 00:34:01,852 Het smaakt net als dit. 479 00:34:01,935 --> 00:34:04,480 Dit is heerlijk. Ik hou van pinda's. 480 00:34:10,736 --> 00:34:13,447 In Ganvié verplaatsen we ons met boten. 481 00:34:13,947 --> 00:34:16,533 Zonder boten kunnen we ons niet verplaatsen. 482 00:34:17,201 --> 00:34:19,203 Hoe komt iedereen aan hun boten? 483 00:34:19,286 --> 00:34:23,499 Elk gezin hier krijgt drie boten. 484 00:34:23,582 --> 00:34:27,920 Eén boot is voor de kinderen. 485 00:34:28,003 --> 00:34:31,298 Eén boot is voor de vader, en één boot voor de moeder. 486 00:34:31,381 --> 00:34:34,301 Iedereen heeft z'n eigen boot? Dat is geweldig. 487 00:34:34,384 --> 00:34:35,594 Dat is nodig hier. 488 00:34:36,136 --> 00:34:39,515 We gaan nu naar de plek waar onze opa was… 489 00:34:40,182 --> 00:34:43,685 …voordat ze huizen gingen bouwen op het meer. 490 00:34:44,269 --> 00:34:47,773 Dus dit is de buitenrand van Ganvié. -Ja. 491 00:34:49,525 --> 00:34:56,240 Daar waar die grote bomen staan, dat is waar onze opa aankwam. 492 00:34:57,658 --> 00:35:01,411 Nu staat daar geen huis. 493 00:35:01,495 --> 00:35:04,957 Een aantal ouders hadden het nodig. 494 00:35:05,040 --> 00:35:08,877 Ze hadden een plek nodig om mensen te begraven. 495 00:35:08,961 --> 00:35:10,337 Een kerkhof. 496 00:35:10,420 --> 00:35:11,880 Het is een kerkhof. 497 00:35:11,964 --> 00:35:18,095 Heel mooi dat het kerkhof is waar je voorouders aankwamen. 498 00:35:18,929 --> 00:35:21,473 Toen je voorouders aankwamen op dit eiland… 499 00:35:21,557 --> 00:35:23,267 …waren ze vrij van slavernij. 500 00:35:23,350 --> 00:35:28,230 Ja, ze waren vrij van slavernij. Ze waren compleet veilig. 501 00:35:28,313 --> 00:35:32,359 Dat is waarom ze hier zijn gebleven. 502 00:35:34,069 --> 00:35:39,241 En ze vonden vis om te vangen. 503 00:35:39,950 --> 00:35:43,453 Je hebt het steeds over die vis. Kunnen we die gaan proeven? 504 00:35:43,537 --> 00:35:45,873 Natuurlijk, we gaan kijken. 505 00:35:45,956 --> 00:35:48,876 Ik ben er klaar voor om het te proeven. 506 00:36:04,057 --> 00:36:04,892 Proost. 507 00:36:05,726 --> 00:36:08,937 Ik wil je bedanken voor… -Jij ook bedankt. 508 00:36:09,021 --> 00:36:12,983 …je tijd en voor dat ik je op mocht zoeken in je dorp, Ganvié. 509 00:36:13,609 --> 00:36:17,446 Het is de meest wonderbaarlijke plek die ik ooit heb gezien. 510 00:36:18,280 --> 00:36:23,535 Het idee van een heel dorp op het water heb ik nog nooit gezien. 511 00:36:26,580 --> 00:36:29,750 Dus de meeste mensen hier vissen? -Vissen, ja. 512 00:36:29,833 --> 00:36:34,213 Voor hun eigen gezin en als commerciële activiteit? 513 00:36:35,756 --> 00:36:39,301 En als je hier vist, waar vis je dan op? 514 00:36:39,384 --> 00:36:42,512 Tilapia of… ja. -Oké, dus het is tilapia. 515 00:37:01,073 --> 00:37:02,532 Ziet er goed uit. 516 00:37:03,909 --> 00:37:07,621 Dit is een meel van cassave. 517 00:37:07,704 --> 00:37:09,623 Oké. -En de vis uit het meer. 518 00:37:12,834 --> 00:37:14,211 Het is zondag. 519 00:37:14,294 --> 00:37:19,716 Voor mij is dit eigenlijk heel gewoon, in Georgia, waar ik vandaan kom. 520 00:37:19,800 --> 00:37:25,222 Elke zondag na de kerk, toen ik klein was… 521 00:37:25,305 --> 00:37:29,559 …bakte mijn vader vis voor de hele kerk. 522 00:37:29,643 --> 00:37:34,815 Soms was er zelfs spaghetti… 523 00:37:34,898 --> 00:37:37,067 …dus noedels en tomatensaus. 524 00:37:37,150 --> 00:37:41,446 Dus gebakken vis met tomaten eten op zondag… 525 00:37:41,530 --> 00:37:44,241 …is voor mij ook heel bekend. 526 00:37:44,324 --> 00:37:47,369 Dit is een van mijn favoriete lekkernijen op zondag. 527 00:37:47,452 --> 00:37:48,996 Mooi. -Dus dit is perfect. 528 00:38:02,801 --> 00:38:06,138 Het is perfect. -Het is perfect. Het is heerlijk. 529 00:38:09,182 --> 00:38:10,309 Het is zo lekker. 530 00:38:12,519 --> 00:38:16,815 Ik vind echt dat gebakken vis met tomaat… 531 00:38:17,774 --> 00:38:20,861 …en een beetje peper de beste combinatie van eten is. 532 00:38:40,630 --> 00:38:45,010 Benin ervaren betekent veerkracht en volharding leren begrijpen. 533 00:38:45,093 --> 00:38:49,014 Wat mij betreft vertaalt niemand dat beter dan een kunstenaar. 534 00:38:49,097 --> 00:38:52,809 Langs een stoffige weg in de hoofdstad Porto Novo… 535 00:38:52,893 --> 00:38:55,270 …bezocht ik de studio van Romuald Hazoumè. 536 00:38:57,981 --> 00:39:02,986 {\an8}Je bent 'n enorm gerespecteerd kunstenaar, en toch woon je nog waar je bent geboren. 537 00:39:03,070 --> 00:39:07,407 Ik ben nooit weggegaan, waarom zou ik? Voor je gebouw in New York? 538 00:39:08,367 --> 00:39:10,869 Voor je grote auto? Nee. Dat hoef ik niet. 539 00:39:10,952 --> 00:39:13,538 Ik blijf omdat ik weet waar ik vandaan kom. 540 00:39:13,622 --> 00:39:17,167 Het ruwe materiaal van Romualds kunst zijn jerrycans… 541 00:39:17,250 --> 00:39:20,712 …een alledaags detail dat in constant zag in Benin. 542 00:39:22,381 --> 00:39:24,633 Zijn werk lijkt een lijn te trekken… 543 00:39:24,716 --> 00:39:27,969 …tussen het verleden en de strijd van het moderne leven. 544 00:39:29,304 --> 00:39:31,223 Dat is mijn studio. 545 00:39:31,306 --> 00:39:35,018 Wat hier erg belangrijk is, is hoe we overleven. 546 00:39:40,357 --> 00:39:42,901 We hebben ons buurland, Nigeria. 547 00:39:43,985 --> 00:39:46,029 Nigeria produceert benzine. 548 00:39:46,113 --> 00:39:49,449 En mensen uit Nigeria brengen benzine naar de grens… 549 00:39:49,533 --> 00:39:52,244 …en wij uit Benin gaan daarheen… 550 00:39:52,327 --> 00:39:55,580 …om de benzine op te halen en het te verkopen in Benin. 551 00:40:03,463 --> 00:40:07,843 Iedereen die benzine verkoopt heeft zijn eigen soort jerrycan. 552 00:40:09,261 --> 00:40:15,142 Soms zie je mensen in een auto met 2,500 liter… 553 00:40:15,225 --> 00:40:16,101 Geweldig. 554 00:40:16,560 --> 00:40:18,019 …om zich heen. -Juist. 555 00:40:18,103 --> 00:40:19,312 Dat is gevaarlijk. 556 00:40:19,396 --> 00:40:24,484 In één maand kunnen er 100 mensen sterven. Door brand. 557 00:40:29,030 --> 00:40:31,199 Wat wil je dat wij meenemen… 558 00:40:31,283 --> 00:40:34,786 …van de relatie van deze jerrycans met Benin? 559 00:40:35,871 --> 00:40:37,831 Mijn werk laat gewoon zien… 560 00:40:39,875 --> 00:40:42,544 …aan de wereld dat deze mensen sterk zijn. 561 00:40:43,670 --> 00:40:46,756 We moeten ze respecteren. Ze willen gewoon overleven. 562 00:40:48,175 --> 00:40:52,512 En wat ik er ook zo mooi aan vind is dat je voorwerpen hebt gevonden… 563 00:40:53,054 --> 00:40:56,266 …maar dat je er makkelijk gezichten in ziet. 564 00:40:57,726 --> 00:40:59,144 Ze spreken tot me. 565 00:41:01,396 --> 00:41:06,943 En ik weet dat je ook aan eten denkt in relatie tot je kunst. 566 00:41:07,027 --> 00:41:08,904 Daar denk ik ook veel over na. 567 00:41:08,987 --> 00:41:12,365 We moeten begrijpen waar we vandaan komen… 568 00:41:12,449 --> 00:41:14,534 …om onszelf te begrijpen. 569 00:41:14,618 --> 00:41:18,497 En het verhaal van eten is ook het verhaal van wie we zijn. 570 00:41:18,580 --> 00:41:22,167 Vergeet niet dat we zo sterk waren. 571 00:41:22,250 --> 00:41:26,630 Daarom namen ze mensen van ons volk mee, de Yoruba… 572 00:41:26,713 --> 00:41:30,008 …om daar te werken voor de boer. Omdat we zo sterk waren. 573 00:41:30,634 --> 00:41:32,844 Waarom? -Ons medicijn, ons eten. 574 00:41:32,928 --> 00:41:35,263 Ons medicijn, ons eten, onze cultuur. 575 00:41:36,973 --> 00:41:39,351 Weet je wat we hier zeggen? -Wat? 576 00:41:39,434 --> 00:41:41,394 Vertel me wat je eet… 577 00:41:41,478 --> 00:41:44,773 En ik zeg wat je bent. -…en ik zeg waar je vandaan komt. 578 00:41:45,899 --> 00:41:48,985 Ik zal eerlijk zijn, wat ik toen was, was hongerig. 579 00:41:49,778 --> 00:41:52,072 En het maal wat Romuald presenteerde… 580 00:41:52,155 --> 00:41:57,536 …was een menu dat alleen vrouwen uit de dorpjes om Porto Novo kunnen maken. 581 00:42:01,998 --> 00:42:03,458 Dat is nog niet alles. 582 00:42:04,125 --> 00:42:05,585 Wat schitterend. 583 00:42:06,920 --> 00:42:08,046 O, mijn God. 584 00:42:08,755 --> 00:42:12,008 Ik heb nog nooit zoiets ongelooflijks gezien. 585 00:42:12,092 --> 00:42:16,763 Dit is het eten wat we aten voor de slavernij. 586 00:42:16,846 --> 00:42:20,433 Alles wat je hier ziet is van voor het slavenschip. 587 00:42:22,477 --> 00:42:25,772 Als je iets wil proeven, laat het maar weten. 588 00:42:25,855 --> 00:42:27,524 Je hebt ata tchitchi. 589 00:42:27,607 --> 00:42:30,068 Ata tchitchi. -Ata tchitchi. Proef maar. 590 00:42:31,278 --> 00:42:32,904 Dank je. -Dank je. 591 00:42:34,072 --> 00:42:35,991 Dank je. -Hoe zeg je 'dank je'? 592 00:42:36,533 --> 00:42:38,451 Awanou ka ka. -Awanou ka ka. 593 00:42:40,996 --> 00:42:42,622 Niet slecht. -Niet slecht. 594 00:42:43,290 --> 00:42:44,124 Heerlijk. 595 00:42:44,207 --> 00:42:45,250 Maar… -Ja. 596 00:42:45,333 --> 00:42:47,419 Wat voor boon is dit? -Die boon. 597 00:42:49,254 --> 00:42:51,840 En er zijn wat versies met oogbonen. 598 00:42:52,549 --> 00:42:54,843 Ik wil deze proberen, met gierst. 599 00:42:56,428 --> 00:42:57,846 Mag ik 'm doorgeven? -Ja. 600 00:42:59,973 --> 00:43:00,807 Dank je. 601 00:43:00,890 --> 00:43:02,809 Die is alleen voor het leger. 602 00:43:02,892 --> 00:43:04,477 Oké, ik ben een krijger. 603 00:43:04,561 --> 00:43:07,480 Amazone. -Amazone, jij weet het. 604 00:43:11,192 --> 00:43:15,822 En als je door wil gaan, zal ik vertellen… 605 00:43:16,615 --> 00:43:18,783 Geef me de mangni mangni. Ja. 606 00:43:20,201 --> 00:43:21,745 Mangni mangni, heerlijk. 607 00:43:24,873 --> 00:43:26,625 Proef maar. Je zult het zien. 608 00:43:34,090 --> 00:43:39,054 Er lijkt ansjovis in het midden te zitten. -Dat? Dat is gewoon vis in het midden. 609 00:43:40,305 --> 00:43:42,390 Er gebeurt zo veel tegelijk. 610 00:43:42,474 --> 00:43:44,100 Het is pittig. 611 00:43:44,184 --> 00:43:47,187 De textuur is geweldig en de vis erin ook. 612 00:43:47,270 --> 00:43:50,523 Het is belangrijk dat er kruiden in zitten. 613 00:43:50,607 --> 00:43:51,775 Goed gekruid. 614 00:43:51,858 --> 00:43:55,153 En je proeft elke smaak nog, niet alleen het hete. 615 00:43:55,236 --> 00:43:56,529 Je moet het proeven. 616 00:44:00,784 --> 00:44:05,497 Eén van de redenen dat je ons dit eten brengt is heel bewust… 617 00:44:05,580 --> 00:44:06,998 …net als met al je werk… 618 00:44:07,082 --> 00:44:11,378 …omdat het leven voor de slavernij erin centraal staat. 619 00:44:12,128 --> 00:44:17,801 Het laat zien dat we een rijke cultuur en kunst en eten hadden… 620 00:44:17,884 --> 00:44:19,969 …voor dat deel van de geschiedenis. 621 00:44:20,470 --> 00:44:26,601 Ik kom uit Benin en ik heb al die recepten nog nooit geproefd. 622 00:44:26,685 --> 00:44:28,561 Nooit. Dit is de eerste keer. 623 00:44:28,645 --> 00:44:31,064 Denk je dat de tradities verloren gaan? 624 00:44:31,147 --> 00:44:32,607 Ja. -Ja, dat denk ik. 625 00:44:33,983 --> 00:44:37,153 Wat dat soort eten betreft. -Culinaire tradities. 626 00:44:38,238 --> 00:44:41,700 Dit is de mama van de makreel. -Ayiman. 627 00:44:41,783 --> 00:44:43,451 Ayiman. -Dat is zo lekker. 628 00:44:43,535 --> 00:44:44,369 Ayiman. 629 00:44:44,452 --> 00:44:48,373 Als ik dat eet, denk ik aan mijn oude grootouders. 630 00:44:49,165 --> 00:44:50,959 Pak maar. -Daar wacht ik op. 631 00:44:51,042 --> 00:44:53,378 Dank je. -Vis, maar niet alleen de vis. 632 00:44:53,461 --> 00:44:55,672 En ik zie nog iets. 633 00:44:55,755 --> 00:44:56,965 De saus. Ja. 634 00:44:57,549 --> 00:45:00,510 Nee, leg het op je bord. Met je hand. 635 00:45:01,052 --> 00:45:04,556 Het zijn vissenkoppen. -Vissenkoppen, die neem ik wel. 636 00:45:04,639 --> 00:45:06,933 Zachte viswangen. Het beste deel. 637 00:45:07,016 --> 00:45:09,602 En dat eten we met kan nan. 638 00:45:10,145 --> 00:45:10,979 Kan nan. 639 00:45:11,062 --> 00:45:12,105 Kan nan. 640 00:45:12,188 --> 00:45:13,148 Kijk eens aan. 641 00:45:17,068 --> 00:45:19,112 Kan nan is mais. 642 00:45:19,654 --> 00:45:22,115 Geweldig, dit is één van m'n favorieten. 643 00:45:23,658 --> 00:45:25,785 Gefermenteerd. Heerlijk, hè? 644 00:45:25,869 --> 00:45:28,288 Dat geeft het een heerlijke zure smaak. 645 00:45:28,997 --> 00:45:30,623 Geweldig. De vis is lekker. 646 00:45:37,422 --> 00:45:38,506 Karelle. -Ja. 647 00:45:38,590 --> 00:45:41,551 Eén van de dingen die ik zo belangrijk vind… 648 00:45:41,634 --> 00:45:44,429 …en zo magisch aan wat er nu gebeurt… 649 00:45:44,512 --> 00:45:47,849 …is dat de plek waar we nu zitten… 650 00:45:47,932 --> 00:45:49,058 Dat is bizar. 651 00:45:49,142 --> 00:45:51,060 …is waar je grootouders wonen. 652 00:45:51,144 --> 00:45:56,107 Romuald kent mijn oma en ze woont in het huis hiernaast. 653 00:45:56,191 --> 00:45:57,692 Kwam je daar net achter? 654 00:45:57,776 --> 00:46:00,862 Ik zag het toen we aankwamen en ik de straat zag. 655 00:46:00,945 --> 00:46:02,947 Ik zei: 'Ik ken deze buurt.' 656 00:46:03,031 --> 00:46:04,407 Ongelofelijk. 657 00:46:04,491 --> 00:46:10,288 Als we het hebben over jullie relatie en broederschap en neefjes en nichtjes… 658 00:46:10,371 --> 00:46:15,126 …dan is dat een onuitgesproken onderdeel van onze culturele connectie. 659 00:46:15,210 --> 00:46:18,338 Want ik ben zo opgegroeid dat ik… 660 00:46:18,421 --> 00:46:23,051 …door iedereen in mijn straat en in mijn kerk ben opgevoed. 661 00:46:23,134 --> 00:46:29,140 Ze hadden allemaal toestemming om me te corrigeren als dat nodig was. 662 00:46:29,224 --> 00:46:31,601 Ja, dat is hier net zo. 663 00:46:31,684 --> 00:46:33,895 En dat is uniek voor onze cultuur. 664 00:46:33,978 --> 00:46:35,313 Ja. -Ja, toch? 665 00:46:35,396 --> 00:46:37,106 Niet alleen metaforisch. 666 00:46:37,690 --> 00:46:39,609 Je komt hier echt vandaan. 667 00:46:39,692 --> 00:46:44,197 Die connectie is zo magisch, ik zie jullie nu allemaal als partners. 668 00:46:44,280 --> 00:46:45,240 Jij snapt het. 669 00:46:45,323 --> 00:46:48,284 Want nu weet je dat dit je thuis is. 670 00:46:48,993 --> 00:46:54,290 Zeg niet dat dit ons thuis is. Dit is ook jouw thuis. 671 00:46:54,374 --> 00:46:55,291 Ja. -Ons thuis. 672 00:46:55,375 --> 00:46:57,418 Het is ons thuis. -We zijn thuis. 673 00:46:57,502 --> 00:47:04,300 Door eten ontdekken we dat er meer is dat ons verbindt dan dat ons scheidt. 674 00:47:07,178 --> 00:47:11,266 Wat we eten en wat we ontdekken brengt ons samen. 675 00:47:11,349 --> 00:47:13,226 Een gemeenschappelijke tafel. 676 00:47:14,102 --> 00:47:17,939 Dat is hoe we weten wie we zijn en dat we verbonden zijn. 677 00:47:20,567 --> 00:47:22,527 Hierna gaan we naar Ouidah. 678 00:47:22,610 --> 00:47:25,280 Wat is het belang van die plek? 679 00:47:26,030 --> 00:47:29,492 Ouidah, kan ik je vertellen… 680 00:47:30,451 --> 00:47:34,372 Dat is waar ze vertrokken. 681 00:47:37,125 --> 00:47:40,920 Maar destijds wisten ze niet waar ze heen gingen. 682 00:47:46,593 --> 00:47:49,929 Daar staat de Poort van Geen Terugkeer. 683 00:47:51,347 --> 00:47:55,810 We hebben de kans om terug te komen. Dat is wat we nu doen. 684 00:47:55,894 --> 00:47:57,520 Dit is onze terugkeer. 685 00:49:13,304 --> 00:49:15,473 BENIN ABOMEY 686 00:50:16,117 --> 00:50:20,246 Water op de trap om de zolen af te koelen. 687 00:50:22,081 --> 00:50:23,041 De sodabi… 688 00:50:25,376 --> 00:50:27,837 …als voeding, als verering. 689 00:50:33,468 --> 00:50:34,302 Dus… 690 00:50:35,887 --> 00:50:40,266 …hier zijn we bij het eind van die weg. 691 00:50:41,893 --> 00:50:43,561 En het begin van de reis. 692 00:50:44,437 --> 00:50:49,609 Toen de slaven en degenen die tot slaaf werden gemaakt… 693 00:50:49,692 --> 00:50:51,486 …over die weg marcheerden… 694 00:50:53,112 --> 00:50:58,493 …kwamen ze aan het eind bij de slavenbarakken. 695 00:50:58,576 --> 00:50:59,744 Verzamelplaatsen. 696 00:51:01,245 --> 00:51:06,334 Gescheiden door taal, weggerukt van de mensen die ze kenden. 697 00:51:07,210 --> 00:51:10,797 Ze werden in donkere ruimtes gehouden om ze te desoriënteren. 698 00:51:12,340 --> 00:51:14,258 Sommigen overleefden het niet. 699 00:51:15,051 --> 00:51:16,844 En degenen die stierven… 700 00:51:17,845 --> 00:51:21,307 …werden meegenomen en begraven in dit massagraf. 701 00:51:22,183 --> 00:51:27,522 We staan nu bovenop de mensen die het niet hebben overleefd. 702 00:51:29,273 --> 00:51:34,946 We staan hier op deze plek om te praten over hoe er ook overleving plaatsvond. 703 00:51:35,613 --> 00:51:41,202 Het eten… De slavendrijvers kenden de culturen. 704 00:51:42,036 --> 00:51:47,041 Ze wisten dat mensen uit sommige gebieden rijst wilden, dus ze namen rijst mee. 705 00:51:47,125 --> 00:51:49,919 De yams, erwten, bonen… 706 00:51:50,002 --> 00:51:52,588 …oogbonen, tuinbonen… 707 00:51:52,672 --> 00:51:57,677 …al die dingen die we nu hebben zijn dingen die werden meegenomen. 708 00:51:57,760 --> 00:51:58,678 Dat klopt. 709 00:51:58,761 --> 00:52:03,349 Dat is hoe ons eten en hun eten samenkwamen. 710 00:52:04,642 --> 00:52:08,104 We hebben het over een reis die maanden duurde. 711 00:52:08,187 --> 00:52:09,856 Het kon maanden duren. 712 00:52:10,648 --> 00:52:13,776 En om die reis te overleven… 713 00:52:13,860 --> 00:52:19,615 …wat voor voeding was het minimale wat ze daarvoor nodig hadden? 714 00:52:19,699 --> 00:52:22,910 Misschien was het iets dat 'slabbersaus' heette. 715 00:52:22,994 --> 00:52:24,829 Die naam is weerzinwekkend. 716 00:52:24,912 --> 00:52:31,544 Het was bloem, palmolie en peper. 717 00:52:31,627 --> 00:52:34,046 Er zijn verschillende beschrijvingen van. 718 00:52:35,047 --> 00:52:41,262 De enige macht die de nieuwe slaven hadden was die van weigering. 719 00:52:41,345 --> 00:52:42,263 Dat klopt. 720 00:52:42,346 --> 00:52:47,852 Dus soms konden ze nee zeggen en weigeren te eten. Hun mond dichthouden. 721 00:52:48,603 --> 00:52:51,397 Dus ze bedachten een duivels gereedschap. 722 00:52:51,480 --> 00:52:55,610 Het heette een speculum oris. Daarmee werden ze onder dwang gevoed. 723 00:52:56,319 --> 00:53:01,449 Omdat mensen zich verzetten. Elke stap van de reis was een verzet. 724 00:53:02,575 --> 00:53:04,660 Ik vind het een mooi idee dat… 725 00:53:05,870 --> 00:53:11,709 …eten en het weigeren daarvan… 726 00:53:11,792 --> 00:53:15,463 …een manier was voor ons om onze macht terug te nemen. 727 00:53:15,546 --> 00:53:17,590 Ja, de kracht van nee. -Precies. 728 00:53:17,673 --> 00:53:20,134 De kracht van 'Nee, dat eet ik niet.' 729 00:53:21,594 --> 00:53:25,097 En dat is wat jij ook diep vanbinnen meedraagt. 730 00:53:25,181 --> 00:53:26,015 Dat klopt. 731 00:53:30,603 --> 00:53:32,647 Hoe voel je je hier? 732 00:53:36,567 --> 00:53:41,155 Je zei dat geen enkele hoeveelheid literatuur… 733 00:53:41,239 --> 00:53:43,282 …of lezen of onderzoek… 734 00:53:44,325 --> 00:53:48,579 …je kan helpen om volledig te begrijpen hoe die reis was. 735 00:53:48,663 --> 00:53:52,541 Het lopen op die wegen van rode klei. 736 00:53:54,293 --> 00:53:57,338 Ik herken die rode aarde. 737 00:53:58,631 --> 00:54:01,884 De gevierde rode klei uit Georgia. 738 00:54:01,968 --> 00:54:06,097 En als we het hebben over die afschuwelijke reis… 739 00:54:08,057 --> 00:54:09,892 …dan gaat veel van dat verhaal… 740 00:54:10,726 --> 00:54:14,355 …over de gruwelijke details die je net gaf. 741 00:54:15,940 --> 00:54:19,026 Maar de laatste helft van dat verhaal… 742 00:54:19,819 --> 00:54:23,781 …dat is waar ik me op dit moment op wil focussen. 743 00:54:25,449 --> 00:54:28,327 Dat is het verhaal van onze veerkracht. 744 00:54:34,083 --> 00:54:34,917 Dus… 745 00:54:38,004 --> 00:54:39,046 …om hier te zijn? 746 00:54:41,007 --> 00:54:46,429 Dit is de eerste keer in mijn leven dat ik met hen bijeen kan komen. 747 00:54:50,349 --> 00:54:52,727 En ik ben blij dat ik ze kan bedanken. 748 00:54:55,604 --> 00:54:57,898 En ik ben zo blij dat ik ze eindelijk… 749 00:55:00,318 --> 00:55:02,236 …mee kan nemen naar huis. 750 00:55:02,320 --> 00:55:03,195 Ik ook. 751 00:55:07,700 --> 00:55:09,201 Nu komen ze thuis. 752 00:55:10,328 --> 00:55:11,620 Ze komen thuis. 753 00:55:14,874 --> 00:55:17,418 Ze komen thuis. Kom, lieverd. 754 00:55:17,501 --> 00:55:20,629 Kom, lieverd. Kom hier. 755 00:55:21,505 --> 00:55:22,506 Het is goed. -Oké. 756 00:55:23,424 --> 00:55:24,258 Het is goed. 757 00:55:24,800 --> 00:55:27,386 Hoofd omhoog. -Oké. 758 00:55:28,929 --> 00:55:30,765 Dank je. -Niet hier aantrekken. 759 00:55:31,891 --> 00:55:32,850 Dank je. 760 00:55:49,325 --> 00:55:53,162 Het is je gelukt, lieverd. Laat het er maar uit. 761 00:55:53,245 --> 00:55:55,206 Het is oké. Hou vol. 762 00:55:58,042 --> 00:56:01,003 Hou vol. 763 00:56:07,510 --> 00:56:08,386 Haal adem. 764 00:56:30,282 --> 00:56:32,493 Er zijn hier zoveel tranen vergoten. 765 00:56:37,415 --> 00:56:41,377 Meer dan een miljoen mensen moesten door deze poort lopen… 766 00:56:42,378 --> 00:56:44,588 …hun thuis voor altijd achterlatend. 767 00:57:02,189 --> 00:57:05,943 Maar ze namen hun veerkracht en moed met zich mee. 768 00:57:12,158 --> 00:57:14,326 En aan de andere kant van de oceaan… 769 00:57:16,245 --> 00:57:18,038 …op de plek die ik thuis noem… 770 00:57:20,040 --> 00:57:24,336 …zouden hun vaardigheid en innovatie de Amerikaanse keuken transformeren. 771 00:57:58,204 --> 00:58:00,623 Ondertiteld door: Sander van Arnhem