1
00:00:09,009 --> 00:00:10,135
Atlanta w Georgii.

2
00:00:12,387 --> 00:00:13,555
Tu się wychowałem.

3
00:00:15,515 --> 00:00:18,601
To tutaj zakochałem się w jedzeniu.

4
00:00:19,310 --> 00:00:21,855
Jedzenie jest blisko związane

5
00:00:21,938 --> 00:00:23,773
z ruchem praw obywatelskich.

6
00:00:24,399 --> 00:00:28,987
To właśnie jedzenie napędzało
i finansowało ruch.

7
00:00:29,571 --> 00:00:32,782
Spotkam się z trojgiem
byłych aktywistów i studentów,

8
00:00:32,866 --> 00:00:37,287
którzy zaplanowali i przeprowadzili
brawurową operację

9
00:00:37,370 --> 00:00:39,873
w celu desegregacji restauracji,

10
00:00:39,956 --> 00:00:43,126
by Afroamerykanie mogli jeść z godnością.

11
00:01:31,091 --> 00:01:35,386
JAK KUCHNIA AFROAMERYKAŃSKA
ZMIENIŁA AMERYKĘ

12
00:01:35,470 --> 00:01:38,389
OPÓR

13
00:01:45,980 --> 00:01:49,484
Historia ruchu praw obywatelskich
jest tutaj wciąż żywa.

14
00:01:50,610 --> 00:01:53,780
Demonstracje polityczne organizowano

15
00:01:53,863 --> 00:01:56,074
w każdym zakątku miasta.

16
00:01:56,866 --> 00:02:00,078
Mowa przede wszystkim
o protestach czarnych studentów,

17
00:02:00,703 --> 00:02:03,248
które dały początek
nowej formie aktywizmu.

18
00:02:04,082 --> 00:02:06,292
Na początku lat 60.

19
00:02:06,376 --> 00:02:11,256
przez południe przeszła fala
strajków okupacyjnych.

20
00:02:12,048 --> 00:02:15,593
Studenci z takich kampusów
jak Morehouse czy Spelman

21
00:02:15,677 --> 00:02:19,806
organizowali liczne strajki,
dzięki którym obalili

22
00:02:19,889 --> 00:02:21,933
prawa Jima Crowa,

23
00:02:22,976 --> 00:02:27,480
które nie pozwalały Afroamerykanom
stołować się w restauracjach.

24
00:02:29,190 --> 00:02:32,402
Kilkadziesiąt lat później
ci sami aktywiści studenccy,

25
00:02:32,485 --> 00:02:35,780
dr Georgianne Thomas, Marilyn Pryce Hoytt

26
00:02:35,864 --> 00:02:39,492
i Charles Black spotykają się w Paschal's,

27
00:02:39,576 --> 00:02:44,497
prowadzonej przez czarnych restauracji,
która wspierała studentów w latach 60.

28
00:02:45,165 --> 00:02:47,292
To ogromny zaszczyt

29
00:02:47,375 --> 00:02:49,586
być z państwem w Paschal's.

30
00:02:49,669 --> 00:02:53,047
Chcę państwa poprosić,
żebyście się przedstawili

31
00:02:53,131 --> 00:02:55,008
i wspomnieli też

32
00:02:55,091 --> 00:02:58,136
o nieobecnych, którym trzeba oddać cześć.

33
00:02:59,387 --> 00:03:02,432
Widzę pana koszulę. Absolwent Morehouse.

34
00:03:02,515 --> 00:03:06,144
Nie chcieli mnie w Spelmanie
przez uprzedzenia płciowe.

35
00:03:07,228 --> 00:03:09,355
Musiałem iść do Morehouse.

36
00:03:09,439 --> 00:03:13,234
Opowiedzcie o samych początkach.

37
00:03:13,318 --> 00:03:15,653
Konsorcjum Atlanta University Center

38
00:03:15,737 --> 00:03:18,656
miało wówczas najwięcej

39
00:03:18,740 --> 00:03:21,284
czarnych studentów w całym kraju.

40
00:03:21,367 --> 00:03:23,036
Po raz pierwszy

41
00:03:23,119 --> 00:03:27,123
studenci zebrali się,
by razem walczyć o zmiany.

42
00:03:27,207 --> 00:03:30,418
Dzięki naszej współpracy

43
00:03:30,501 --> 00:03:35,256
fala protestów ogarnęła
całe centrum Atlanty.

44
00:03:35,340 --> 00:03:37,842
Mówimy o początku lat 60.

45
00:03:37,926 --> 00:03:40,428
To czas aktywizacji.

46
00:03:40,511 --> 00:03:43,890
Jest z nami dr Karcheik,
wybitna specjalistka i historyk,

47
00:03:43,973 --> 00:03:48,728
która o czarnym ruchu
praw obywatelskich wie wszystko.

48
00:03:48,811 --> 00:03:50,772
Dopowiesz nieco od siebie?

49
00:03:50,855 --> 00:03:55,193
Analizując historię Afroamerykanów
i ich drogę do wolności,

50
00:03:55,276 --> 00:03:59,197
wszystko stanowi część
wieloletniej historii praw obywatelskich,

51
00:03:59,280 --> 00:04:01,324
aż od czasów rekonstrukcji.

52
00:04:01,407 --> 00:04:04,911
Organizacja miejscowych studentów

53
00:04:04,994 --> 00:04:08,623
wywołuje falę protestów.

54
00:04:08,706 --> 00:04:09,958
KONIEC LINCZOWANIA

55
00:04:10,041 --> 00:04:13,753
Państwa pokolenie chciało
zniszczyć Jima Crowa.

56
00:04:13,836 --> 00:04:14,671
Tak.

57
00:04:14,754 --> 00:04:17,131
Moje pokolenie było wściekłe od kołyski.

58
00:04:18,716 --> 00:04:23,137
Rodzice byli z pokolenia,
które Tom Brokaw nazwał „wielkim”.

59
00:04:24,264 --> 00:04:27,100
To pokolenie wcielono do wojska.

60
00:04:27,183 --> 00:04:28,768
Wyruszyli za ocean,

61
00:04:28,851 --> 00:04:31,187
gdzie walczyli o demokrację na świecie,

62
00:04:31,896 --> 00:04:34,857
po czym wrócili do domu
i nazywano ich czarnuchami.

63
00:04:34,941 --> 00:04:38,361
Weteranów obrażano, znęcano się nad nimi.

64
00:04:38,444 --> 00:04:41,406
Niektórych linczowano w mundurach.

65
00:04:42,615 --> 00:04:44,284
To było nie w porządku,

66
00:04:44,367 --> 00:04:48,413
dlatego byliśmy gotowi
wziąć sprawy w swoje ręce.

67
00:04:48,496 --> 00:04:49,789
Radykalne środki.

68
00:04:49,872 --> 00:04:52,667
- Urodziłem się na to gotowy.
- Tak jest.

69
00:04:53,835 --> 00:04:58,214
Nastolatkowie ryzykowali swoim zdrowiem

70
00:04:58,298 --> 00:05:02,385
w walce o desegregację
restauracji i przestrzeni publicznej.

71
00:05:03,011 --> 00:05:08,099
Jej zwieńczeniem była mało znana,
ale kluczowa operacja.

72
00:05:08,182 --> 00:05:09,809
35 PROTESTUJĄCYCH ZA KRATKAMI

73
00:05:10,518 --> 00:05:12,562
Mieliśmy po 16, 17 i 18 lat.

74
00:05:12,645 --> 00:05:15,982
Ja właśnie skończyłam 19 lat.

75
00:05:16,065 --> 00:05:18,609
Najpierw była przemowa przywódców ruchu.

76
00:05:18,693 --> 00:05:21,195
„Musicie walczyć. Czas na marsz”.

77
00:05:21,279 --> 00:05:25,033
Nie mogłam zjeść hot doga. Niewyobrażalne.

78
00:05:25,783 --> 00:05:29,287
Żeby zjeść hot doga,
trzeba było wchodzić tylnymi drzwiami.

79
00:05:30,496 --> 00:05:31,873
Jestem z Gary w Indianie.

80
00:05:31,956 --> 00:05:36,544
Nie miałam pojęcia,
jak będzie studiować na południu.

81
00:05:36,627 --> 00:05:41,424
Tamtego dnia, 19 października,
zebraliśmy się i ruszyliśmy za nimi.

82
00:05:42,008 --> 00:05:46,679
Wyszłyśmy ze Spelmana,
spotkałyśmy się z chłopcami z Morehouse

83
00:05:46,763 --> 00:05:49,390
i studentami z uniwersytetu w Atlancie.

84
00:05:49,474 --> 00:05:50,850
Musiałam się odważyć.

85
00:05:50,933 --> 00:05:53,978
Mama mi to odradzała.

86
00:05:54,062 --> 00:05:56,397
Była wściekła. Mówiła:

87
00:05:56,481 --> 00:06:00,443
„Ja wysłałam cię na studia.

88
00:06:00,526 --> 00:06:03,738
Co ty tam wyprawiasz?”

89
00:06:04,739 --> 00:06:06,616
Nie mogłam się powstrzymać.

90
00:06:06,699 --> 00:06:11,954
RUCH STUDENCKI W ATLANCIE

91
00:06:12,038 --> 00:06:15,416
19 PAŹDZIERNIKA 1960

92
00:06:15,500 --> 00:06:18,586
Ruszyliśmy do domu towarowego Rich's.

93
00:06:19,295 --> 00:06:20,296
Nie bez powodu.

94
00:06:20,380 --> 00:06:23,966
Wiedzieliśmy, że jeśli padnie,
to nikt nas nie zatrzyma,

95
00:06:24,050 --> 00:06:26,302
bo był to ulubiony sklep mieszkańców.

96
00:06:26,803 --> 00:06:30,640
Dorastając, chodziliśmy do Rich's.
Była tam restauracja.

97
00:06:30,723 --> 00:06:32,850
Była dla nas czymś wyjątkowym.

98
00:06:32,934 --> 00:06:34,894
- Białe obrusy.
- Coś wspaniałego.

99
00:06:34,977 --> 00:06:38,398
- Porcelana, srebrna zastawa.
- Tak jest.

100
00:06:38,481 --> 00:06:41,401
Nie mieliśmy tam wstępu.
Chodziliśmy do piwnicy.

101
00:06:41,484 --> 00:06:43,736
Mieli tam mały bar.

102
00:06:43,820 --> 00:06:46,447
Restauracja nie była dla czarnych.

103
00:06:47,490 --> 00:06:49,867
Sprawa stała się bardzo osobista.

104
00:06:49,951 --> 00:06:51,411
Byłam gotowa.

105
00:06:51,494 --> 00:06:53,496
Organizatorzy wytłumaczyli,

106
00:06:53,579 --> 00:06:56,707
na czym polega protest okupacyjny.

107
00:06:57,291 --> 00:06:58,835
Powiedzieli tak:

108
00:06:58,918 --> 00:07:02,630
„Jeśli jesteście gotowi
iść do więzienia na pół roku,

109
00:07:03,464 --> 00:07:05,216
siądźcie po prawej stronie”.

110
00:07:06,050 --> 00:07:08,261
Moje współlokatorki i ja

111
00:07:08,845 --> 00:07:12,140
poszłyśmy tam bez chwili namysłu.

112
00:07:14,100 --> 00:07:16,018
Rankiem 19 października

113
00:07:16,102 --> 00:07:19,105
przywódcy kazali nam pójść do akademików,

114
00:07:19,188 --> 00:07:21,607
spakować torby i przygotować książki.

115
00:07:21,691 --> 00:07:24,569
Mieli je odebrać
i przynieść nam do więzienia.

116
00:07:24,652 --> 00:07:27,155
O której się zaczęło? Już nie pamiętam.

117
00:07:27,238 --> 00:07:32,243
Jakoś rano, zebraliśmy się
przed biblioteką Trevora Arnetta.

118
00:07:32,326 --> 00:07:34,078
Modliliśmy się razem.

119
00:07:34,162 --> 00:07:36,456
- Tak jest.
- Śpiewaliśmy.

120
00:07:37,039 --> 00:07:38,833
Takie pieśni jak

121
00:07:38,916 --> 00:07:41,752
„Z raz obranej drogi
nie zawróci mnie nikt”.

122
00:07:41,836 --> 00:07:44,422
Mieliśmy hart ducha.

123
00:07:44,505 --> 00:07:47,550
Śpiewaliśmy też
„Każdy ranek zaczyna ta myśl”.

124
00:07:47,633 --> 00:07:50,845
Najpierw śpiewaliśmy: „O Chrystusie mowa”,

125
00:07:50,928 --> 00:07:55,475
ale w następnym wersie: „O wolności mowa”.

126
00:07:55,558 --> 00:07:58,311
Wiedziałam, że Bóg jest z nami.

127
00:07:58,853 --> 00:08:01,314
Wiedziałam, że są ze mną wszyscy.

128
00:08:01,397 --> 00:08:05,067
Moi rodzice, dziadkowie i przodkowie

129
00:08:05,151 --> 00:08:08,029
byli ze mną tamtego dnia.

130
00:08:09,280 --> 00:08:11,407
Nie każdy może zrozumieć,

131
00:08:11,491 --> 00:08:15,244
co państwo przeszli.

132
00:08:15,828 --> 00:08:17,705
Trudno opisać to w książce.

133
00:08:18,456 --> 00:08:22,793
Gdy z państwem rozmawiam,
czuję jak ważne były te zdarzenia.

134
00:08:22,877 --> 00:08:25,880
Chciałbym też się dowiedzieć,

135
00:08:25,963 --> 00:08:29,675
jak przebiegł sam protest.

136
00:08:30,384 --> 00:08:33,095
Jak to państwo przeżyli,

137
00:08:34,055 --> 00:08:35,431
co państwo pamiętają,

138
00:08:36,599 --> 00:08:38,100
a co chcieliby zapomnieć.

139
00:08:41,270 --> 00:08:43,105
Pamiętam, jak 19 października

140
00:08:43,940 --> 00:08:46,651
szliśmy w stronę Rich's.

141
00:08:47,818 --> 00:08:49,904
Ku Klux Klan już na nas czekał.

142
00:08:49,987 --> 00:08:52,323
Zastanawiałam się, co z nami będzie.

143
00:08:52,406 --> 00:08:53,824
Miałam 17 lat!

144
00:08:54,909 --> 00:08:57,161
Mieli swoje białe szaty.

145
00:08:57,245 --> 00:08:58,538
Opluli nas.

146
00:08:58,621 --> 00:09:01,874
Ludzie plują na ciebie
i nazywają cię czarnuchem.

147
00:09:01,958 --> 00:09:06,170
Byłam tylko dzieckiem
i szłam sobie ze swoim transparentem.

148
00:09:06,754 --> 00:09:10,216
Myślę sobie:
„Matka mnie zabije, ale i tak to zrobię”.

149
00:09:10,299 --> 00:09:13,719
Z tłumu wyskoczył jakiś facet.

150
00:09:13,803 --> 00:09:16,222
Przypalił mnie papierosem.

151
00:09:18,307 --> 00:09:20,184
- Tutaj.
- Dobry Boże.

152
00:09:21,561 --> 00:09:23,020
Poparzył mnie,

153
00:09:23,104 --> 00:09:26,857
a ja myślałam tylko o tym,
że matka mnie zabije.

154
00:09:26,941 --> 00:09:31,487
Nie zastanawiałam się nad bólem,
ciągle myślałam o mamie.

155
00:09:32,071 --> 00:09:35,575
- Obłapiał cię?
- Poparzył mnie.

156
00:09:35,658 --> 00:09:37,952
Jak mam to wytłumaczyć mamie?

157
00:09:38,035 --> 00:09:42,373
Zdałam sobie sprawę,
że nic mnie nie powstrzyma.

158
00:09:42,456 --> 00:09:46,002
Gdy zobaczyłam Ku Klux Klan,
coś we mnie pękło.

159
00:09:46,085 --> 00:09:49,422
Ten facet mnie skrzywdził,
ale mnie nie zatrzymał.

160
00:09:53,175 --> 00:09:55,303
Gdy studenci protestowali,

161
00:09:55,386 --> 00:09:58,097
a ulica stała się ich sztabem dowodzenia,

162
00:09:58,180 --> 00:10:01,601
grupy religijne
i budynki kultu zapewniały schronienie.

163
00:10:02,602 --> 00:10:06,856
Na przykład w meczetach,
gdzie czarni muzułmanie i Naród Islamu

164
00:10:06,939 --> 00:10:10,234
zacieśniają więzi swoich społeczności
poprzez uprawę,

165
00:10:10,318 --> 00:10:12,778
sprzedaż i przygotowywanie jedzenia.

166
00:10:12,862 --> 00:10:15,197
MECZET AL-ISLAM W ATLANCIE

167
00:10:15,281 --> 00:10:17,074
Zdejmijmy buty.

168
00:10:17,158 --> 00:10:19,535
Zaheer Ali jest historykiem,

169
00:10:19,619 --> 00:10:22,121
który bada znaczenie islamu w USA

170
00:10:22,204 --> 00:10:24,874
i w historii Afroamerykanów.

171
00:10:24,957 --> 00:10:28,127
Innymi słowy, to odpowiednia osoba

172
00:10:28,210 --> 00:10:32,548
do rozmowy o roli czarnych muzułmanów
w ruchu praw obywatelskich.

173
00:10:33,174 --> 00:10:35,009
Bracie Zaheer.

174
00:10:35,092 --> 00:10:37,345
W Atlancie zazwyczaj postrzega się

175
00:10:37,428 --> 00:10:42,558
czarne wyzwolenie
przez pryzmat chrześcijaństwa.

176
00:10:43,309 --> 00:10:46,604
Zastanawiam się, czy to stało się

177
00:10:46,687 --> 00:10:49,398
dominującą narracją.

178
00:10:49,482 --> 00:10:53,277
Gdy myśli się o czarnym wyzwoleniu

179
00:10:53,361 --> 00:10:55,821
i o religijności pośród Afroamerykanów,

180
00:10:55,905 --> 00:10:59,241
postrzega się je
przez pryzmat chrześcijaństwa,

181
00:10:59,325 --> 00:11:01,243
z racji siły czarnego kościoła.

182
00:11:01,327 --> 00:11:03,954
Gdy spojrzymy na rolę muzułmanów

183
00:11:04,038 --> 00:11:07,124
w ruchu praw obywatelskich
i szerzej w kontekście

184
00:11:07,208 --> 00:11:08,751
walki czarnych o wolność,

185
00:11:08,834 --> 00:11:11,337
mówimy przede wszystkim o Narodzie Islamu,

186
00:11:11,420 --> 00:11:13,839
który usilnie wspierał w czarnych

187
00:11:13,923 --> 00:11:16,634
i krytykował supremację białych.

188
00:11:16,717 --> 00:11:18,969
Wolność dla wszystkich czarnych.

189
00:11:20,179 --> 00:11:23,766
W połowie lat 70.
ta społeczność zaczęła się zwracać

190
00:11:23,849 --> 00:11:28,771
ku bardziej tradycyjnemu
islamowi sunnickiemu.

191
00:11:28,854 --> 00:11:33,651
Ten meczet to część tego ruchu.

192
00:11:34,443 --> 00:11:39,031
Społeczność muzułmańska
to integralna część kultury Atlanty.

193
00:11:39,115 --> 00:11:41,701
Ten meczet to jedno z wielu miejsc,

194
00:11:41,784 --> 00:11:44,412
gdzie znajdziemy
tradycyjne ciasto fasolowe.

195
00:11:46,330 --> 00:11:48,290
To słodkie ciasto z kremem.

196
00:11:48,374 --> 00:11:51,836
Na przepis składają się
fasola biała, cukier i przyprawy.

197
00:11:51,919 --> 00:11:56,549
Wiele muzułmańskich rodzin
po dziś dzień trzyma przepis w tajemnicy.

198
00:11:59,969 --> 00:12:01,595
Opowiesz o pochodzeniu

199
00:12:01,679 --> 00:12:04,640
i roli ciasta fasolowego w kulturze?

200
00:12:04,724 --> 00:12:06,559
Ciasto fasolowe

201
00:12:07,143 --> 00:12:10,312
to dzieło Narodu Islamu.

202
00:12:10,855 --> 00:12:12,773
Ich celem samowystarczalność.

203
00:12:12,857 --> 00:12:15,651
Naród Islamu myśli
o podstawowych potrzebach.

204
00:12:15,735 --> 00:12:18,487
Ich sieć supermarketów zachęca

205
00:12:18,571 --> 00:12:20,448
społeczność do kupna produktów,

206
00:12:20,531 --> 00:12:23,784
zwłaszcza tych produkowanych
przez muzułmanów,

207
00:12:23,868 --> 00:12:27,913
na przykład wołowiny, chleba
i słynnego ciasta fasolowego.

208
00:12:29,165 --> 00:12:32,001
Ciasto fasolowe to symbol

209
00:12:32,084 --> 00:12:36,464
autonomii, suwerenności
i niezależnej tożsamości.

210
00:12:36,547 --> 00:12:42,428
Stanowiło próbę wyrwania się
spuściźnie niewolnictwa.

211
00:12:42,511 --> 00:12:46,098
To swoisty dialog dwóch ciast,
fasolowego i ziemniaczanego.

212
00:12:47,391 --> 00:12:49,059
Choć to nie identyczny smak,

213
00:12:49,143 --> 00:12:51,854
to mają podobne nuty i przyprawy.

214
00:12:51,937 --> 00:12:54,648
Ciasto ze słodkiego ziemniaka

215
00:12:54,732 --> 00:12:57,735
uważano za dziedzictwo
kuchni niewolniczej.

216
00:12:57,818 --> 00:13:00,404
Chciano się od tego odciąć,

217
00:13:00,488 --> 00:13:03,365
ale wciąż potrzebowaliśmy
smacznego deseru.

218
00:13:04,366 --> 00:13:06,535
Tak powstało ciasto fasolowe.

219
00:13:06,619 --> 00:13:13,375
Próbuje się zachować
ten przepis w obrębie społeczności.

220
00:13:13,459 --> 00:13:18,422
Musisz stać się częścią społeczności,
by znaleźć ciasto fasolowe.

221
00:13:18,506 --> 00:13:20,758
Trzeba poznać paru muzułmanów,

222
00:13:20,841 --> 00:13:25,429
żeby uzyskać oryginalny przepis.

223
00:13:25,513 --> 00:13:27,556
Często rozmawiamy

224
00:13:27,640 --> 00:13:32,061
o zawłaszczeniu kulturowym jedzenia
w szerszym kontekście,

225
00:13:32,144 --> 00:13:38,317
ale idea zachowania tego przepisu
jest dość przyszłościowa.

226
00:13:38,400 --> 00:13:40,903
Ktoś ze starszyzny powiedział kiedyś,

227
00:13:40,986 --> 00:13:42,613
że to nasz cud.

228
00:13:42,696 --> 00:13:44,865
To nasz dar.

229
00:13:44,949 --> 00:13:49,537
Nie można nam go odebrać.

230
00:13:49,620 --> 00:13:52,790
Były próby, że tak powiem,

231
00:13:52,873 --> 00:13:55,292
kolonizacji ciasta,

232
00:13:55,376 --> 00:13:58,587
ale nie bardzo się udało.

233
00:13:58,671 --> 00:14:02,466
To nie ten profil smakowy, inna tekstura,

234
00:14:02,550 --> 00:14:05,219
a przede wszystkim
brak społeczności wokół.

235
00:14:09,974 --> 00:14:11,684
- Salam alaykum.
- Alaykum salam.

236
00:14:11,767 --> 00:14:15,437
Chcemy skosztować twoich ciast.

237
00:14:15,521 --> 00:14:16,564
Zapraszam.

238
00:14:17,189 --> 00:14:19,441
- „MJ”.
- Tak jest.

239
00:14:19,525 --> 00:14:23,737
Malikah Jordan od dziecka pracowała
w rodzinnej piekarni na Brooklynie.

240
00:14:24,321 --> 00:14:28,617
Dzięki swoim wypiekom
jest filarem miejscowej społeczności.

241
00:14:29,827 --> 00:14:32,454
- Zjadłem już parę.
- Widzę.

242
00:14:33,539 --> 00:14:34,582
Tak to jest.

243
00:14:34,665 --> 00:14:38,460
Pamiętam, jak tata przynosił
do domu ciasta fasolowe.

244
00:14:38,544 --> 00:14:41,463
Pracował dla rodziny,

245
00:14:41,547 --> 00:14:45,926
która miała w Atlancie
parę restauracji z owocami morza, Yasin's.

246
00:14:46,010 --> 00:14:48,512
- Yasin's!
- Widzę, że ich znasz.

247
00:14:48,596 --> 00:14:51,348
Uwielbiam to w mojej rodzinie.

248
00:14:51,849 --> 00:14:54,810
Choć wychowywałem się
w chrześcijańskiej rodzinie,

249
00:14:54,894 --> 00:14:58,606
jedliśmy też ciasto fasolowe.

250
00:14:58,689 --> 00:15:00,357
Tata wiedział, co dobre.

251
00:15:00,441 --> 00:15:01,275
Otóż to.

252
00:15:01,358 --> 00:15:03,611
Dostał kontakt od ludzi z Yasin's.

253
00:15:03,694 --> 00:15:04,987
Ekstra.

254
00:15:05,070 --> 00:15:08,991
To dla mnie bardzo pouczające

255
00:15:09,074 --> 00:15:13,078
widzieć te dwie
afroamerykańskie tożsamości,

256
00:15:13,162 --> 00:15:16,290
chrześcijańską i muzułmańską,
które się tym dzielą

257
00:15:16,373 --> 00:15:20,377
i cały czas ze sobą współżyją.

258
00:15:20,461 --> 00:15:22,254
To rodzaj posługi.

259
00:15:22,338 --> 00:15:25,257
Być może muzułmanie
nie będą jadać przy stole,

260
00:15:25,341 --> 00:15:29,136
gdzie podaje się kotlety wieprzowe,

261
00:15:29,219 --> 00:15:33,474
ale na tym samym stole może
pojawić się ciasto fasolowe.

262
00:15:33,557 --> 00:15:34,391
Prawda.

263
00:15:34,475 --> 00:15:37,019
Czarni muzułmanie zawsze są obecni,

264
00:15:37,102 --> 00:15:39,063
a przynajmniej ich dania.

265
00:15:41,607 --> 00:15:44,318
Uwielbiam patrzeć, jak klienci jedzą.

266
00:15:44,401 --> 00:15:46,487
Stąd wiem, że masz pasję.

267
00:15:46,570 --> 00:15:50,574
Czujesz radość,
gdy inni jedzą twoje wypieki.

268
00:15:50,658 --> 00:15:52,493
- Tak.
- Wiem, że ci zależy.

269
00:15:52,576 --> 00:15:54,536
W tym cieście jest pasja.

270
00:15:54,620 --> 00:15:57,206
Czuję ją i widzę. Doceniam to.

271
00:15:57,289 --> 00:15:58,374
Ekstra.

272
00:15:58,457 --> 00:16:00,584
Ile pokoleń zna ten przepis?

273
00:16:00,668 --> 00:16:02,586
Trzy.

274
00:16:02,670 --> 00:16:04,129
Jest autorstwa babci.

275
00:16:04,213 --> 00:16:07,883
Razem z dziadkiem mieli
dwie piekarnie na Brooklynie.

276
00:16:07,967 --> 00:16:10,010
Zawsze byłam z nią w kuchni,

277
00:16:10,094 --> 00:16:11,887
gdy robiła ciasto.

278
00:16:11,971 --> 00:16:16,475
Skąd babcia miała przepis,
który odziedziczyłaś?

279
00:16:16,558 --> 00:16:19,561
Od Narodu Islamu.
Sprawdzali każdy przepis.

280
00:16:19,645 --> 00:16:21,605
- Mieli swoje standardy.
- Tak.

281
00:16:21,689 --> 00:16:23,482
Musiało być dobre.

282
00:16:23,565 --> 00:16:27,069
Spróbowali ciasta
w tym meczecie i powiedzieli,

283
00:16:27,152 --> 00:16:30,739
że mogę mieć swoje stoisko i sprzedawać.

284
00:16:30,823 --> 00:16:34,827
Czyli najpierw sprawdzali ciasta,
zanim można było je sprzedawać?

285
00:16:34,910 --> 00:16:38,080
Tak jest.
Powitali mnie z otwartymi rękoma.

286
00:16:38,163 --> 00:16:40,541
Stałam się częścią tej społeczności.

287
00:16:41,333 --> 00:16:42,626
Jako piekarka.

288
00:16:44,545 --> 00:16:47,297
Należące do czarnych restauracje i biznesy

289
00:16:47,381 --> 00:16:49,925
stanęły na wysokości zadania,

290
00:16:50,009 --> 00:16:52,219
karmiąc ruch praw obywatelskich.

291
00:16:52,886 --> 00:16:55,014
Takie restauracje jak Busy Bee,

292
00:16:55,097 --> 00:16:58,142
Frazier's Cafe Society i Paschal's,

293
00:16:58,225 --> 00:17:02,771
restauracja założona
przez braci Jamesa i Roberta Paschalów,

294
00:17:02,855 --> 00:17:07,484
wspierały aktywistów
walczących z prawami Jima Crowa.

295
00:17:08,902 --> 00:17:11,155
Pan Eby Slack ma dziś 82 lata.

296
00:17:11,238 --> 00:17:13,824
Pracował w Paschal's od dziecka.

297
00:17:14,908 --> 00:17:15,868
Był kelnerem.

298
00:17:15,951 --> 00:17:19,371
Obsługiwał aktywistów,
którzy wychodzili z więzień.

299
00:17:21,373 --> 00:17:25,586
Słyszeliśmy, że jest pan legendą.

300
00:17:25,669 --> 00:17:28,547
Proszę opowiedzieć
historię pana i tego miejsca.

301
00:17:28,630 --> 00:17:30,674
Wychowywałem się na osiedlu.

302
00:17:30,758 --> 00:17:33,844
Ciągle wpadałem w kłopoty.

303
00:17:34,428 --> 00:17:36,305
Dlatego moi rodzice

304
00:17:36,388 --> 00:17:39,391
przedstawili mnie braciom Paschal,

305
00:17:39,475 --> 00:17:42,936
którzy mieli dla mnie drobne prace.

306
00:17:43,020 --> 00:17:47,399
Po czasie zbliżyliśmy się do siebie,
byliśmy jak rodzina.

307
00:17:47,941 --> 00:17:50,736
Pewnego razu
Martin Luther King Jr. powiedział:

308
00:17:50,819 --> 00:17:53,405
„Potrzebuję waszej pomocy”.

309
00:17:54,156 --> 00:17:58,702
Pan Paschal spytał, jak może pomóc.
King na to: „Szukam miejsca na spotkania”.

310
00:17:58,786 --> 00:18:03,207
Pan Paschal odpowiedział,
że mają pokoje na górze.

311
00:18:03,290 --> 00:18:06,335
„Możesz tam organizować swoje spotkania,

312
00:18:06,919 --> 00:18:09,171
ale mam ogromną prośbę”.

313
00:18:09,254 --> 00:18:12,925
King na to: „Jaką?”.
A pan Paschal: „Zjedzcie mojego kurczaka”.

314
00:18:15,677 --> 00:18:18,597
Jedzenie to ważna część tej historii.

315
00:18:18,680 --> 00:18:25,604
To dzięki jedzeniu mieliśmy
środki finansowe

316
00:18:25,687 --> 00:18:31,652
oraz przestrzeń na spotkania strategiczne
i całą organizację.

317
00:18:33,570 --> 00:18:38,158
Dr King często przegrupowywał tu
swoich ludzi.

318
00:18:38,242 --> 00:18:43,413
W Paschal's podejmowano wiele decyzji.

319
00:18:45,874 --> 00:18:47,793
LIDER RUCHU PRAW OBYWATELSKICH

320
00:18:47,876 --> 00:18:50,295
SPRAWIEDLIWOŚCI STANIE SIĘ ZADOŚĆ

321
00:18:50,879 --> 00:18:53,757
Ruch obywatelski w całym kraju karmili

322
00:18:53,841 --> 00:18:56,301
zaangażowani szefowie kuchni i piekarze,

323
00:18:57,302 --> 00:19:00,556
którzy wspierali go również finansowo,

324
00:19:01,140 --> 00:19:04,309
jak choćby Georgia Gilmore,
kucharka i aktywistka.

325
00:19:05,352 --> 00:19:10,399
Pytam Boga, czy kiedyś będę mogła

326
00:19:10,482 --> 00:19:14,069
po prostu gdzieś wejść,

327
00:19:14,153 --> 00:19:16,989
nie musząc szukać tylnych drzwi

328
00:19:17,072 --> 00:19:19,867
ani wstawać, gdy ktoś chce usiąść.

329
00:19:19,950 --> 00:19:23,954
Zawsze dziękowałam Bogu, bo wiedziałam,
że odpowie na moje modlitwy.

330
00:19:24,037 --> 00:19:24,955
Tak zrobił.

331
00:19:26,415 --> 00:19:28,625
Dla mnie Georgia Gilmore

332
00:19:28,709 --> 00:19:31,420
to jeden z ukrytych skarbów,

333
00:19:31,503 --> 00:19:35,257
który odmienił ruch praw obywatelskich.

334
00:19:36,466 --> 00:19:39,636
Dla Cheryl,
półfinalistki nagrody Jamesa Bearda,

335
00:19:40,179 --> 00:19:43,223
to zaszczyt móc pielęgnować
dziedzictwo aktywizmu

336
00:19:43,307 --> 00:19:45,267
czarnych piekarzy z południa.

337
00:19:45,934 --> 00:19:50,439
W 1955 po aresztowaniu Rosy Parks

338
00:19:50,522 --> 00:19:53,025
za nieodstąpienie miejsca białemu

339
00:19:53,609 --> 00:19:56,278
liderzy ruchu w Montgomery w Alabamie

340
00:19:56,361 --> 00:19:59,281
postanowili wymusić zmiany w autobusach.

341
00:19:59,364 --> 00:20:01,742
Zorganizowali bojkot,

342
00:20:01,825 --> 00:20:05,537
który finalnie trwał 381 dni.

343
00:20:06,246 --> 00:20:10,250
Skoro nie można wsiąść do autobusu,
jak dostać się do pracy?

344
00:20:10,751 --> 00:20:14,338
Dzięki flocie aut wolontariuszy.

345
00:20:14,421 --> 00:20:16,381
Jak je opłacić?

346
00:20:16,465 --> 00:20:18,926
Georgia Gilmore znalazła rozwiązanie.

347
00:20:19,551 --> 00:20:23,764
Stworzyła tajną kuchnię,

348
00:20:23,847 --> 00:20:26,350
którą nazwała Klubem Znikąd,

349
00:20:26,433 --> 00:20:28,936
bo siatkę piekarzy i kucharzy,

350
00:20:29,019 --> 00:20:34,107
którzy finansowali bojkot,
trzeba było utrzymać w sekrecie.

351
00:20:34,191 --> 00:20:37,819
Gdy ludzie pytali się jej,
skąd to jedzenie,

352
00:20:37,903 --> 00:20:40,530
odpowiadała, że znikąd.

353
00:20:41,240 --> 00:20:44,534
Zrozumiała, że ma władzę

354
00:20:44,618 --> 00:20:48,664
dzięki swoim wypiekom i ich sprzedaży.

355
00:20:48,747 --> 00:20:52,459
Mogła wyżywić i motywować
ruch praw obywatelskich.

356
00:20:52,542 --> 00:20:57,172
Podasz przykłady, jak to robiła?

357
00:20:57,256 --> 00:21:02,302
Wymyśliła alternatywę na dojazd do pracy.

358
00:21:02,386 --> 00:21:04,513
Stworzyła cały system,

359
00:21:04,596 --> 00:21:08,642
który opłacał paliwo,
ubezpieczenie i całą resztę.

360
00:21:08,725 --> 00:21:12,562
Chciała mieć pewność,
że możemy dotrzeć do pracy

361
00:21:12,646 --> 00:21:16,275
i zarobić bez konieczności
wsiadania do autobusu.

362
00:21:16,358 --> 00:21:19,194
Wiem, że Georgia Gilmore

363
00:21:19,820 --> 00:21:22,114
wykorzystywała wypieki,

364
00:21:22,197 --> 00:21:24,449
by finansować ruch,

365
00:21:24,992 --> 00:21:31,456
ale gdzie właściwie kupowało się
te wszystkie ciasta?

366
00:21:31,540 --> 00:21:33,458
Tam, gdzie byliśmy bezpieczni.

367
00:21:33,542 --> 00:21:36,712
W naszych salonach fryzjerskich,

368
00:21:36,795 --> 00:21:40,299
w kościołach, wszędzie tam,
gdzie się zbieraliśmy.

369
00:21:40,382 --> 00:21:43,135
Czyli musiały to być miejsca

370
00:21:43,218 --> 00:21:44,886
lub firmy

371
00:21:45,429 --> 00:21:48,640
czarnych przedsiębiorców.

372
00:21:48,724 --> 00:21:51,977
Ktoś czesze ci włosy, a ty czekasz.

373
00:21:52,060 --> 00:21:55,063
Ile razy ktoś ci
coś opowiedział u fryzjera?

374
00:21:55,147 --> 00:21:56,565
Nie mogę zliczyć.

375
00:21:56,648 --> 00:22:00,777
Naprzeciwko piekarni
jest zakład fryzjerski.

376
00:22:00,861 --> 00:22:03,655
Gdy się tu przeprowadziliśmy,

377
00:22:03,739 --> 00:22:06,867
dałam im o sobie znać.

378
00:22:06,950 --> 00:22:10,037
Chciałam, żeby okolica była ze mnie dumna.

379
00:22:10,120 --> 00:22:14,541
Przynosiłam im różne ciasta.

380
00:22:14,624 --> 00:22:19,171
Gdy w salonie wyrazili aprobatę,

381
00:22:20,255 --> 00:22:22,132
interes się rozkręcił.

382
00:22:22,215 --> 00:22:23,925
Tak jest.

383
00:22:28,055 --> 00:22:31,058
Cheryl Day to kolejne pokolenie
czarnych kobiet,

384
00:22:31,767 --> 00:22:33,769
które definiują wypieki południa.

385
00:22:37,272 --> 00:22:39,191
Pielęgnuje tradycje

386
00:22:39,274 --> 00:22:41,985
techniki i historie
tych nieznanych bohaterów

387
00:22:42,778 --> 00:22:43,945
po dziś dzień.

388
00:22:44,946 --> 00:22:50,077
Moją historię zaczyna praprababka,
która była niewolnicą.

389
00:22:50,160 --> 00:22:55,665
Nazywała się Hannah Queen Grubbs.
Zajmowała się wypiekami.

390
00:22:57,459 --> 00:23:00,128
Robiła delikatne torciki

391
00:23:00,212 --> 00:23:04,299
z polewą w kolorze pastelowym.

392
00:23:04,925 --> 00:23:07,552
To jest w twoich genach.

393
00:23:07,636 --> 00:23:09,805
Też lubię tak myśleć.

394
00:23:10,514 --> 00:23:12,974
Też jesteś częścią

395
00:23:13,058 --> 00:23:16,520
tradycji zapoczątkowanej
przez Georgię Gilmore.

396
00:23:16,603 --> 00:23:19,147
Sprzedajesz czarnym przedsiębiorstwom.

397
00:23:19,231 --> 00:23:23,318
Czy postrzegasz swoją pracę
jako część jej dziedzictwa?

398
00:23:23,402 --> 00:23:24,277
Tak.

399
00:23:24,361 --> 00:23:28,532
Jestem częścią nowego pokolenia piekarek,
które chcą uczcić

400
00:23:28,615 --> 00:23:30,158
pracę Georgii Gilmore.

401
00:23:30,242 --> 00:23:32,244
Gdy dobro społeczne tego wymaga,

402
00:23:32,327 --> 00:23:36,081
stajemy na wysokości zadania
i zbieramy pieniądze na to,

403
00:23:36,164 --> 00:23:37,874
co jest dla nas ważne.

404
00:23:39,251 --> 00:23:42,379
Skosztujemy jednego z moich placków.

405
00:23:42,462 --> 00:23:45,549
Gdy zbiera się pieniądze

406
00:23:45,632 --> 00:23:48,135
i karmi cały ruch praw obywatelskich,

407
00:23:48,218 --> 00:23:51,054
ciasto robi się na dużych blachach.

408
00:23:51,638 --> 00:23:55,016
Wtedy masz co sprzedawać.

409
00:23:55,100 --> 00:23:58,019
Mamy tu świeże brzoskwinie z Georgii

410
00:23:58,103 --> 00:23:59,688
i werbenę cytrynową.

411
00:23:59,771 --> 00:24:00,897
Będzie pyszny.

412
00:24:07,404 --> 00:24:08,405
Dobre, co?

413
00:24:11,992 --> 00:24:13,452
Brzoskwinie z Georgii.

414
00:24:14,161 --> 00:24:15,328
Przepyszne.

415
00:24:15,829 --> 00:24:17,789
Misja zakończona sukcesem.

416
00:24:18,874 --> 00:24:20,876
FRYZJER MĘSKI

417
00:24:21,835 --> 00:24:25,547
FRYZ U DOCA

418
00:25:04,419 --> 00:25:08,840
Ruch nie odniósłby sukcesu,
gdyby nie trud zwykłych ludzi,

419
00:25:08,924 --> 00:25:13,053
kucharzy, kelnerów,
kosmetyczek i fryzjerów,

420
00:25:13,803 --> 00:25:15,972
którzy odegrali swoją rolę.

421
00:25:17,015 --> 00:25:19,559
Wuj Tom odszedł. Koniec niewolnictwa.

422
00:25:19,643 --> 00:25:21,853
Wystarczy tylko iść na pogrzeb.

423
00:25:21,937 --> 00:25:24,689
- Odszedł i nie wróci.
- Już go z nami nie ma.

424
00:25:29,277 --> 00:25:31,821
Czarni mogli na siebie liczyć,

425
00:25:31,905 --> 00:25:34,282
dzięki czemu gromadzili pieniądze,

426
00:25:34,366 --> 00:25:36,284
które napędzały ruch.

427
00:25:39,371 --> 00:25:42,624
Wymiana dóbr napędzała żołnierzy,

428
00:25:42,707 --> 00:25:45,669
między innymi Charlesa Blacka,
Georgianne Thomas

429
00:25:45,752 --> 00:25:49,422
i Marilyn Pryce Hoytt,
którzy walczyli o wolność

430
00:25:49,506 --> 00:25:53,134
podczas marszu 19 października 1960

431
00:25:53,218 --> 00:25:54,928
do domu towarowego Rich's.

432
00:25:55,720 --> 00:25:58,557
Ruch praw obywatelskich
był wielopokoleniowy.

433
00:25:58,640 --> 00:26:01,518
Czarni byli ze sobą solidarni.

434
00:26:01,601 --> 00:26:05,146
Status społeczny czy miejsce zamieszkania
nie grały tu roli.

435
00:26:05,230 --> 00:26:08,149
Opresja dotyczyła każdego.

436
00:26:08,233 --> 00:26:10,735
Każdy pomagał w inny sposób.

437
00:26:10,819 --> 00:26:14,864
Norris Herndon,
prezes ubezpieczalni Atlanta Life,

438
00:26:14,948 --> 00:26:18,577
wówczas najbogatszy czarny w USA,

439
00:26:18,660 --> 00:26:23,290
przekazał setki tysięcy dolarów

440
00:26:23,373 --> 00:26:25,166
na kaucje dla studentów.

441
00:26:25,667 --> 00:26:28,628
Przed każdą akcją
wszyscy musieli się deklarować,

442
00:26:29,296 --> 00:26:33,925
czy są gotowi trafić do aresztu
na danym strajku lub pikiecie.

443
00:26:35,010 --> 00:26:37,596
Można było rezygnować.

444
00:26:37,679 --> 00:26:39,931
Wszyscy to rozumieli.

445
00:26:40,015 --> 00:26:44,978
Czyli organizowano wszystko,
biorąc pod uwagę profil ryzyka każdego.

446
00:26:45,061 --> 00:26:47,689
Do planów podchodziliśmy poważnie.

447
00:26:47,772 --> 00:26:49,733
Plany były bardzo szczegółowe,

448
00:26:49,816 --> 00:26:52,444
bo ludzie musieli wiedzieć,

449
00:26:52,527 --> 00:26:56,740
jakie ryzyko podejmują.

450
00:26:57,532 --> 00:27:00,535
Gdy przyszedł 19 października,

451
00:27:01,161 --> 00:27:02,704
ruch działał już długo,

452
00:27:02,787 --> 00:27:06,041
pierwsze protesty zaczęły się
w marcu tamtego roku.

453
00:27:06,124 --> 00:27:08,293
Traciliśmy werwę.

454
00:27:08,376 --> 00:27:11,463
Lonnie King
był założycielem naszego ruchu.

455
00:27:11,546 --> 00:27:12,964
Przekonał Martina Kinga,

456
00:27:13,048 --> 00:27:15,550
by dał się aresztować w Rich's,

457
00:27:16,176 --> 00:27:19,387
w tamtejszej restauracji,
a Dr King się zgodził,

458
00:27:19,471 --> 00:27:23,099
ale pod warunkiem,
że w areszcie będą z nim piękne panie.

459
00:27:23,183 --> 00:27:24,726
Nie mów o tym.

460
00:27:24,809 --> 00:27:27,354
Dlatego Marilyn Pryce była na tym zdjęciu.

461
00:27:27,437 --> 00:27:30,565
Była jedną z piękności,
które znalazł Lonnie.

462
00:27:30,649 --> 00:27:33,652
Aresztowano ją razem z Martinem Kingiem.

463
00:27:33,735 --> 00:27:35,070
Blondean też.

464
00:27:35,153 --> 00:27:37,155
Blondean też tam była.

465
00:27:37,238 --> 00:27:40,909
Mają razem zdjęcie,
jak siedzą w radiowozie.

466
00:27:41,409 --> 00:27:43,244
Poszliśmy do domu towarowego.

467
00:27:43,328 --> 00:27:46,414
Wsiedliśmy do windy
i pojechaliśmy na 6. piętro.

468
00:27:46,915 --> 00:27:52,212
Tam była restauracja.
Menedżer spytał nas: „Czego chcecie?”

469
00:27:52,295 --> 00:27:55,298
„Chcemy usiąść i coś zjeść”.

470
00:27:55,382 --> 00:27:58,968
Menedżer na to:
„Będę musiał wezwać policję”.

471
00:27:59,052 --> 00:28:02,514
Mnie, moją współlokatorkę,

472
00:28:02,597 --> 00:28:06,893
Martina Kinga i Lonniego Kinga

473
00:28:06,976 --> 00:28:13,108
wyprowadził policjant
przez główne wejście do radiowozu.

474
00:28:13,191 --> 00:28:14,025
Dobra.

475
00:28:14,109 --> 00:28:17,904
Trafiliśmy do aresztu miejskiego.

476
00:28:17,987 --> 00:28:22,701
Zrobili nam zdjęcia,
pobrali odciski palców,

477
00:28:22,784 --> 00:28:26,996
a potem zabrali nas
do więzienia hrabstwa Fulton.

478
00:28:27,080 --> 00:28:29,624
Mogliśmy zadzwonić.

479
00:28:30,500 --> 00:28:33,420
Zadzwoniłam do ojca i powiedziałam:

480
00:28:33,503 --> 00:28:36,381
„Tato, jestem w więzieniu”.

481
00:28:36,464 --> 00:28:39,008
„Czekaj, zawołam mamę”.

482
00:28:39,092 --> 00:28:41,469
Serce mi stanęło.

483
00:28:41,553 --> 00:28:46,307
Na szczęście 20 października,
dzień po strajku okupacyjnym,

484
00:28:47,100 --> 00:28:51,104
wszyscy otworzyli gazety
i zobaczyli naszą Marilyn.

485
00:28:51,187 --> 00:28:53,481
- Na pierwszej stronie.
- Tak jest.

486
00:28:53,565 --> 00:28:56,609
Matka była dumna,

487
00:28:56,693 --> 00:28:59,279
że córka była w gazecie.

488
00:28:59,362 --> 00:29:00,447
Tak.

489
00:29:00,530 --> 00:29:02,907
Spójrz na to legendarne zdjęcie.

490
00:29:02,991 --> 00:29:06,453
W moich oczach nie ma strachu.

491
00:29:06,536 --> 00:29:08,288
Jest determinacja.

492
00:29:08,371 --> 00:29:12,250
Jakbym urodziła się tylko po to,
by przeżyć tę chwilę.

493
00:29:12,333 --> 00:29:16,004
- 19 października 1960.
- Mieliśmy wolę walki.

494
00:29:16,504 --> 00:29:18,298
Gdy Kinga aresztowano,

495
00:29:18,965 --> 00:29:22,302
spędził w więzieniu jakieś dziewięć dni.

496
00:29:22,385 --> 00:29:24,596
Bobby Kennedy przekonał JFK,

497
00:29:24,679 --> 00:29:27,640
by pozwolił mu zadzwonić do sędziego,

498
00:29:27,724 --> 00:29:30,351
dzięki czemu wypuścili Martina.

499
00:29:30,435 --> 00:29:32,854
Sztab wyborczy Kennedy’ego opublikował

500
00:29:32,937 --> 00:29:34,522
tak zwaną niebieską bombę.

501
00:29:34,606 --> 00:29:37,650
To była ulotka,
na której opisali sytuację.

502
00:29:37,734 --> 00:29:41,738
Rozprowadzali ją w dużych miastach,
gdzie mieszkało wielu czarnych.

503
00:29:42,447 --> 00:29:44,783
W rezultacie sporo Afroamerykanów,

504
00:29:44,866 --> 00:29:47,243
którzy wciąż głosowali na republikanów,

505
00:29:47,911 --> 00:29:50,663
po raz pierwszy zagłosowało na demokratów.

506
00:29:50,747 --> 00:29:51,790
Pierwszy raz.

507
00:29:51,873 --> 00:29:55,960
JFK wygrał, mając w każdym okręgu
o jeden głos więcej od Nixona,

508
00:29:56,044 --> 00:29:58,379
który prowadził dwa tygodnie wcześniej.

509
00:29:58,463 --> 00:30:01,049
Pisali, że zwyciężył dzięki czarnym.

510
00:30:01,132 --> 00:30:04,427
19 października w Atlancie zapewnił
JFK zwycięstwo.

511
00:30:04,511 --> 00:30:05,887
Zdecydowanie.

512
00:30:05,970 --> 00:30:08,765
Gdy państwa słucham, rozmyślam o tym,

513
00:30:08,848 --> 00:30:13,520
że w tak młodym wieku
mieli państwo tyle siły.

514
00:30:13,603 --> 00:30:17,440
Czy to umiejętna organizacja
była źródłem tej siły?

515
00:30:17,524 --> 00:30:20,527
Jedną z kluczowych cech naszego ruchu,

516
00:30:20,610 --> 00:30:24,155
z której jestem szczególnie dumny,
to bezinteresowność.

517
00:30:24,739 --> 00:30:26,783
Dlatego ludzie nas wspierali.

518
00:30:26,866 --> 00:30:29,202
Dlatego odnieśliśmy sukces.

519
00:30:29,994 --> 00:30:32,789
Restauracja Paschal's była wyjątkowa,

520
00:30:33,373 --> 00:30:35,458
bo po każdym wyjściu z więzienia,

521
00:30:36,084 --> 00:30:37,877
a zawsze było to późną nocą,

522
00:30:37,961 --> 00:30:40,255
Paschal's był dalej otwarty.

523
00:30:40,880 --> 00:30:44,050
Czekał na nas smażony kurczak,
sałatka ziemniaczana

524
00:30:44,133 --> 00:30:47,512
i słodka herbata,
żebyśmy zjedli coś po wyjściu.

525
00:30:47,595 --> 00:30:51,724
Sparafrazuję słowa
wielkiej Elli Baker, która powiedziała,

526
00:30:51,808 --> 00:30:55,979
że tu nie chodzi o samo prawo
do zjedzenia hamburgera.

527
00:30:56,980 --> 00:31:01,776
Chodziło o prawa obywatelskie,
o prawa człowieka.

528
00:31:01,860 --> 00:31:04,112
Dziś ruch

529
00:31:04,195 --> 00:31:06,948
ma ten sam cel.

530
00:31:07,031 --> 00:31:09,367
Z tego miejsca chcę panu podziękować

531
00:31:10,410 --> 00:31:14,914
za tyle lat współtworzenia miejsca,

532
00:31:14,998 --> 00:31:19,210
gdzie można było organizować spotkania

533
00:31:19,294 --> 00:31:22,171
i celebrować kolejne osiągnięcia.

534
00:31:23,089 --> 00:31:27,051
A przede wszystkim za to,
że mogli tu zjeść z godnością.

535
00:31:29,470 --> 00:31:32,098
Dorastałem w Atlancie,

536
00:31:32,682 --> 00:31:36,936
więc żyłem też waszym dziedzictwem.

537
00:31:37,645 --> 00:31:41,024
Zastanawiam się,
czy kiedykolwiek będziemy mogli

538
00:31:41,107 --> 00:31:43,276
zrobić coś równie wartościowego.

539
00:31:43,943 --> 00:31:46,696
Podzielę się czymś osobistym.

540
00:31:47,739 --> 00:31:52,243
Po dzisiejszym spotkaniu
stałem się innym człowiekiem,

541
00:31:53,202 --> 00:31:57,624
bardziej oddanym idei

542
00:31:57,707 --> 00:32:01,878
czarnego wyzwolenia niż do tej pory.

543
00:32:01,961 --> 00:32:04,464
Rozmawiam z wieloma młodymi ludźmi.

544
00:32:04,547 --> 00:32:07,091
Mam dobre przeczucie,

545
00:32:07,175 --> 00:32:09,177
jeśli chodzi o młode pokolenie.

546
00:32:09,260 --> 00:32:11,971
Biorą sprawy w swoje ręce.

547
00:32:12,055 --> 00:32:12,889
Tak.

548
00:32:12,972 --> 00:32:15,767
To ważne, żebyś przekazywał to dalej.

549
00:32:15,850 --> 00:32:20,355
Bo wtedy każdy nastolatek zrozumie,

550
00:32:20,438 --> 00:32:24,609
że warto zrobić coś inaczej.

551
00:32:25,735 --> 00:32:27,403
Pochylmy głowy.

552
00:32:28,112 --> 00:32:30,740
Panie, przychodzimy dziś do ciebie

553
00:32:30,823 --> 00:32:33,117
po refleksji nad naszą opowieścią,

554
00:32:33,201 --> 00:32:38,164
historią i czynami,
do których inspirowałeś nas

555
00:32:38,247 --> 00:32:41,334
w latach 50. i 60.

556
00:32:41,834 --> 00:32:45,463
dla dobra nas
i wszystkich przyszłych pokoleń.

557
00:32:45,546 --> 00:32:48,925
Prosimy o twoje błogosławieństwo

558
00:32:49,008 --> 00:32:51,928
na każdym kroku drogi życia.

559
00:32:52,011 --> 00:32:54,263
Módlmy się w imię Jezusa, amen.

560
00:32:54,347 --> 00:32:55,348
Amen.

561
00:32:56,683 --> 00:32:58,142
Spróbuję rybki.

562
00:33:00,728 --> 00:33:01,813
Gdzie sos chili?

563
00:33:03,773 --> 00:33:06,275
Dzięki staraniom działaczy studenckich

564
00:33:06,359 --> 00:33:10,571
z całego kraju udało się
dotrzeć z postulatem desegregacji

565
00:33:10,655 --> 00:33:13,616
do samego prezydenta Stanów Zjednoczonych.

566
00:33:13,700 --> 00:33:17,704
Dlatego proszę Kongres o uchwalenie ustawy

567
00:33:17,787 --> 00:33:20,623
gwarantującej prawo obsługi
wszystkim Amerykanom

568
00:33:20,707 --> 00:33:22,125
w miejscach publicznych.

569
00:33:22,208 --> 00:33:24,627
W hotelach, restauracjach, teatrach,

570
00:33:25,169 --> 00:33:27,505
sklepach i tym podobnych.

571
00:33:29,966 --> 00:33:32,093
Jako nastolatkowie podjęli ryzyko,

572
00:33:32,176 --> 00:33:35,179
a rezultaty ich działań
czujemy po dziś dzień.

573
00:33:35,972 --> 00:33:39,809
Uchwalona w 1964
ustawa o prawach obywatelskich

574
00:33:39,892 --> 00:33:42,979
zagwarantowała czarnym Amerykanom prawo

575
00:33:43,062 --> 00:33:45,273
obsługi w każdej restauracji w kraju.

576
00:33:45,898 --> 00:33:51,404
Dziedzictwo ruchu oporu jest nadal żywe
dzięki młodym przedsiębiorcom,

577
00:33:51,487 --> 00:33:55,616
takim jak nagrodzony wieloma nagrodami
szef kuchni Todd Richards

578
00:33:55,700 --> 00:33:58,369
oraz znana pisarka kulinarna

579
00:33:58,453 --> 00:34:00,997
i szefowa kuchni Erika Council,

580
00:34:01,080 --> 00:34:03,499
którzy walczą o widoczność restauracji

581
00:34:03,583 --> 00:34:05,585
w historycznie czarnej dzielnicy.

582
00:34:05,668 --> 00:34:07,670
Też walczą o prawa obywatelskie.

583
00:34:08,880 --> 00:34:13,384
Dorastając w Atlancie, pamiętam cię

584
00:34:13,885 --> 00:34:17,805
jako jednego z pierwszych
wybitnych czarnych kucharzy

585
00:34:17,889 --> 00:34:19,849
w naszym mieście.

586
00:34:20,475 --> 00:34:23,644
Dlatego twój głos jest kluczowy.

587
00:34:23,728 --> 00:34:25,772
Czy mogę cię prosić,

588
00:34:25,855 --> 00:34:29,692
żebyś opowiedział o swojej filozofii?

589
00:34:29,776 --> 00:34:32,070
Jak się zmieniała przez te lata?

590
00:34:32,153 --> 00:34:36,240
Na rozdaniu nagród
były wszystkie narodowości świata,

591
00:34:36,324 --> 00:34:38,868
ale brakowało reprezentanta
naszej kultury.

592
00:34:38,951 --> 00:34:42,455
Musiałem wszystko przemyśleć,
by w końcu zrozumieć,

593
00:34:42,538 --> 00:34:46,375
że choć świetnie sobie radzę
z kuchnią międzynarodową,

594
00:34:46,459 --> 00:34:48,669
to co robię dla mojej społeczności?

595
00:34:48,753 --> 00:34:51,255
Zwłaszcza w takim mieście jak Atlanta,

596
00:34:51,339 --> 00:34:53,591
gdy spojrzysz na naszą historię,

597
00:34:53,674 --> 00:34:57,261
to miejsce narodzin i centrum
ruchu praw obywatelskich.

598
00:34:57,345 --> 00:35:00,389
Jak mogę gotować czyjeś dania
i zgarniać nagrody,

599
00:35:00,473 --> 00:35:03,184
nie opowiadając historii
nas i mojej rodziny?

600
00:35:03,267 --> 00:35:05,686
Jak pielęgnować esencję tego miejsca?

601
00:35:05,770 --> 00:35:09,524
Opowiedz jego historię na talerzu.

602
00:35:10,316 --> 00:35:11,484
Podoba mi się.

603
00:35:12,026 --> 00:35:13,402
Co za kolor.

604
00:35:14,070 --> 00:35:16,781
Cieszę się, że obydwoje tu jesteście.

605
00:35:16,864 --> 00:35:19,659
Skosztujecie naszej kuchni,
pysznego soul foodu.

606
00:35:21,994 --> 00:35:24,372
Babcia znała wiele potraw.

607
00:35:24,455 --> 00:35:26,916
W niedziele zawsze był kurczak.

608
00:35:26,999 --> 00:35:29,127
Nie zawsze go smażyła.

609
00:35:29,210 --> 00:35:31,629
Opiekała go, czasem piekła lub gotowała.

610
00:35:31,712 --> 00:35:34,423
To moja interpretacja
jej opiekanego kurczaka.

611
00:35:34,507 --> 00:35:36,801
Marynowany w wywarze z jagód.

612
00:35:36,884 --> 00:35:40,096
Wziąłem resztki jagód, dodałem nieco soli

613
00:35:40,179 --> 00:35:43,224
zostawiłem kurę na noc, a potem opiekałem.

614
00:35:43,307 --> 00:35:45,977
Ten piękny kolor to karmelizowana skórka.

615
00:35:46,060 --> 00:35:48,563
Do tego odrobina cukru z wywaru.

616
00:35:48,646 --> 00:35:50,231
Stąd ten głęboki smak.

617
00:35:50,314 --> 00:35:53,484
Na samym końcu czuć taniny z jagód.

618
00:35:53,568 --> 00:35:55,778
To właśnie esencja dania.

619
00:35:55,862 --> 00:35:57,029
Ależ soczysty.

620
00:35:57,113 --> 00:35:57,989
Naprawdę.

621
00:35:58,072 --> 00:36:00,950
Prababcia by się nie powstydziła.

622
00:36:01,033 --> 00:36:01,909
Tak jest.

623
00:36:02,618 --> 00:36:05,663
Jest rewelacyjny.

624
00:36:06,164 --> 00:36:08,624
Chętnie skubnę biszkoptów Eriki.

625
00:36:09,292 --> 00:36:11,544
To nasz biszkopt kukurydziany.

626
00:36:11,627 --> 00:36:14,589
- Dzięki.
- Ze świeżo zmieloną kukurydzą.

627
00:36:14,672 --> 00:36:16,340
Świetna tekstura.

628
00:36:16,424 --> 00:36:22,471
Podoba mi się,
że jest tak napchany kukurydzą.

629
00:36:22,555 --> 00:36:24,974
- Soul food to warzywa.
- Tak.

630
00:36:25,057 --> 00:36:28,936
W Karolinie Północnej
od zawsze były warzywa i świnie.

631
00:36:29,020 --> 00:36:32,440
Latem zawsze była kukurydza,
do tego pomidory.

632
00:36:32,523 --> 00:36:35,526
Wszystko stawało się częścią biszkoptów.

633
00:36:35,610 --> 00:36:39,197
Moja babcia cioteczna robiła
biszkopt mleczny z kukurydzą.

634
00:36:39,280 --> 00:36:41,073
Gotowała bulion, potem mleko.

635
00:36:42,158 --> 00:36:45,661
Pomyślałam, że zrobię taki sam,
ale nieco po swojemu.

636
00:36:46,245 --> 00:36:50,124
Fajnie, że Erika wspomniała
o pomidorach w biszkopcie.

637
00:36:51,042 --> 00:36:53,961
Od zawsze uwielbiałem
pomidory i biszkopty.

638
00:36:54,045 --> 00:36:57,423
Gdy do dżemu użyje się octu sherry,

639
00:36:57,506 --> 00:37:00,176
ma zupełnie inną kwasowość.

640
00:37:01,385 --> 00:37:03,846
Świetny ten biszkopt. Spróbuj.

641
00:37:03,930 --> 00:37:06,599
Babcia ze strony matki robiła biszkopty.

642
00:37:06,682 --> 00:37:08,768
Rodzina mojej mamy z Goldsboro

643
00:37:08,851 --> 00:37:13,022
w Karolinie Północnej
była zaangażowana w sprawy społeczne.

644
00:37:13,105 --> 00:37:18,236
Uczyłam się nie tylko sztuki pieczenia,
ale również o prawach obywatelskich.

645
00:37:18,319 --> 00:37:21,155
Gdy miałam dziesięć lat,
opowiedziała mi coś.

646
00:37:21,239 --> 00:37:23,074
Jadła w restauracji

647
00:37:23,157 --> 00:37:27,578
i nagle przysiedli się biali studenci.

648
00:37:27,662 --> 00:37:29,413
Zestresowała się.

649
00:37:29,497 --> 00:37:31,707
Nie wiedziała, czy ma wstać.

650
00:37:31,791 --> 00:37:35,336
Przysunęli jej talerz i powiedzieli:

651
00:37:35,419 --> 00:37:37,338
„Spróbujcie, są całkiem dobre”.

652
00:37:37,421 --> 00:37:41,008
Nawet wiele lat później
bardzo żywo o tym opowiadała.

653
00:37:41,092 --> 00:37:44,262
Była wręcz wzruszona.

654
00:37:44,345 --> 00:37:48,933
Nigdy nie siedziała razem z białymi.

655
00:37:49,016 --> 00:37:52,228
A nagle się okazało, że chcą z nią zjeść.

656
00:37:52,311 --> 00:37:55,231
Gdy pierwszy raz
rozmawialiśmy o biszkoptach,

657
00:37:55,314 --> 00:37:56,565
opowiedziała mi to.

658
00:37:56,649 --> 00:37:59,318
To dla mnie bardzo ważne.

659
00:37:59,402 --> 00:38:02,613
Ta historia jest ze mną,
gdy sama robię biszkopt.

660
00:38:02,697 --> 00:38:05,032
Gdy mówi się o prawach obywatelskich,

661
00:38:05,825 --> 00:38:08,744
w kontekście mojej rodziny i ich historii,

662
00:38:08,828 --> 00:38:12,081
bo wychowywałam się wśród starszych osób,

663
00:38:12,164 --> 00:38:14,792
kiedyś wszystko było aktem oporu.

664
00:38:14,875 --> 00:38:16,419
Pobudka rano

665
00:38:16,502 --> 00:38:19,505
i zwykłe życie było aktem oporu.

666
00:38:19,588 --> 00:38:22,675
To bardzo ważna historia

667
00:38:22,758 --> 00:38:24,677
o twojej babci i…

668
00:38:24,760 --> 00:38:25,636
Biszkoptach.

669
00:38:25,720 --> 00:38:26,554
Tak.

670
00:38:28,180 --> 00:38:32,351
Akceptacja swojego pochodzenia

671
00:38:32,435 --> 00:38:34,895
od zawsze było

672
00:38:35,646 --> 00:38:37,565
największą formą oporu.

673
00:38:37,648 --> 00:38:38,733
Właśnie.

674
00:38:38,816 --> 00:38:41,444
Dlatego soul food jest taki ważny.

675
00:38:41,527 --> 00:38:44,322
Każdy kęs opowiada historię.

676
00:38:45,406 --> 00:38:48,909
Pomówmy o wyzwaniach,
z jakimi musieliście się zmierzyć,

677
00:38:48,993 --> 00:38:51,454
otwierając restauracje.

678
00:38:51,537 --> 00:38:55,499
Największe wyzwanie to posiadanie
praw do lokalu, gdzie gotujesz.

679
00:38:56,250 --> 00:39:00,338
Były przypadki deweloperów,
którzy po prostu zagarniali budynek.

680
00:39:00,421 --> 00:39:04,300
Przejedź się Auburn Avenue.
Gentryfikacja jak na dłoni.

681
00:39:04,383 --> 00:39:08,262
Poza Toddem i naszymi kucharzami

682
00:39:08,346 --> 00:39:09,847
nie ma nas tam.

683
00:39:09,930 --> 00:39:12,516
Ci deweloperzy, w większości biali,

684
00:39:12,600 --> 00:39:17,021
po prostu zagarniają
i dewastują nasze dzielnice.

685
00:39:17,104 --> 00:39:21,275
Budują masę mieszkań,
na które nikogo nie stać.

686
00:39:21,359 --> 00:39:24,278
Uważano,
że mamy wstydzić się naszej kuchni.

687
00:39:24,362 --> 00:39:26,197
Że nie można tego podawać,

688
00:39:26,781 --> 00:39:28,949
że nie mamy techniki,

689
00:39:29,033 --> 00:39:32,119
że to tylko głupia mieszanka
tego czy tamtego.

690
00:39:32,203 --> 00:39:35,956
Stąd wszystkie stereotypy
dotyczące smażonego kurczaka.

691
00:39:36,040 --> 00:39:40,503
Że jest tłusty i tak dalej.
Przejdź się po naszej dzielnicy.

692
00:39:40,586 --> 00:39:42,755
Wszędzie sprzedają kurczaka.

693
00:39:42,838 --> 00:39:44,465
- Ale nie my.
- Racja.

694
00:39:44,548 --> 00:39:48,260
Ktoś inny kopiuje nasze przepisy
i na tym zarabia.

695
00:39:48,344 --> 00:39:51,597
Gentryfikacja to wyjątkowa forma przemocy,

696
00:39:52,139 --> 00:39:55,267
bo nie chodzi tylko o wypędzenie nas.

697
00:39:55,351 --> 00:39:57,186
Nie chodzi o samo miejsce.

698
00:39:57,728 --> 00:40:00,523
To też zniszczenie naszej kultury.

699
00:40:00,606 --> 00:40:06,278
Dlatego chcę,
by mieszkańcy Atlanty spróbowali

700
00:40:06,362 --> 00:40:08,906
zachować te miejsca.

701
00:40:08,989 --> 00:40:13,202
Jako zjednoczona społeczność mamy
ogromną siłę.

702
00:40:13,285 --> 00:40:15,704
Spójrzcie, ile możemy osiągnąć,

703
00:40:15,788 --> 00:40:20,292
gdy wspólny cel jednoczy nas jak rodzinę.

704
00:40:20,376 --> 00:40:24,171
Zbieramy pieniądze, budujemy domy kultury.

705
00:40:24,255 --> 00:40:28,384
W czarnych dzielnicach
jest tak wiele bibliotek,

706
00:40:28,467 --> 00:40:30,719
aptek czy sklepów z książkami,

707
00:40:30,803 --> 00:40:34,473
a wszystkie powstały dzięki zbiórkom.

708
00:40:34,557 --> 00:40:38,227
Kiedyś wiedzieliśmy,
że możemy liczyć tylko na siebie.

709
00:40:38,310 --> 00:40:41,313
Myślę, że trzeba do tego wrócić.

710
00:40:41,397 --> 00:40:44,233
Wszystko będzie biznesem rodzinnym.

711
00:40:44,316 --> 00:40:45,609
O to tu chodzi.

712
00:40:45,693 --> 00:40:49,405
- Jak to w Atlancie.
- Tej wypowiedzi nie planowałam.

713
00:40:49,488 --> 00:40:50,448
Popieram.

714
00:40:50,531 --> 00:40:53,784
Jestem dumny z tego,

715
00:40:53,868 --> 00:40:56,412
że pochodzę z Atlanty.

716
00:40:56,912 --> 00:41:00,583
Zawsze czułem więź,

717
00:41:00,666 --> 00:41:02,877
zwłaszcza z tą dzielnicą.

718
00:41:02,960 --> 00:41:06,338
To moje pierwsze wspomnienia
z dzieciństwa w Atlancie.

719
00:41:07,047 --> 00:41:09,383
Mama studiowała na Clark.

720
00:41:09,467 --> 00:41:13,137
Sami wiecie, o czym mówię.

721
00:41:13,220 --> 00:41:14,221
Tak jest.

722
00:41:14,305 --> 00:41:17,850
Wciąż mamy szansę

723
00:41:18,517 --> 00:41:20,311
jako społeczność,

724
00:41:21,145 --> 00:41:24,440
by zachować tę historię.

725
00:41:24,523 --> 00:41:29,862
Coraz więcej ludzi wraca tutaj
i poznaje na nowo naszą kuchnię.

726
00:41:29,945 --> 00:41:35,242
Uderza ich,
że to podstawa całej lokalnej kuchni.

727
00:41:35,326 --> 00:41:38,579
Soul food ma prawdziwą moc.

728
00:41:38,662 --> 00:41:42,082
A teraz spójrzcie
na kuchnię krajową czy południową.

729
00:41:42,166 --> 00:41:45,127
Tyle nam wmawiali,
że nasza kuchnia jest marna,

730
00:41:45,211 --> 00:41:47,755
a potem ją zaadaptowali, żeby zarobić.

731
00:41:47,838 --> 00:41:50,966
Myśleliśmy, że nie można
brać za nią pieniędzy,

732
00:41:51,050 --> 00:41:55,304
a oni otwierali restauracje
i brali 100 dolców za każde danie.

733
00:41:55,387 --> 00:41:58,557
Koniec z tym.
Mówimy głośno, że to nasza kuchnia.

734
00:41:58,641 --> 00:42:00,267
Odzyskajmy ją.

735
00:42:00,351 --> 00:42:01,727
Mogłaby być pastorką.

736
00:42:01,810 --> 00:42:04,563
Proste, że tak. Ambona to mój żywioł.

737
00:42:04,647 --> 00:42:06,232
Nadaje się.

738
00:42:06,315 --> 00:42:08,651
Wystarczy robić biszkopt i kurczaka,

739
00:42:08,734 --> 00:42:10,152
a potem porozmawiać.

740
00:42:13,280 --> 00:42:16,742
Ekspansja i rozwój miast
to zwykła codzienność.

741
00:42:16,825 --> 00:42:20,663
Niestety gentryfikacja niszczy kulturę,
która stworzyła te miasta.

742
00:42:22,122 --> 00:42:24,708
Co możemy zrobić z przesiedleniami?

743
00:42:25,793 --> 00:42:27,920
Jak z nimi walczyć?

744
00:42:28,837 --> 00:42:32,675
Atlanta bardzo się zmieniła,
odkąd byłem dzieckiem.

745
00:42:33,300 --> 00:42:36,554
Szukam tego, co możemy jeszcze chronić.

746
00:42:40,641 --> 00:42:42,309
Nie tracę nadziei.

747
00:42:42,393 --> 00:42:45,396
Dopóki są kucharze tacy jak Todd i Erika,

748
00:42:45,479 --> 00:42:47,606
piekarki jak Cheryl i MJ,

749
00:42:48,274 --> 00:42:50,985
i nasze restauracje, jak choćby Paschal's,

750
00:42:51,610 --> 00:42:54,488
Atlanta na zawsze pozostanie miastem,

751
00:42:54,572 --> 00:42:57,199
gdzie kuchnia czarnych przełamuje granice.

752
00:42:59,535 --> 00:43:02,580
Ruch praw obywatelskich to zwykli ludzie,

753
00:43:02,663 --> 00:43:05,291
którzy zawalczyli o sprawiedliwość.

754
00:43:05,374 --> 00:43:08,627
Dziś nowe pokolenie rolników,

755
00:43:09,211 --> 00:43:10,629
aktywistów kulinarnych

756
00:43:11,255 --> 00:43:14,216
i kucharzy przejmuje ten obowiązek.

757
00:43:14,300 --> 00:43:16,844
Odzyskują nasze dziedzictwo kulinarne

758
00:43:16,927 --> 00:43:19,680
i odradzają relacje z ziemią.

759
00:43:20,639 --> 00:43:24,518
Ich czyny piszą kolejny rozdział
czarnego wyzwolenia.

760
00:44:13,692 --> 00:44:16,570
Napisy: Mikołaj Kopczak