1 00:00:08,508 --> 00:00:10,051 Atlanta, Georgia. 2 00:00:12,387 --> 00:00:13,763 Hier ben ik opgegroeid. 3 00:00:15,515 --> 00:00:18,309 Hier werd ik voor het eerst verliefd op voedsel. 4 00:00:19,310 --> 00:00:23,690 Voedsel dat een ongelooflijk nauwe band met de burgerrechtenbeweging heeft. 5 00:00:24,399 --> 00:00:28,987 Voedsel dat de beweging mobiliseerde en financierde. 6 00:00:29,070 --> 00:00:32,782 Ik ben weer thuis om drie ex-studentenactivisten te ontmoeten… 7 00:00:32,866 --> 00:00:37,287 …die een inspirerend burgerrechtenprotest plande en uitvoerde… 8 00:00:37,370 --> 00:00:39,873 …om segregatie in restaurants op te heffen… 9 00:00:39,956 --> 00:00:43,126 …zodat zwarte Amerikanen waardig konden dineren. 10 00:01:45,939 --> 00:01:49,317 In m'n stad weergalmt nog steeds de burgerrechtenbeweging. 11 00:01:50,652 --> 00:01:53,780 Vanaf elke straathoek stroomden de demonstraties… 12 00:01:53,863 --> 00:01:56,199 …en politiek-strategische activiteiten… 13 00:01:56,866 --> 00:01:59,869 …met name de protesten van zwarte studenten… 14 00:02:00,703 --> 00:02:03,706 …die een nieuwe stijl van activisme inluidden. 15 00:02:03,790 --> 00:02:08,336 In de eerste weken van 1960 barstten in het Zuiden de demonstraties los… 16 00:02:08,419 --> 00:02:11,256 …die bekend zouden worden als de sit-in-beweging. 17 00:02:12,048 --> 00:02:15,593 Studenten op campussen zoals Morehouse en Spelman… 18 00:02:15,677 --> 00:02:19,806 …organiseerden meerdere sit-ins en ontmantelden effectief… 19 00:02:19,889 --> 00:02:22,475 …'n door Jim Crow-wetten gesegregeerd systeem… 20 00:02:22,976 --> 00:02:27,480 …dat Afro-Amerikanen belette in openbare ruimten bediend te worden. 21 00:02:29,190 --> 00:02:32,402 Decennia later komen de voormalige studentenactivisten… 22 00:02:32,485 --> 00:02:35,780 …dr. Georgianne Thomas, Marilyn Pryce Hoytt… 23 00:02:35,864 --> 00:02:39,492 …en Charles Black weer bijeen in Paschal's… 24 00:02:39,576 --> 00:02:44,497 …een restaurant met een zwarte eigenaar die de activisten in de jaren 60 steunde. 25 00:02:45,248 --> 00:02:49,586 Het is een grote eer om hier met u in Paschal's te zitten. 26 00:02:49,669 --> 00:02:53,089 Ik vind het heel belangrijk vandaag uw namen te noemen… 27 00:02:53,173 --> 00:02:55,008 …en u een kans te geven… 28 00:02:55,091 --> 00:02:58,553 …om de namen van anderen die er niet zijn, uit te lichten. 29 00:02:59,470 --> 00:03:02,432 Mr Black, ik zie dat u een Morehouse-man bent. 30 00:03:02,515 --> 00:03:06,144 Ik werd niet in Spelman toegelaten door een gendervooroordeel. 31 00:03:07,228 --> 00:03:09,355 Dus ik moest naar Morehouse. 32 00:03:09,439 --> 00:03:13,234 Vertel ons hoe u met elkaar in contact bent gekomen. 33 00:03:13,318 --> 00:03:15,653 Het Atlanta University Center… 34 00:03:15,737 --> 00:03:21,284 …was in die tijd de grootste onderwijs- instelling voor zwarten in het land. 35 00:03:21,367 --> 00:03:23,036 En voor het eerst… 36 00:03:23,119 --> 00:03:27,123 …kwamen studenten eensgezind bijeen om verandering teweeg te brengen. 37 00:03:27,207 --> 00:03:30,418 Die samenwerking tussen ons allemaal… 38 00:03:30,501 --> 00:03:35,256 …leidde tot een effectieve boycot en stakingen in het centrum van Atlanta. 39 00:03:35,340 --> 00:03:40,428 Dit was begin jaren 60, een tijd van mobilisatie. 40 00:03:40,511 --> 00:03:43,890 Dr. Karcheik is een geweldige wetenschapper… 41 00:03:43,973 --> 00:03:48,728 …en historicus van alles wat met zwart Atlanta en burgerrechten te maken heeft. 42 00:03:48,811 --> 00:03:50,772 Wilt u ons wat context geven? 43 00:03:50,855 --> 00:03:55,193 De geschiedenis van Afro-Amerikanen en hun streven naar vrijheid… 44 00:03:55,276 --> 00:03:59,197 …maken deel uit van een lang verhaal over burgerrechten… 45 00:03:59,280 --> 00:04:01,407 …dat teruggaat tot de Reconstructie. 46 00:04:01,491 --> 00:04:04,911 Jullie organiseerden je in het Atlanta University Center. 47 00:04:04,994 --> 00:04:08,623 Dat gaf de doorslag. 48 00:04:08,706 --> 00:04:09,958 STEUN ANTI-LYNCHWET 49 00:04:10,041 --> 00:04:13,753 Jullie generatie wilde Jim Crow vernietigen. 50 00:04:13,836 --> 00:04:14,671 Ja. -Ja. 51 00:04:14,754 --> 00:04:17,257 Mijn generatie was vanaf de geboorte boos. 52 00:04:18,758 --> 00:04:23,137 Tom Brokaw noemde de generatie van m'n ouders de greatest generation. 53 00:04:24,305 --> 00:04:28,768 Die generatie nam dienst in het leger om in het buitenland te vechten… 54 00:04:28,851 --> 00:04:31,187 …en de democratie veilig te stellen… 55 00:04:31,980 --> 00:04:34,857 …om bij terugkomst 'negers' genoemd te worden. 56 00:04:34,941 --> 00:04:38,361 En om mishandeld en beledigd te worden… 57 00:04:38,444 --> 00:04:41,406 …en zelfs gelyncht terwijl ze hun uniform droegen. 58 00:04:42,740 --> 00:04:48,413 We wisten dat dat fout was en waren voorbereid op de actie die we ondernamen. 59 00:04:48,496 --> 00:04:49,789 Geradicaliseerd. 60 00:04:49,872 --> 00:04:52,625 Geradicaliseerd geboren, weet je. -Inderdaad. 61 00:04:53,835 --> 00:04:58,214 Deze activisten waren nog tieners, maar riskeerden hun leven. 62 00:04:58,298 --> 00:05:02,927 Ze wilden de segregatie in restaurants en andere openbare ruimten opheffen. 63 00:05:03,011 --> 00:05:04,971 Dat leidde tot een weinig bekend… 64 00:05:05,054 --> 00:05:08,099 …maar zeer impactvol burgerrechtenprotest. 65 00:05:10,601 --> 00:05:12,562 We waren 16, 17, 18. 66 00:05:12,645 --> 00:05:15,982 En ik was net 19 geworden. 67 00:05:16,065 --> 00:05:21,195 De leiders kwamen naar ons toe en zeiden: 'Jullie moeten vechten en marcheren.' 68 00:05:21,279 --> 00:05:25,033 Ik was de eerste, omdat ik geen hotdog kon eten. 69 00:05:25,867 --> 00:05:29,203 Wat bedoel je? Moet je voor een hotdog via de achterdeur? 70 00:05:30,580 --> 00:05:31,873 Ik kom uit Indiana. 71 00:05:31,956 --> 00:05:35,752 Ik wist niet wat het in het Zuiden betekende om te studeren. 72 00:05:36,627 --> 00:05:41,424 Dus op 19 oktober stonden we op en volgden we die mensen. 73 00:05:41,507 --> 00:05:46,679 We verlieten het Spelman College en ontmoetten de mensen van Morehouse… 74 00:05:46,763 --> 00:05:49,390 …en de studenten van de Atlanta universiteit. 75 00:05:49,474 --> 00:05:53,978 Ik moest ervoor liegen, want m'n moeder had me gezegd: 'Doe dat liever niet.' 76 00:05:54,062 --> 00:06:00,526 Ze was zo boos op me. Ze zei: 'Ik heb je naar Spelman gestuurd voor een opleiding. 77 00:06:00,610 --> 00:06:03,738 En nu ben je… Wat doe je daar?' 78 00:06:04,864 --> 00:06:06,616 Maar ik kon het niet laten. 79 00:06:06,699 --> 00:06:11,954 STUDENTENBEWEGING VAN ATLANTA 80 00:06:12,038 --> 00:06:15,416 FAIR STREET - 19 OKTOBER 1960 81 00:06:15,500 --> 00:06:18,628 Op 19 oktober liepen we naar het warenhuis Rich's. 82 00:06:19,295 --> 00:06:23,966 En met een goede reden. Als dat viel, zou iedereen vallen. 83 00:06:24,050 --> 00:06:26,719 Want Rich's was iedereens favoriete winkel. 84 00:06:26,803 --> 00:06:30,640 Vroeger gingen we naar Rich's. Daar had je de theesalon Magnolia. 85 00:06:30,723 --> 00:06:32,850 Gewoon 'n restaurant, maar voor ons… 86 00:06:32,934 --> 00:06:34,894 Witte tafelkleden. -…prachtig. 87 00:06:34,977 --> 00:06:38,398 Witte tafelkleden, porselein, tafelzilver. -Ja, dat klopt. 88 00:06:38,481 --> 00:06:41,401 Daar kwamen we nooit. Wij gingen naar de kelder. 89 00:06:41,484 --> 00:06:43,736 Daar was een kleine snackbar. 90 00:06:43,820 --> 00:06:46,406 Het was geen restaurant voor 'kleurlingen'. 91 00:06:46,989 --> 00:06:51,411 Dat maakte het nog persoonlijker voor ons. Ik was er klaar voor. 92 00:06:51,494 --> 00:06:56,707 Toen legden de organisatoren ons uit waar de sit-in uit zou bestaan. 93 00:06:57,375 --> 00:07:02,630 Ze zeiden: 'Als je bereid bent zes maanden de bak in te gaan… 94 00:07:03,548 --> 00:07:05,466 …ga je in de zaal rechts staan.' 95 00:07:06,050 --> 00:07:12,140 Twee kamergenoten en ik deden het zonder erbij na te denken. We wisten het. 96 00:07:14,183 --> 00:07:19,105 Op de ochtend van de 19e zeiden de leiders: 'Ga naar je studentenhuis. 97 00:07:19,188 --> 00:07:21,649 Pak je koffer in en leg je boeken klaar. 98 00:07:21,732 --> 00:07:24,569 Die brengen we voor jullie naar de gevangenis.' 99 00:07:24,652 --> 00:07:27,155 Hoe laat begon 't? Dat herinner ik me niet. 100 00:07:27,238 --> 00:07:29,449 's Ochtends. We verzamelden ons voor… 101 00:07:29,532 --> 00:07:32,326 …de Trevor Arnett-bibliotheek in het AU Center. 102 00:07:32,410 --> 00:07:36,456 We hielden elkaars hand vast en baden. We zongen liedjes. 103 00:07:37,081 --> 00:07:41,752 Een van die liedjes was 'We laten ons niet kisten.' 104 00:07:41,836 --> 00:07:44,422 Dat was de geest. -Inderdaad. 105 00:07:44,505 --> 00:07:47,550 En 'Ik werd vanochtend wakker met m'n gedachten'… 106 00:07:47,633 --> 00:07:50,845 Eerst zongen we: 'bij Jezus', nietwaar? 107 00:07:50,928 --> 00:07:55,558 Maar daarna: 'Ik werd vanochtend wakker met m'n gedachten bij vrijheid.' 108 00:07:55,641 --> 00:08:01,314 Ik wist dat God bij ons was en dat iedereen vóór mij… 109 00:08:01,397 --> 00:08:07,862 …m'n ouders, grootouders en voorouders, die dag bij me was. 110 00:08:09,280 --> 00:08:15,244 We kunnen uw ervaringen niet begrijpen… 111 00:08:15,328 --> 00:08:17,580 …door er in een boek over te lezen. 112 00:08:18,456 --> 00:08:22,793 Ik voel die historische betekenis… 113 00:08:22,877 --> 00:08:29,675 …door uw aanwezigheid. Ik zou graag over de gebeurtenis zelf willen horen… 114 00:08:30,384 --> 00:08:35,306 …en wat er met u gebeurde, wat u zich herinnert… 115 00:08:36,599 --> 00:08:38,100 …of probeert te vergeten. 116 00:08:41,354 --> 00:08:46,526 Ik weet nog dat we op 19 oktober de heuvel naar Rich's op moesten lopen. 117 00:08:47,902 --> 00:08:50,029 Daar wachtte de Klan ons op. 118 00:08:50,112 --> 00:08:53,824 Ik dacht: wat zal er met me gebeuren? Ik ben pas 17. 119 00:08:54,992 --> 00:08:58,538 Die mensen droegen witte gewaden. Ze bespuugden ons. 120 00:08:58,621 --> 00:09:01,958 Je merkte dat ze je bespuugden en 'nikker' noemden. 121 00:09:02,041 --> 00:09:06,712 Ik was nog een kind en liep daar met m'n bordje. 122 00:09:06,796 --> 00:09:10,216 Ik dacht: m'n moeder vermoordt me, maar ik doe het toch. 123 00:09:10,299 --> 00:09:16,222 Er sprong een man uit de menigte die een brandende sigaret op m'n arm drukte. 124 00:09:18,307 --> 00:09:20,017 Hier. -Lieve hemel. 125 00:09:21,644 --> 00:09:23,104 Die me verbrandde. 126 00:09:23,187 --> 00:09:28,734 Ik dacht: nu vermoordt m'n moeder me echt. Je zou denken dat ik het voelde. 127 00:09:28,818 --> 00:09:31,487 Maar ik dacht: hoe vertel ik het m'n moeder? 128 00:09:32,113 --> 00:09:35,575 Kwam hij aan jou? -Dat hij een sigaret op me drukte. 129 00:09:35,658 --> 00:09:37,994 Hoe vertel ik dat m'n moeder? 130 00:09:38,077 --> 00:09:42,498 Die dag dacht ik: ik doe dit, het kan me niks schelen. 131 00:09:42,582 --> 00:09:46,002 Toen ik de Klan zag, deed dat mij iets. 132 00:09:46,085 --> 00:09:49,422 Ook toen hij me verbrandde, maar het hield me niet tegen. 133 00:09:53,175 --> 00:09:55,303 Terwijl de activisten protesteerden… 134 00:09:55,386 --> 00:09:58,139 …en openbare ruimten tot hoofdkwartier maakten… 135 00:09:58,222 --> 00:10:02,018 …boden religieuze groeperingen en gebedshuizen 'n toevluchtsoord. 136 00:10:02,101 --> 00:10:06,856 Zoals de moskeeën waar zwarte moslims en leden van de Nation of Islam… 137 00:10:06,939 --> 00:10:10,234 …hun gemeenschap voedden door zelf eten te verbouwen… 138 00:10:10,318 --> 00:10:12,778 …te verkopen en te maken. 139 00:10:15,281 --> 00:10:17,199 Even onze schoenen uitdoen. -Oké. 140 00:10:17,283 --> 00:10:22,121 Zaheer Ali is een historicus in wiens werk de islam in Amerika en… 141 00:10:22,204 --> 00:10:24,874 …Afro-Amerikaanse geschiedenis centraal staan. 142 00:10:24,957 --> 00:10:28,127 Met andere woorden, precies de juiste persoon… 143 00:10:28,210 --> 00:10:32,423 …om de rol van zwarte moslims in de burgerrechtenbeweging uit te leggen. 144 00:10:33,257 --> 00:10:35,009 Oké, broeder Zaheer. -Ja. 145 00:10:35,092 --> 00:10:40,348 Hier in Atlanta begrijpen we onze zwarte bevrijding vooral… 146 00:10:40,431 --> 00:10:42,558 …door het christendom. 147 00:10:43,392 --> 00:10:49,398 Ik vraag me af of dat in zekere zin het gangbare verhaal wordt. 148 00:10:49,482 --> 00:10:53,277 Als mensen denken aan de zwarte bevrijding, de zwarte beweging… 149 00:10:53,361 --> 00:10:58,032 …en de zwarte religiositeit in Amerika doen ze dat door een christelijke lens… 150 00:10:58,115 --> 00:11:01,243 …vanwege de onmiskenbare macht van de zwarte kerk. 151 00:11:01,327 --> 00:11:06,332 Maar als we kijken naar de rol van moslims tijdens de burgerrechtenbeweging… 152 00:11:06,415 --> 00:11:11,337 …als deel van de zwarte vrijheidsstrijd, praten we vooral over de Nation of Islam. 153 00:11:11,420 --> 00:11:16,634 Die bevestigde radicaal alle versies van zwartheid en tartte witte suprematie. 154 00:11:16,717 --> 00:11:18,969 Bevrijd elke zwarte man, vrouw en kind. 155 00:11:20,179 --> 00:11:23,766 Halverwege de jaren 70 evolueerde die gemeenschap… 156 00:11:23,849 --> 00:11:28,813 …naar een meer klassieke, traditionele versie van de soennitische islam. 157 00:11:28,896 --> 00:11:33,484 De masjid waarin we zitten maakt deel uit van die beweging. 158 00:11:34,527 --> 00:11:39,073 De zwarte moslimgemeenschap is 'n bruisend onderdeel van de cultuur hier. 159 00:11:39,156 --> 00:11:44,245 En deze moskee is een van de vele plekken waar je een authentieke bonentaart vindt. 160 00:11:46,372 --> 00:11:51,335 Een zoete custardtaart van witte bonen, suiker en kruiden. 161 00:11:51,419 --> 00:11:56,549 Het recept houden veel moslimfamilies tot op de dag van vandaag geheim. 162 00:11:59,969 --> 00:12:04,724 Hoe ontstond de bonentaart en wat is z'n culturele betekenis? 163 00:12:04,807 --> 00:12:10,312 De bonentaart is de creatie van de Nation of Islam. 164 00:12:10,813 --> 00:12:12,773 Teneinde zelfvoorzienend te zijn… 165 00:12:12,857 --> 00:12:15,651 …tracht de Nation in basisbehoeften te voorzien. 166 00:12:15,735 --> 00:12:20,448 Hun supermarktketen spoort zwarte mensen aan hun eten daar te kopen. 167 00:12:20,531 --> 00:12:23,784 Vooral moslimproducten die van moslimboerderijen komen… 168 00:12:23,868 --> 00:12:27,830 …zoals rundvlees, brood en natuurlijk de beroemde moslimbonentaart. 169 00:12:28,664 --> 00:12:32,001 De bonentaart staat symbool voor… 170 00:12:32,084 --> 00:12:36,547 …zelfstandigheid, soevereiniteit en een onafhankelijke identiteit… 171 00:12:36,630 --> 00:12:42,052 …iets wat zo min mogelijk met het legaat van de slavernij te maken had. 172 00:12:42,136 --> 00:12:46,098 De bonentaart heeft wel wat weg van de zoete aardappeltaart. 173 00:12:46,182 --> 00:12:47,308 Oké. -Nietwaar? 174 00:12:47,391 --> 00:12:51,896 De smaak is niet precies dezelfde, maar de kruiden en aroma's wel. 175 00:12:51,979 --> 00:12:57,735 En de zoete aardappeltaart werd gezien als een legaat van het slavendieet. 176 00:12:57,818 --> 00:13:03,365 Daar wilden ze helemaal vanaf zijn, maar ze wilden wel een lekker dessert. 177 00:13:04,366 --> 00:13:06,535 Zo ontstond de bonentaart. 178 00:13:06,619 --> 00:13:13,375 Ze hadden de bedoeling dit recept binnen de gemeenschap te houden. 179 00:13:13,459 --> 00:13:18,422 Ja, voor deze taart moet je in de gemeenschap komen. 180 00:13:18,506 --> 00:13:25,429 Je moet moslims kennen om het originele recept te krijgen. 181 00:13:25,513 --> 00:13:32,144 Ja. We praten over culturele toe-eigening van gerechten in het algemeen. 182 00:13:32,228 --> 00:13:38,317 Het was vooruitstrevend dat ze het recept geheim wilden houden. 183 00:13:38,400 --> 00:13:42,738 Ik sprak een oudere man die zei: 'Dit was ons wonder.' 184 00:13:42,822 --> 00:13:49,537 Dit was een geschenk en dat kunnen ze ons niet afnemen en dat… 185 00:13:49,620 --> 00:13:55,292 Er zijn pogingen geweest om de bonentaart te annexeren. 186 00:13:55,376 --> 00:13:58,587 Maar ze hebben niet… 187 00:13:58,671 --> 00:14:05,094 …hetzelfde smaakprofiel, noch de textuur en zeker niet de gemeenschap. 188 00:14:09,974 --> 00:14:11,684 Salam alaikum. -Alaikum salam. 189 00:14:11,767 --> 00:14:15,437 We willen graag je taarten proeven. 190 00:14:15,521 --> 00:14:17,106 Ik kan amper wachten. 191 00:14:17,189 --> 00:14:19,441 MJ. -MJ. Ja. 192 00:14:19,525 --> 00:14:23,737 Malikah werkte vroeger in haar families bakkerij in Brooklyn. 193 00:14:23,821 --> 00:14:28,576 Nu is ze 'n trekpleister in de gemeenschap vanwege haar authentieke bonentaarten. 194 00:14:29,827 --> 00:14:32,746 Zoals je ziet, heb ik er heel wat op. -Dat zie ik. 195 00:14:33,539 --> 00:14:34,582 Ja. 196 00:14:34,665 --> 00:14:38,544 Ik herinner me dat m'n vader met bonentaarten thuiskwam. 197 00:14:38,627 --> 00:14:44,508 Hij werkte voor een familie die hier in Atlanta visrestaurants had. 198 00:14:44,592 --> 00:14:45,926 Ja. -Yasin's. 199 00:14:46,010 --> 00:14:48,554 Yasin's. -Ik zag je ogen groot worden. 200 00:14:48,637 --> 00:14:54,852 Ik vind het geweldig dat er bij mij thuis, waar we christelijke werden opgevoed… 201 00:14:54,935 --> 00:15:00,357 …vaak bonentaart voor me klaarstond, want m'n vader wist wat lekker was. 202 00:15:00,441 --> 00:15:03,611 Inderdaad. -Hij hoorde het van de mensen bij Yasin's. 203 00:15:03,694 --> 00:15:04,987 Nee maar. 204 00:15:05,070 --> 00:15:08,991 Het was heel verhelderend voor me… 205 00:15:09,074 --> 00:15:13,078 …te zien hoe onze zwarte Amerikanen… 206 00:15:13,162 --> 00:15:16,290 …en zwarte moslims en ons eten… 207 00:15:16,373 --> 00:15:20,377 …de hele tijd naast elkaar hebben bestaan. 208 00:15:20,461 --> 00:15:22,254 Ja, een soort voedselgezindte. 209 00:15:22,338 --> 00:15:27,343 Misschien eet een moslim niet aan een tafel… 210 00:15:27,426 --> 00:15:30,554 …waar ze karbonades of varkensingewanden serveren… 211 00:15:30,638 --> 00:15:33,474 …maar misschien is er wel bonentaart als toetje. 212 00:15:33,557 --> 00:15:34,391 Juist. 213 00:15:34,475 --> 00:15:39,063 Dus soms verschijnen zwarte moslims zo niet in persoon, dan wel in gerechten. 214 00:15:41,607 --> 00:15:44,401 Ja. Ik zie graag dat m'n klanten ervan genieten. 215 00:15:44,485 --> 00:15:46,487 Ik zie dat je een echte kok bent… 216 00:15:46,570 --> 00:15:50,574 …door de vreugde die je voelt als je anderen je eten ziet eten. 217 00:15:50,658 --> 00:15:52,493 Ja. -Ik zie dat je erom geeft. 218 00:15:52,576 --> 00:15:57,206 Dat zit in de taart. Hopelijk proef je 't. .Ja. En ik zie 't. Ik waardeer het. 219 00:15:57,289 --> 00:15:58,374 Fantastisch. 220 00:15:58,457 --> 00:16:00,584 Van wie stamt je recept af? 221 00:16:00,668 --> 00:16:04,129 Ik ben de derde generatie. Het is van m'n oma. 222 00:16:04,213 --> 00:16:07,883 Zij en m'n opa hadden twee bakkerijen in Brooklyn, NY. 223 00:16:07,967 --> 00:16:11,887 Ik stond altijd naast haar in de keuken als ze het beslag maakte. 224 00:16:11,971 --> 00:16:16,475 Weet je hoe zij aan haar recept kwam dat jij hebt geërfd? 225 00:16:16,558 --> 00:16:19,561 Via de Nation of Islam die jullie bonentaart testte. 226 00:16:19,645 --> 00:16:20,688 Er waren eisen. 227 00:16:20,771 --> 00:16:21,605 Inderdaad. 228 00:16:21,689 --> 00:16:26,902 Hij moet aan de eisen voldoen. Ze proefden 'm in deze moskee en zeiden… 229 00:16:26,986 --> 00:16:30,739 …dat ze 'm aan de gemeenschap mocht verkopen. 230 00:16:30,823 --> 00:16:34,827 Dus je moest ze laten goedkeuren voor je ze hier kon verkopen? 231 00:16:34,910 --> 00:16:38,080 Ja. Dat was een grootse ontvangst voor me… 232 00:16:38,163 --> 00:16:42,501 …en nu sta ik in de gemeenschap bekend als de bonentaartzuster. 233 00:16:44,586 --> 00:16:49,925 Zwarte bedrijfs- en restauranteigenaars hielpen mee om het voetvolk… 234 00:16:50,009 --> 00:16:55,014 …van de burgerrechtenbeweging te voeden. Restaurants zoals Busy Bee… 235 00:16:55,097 --> 00:16:56,557 …Frazier's Cafe Society… 236 00:16:56,640 --> 00:16:58,142 …en Paschal's… 237 00:16:58,225 --> 00:17:02,771 …eigendom van en vernoemd naar de broers James en Robert Paschal… 238 00:17:02,855 --> 00:17:07,484 …waren solidair met studentenactivisten die tegen de Jim Crow-wetten vochten. 239 00:17:08,986 --> 00:17:13,824 De 82-jarige Mr Eby Slack heeft er sinds z'n jeugd gewerkt. 240 00:17:14,950 --> 00:17:19,371 Hij was ober en bediende studentenactivisten als ze vrijkwamen. 241 00:17:21,373 --> 00:17:25,586 Mr Slack, we horen dat u een legende bent. 242 00:17:25,669 --> 00:17:28,547 Vertel ons waar we zijn en wie u bent. 243 00:17:28,630 --> 00:17:33,761 Ik groeide op in de sociale woningwijk en werkte me vaak in de nesten. 244 00:17:34,428 --> 00:17:39,391 Dus m'n moeder en vader stelden me voor aan de gebroeders Paschal. 245 00:17:39,475 --> 00:17:42,936 Ze hielden me bezig met kleine, eenmalige dingen. 246 00:17:43,020 --> 00:17:47,399 Na verloop van tijd kreeg ik een hechte band met de familie. 247 00:17:47,941 --> 00:17:53,572 Op een dag zei Martin Luther King jr.: 'Ik heb jullie hulp nodig als dat kan.' 248 00:17:54,239 --> 00:17:58,702 Mr Paschal zei: 'Hoe dan wel?' Hij zei: 'Ik zoek een ontmoetingsruimte.' 249 00:17:58,786 --> 00:18:03,207 Mr Paschal zei: 'M'n broer en ik hebben boven een hotelsuite. 250 00:18:03,290 --> 00:18:09,171 Gebruik die zo vaak als je wilt. Maar ik vraag je één ding.' 251 00:18:09,254 --> 00:18:12,925 'Wat?', vroeg dr. King. 'Dat jullie m'n gefrituurde kip eten.' 252 00:18:15,677 --> 00:18:22,601 Het eten zit zo in het verhaal verweven, omdat het ons voorzag… 253 00:18:22,684 --> 00:18:27,898 …van de economische middelen en de fysieke ruimte… 254 00:18:27,981 --> 00:18:31,652 …om voor het strategische werk samen te kunnen komen. 255 00:18:33,570 --> 00:18:38,158 Dr. King verzamelde z'n mensen hier vaak. 256 00:18:38,242 --> 00:18:43,413 Veel beslissingen werden hier, in Paschal's, genomen. 257 00:18:45,874 --> 00:18:47,793 BURGERRECHTENLEIDER 258 00:18:47,876 --> 00:18:50,295 WIJ EISEN GERECHTIGHEID 259 00:18:50,379 --> 00:18:56,301 In het hele land werd de beweging gevoed door koks en bakkers die klaarstonden… 260 00:18:57,302 --> 00:19:01,056 …om de beweging te voeden en te financieren… 261 00:19:01,140 --> 00:19:04,143 …zoals kokkin Georgia Gilmore die activiste werd. 262 00:19:05,394 --> 00:19:10,399 Ik vroeg de Heer altijd of ik ooit… 263 00:19:10,482 --> 00:19:14,069 …gewoon zou kunnen rondlopen… 264 00:19:14,153 --> 00:19:17,072 …niet door de achterdeur naar binnen zou moeten… 265 00:19:17,156 --> 00:19:19,867 …of niet voor een ander zou moeten opstaan. 266 00:19:19,950 --> 00:19:23,954 Ik bedankte Hem altijd, want ik wist dat hij m'n gebed zou verhoren. 267 00:19:24,037 --> 00:19:24,997 En dat deed hij. 268 00:19:26,415 --> 00:19:31,420 Georgia Gilmore is een verborgen schat… 269 00:19:31,503 --> 00:19:35,257 …die een groot verschil maakte in de burgerrechtenbeweging. 270 00:19:36,508 --> 00:19:39,636 Voor bakker Cheryl Day, een James Beard-semifinaliste… 271 00:19:40,220 --> 00:19:43,223 …is het een eer om het activismelegaat te roemen… 272 00:19:43,307 --> 00:19:45,434 …van die zwarte Zuidelijke bakkers. 273 00:19:45,934 --> 00:19:50,439 Zoals bekend, werd Rosa Parks in 1955 gearresteerd… 274 00:19:50,522 --> 00:19:53,025 …omdat ze niet voor een witte man opstond. 275 00:19:53,609 --> 00:19:56,278 Burgerrechtenleiders in Montgomery, Alabama… 276 00:19:56,361 --> 00:19:59,281 …besloten de integratie in bussen te forceren. 277 00:19:59,364 --> 00:20:05,454 Ze organiseerden een boycot die uiteindelijk 381 dagen zou duren. 278 00:20:06,330 --> 00:20:09,958 Maar hoe kwamen zwarte mensen dan op hun werk? 279 00:20:10,751 --> 00:20:14,379 Het antwoord was een wagenpark, bestuurd door vrijwilligers. 280 00:20:14,463 --> 00:20:16,381 Maar hoe betaal je dat? 281 00:20:16,465 --> 00:20:18,717 Georgia Gilmore had de oplossing. 282 00:20:19,593 --> 00:20:23,847 Ze creëerde een geheime, ondergrondse keuken… 283 00:20:23,931 --> 00:20:28,936 …die ze 'de Club van Nergens' noemde, omdat dit netwerk van bakkers en koks… 284 00:20:29,019 --> 00:20:34,107 …die kookten om de boycot te financieren, geheim moest blijven. 285 00:20:34,191 --> 00:20:37,819 Maar als iemand vroeg waar al dat eten vandaan kwam… 286 00:20:37,903 --> 00:20:40,405 …zei zij alleen: 'Uit het niets.' 287 00:20:41,240 --> 00:20:44,534 Ze besefte dat haar sterke punt… 288 00:20:44,618 --> 00:20:48,705 …het maken en verkopen van cakes en taarten was. 289 00:20:48,789 --> 00:20:52,459 Ze kon de burgerrechtenbeweging voeden en aanwakkeren. 290 00:20:52,542 --> 00:20:57,172 Kun je wat meer details geven over hoe ze dit precies deed? 291 00:20:57,256 --> 00:21:02,302 Ze creëerde een alternatieve route voor de mensen om naar hun werk te gaan. 292 00:21:02,386 --> 00:21:04,554 Een heel systeem eigenlijk. 293 00:21:04,638 --> 00:21:08,642 Daaruit werd de benzine, de verzekering, alles betaald. 294 00:21:08,725 --> 00:21:12,562 Ze wilde ervoor zorgen dat we naar ons werk konden… 295 00:21:12,646 --> 00:21:16,275 …om de kost te verdienen zonder in die bus te hoeven stappen. 296 00:21:16,358 --> 00:21:19,194 Ja. We weten dat Georgia Gilmore… 297 00:21:19,861 --> 00:21:24,449 …met haar gebak de beweging financierde. 298 00:21:25,075 --> 00:21:31,456 Maar waar kocht men de taarten en cakes? 299 00:21:31,540 --> 00:21:36,712 Op al onze veilige plekken. Bij de dames- en herenkappers. 300 00:21:36,795 --> 00:21:40,299 In de kerken. Waar we ook maar bij elkaar kwamen. 301 00:21:40,382 --> 00:21:45,345 Die veilige plekken moesten zaken zijn… 302 00:21:45,429 --> 00:21:48,640 …met zwarte Amerikaanse ondernemers. 303 00:21:48,724 --> 00:21:51,977 Stel je voor. Je zit daar en laat je haar doen. 304 00:21:52,060 --> 00:21:55,063 Hoe vaak hebben ze je iets bij de kapper verkocht? 305 00:21:55,147 --> 00:21:56,565 Heel vaak. 306 00:21:56,648 --> 00:22:00,777 Er was zelfs een kapperszaak tegenover de bakkerij. 307 00:22:00,861 --> 00:22:06,867 Toen we daarheen verhuisden, wilde ik ze laten weten dat ik… 308 00:22:06,950 --> 00:22:10,078 …een bron van trots voor de buurt wilde zijn. 309 00:22:10,162 --> 00:22:14,541 Dus begon ik ze koekjes, taarten en cakes te brengen. 310 00:22:14,624 --> 00:22:19,171 Toen ik de 'goedkeuring' van de kapperszaak kreeg… 311 00:22:20,297 --> 00:22:22,132 …liep m´n zaak op rolletjes. 312 00:22:22,215 --> 00:22:23,925 Die liep gesmeerd. -Ja. 313 00:22:28,138 --> 00:22:33,769 Cheryl is een van de vele zwarte vrouwen die de Zuidelijke bakkunst bepaalden. 314 00:22:37,397 --> 00:22:42,152 Ze houdt de tradities, technieken en verhalen van deze miskende helden… 315 00:22:42,778 --> 00:22:44,154 …tot op heden in stand. 316 00:22:44,946 --> 00:22:50,077 Mijn verhaal gaat terug tot m´n, tot slaaf gemaakte, betovergrootmoeder… 317 00:22:50,160 --> 00:22:55,457 …Hannah Queen Grubbs, die als banketbakker werkte. 318 00:22:57,459 --> 00:23:04,174 Ze maakte kleine, verfijnde taarten met pastelkleurig glazuur. 319 00:23:04,925 --> 00:23:07,552 Bakken zit in je genen. 320 00:23:07,636 --> 00:23:09,679 Ja. Zo denk ik er ook over. 321 00:23:10,514 --> 00:23:16,520 Je maakt deel uit van de Georgia Gilmore-traditie. 322 00:23:16,603 --> 00:23:23,402 Je verkoopt direct aan zwarte bedrijven. Zie je je werk als 'n deel van dat legaat? 323 00:23:23,485 --> 00:23:30,158 Ja. Ik zit in een groep van ´n nieuwe generatie bakkers die haar eren. 324 00:23:30,242 --> 00:23:32,244 En bij een sociale verandering… 325 00:23:32,327 --> 00:23:36,081 …staan we klaar en bakken we om geld in te zamelen… 326 00:23:36,164 --> 00:23:38,333 …voor iets wat we belangrijk vinden. 327 00:23:39,334 --> 00:23:42,379 Dit is een rechthoekige taart. 328 00:23:42,462 --> 00:23:48,218 Als je geld inzamelt voor een verandering en de burgerrechtenbeweging voedt… 329 00:23:48,301 --> 00:23:55,100 …gebruik je een grote bakplaat. Dan kun je veel stukken taart verkopen. 330 00:23:55,183 --> 00:23:59,688 Deze is met verse perziken uit Georgia en citroenverbena. 331 00:23:59,771 --> 00:24:00,856 Wat lekker. 332 00:24:07,404 --> 00:24:08,405 Lekker, hè? 333 00:24:12,117 --> 00:24:13,452 Perziken uit Georgia. 334 00:24:14,161 --> 00:24:15,203 Dit is heerlijk. 335 00:24:15,829 --> 00:24:17,539 Missie volbracht. 336 00:24:18,874 --> 00:24:20,876 HERENKAPPER 337 00:24:21,835 --> 00:24:25,547 DOC'S KAPSELS 338 00:24:34,014 --> 00:24:35,765 HERENKAPPER 339 00:24:35,849 --> 00:24:38,643 'KLEURLINGEN' 340 00:25:04,419 --> 00:25:08,882 De frontlinies van de beweging konden niet bestaan zonder de gewone man… 341 00:25:08,965 --> 00:25:13,053 …de koks, dienstmeisjes, schoonheidsspecialisten en kappers… 342 00:25:13,803 --> 00:25:15,972 …die toen allemaal een rol speelden. 343 00:25:17,015 --> 00:25:21,853 Herinner je je de tijd van oom Tom? Die is dood, niet begraven, maar wel dood. 344 00:25:21,937 --> 00:25:24,689 Hij is dood, weet je? -Hij is er niet meer. 345 00:25:29,277 --> 00:25:34,115 Als zwarte mensen elkaar steunen, blijven onze dollars in onze gemeenschap… 346 00:25:34,199 --> 00:25:36,284 …om onze bewegingen te financieren. 347 00:25:39,371 --> 00:25:42,624 Deze hulpuitwisseling steunde ook voetsoldaten… 348 00:25:42,707 --> 00:25:45,669 …zoals Charles Black, dr. Georgianne Thomas… 349 00:25:45,752 --> 00:25:49,422 …en Marilyn Pryce Hoytt die aan het front vochten… 350 00:25:49,506 --> 00:25:54,803 …toen ze op 19 oktober 1960 naar het warenhuis Rich's marcheerden. 351 00:25:55,762 --> 00:25:58,557 De burgerrechtenbeweging was intergenerationeel. 352 00:25:58,640 --> 00:26:01,518 Zwarte mensen waren saamhorig… 353 00:26:01,601 --> 00:26:05,146 …ongeacht hun sociale status of waar ze woonden… 354 00:26:05,230 --> 00:26:08,149 …omdat ze de onderdrukking deelden. 355 00:26:08,233 --> 00:26:10,735 Iedereen droeg z´n steentje bij. 356 00:26:10,819 --> 00:26:14,906 Norris Herndon, de president van de Atlanta Life Insurance Company… 357 00:26:14,990 --> 00:26:18,577 …en de rijkste zwarte man in de VS in die tijd… 358 00:26:18,660 --> 00:26:25,083 …gaf de beweging honderdduizenden dollars om de borg voor studenten te betalen. 359 00:26:25,667 --> 00:26:31,089 In het begin spraken we af, voor je naar een sit-in of staking ging… 360 00:26:31,756 --> 00:26:34,259 …of je bereid was, gearresteerd te worden. 361 00:26:35,010 --> 00:26:39,931 Je kreeg de kans om te vertrekken. Iedereen begreep dat van tevoren. 362 00:26:40,015 --> 00:26:44,978 Dus u organiseerde zich op basis van iedereens risicoprofiel. 363 00:26:45,061 --> 00:26:49,733 Onze planning was serieus, zorgvuldig en gedetailleerd. 364 00:26:49,816 --> 00:26:52,444 Het was belangrijk dat ze begrepen… 365 00:26:52,527 --> 00:26:56,740 …wat hun te wachten stond en welke risico's ze namen. 366 00:26:57,616 --> 00:27:02,704 Op 19 oktober was onze beweging… 367 00:27:02,787 --> 00:27:06,041 …onze sit-ins, ons werk, al sinds maart dat jaar bezig… 368 00:27:06,124 --> 00:27:08,293 …en er was wat minder animo. 369 00:27:08,376 --> 00:27:11,463 Lonnie King was de oprichter van onze beweging. 370 00:27:11,546 --> 00:27:15,550 Hij haalde Martin King jr. over zich te laten arresteren in Rich's… 371 00:27:16,217 --> 00:27:19,387 …in de theesalon Magnolia. Dr. King stemde ermee in… 372 00:27:19,471 --> 00:27:23,099 …als er ook een paar mooie dames met hem werden gearresteerd. 373 00:27:23,183 --> 00:27:24,726 Sla dat deel over. 374 00:27:24,809 --> 00:27:27,354 Daarom stond Marilyn Pryce op die foto. 375 00:27:27,437 --> 00:27:30,607 Zij was een van de mooie dames die Lonnie vond… 376 00:27:30,690 --> 00:27:33,652 …om die dag met Martin King gearresteerd te worden. 377 00:27:33,735 --> 00:27:35,070 En Blondean. 378 00:27:35,153 --> 00:27:37,155 Blondean was de andere. 379 00:27:37,238 --> 00:27:40,784 Er is een foto van haar en Martin in de politieauto. 380 00:27:41,409 --> 00:27:43,244 We liepen Rich's in. 381 00:27:43,328 --> 00:27:46,414 We stapten in de lift en gingen naar de zesde etage… 382 00:27:46,915 --> 00:27:49,125 …om in de theesalon te gaan zitten. 383 00:27:49,209 --> 00:27:52,212 De manager kwam vragen: ´Wat willen jullie?' 384 00:27:52,295 --> 00:27:55,298 We zeiden: ´We willen zitten en wat eten.' 385 00:27:55,382 --> 00:27:58,968 De manager zei: 'Dan zal ik de politie moeten bellen.' 386 00:27:59,052 --> 00:28:02,514 M´n kamergenote en ik werden toen… 387 00:28:02,597 --> 00:28:06,893 …met dominee King en Lonnie King door een agent… 388 00:28:06,976 --> 00:28:13,108 …van de voordeur van Rich's naar een politieauto begeleid. 389 00:28:14,025 --> 00:28:17,904 We gingen eerst naar de stadsgevangenis. 390 00:28:17,987 --> 00:28:22,784 Ze maakten politiefoto's van ons en namen onze vingerafdrukken. 391 00:28:22,867 --> 00:28:26,996 Van daaruit brachten ze ons naar de Fulton County-gevangenis. 392 00:28:27,080 --> 00:28:29,624 Daar mochten we één keer bellen. 393 00:28:30,625 --> 00:28:36,381 Dus ik belde m´n vader en zei: 'Pap, raad eens? Ik zit in de bajes.' 394 00:28:36,464 --> 00:28:41,469 Hij zei: 'Oké, hier komt je moeder.' Toen kreeg ik het benauwd. 395 00:28:41,553 --> 00:28:46,307 Op 20 oktober, de dag na de sit-in… 396 00:28:47,183 --> 00:28:52,397 …openden ze gelukkig hun kranten en zagen ze Marilyn Pryce op de voorpagina. 397 00:28:52,480 --> 00:28:53,481 Ja. 398 00:28:53,565 --> 00:28:59,279 M´n moeder was zo trots dat haar dochter in de krant stond. 399 00:29:00,530 --> 00:29:06,453 En als je naar die iconische foto kijkt, zie je geen angst in m´n ogen… 400 00:29:06,536 --> 00:29:08,371 …maar vastberadenheid. 401 00:29:08,455 --> 00:29:12,250 Het was alsof ik voor die dag en dat moment was geboren. 402 00:29:12,333 --> 00:29:16,421 Ja, 19 oktober 1960. -Dat was onze instelling. 403 00:29:16,504 --> 00:29:21,426 Toen King was gearresteerd en zo'n negen dagen had vastgezeten… 404 00:29:22,510 --> 00:29:27,640 …overtuigde Bobby Kennedy, John F. Kennedy en mocht Bobby de rechter bellen. 405 00:29:27,724 --> 00:29:30,351 Zodoende werd Martin vrijgelaten. 406 00:29:30,435 --> 00:29:34,522 Toen publiceerde de Kennedy-campagne de zogenaamde Blue Bomb. 407 00:29:34,606 --> 00:29:37,650 Dat was een flyer die de hele situatie beschreef. 408 00:29:37,734 --> 00:29:42,030 Die werd in elke grote stad met ´n grote zwarte bevolkingsgroep verspreid. 409 00:29:42,530 --> 00:29:46,993 Met als gevolg dat veel zwarte mensen die nog op de Republikeinen stemden… 410 00:29:47,869 --> 00:29:50,663 …voor het eerst op de Democraten gingen stemmen. 411 00:29:50,747 --> 00:29:51,790 Voor het eerst. 412 00:29:51,873 --> 00:29:56,127 Zo werd Kennedy met minder dan één stem per district verkozen… 413 00:29:56,211 --> 00:29:58,379 …boven Nixon die 2 weken eerder leidde. 414 00:29:58,463 --> 00:30:01,090 Dankzij de 'negers' stond er in de krant. 415 00:30:01,174 --> 00:30:04,886 Op 19 oktober hielp Atlanta John F. Kennedy te kiezen. 416 00:30:04,969 --> 00:30:05,887 Absoluut. 417 00:30:05,970 --> 00:30:08,765 Ik luister naar u en denk: 418 00:30:08,848 --> 00:30:13,561 u was zo jong en had zoveel macht. 419 00:30:13,645 --> 00:30:17,440 Denkt u dat de organisatie de bron van de macht was? 420 00:30:17,524 --> 00:30:20,527 Een van de dingen die onze beweging kenmerkte… 421 00:30:20,610 --> 00:30:24,072 …en waar ik het trotst op ben, was de onbaatzuchtigheid. 422 00:30:24,823 --> 00:30:29,202 Daarom waren mensen bereid ons te steunen en hadden we succes. 423 00:30:30,078 --> 00:30:35,250 Het restaurant Paschal's was speciaal, want als we in de gevangenis zaten… 424 00:30:36,167 --> 00:30:40,255 …en 's avonds laat vrijkwamen, hield Paschal het restaurant open. 425 00:30:41,005 --> 00:30:47,512 Dan kregen we gefrituurde kip met aardappelsalade en zoete thee. 426 00:30:47,595 --> 00:30:51,724 Ik sluit me aan bij de woorden van de grote Ella Baker. 427 00:30:51,808 --> 00:30:55,854 Ze zei dat deze beweging om meer dan alleen een hamburger ging. 428 00:30:57,063 --> 00:31:01,776 Die ging over onze burger- en mensenrechten. 429 00:31:01,860 --> 00:31:06,990 Tegenwoordig gaat die daar nog steeds over. 430 00:31:07,073 --> 00:31:09,284 En ik wil u bedanken… 431 00:31:10,410 --> 00:31:14,914 …dat u tientallen jaren lang een ruimte creëerde… 432 00:31:14,998 --> 00:31:19,210 …waar mensen massabijeenkomsten konden organiseren… 433 00:31:19,294 --> 00:31:24,132 …in een restaurant waar mensen mijlpalen konden vieren… 434 00:31:24,215 --> 00:31:26,968 …en vooral waardig konden dineren. 435 00:31:29,679 --> 00:31:32,098 Ik groeide op in Atlanta… 436 00:31:32,181 --> 00:31:36,936 …en heb al uw legaten geërfd. 437 00:31:37,687 --> 00:31:43,276 Ik vraag me af of we de legaten die u hebt gecreëerd ooit kunnen evenaren. 438 00:31:44,027 --> 00:31:46,696 Maar wat mijzelf betreft, kan ik u zeggen… 439 00:31:47,822 --> 00:31:52,118 …dat ik na vandaag ben veranderd. 440 00:31:53,202 --> 00:31:57,749 Ik voel me meer betrokken bij het legaat… 441 00:31:57,832 --> 00:32:01,878 …van de zwarte bevrijding dan ooit. 442 00:32:01,961 --> 00:32:07,091 Ik heb veel jonge mensen gesproken en ik heb een goed gevoel over… 443 00:32:07,175 --> 00:32:11,971 …de nieuwe generaties. Ik zie steeds meer mensen hun eigen fakkel aansteken. 444 00:32:12,931 --> 00:32:15,767 Het is belangrijk dat jij dat kenbaar maakt… 445 00:32:15,850 --> 00:32:20,355 …zodat iemand van 16, 17 of 15… 446 00:32:20,438 --> 00:32:24,609 …weet dat het goed is om iets anders te doen. 447 00:32:25,860 --> 00:32:27,403 Laten we bidden. 448 00:32:28,112 --> 00:32:32,533 Heer, we richten ons vanavond tot u nadat we onze verhalen hebben gedeeld… 449 00:32:32,617 --> 00:32:38,164 …over wat we in Uw naam… 450 00:32:38,247 --> 00:32:41,751 …in de jaren 50 en 60 mochten doen… 451 00:32:41,834 --> 00:32:45,588 …zodat de huidige en komende generaties ervan kunnen profiteren. 452 00:32:45,672 --> 00:32:51,928 Heer, blijf ons alstublieft zegenen terwijl we dit pad in 't leven bewandelen. 453 00:32:52,011 --> 00:32:54,263 In de naam van Jezus, amen. 454 00:32:54,347 --> 00:32:55,348 Amen. 455 00:32:55,431 --> 00:32:56,599 Amen. -Amen. 456 00:32:56,683 --> 00:32:58,101 Ik ga deze vis proeven. 457 00:33:00,728 --> 00:33:02,605 Waar is de hete saus? -Ja. 458 00:33:03,773 --> 00:33:06,275 Dankzij de inzet van deze activisten… 459 00:33:06,359 --> 00:33:10,571 …en anderen in het land, kwam 't doel om restaurants te integreren… 460 00:33:10,655 --> 00:33:13,616 …bij de hoogste instantie in de VS terecht. 461 00:33:13,700 --> 00:33:17,245 Daarom vraag ik het Congres een wet uit te vaardigen… 462 00:33:17,954 --> 00:33:22,250 …die alle Amerikanen 't recht geeft bediend te worden in openbare zaken. 463 00:33:22,333 --> 00:33:27,505 Hotels, restaurants, theaters, winkels en soortgelijke zaken. 464 00:33:30,091 --> 00:33:35,138 Het resultaat van de risico's die ze als tieners namen, is nu nog te merken. 465 00:33:35,972 --> 00:33:39,809 De Civil Rights Act van 1964… 466 00:33:39,892 --> 00:33:45,064 …gaf zwarte Amerikanen het recht om in elk restaurant van het land te eten. 467 00:33:45,898 --> 00:33:51,404 En het legaat van hun activisme leeft nog steeds onder jonge ondernemers… 468 00:33:51,487 --> 00:33:55,616 …zoals bekroonde chef en beroemde kookboekenschrijver, Todd Richards… 469 00:33:55,700 --> 00:34:00,997 …en de veel gepubliceerde culinair schrijver en chef, Erika Council. 470 00:34:01,080 --> 00:34:03,499 Hun strijd om bekendheid… 471 00:34:03,583 --> 00:34:07,670 …in een historisch zwarte buurt is een beweging op zich geworden. 472 00:34:08,880 --> 00:34:13,801 Ik ben opgegroeid in Atlanta en ik herinner me jou… 473 00:34:13,885 --> 00:34:17,805 …als een van de eerste en meest prominente zwarte chefs… 474 00:34:17,889 --> 00:34:19,849 …die we in de stad hadden. 475 00:34:20,558 --> 00:34:25,813 Dus je mening is heel belangrijk en ik zou… 476 00:34:25,897 --> 00:34:32,070 …wat dieper willen ingaan op je filosofie en hoe die zich heeft ontwikkeld. 477 00:34:32,153 --> 00:34:36,240 Bij de prijsuitreiking stonden alle nationaliteiten op 't podium… 478 00:34:36,324 --> 00:34:38,993 …maar niemand vertegenwoordigde onze cultuur. 479 00:34:39,077 --> 00:34:42,455 Ik moest goed nadenken om te begrijpen… 480 00:34:42,538 --> 00:34:48,669 …dat ik goed ben in andermans recepten, maar voor m'n eigen gemeenschap? 481 00:34:48,753 --> 00:34:53,591 Vooral in een stad als Atlanta. We zitten in Old Fourth Ward… 482 00:34:53,674 --> 00:34:57,345 …de geboorteplaats en nu nog het epicentrum van burgerrechten. 483 00:34:57,428 --> 00:35:00,389 Hoe kan ik hier iemand anders gerechten opdienen… 484 00:35:00,473 --> 00:35:03,184 …en niet m'n eigen verhaal vertellen? 485 00:35:03,267 --> 00:35:07,522 Hoe kunnen we onze buurten gezond en heel maken? 486 00:35:07,605 --> 00:35:09,524 Door 't op 'n bord te vertellen. 487 00:35:09,607 --> 00:35:10,900 Mooi gezegd. 488 00:35:12,110 --> 00:35:13,319 Kijk die kleur eens. 489 00:35:14,153 --> 00:35:16,781 Ik ben blij dat jullie hier zijn… 490 00:35:16,864 --> 00:35:19,659 …en ik wil jullie heerlijke soul food serveren. 491 00:35:21,994 --> 00:35:24,372 M'n oma kookte verschillende gerechten. 492 00:35:24,455 --> 00:35:29,127 Kip kregen we altijd op zondag. Die frituurde ze niet altijd. 493 00:35:29,210 --> 00:35:31,629 Die braadde, bakte of kookte ze. 494 00:35:31,712 --> 00:35:34,423 Dit is een interpretatie van die gebraden kip. 495 00:35:34,507 --> 00:35:36,843 Je pekelt 'm in zoete bosbessenthee. 496 00:35:36,926 --> 00:35:40,096 Ik neem een restje zoete thee en voeg wat zout toe. 497 00:35:40,179 --> 00:35:43,224 Ik laat het een nacht intrekken en dan braad ik 'm. 498 00:35:43,307 --> 00:35:46,018 De mooie kleur is van 't gekarameliseerde vel… 499 00:35:46,102 --> 00:35:50,231 …en de suiker die al in de zoete thee zit. Dat geeft die volle smaak. 500 00:35:50,314 --> 00:35:53,484 De tannine van de bosbes proef je aan het eind. 501 00:35:53,568 --> 00:35:55,778 Aan het eind is het een en al umami. 502 00:35:55,862 --> 00:35:57,905 Wat mals. Echt. 503 00:35:57,989 --> 00:36:00,950 Hij maakte 'm alsof hij iemands overgrootvader is. 504 00:36:01,033 --> 00:36:01,909 Ja. 505 00:36:02,618 --> 00:36:05,663 Deze kip is perfect. -Ja. 506 00:36:06,164 --> 00:36:09,208 Ik wil met Erika's cakejes een broodje maken. 507 00:36:09,292 --> 00:36:11,544 Dit zijn onze maiscakejes. 508 00:36:11,627 --> 00:36:14,589 Dank je wel. -Er zit versgeraspte mais in. 509 00:36:14,672 --> 00:36:16,340 Ze gaan zo makkelijk open. 510 00:36:16,424 --> 00:36:22,471 En ik bewonder de mais die erin zit. 511 00:36:22,555 --> 00:36:24,974 Soul food is groente. -Ja. 512 00:36:25,057 --> 00:36:29,020 In North Carolina aten we altijd groenten en varkensvlees. 513 00:36:29,103 --> 00:36:32,440 In de zomer was er altijd mais. Tomaten. 514 00:36:32,523 --> 00:36:35,526 En dat zat allemaal altijd in het cakeje. 515 00:36:35,610 --> 00:36:38,446 Mijn oudtante Mabel maakte maismelkcakejes. 516 00:36:38,529 --> 00:36:40,907 Ze kookte de bouillon en daarna de melk. 517 00:36:42,158 --> 00:36:45,661 Dus ik wilde hetzelfde doen, maar met een kleine aanpassing. 518 00:36:46,245 --> 00:36:50,041 Wat interessant dat Erika het over tomaat in cakejes heeft. 519 00:36:51,042 --> 00:36:53,961 M'n favoriet is altijd cakejes met tomaat geweest… 520 00:36:54,045 --> 00:37:00,092 …en de jam met sherryazijn geeft het ook een andere zuurgraad. 521 00:37:01,385 --> 00:37:03,971 Wauw, het cakeje, wat lekker. Proef eens. 522 00:37:04,055 --> 00:37:08,768 M'n oma van moeders kant maakte cakejes. M'n moeders kant van de familie… 523 00:37:08,851 --> 00:37:13,022 …van Goldsboro, NC, vocht voor gemeenschaps- en burgerrechten. 524 00:37:13,105 --> 00:37:18,236 Dus je leerde niet alleen cakejes bakken, je leerde ook over de burgerrechten. 525 00:37:18,319 --> 00:37:21,155 Ik was ongeveer tien toen ik dit verhaal hoorde. 526 00:37:21,239 --> 00:37:25,826 Op een dag at ze in een restaurant en zat er een groep witte studenten… 527 00:37:25,910 --> 00:37:29,455 …bij hen aan tafel. Ze zei dat ze erg nerveus werd. 528 00:37:29,538 --> 00:37:31,707 Ze wist niet of ze moest opstaan. 529 00:37:31,791 --> 00:37:37,338 Ze duwden een schaal naar haar toe en zeiden: 'Willen jullie? Ze zijn heerlijk.' 530 00:37:37,421 --> 00:37:41,050 Zoals ze dat beschreef, zelfs vele jaren later. 531 00:37:41,133 --> 00:37:44,262 Ik dacht: wauw, oma, je bent… Ze was bijna emotioneel. 532 00:37:44,345 --> 00:37:48,933 Want ze had nog nooit met witte mensen aan tafel gezeten. 533 00:37:49,016 --> 00:37:52,353 Je zit bij me aan tafel en wilt met me eten. 534 00:37:52,436 --> 00:37:56,565 De eerste keer dat we het over cakejes hadden, vertelde ze me dit. 535 00:37:56,649 --> 00:37:59,318 Dat raakte me diep… 536 00:37:59,402 --> 00:38:02,613 …zelfs nu nog als ik ze maak. Het leeft nog in me. 537 00:38:02,697 --> 00:38:08,744 Als mensen over burgerrechten praten, als je met je familieleden praat… 538 00:38:08,828 --> 00:38:12,081 Ik groeide op met oude mensen, ik hoorde hun verhalen. 539 00:38:12,164 --> 00:38:14,792 In die tijd was alles een daad van verzet. 540 00:38:14,875 --> 00:38:19,505 Alleen al 's ochtends wakker worden en gewoon bestaan, was een daad van verzet. 541 00:38:19,588 --> 00:38:24,677 Dat is een heel diepzinnig verhaal over je oma en… 542 00:38:24,760 --> 00:38:25,636 Cakejes. 543 00:38:28,264 --> 00:38:32,351 Ervoor kiezen om je zwartheid volledig te accepteren… 544 00:38:32,435 --> 00:38:37,565 …is eigenlijk altijd de grootste vorm van verzet geweest. 545 00:38:37,648 --> 00:38:38,733 Helemaal mee eens. 546 00:38:38,816 --> 00:38:44,322 Daarom is soul food zo belangrijk. Met één hap kun je een verhaal vertellen. 547 00:38:45,489 --> 00:38:48,909 Welke uitdagingen hebben jullie getrotseerd… 548 00:38:48,993 --> 00:38:51,454 …bij het openen van jullie zaken? 549 00:38:51,537 --> 00:38:54,749 De grootste uitdaging is het recht op de ruimte… 550 00:38:54,832 --> 00:39:00,338 …waarin we koken. Het is gebeurd dat projectontwikkelaars je pand afnamen. 551 00:39:00,421 --> 00:39:04,300 Als je op Auburn Avenue rijdt, zie je de gentrificatie. 552 00:39:04,383 --> 00:39:09,847 Afgezien van Todd en onze zwarte koks bestaan we niet. 553 00:39:09,930 --> 00:39:12,516 Die overwegend witte projectontwikkelaars… 554 00:39:12,600 --> 00:39:17,021 …zijn in staat onze buurten te vernietigen… 555 00:39:17,104 --> 00:39:21,359 …en panden te bouwen die onbetaalbaar, onhaalbaar zijn. 556 00:39:21,442 --> 00:39:26,030 We leerden ons voor ons eten schamen. Het mocht op niemands bord. 557 00:39:26,781 --> 00:39:28,949 Onze technieken waren gebrekkig. 558 00:39:29,033 --> 00:39:32,119 We waren een snufje van dit en een snufje van dat. 559 00:39:32,203 --> 00:39:35,998 Alle clichés en stereotypen van gefrituurde kip. 560 00:39:36,082 --> 00:39:40,503 Dat die vettig is en zo. Maar in onze buurten… 561 00:39:40,586 --> 00:39:42,755 …zijn overal gefrituurdekiptenten. 562 00:39:42,838 --> 00:39:44,465 Niet van ons. -Oké. 563 00:39:44,548 --> 00:39:48,260 Iemand anders imiteert ons eten en profiteert ervan. 564 00:39:48,344 --> 00:39:52,056 Gentrificatie is een unieke vorm van geweld. 565 00:39:52,139 --> 00:39:55,267 Het is niet alleen dat ze ons verdrijven… 566 00:39:55,351 --> 00:40:00,523 …en we er niet meer kunnen wonen, ze doen onze cultuur verdwijnen. 567 00:40:00,606 --> 00:40:06,278 Ik wil echt dat de mensen van Atlanta zich verzamelen… 568 00:40:06,362 --> 00:40:08,989 …en die proberen te behouden, weet je 569 00:40:09,073 --> 00:40:13,202 Wij zijn als gemeenschap, als een geheel, zo machtig. 570 00:40:13,285 --> 00:40:15,704 Ik kijk naar wat we hebben bereikt… 571 00:40:15,788 --> 00:40:20,292 …als we allemaal samenkomen en zeggen: 'We zijn een familie. 572 00:40:20,376 --> 00:40:24,171 We gaan geld inzamelen. We gaan een buurthuis bouwen.' 573 00:40:24,255 --> 00:40:28,384 Kijk eens naar de zwarte wijken en hoeveel bibliotheken… 574 00:40:28,467 --> 00:40:30,719 …apotheken en boekwinkels… 575 00:40:30,803 --> 00:40:34,473 …door deze gemeenschap werden gebouwd door geld in te zamelen. 576 00:40:34,557 --> 00:40:38,227 Omdat we wisten dat we alleen elkaar hadden. 577 00:40:38,310 --> 00:40:41,313 En ik vind dat we dat weer moeten opnemen. 578 00:40:41,397 --> 00:40:44,233 Nou, jullie praten… Een echt familiebedrijf. 579 00:40:44,316 --> 00:40:46,235 Ik zeg… -Een familiebedrijf. 580 00:40:46,318 --> 00:40:49,822 Maar dit is Atlanta. -Dat stond niet in het script. 581 00:40:49,905 --> 00:40:54,994 Ik sta achter je. Ik ben zo trots dat ik in Atlanta ben opgegroeid. 582 00:40:55,077 --> 00:41:00,583 Omdat ik uit Atlanta kom, heb ik altijd vooral een band… 583 00:41:00,666 --> 00:41:02,877 …met deze buurt gevoeld. 584 00:41:02,960 --> 00:41:09,383 In Atlanta hoorde ik als kind dat m'n moeder op Clark had gezeten. 585 00:41:09,467 --> 00:41:13,137 Het ging allemaal om… Ach, dat weten jullie al. 586 00:41:13,220 --> 00:41:14,221 Ja. -Ja. 587 00:41:14,305 --> 00:41:20,311 Dus we hebben nog een kans in deze gemeenschap… 588 00:41:21,145 --> 00:41:24,440 …om die geschiedenis te beschermen. 589 00:41:24,523 --> 00:41:29,862 Nu zien we hier mensen terugkomen en naar onze keuken kijken en zeggen: 590 00:41:29,945 --> 00:41:35,242 'Hé, weet je? Dit is de basis van alles wat je hier eet.' 591 00:41:35,326 --> 00:41:38,579 Er zit zoveel kracht in soul food… 592 00:41:38,662 --> 00:41:42,124 …de plattelands- of Zuidelijke keuken, hoe je 't ook noemt. 593 00:41:42,208 --> 00:41:45,127 Ze gaven ons het gevoel dat het niet goed was… 594 00:41:45,211 --> 00:41:47,713 …en pasten het aan om eraan te verdienen. 595 00:41:47,796 --> 00:41:51,050 Ze lieten ons denken dat we er niks voor konden rekenen. 596 00:41:51,133 --> 00:41:55,304 Maar zij openden restaurants en rekenden $ 100 voor hetzelfde gerecht. 597 00:41:55,387 --> 00:41:58,390 Maar nu zeggen we: 'Weet je? Dit is van ons.' 598 00:41:58,474 --> 00:42:00,267 We eisen ons eigendom terug. 599 00:42:00,351 --> 00:42:01,727 Ze kan in de kerk. 600 00:42:01,810 --> 00:42:04,563 Inderdaad. Geef me een preekstoel. 601 00:42:04,647 --> 00:42:06,232 Ze zou het echt kunnen. 602 00:42:06,315 --> 00:42:10,152 Door cakejes en kip te maken en daar erover te praten. 603 00:42:13,280 --> 00:42:16,742 Terwijl expansie en groei in veel steden gebruikelijk zijn… 604 00:42:16,825 --> 00:42:21,080 …doet gentrificatie de cultuur verdwijnen die die steden heeft opgebouwd. 605 00:42:22,122 --> 00:42:24,708 Wat is ons antwoord op zo'n verdrijving? 606 00:42:26,293 --> 00:42:27,920 Hoe vechten we ertegen? 607 00:42:28,921 --> 00:42:32,383 Atlanta is zo veranderd sinds ik klein was. 608 00:42:33,300 --> 00:42:36,554 Ik zoek iets waaraan we ons nog kunnen vastgrijpen. 609 00:42:40,641 --> 00:42:42,309 Maar ik ben niet ontmoedigd. 610 00:42:42,393 --> 00:42:47,606 Zolang er koks zijn zoals Todd en Erika, bakkers zoals Cheryl en MJ… 611 00:42:48,274 --> 00:42:50,985 …en zaken met zwarte eigenaars zoals Paschal's… 612 00:42:51,610 --> 00:42:54,488 …zal Atlanta gegrondvest zijn op de geschiedenis… 613 00:42:54,572 --> 00:42:57,074 …van zwart voedsel dat barrières doorbrak. 614 00:42:59,535 --> 00:43:03,163 In de burgerrechtenbeweging eiste de gewone man gerechtigheid… 615 00:43:03,247 --> 00:43:05,291 …met elke vorm van verzet. 616 00:43:05,374 --> 00:43:10,629 Nu neemt een nieuwe generatie kersverse boeren, culinaire activisten… 617 00:43:11,255 --> 00:43:14,216 …en koks die verantwoordelijkheid op zich… 618 00:43:14,300 --> 00:43:16,844 …door de culturele kookkunst terug te eisen… 619 00:43:16,927 --> 00:43:19,597 …en het platteland weer te doen opleven… 620 00:43:20,639 --> 00:43:24,435 …om het volgende hoofdstuk van de zwarte bevrijding te schrijven. 621 00:44:13,692 --> 00:44:16,570 Ondertiteld door: Trudy Kok