1
00:00:06,006 --> 00:00:07,966
NETFLIX — ORYGINALNY SERIAL DOKUMENTALNY

2
00:00:11,970 --> 00:00:13,970
Masz tylko jedno życie.

3
00:00:14,055 --> 00:00:17,055
Ale w książkach masz ich zyliony.

4
00:00:17,142 --> 00:00:22,272
To źródło niesłychanego bogactwa.
Może dlatego nigdy nie dbałam o pieniądze.

5
00:00:22,355 --> 00:00:25,185
Jak tylko umiesz czytać,
stajesz się bogaty.

6
00:00:25,275 --> 00:00:29,855
Jeśli cały czas czytasz,
nie masz czasu myśleć o pieniądzach.

7
00:00:29,946 --> 00:00:32,156
Są śmieszne w porównaniu z książkami.

8
00:00:35,660 --> 00:00:39,080
Czy poprawność polityczna
może być dusząca?

9
00:00:39,164 --> 00:00:43,254
Pyta, czy poprawność polityczna
może być dusząca.

10
00:00:43,334 --> 00:00:45,884
Powiem tak:
nie mam problemów z oddychaniem.

11
00:01:25,627 --> 00:01:26,797
Gdzie mam usiąść?

12
00:01:26,878 --> 00:01:28,708
Sprawdźmy stolik po stoliku.

13
00:01:28,797 --> 00:01:30,087
Ty wybierz.

14
00:01:30,173 --> 00:01:32,093
Zobacz, który jest najlepszy.

15
00:01:32,926 --> 00:01:35,216
- Przemieszczamy się. I co?
- Może być.

16
00:01:36,721 --> 00:01:38,181
Ale żarcie jest okropne.

17
00:01:40,141 --> 00:01:45,691
BIBLIOTEKA

18
00:01:45,772 --> 00:01:48,862
Czytanie to kwestia gustu.
Tak myślę o czytaniu.

19
00:01:48,942 --> 00:01:50,782
To po prostu kwestia gustu.

20
00:01:50,860 --> 00:01:55,820
Jeśli ktoś dorasta w środowisku,
w którym książki są dostępne,

21
00:01:55,907 --> 00:01:59,037
ma je w domu,
ktoś zabierze go do biblioteki

22
00:01:59,119 --> 00:02:00,869
lub ma ją w szkole,

23
00:02:01,371 --> 00:02:05,421
to albo będzie lubił czytać, albo nie.

24
00:02:06,000 --> 00:02:08,500
Myślę, że to kwestia gustu.

25
00:02:08,586 --> 00:02:13,006
Gdy nauczyłam się czytać,
było to dla mnie coś niewiarygodnego.

26
00:02:13,591 --> 00:02:14,971
Świat stał się…

27
00:02:15,552 --> 00:02:18,562
A byłam szczęśliwa.
Miałam szczęśliwe dzieciństwo.

28
00:02:18,638 --> 00:02:20,008
Ale poprzez czytanie…

29
00:02:20,890 --> 00:02:24,440
mój świat stał się miliard razy większy.

30
00:02:24,519 --> 00:02:26,809
O to chodziło kiedyś w czytaniu.

31
00:02:26,896 --> 00:02:28,356
Teraz nie.

32
00:02:28,439 --> 00:02:30,479
Teraz ludzie mówią:

33
00:02:31,401 --> 00:02:36,531
„Nie ma książek o ludziach takich jak ja.
Nie widzę siebie w tej książce”.

34
00:02:36,614 --> 00:02:41,164
Pytają, czy widzę siebie w książce,
a ja zawsze odpowiadam, że nie.

35
00:02:41,244 --> 00:02:45,334
Książka nie ma być lustrem,
tylko drzwiami!

36
00:02:46,583 --> 00:02:50,213
Dlatego nigdy nie pragnęłam
zobaczyć się w książce.

37
00:02:50,295 --> 00:02:52,255
Nie przyszło mi to do głowy.

38
00:02:54,132 --> 00:02:56,472
Nawet jako dziecko o tym nie myślałam.

39
00:02:57,051 --> 00:02:58,891
Od początku uwielbiałam czytać.

40
00:02:59,554 --> 00:03:03,774
Kiedyś istniała wymyślona postać
zwana „zwykłym czytelnikiem”.

41
00:03:05,268 --> 00:03:08,398
- Nie wiem, co się stało.
- Zastąpił go zwykły pisarz.

42
00:03:10,398 --> 00:03:11,398
Nie sądzisz?

43
00:03:11,900 --> 00:03:14,740
Ludzie byli kiedyś
bardziej otwarci na książki.

44
00:03:14,819 --> 00:03:17,659
Myślisz, że to prawda? Mówię poważnie.

45
00:03:19,741 --> 00:03:22,291
Myślę, że nie mieli nic przeciwko,

46
00:03:22,869 --> 00:03:26,249
lub nawet sami szukali innego…

47
00:03:27,248 --> 00:03:30,128
świata, wszechświata czy innej wyobraźni.

48
00:03:30,210 --> 00:03:35,260
Ale mówiłaś to już wcześniej
i to chyba prawdziwsze, niż myślałam.

49
00:03:36,257 --> 00:03:42,097
Wielu czytelników
szuka repliki swojego życia.

50
00:03:42,180 --> 00:03:43,260
Ich samych.

51
00:03:43,348 --> 00:03:45,848
Czytelnik jest w pewnym sensie…

52
00:03:45,934 --> 00:03:48,354
Jestem czytelniczką książek, które piszę.

53
00:03:48,937 --> 00:03:50,477
Ty tak, ale inni nie.

54
00:03:50,563 --> 00:03:52,693
To właśnie próbuję ci wbić do głowy.

55
00:03:53,524 --> 00:03:55,614
Pozostali czytelnicy nie są tobą.

56
00:03:56,319 --> 00:03:57,449
Jasne, że są.

57
00:03:58,655 --> 00:04:04,365
Ty mówisz „my”. Raz mi powiedziałaś:
„Fran, kiedy piszesz, mówisz „ty”.

58
00:04:04,953 --> 00:04:07,213
Miałaś dla mnie pewną sugestię.

59
00:04:07,288 --> 00:04:11,378
A mianowicie, że nie powinnam pisać „ty”.

60
00:04:11,459 --> 00:04:13,209
Powinnam pisać „my”.

61
00:04:13,711 --> 00:04:16,921
Tłumaczyłaś, że to zaprasza czytelnika.

62
00:04:17,006 --> 00:04:19,756
A ja: „Ale ja nie chcę
zapraszać czytelnika”.

63
00:04:20,760 --> 00:04:24,350
Powiedziałam, że mam na myśli „ty”.

64
00:04:25,682 --> 00:04:27,102
Nie jestem gospodynią.

65
00:04:31,729 --> 00:04:34,229
Nie jestem gospodynią,
tylko oskarżycielem.

66
00:04:35,942 --> 00:04:38,652
Ty jesteś gospodynią. Chcesz ich zaprosić.

67
00:04:38,736 --> 00:04:40,236
- Tak.
- Tak.

68
00:04:40,321 --> 00:04:41,611
Bardzo się staram.

69
00:04:41,698 --> 00:04:44,408
Chodźcie! No dalej!

70
00:04:55,295 --> 00:04:58,335
Niedawno kupiłam słownik stenograficzny.

71
00:04:59,716 --> 00:05:02,176
Jeśli widzę pewne książki, kupuję je.

72
00:05:02,260 --> 00:05:05,600
A słowników mam od groma.

73
00:05:06,347 --> 00:05:08,177
Nie widziałam takiego słownika.

74
00:05:08,766 --> 00:05:12,396
Nie znam się na stenografii,
ale nie miałam takiego słownika.

75
00:05:12,478 --> 00:05:15,648
Czasem tu jesteś,
tak samo jak w księgarni Strand,

76
00:05:15,732 --> 00:05:18,862
gdzie kupują stare książki
i je rozpakowują…

77
00:05:18,943 --> 00:05:21,453
Byłam w obu sklepach: w tym i w Strand,

78
00:05:21,529 --> 00:05:24,449
w którym na pytanie,
ile kosztuje książka, usłyszałam:

79
00:05:24,532 --> 00:05:27,702
„Gdzie to pani znalazła?”.
„Czołgałam się pod stołem”.

80
00:05:27,785 --> 00:05:30,245
„Nie może tam pani wchodzić”.

81
00:05:30,330 --> 00:05:33,790
Ale gdy znalazłam ten słownik
i poszłam z nim do kasy,

82
00:05:33,875 --> 00:05:36,955
kobieta powiedziała:
„Tak myślałam, że pani to kupi”.

83
00:05:37,670 --> 00:05:41,170
Co innego być w księgarni,
a co innego zamówić książkę.

84
00:05:41,924 --> 00:05:46,604
Nie mam komputera, ale jeśli chcę książkę,
przyjaciele zamawiają ją na Amazonie.

85
00:05:46,679 --> 00:05:49,309
Muszę ją jednak znać, a to nie to samo.

86
00:05:49,390 --> 00:05:52,770
Chodząc po księgarni,
myślisz: „Co to jest? A to?”.

87
00:05:53,269 --> 00:05:54,769
Znajdujesz książki.

88
00:05:55,355 --> 00:05:57,935
Pamiętam antykwariaty na Czwartej Alei.

89
00:05:58,024 --> 00:05:59,944
NA CZWARTEJ ALEI W 1925 ROKU

90
00:06:00,026 --> 00:06:02,896
Przetrwały pewnie
tak długo jak ich właściciele.

91
00:06:02,987 --> 00:06:05,987
- Bo oni nie chcieli sprzedawać książek.
- Wiem.

92
00:06:06,074 --> 00:06:08,914
Zakurzeni goście
z nosem w zakurzonych książkach.

93
00:06:08,993 --> 00:06:11,203
Na twój widok spoglądali poirytowani.

94
00:06:12,038 --> 00:06:17,498
Brałeś książkę. „Ile kosztuje?”

95
00:06:19,754 --> 00:06:22,924
Teraz został tylko Strand
na Czwartej Alei.

96
00:06:24,884 --> 00:06:28,514
Ten budynek to dosłownie ostatni bastion.

97
00:06:29,514 --> 00:06:32,394
Wiem, że zaoferowano jego właścicielom,

98
00:06:32,475 --> 00:06:36,645
którzy są też właścicielami księgarni,
miliony dolarów.

99
00:06:37,230 --> 00:06:42,070
Nie zarabiasz milionów na książkach,
nawet jeśli sprzedajesz je od 1925 roku.

100
00:06:42,151 --> 00:06:43,651
A oni odmówili sprzedaży.

101
00:06:44,779 --> 00:06:47,699
Księgarnie
nigdy nie prowadziły do bogactwa.

102
00:06:47,782 --> 00:06:51,332
Ludzie mieli księgarnie,
bo kochali książki.

103
00:06:51,411 --> 00:06:54,661
Każda księgarnia
odznaczała się pewną wrażliwością.

104
00:06:54,747 --> 00:06:56,747
Niektóre trzeba było znać.

105
00:06:56,833 --> 00:06:59,003
Nie dlatego, że były nielegalne,

106
00:06:59,085 --> 00:07:02,125
ale dlatego,
że znajdowały się na piątym piętrze.

107
00:07:02,213 --> 00:07:06,183
Ktoś dawał ci cynk:
„Na piątym piętrze budynku przy 12. Ulicy

108
00:07:06,259 --> 00:07:08,139
jest księgarnia komunistyczna”.

109
00:07:08,761 --> 00:07:13,521
To nigdy nie był lukratywny biznes,

110
00:07:13,599 --> 00:07:15,559
a ja nigdy nie byłam komunistką,

111
00:07:15,643 --> 00:07:18,273
ale postanowiłam
rzucić okiem na te książki.

112
00:07:18,354 --> 00:07:20,864
Kupiłam parę, bo nie miałam takich w domu.

113
00:07:20,940 --> 00:07:23,650
Pomyślałam:
„Nie mam książek komunistycznych”.

114
00:07:23,734 --> 00:07:24,694
Przeczytałam je.

115
00:07:25,695 --> 00:07:28,355
Dlatego komunizm nie wypalił.
Pisarze do kitu.

116
00:07:36,497 --> 00:07:37,997
INFORMACJA JEST ŚWIATŁEM.

117
00:07:38,082 --> 00:07:41,212
INFORMACJA, SAMA W SOBIE,
O CZYMKOLWIEK, JEST ŚWIATŁEM.

118
00:07:47,967 --> 00:07:51,217
KSIĄŻKI SĄ CENNYM SKARBEM ŚWIATA

119
00:07:51,304 --> 00:07:55,024
I GODNYM DZIEDZICTWEM POKOLEŃ I NARODÓW.

120
00:07:55,099 --> 00:07:59,019
WSZECHŚWIAT SKŁADA SIĘ Z HISTORII,
NIE Z ATOMÓW.

121
00:08:13,326 --> 00:08:15,576
Ludzie nadal muszą mieć książki.

122
00:08:15,661 --> 00:08:18,371
Obecnie nikomu ich już nie wydasz.

123
00:08:19,582 --> 00:08:21,922
Kiedyś co roku przeglądałam książki

124
00:08:22,001 --> 00:08:24,131
i wydawałam te niepotrzebne.

125
00:08:24,212 --> 00:08:28,262
Każdy je brał.
Każda szkoła czy biblioteka.

126
00:08:28,883 --> 00:08:32,303
Teraz nikt ich nie weźmie,
bo zajmują miejsce.

127
00:08:32,386 --> 00:08:38,726
Nie jestem w stanie wyrzucić książki.

128
00:08:38,809 --> 00:08:43,399
Nie mogę wyrzucić książki.
Dla mnie to jak wyrzucenie człowieka.

129
00:08:43,481 --> 00:08:47,491
Jest dużo więcej ludzi,
których chętniej bym wyrzuciła.

130
00:08:47,568 --> 00:08:51,108
Książka to dla mnie
rzecz najbliższa człowiekowi,

131
00:08:51,614 --> 00:08:53,874
więc nie mogę jej wyrzucić.

132
00:08:53,950 --> 00:08:57,790
Czasami widziałam książki w śmietniku.

133
00:08:57,870 --> 00:08:59,830
To po prostu straszne.

134
00:08:59,914 --> 00:09:03,714
Nawet jeśli to książka krytyka,
który pisał o tobie podłe rzeczy.

135
00:09:03,793 --> 00:09:07,053
Lub szajs, który nigdy
nie powinien zostać opublikowany.

136
00:09:07,129 --> 00:09:10,219
Też takie dostaję
i zaczynają się piętrzyć.

137
00:09:10,299 --> 00:09:13,889
Każdy, kto przychodzi,
patrzy na nie, a ja mówię…

138
00:09:13,970 --> 00:09:17,810
Mam parę stert takich książek.
Mówię ludziom, żeby je sobie brali.

139
00:09:17,890 --> 00:09:20,690
„Ta wygląda na ciekawą”.
„Nie jest, ale bierz”.

140
00:09:20,768 --> 00:09:25,108
Czytasz dużo książek młodych pisarzy?
W ogóle dużo czytasz?

141
00:09:25,189 --> 00:09:26,609
Tak, dużo czytam.

142
00:09:26,691 --> 00:09:28,191
To moje główne zajęcie.

143
00:09:28,276 --> 00:09:29,896
Jestem molem książkowym.

144
00:09:29,986 --> 00:09:32,446
Jak wybierasz książki, które czytasz,

145
00:09:32,530 --> 00:09:36,490
wiedząc, że nie zdołasz
przeczytać ich wszystkich?

146
00:09:36,576 --> 00:09:39,036
Zawsze miałam, choć to coraz trudniejsze,

147
00:09:39,120 --> 00:09:42,830
wielu starszych przyjaciół,
którzy mówili: „Nie czytałaś tego?”.

148
00:09:43,374 --> 00:09:44,754
Więc to czytałam.

149
00:09:44,834 --> 00:09:48,424
Poza tym chodziłam po księgarniach,
ale jest ich coraz mniej.

150
00:09:49,630 --> 00:09:52,010
Ale cały czas o tym myślę

151
00:09:52,091 --> 00:09:55,641
i jeśli ktoś poleca mi
jakąś dobrą książkę, to ją kupuję.

152
00:09:56,137 --> 00:10:00,467
Jeśli ktoś poleca mi książkę,
która mi się nie spodoba,

153
00:10:01,017 --> 00:10:03,057
chowam do tej osoby urazę.

154
00:10:03,853 --> 00:10:09,533
Kiedyś nakrzyczałam na znajomego,
bo na książce widniała jego rekomendacja.

155
00:10:10,234 --> 00:10:12,404
Dlatego ją kupiłam.

156
00:10:12,486 --> 00:10:14,406
Nie słyszałam o niej wcześniej.

157
00:10:14,488 --> 00:10:17,868
Zobaczyłam cytat
tego fantastycznego pisarza i ją kupiłam.

158
00:10:18,409 --> 00:10:19,449
Przeczytałam ją.

159
00:10:19,952 --> 00:10:20,912
Była koszmarna.

160
00:10:21,412 --> 00:10:22,662
Dzwonię do znajomego.

161
00:10:22,747 --> 00:10:26,037
I wrzeszczę: „Upadłeś na głowę?
Właśnie to przeczytałam”.

162
00:10:26,125 --> 00:10:28,915
A on: „Znam tego kolesia”.

163
00:10:29,003 --> 00:10:29,843
Więc mówię…

164
00:10:31,130 --> 00:10:33,880
„Następnym razem zadzwoń i mnie uprzedź,

165
00:10:33,966 --> 00:10:37,176
że zobaczę twój wpis
na książce, która nie jest dobra”.

166
00:10:37,261 --> 00:10:42,851
Są pewne książki,
zwłaszcza te gorąco polecane,

167
00:10:42,933 --> 00:10:45,523
których autora nazywa się geniuszem.

168
00:10:45,603 --> 00:10:48,273
Uginam się pod presją i kupuję książkę.

169
00:10:48,356 --> 00:10:51,436
Potem ludzie pytają, co o niej myślałam.

170
00:10:51,525 --> 00:10:54,105
A ja mówię: „Przeczytałam część”.

171
00:10:54,195 --> 00:10:55,565
„Nie podobała ci się?”

172
00:10:55,655 --> 00:10:58,525
„Nie. Gorzej. Zapomniałam, że ją czytam”.

173
00:10:59,325 --> 00:11:01,485
A dla mnie to najgorsze.

174
00:11:01,577 --> 00:11:05,747
Zapomnienie o książce
jest gorsze niż zamknięcie jej w furii.

175
00:11:05,831 --> 00:11:08,081
Odłożyłam książkę na bok,

176
00:11:08,167 --> 00:11:10,917
zadzwonił telefon albo poszłam coś zjeść

177
00:11:11,003 --> 00:11:14,133
i w tym czasie zapomniałam, że ją czytam.

178
00:11:16,050 --> 00:11:18,760
- To dział genealogii?
- Tak.

179
00:11:18,844 --> 00:11:21,724
Kiedy przyjechała twoja rodzina?
Jest tu parę pozycji.

180
00:11:21,806 --> 00:11:23,466
Włosi do Ameryki.

181
00:11:23,557 --> 00:11:25,977
W 1910 albo 1909 roku.

182
00:11:26,060 --> 00:11:28,730
Nie wiem, gdzie stały. Było ich kilka…

183
00:11:28,813 --> 00:11:31,523
- Tu są Norwegowie. Kogo obchodzą?
- Właśnie.

184
00:11:32,108 --> 00:11:36,568
Ludzie poniżej 40. roku życia
nie mają w domu niczego.

185
00:11:37,446 --> 00:11:39,316
Żadnych książek ani płyt.

186
00:11:39,407 --> 00:11:42,077
Mają wszystko na tym urządzeniu.

187
00:11:42,868 --> 00:11:43,698
Nie.

188
00:11:44,620 --> 00:11:45,960
Gdzie ja to widziałam?

189
00:11:48,749 --> 00:11:51,129
Rodziny Mayflower, 12 tomów.

190
00:11:51,919 --> 00:11:54,339
Wyobrażałam to sobie jako małą łódkę.

191
00:11:54,422 --> 00:11:57,932
- Była malutka.
- Z kilkoma Anglosasami na pokładzie.

192
00:11:58,008 --> 00:12:00,508
Pewnie dlatego moja rodzina nie dołączyła.

193
00:12:00,594 --> 00:12:02,184
Pomyśleli: „Zbyt tłoczno!

194
00:12:02,805 --> 00:12:06,095
Poczekajmy kilkaset lat

195
00:12:06,183 --> 00:12:08,483
i popłyńmy prosto do Nowego Jorku”.

196
00:12:09,979 --> 00:12:11,229
Nie wiem, jak…

197
00:12:11,313 --> 00:12:12,773
- Tutaj.
- Znalazłeś ich?

198
00:12:12,857 --> 00:12:13,767
Tak.

199
00:12:14,275 --> 00:12:15,395
Włosi do Ameryki.

200
00:12:16,026 --> 00:12:18,606
- Gdzie jesteś?
- 1893, 1895.

201
00:12:19,572 --> 00:12:22,622
- Wiesz, kiedy przyjechali?
- Chyba w 1910 roku.

202
00:12:23,325 --> 00:12:27,035
Lata 1903, 1904, 1905.

203
00:12:27,955 --> 00:12:28,785
1905.

204
00:12:29,707 --> 00:12:31,497
Przyjechaliście zbyt niedawno.

205
00:12:32,084 --> 00:12:34,754
Jeszcze tego nie zapisali.

206
00:12:42,845 --> 00:12:44,045
Gotowe.

207
00:12:44,138 --> 00:12:45,768
Uwielbiam gry stołowe.

208
00:12:48,684 --> 00:12:53,774
Myślałam, że szukacie
schorzeń i chorób zakaźnych.

209
00:12:55,733 --> 00:12:59,573
Niestety udowodniono naukowo,

210
00:12:59,653 --> 00:13:02,663
że brak inteligencji jest dziedziczny,

211
00:13:02,740 --> 00:13:04,830
więc w pewnym sensie zaraźliwy.

212
00:13:06,202 --> 00:13:10,292
Nie chcemy, by ludzie mało inteligentni
mieszali się z obywatelami.

213
00:13:12,166 --> 00:13:13,916
Cóż za nowoczesna wizja.

214
00:13:15,294 --> 00:13:17,514
- Znasz film Złote Wrota?
- Tak.

215
00:13:17,588 --> 00:13:22,548
Jest świetny, bo dowiedziałam się z niego
wielu rzeczy o imigrantach.

216
00:13:22,635 --> 00:13:27,845
Nie wiedziałam,
jak trudne było wejście na Ellis Island.

217
00:13:27,932 --> 00:13:31,062
Chociaż wiedziałam, że mój pradziadek,

218
00:13:31,644 --> 00:13:33,814
kiedy przyjechał tu z Rosji,

219
00:13:34,855 --> 00:13:38,395
był przetrzymywany
z powodu zapalenia spojówek.

220
00:13:39,318 --> 00:13:44,238
Które pewnie złapał
na tej rozkosznej łodzi. Nie Mayflower.

221
00:13:44,323 --> 00:13:45,163
Jasne.

222
00:13:45,241 --> 00:13:49,411
Leczy się to antybiotykami,
ale wtedy ich nie było.

223
00:13:49,495 --> 00:13:52,615
Więc kazali mu odbyć kwarantannę.

224
00:13:52,706 --> 00:13:54,326
Wiedzieli, że to zaraźliwe.

225
00:13:55,125 --> 00:13:58,665
„Jeśli minie za kilka dni, w porządku.
Jeśli nie, wracasz”.

226
00:13:59,421 --> 00:14:00,461
Tak.

227
00:14:00,548 --> 00:14:03,878
Na szczęście mu przeszło i go wpuścili.

228
00:14:03,968 --> 00:14:06,798
Ludzi czasami zawracano.

229
00:14:06,887 --> 00:14:08,967
- Za zapalenie spojówek.
- Tak.

230
00:14:09,598 --> 00:14:10,558
Spójrz w dół.

231
00:14:11,684 --> 00:14:12,524
Do góry.

232
00:14:13,102 --> 00:14:13,942
W dół.

233
00:14:14,895 --> 00:14:15,725
Do góry.

234
00:14:15,813 --> 00:14:19,323
Przez Lower East Side
przetoczyły się różne fale imigrantów.

235
00:14:19,400 --> 00:14:23,030
Nie tylko Żydzi,
ale również Włosi i wielu innych.

236
00:14:23,737 --> 00:14:27,317
Teraz znajduje się tam Muzeum Kamienicy.

237
00:14:27,408 --> 00:14:28,778
Muzeum Kamienicy!

238
00:14:28,868 --> 00:14:29,698
Co w nim jest?

239
00:14:29,785 --> 00:14:32,575
Epidemia gruźlicy?

240
00:14:32,663 --> 00:14:35,253
Co w nim wystawiono?

241
00:14:35,332 --> 00:14:38,632
Muzeum Kamienicy.
Ludzie chcą to oglądać? Nie sądzę.

242
00:14:38,711 --> 00:14:42,091
Mieli na przykład wannę w kuchni.

243
00:14:42,172 --> 00:14:44,682
Dla mnie to…

244
00:14:45,593 --> 00:14:48,143
Nie wiem. Wydaje mi się to absurdalne.

245
00:14:48,220 --> 00:14:50,970
Nie chcę odwodzić nikogo
od pójścia do muzeum.

246
00:14:51,056 --> 00:14:55,266
Nie sądzisz, że młodzi ludzie
powinni zobaczyć te kamienice?

247
00:14:55,352 --> 00:14:58,692
Sposób, w jaki dorastali
imigranci, rodzice, dziadkowie?

248
00:14:58,772 --> 00:15:04,572
Jest tyle dobrych powieści o tej epoce
napisanych przez imigrantów.

249
00:15:04,653 --> 00:15:09,583
Odmalowują bogatszy obraz niż muzeum,
mimo że nie ma w nich obrazków.

250
00:15:09,658 --> 00:15:12,328
Muzeum jest dobre,
bo ludzie mogą to zobaczyć.

251
00:15:12,912 --> 00:15:18,422
Patrzenie na coś
może wydawać się łatwiejsze niż czytanie.

252
00:15:18,918 --> 00:15:21,708
Ale muzeum to nie kamienica.

253
00:15:26,884 --> 00:15:28,804
Jest ktoś, kogo nie przeczytasz?

254
00:15:29,553 --> 00:15:33,643
Odkryto, że Henry Roth
uprawiał seks z siostrą.

255
00:15:34,141 --> 00:15:35,731
To było okropne.

256
00:15:36,602 --> 00:15:38,402
Ale dalej go czytałam.

257
00:15:38,479 --> 00:15:40,809
Oczywiście nie w ten sam sposób.

258
00:15:41,565 --> 00:15:47,105
Nie to, żeby tworzył wcześniej
subtelną poezję pasterską.

259
00:15:47,196 --> 00:15:53,406
Wiem, że gdy czytam czyjeś książki,
nawet beletrystykę,

260
00:15:53,494 --> 00:15:56,464
to, co ludzie piszą,
nie pojawia się znikąd.

261
00:15:56,538 --> 00:15:59,828
Nie myślałam:
„Henry Roth wydawał się taki uroczy”.

262
00:15:59,917 --> 00:16:01,247
Nie uważałam tak.

263
00:16:02,086 --> 00:16:05,206
Ale jest świetnym pisarzem
i nie przestałam go czytać.

264
00:16:06,173 --> 00:16:10,263
Gdyby nadal żył,
może bym z nim nie rozmawiała.

265
00:16:10,844 --> 00:16:13,014
Ale nie żyje.

266
00:16:14,181 --> 00:16:15,931
I powinniśmy go czytać.

267
00:16:17,351 --> 00:16:19,691
Na przykład…

268
00:16:19,770 --> 00:16:23,730
James Levine to wspaniały artysta.

269
00:16:23,816 --> 00:16:26,646
Nie mówię, że nie wierzę w te oskarżenia.

270
00:16:26,735 --> 00:16:28,445
Powiedzmy, że są prawdziwe.

271
00:16:29,530 --> 00:16:34,700
Pracował jako dyrygent
w Metropolitan Opera.

272
00:16:34,785 --> 00:16:36,285
Zwolnili go.

273
00:16:36,787 --> 00:16:37,957
Rozumiem.

274
00:16:38,038 --> 00:16:40,788
Ale nie musieli usuwać jego nagrań.

275
00:16:41,375 --> 00:16:42,285
Po co?

276
00:16:42,918 --> 00:16:44,628
Nie pojmuję tego.

277
00:16:44,712 --> 00:16:48,092
Nie chcieli,
by czerpał z tego jakieś korzyści?

278
00:16:48,173 --> 00:16:49,513
Nadal są świetne.

279
00:16:50,009 --> 00:16:51,799
To wspaniały artysta.

280
00:16:53,345 --> 00:16:58,635
Należy zwalniać ludzi,
jeśli dopuścili się strasznych rzeczy,

281
00:16:58,726 --> 00:17:01,226
zwłaszcza takich, o które go oskarżano.

282
00:17:01,311 --> 00:17:04,481
Ale nieczytanie ich książek

283
00:17:04,565 --> 00:17:07,105
czy niesłuchanie ich muzyki

284
00:17:07,192 --> 00:17:08,152
wydaje mi się…

285
00:17:09,486 --> 00:17:10,646
bez sensu.

286
00:17:12,072 --> 00:17:14,032
Teraz ludzie mówią:

287
00:17:14,116 --> 00:17:17,326
„Nie możesz słuchać tych nagrań
bez myślenia o tym”.

288
00:17:17,411 --> 00:17:19,201
„Ty nie możesz, ale ja tak”.

289
00:17:24,251 --> 00:17:26,841
Gdy miałam siedem czy osiem lat,

290
00:17:26,920 --> 00:17:29,130
mama kupiła mi tę książkę.

291
00:17:29,214 --> 00:17:31,514
Zatytułowaną Sześć Małych Kucharzy.

292
00:17:32,092 --> 00:17:35,552
Nie mogłam uwierzyć,
że będzie do mnie należała.

293
00:17:36,221 --> 00:17:38,271
Nadal jestem w szoku.

294
00:17:38,766 --> 00:17:42,226
Bo jak widzicie, jest bardzo piękna.

295
00:17:42,311 --> 00:17:45,861
Poza tym wydano ją chyba w 1900 roku.

296
00:17:46,440 --> 00:17:50,740
Nie mogłam uwierzyć, że posiadam coś,
co wyglądało na tak ważne.

297
00:17:51,403 --> 00:17:54,203
Książka wydawała mi się ważna,

298
00:17:54,281 --> 00:17:57,531
bo przypominała
obiekt z muzeum czy biblioteki.

299
00:17:58,494 --> 00:18:02,084
Uwielbiam tę książkę
i gdyby coś jej się stało,

300
00:18:02,164 --> 00:18:04,424
z żałości pękłoby mi serce.

301
00:18:05,209 --> 00:18:07,289
Książka jest w znakomitym stanie,

302
00:18:07,377 --> 00:18:08,997
a należała do siedmiolatki.

303
00:18:09,088 --> 00:18:12,588
Tak ostrożnie obchodziłam się z książkami.

304
00:18:12,674 --> 00:18:15,344
Pamiętam, że gdy byłam w tym wieku,

305
00:18:15,886 --> 00:18:18,676
czytałam książkę o Nancy Drew
i ją upuściłam.

306
00:18:18,764 --> 00:18:20,854
Podniosłam ją i pocałowałam.

307
00:18:21,558 --> 00:18:23,188
Mama zapytała, co robię.

308
00:18:23,685 --> 00:18:26,555
Odparłam, że upuszczoną książkę
należy pocałować.

309
00:18:27,314 --> 00:18:29,024
„Kto ci to powiedział?”

310
00:18:29,608 --> 00:18:31,608
„Tak mówili nam w synagodze.

311
00:18:32,111 --> 00:18:36,161
Że jeśli upuścisz modlitewnik,
musisz go pocałować”.

312
00:18:36,240 --> 00:18:38,200
Mama na to: „Tak, ale nie każdą”.

313
00:18:42,788 --> 00:18:46,578
Pierwsze rzeczy
pisałaś dla magazynu Interview,

314
00:18:46,667 --> 00:18:48,537
a potem przez jakiś czas…

315
00:18:48,627 --> 00:18:51,167
Rubryka nazywała się Relacja z nabrzeża…

316
00:18:51,255 --> 00:18:54,965
Nie, moja pierwsza rubryka
nazywała się Najlepsze z najgorszych.

317
00:18:55,050 --> 00:18:56,720
Zawierała recenzje filmowe.

318
00:18:56,802 --> 00:18:59,562
Ale recenzowałam
tylko filmy niskobudżetowe,

319
00:18:59,638 --> 00:19:03,178
produkowane głównie
przez American International Pictures,

320
00:19:03,267 --> 00:19:06,767
która specjalizowała się
w gatunku filmowym, który kochałam.

321
00:19:06,854 --> 00:19:09,314
Wyświetlali filmy w Nowym Jorku.

322
00:19:09,398 --> 00:19:12,778
Chodziłam na projekcje.
Pisałam tę rubrykę przez parę lat.

323
00:19:12,860 --> 00:19:15,530
Potem pisałam rubrykę Relacje z nabrzeża.

324
00:19:16,363 --> 00:19:19,873
Była bardziej wszechstronna.
Pisałam o wszystkim.

325
00:19:20,450 --> 00:19:22,910
- Mówiłem ci, że mam tę książkę.
- Jaką?

326
00:19:22,995 --> 00:19:25,535
Wszystko, co pisałaś
dla Interview z lat 70.

327
00:19:25,622 --> 00:19:28,292
- Są tam moje recenzje filmowe.
- Zgadza się.

328
00:19:28,375 --> 00:19:31,165
- Najlepsze z najgorszych.
- Właśnie.

329
00:19:31,253 --> 00:19:33,513
- Pamiętasz filmy AIP?
- Tak.

330
00:19:33,589 --> 00:19:35,549
Nie pokazywali ich w Nowym Jorku.

331
00:19:35,632 --> 00:19:37,802
Może na 42. Ulicy.

332
00:19:37,885 --> 00:19:40,465
Pokazywali je
właścicielom kin dla zmotoryzowanych.

333
00:19:41,346 --> 00:19:44,636
Bo w nich je najczęściej wyświetlano.

334
00:19:44,725 --> 00:19:46,845
Organizowali projekcje na Broadwayu.

335
00:19:46,935 --> 00:19:49,515
- Pamiętasz salę?
- Była wspaniała.

336
00:19:49,605 --> 00:19:53,275
- Ale brudna.
- Dostałam się na listę AIP.

337
00:19:53,358 --> 00:19:57,278
Żeby móc oglądać te filmy.
A potem zaczęłam pisać głównie o nich.

338
00:19:58,864 --> 00:20:01,034
Bo pisanie o nich było fajniejsze.

339
00:20:01,116 --> 00:20:03,696
Nie chciałam być krytykiem.

340
00:20:03,785 --> 00:20:07,075
Chciałam pisać o czymś zabawnym.

341
00:20:07,164 --> 00:20:09,084
- One były.
- Były niewiarygodne.

342
00:20:09,166 --> 00:20:11,076
Nakręciłeś jeden z tych filmów.

343
00:20:11,627 --> 00:20:13,497
- Wagon towarowy Bertha.
- Pisałam o nim.

344
00:20:13,587 --> 00:20:14,797
- Widziałeś?
- Nie.

345
00:20:14,880 --> 00:20:17,930
Pamiętam,
bo gdy dowiedziałam się ostatnio,

346
00:20:18,008 --> 00:20:21,798
że robiłeś ten film,
przypomniało mi się, że go recenzowałam.

347
00:20:21,887 --> 00:20:23,597
Nie wiedziałam, że jest twój.

348
00:20:24,181 --> 00:20:25,021
Tak?

349
00:20:25,098 --> 00:20:28,808
Opowie pani o tym,
jak pisała dla magazynu Andy’ego Warhola?

350
00:20:29,770 --> 00:20:34,020
Nie wiem, co powiedzieć.
To było dawno temu.

351
00:20:34,608 --> 00:20:38,198
Byłam młoda, gdy zaczęłam
pisać dla Interview. Miałam 20 lat.

352
00:20:38,779 --> 00:20:43,159
Pisałam dla Interview przez 11 lat.

353
00:20:43,242 --> 00:20:44,742
Przez bardzo długi okres.

354
00:20:44,826 --> 00:20:47,576
Nigdy nie dogadywałam się z Andym.

355
00:20:48,956 --> 00:20:50,246
A Andy ze mną.

356
00:20:51,792 --> 00:20:53,792
Od śmierci lepiej mu się wiedzie.

357
00:20:58,048 --> 00:21:02,298
Skąd to wiem? Bo sprzedałam jego dzieła
dwa tygodnie przed jego śmiercią.

358
00:21:05,347 --> 00:21:08,557
Sprzedałam je,
żeby zapłacić za mieszkanie.

359
00:21:10,102 --> 00:21:13,112
Nie mam żyłki nie tylko do nieruchomości.

360
00:21:15,190 --> 00:21:17,940
I szczerze mówiąc,
chyba dlatego Andy zmarł.

361
00:21:20,195 --> 00:21:21,565
Na pewno pomyślał:

362
00:21:22,489 --> 00:21:23,569
„Oho!”.

363
00:21:24,199 --> 00:21:26,029
Jak tylko zmarł, ceny wzrosły.

364
00:21:31,957 --> 00:21:36,627
Jeśli chodzi o zmiany w Nowym Jorku,
nie ma nic bardziej symbolicznego

365
00:21:36,712 --> 00:21:38,762
niż fakt, że to, co kiedyś było

366
00:21:38,839 --> 00:21:44,969
całodobowym, wielkim kioskiem z gazetami
na placu Columbus Circle

367
00:21:45,053 --> 00:21:46,763
jest teraz wypożyczalnią rowerów.

368
00:21:50,767 --> 00:21:53,307
Wygląd Nowego Jorku
całkowicie się zmienił.

369
00:21:53,395 --> 00:21:56,895
Nowy Jork był kiedyś zalany gazetami.

370
00:21:57,899 --> 00:21:59,859
Były w rynsztokach i śmietnikach.

371
00:21:59,943 --> 00:22:03,493
Pamiętasz kiosk na Times Square,
który miał wszystkie gazety?

372
00:22:03,572 --> 00:22:06,532
Walały się po mieście,
bo ludzie je wyrzucali.

373
00:22:06,616 --> 00:22:09,156
Ludzie codziennie wyrzucali miliony gazet.

374
00:22:09,244 --> 00:22:10,414
Były w rynsztokach.

375
00:22:10,495 --> 00:22:12,905
Kosze były ich pełne.

376
00:22:12,998 --> 00:22:16,288
Leżały na siedzeniach w metrze.
I na podłodze.

377
00:22:16,376 --> 00:22:19,666
Teraz rzadko widzisz ludzi
czytających w metrze gazety.

378
00:22:19,755 --> 00:22:22,005
A kiedyś to było najważniejsze.

379
00:22:22,090 --> 00:22:25,050
Ale widzisz ludzi
czytających w metrze książki.

380
00:22:25,552 --> 00:22:29,222
Może nie miliony,
ale niektórzy nadal to robią,

381
00:22:29,306 --> 00:22:30,966
głównie młodzi.

382
00:22:31,058 --> 00:22:33,638
Większość z nich jest po dwudziestce.

383
00:22:33,727 --> 00:22:37,227
Zapytałam mojego redaktora,
który ma dzieci w tym wieku,

384
00:22:37,314 --> 00:22:41,534
czy jego dzieci
czytają książki na Kindle’u.

385
00:22:41,610 --> 00:22:44,490
Powiedział, że czytają normalne książki

386
00:22:44,571 --> 00:22:47,201
i że ludzie, którzy czytają je na…

387
00:22:47,282 --> 00:22:49,492
Jest coś jeszcze oprócz Kindle’a.

388
00:22:50,327 --> 00:22:53,747
Mówił, że ci ludzie
są po czterdziestce czy pięćdziesiątce.

389
00:22:53,830 --> 00:22:56,250
Nie zawsze mogę zobaczyć…

390
00:22:56,333 --> 00:22:59,003
Zawsze próbuję dojrzeć, co ludzie czytają.

391
00:22:59,086 --> 00:23:00,706
To dla mnie bardzo ważne.

392
00:23:01,421 --> 00:23:02,631
Co czytasz?

393
00:23:03,840 --> 00:23:05,300
Ale każda książka…

394
00:23:06,051 --> 00:23:09,351
nawet gdy jest beznadziejna –
książka to książka.

395
00:23:11,056 --> 00:23:12,216
Śmiało, czytaj.

396
00:23:26,405 --> 00:23:28,985
Cześć. Kupujecie tu książki?

397
00:23:29,741 --> 00:23:31,411
- W tym kiosku? Nie.
- Nie.

398
00:23:32,119 --> 00:23:35,619
Myślisz, że to w porządku
przynosić książki na Times Square?

399
00:23:35,705 --> 00:23:37,455
To nie fair wobec książek.

400
00:23:37,541 --> 00:23:38,581
No tak.

401
00:23:39,418 --> 00:23:41,248
Nie mają nic do powiedzenia.

402
00:23:41,336 --> 00:23:42,496
To krzywdzące.

403
00:23:43,213 --> 00:23:46,633
Jeśli nie sprzedajecie tu książek,
to po co tu stoicie?

404
00:23:46,716 --> 00:23:48,176
Sprzedajecie koszulki?

405
00:23:48,260 --> 00:23:50,640
Sprzedajemy dużo toreb. Książki też.

406
00:23:50,720 --> 00:23:51,560
Tak.

407
00:23:52,347 --> 00:23:55,307
To świetna książka.
Cały czas kupuję ją dla dzieci.

408
00:23:55,392 --> 00:23:56,602
Naprawdę dobra.

409
00:23:59,062 --> 00:24:02,022
Panie i panowie, powitajcie Fran Lebowitz!

410
00:24:05,861 --> 00:24:08,281
Która książka była pierwsza?

411
00:24:08,363 --> 00:24:10,743
- Życie w metropolii.
- Potem Nauka o społeczeństwie.

412
00:24:10,824 --> 00:24:14,834
Obie są niezwykle zabawnymi
zbiorami esejów humorystycznych.

413
00:24:14,911 --> 00:24:19,251
Ile razy wznawiano wydanie?

414
00:24:19,833 --> 00:24:22,843
- Cztery, pięć razy w różnych formatach.
- Serio?

415
00:24:22,919 --> 00:24:25,919
- A teraz pierwsza książka dla dzieci?
- Tak.

416
00:24:26,006 --> 00:24:28,336
Napiszesz w końcu coś nowego?

417
00:24:28,425 --> 00:24:29,885
- Napisałam.
- O pandzie?

418
00:24:29,968 --> 00:24:31,638
- Tak.
- Ale to dla dzieci.

419
00:24:31,720 --> 00:24:35,350
- Piszę powieść.
- Pisałaś ją już sześć lat temu.

420
00:24:35,432 --> 00:24:36,562
Nie.

421
00:24:36,641 --> 00:24:40,101
Miałam ją pisać,
ale wzięłam dziesięć lat wolnego na fochy.

422
00:24:42,189 --> 00:24:44,149
- Dziesięć lat na fochy?
- Tak.

423
00:24:45,066 --> 00:24:48,606
Czy udało ci się
osiągnąć to, co zamierzałaś?

424
00:24:48,695 --> 00:24:50,195
Fochy prawie mi przeszły.

425
00:24:50,280 --> 00:24:52,910
- Czy cierpisz na…
- Tak.

426
00:24:58,747 --> 00:25:02,327
Nowojorska Biblioteka Publiczna
ma magnes z twoim cytatem.

427
00:25:03,001 --> 00:25:04,591
- Połową cytatu.
- Tak.

428
00:25:05,295 --> 00:25:10,295
Brzmi: „Pomyśl, zanim przemówisz.
Poczytaj, zanim pomyślisz”. A reszta?

429
00:25:10,383 --> 00:25:13,353
Reszta, o ile dobrze pamiętam,
bo cytat jest stary…

430
00:25:13,428 --> 00:25:15,468
Napisałam to dla Newsweeka w ’78.

431
00:25:15,555 --> 00:25:18,475
POMYŚL, ZANIM PRZEMÓWISZ.
POCZYTAJ, ZANIM POMYŚLISZ.

432
00:25:18,558 --> 00:25:22,978
Newsweek w 1978 roku
był bardzo ważną publikacją.

433
00:25:23,063 --> 00:25:26,483
Na ostatniej stronie
zawsze widniał artykuł Moja kolej,

434
00:25:27,108 --> 00:25:31,028
który pisały różne osobistości.

435
00:25:31,112 --> 00:25:34,202
Zaprosili mnie,
gdy wyszła moja pierwsza książka.

436
00:25:34,282 --> 00:25:36,202
Rodzice nie mogli w to uwierzyć.

437
00:25:36,284 --> 00:25:39,294
Dziwili się: „Ciebie o to poprosili?”.

438
00:25:41,039 --> 00:25:44,629
Rodzice kupowali Newsweeka,
bo wielu Żydów nie kupowało Time.

439
00:25:45,919 --> 00:25:51,089
Time należał do Henry’ego Luce’a,
znanego antysemity.

440
00:25:51,591 --> 00:25:55,431
Kupowali magazyn Life,
bo nie zauważyli, że też do niego należał.

441
00:25:55,512 --> 00:25:57,012
Ale mieli Newsweeka.

442
00:25:57,097 --> 00:26:00,097
Powiedziałam więc,
że napiszę artykuł dla Newsweeka.

443
00:26:00,183 --> 00:26:01,603
„O czym ty mówisz? Ty?”

444
00:26:02,394 --> 00:26:04,104
Nie mogli tego ogarnąć.

445
00:26:06,022 --> 00:26:10,742
Napisałam wskazówki dla nastolatków.

446
00:26:11,570 --> 00:26:13,820
Różne rzeczy, które powinni robić.

447
00:26:15,073 --> 00:26:17,413
Oryginalny cytat brzmiał…

448
00:26:19,786 --> 00:26:22,576
„Pomyśl, zanim przemówisz.
Poczytaj, zanim pomyślisz.

449
00:26:22,664 --> 00:26:26,334
W ten sposób pomyślisz o czymś,
czego sam nie wymyśliłeś –

450
00:26:26,418 --> 00:26:30,008
rozważny krok w każdym wieku,
a zwłaszcza, gdy masz 17 lat,

451
00:26:30,088 --> 00:26:33,298
kiedy to często
dochodzi się do irytujących wniosków”.

452
00:26:35,176 --> 00:26:38,136
PAMIĘCI TONI MORRISON

453
00:26:50,191 --> 00:26:52,821
To miejsce, tak zwany Klub Graczy,

454
00:26:52,902 --> 00:26:56,662
został nabyty przez Edwina Bootha,
który był aktorem.

455
00:26:56,740 --> 00:26:59,490
Założył tu Klub Graczy.

456
00:26:59,576 --> 00:27:02,786
A gdy zmarł,
zostawił budynek Klubowi Graczy.

457
00:27:03,622 --> 00:27:05,672
Ale jego bratem…

458
00:27:06,791 --> 00:27:08,541
był John Wilkes Booth.

459
00:27:09,210 --> 00:27:11,630
Jego brat zabił Abrahama Lincolna.

460
00:27:12,547 --> 00:27:15,967
Na górze znajduje się list…

461
00:27:16,051 --> 00:27:18,721
Nie oryginał, lecz kopia listu,

462
00:27:18,803 --> 00:27:21,513
który napisał do gazety.

463
00:27:21,598 --> 00:27:24,308
Zaadresował go do współobywateli.

464
00:27:24,392 --> 00:27:26,902
Edwin przeprasza w nim za brata.

465
00:27:26,978 --> 00:27:29,688
Czytałam ten list i pomyślałam sobie,

466
00:27:29,773 --> 00:27:32,783
że znam wielu ludzi,
którzy narzekają na rodzeństwo.

467
00:27:32,859 --> 00:27:36,029
Prawie każdy,
kto ma rodzeństwo, narzeka na nie.

468
00:27:36,112 --> 00:27:38,662
Ale po przeczytaniu listu dotarło do mnie,

469
00:27:39,407 --> 00:27:41,487
że nieważne, jakie masz rodzeństwo…

470
00:27:42,118 --> 00:27:46,618
Możesz psioczyć:
„Mój brat nigdy nie oddaje mi pieniędzy”

471
00:27:46,706 --> 00:27:49,416
albo „Moja siostra plotkuje”…

472
00:27:49,501 --> 00:27:52,301
Ale zawsze możesz się pocieszyć:

473
00:27:52,379 --> 00:27:54,919
„Przynajmniej mój brat
nie zabił Lincolna”.

474
00:28:00,053 --> 00:28:04,563
Edwin Booth z pewnością słuchał
narzekań przyjaciół na rodzeństwo,

475
00:28:04,641 --> 00:28:06,391
póki jego brat nie zabił Lincolna.

476
00:28:06,476 --> 00:28:10,856
Potem, gdy jakaś osoba zaczynała mówić:
„Mój brat pożyczył…”,

477
00:28:10,939 --> 00:28:14,189
ludzie ją szturchali:
„Cicho. Jego brat zabił Lincolna.

478
00:28:14,275 --> 00:28:15,605
Nie poruszajmy tego”.

479
00:28:15,694 --> 00:28:20,624
Więc zawsze są ludzie,
którzy mają większe problemy niż my.

480
00:28:22,659 --> 00:28:23,869
- Dobra.
- To koniec?

481
00:28:23,952 --> 00:28:24,832
Tak.

482
00:28:25,578 --> 00:28:28,578
Dalej, kręć.

483
00:28:30,333 --> 00:28:31,463
Idź dalej.

484
00:28:32,419 --> 00:28:33,459
Na lewo.

485
00:28:34,462 --> 00:28:35,302
Tak.

486
00:28:35,755 --> 00:28:36,755
Kolejny most.

487
00:28:39,259 --> 00:28:40,389
Dałaś radę.

488
00:28:41,094 --> 00:28:44,934
Co z gościem, który chciał
poprowadzić autostradę przez Manhattan?

489
00:28:45,014 --> 00:28:48,314
Robert Moses, który to zbudował.
To był jego pomysł.

490
00:28:48,435 --> 00:28:49,265
To wszystko.

491
00:28:49,352 --> 00:28:51,902
Robert Moses
powinien zostać przy modelach.

492
00:28:52,564 --> 00:28:56,694
Nie wiedząc o tym, sprawdził się
najlepiej jako miniaturzysta.

493
00:28:58,278 --> 00:29:00,488
Nie widziałam tego na wystawie.

494
00:29:01,197 --> 00:29:04,827
Wystawa światowa
była tak pełna niesłychanych atrakcji,

495
00:29:04,909 --> 00:29:07,909
że kto miałby czas na coś takiego?

496
00:29:08,413 --> 00:29:10,713
Nie wierzę, że nadal tu jest.

497
00:29:16,379 --> 00:29:18,049
No dobrze.

498
00:29:53,875 --> 00:29:56,745
Napisy: Monika Bartz