1
00:00:06,006 --> 00:00:07,966
EEN NETFLIX ORIGINAL-DOCUMENTAIRESERIE

2
00:00:11,845 --> 00:00:14,005
Wie je ook bent,
je hebt alleen jouw leven.

3
00:00:14,097 --> 00:00:17,097
Maar in boeken heb je tig levens.
En tig dingen.

4
00:00:17,183 --> 00:00:20,273
Voor mij is het een vorm
van ontzettend rijk zijn.

5
00:00:20,353 --> 00:00:22,273
Misschien gaf ik daarom nooit om geld.

6
00:00:22,355 --> 00:00:25,185
Want zodra je kunt lezen,
ben je enorm rijk.

7
00:00:25,275 --> 00:00:28,235
Ik bedoel,
zo rijk dat als je altijd leest…

8
00:00:28,319 --> 00:00:30,779
…je geen tijd hebt te denken
aan iets nietigs als geld…

9
00:00:30,864 --> 00:00:32,164
…terwijl lezen enorm is.

10
00:00:35,660 --> 00:00:39,080
Is er volgens jou
een verstikkende politieke correctheid?

11
00:00:39,164 --> 00:00:43,254
Ze wil weten of er
een verstikkende politieke correctheid is.

12
00:00:43,334 --> 00:00:45,844
En mijn antwoord is
dat ik goed kan ademen.

13
00:01:25,627 --> 00:01:26,797
Waar zit ik?

14
00:01:26,878 --> 00:01:30,088
We gaan nu van tafel naar tafel.
Jij kiest een tafel.

15
00:01:30,173 --> 00:01:32,013
Kijk waar je het beste zit.

16
00:01:32,926 --> 00:01:35,346
Zet het hier. Hoe is dat?
-Prima.

17
00:01:36,721 --> 00:01:38,261
Maar 't eten is vreselijk.

18
00:01:40,141 --> 00:01:45,691
BIBLIOTHEEKDIENSTEN

19
00:01:45,772 --> 00:01:48,862
Lezen is een voorliefde.
Dat geloof ik over lezen.

20
00:01:48,942 --> 00:01:50,192
Het draait om smaak.

21
00:01:50,276 --> 00:01:55,816
Als je opgroeit in een omgeving
waar boeken beschikbaar zijn…

22
00:01:55,907 --> 00:01:59,077
…omdat je ze thuis hebt,
iemand je naar de bieb brengt…

23
00:01:59,160 --> 00:02:01,250
…of er een schoolbibliotheek is…

24
00:02:01,329 --> 00:02:05,789
…zullen sommigen het fijn vinden
om te lezen en sommigen niet.

25
00:02:05,875 --> 00:02:08,625
Ik geloof echt
dat 't gewoon van smaak afhangt.

26
00:02:08,711 --> 00:02:13,011
Toen ik leerde lezen,
vond ik het ongelooflijk.

27
00:02:13,508 --> 00:02:14,878
De wereld werd…

28
00:02:15,552 --> 00:02:18,642
Ervoor was ik best gelukkig.
Ik had een fijne jeugd.

29
00:02:18,721 --> 00:02:24,351
Maar lezen was…
Mijn wereld werd een miljard keer groter.

30
00:02:24,435 --> 00:02:28,305
Dat was vroeger het punt van lezen.
Nu niet meer.

31
00:02:28,398 --> 00:02:34,648
Nu zeggen mensen altijd:
'Er zijn geen boeken over mensen zoals ik.

32
00:02:34,737 --> 00:02:37,907
Ik zie mezelf niet in het boek.'
Ik denk altijd:

33
00:02:37,991 --> 00:02:41,081
zie ik mezelf in dit boek?
En ik denk altijd: nee.

34
00:02:41,161 --> 00:02:45,421
Ik bedoel, een boek hoort geen spiegel
te zijn. Het moet een deur zijn.

35
00:02:46,583 --> 00:02:50,303
Vind ik. Het kwam nooit in me op
mezelf in een boek te zien.

36
00:02:50,378 --> 00:02:52,298
Daar heb ik nooit aan gedacht.

37
00:02:54,090 --> 00:02:56,510
Zelfs als kind dacht ik er nooit aan.

38
00:02:56,593 --> 00:02:58,893
Zodra ik leerde lezen, hield ik ervan.

39
00:02:59,512 --> 00:03:03,982
Er was vroeger een denkbeeldige figuur
die 'de doorsnee lezer' werd genoemd.

40
00:03:05,268 --> 00:03:08,608
Wat gebeurde daarmee?
-Die is nu de doorsnee schrijver.

41
00:03:10,315 --> 00:03:11,265
Vind je niet?

42
00:03:11,816 --> 00:03:14,856
Ik denk dat mensen
meer open stonden voor boeken.

43
00:03:14,944 --> 00:03:17,664
Denk je dat dat zo is?
Op een echte manier.

44
00:03:19,741 --> 00:03:22,291
Ja, ik denk dat ze het niet erg vonden…

45
00:03:22,827 --> 00:03:26,207
…en misschien zochten ze een alternatieve…

46
00:03:27,165 --> 00:03:30,125
…wereld of universum
of verbeeldingskracht.

47
00:03:30,210 --> 00:03:35,260
Maar je hebt dit al eerder gezegd
en het is waarachtiger dan ik dacht.

48
00:03:36,257 --> 00:03:42,097
Veel lezers zijn op zoek
naar een replica van hun leven.

49
00:03:42,180 --> 00:03:43,180
Ja, zichzelf.

50
00:03:43,264 --> 00:03:45,814
Ik denk dat de lezer
op een bepaalde manier…

51
00:03:45,892 --> 00:03:48,772
Ik ben de lezer
van de boeken die ik schrijf.

52
00:03:48,853 --> 00:03:52,523
Jij wel, maar de andere lezers niet.
Dat probeer ik te zeggen.

53
00:03:53,524 --> 00:03:55,614
Je andere lezers zijn jou niet.

54
00:03:56,277 --> 00:03:57,397
Jawel.

55
00:03:58,655 --> 00:04:04,325
Je zegt 'wij'. Dat heb je me ooit verteld:
'Fran, als je schrijft, zeg je 'jij'.'

56
00:04:04,869 --> 00:04:07,289
Ik gaf je een tekst van me.
Je suggestie was:

57
00:04:07,372 --> 00:04:11,382
'Je zegt 'jij',
maar je moet niet 'jij' zeggen.

58
00:04:11,459 --> 00:04:14,709
Je moet 'wij' zeggen.'
En ik zei: 'Waarom?'

59
00:04:14,796 --> 00:04:16,916
Je zei: 'Dat nodigt de lezer uit.'

60
00:04:17,006 --> 00:04:19,506
Ik zei: 'Maar dat wil ik niet.'

61
00:04:20,760 --> 00:04:24,350
Ik zei: 'Ik bedoel 'jou'.'

62
00:04:25,682 --> 00:04:27,602
Ik zei: 'Ik ben geen gastvrouw.'

63
00:04:31,729 --> 00:04:34,229
'Ik ben geen gastvrouw. Ik ben aanklager.'

64
00:04:35,900 --> 00:04:38,700
En jij bent gastvrouw.
Je wilt ze binnenvragen.

65
00:04:38,778 --> 00:04:40,278
Ja.
-Ja.

66
00:04:40,363 --> 00:04:44,413
Ik doe mijn best. Kom binnen.
Weet je wel? Kom op.

67
00:04:55,253 --> 00:04:58,343
Onlangs kocht ik
een stenografie-woordenboek.

68
00:04:59,215 --> 00:05:02,175
Als ik een bepaald soort boek zie,
koop ik het als het kan.

69
00:05:02,260 --> 00:05:05,600
En van woordenboeken heb ik er tientallen.

70
00:05:06,347 --> 00:05:08,177
Ik had nooit steno-woordenboeken gezien.

71
00:05:08,266 --> 00:05:12,396
Dus ik kocht het niet omdat ik steno ken,
maar omdat ik er geen heb.

72
00:05:12,478 --> 00:05:15,568
Soms ben je hier,
en dit is ook zo bij de Strand…

73
00:05:15,648 --> 00:05:18,858
…waar ze oude boeken kopen en uitpakken…

74
00:05:18,943 --> 00:05:21,573
In beide winkels, deze en de Strand…

75
00:05:21,654 --> 00:05:24,374
…als ik vraag hoeveel 't boek kost,
zegt men:

76
00:05:24,449 --> 00:05:27,699
'Waar vond je dit? Je mag niet…'
'Ik kroop onder die tafel.'

77
00:05:27,785 --> 00:05:30,155
'Je mag daar niet heen.'

78
00:05:30,246 --> 00:05:33,956
Maar toen ik het steno-woordenboek vond
en naar de kassa bracht…

79
00:05:34,042 --> 00:05:36,962
…zei de vrouw:
'Ik dacht al dat je dit zou kopen.'

80
00:05:37,628 --> 00:05:41,378
In een boekwinkel zijn is heel anders
dan een boek bestellen.

81
00:05:41,883 --> 00:05:46,683
Ik heb geen computer, maar ik vraag
een vriend: 'Kun je dit online bestellen?'

82
00:05:46,763 --> 00:05:49,353
Maar ik moet het boek kennen,
wat niet hetzelfde is.

83
00:05:49,432 --> 00:05:53,142
In een boekwinkel denk je:
wat is dit? Wat is dat?

84
00:05:53,227 --> 00:05:54,767
Je vindt dingen.

85
00:05:54,854 --> 00:05:59,324
Ik herinner me al die tweedehands
boekwinkels aan Fourth Avenue…

86
00:05:59,942 --> 00:06:02,822
En ze gingen vast
even lang mee als die jongens…

87
00:06:02,904 --> 00:06:06,034
…want ze verkochten je nooit een boek.
Dat deden ze niet.

88
00:06:06,115 --> 00:06:08,615
Stoffige jongens
die stoffige boeken lazen.

89
00:06:08,701 --> 00:06:12,751
Ze zaten daar. Je kwam binnen,
ze keken geïrriteerd op. Weet je wel?

90
00:06:12,830 --> 00:06:17,500
Je pakte dan een boek.
'Hoeveel kost deze?'

91
00:06:19,754 --> 00:06:23,304
Nu is er alleen de Strand
aan Fourth Avenue. Verder niks meer.

92
00:06:24,884 --> 00:06:28,974
Dit gebouw is een stijfkop
vanuit het oogpunt van… Een spijkerhuis.

93
00:06:29,472 --> 00:06:32,392
Ik weet dat ze
de eigenaars van dit gebouw…

94
00:06:32,475 --> 00:06:35,185
…en van de boekhandel,
een enorm bedrag boden.

95
00:06:35,269 --> 00:06:36,649
Miljoenen dollars.

96
00:06:37,146 --> 00:06:39,646
Je verdient geen miljoenen
met boekverkoop…

97
00:06:39,732 --> 00:06:42,072
…zelfs niet als je in 1925 begon.

98
00:06:42,151 --> 00:06:43,821
En ze weigerden te verkopen.

99
00:06:44,779 --> 00:06:47,619
Een boekwinkel bezitten
is geen weg naar rijkdom.

100
00:06:47,698 --> 00:06:51,488
Dus mensen hadden een boekwinkel
omdat ze van boeken hielden.

101
00:06:51,577 --> 00:06:54,657
En dus had elke boekwinkel
een bepaalde gevoeligheid.

102
00:06:54,747 --> 00:06:56,707
Je had boekwinkels die je moest kennen.

103
00:06:56,791 --> 00:06:59,001
Niet omdat ze illegaal waren…

104
00:06:59,085 --> 00:07:02,045
…maar omdat
ze op de vijfde verdieping waren.

105
00:07:02,130 --> 00:07:06,180
Iemand zei: 'Op de vijfde verdieping
van dat gebouw aan 12th Street…

106
00:07:06,259 --> 00:07:08,259
…is een communistische boekwinkel.'

107
00:07:08,761 --> 00:07:13,521
Dit was nooit een lucratieve handel…

108
00:07:13,599 --> 00:07:15,439
…en ik was nooit communist…

109
00:07:15,518 --> 00:07:18,268
…maar ik dacht:
ik wil die boeken bekijken.

110
00:07:18,354 --> 00:07:20,864
Ik kocht er wat
omdat ik geen communistische boeken had.

111
00:07:20,940 --> 00:07:23,690
Ik dacht:
ik heb geen communistische boeken thuis.

112
00:07:23,776 --> 00:07:24,776
Dan las ik ze.

113
00:07:25,653 --> 00:07:28,453
Daarom slaagde het communisme niet.
Geen goede schrijvers.

114
00:07:36,497 --> 00:07:41,207
INFORMATIE IS LICHT. INFORMATIE,
OP ZICHZELF, OVER WAT DAN OOK, IS LICHT.

115
00:07:47,967 --> 00:07:51,097
BOEKEN ZIJN DE GEKOESTERDE RIJKDOM
VAN DE WERELD…

116
00:07:51,179 --> 00:07:55,019
…EN DE GESCHIKTE ERFENIS
VAN GENERATIES EN NATIES.

117
00:07:55,099 --> 00:07:59,019
HET UNIVERSUM IS GEMAAKT VAN VERHALEN,
NIET VAN ATOMEN.

118
00:08:13,326 --> 00:08:15,696
Mensen moeten nog boeken hebben.
Je kunt…

119
00:08:15,786 --> 00:08:18,366
Eén ding over boeken:
je kunt ze niet meer weggeven.

120
00:08:19,582 --> 00:08:21,922
Ik nam altijd elk jaar m'n boeken door…

121
00:08:22,001 --> 00:08:24,751
…degene die ik niet hoefde.
Iedereen wilde ze.

122
00:08:24,837 --> 00:08:28,757
Elke school, elke schoolbibliotheek.

123
00:08:28,841 --> 00:08:32,301
Nu neemt niemand ze meer aan,
want ze nemen ruimte in.

124
00:08:32,386 --> 00:08:38,726
Ik ben absoluut niet in staat
een boek weg te gooien.

125
00:08:38,809 --> 00:08:43,399
Ik kan geen boek weggooien. Voor mij
is het alsof je een mens weggooit.

126
00:08:43,481 --> 00:08:47,571
Ik bedoel… Er zijn veel meer mensen
die ik liever weggooi.

127
00:08:47,652 --> 00:08:51,492
Voor mij komt een boek het dichtst
in de buurt van een mens…

128
00:08:51,572 --> 00:08:53,872
…dus kan ik ze niet weggooien.

129
00:08:53,950 --> 00:08:59,830
Ik zie soms een boek in de vuilnisbak
en dat is vreselijk.

130
00:08:59,914 --> 00:09:03,674
Zelfs een criticus die slecht
over je schreef, kan ik niet weggeven.

131
00:09:03,751 --> 00:09:06,961
Ook al is het troep
dat nooit een boek had moeten zijn…

132
00:09:07,046 --> 00:09:10,126
…die krijg ik ook,
en die stapelen zich op.

133
00:09:10,216 --> 00:09:13,886
Dus iedereen die langskomt
kijkt altijd en ik zeg altijd…

134
00:09:13,970 --> 00:09:17,930
…bij bepaalde stapels boeken:
'Neem mee. Alle die je wilt.'

135
00:09:18,015 --> 00:09:20,685
'Dit lijkt interessant.'
Ik denk: nee, maar neem mee.

136
00:09:20,768 --> 00:09:25,108
Lees je veel nieuwe, jonge schrijvers?
Lees je veel?

137
00:09:25,189 --> 00:09:28,189
Ja. Ik lees veel.
Mijn voornaamste bezigheid is lezen.

138
00:09:28,276 --> 00:09:29,896
Ik ben een boekenwurm.

139
00:09:29,986 --> 00:09:32,656
Hoe kom je op de boeken die je leest,
wetende…

140
00:09:32,738 --> 00:09:36,488
…dat zelfs als je alleen de goede neemt,
er meer zijn dan je kunt lezen.

141
00:09:36,576 --> 00:09:39,036
Ik heb altijd,
hoewel het steeds lastiger wordt…

142
00:09:39,120 --> 00:09:43,170
…veel oudere vrienden die zeggen:
'Wat? Heb je dit niet gelezen? '

143
00:09:43,249 --> 00:09:44,749
Zij noemen ze en ik lees ze.

144
00:09:44,834 --> 00:09:49,464
Ik keek ook altijd rond in boekwinkels,
maar die zijn er steeds minder.

145
00:09:49,547 --> 00:09:53,007
Ik denk er constant aan
en als iemand een boek aanbeveelt…

146
00:09:53,092 --> 00:09:56,052
…en ik denk dat dat boek goed is,
koop ik het.

147
00:09:56,137 --> 00:10:00,807
Als iemand me boeken aanbeveelt
en ik vind ze maar niks…

148
00:10:00,891 --> 00:10:03,691
…dan verwijt ik het degene
die ze aanbeveelt.

149
00:10:03,769 --> 00:10:08,149
Ik schreeuwde eens tegen iemand,
belde op en schreeuwde tegen hem…

150
00:10:08,232 --> 00:10:12,322
…omdat een citaat van hem stond
op een boek dat ik kocht.

151
00:10:12,403 --> 00:10:14,413
Ik was in een winkel. Kende het boek niet.

152
00:10:14,488 --> 00:10:16,988
Ik zie een citaat
van een geweldige auteur.

153
00:10:17,074 --> 00:10:18,284
Ik kocht het boek.

154
00:10:18,367 --> 00:10:21,247
Ik las het boek.
Het was een vreselijk boek.

155
00:10:21,329 --> 00:10:26,039
Ik heb hem gebeld. Ik zei: 'Wat is er
mis met jou? Ik heb dit net gelezen. '

156
00:10:26,125 --> 00:10:28,915
Hij zei: 'Tja, ik ken de schrijver.'

157
00:10:29,003 --> 00:10:33,133
Ik zei: 'De volgende keer dat je dit doet,
bel je mij eerst.

158
00:10:33,215 --> 00:10:37,175
Dan zeg je: "Mijn citaat staat
op een boek, maar geen goed boek."'

159
00:10:37,261 --> 00:10:42,851
Er zijn boeken,
vooral zeer aanbevolen boeken…

160
00:10:42,933 --> 00:10:45,523
…waarvan iedereen zegt: 'Wat een genie.'

161
00:10:45,603 --> 00:10:48,273
Dan koop ik het boek.
Ik geef toe aan de druk.

162
00:10:48,356 --> 00:10:51,436
Men vraagt: 'Was het niet super?
Heb je het gelezen?'

163
00:10:51,525 --> 00:10:54,105
Dan besef ik: 'Ik heb het deels gelezen.'

164
00:10:54,195 --> 00:10:55,565
'Wat? Vond je 't niks?'

165
00:10:55,655 --> 00:11:00,025
Ik zeg: 'Nee. Erger nog.
Ik vergat dat ik het aan het lezen was.'

166
00:11:00,117 --> 00:11:01,487
Dat is het allerergste.

167
00:11:01,577 --> 00:11:05,747
'Ik vergat dat ik het las' is veel erger
dan 'ik sloeg het boos dicht.'

168
00:11:05,831 --> 00:11:08,211
Ik sloeg het niet boos dicht.
Ik legde 't weg.

169
00:11:08,292 --> 00:11:10,922
De telefoon ging
of het was etenstijd of zo…

170
00:11:11,003 --> 00:11:14,133
…en in die periode
vergat ik dat ik het las.

171
00:11:16,008 --> 00:11:18,838
Is dit de genealogie-sectie?
-Dit is genealogie.

172
00:11:18,928 --> 00:11:21,718
Wanneer kwam je familie hier?
Er zijn meerdere boeken.

173
00:11:21,806 --> 00:11:23,466
Italians to America.

174
00:11:23,557 --> 00:11:25,977
1910. 1909.

175
00:11:26,060 --> 00:11:28,730
Nu weet ik niet meer waar ze waren.
Er waren…

176
00:11:28,813 --> 00:11:31,523
Hier zijn Noren.
-Wie interesseert dat?

177
00:11:32,108 --> 00:11:36,568
Mensen van onder de veertig
hebben geen spullen.

178
00:11:37,363 --> 00:11:39,323
Ze hebben niks. Geen boeken of platen.

179
00:11:39,407 --> 00:11:42,077
Ze hebben het op de machine.
Alles staat erop.

180
00:11:42,868 --> 00:11:45,828
Nee. Waar heb ik het gezien?

181
00:11:48,249 --> 00:11:51,129
Mayflower Families, 12 delen.

182
00:11:51,919 --> 00:11:54,379
Ik zag altijd een kleine boot voor me.

183
00:11:54,463 --> 00:11:57,303
Hij was heel klein.
-Met een paar WASPs erop.

184
00:11:58,008 --> 00:12:00,508
Daarom ging mijn familie vast niet mee.

185
00:12:00,594 --> 00:12:02,184
Ze dachten: te vol.

186
00:12:02,847 --> 00:12:05,847
Laten we een paar honderd jaar wachten…

187
00:12:05,933 --> 00:12:08,483
…en als tussendekpassagiers
naar New York gaan.'

188
00:12:09,979 --> 00:12:11,229
Hier. Hoe heb ik…

189
00:12:11,313 --> 00:12:12,863
Hier.
-Heb je de Italianen?

190
00:12:12,940 --> 00:12:15,440
Ja. Italians to America.

191
00:12:16,026 --> 00:12:18,606
Waar zit je?
-1893, 1895.

192
00:12:19,572 --> 00:12:22,832
Weet je in welke jaren ze kwamen?
-1910, zou ik zeggen.

193
00:12:23,325 --> 00:12:28,655
1903, 1904, '05.

194
00:12:29,665 --> 00:12:34,745
Ik ben bang dat je hier te kort geleden
kwam. Ze hebben het nog niet opgeschreven.

195
00:12:42,803 --> 00:12:45,773
Klaar. Ik hou van tafelspellen.

196
00:12:48,642 --> 00:12:53,772
Mag ik vragen, ik dacht dat u op zoek
was naar kwalen en besmettelijke ziektes.

197
00:12:55,733 --> 00:12:59,573
Helaas is het wetenschappelijk bewezen,
mevrouw…

198
00:12:59,653 --> 00:13:02,663
…dat gebrek aan intelligentie erfelijk is…

199
00:13:02,740 --> 00:13:05,240
…en dus in zekere zin besmettelijk.

200
00:13:06,160 --> 00:13:10,330
We willen voorkomen dat ondergemiddelde
mensen zich mengen met onze burgers.

201
00:13:12,124 --> 00:13:13,464
Wat een moderne visie.

202
00:13:15,294 --> 00:13:17,464
Ken je de film Golden Door?
-Ja.

203
00:13:17,546 --> 00:13:19,166
Ik vond hem echt heel goed…

204
00:13:19,256 --> 00:13:22,546
…want veel dingen over immigranten
wist ik niet.

205
00:13:22,635 --> 00:13:27,845
Ik wist niet hoe streng
de doorgang tot Ellis Island was.

206
00:13:27,932 --> 00:13:31,102
Hoewel ik wel wist
dat mijn overgrootvader…

207
00:13:31,185 --> 00:13:33,805
…toen hij hier uit Rusland kwam…

208
00:13:34,855 --> 00:13:38,395
…werd vastgehouden
omdat hij bindvliesontsteking had.

209
00:13:39,318 --> 00:13:45,028
Die hij op natuurlijk kreeg
op die fijne boot. Niet de Mayflower.

210
00:13:45,115 --> 00:13:49,405
Er was geen… Je geneest het
met antibiotica, die er nog niet waren.

211
00:13:49,495 --> 00:13:52,615
Dus zeiden ze tegen hem:
'Je moet in quarantaine.'

212
00:13:52,706 --> 00:13:55,036
Ze wisten dat het besmettelijk was.

213
00:13:55,125 --> 00:13:58,745
'Als 't over zoveel dagen weg is,
prima. Anders ga je terug. '

214
00:13:58,838 --> 00:14:00,458
Ja.

215
00:14:00,548 --> 00:14:03,878
Gelukkig was hij in orde
en lieten ze hem binnen.

216
00:14:03,968 --> 00:14:06,798
Anderen moesten terug
en hun hele leven veranderde.

217
00:14:06,887 --> 00:14:08,967
Voor dingen als oogontsteking.
-Ja.

218
00:14:09,723 --> 00:14:10,563
Kijk omlaag.

219
00:14:11,267 --> 00:14:12,097
Kijk omhoog.

220
00:14:13,018 --> 00:14:13,848
Omlaag.

221
00:14:14,478 --> 00:14:15,308
Omhoog.

222
00:14:15,813 --> 00:14:19,363
Er kwamen meerdere immigrantengolven
door de Lower East Side.

223
00:14:19,441 --> 00:14:23,031
Niet alleen de joden.
Het waren de Italianen en vele anderen.

224
00:14:23,696 --> 00:14:27,236
Maar in de Lower East Side
heb je het Tenement Museum.

225
00:14:27,324 --> 00:14:29,704
Het huurkazernemuseum. Wat heb je daar?

226
00:14:29,785 --> 00:14:32,575
Een tuberculose-epidemie?

227
00:14:32,663 --> 00:14:35,173
Wat zet je erin? Snap je me?

228
00:14:35,249 --> 00:14:38,589
Het Tenement Museum. Willen mensen dat?
Ik denk het niet.

229
00:14:38,669 --> 00:14:42,089
Je had vroeger een bad in de keuken.
Ja, kom op.

230
00:14:42,172 --> 00:14:44,682
Ik bedoel, dit vind ik…

231
00:14:45,593 --> 00:14:48,143
Ik weet het niet. Het lijkt absurd.

232
00:14:48,220 --> 00:14:50,970
Ik wil mensen niet overhalen niet te gaan.

233
00:14:51,056 --> 00:14:55,186
Is het niet goed dat jonge mensen
die dit niet weten het gaan zien?

234
00:14:55,269 --> 00:14:58,609
Hoe immigranten, mijn grootouders
en ouders, opgroeiden.

235
00:14:58,689 --> 00:15:04,489
Er zijn zoveel goede romans en boeken over
die tijdperken geschreven door mensen…

236
00:15:04,570 --> 00:15:09,580
…waardoor je een veel duidelijker beeld
zou krijgen, ook al zijn er geen foto's.

237
00:15:09,658 --> 00:15:12,328
Het Tenement Museum is leuk
omdat ze het zien.

238
00:15:12,912 --> 00:15:16,582
Ergens naar kijken is voor mensen
duidelijk makkelijker…

239
00:15:16,665 --> 00:15:18,415
…dan iets lezen.

240
00:15:18,918 --> 00:15:21,708
Maar een huurkazerne-museum
is geen huurkazerne.

241
00:15:26,884 --> 00:15:28,974
Is er iemand die je niet zou lezen?

242
00:15:29,553 --> 00:15:33,973
Het is ontdekt dat Henry Roth
seks had met zijn zus…

243
00:15:34,058 --> 00:15:35,808
…en dat was vreselijk.

244
00:15:36,560 --> 00:15:38,400
Maar ik zou hem toch lezen.

245
00:15:38,479 --> 00:15:41,149
Natuurlijk lees je 't niet
op dezelfde manier.

246
00:15:41,649 --> 00:15:47,109
Maar Henry Roth was daarvoor ook geen
serene schrijver van pastorale poëzie.

247
00:15:47,196 --> 00:15:53,406
Ik weet dat als ik een schrijver lees,
zelfs fictieschrijvers…

248
00:15:53,494 --> 00:15:56,464
…dat wat mensen denken
niet uit het niets komt.

249
00:15:56,538 --> 00:15:59,828
Dus ik dacht niet van:
Henry Roth, hij leek zo lief.

250
00:15:59,917 --> 00:16:03,417
Dat dacht ik daarvoor niet.
Maar hij is een goede schrijver.

251
00:16:03,504 --> 00:16:05,214
Ik zou hem blijven lezen.

252
00:16:06,090 --> 00:16:10,260
Als hij nog leefde,
zou ik niet met hem praten.

253
00:16:10,844 --> 00:16:13,104
Maar hij is dood…

254
00:16:14,139 --> 00:16:16,269
…en je zou hem moeten blijven lezen.

255
00:16:17,267 --> 00:16:23,647
Bijvoorbeeld James Levine,
een geweldige artiest. Geweldig…

256
00:16:23,732 --> 00:16:26,692
Ik zeg niet 
dat ik de beschuldigingen niet geloof.

257
00:16:26,777 --> 00:16:28,397
Stel dat ze 100% waar zijn…

258
00:16:29,488 --> 00:16:34,698
Hij is iemand die een baan had
als dirigent van de Metropolitan Opera.

259
00:16:34,785 --> 00:16:37,955
Ze moesten hem ontslaan. Dat begrijp ik.

260
00:16:38,038 --> 00:16:42,288
Maar ze hoeven zijn opnames
niet te verwijderen uit de… Waarom?

261
00:16:42,835 --> 00:16:44,585
Dat begrijp ik niet.

262
00:16:44,670 --> 00:16:48,090
Was het idee
dat hij er geld voor zou krijgen?

263
00:16:48,173 --> 00:16:51,183
Ze zijn nog steeds geweldig.
Hij is een topartiest.

264
00:16:51,260 --> 00:16:55,220
Mensen ontslaan van hun werk waar ze…

265
00:16:55,305 --> 00:16:58,055
Dat moet gewoon
als ze vreselijke dingen doen.

266
00:16:58,142 --> 00:17:00,852
Vooral de dingen
waar hij van beschuldigd werd.

267
00:17:01,395 --> 00:17:07,065
Maar mensen hun boeken niet meer lezen
of hun muziek luisteren of…

268
00:17:07,151 --> 00:17:10,571
Dat lijkt me zinloos.

269
00:17:11,989 --> 00:17:17,329
Mensen zeggen: 'Je kunt er nu niet meer
naar luisteren zonder daaraan te denken.'

270
00:17:17,411 --> 00:17:19,461
Ik denk: jij niet, maar ik wel.

271
00:17:24,251 --> 00:17:26,841
Toen ik heel jong was, zeven of acht jaar…

272
00:17:26,920 --> 00:17:29,010
…kocht mijn moeder dit voor me.

273
00:17:29,089 --> 00:17:31,589
Dit boek heet Six Little Cooks.

274
00:17:32,092 --> 00:17:35,552
Ik kon niet geloven
dat ik dit zou bezitten.

275
00:17:36,138 --> 00:17:38,598
Ik ben er nog steeds ondersteboven van.

276
00:17:38,682 --> 00:17:42,142
Want zoals je ziet, is het heel mooi.
Het is prachtig.

277
00:17:42,227 --> 00:17:45,857
Maar het is ook gepubliceerd in 1900,
volgens mij.

278
00:17:45,939 --> 00:17:50,739
Ik kon niet geloven dat ik iets had
wat er zo belangrijk uitzag.

279
00:17:51,403 --> 00:17:54,203
Ik vond het er belangrijk uitzien…

280
00:17:54,281 --> 00:17:57,531
…want het leek iets uit een museum
of bibliotheek.

281
00:17:58,494 --> 00:18:04,464
Dus ik ben dol op dit boek en als er iets
mee gebeurde, zou ik er kapot van zijn.

282
00:18:05,209 --> 00:18:08,999
Dit is een boek in uitstekende staat,
van een zevenjarige.

283
00:18:09,088 --> 00:18:12,088
Zo voorzichtig ben ik altijd geweest
met boeken.

284
00:18:12,174 --> 00:18:15,764
Ik weet nog dat ik ooit,
toen ik ongeveer even oud was…

285
00:18:15,844 --> 00:18:18,684
…een Nancy Drew-boek las,
en ik liet het vallen…

286
00:18:18,764 --> 00:18:20,854
…raapte het op en kuste het.

287
00:18:21,517 --> 00:18:23,437
En mijn moeder zei 'Wat doe je?'

288
00:18:23,519 --> 00:18:26,809
Ik zei: 'Als je een boek laat vallen,
moet je 't kussen.'

289
00:18:27,314 --> 00:18:29,444
Ze zei: 'Wie heeft je dat verteld?'

290
00:18:29,525 --> 00:18:31,855
Dat zeiden ze in de synagoge.

291
00:18:31,944 --> 00:18:36,164
Als je het gebedenboek liet vallen,
hoe het ook heet, moet je 't kussen.

292
00:18:36,240 --> 00:18:38,330
M'n moeder zei: 'Ja. Niet elk boek.'

293
00:18:42,746 --> 00:18:46,706
Als een van de eerste dingen schreef je
een column voor Interview magazine…

294
00:18:46,792 --> 00:18:48,632
…en nadat je dat een tijd deed…

295
00:18:48,710 --> 00:18:51,170
…I Cover the Waterfront heette de…

296
00:18:51,255 --> 00:18:55,005
Nee, mijn eerste column in Interview
heette The Best of the Worst…

297
00:18:55,092 --> 00:18:56,682
…een filmrecensiecolumn.

298
00:18:56,760 --> 00:18:59,560
Maar ik beoordeelde nog niet eens B-films…

299
00:18:59,638 --> 00:19:03,268
…en meestal gemaakt door
American International Pictures…

300
00:19:03,350 --> 00:19:06,770
…dat zich specialiseerde
in een filmsoort waar ik dol op was.

301
00:19:06,854 --> 00:19:09,404
Ze screenden ze in New York
voor distributeurs.

302
00:19:09,481 --> 00:19:12,781
Ik keek die films.
Ik deed die column een paar jaar.

303
00:19:12,860 --> 00:19:15,030
Toen begon ik
met I cover the Waterfront…

304
00:19:15,112 --> 00:19:17,702
…die wat meer algemeen was.

305
00:19:17,781 --> 00:19:20,331
Ik schreef over alles, niet alleen films.

306
00:19:20,409 --> 00:19:22,949
Ik zei toch dat ik dat boek had.
-Welk boek?

307
00:19:23,036 --> 00:19:25,536
Alles wat je schreef in Interview
in de jaren 70.

308
00:19:25,622 --> 00:19:28,292
Mijn filmrecensies staan erin.
-Dat klopt. Ja.

309
00:19:28,375 --> 00:19:31,165
The Best of the Worst.
-Ja, precies.

310
00:19:31,253 --> 00:19:33,513
Al die AIP-films, weet je nog?
-Ja.

311
00:19:33,589 --> 00:19:37,799
Ze draaiden ze nooit in New York.
Misschien op 42nd Street.

312
00:19:37,885 --> 00:19:40,755
Ze screenden ze in New York
voor mensen met drive-ins.

313
00:19:41,305 --> 00:19:44,515
Want daar draaiden ze toen vooral.

314
00:19:44,600 --> 00:19:46,850
Ze vertoonden ze op Broadway 1600.

315
00:19:46,935 --> 00:19:49,515
Weet je die filmzaal nog?
-Geweldige zaal.

316
00:19:49,605 --> 00:19:53,275
Zo vies.
-En ik stond op de AIP-lijst.

317
00:19:53,358 --> 00:19:57,568
Zodat ik de films kon kijken.
En ik begon daar vooral over te schrijven.

318
00:19:58,822 --> 00:20:01,032
Ze waren leuker om over te schrijven.

319
00:20:01,116 --> 00:20:03,696
Want ik wilde geen criticus zijn.

320
00:20:03,785 --> 00:20:06,995
Ik wilde iets leuks vinden
om over te schrijven.

321
00:20:07,080 --> 00:20:09,330
Dat waren ze.
-Ze waren ongelooflijk.

322
00:20:09,416 --> 00:20:11,456
Maar jij hebt zo'n film gemaakt.

323
00:20:11,543 --> 00:20:13,423
Boxcar Bertha.
-Die ik reviewde.

324
00:20:13,503 --> 00:20:14,803
Zag je dat?
-Nee.

325
00:20:14,880 --> 00:20:17,930
Ik weet het zeker,
want toen ik laatst ontdekte…

326
00:20:18,008 --> 00:20:21,678
…dat jij Boxcar Bertha maakte,
zei ik: 'Die heb ik beoordeeld.'

327
00:20:21,762 --> 00:20:23,602
Maar ik wist nooit dat jij hem maakte.

328
00:20:24,181 --> 00:20:25,021
Ja?

329
00:20:25,098 --> 00:20:29,268
Hoe was je ervaring met schrijven
voor Interview magazine en Andy Warhol?

330
00:20:29,770 --> 00:20:34,020
Ik weet niet wat ik hierover moet zeggen.
Het was erg lang geleden.

331
00:20:34,608 --> 00:20:38,198
Ik was heel jong toen ik
voor Interview begon. Ik was 20.

332
00:20:38,779 --> 00:20:44,739
En ik heb zo'n 11 jaar
voor Interview geschreven. Best lang.

333
00:20:44,826 --> 00:20:47,576
En ik kon nooit met Andy opschieten.

334
00:20:48,872 --> 00:20:50,292
Andy ook niet met mij.

335
00:20:51,792 --> 00:20:53,842
Hij doet het veel beter sinds zijn dood.

336
00:20:58,048 --> 00:21:02,178
Hoe ik dit weet? Ik verkocht
al mijn Warhols twee weken voor zijn dood.

337
00:21:05,347 --> 00:21:08,767
Ik heb ze verkocht
voor het onderhoud van mijn appartement.

338
00:21:10,102 --> 00:21:13,192
Dus ik neem niet alleen
slechte vastgoedbeslissingen.

339
00:21:15,190 --> 00:21:18,110
En ik denk eigenlijk
dat Andy daarom is overleden.

340
00:21:20,153 --> 00:21:21,783
Weet je? Hij dacht vast:

341
00:21:22,489 --> 00:21:23,569
oké.

342
00:21:24,074 --> 00:21:26,494
Want zodra hij stierf, stegen de prijzen.

343
00:21:31,873 --> 00:21:36,633
Voor mij is er niets symbolischer
voor de verandering in New York…

344
00:21:36,712 --> 00:21:41,342
…dan het feit dat de plek die vroeger
de hele nacht open was, 24 uur per dag…

345
00:21:41,425 --> 00:21:44,965
…de grote kiosk bij Columbus Circle
die altijd open was…

346
00:21:45,053 --> 00:21:46,353
…nu fietsen verhuurt.

347
00:21:50,767 --> 00:21:53,307
De aanblik van New York
is totaal veranderd.

348
00:21:53,395 --> 00:21:56,895
Anders gezegd,
New York was overspoeld met krantenpapier.

349
00:21:57,899 --> 00:22:00,149
Het zat in de goten, de vuilnisbakken.

350
00:22:00,235 --> 00:22:03,235
Weet je die plek op Times Square nog
met alle kranten?

351
00:22:03,322 --> 00:22:06,412
De stad was overspoeld met kranten
omdat men ze weggooide.

352
00:22:06,491 --> 00:22:09,161
Miljarden kranten.
Elke dag gooiden ze ze weg.

353
00:22:09,244 --> 00:22:10,454
Ze lagen in de goot.

354
00:22:10,537 --> 00:22:12,957
Alle vuilnisbakken zaten vol met kranten.

355
00:22:13,040 --> 00:22:16,250
Op alle stoelen in de metro lagen kranten,
op de grond.

356
00:22:16,335 --> 00:22:19,755
En je ziet zelden nog mensen
die kranten lezen in de metro.

357
00:22:19,838 --> 00:22:22,008
En dat was vroeger… Dat was alles.

358
00:22:22,090 --> 00:22:25,390
En je ziet mensen wel boeken lezen
in de metro.

359
00:22:25,469 --> 00:22:29,219
Geen miljoen mensen,
maar sommige mensen doen het…

360
00:22:29,306 --> 00:22:30,966
…en die zijn meestal jong.

361
00:22:31,058 --> 00:22:33,638
Het zijn vooral twintigers.

362
00:22:33,727 --> 00:22:37,147
Ik vroeg mijn redacteur,
met kinderen van die leeftijd:

363
00:22:37,230 --> 00:22:41,490
'Lezen je kinderen boeken op een Kindle
of hoe je het ook noemt?'

364
00:22:41,568 --> 00:22:44,488
En hij zei:
'Nee. Mijn kinderen lezen boeken.'

365
00:22:44,571 --> 00:22:47,201
Hij zei: 'De Kindle-lezers zijn vooral…'

366
00:22:47,282 --> 00:22:50,242
Er is iets anders dan een Kindle.
Hoe het ook heet.

367
00:22:50,327 --> 00:22:53,747
Hij zei dat die mensen
vooral in de veertig en vijftig zijn.

368
00:22:53,830 --> 00:22:56,630
Ik bedoel, ik zie niet altijd…

369
00:22:56,708 --> 00:22:59,088
Ik kijk altijd
welke boeken mensen lezen.

370
00:22:59,169 --> 00:23:01,299
Dat is heel belangrijk voor me.

371
00:23:01,380 --> 00:23:02,630
Wat lees je?

372
00:23:03,840 --> 00:23:08,350
Maar elk boek… Zelfs als ik naar het boek
kijk en ik denk: wie leest dat nou?

373
00:23:08,428 --> 00:23:09,718
Ach. Het is een boek.

374
00:23:10,972 --> 00:23:12,222
Toe maar, lees maar.

375
00:23:26,905 --> 00:23:28,985
Hoi. Kopen jullie hier boeken?

376
00:23:29,741 --> 00:23:30,951
Bij deze kiosk? Nee.

377
00:23:31,034 --> 00:23:35,544
Nee. Vast niet. Is het eerlijk om
een boek mee naar Times Square te nemen?

378
00:23:35,622 --> 00:23:38,582
Dat is niet eerlijk voor de boeken.
-Ja.

379
00:23:39,418 --> 00:23:42,048
Ze hebben geen keuze.
-Het is schadelijk.

380
00:23:42,129 --> 00:23:43,959
DENK VOOR JE SPREEKT.
LEES VOOR JE DENKT.

381
00:23:44,047 --> 00:23:46,677
Als je geen boeken verkoopt,
wat doe je dan?

382
00:23:46,758 --> 00:23:48,178
Verkoop je de T-shirts?

383
00:23:48,260 --> 00:23:51,560
We verkopen veel tassen. Ook wel boeken.
-Ja.

384
00:23:52,347 --> 00:23:55,347
Dit is een geweldig boek.
Ik koop het voor kinderen.

385
00:23:55,434 --> 00:23:56,484
Het is erg goed.

386
00:23:59,062 --> 00:24:02,022
Dames en heren,
een applaus voor Fran Lebowitz.

387
00:24:05,861 --> 00:24:08,411
Metropolitan Life en Social Studies,
welk kwam eerst?

388
00:24:08,488 --> 00:24:10,408
Metropolitan Life.
-Toen Social Studies.

389
00:24:10,490 --> 00:24:14,830
Een enorm vermakelijke verzameling
humoristische essays. Allebei.

390
00:24:14,911 --> 00:24:19,251
En hoe vaak zijn ze opnieuw gepubliceerd?

391
00:24:19,833 --> 00:24:22,843
In verschillende vormen,
denk ik vier of vijf keer.

392
00:24:22,919 --> 00:24:25,919
Nu heb je een kinderboek. Voor het eerst.
-Klopt.

393
00:24:26,006 --> 00:24:28,336
Ga je ooit iets nieuws schrijven?

394
00:24:28,425 --> 00:24:29,885
Dit is nieuw.
-Het pandaboek?

395
00:24:29,968 --> 00:24:31,638
Ja.
-Ja, maar voor kinderen.

396
00:24:31,720 --> 00:24:34,510
Ik schrijf een roman.
-Zes jaar geleden ook al.

397
00:24:34,598 --> 00:24:36,388
Toen we je spraken zes…
-Nee.

398
00:24:36,475 --> 00:24:40,685
Ik had een roman moeten schrijven,
maar nam tien jaar vrij om te mokken.

399
00:24:42,189 --> 00:24:44,149
Tien jaar vrij om te mokken?
-Ja.

400
00:24:45,066 --> 00:24:48,646
En heb je daarmee alles bereikt
wat je wilde?

401
00:24:48,737 --> 00:24:50,107
Ik ben bijna klaar.

402
00:24:50,197 --> 00:24:52,907
Heb je last van…
-Ja.

403
00:24:52,991 --> 00:24:53,831
Oké.

404
00:24:58,747 --> 00:24:59,997
De bibliotheek in New York…

405
00:25:00,081 --> 00:25:02,671
…heeft een koelkastmagneet
met jouw citaat.

406
00:25:03,168 --> 00:25:04,708
Een half citaat.
-Een half.

407
00:25:05,212 --> 00:25:08,172
Het halve citaat is:
'Denk voor je spreekt.

408
00:25:08,256 --> 00:25:10,296
Lees voor je denkt.' Wat is de rest?

409
00:25:10,383 --> 00:25:13,393
De rest van het citaat, wat ik
me herinner, want het is heel oud…

410
00:25:13,470 --> 00:25:17,930
Het is iets wat ik heb geschreven
voor Newsweek in 1978.

411
00:25:18,558 --> 00:25:22,978
Oké, Newsweek in 1978 was trouwens
een belangrijk blad.

412
00:25:23,063 --> 00:25:25,943
En op de achterpagina
stond een rubriek, My Turn…

413
00:25:26,024 --> 00:25:27,034
TIPS VOOR TIENERS

414
00:25:27,108 --> 00:25:31,028
…die ze steeds
een andere persoon zouden laten schrijven.

415
00:25:31,112 --> 00:25:34,242
Nadat m'n eerste boek uitkwam in 1978,
vroegen ze mij.

416
00:25:34,324 --> 00:25:39,124
Mijn ouders konden het niet geloven:
'Ze vroegen jou?'

417
00:25:40,956 --> 00:25:44,626
Mijn ouders kregen Newsweek
omdat veel Joden geen Time lazen…

418
00:25:45,835 --> 00:25:51,505
…omdat Time eigendom was van Henry Luce,
een bekende antisemiet.

419
00:25:51,591 --> 00:25:55,431
Ze kregen Life, omdat
dit hen om de een of andere reden ontging.

420
00:25:55,512 --> 00:25:57,012
Maar ze hadden Newsweek.

421
00:25:57,097 --> 00:26:00,137
Newsweek had deze rubriek
en ik zei: 'Ik doe het.'

422
00:26:00,225 --> 00:26:01,685
'Hoezo? Jij?'

423
00:26:02,352 --> 00:26:04,102
Dit was ondenkbaar voor hen.

424
00:26:05,522 --> 00:26:07,232
Ik schreef iets over tieners…

425
00:26:07,315 --> 00:26:10,735
…en het ging over verschillende tips
voor tieners.

426
00:26:11,528 --> 00:26:14,108
Verschillende dingen die ze moeten doen.

427
00:26:15,031 --> 00:26:17,411
En volgens mij was het originele citaat:

428
00:26:19,786 --> 00:26:22,456
'Denk voor je spreekt.
Lees voor je denkt.

429
00:26:22,539 --> 00:26:26,289
Zo heb je iets om over na te denken
wat je niet zelf hebt bedacht.

430
00:26:26,376 --> 00:26:29,916
Een verstandige zet op elke leeftijd,
maar vooral op je 17e…

431
00:26:30,005 --> 00:26:33,625
…als je het grootste gevaar loopt
vervelende conclusies te trekken.'

432
00:26:35,176 --> 00:26:38,136
TER NAGEDACHTENIS AAN TONI MORRISON

433
00:26:50,191 --> 00:26:52,821
De plek waar we nu zijn,
de Players Club…

434
00:26:52,902 --> 00:26:56,662
…werd gekocht door Edwin Booth,
een acteur…

435
00:26:56,740 --> 00:26:59,530
…die op 'n gegeven moment
de Players Club begon.

436
00:26:59,618 --> 00:27:02,828
En toen hij stierf,
liet hij het gebouw na aan de Club.

437
00:27:03,622 --> 00:27:05,672
Maar zijn broer…

438
00:27:06,791 --> 00:27:08,541
…was John Wilkes Booth.

439
00:27:09,169 --> 00:27:11,709
Dus zijn broer vermoordde Abraham Lincoln.

440
00:27:12,547 --> 00:27:15,967
En er ligt een brief boven…

441
00:27:16,051 --> 00:27:18,721
Niet de echte brief, maar een kopie ervan…

442
00:27:18,803 --> 00:27:21,683
…die hij aan een krant schreef.

443
00:27:21,765 --> 00:27:24,305
Hij is gericht aan 'mijn medeburgers'
of zo…

444
00:27:24,392 --> 00:27:26,902
…en hij biedt excuses aan voor de broer.

445
00:27:26,978 --> 00:27:29,728
Ik las deze brief en dacht bij mezelf:

446
00:27:29,814 --> 00:27:32,824
ik ken veel mensen
die klagen over hun broer of zus.

447
00:27:32,901 --> 00:27:36,031
Bijna iedereen met broers en zussen
klaagt over hen.

448
00:27:36,112 --> 00:27:38,662
Maar toen ik die brief las, dacht ik:

449
00:27:39,407 --> 00:27:41,617
wat voor broer of zus je ook hebt…

450
00:27:42,118 --> 00:27:46,618
…je kunt tegen jezelf zeggen: 'Ja,
mijn broer betaalt me nooit terug…'

451
00:27:46,706 --> 00:27:49,416
…of: 'Mijn zus roddelt', of…

452
00:27:49,501 --> 00:27:52,301
Maar je kunt altijd tegen jezelf zeggen:

453
00:27:52,379 --> 00:27:55,219
'Mijn broer
heeft Abraham Lincoln niet vermoord.'

454
00:28:00,053 --> 00:28:04,683
Edwin Booth luisterde vast ook
naar vrienden die klaagden over broers…

455
00:28:04,766 --> 00:28:06,306
…tot z'n broer Lincoln vermoordde.

456
00:28:06,393 --> 00:28:10,863
Daarna, als mensen zeiden:
'Mijn broer heeft van me geleend…'

457
00:28:10,939 --> 00:28:13,899
…zei men vast:
'Sst. Z'n broer heeft Lincoln vermoord.'

458
00:28:13,983 --> 00:28:15,613
'Hier praten we niet over.'

459
00:28:15,694 --> 00:28:20,624
Dus er zijn altijd mensen
met ergere problemen dan jij.

460
00:28:22,659 --> 00:28:23,869
Goed.
-Zijn we klaar?

461
00:28:23,952 --> 00:28:24,952
Goed, ik zie het.

462
00:28:25,537 --> 00:28:28,577
Ga je gang. Blijf filmen.

463
00:28:30,333 --> 00:28:31,843
Daar ga je. Ga door.

464
00:28:32,419 --> 00:28:33,459
Naar links.

465
00:28:34,462 --> 00:28:36,762
Ja. Dat is nog een brug.

466
00:28:39,259 --> 00:28:40,389
Oké. Het is gelukt.

467
00:28:41,219 --> 00:28:44,929
Hoe zit 't met dinges
die een snelweg door Manhattan zou leggen?

468
00:28:45,014 --> 00:28:48,394
Robert Moses. Die heeft dit gebouwd.
Het was zijn idee.

469
00:28:48,476 --> 00:28:51,766
Dit hele ding…
-Moses had het bij modellen moeten houden.

470
00:28:53,148 --> 00:28:57,148
Zonder dat Robert Moses het wist,
werkte hij 't best als miniaturist.

471
00:28:58,236 --> 00:29:00,486
Ik zag dit niet
op de wereldtentoonstelling.

472
00:29:01,114 --> 00:29:04,874
De wereldtentoonstelling was zo vol
met ongelooflijke attracties…

473
00:29:04,951 --> 00:29:08,291
…wie zou hier nu tijd voor hebben
of er maar van weten?

474
00:29:08,371 --> 00:29:10,791
Ongelofelijk dat dit hier nog steeds is.

475
00:29:53,875 --> 00:29:56,745
Ondertiteld door: Yvonne Conradi