1
00:00:06,006 --> 00:00:07,966
EEN NETFLIX ORIGINAL-DOCUMENTAIRESERIE

2
00:00:11,761 --> 00:00:15,971
Je mag dat niet meer zeggen.
Alles is kunst, iedereen is kunstenaar.

3
00:00:16,057 --> 00:00:17,807
Er komen rechtszaken van.

4
00:00:17,892 --> 00:00:21,062
'Ik kan geen bruidstaart maken
voor een homopaar…

5
00:00:21,146 --> 00:00:22,936
…want het is mijn kunst.'

6
00:00:23,023 --> 00:00:27,283
Buiten het politieke aspect,
dat verwerpelijk is, is er nog een aspect.

7
00:00:27,360 --> 00:00:31,240
Luister, bakker.
Als je het kunt eten, is het geen kunst.

8
00:00:32,657 --> 00:00:37,077
Dus als je kunt zeggen: 'Ik wil dat
en een kop koffie' is het geen kunst.

9
00:00:37,162 --> 00:00:38,372
Wel een snack.

10
00:01:17,994 --> 00:01:23,674
Kunt u vertellen waar u nu aan werkt?
-Geef me je nummer. Ik bel je wel.

11
00:01:26,211 --> 00:01:33,091
Hoe krijg je een gevoel voor humor?
-Op dezelfde manier als je lengte krijgt.

12
00:01:35,011 --> 00:01:38,141
Wat zei je over een shoot
die op Instagram stond?

13
00:01:38,223 --> 00:01:41,813
Een vent zei: 'Ik zag dit op Instagram,
dus ik kom kijken.'

14
00:01:41,893 --> 00:01:44,983
Wie zet zoiets op Instagram?
-Echt niet te geloven.

15
00:01:45,063 --> 00:01:47,403
Lijkt je dat geen slecht idee?

16
00:01:58,368 --> 00:02:01,618
Ik ontdekte voor het eerst
gebrek aan talent bij mezelf.

17
00:02:02,288 --> 00:02:04,078
Als kind speelde ik cello…

18
00:02:04,749 --> 00:02:09,129
…en we hadden een schoolorkest.
Elke school had een orkest.

19
00:02:10,088 --> 00:02:12,758
Klein schooltje,
elke openbare had een orkest.

20
00:02:14,008 --> 00:02:15,968
Je kon de cello van school lenen.

21
00:02:16,553 --> 00:02:22,643
Op bepaalde leeftijd, welke weet ik
niet meer, nam de school de cello's terug.

22
00:02:22,725 --> 00:02:27,475
En als je verder wilde met spelen,
moest je een cello kopen.

23
00:02:27,564 --> 00:02:32,114
Ik weet nog heel goed
dat ik tegen mijn ouders zei:

24
00:02:32,193 --> 00:02:34,953
'De cello moet terug,
we moeten er een kopen.'

25
00:02:35,488 --> 00:02:38,658
En we woonden
in een klein splitlevel-huisje.

26
00:02:38,741 --> 00:02:42,121
Je had vier treden, en dan de keuken.

27
00:02:42,203 --> 00:02:45,333
Ik zat op de trap
naar mijn ouders te luisteren.

28
00:02:45,415 --> 00:02:48,835
Ze probeerden te bedenken
hoe ze een cello moesten betalen.

29
00:02:48,918 --> 00:02:53,838
Ik ging naar de keuken, waar ze bespraken
wat ik niet hoorde te weten…

30
00:02:53,923 --> 00:02:56,763
…en ik zei: 'Koop maar geen cello voor me.

31
00:02:57,886 --> 00:02:59,636
Ik ben echt niet zo goed.

32
00:02:59,721 --> 00:03:02,891
Het is het niet waard
om daar geld aan uit te geven.'

33
00:03:02,974 --> 00:03:08,064
En mijn moeder zei:
'Dat is omdat je niet genoeg oefent.

34
00:03:08,897 --> 00:03:11,267
Deed je dat meer, dan was je wel goed.'

35
00:03:11,357 --> 00:03:16,147
En ik zei 'Nee, dan zou ik beter worden.
Maar goed zal ik nooit zijn.'

36
00:03:16,237 --> 00:03:20,157
Ik vond het leuk. Het enige
waar ik slecht in was, wat ik leuk vond.

37
00:03:21,451 --> 00:03:24,411
Als het hele orkest speelt,
hoor je niet hoe slecht ik ben.

38
00:03:24,495 --> 00:03:28,995
Het is een mooie ervaring.
En Leonard Bernstein was mijn jeugdidool.

39
00:03:42,013 --> 00:03:46,733
Leonard Bernstein had een tv-programma
toen ik jong was, Young People's Concerts.

40
00:03:46,809 --> 00:03:51,519
Dat was op zondag, en ik wachtte
elke zondag op Leonard Bernstein.

41
00:03:51,606 --> 00:03:52,726
Ik aanbad hem.

42
00:03:53,316 --> 00:03:56,896
Er gingen echte kinderen heen.
Ik niet, maar ik zag ze binnengaan.

43
00:03:56,986 --> 00:03:59,856
Ik had pas na twee jaar door
dat ze echt waren.

44
00:03:59,948 --> 00:04:03,118
'Zijn dat echte kinderen?'
Ik dacht dat het acteurs waren.

45
00:04:03,201 --> 00:04:07,331
Waar denken jullie
dat die muziek om draait?

46
00:04:07,789 --> 00:04:09,079
Muziek is noten.

47
00:04:09,666 --> 00:04:13,166
Mooie noten en geluiden
op zo'n manier samengebracht…

48
00:04:13,253 --> 00:04:16,593
…dat het fijn is om naar te luisteren.
Meer is het niet.

49
00:04:16,673 --> 00:04:18,803
Hij legde dingen uit op tv…

50
00:04:18,883 --> 00:04:23,433
…en hij leek precies
op hoe een kind een dirigent zou zien.

51
00:04:23,513 --> 00:04:24,933
Dat hielp ook best.

52
00:04:30,853 --> 00:04:36,323
'Dit kun je dus met dat instrument,
en dit kun jij niet, Fran.

53
00:04:36,859 --> 00:04:42,239
Jij kunt dit niet.' Ook al zou ik
veel oefenen. Dat wist ik. Einde verhaal.

54
00:04:43,116 --> 00:04:44,486
Ik wist wat talent was…

55
00:04:44,575 --> 00:04:49,245
…want ik was me bewust van het gebrek
dat ik er hierbij zelf aan had.

56
00:04:49,330 --> 00:04:52,580
Toen ik klein was,
wilde ik even kunstenaar worden en dacht:

57
00:04:52,667 --> 00:04:54,337
waarom deed je dat niet?

58
00:04:54,836 --> 00:04:59,336
En toen dacht ik: je besloot
het niet te doen. Het was te leuk, Fran.

59
00:05:00,425 --> 00:05:03,255
Ik vind het fijn om te tekenen.

60
00:05:03,344 --> 00:05:05,514
Dit is hoe het zit.

61
00:05:05,596 --> 00:05:11,266
Ik kan streng over anderen oordelen,
maar ben veel strenger voor mezelf.

62
00:05:11,352 --> 00:05:15,822
Net als wanneer mensen zeggen:
'Waarom mogen joden geen bacon eten?'

63
00:05:15,898 --> 00:05:17,858
Dan zeg ik: 'Te lekker.

64
00:05:19,652 --> 00:05:20,862
Het is te lekker.'

65
00:05:20,945 --> 00:05:24,615
Op een gegeven moment zei iemand
'Dit is heerlijk. Mag niet.'

66
00:05:24,699 --> 00:05:28,579
Dus ik heb ooit
op onbewuste manier gedacht:

67
00:05:28,661 --> 00:05:31,331
tekenen, schilderen, te plezierig.
Mag niet.

68
00:05:32,040 --> 00:05:35,710
Waar komt je gevoel voor humor vandaan?
Aanleg, of aangeleerd?

69
00:05:36,210 --> 00:05:40,170
Ik denk aanleg,
want het werd me echt niet aangeleerd.

70
00:05:40,673 --> 00:05:43,433
Humor werd feitelijk thuis bestraft.

71
00:05:43,509 --> 00:05:46,599
Als klein meisje,
dit heb jij vast anders meegemaakt…

72
00:05:46,679 --> 00:05:51,099
…zei mijn moeder tegen me,
toen ik ongeveer 12 was:

73
00:05:51,184 --> 00:05:55,564
'Niet grappig doen bij jongens.
Jongens houden niet van grappige meisjes.'

74
00:05:56,230 --> 00:05:57,860
Helaas had ze het mis.

75
00:05:59,108 --> 00:06:02,278
De enige prijs die ik ooit heb gewonnen,
in de derde…

76
00:06:02,362 --> 00:06:05,702
…was Scherpste van de klas.
Ik durfde er niet mee naar huis.

77
00:06:05,782 --> 00:06:08,832
Op welke school
geven ze een prijs voor gevatheid?

78
00:06:08,910 --> 00:06:13,210
De Morristown Junior High School,
de laatste keer dat ik ergens slaagde.

79
00:06:13,831 --> 00:06:16,461
Hadden ze de Scherpste van de klas?
-Klopt.

80
00:06:16,542 --> 00:06:18,422
Er was niet veel concurrentie.

81
00:06:19,587 --> 00:06:21,917
Ik streed niet tegen Oscar Wilde of zo.

82
00:06:23,841 --> 00:06:27,681
Ik weet nog
dat toen ik erg jong was, 12 of 13…

83
00:06:27,762 --> 00:06:30,642
…bij mijn ouders was, waar ik woonde.

84
00:06:30,723 --> 00:06:34,943
Dan lag ik op het gras,
keek omhoog naar de lucht en dacht:

85
00:06:35,019 --> 00:06:36,809
hoe kom ik hier weg?

86
00:06:37,313 --> 00:06:40,273
Je moet niet denken
dat ik een slechte jeugd had.

87
00:06:40,358 --> 00:06:41,778
Maar ik paste er niet.

88
00:06:42,276 --> 00:06:44,396
Het was geen slechte plek.

89
00:06:44,487 --> 00:06:48,407
Maar het was gewoon
niet de juiste plek voor mij.

90
00:06:49,826 --> 00:06:54,286
Waarom komen er nog zo veel jonge mensen
naar New York? Wat is er hier?

91
00:06:55,373 --> 00:06:57,713
New York. Dat is er hier.

92
00:06:59,127 --> 00:07:00,417
Wat is hier niet?

93
00:07:01,337 --> 00:07:05,127
Zo moet je het zien. Waar ze ook
vandaan komen, dat is hier niet.

94
00:07:05,591 --> 00:07:07,891
Dus komen ze hier. Een van de redenen…

95
00:07:07,969 --> 00:07:12,009
…waarom homojongeren naar New York kwamen,
was omdat ze homo waren.

96
00:07:12,098 --> 00:07:14,888
Nu kun je overal homo zijn. Snap je?

97
00:07:15,726 --> 00:07:19,516
Maar wij kwamen hier
omdat je op die plekken niet kon wonen.

98
00:07:20,481 --> 00:07:23,031
En zo ontstond er een soort…

99
00:07:23,109 --> 00:07:29,699
…concentratie van boze homoseksuelen,
wat altijd goed is voor een stad.

100
00:07:30,408 --> 00:07:35,958
Er is niets beters voor een stad
dan een hoge concentratie boze homo's.

101
00:07:36,789 --> 00:07:41,629
En dan op zeker moment erg blije homo's,
als ze ontdekken dat het hier leuk is.

102
00:07:42,753 --> 00:07:48,553
Veel mensen die ik ken die hierheen kwamen
vanuit andere plaatsen…

103
00:07:49,677 --> 00:07:55,727
Veel van die mensen hadden veel succes,
meer dan rasechte New Yorkers.

104
00:07:55,808 --> 00:07:59,898
Ik denk omdat echte New Yorkers
begrepen hoe moeilijk het was.

105
00:07:59,979 --> 00:08:03,109
Wist je dat niet, dan kwam je gewoon.

106
00:08:03,191 --> 00:08:06,151
Ik schreef poëzie toen ik jong was.

107
00:08:06,235 --> 00:08:08,065
Ik liep bij Grove Press binnen…

108
00:08:08,154 --> 00:08:13,784
…een respectabele,
onconventionele uitgeverij…

109
00:08:14,744 --> 00:08:16,754
…met een dichtbundel van mij.

110
00:08:16,829 --> 00:08:20,919
Ik kwam binnen, blootsvoets nota bene.
Ik liep altijd op blote voeten.

111
00:08:21,000 --> 00:08:25,050
Een wonder dat ik nog leef,
nadat ik zo door New York heb gelopen.

112
00:08:25,129 --> 00:08:29,879
Ik liep binnen en legde het manuscript
op het bureau van de receptioniste.

113
00:08:30,676 --> 00:08:32,886
Ik zei: 'Ik ben poëet.'

114
00:08:33,513 --> 00:08:35,473
'Ik ben poëet.' Serieus?

115
00:08:36,891 --> 00:08:40,771
Wat een zelfvertrouwen. 'Ik ben poëet.

116
00:08:41,479 --> 00:08:44,939
En ik wil dit manuscript indienen.'
'Oké,' zei ze.

117
00:08:45,775 --> 00:08:50,565
En ik liet het daar achter
en wachtte toen elke dag…

118
00:08:50,655 --> 00:08:52,775
…op de brief waarin stond:

119
00:08:52,865 --> 00:08:56,285
'We zijn zo blij
dat we zo'n goede poëet hebben ontdekt.'

120
00:08:56,369 --> 00:09:00,209
Eindelijk kwam dan toch de brief, met:
'Evengoed bedankt.'

121
00:09:01,290 --> 00:09:04,750
Toen mijn eerste boek uitkwam
dacht ik vrijwel meteen:

122
00:09:04,835 --> 00:09:07,045
fijn dat die bundel niet is uitgegeven.

123
00:09:07,129 --> 00:09:10,969
Ik was een vreselijke poëet,
dan hadden ze het opnieuw uitgegeven.

124
00:09:11,050 --> 00:09:13,890
Dus ik had het geluk dat ik afgewezen was.

125
00:09:13,970 --> 00:09:19,230
Het verhaal gaat dat je van de middelbare
werd gestuurd en naar New York ging.

126
00:09:19,308 --> 00:09:22,558
Hoe heb je je gered?
Wat deed je, eenmaal in New York?

127
00:09:22,645 --> 00:09:24,055
Ik vond het nooit eng.

128
00:09:24,146 --> 00:09:29,436
Ik dacht tenminste niet
dat ik niet kon slagen.

129
00:09:29,527 --> 00:09:30,817
AUTEUR / HUMORIST

130
00:09:30,903 --> 00:09:34,203
Opmerkelijk, aangezien ik
er op school niets van bakte.

131
00:09:34,282 --> 00:09:36,992
Dat was het enige
wat ik daarvoor had gedaan.

132
00:09:37,076 --> 00:09:41,206
Geen groter falen dan van school
worden gestuurd in het laatste jaar.

133
00:09:41,289 --> 00:09:44,329
Ik werd niet bemoedigd
door een leven van succes.

134
00:09:45,126 --> 00:09:46,666
Ik dacht er niet bij na.

135
00:09:46,752 --> 00:09:50,672
Ik ging naar New York
om schrijfster te worden. Meer niet.

136
00:09:51,966 --> 00:09:54,136
Als kind schreef ik al graag.

137
00:09:54,802 --> 00:09:59,182
Dat bleef zo tot de eerste keer
dat ik een betaalde schrijfopdracht kreeg.

138
00:09:59,682 --> 00:10:01,142
Daarna haatte ik het.

139
00:10:01,642 --> 00:10:02,892
Ik heb in mijn leven…

140
00:10:04,270 --> 00:10:09,820
…maar één erg goede schrijver gekend
die dol is op schrijven.

141
00:10:11,027 --> 00:10:15,777
Eentje maar. De meeste mensen
die graag schrijven, zijn er slecht in.

142
00:10:15,865 --> 00:10:19,195
Ze houden ervan.
Ik hou van zingen. Niet om aan te horen.

143
00:10:19,285 --> 00:10:22,615
Het is niet vreemd,
dol zijn op iets wat je niet kunt.

144
00:10:22,705 --> 00:10:23,905
Het zit zo.

145
00:10:23,998 --> 00:10:27,668
Je kunt veel dingen doen
die niet goed zijn.

146
00:10:27,752 --> 00:10:33,592
Er is niets mis met dingen onbekwaam,
slecht of gruwelijk te doen…

147
00:10:33,674 --> 00:10:36,304
…maar hou het voor jezelf. Deel het niet.

148
00:10:36,927 --> 00:10:42,347
Mensen hebben de plicht
om dingen te delen met de wereld die…

149
00:10:43,726 --> 00:10:45,846
Geweldig niet. Dat kan bijna niemand.

150
00:10:45,936 --> 00:10:48,436
Maar beter zijn dan het meeste
dat gedeeld wordt.

151
00:10:48,522 --> 00:10:51,322
Mensen laten nu alles zien. Echt alles.

152
00:10:53,986 --> 00:10:56,196
Ethisch gezien is daar niets mis mee…

153
00:10:57,323 --> 00:11:00,493
…maar ik vraag me af hoe die mensen…

154
00:11:00,576 --> 00:11:04,826
…de jonge mensen die er altijd waren,
die dit altijd gedaan hebben…

155
00:11:05,790 --> 00:11:08,290
…ik vraag me af hoe ze over iets oordelen.

156
00:11:09,418 --> 00:11:15,048
Snap je? En aangezien onderscheid maken
in essentie mijn beroep is…

157
00:11:15,132 --> 00:11:16,722
…en oordelen ook…

158
00:11:17,218 --> 00:11:21,218
Ik denk niet dat er mensen zijn zoals ik
in een jonge generatie.

159
00:11:21,931 --> 00:11:23,771
Want dat zouden ze niet mogen.

160
00:11:23,849 --> 00:11:27,269
Niet dat mijn leven geweldig is
en mensen dol op me zijn…

161
00:11:27,353 --> 00:11:29,693
…maar ze zijn…

162
00:11:30,815 --> 00:11:37,195
…of ontzettend kritisch op bizarre manier:
'Wat een lelijk kapsel, je moet dood.'

163
00:11:37,279 --> 00:11:42,119
Toch? Of ze hemelen mensen
tot in het absurde op.

164
00:11:42,660 --> 00:11:46,080
'Super. Je bent geweldig.
Ga zo door. Jij bent geweldig.'

165
00:11:46,580 --> 00:11:48,830
Dan zou ik dus zeggen:

166
00:11:49,417 --> 00:11:52,547
'Je kapsel?
Daar moet niemand om vermoord worden.

167
00:11:52,628 --> 00:11:56,168
Maar stop maar met schrijven.
Je bent niet geweldig.'

168
00:11:57,216 --> 00:12:01,176
Ik heb je ooit gevraagd,
want je zegt vaak dat je graag schrijft…

169
00:12:01,262 --> 00:12:03,352
…dat zeggen schrijvers niet vaak.

170
00:12:04,598 --> 00:12:09,268
Toen ik je vroeg waarom, zei je:
'Anders zit ik met het leven opgezadeld.'

171
00:12:12,690 --> 00:12:17,820
Ik moet zeggen dat toen ik het eerste boek
had geschreven, The Bluest Eye…

172
00:12:17,903 --> 00:12:23,493
…ik een periode
van diepe melancholie doormaakte.

173
00:12:23,576 --> 00:12:29,456
Dat weet ik nu. Ik kan me voorbereiden
op dat gevoel als er een roman af is.

174
00:12:30,916 --> 00:12:36,666
En als de laatste herziening bijna af is,
dat constante muggenziften.

175
00:12:36,756 --> 00:12:39,836
Hier moet dit woord staan,
en niet dat woord.

176
00:12:40,676 --> 00:12:41,756
Maar het is waar.

177
00:12:41,844 --> 00:12:46,934
'Opgezadeld  met het leven' is misschien
wat sterk, maar het is zeker…

178
00:12:47,016 --> 00:12:48,976
Ik citeerde je gewoon letterlijk.

179
00:12:51,187 --> 00:12:56,027
Schrijvers, schilders, andere kunstenaars
hebben vooral talent nodig.

180
00:12:56,108 --> 00:13:01,698
En het mooie van talent is
dat het het enige is dat ik kan bedenken…

181
00:13:01,781 --> 00:13:06,991
…dat echt willekeurig verdeeld is
over de wereldbevolking.

182
00:13:07,077 --> 00:13:11,117
Dat heeft nergens iets mee te maken.
Je kunt het niet kopen.

183
00:13:11,207 --> 00:13:14,287
Je kunt het niet leren.
Je kunt het niet erven.

184
00:13:14,794 --> 00:13:17,214
Dat kan niet. Het is niet genetisch.

185
00:13:17,296 --> 00:13:21,966
Het is als zand over de wereld gestrooid
en kan overal opduiken.

186
00:13:22,051 --> 00:13:26,641
Er zijn wel veel plekken waar je
je talent niet kunt uiten als je het hebt.

187
00:13:26,722 --> 00:13:29,232
Zulke plekken zijn er erg veel, maar…

188
00:13:30,559 --> 00:13:36,399
En dat is waarschijnlijk de reden
waarom mensen altijd, vooral in dit land…

189
00:13:36,482 --> 00:13:41,152
…op zoek gaan naar verklaringen
waarom een boek succesvol is.

190
00:13:41,237 --> 00:13:44,737
Dan bedoel ik geen commercieel succes.
Het is gewoon talent.

191
00:13:45,783 --> 00:13:47,873
En dat maakt mensen woedend.

192
00:13:49,662 --> 00:13:54,252
Hoe rijk was Edith Wharton toen ze begon?
-Erg. Edith Warton was erg rijk.

193
00:13:54,333 --> 00:13:56,003
Ze was gigantisch rijk.

194
00:13:57,044 --> 00:14:00,554
Wat haar vooral
een groot schrijfster maakt is talent.

195
00:14:01,048 --> 00:14:05,508
Maar doordat ze bevoorrecht was
en welgesteld, hebben we dit boek.

196
00:14:05,594 --> 00:14:07,014
Een erg meeslepend boek.

197
00:14:07,096 --> 00:14:11,726
Maar het komt zelden voor
dat iemand uit die klasse schrijft.

198
00:14:11,809 --> 00:14:15,099
De meesten die erover schreven,
behoorden er niet toe.

199
00:14:15,187 --> 00:14:17,767
Het was… En zeker voor een vrouw.

200
00:14:17,857 --> 00:14:20,277
Er waren genoeg andere rijke vrouwen…

201
00:14:20,359 --> 00:14:23,699
…in de tijd van Edith Wharton.
Die schreven die boeken niet.

202
00:14:23,779 --> 00:14:27,369
Er zullen altijd rijke vrouwen zijn.
Mooi dat er zo één bij zit.

203
00:14:27,449 --> 00:14:32,579
Ik lees een brief voor
uit de New York Times van 31 juli…

204
00:14:33,122 --> 00:14:35,042
…uit een artikel dat ik pas las.

205
00:14:35,124 --> 00:14:39,504
'Een onderwijsbestuurder
keurde een leesvaardigheidsexamen af…

206
00:14:39,587 --> 00:14:42,797
…met een passage
uit Edith Whartons Jaren van Onschuld.

207
00:14:44,049 --> 00:14:47,469
De desbetreffende passage begint met:

208
00:14:47,553 --> 00:14:53,773
'Men was het eens dat gravin Olenska
'haar schoonheid was kwijtgeraakt.''

209
00:14:55,644 --> 00:15:00,114
De klacht is dat
'elk meisje dat het examen aflegt…

210
00:15:00,774 --> 00:15:05,404
…het verliezen van de schoonheid
zal ervaren als een 'psychische klap.''

211
00:15:06,697 --> 00:15:07,617
Einde citaat.

212
00:15:07,698 --> 00:15:10,118
Om nog maar te zwijgen over de gravinnen.

213
00:15:12,411 --> 00:15:16,251
Ik heb altijd erg mijn best gedaan
om geen gravinnen te beledigen.

214
00:15:17,791 --> 00:15:19,291
Dit is gestoord.

215
00:15:20,294 --> 00:15:22,714
Oké? Maar ik ben wel blij.

216
00:15:22,796 --> 00:15:27,636
Want dit is de enige manier
waarop ze Edith Wharton gaan lezen, dus…

217
00:15:31,639 --> 00:15:37,019
Een echte kunstenaar
is maar in één ding geïnteresseerd:

218
00:15:37,102 --> 00:15:40,562
mensen tot denken aanzetten.

219
00:15:41,190 --> 00:15:44,610
Om mannen en vrouwen te laten beseffen…

220
00:15:44,693 --> 00:15:49,373
…dat er belangrijkere dingen zijn
dan wat we aan de oppervlakte zien.

221
00:15:49,448 --> 00:15:51,118
REGISSEUR R. OLIVIER

222
00:15:51,909 --> 00:15:55,199
Dat herken je altijd in de muziek
van de ware kunstenaar.

223
00:15:55,287 --> 00:15:57,497
Of in zijn werken, zijn schilderijen.

224
00:16:13,722 --> 00:16:16,182
Nu weer vanaf het begin, vanaf het begin.

225
00:16:19,061 --> 00:16:20,561
Dit is het intro.

226
00:16:25,234 --> 00:16:28,364
Hier doen we er denk ik vier van.

227
00:16:29,989 --> 00:16:30,819
Mooi, dat.

228
00:16:43,043 --> 00:16:45,423
Ik snap hoe veel dingen gemaakt worden.

229
00:16:45,504 --> 00:16:50,344
Niet dat ik het kan, maar ik weet
hoe je een schilderij of tekening maakt.

230
00:16:50,426 --> 00:16:52,676
Geen idee hoe je een liedje schrijft.

231
00:16:52,761 --> 00:16:54,761
Goed, speel het eens voor me.

232
00:16:57,433 --> 00:17:00,893
Wel hoe je teksten schrijft,
maar niet de muziek zelf.

233
00:17:00,978 --> 00:17:03,938
En ik besef soms dat ik films heb gezien…

234
00:17:04,023 --> 00:17:09,113
…van grote concerten
van zeer populaire muzikanten.

235
00:17:09,737 --> 00:17:14,697
Tegenwoordig hebben ze overal camera's
en kun je de gezichten zien van mensen.

236
00:17:14,783 --> 00:17:19,463
En ik ben altijd erg geïnteresseerd
in het publiek, als ik kijk.

237
00:17:19,538 --> 00:17:25,128
Dan kijk ik en zie ik hoe blij en dankbaar
de mensen zijn voor die muziek.

238
00:17:25,711 --> 00:17:28,421
Vooral de populaire muziek uit hun jeugd.

239
00:17:28,505 --> 00:17:31,465
Het maakt niet uit
of de muziek uit hun jeugd…

240
00:17:31,550 --> 00:17:36,810
…nou Frank Sinatra, Billy Joel,
David Bowie, of Q-Tip is.

241
00:17:36,889 --> 00:17:41,439
Het is: 'Weet je nog, op onze eerste date?
Toen hoorden we die plaat.'

242
00:17:41,518 --> 00:17:43,898
Het is van wezenlijk belang voor mensen.

243
00:17:44,563 --> 00:17:49,363
En ze houden van degene die het ze gaf.
En ze hebben geen flauw idee waarom.

244
00:17:49,443 --> 00:17:53,493
Niemand wordt zo geliefd als een muzikant.

245
00:17:53,572 --> 00:17:58,122
Geen andere kunstenaars.
Muzikanten worden werkelijk geliefd…

246
00:17:58,202 --> 00:18:03,752
…want ze geven je de mogelijkheid
je emoties en herinneringen te uiten.

247
00:18:03,832 --> 00:18:05,752
Geen andere kunstvorm doet dat.

248
00:18:05,834 --> 00:18:10,464
Ik denk echt dat muzikanten,
en koks misschien…

249
00:18:10,547 --> 00:18:13,757
…het meeste genot bieden
in het leven van mensen.

250
00:18:13,842 --> 00:18:19,642
Motown-muziek was bijvoorbeeld
erg populair toen ik een tiener was.

251
00:18:19,723 --> 00:18:25,023
Als ik dat hoor, word ik meteen blijer.
Het maakt me zonder twijfel gelukkiger.

252
00:18:25,104 --> 00:18:27,114
Dat geldt voor bijna niets.

253
00:18:27,606 --> 00:18:31,526
Maar vind ik Motown
de beste muziek die ooit gemaakt is?

254
00:18:31,610 --> 00:18:32,990
Dat dus niet.

255
00:18:33,070 --> 00:18:36,910
Maar vraag je me of ik blij word
als ik het hoor? Dat wel.

256
00:18:37,491 --> 00:18:40,741
Dat is iets heel belangrijks voor mensen.

257
00:18:40,828 --> 00:18:44,618
Muziek maakt mensen gelukkiger,
en het doet ze geen kwaad.

258
00:18:44,706 --> 00:18:48,996
De meeste stemmingsverbeteraars
zijn slecht voor je, dus dat is bijzonder.

259
00:18:49,086 --> 00:18:51,416
Het is net een drug die je niet doodt.

260
00:18:52,339 --> 00:18:59,179
Er is veel te zeggen voor fysiek contact
met andere kunstenaars. Rondhangen.

261
00:18:59,263 --> 00:19:00,853
Rondhangen is belangrijk.

262
00:19:00,931 --> 00:19:04,731
Je had Max's en…
-Miljoenen plekken, en miljoenen daarvoor.

263
00:19:04,810 --> 00:19:08,520
Dat had je in New York, in Parijs.
Andere tijden, andere steden.

264
00:19:09,815 --> 00:19:11,015
Maar erg belangrijk.

265
00:19:11,108 --> 00:19:14,188
En toen Michael Bloomberg
met die anti-rookwet kwam…

266
00:19:15,362 --> 00:19:17,782
…en ik nog steeds met hem praatte…

267
00:19:17,865 --> 00:19:24,075
…zei ik: 'Weet je hoe je kunstenaars noemt
die in bars en restaurants zitten…

268
00:19:24,163 --> 00:19:26,793
…te praten, drinken en roken?'

269
00:19:26,874 --> 00:19:30,044
'Hoe dan?'
-'De geschiedenis van de kunst.'

270
00:19:30,127 --> 00:19:34,457
Denk na. Als Picasso moest opstaan
om buiten te gaan roken…

271
00:19:35,424 --> 00:19:36,974
…had hij wat kunnen missen.

272
00:19:37,050 --> 00:19:41,850
Staat voor jou een goede atleet
op gelijke voet met een goede kunstenaar?

273
00:19:44,057 --> 00:19:46,807
Wel met een goede danser.

274
00:19:48,145 --> 00:19:49,855
Niet met een goede schrijver.

275
00:19:51,356 --> 00:19:54,186
Dat vind ik niet.
-Weet ik. Ik ben echt geschokt.

276
00:19:56,153 --> 00:19:57,493
Ik sta perplex.

277
00:19:57,571 --> 00:19:59,201
Voor mij staan…

278
00:19:59,281 --> 00:20:02,411
Alleen mijn familie
is het minder met me eens.

279
00:20:04,286 --> 00:20:08,536
Michael Jordan
staat op gelijke voet met  Sinatra…

280
00:20:09,166 --> 00:20:10,416
…Michelangelo…

281
00:20:12,628 --> 00:20:15,048
…Count Basie, Duke Ellington.

282
00:20:15,714 --> 00:20:18,224
Dat niveau heeft hij. Vind ik.

283
00:20:18,300 --> 00:20:22,300
Binnen zijn sport misschien.
Dat ontken ik niet, ik weet het niet.

284
00:20:22,387 --> 00:20:27,767
Iedereen noemt hem de beste basketballer.
Ik geloof je, en zal je niet tegenspreken.

285
00:20:27,851 --> 00:20:30,901
Niet alleen de beste, maar wat die man…

286
00:20:31,396 --> 00:20:37,736
In welk veld je ook werkt,
op dat niveau zit je in het pantheon.

287
00:20:37,819 --> 00:20:40,819
Natuurlijk zijn ze op het hoogste niveau.

288
00:20:40,906 --> 00:20:45,826
Maar 40 jaar na zijn dood kun je niet
naar een Michael Jordan-plaat luisteren.

289
00:20:45,911 --> 00:20:50,621
Wel naar een van Duke Ellington.
Duke Ellington heb je altijd, er is een…

290
00:20:50,707 --> 00:20:54,537
Niet alleen een vinylplaat,
maar zijn werk is ook vastgelegd.

291
00:20:54,628 --> 00:20:58,718
Dat werk blijft hetzelfde.
Michael Jordan blijft niet basketballen.

292
00:20:58,799 --> 00:21:03,009
Hij laat geen tastbaar archief achter.
Kijk je zijn oude wedstrijden?

293
00:21:04,096 --> 00:21:08,346
Ik weet dat het kan.
De mogelijkheid is er, maar doe je dat?

294
00:21:08,976 --> 00:21:11,396
De uitslag hoort toch bij de spanning?

295
00:21:11,895 --> 00:21:13,975
Die weet je al.
-Maar daarna…

296
00:21:14,481 --> 00:21:17,611
Schildert Picasso nog?
Is hij nog aan het schilderen?

297
00:21:17,693 --> 00:21:20,703
Nee. maar het zijn zijn schilderijen,
die we hebben.

298
00:21:21,780 --> 00:21:24,070
Wat bedoel je?
-Spanning staat er los van.

299
00:21:24,157 --> 00:21:28,247
Je bent niet benieuwd hoe het wordt,
zo kijk je niet naar een Picasso.

300
00:21:28,328 --> 00:21:31,498
Maar je kijkt toch naar een wedstrijd
om te zien wie wint?

301
00:21:31,581 --> 00:21:35,211
Als je al weet dat Jordan heeft gewonnen,
kijk je dan nog een keer?

302
00:21:35,294 --> 00:21:38,764
Ja, je wilt weten
hoe hij dat in godsnaam heeft gedaan.

303
00:21:38,839 --> 00:21:41,799
Oké, zo kun je het ook bekijken.

304
00:22:09,661 --> 00:22:13,581
En dan de Femmes d'Alger van Picasso.
Een prachtig schilderij.

305
00:22:13,665 --> 00:22:16,955
Waar openen we op?
Honderd miljoen dollar als openingsbod.

306
00:22:17,044 --> 00:22:18,424
Honderdvijf miljoen.

307
00:22:18,503 --> 00:22:24,513
Naakt, groene bladeren en een buste
uit 1932. 58 miljoen om te openen.

308
00:22:24,593 --> 00:22:29,013
Waarom niet? 129 miljoen.
Wie biedt er 130? Nummer 47 misschien?

309
00:22:29,097 --> 00:22:31,977
Voor 92 miljoen dollar… 93 miljoen.

310
00:22:32,059 --> 00:22:35,559
Wacht. 47, zie je wel?

311
00:22:35,645 --> 00:22:38,395
Nu 93 miljoen, tegen u hier.

312
00:22:38,482 --> 00:22:41,032
Niet wachten,
ik verkoop hem aan een ander.

313
00:22:41,109 --> 00:22:46,619
Voor 95 miljoen dollar.
De laatste kans voor 95 miljoen.

314
00:22:48,533 --> 00:22:52,543
Dapper geboden, dank u zeer.
Voor 160 miljoen dollar, dames en heren.

315
00:22:52,621 --> 00:22:57,461
Genoeg bedenktijd. Ik verkoop Picasso's
Femmes d'Alger hier bij Christie's…

316
00:22:57,542 --> 00:22:59,422
…voor 160 miljoen.

317
00:23:00,253 --> 00:23:01,253
Voor u, verkocht.

318
00:23:02,923 --> 00:23:06,893
Wat vind je, in onze cultuur van nu,
van alle kunstvormen…

319
00:23:06,968 --> 00:23:11,008
…degene die momenteel
het meest tekortschiet?

320
00:23:11,932 --> 00:23:13,562
Je bedoelt de slechtste?

321
00:23:18,647 --> 00:23:21,187
Er zijn meer gegadigden.
-Ja, het is lastig.

322
00:23:23,318 --> 00:23:26,108
Bij welke vorm kun je het best bedriegen?

323
00:23:26,196 --> 00:23:31,986
Ik zou zeggen de beeldende kunst,
of wat de beeldende kunst genoemd wordt.

324
00:23:32,786 --> 00:23:37,076
En ik kan je wel zeggen
dat ik niet de enige ben, die dat denkt.

325
00:23:37,165 --> 00:23:40,035
Ik denk erg veel mensen
het hierover eens zijn.

326
00:23:40,127 --> 00:23:41,667
Er wordt nogal gesjoemeld.

327
00:23:44,214 --> 00:23:45,804
Vind je dat ook?
-Dat wel.

328
00:23:45,882 --> 00:23:50,302
Maar ik blijf denken aan de prijzen
en het buitengewone… Het gesjoemel.

329
00:23:50,387 --> 00:23:52,847
Daar hoor je wat over. De prijzen.

330
00:23:52,931 --> 00:23:59,021
Als bij een veiling
de Picasso wordt gebracht: doodse stilte.

331
00:24:00,230 --> 00:24:03,360
En als de hamer neergaat
als hij is verkocht: applaus.

332
00:24:03,859 --> 00:24:08,569
In deze wereld klappen ze voor de prijs,
niet voor de Picasso. Ik zeg niets meer.

333
00:24:12,993 --> 00:24:14,623
Ik bedoel dus…

334
00:24:14,703 --> 00:24:18,123
Daar klappen ze voor.
Dat doe je als je de Picasso ziet.

335
00:24:18,206 --> 00:24:20,626
Inderdaad.
-'Wat kon hij goed schilderen.'

336
00:24:22,878 --> 00:24:24,838
Niet: 'Wat kun jij goed kopen.'

337
00:24:56,453 --> 00:24:59,083
Toen ik jong was
ging ik vaak naar jazzclubs…

338
00:24:59,164 --> 00:25:02,044
…toen er nog
veel geweldige jazzmusici waren.

339
00:25:02,125 --> 00:25:06,625
Ik heb in mijn leven denk ik
elke jazzlegende in leven gezien.

340
00:25:06,713 --> 00:25:08,923
Meerdere malen.
-Wie was je favoriet?

341
00:25:09,007 --> 00:25:11,337
Mingus, denk ik.
-Charlie Mingus?

342
00:25:11,426 --> 00:25:12,796
Je kende hem vrij goed.

343
00:25:12,886 --> 00:25:14,046
Vanwaar dat geweer?

344
00:25:15,347 --> 00:25:19,097
Ik ben beroofd.
Ik woonde er net en ze namen alles mee.

345
00:25:24,189 --> 00:25:25,109
Wie was het?

346
00:25:27,442 --> 00:25:29,532
Vrienden, vijanden? Geen idee.

347
00:25:30,111 --> 00:25:33,621
Een vriend, denk ik.
Diegene ging gelijk voor mijn sieraden.

348
00:25:34,699 --> 00:25:38,699
Moet iemand zijn geweest die me kent.
Geen vriend, maar een bekende.

349
00:25:41,289 --> 00:25:46,459
Hij schoot zich eens in de voet
omdat zijn latere vrouw het uitmaakte.

350
00:25:46,545 --> 00:25:50,915
Dus schoot hij zich in de voet,
en liep bloedend bij haar de trap op…

351
00:25:51,007 --> 00:25:55,137
…om te tonen wat ze hem had aangedaan.
Hij schoot met opzet in de voet.

352
00:25:56,471 --> 00:26:01,101
Ik was bevriend met Charles,
omdat zijn vrouw het tijdschrift bezat…

353
00:26:01,184 --> 00:26:06,864
Ze noemden ze ondergrondse kranten toen.
Ze bezat het eerste tijdschrift.

354
00:26:06,940 --> 00:26:10,360
Een krant op A5-formaat,
ik werkte er toen ik 19 was.

355
00:26:10,443 --> 00:26:12,573
Het was haar krant, zo kende ik hem.

356
00:26:12,654 --> 00:26:13,914
Twee, drie, vier.

357
00:26:24,583 --> 00:26:27,843
Hij was echt heel erg lichtgeraakt.

358
00:26:27,919 --> 00:26:31,209
Hij was eens boos op me
en middenin een set in de Vanguard…

359
00:26:31,298 --> 00:26:34,508
…zag hij me, sprong van het podium,
rende de trap op…

360
00:26:34,593 --> 00:26:38,143
En hij was dik.
Hij was niet bepaald atletisch.

361
00:26:38,221 --> 00:26:42,431
En ik vond dat hij oud was.
Hij was eind veertig, denk ik.

362
00:26:42,559 --> 00:26:46,189
Maar ik was jong, ik was 19.
Maar vreselijk slecht in rennen.

363
00:26:46,271 --> 00:26:50,821
En hij rende schreeuwend achter me aan
helemaal tot Seventh Avenue…

364
00:26:50,900 --> 00:26:56,490
…bijna tot aan Canal Street.
Ik kon niet meer, en viel neer op straat.

365
00:26:56,990 --> 00:26:59,740
En hij… Hij hoorde te spelen trouwens.

366
00:26:59,826 --> 00:27:04,456
De band stond nog op het podium
in de Vanguard, zo'n 20 straten verderop.

367
00:27:04,539 --> 00:27:07,169
En ik viel zo op de grond, hij viel…

368
00:27:07,250 --> 00:27:10,460
…ging zitten, keek me aan en zei:
'Gaan we wat eten?'

369
00:27:12,505 --> 00:27:18,085
Dus ik zei: 'Je zit midden in een set,
er zijn mensen gekomen om je te zien.'

370
00:27:18,178 --> 00:27:23,268
Hij was beroemd als eter.
Als je met Charles door Chinatown liep…

371
00:27:23,350 --> 00:27:26,560
…kwamen de chefs naar buiten
om te applaudisseren.

372
00:27:27,103 --> 00:27:29,403
Dat maakte hem geliefd bij m'n moeder.

373
00:27:29,481 --> 00:27:34,441
Hij kwam met Thanksgiving bij ons thuis.
Ma was dol op hem, want hij kon goed eten.

374
00:27:36,154 --> 00:27:40,534
'Die Charles kan echt goed eten.'
Hij at meerdere porties…

375
00:27:40,617 --> 00:27:43,327
…ging dan nog de keuken in
en at de kalkoen op.

376
00:27:44,871 --> 00:27:48,381
Men kent hem als muzikaal genie.
Mijn moeder als goede eter.

377
00:27:49,793 --> 00:27:52,173
Ik heb ooit ontbeten met Duke Ellington.

378
00:27:52,253 --> 00:27:54,843
En Charles. En…
-Waar was dat?

379
00:27:54,923 --> 00:28:00,223
Reuben's, een restaurant aan 58th en 5th,
dat altijd open was.

380
00:28:00,303 --> 00:28:05,733
Duke Ellington was de enige
voor wie Charles Mingus respect had.

381
00:28:06,643 --> 00:28:11,363
De jonge Charles speelde in de band
van Duke Ellington en werd ontslagen.

382
00:28:12,107 --> 00:28:16,567
En Charles was een erg arrogant figuur.

383
00:28:17,487 --> 00:28:22,027
Mensen mochten niet tegen hem praten,
hij minachtte de meeste mensen.

384
00:28:22,117 --> 00:28:25,867
En de enige voor wie hij echt eerbied had,
was Duke Ellington.

385
00:28:25,954 --> 00:28:29,334
Zo veel eerbied,
dat hij hem bijna niet aankeek.

386
00:28:29,833 --> 00:28:32,963
En Duke Ellington
schreeuwde tegen hem: 'Charles.'

387
00:28:33,044 --> 00:28:37,094
'Sorry, Duke.'
Alsof je heel iemand anders voor je had.

388
00:28:37,173 --> 00:28:39,933
'Waar is Charles gebleven?' Snap je?

389
00:28:40,009 --> 00:28:42,349
Iedereen heeft zo iemand in zijn leven.

390
00:28:42,429 --> 00:28:47,479
Hoe arrogant of hoe geweldig ze ook zijn.

391
00:28:48,810 --> 00:28:54,730
Ik vond Charles een geweldige artiest,
Charles vond Duke Ellington belangrijker.

392
00:29:09,873 --> 00:29:13,923
Als je iemands werk bewondert,
neem je een deel ervan in je op.

393
00:29:14,794 --> 00:29:18,424
Het is nu zelfs zover,
dat de moderne componist…

394
00:29:19,507 --> 00:29:24,757
…en de man die een moderne
jazzcomponist wordt genoemd…

395
00:29:25,722 --> 00:29:28,982
…van hetzelfde conservatorium komen.
-Precies.

396
00:29:29,058 --> 00:29:35,148
Het is erg lastig om de grens te bepalen.
-Jij was daar zeker een pionier in.

397
00:29:35,231 --> 00:29:37,111
Niet van het conservatorium.

398
00:29:37,192 --> 00:29:41,992
Maar je schreef
als een van de eersten 'symfonische jazz'.

399
00:29:42,071 --> 00:29:45,031
Het Capitol Theater
was mijn conservatorium.

400
00:29:45,116 --> 00:29:46,616
Dat klopt ja, precies.

401
00:29:46,701 --> 00:29:50,961
Het orkest voor de film luisteren.
-Dat is het verschil tussen ons.

402
00:29:51,039 --> 00:29:54,709
Jij schreef symfonische jazz,
en ik jazzsymfonieën.

403
00:29:56,211 --> 00:29:57,881
Je bent geweldig.
-Zoiets.

404
00:30:10,475 --> 00:30:12,015
Kijk, Calder-manchetknopen.

405
00:30:12,519 --> 00:30:16,689
Geleend van Sandy Rower,
de kleinzoon van Alexander Calder…

406
00:30:16,773 --> 00:30:18,823
…die ze eigenhandig maakte.

407
00:30:18,900 --> 00:30:23,780
Hij ontwierp geen lijn, zoals nu gebeurt.
Hij maakte ze zelf.

408
00:30:23,863 --> 00:30:27,163
Hij heeft ze voor zichzelf gemaakt.

409
00:30:27,242 --> 00:30:31,042
Hij maakte ze niet voor Fran.
Hij heeft veel sieraden gemaakt.

410
00:30:31,120 --> 00:30:35,540
Er was een expositie in de Met,
met alleen Calder-sieraden. Fantastisch.

411
00:30:35,625 --> 00:30:38,585
Er is een prachtige biografie van Calder.

412
00:30:38,670 --> 00:30:41,590
Zijn zus gaf hem, toen hij zeven was…

413
00:30:41,673 --> 00:30:45,093
…een tang met kerst,
daar schreef hij over.

414
00:30:45,176 --> 00:30:48,806
'Dit is de mooiste kerst ooit.
Ik heb een tang gekregen.'

415
00:30:48,888 --> 00:30:51,178
En hij gebruikte hem om deze te maken.

416
00:30:51,266 --> 00:30:54,516
Deze zijn vast met dezelfde tang gemaakt.

417
00:30:54,602 --> 00:30:57,062
Ik vind ze gewoon spectaculair.

418
00:30:58,106 --> 00:31:00,276
Ondertiteld door: Martijn Beunk