1
00:00:06,027 --> 00:00:07,987
NETFLIX — ORYGINALNY SERIAL DOKUMENTALNY

2
00:00:11,991 --> 00:00:13,993
Masz tylko jedno życie.

3
00:00:14,076 --> 00:00:17,079
Ale w książkach masz ich zyliony.

4
00:00:17,163 --> 00:00:22,293
To źródło niesłychanego bogactwa.
Może dlatego nigdy nie dbałam o pieniądze.

5
00:00:22,376 --> 00:00:25,212
Jak tylko umiesz czytać,
stajesz się bogaty.

6
00:00:25,296 --> 00:00:29,884
Jeśli cały czas czytasz,
nie masz czasu myśleć o pieniądzach.

7
00:00:29,967 --> 00:00:32,178
Są śmieszne w porównaniu z książkami.

8
00:00:35,681 --> 00:00:39,101
Czy poprawność polityczna
może być dusząca?

9
00:00:39,185 --> 00:00:43,272
Pyta, czy poprawność polityczna
może być dusząca.

10
00:00:43,355 --> 00:00:45,900
Powiem tak:
nie mam problemów z oddychaniem.

11
00:01:25,648 --> 00:01:26,816
Gdzie mam usiąść?

12
00:01:26,899 --> 00:01:28,734
Sprawdźmy stolik po stoliku.

13
00:01:28,818 --> 00:01:30,111
Ty wybierz.

14
00:01:30,194 --> 00:01:32,113
Zobacz, który jest najlepszy.

15
00:01:32,947 --> 00:01:35,241
- Przemieszczamy się. I co?
- Może być.

16
00:01:36,742 --> 00:01:38,202
Ale żarcie jest okropne.

17
00:01:40,162 --> 00:01:45,709
BIBLIOTEKA

18
00:01:45,793 --> 00:01:48,879
Czytanie to kwestia gustu.
Tak myślę o czytaniu.

19
00:01:48,963 --> 00:01:50,798
To po prostu kwestia gustu.

20
00:01:50,881 --> 00:01:55,845
Jeśli ktoś dorasta w środowisku,
w którym książki są dostępne,

21
00:01:55,928 --> 00:01:59,056
ma je w domu,
ktoś zabierze go do biblioteki

22
00:01:59,140 --> 00:02:00,891
lub ma ją w szkole,

23
00:02:01,392 --> 00:02:05,437
to albo będzie lubił czytać, albo nie.

24
00:02:06,021 --> 00:02:08,524
Myślę, że to kwestia gustu.

25
00:02:08,607 --> 00:02:13,028
Gdy nauczyłam się czytać,
było to dla mnie coś niewiarygodnego.

26
00:02:13,612 --> 00:02:14,989
Świat stał się…

27
00:02:15,573 --> 00:02:18,576
A byłam szczęśliwa.
Miałam szczęśliwe dzieciństwo.

28
00:02:18,659 --> 00:02:20,035
Ale poprzez czytanie…

29
00:02:20,911 --> 00:02:24,456
mój świat stał się miliard razy większy.

30
00:02:24,540 --> 00:02:26,834
O to chodziło kiedyś w czytaniu.

31
00:02:26,917 --> 00:02:28,377
Teraz nie.

32
00:02:28,460 --> 00:02:30,504
Teraz ludzie mówią:

33
00:02:31,422 --> 00:02:36,552
„Nie ma książek o ludziach takich jak ja.
Nie widzę siebie w tej książce”.

34
00:02:36,635 --> 00:02:41,182
Pytają, czy widzę siebie w książce,
a ja zawsze odpowiadam, że nie.

35
00:02:41,265 --> 00:02:45,352
Książka nie ma być lustrem,
tylko drzwiami!

36
00:02:46,604 --> 00:02:50,232
Dlatego nigdy nie pragnęłam
zobaczyć się w książce.

37
00:02:50,316 --> 00:02:52,276
Nie przyszło mi to do głowy.

38
00:02:54,153 --> 00:02:56,488
Nawet jako dziecko o tym nie myślałam.

39
00:02:57,072 --> 00:02:58,908
Od początku uwielbiałam czytać.

40
00:02:59,575 --> 00:03:03,787
Kiedyś istniała wymyślona postać
zwana „zwykłym czytelnikiem”.

41
00:03:05,289 --> 00:03:08,417
- Nie wiem, co się stało.
- Zastąpił go zwykły pisarz.

42
00:03:10,419 --> 00:03:11,420
Nie sądzisz?

43
00:03:11,921 --> 00:03:14,757
Ludzie byli kiedyś
bardziej otwarci na książki.

44
00:03:14,840 --> 00:03:17,676
Myślisz, że to prawda? Mówię poważnie.

45
00:03:19,762 --> 00:03:22,306
Myślę, że nie mieli nic przeciwko,

46
00:03:22,890 --> 00:03:26,268
lub nawet sami szukali innego…

47
00:03:27,269 --> 00:03:30,147
świata, wszechświata czy innej wyobraźni.

48
00:03:30,231 --> 00:03:35,277
Ale mówiłaś to już wcześniej
i to chyba prawdziwsze, niż myślałam.

49
00:03:36,278 --> 00:03:42,117
Wielu czytelników
szuka repliki swojego życia.

50
00:03:42,201 --> 00:03:43,285
Ich samych.

51
00:03:43,369 --> 00:03:45,871
Czytelnik jest w pewnym sensie…

52
00:03:45,955 --> 00:03:48,374
Jestem czytelniczką książek, które piszę.

53
00:03:48,958 --> 00:03:50,501
Ty tak, ale inni nie.

54
00:03:50,584 --> 00:03:52,711
To właśnie próbuję ci wbić do głowy.

55
00:03:53,545 --> 00:03:55,631
Pozostali czytelnicy nie są tobą.

56
00:03:56,340 --> 00:03:57,466
Jasne, że są.

57
00:03:58,676 --> 00:04:04,390
Ty mówisz „my”. Raz mi powiedziałaś:
„Fran, kiedy piszesz, mówisz „ty”.

58
00:04:04,974 --> 00:04:07,226
Miałaś dla mnie pewną sugestię.

59
00:04:07,309 --> 00:04:11,397
A mianowicie, że nie powinnam pisać „ty”.

60
00:04:11,480 --> 00:04:13,232
Powinnam pisać „my”.

61
00:04:13,732 --> 00:04:16,944
Tłumaczyłaś, że to zaprasza czytelnika.

62
00:04:17,027 --> 00:04:19,780
A ja: „Ale ja nie chcę
zapraszać czytelnika”.

63
00:04:20,781 --> 00:04:24,368
Powiedziałam, że mam na myśli „ty”.

64
00:04:25,703 --> 00:04:27,121
Nie jestem gospodynią.

65
00:04:31,750 --> 00:04:34,253
Nie jestem gospodynią,
tylko oskarżycielem.

66
00:04:35,963 --> 00:04:38,674
Ty jesteś gospodynią. Chcesz ich zaprosić.

67
00:04:38,757 --> 00:04:40,259
- Tak.
- Tak.

68
00:04:40,342 --> 00:04:41,635
Bardzo się staram.

69
00:04:41,719 --> 00:04:44,430
Chodźcie! No dalej!

70
00:04:55,316 --> 00:04:58,360
Niedawno kupiłam słownik stenograficzny.

71
00:04:59,737 --> 00:05:02,197
Jeśli widzę pewne książki, kupuję je.

72
00:05:02,281 --> 00:05:05,617
A słowników mam od groma.

73
00:05:06,368 --> 00:05:08,203
Nie widziałam takiego słownika.

74
00:05:08,787 --> 00:05:12,416
Nie znam się na stenografii,
ale nie miałam takiego słownika.

75
00:05:12,499 --> 00:05:15,669
Czasem tu jesteś,
tak samo jak w księgarni Strand,

76
00:05:15,753 --> 00:05:18,881
gdzie kupują stare książki
i je rozpakowują…

77
00:05:18,964 --> 00:05:21,467
Byłam w obu sklepach: w tym i w Strand,

78
00:05:21,550 --> 00:05:24,470
w którym na pytanie,
ile kosztuje książka, usłyszałam:

79
00:05:24,553 --> 00:05:27,723
„Gdzie to pani znalazła?”.
„Czołgałam się pod stołem”.

80
00:05:27,806 --> 00:05:30,267
„Nie może tam pani wchodzić”.

81
00:05:30,351 --> 00:05:33,812
Ale gdy znalazłam ten słownik
i poszłam z nim do kasy,

82
00:05:33,896 --> 00:05:36,982
kobieta powiedziała:
„Tak myślałam, że pani to kupi”.

83
00:05:37,691 --> 00:05:41,195
Co innego być w księgarni,
a co innego zamówić książkę.

84
00:05:41,945 --> 00:05:46,617
Nie mam komputera, ale jeśli chcę książkę,
przyjaciele zamawiają ją na Amazonie.

85
00:05:46,700 --> 00:05:49,328
Muszę ją jednak znać, a to nie to samo.

86
00:05:49,411 --> 00:05:52,790
Chodząc po księgarni,
myślisz: „Co to jest? A to?”.

87
00:05:53,290 --> 00:05:54,792
Znajdujesz książki.

88
00:05:55,376 --> 00:05:57,961
Pamiętam antykwariaty na Czwartej Alei.

89
00:05:58,045 --> 00:05:59,963
NA CZWARTEJ ALEI W 1925 ROKU

90
00:06:00,047 --> 00:06:02,925
Przetrwały pewnie
tak długo jak ich właściciele.

91
00:06:03,008 --> 00:06:06,011
- Bo oni nie chcieli sprzedawać książek.
- Wiem.

92
00:06:06,095 --> 00:06:08,931
Zakurzeni goście
z nosem w zakurzonych książkach.

93
00:06:09,014 --> 00:06:11,225
Na twój widok spoglądali poirytowani.

94
00:06:12,059 --> 00:06:17,523
Brałeś książkę. „Ile kosztuje?”

95
00:06:19,775 --> 00:06:22,945
Teraz został tylko Strand
na Czwartej Alei.

96
00:06:24,905 --> 00:06:28,534
Ten budynek to dosłownie ostatni bastion.

97
00:06:29,535 --> 00:06:32,413
Wiem, że zaoferowano jego właścicielom,

98
00:06:32,496 --> 00:06:36,667
którzy są też właścicielami księgarni,
miliony dolarów.

99
00:06:37,251 --> 00:06:42,089
Nie zarabiasz milionów na książkach,
nawet jeśli sprzedajesz je od 1925 roku.

100
00:06:42,172 --> 00:06:43,674
A oni odmówili sprzedaży.

101
00:06:44,800 --> 00:06:47,719
Księgarnie
nigdy nie prowadziły do bogactwa.

102
00:06:47,803 --> 00:06:51,348
Ludzie mieli księgarnie,
bo kochali książki.

103
00:06:51,432 --> 00:06:54,685
Każda księgarnia
odznaczała się pewną wrażliwością.

104
00:06:54,768 --> 00:06:56,770
Niektóre trzeba było znać.

105
00:06:56,854 --> 00:06:59,022
Nie dlatego, że były nielegalne,

106
00:06:59,106 --> 00:07:02,151
ale dlatego,
że znajdowały się na piątym piętrze.

107
00:07:02,234 --> 00:07:06,196
Ktoś dawał ci cynk:
„Na piątym piętrze budynku przy 12. Ulicy

108
00:07:06,280 --> 00:07:08,157
jest księgarnia komunistyczna”.

109
00:07:08,782 --> 00:07:13,537
To nigdy nie był lukratywny biznes,

110
00:07:13,620 --> 00:07:15,581
a ja nigdy nie byłam komunistką,

111
00:07:15,664 --> 00:07:18,292
ale postanowiłam
rzucić okiem na te książki.

112
00:07:18,375 --> 00:07:20,878
Kupiłam parę, bo nie miałam takich w domu.

113
00:07:20,961 --> 00:07:23,672
Pomyślałam:
„Nie mam książek komunistycznych”.

114
00:07:23,755 --> 00:07:24,715
Przeczytałam je.

115
00:07:25,716 --> 00:07:28,385
Dlatego komunizm nie wypalił.
Pisarze do kitu.

116
00:07:36,518 --> 00:07:38,020
INFORMACJA JEST ŚWIATŁEM.

117
00:07:38,103 --> 00:07:41,231
INFORMACJA, SAMA W SOBIE,
O CZYMKOLWIEK, JEST ŚWIATŁEM.

118
00:07:47,988 --> 00:07:51,241
KSIĄŻKI SĄ CENNYM SKARBEM ŚWIATA

119
00:07:51,325 --> 00:07:55,037
I GODNYM DZIEDZICTWEM POKOLEŃ I NARODÓW.

120
00:07:55,120 --> 00:07:59,041
WSZECHŚWIAT SKŁADA SIĘ Z HISTORII,
NIE Z ATOMÓW.

121
00:08:13,347 --> 00:08:15,599
Ludzie nadal muszą mieć książki.

122
00:08:15,682 --> 00:08:18,393
Obecnie nikomu ich już nie wydasz.

123
00:08:19,603 --> 00:08:21,939
Kiedyś co roku przeglądałam książki

124
00:08:22,022 --> 00:08:24,149
i wydawałam te niepotrzebne.

125
00:08:24,233 --> 00:08:28,278
Każdy je brał.
Każda szkoła czy biblioteka.

126
00:08:28,904 --> 00:08:32,324
Teraz nikt ich nie weźmie,
bo zajmują miejsce.

127
00:08:32,407 --> 00:08:38,747
Nie jestem w stanie wyrzucić książki.

128
00:08:38,830 --> 00:08:43,418
Nie mogę wyrzucić książki.
Dla mnie to jak wyrzucenie człowieka.

129
00:08:43,502 --> 00:08:47,506
Jest dużo więcej ludzi,
których chętniej bym wyrzuciła.

130
00:08:47,589 --> 00:08:51,134
Książka to dla mnie
rzecz najbliższa człowiekowi,

131
00:08:51,635 --> 00:08:53,887
więc nie mogę jej wyrzucić.

132
00:08:53,971 --> 00:08:57,808
Czasami widziałam książki w śmietniku.

133
00:08:57,891 --> 00:08:59,851
To po prostu straszne.

134
00:08:59,935 --> 00:09:03,730
Nawet jeśli to książka krytyka,
który pisał o tobie podłe rzeczy.

135
00:09:03,814 --> 00:09:07,067
Lub szajs, który nigdy
nie powinien zostać opublikowany.

136
00:09:07,150 --> 00:09:10,237
Też takie dostaję
i zaczynają się piętrzyć.

137
00:09:10,320 --> 00:09:13,907
Każdy, kto przychodzi,
patrzy na nie, a ja mówię…

138
00:09:13,991 --> 00:09:17,828
Mam parę stert takich książek.
Mówię ludziom, żeby je sobie brali.

139
00:09:17,911 --> 00:09:20,706
„Ta wygląda na ciekawą”.
„Nie jest, ale bierz”.

140
00:09:20,789 --> 00:09:25,127
Czytasz dużo książek młodych pisarzy?
W ogóle dużo czytasz?

141
00:09:25,210 --> 00:09:26,628
Tak, dużo czytam.

142
00:09:26,712 --> 00:09:28,213
To moje główne zajęcie.

143
00:09:28,297 --> 00:09:29,923
Jestem molem książkowym.

144
00:09:30,007 --> 00:09:32,467
Jak wybierasz książki, które czytasz,

145
00:09:32,551 --> 00:09:36,513
wiedząc, że nie zdołasz
przeczytać ich wszystkich?

146
00:09:36,597 --> 00:09:39,057
Zawsze miałam, choć to coraz trudniejsze,

147
00:09:39,141 --> 00:09:42,853
wielu starszych przyjaciół,
którzy mówili: „Nie czytałaś tego?”.

148
00:09:43,395 --> 00:09:44,771
Więc to czytałam.

149
00:09:44,855 --> 00:09:48,442
Poza tym chodziłam po księgarniach,
ale jest ich coraz mniej.

150
00:09:49,651 --> 00:09:52,029
Ale cały czas o tym myślę

151
00:09:52,112 --> 00:09:55,657
i jeśli ktoś poleca mi
jakąś dobrą książkę, to ją kupuję.

152
00:09:56,158 --> 00:10:00,495
Jeśli ktoś poleca mi książkę,
która mi się nie spodoba,

153
00:10:01,038 --> 00:10:03,081
chowam do tej osoby urazę.

154
00:10:03,874 --> 00:10:09,546
Kiedyś nakrzyczałam na znajomego,
bo na książce widniała jego rekomendacja.

155
00:10:10,255 --> 00:10:12,424
Dlatego ją kupiłam.

156
00:10:12,507 --> 00:10:14,426
Nie słyszałam o niej wcześniej.

157
00:10:14,509 --> 00:10:17,888
Zobaczyłam cytat
tego fantastycznego pisarza i ją kupiłam.

158
00:10:18,430 --> 00:10:19,473
Przeczytałam ją.

159
00:10:19,973 --> 00:10:20,932
Była koszmarna.

160
00:10:21,433 --> 00:10:22,684
Dzwonię do znajomego.

161
00:10:22,768 --> 00:10:26,063
I wrzeszczę: „Upadłeś na głowę?
Właśnie to przeczytałam”.

162
00:10:26,146 --> 00:10:28,940
A on: „Znam tego kolesia”.

163
00:10:29,024 --> 00:10:29,858
Więc mówię…

164
00:10:31,151 --> 00:10:33,904
„Następnym razem zadzwoń i mnie uprzedź,

165
00:10:33,987 --> 00:10:37,199
że zobaczę twój wpis
na książce, która nie jest dobra”.

166
00:10:37,282 --> 00:10:42,871
Są pewne książki,
zwłaszcza te gorąco polecane,

167
00:10:42,954 --> 00:10:45,540
których autora nazywa się geniuszem.

168
00:10:45,624 --> 00:10:48,293
Uginam się pod presją i kupuję książkę.

169
00:10:48,377 --> 00:10:51,463
Potem ludzie pytają, co o niej myślałam.

170
00:10:51,546 --> 00:10:54,132
A ja mówię: „Przeczytałam część”.

171
00:10:54,216 --> 00:10:55,592
„Nie podobała ci się?”

172
00:10:55,676 --> 00:10:58,553
„Nie. Gorzej. Zapomniałam, że ją czytam”.

173
00:10:59,346 --> 00:11:01,515
A dla mnie to najgorsze.

174
00:11:01,598 --> 00:11:05,769
Zapomnienie o książce
jest gorsze niż zamknięcie jej w furii.

175
00:11:05,852 --> 00:11:08,105
Odłożyłam książkę na bok,

176
00:11:08,188 --> 00:11:10,941
zadzwonił telefon albo poszłam coś zjeść

177
00:11:11,024 --> 00:11:14,152
i w tym czasie zapomniałam, że ją czytam.

178
00:11:16,071 --> 00:11:18,782
- To dział genealogii?
- Tak.

179
00:11:18,865 --> 00:11:21,743
Kiedy przyjechała twoja rodzina?
Jest tu parę pozycji.

180
00:11:21,827 --> 00:11:23,495
Włosi do Ameryki.

181
00:11:23,578 --> 00:11:25,997
W 1910 albo 1909 roku.

182
00:11:26,081 --> 00:11:28,750
Nie wiem, gdzie stały. Było ich kilka…

183
00:11:28,834 --> 00:11:31,545
- Tu są Norwegowie. Kogo obchodzą?
- Właśnie.

184
00:11:32,129 --> 00:11:36,591
Ludzie poniżej 40. roku życia
nie mają w domu niczego.

185
00:11:37,467 --> 00:11:39,344
Żadnych książek ani płyt.

186
00:11:39,428 --> 00:11:42,097
Mają wszystko na tym urządzeniu.

187
00:11:42,889 --> 00:11:43,724
Nie.

188
00:11:44,641 --> 00:11:45,976
Gdzie ja to widziałam?

189
00:11:48,770 --> 00:11:51,148
Rodziny Mayflower, 12 tomów.

190
00:11:51,940 --> 00:11:54,359
Wyobrażałam to sobie jako małą łódkę.

191
00:11:54,443 --> 00:11:57,946
- Była malutka.
- Z kilkoma Anglosasami na pokładzie.

192
00:11:58,029 --> 00:12:00,532
Pewnie dlatego moja rodzina nie dołączyła.

193
00:12:00,615 --> 00:12:02,200
Pomyśleli: „Zbyt tłoczno!

194
00:12:02,826 --> 00:12:06,121
Poczekajmy kilkaset lat

195
00:12:06,204 --> 00:12:08,498
i popłyńmy prosto do Nowego Jorku”.

196
00:12:10,000 --> 00:12:11,251
Nie wiem, jak…

197
00:12:11,334 --> 00:12:12,794
- Tutaj.
- Znalazłeś ich?

198
00:12:12,878 --> 00:12:13,795
Tak.

199
00:12:14,296 --> 00:12:15,422
Włosi do Ameryki.

200
00:12:16,047 --> 00:12:18,633
- Gdzie jesteś?
- 1893, 1895.

201
00:12:19,593 --> 00:12:22,637
- Wiesz, kiedy przyjechali?
- Chyba w 1910 roku.

202
00:12:23,346 --> 00:12:27,058
Lata 1903, 1904, 1905.

203
00:12:27,976 --> 00:12:28,810
1905.

204
00:12:29,728 --> 00:12:31,521
Przyjechaliście zbyt niedawno.

205
00:12:32,105 --> 00:12:34,775
Jeszcze tego nie zapisali.

206
00:12:42,866 --> 00:12:44,075
Gotowe.

207
00:12:44,159 --> 00:12:45,786
Uwielbiam gry stołowe.

208
00:12:48,705 --> 00:12:53,794
Myślałam, że szukacie
schorzeń i chorób zakaźnych.

209
00:12:55,754 --> 00:12:59,591
Niestety udowodniono naukowo,

210
00:12:59,674 --> 00:13:02,677
że brak inteligencji jest dziedziczny,

211
00:13:02,761 --> 00:13:04,846
więc w pewnym sensie zaraźliwy.

212
00:13:06,223 --> 00:13:10,310
Nie chcemy, by ludzie mało inteligentni
mieszali się z obywatelami.

213
00:13:12,187 --> 00:13:13,939
Cóż za nowoczesna wizja.

214
00:13:15,315 --> 00:13:17,526
- Znasz film Złote Wrota?
- Tak.

215
00:13:17,609 --> 00:13:22,572
Jest świetny, bo dowiedziałam się z niego
wielu rzeczy o imigrantach.

216
00:13:22,656 --> 00:13:27,869
Nie wiedziałam,
jak trudne było wejście na Ellis Island.

217
00:13:27,953 --> 00:13:31,081
Chociaż wiedziałam, że mój pradziadek,

218
00:13:31,665 --> 00:13:33,834
kiedy przyjechał tu z Rosji,

219
00:13:34,876 --> 00:13:38,421
był przetrzymywany
z powodu zapalenia spojówek.

220
00:13:39,339 --> 00:13:44,261
Które pewnie złapał
na tej rozkosznej łodzi. Nie Mayflower.

221
00:13:44,344 --> 00:13:45,178
Jasne.

222
00:13:45,262 --> 00:13:49,432
Leczy się to antybiotykami,
ale wtedy ich nie było.

223
00:13:49,516 --> 00:13:52,644
Więc kazali mu odbyć kwarantannę.

224
00:13:52,727 --> 00:13:54,354
Wiedzieli, że to zaraźliwe.

225
00:13:55,146 --> 00:13:58,692
„Jeśli minie za kilka dni, w porządku.
Jeśli nie, wracasz”.

226
00:13:59,442 --> 00:14:00,485
Tak.

227
00:14:00,569 --> 00:14:03,905
Na szczęście mu przeszło i go wpuścili.

228
00:14:03,989 --> 00:14:06,825
Ludzi czasami zawracano.

229
00:14:06,908 --> 00:14:08,994
- Za zapalenie spojówek.
- Tak.

230
00:14:09,619 --> 00:14:10,579
Spójrz w dół.

231
00:14:11,705 --> 00:14:12,539
Do góry.

232
00:14:13,123 --> 00:14:13,957
W dół.

233
00:14:14,916 --> 00:14:15,750
Do góry.

234
00:14:15,834 --> 00:14:19,337
Przez Lower East Side
przetoczyły się różne fale imigrantów.

235
00:14:19,421 --> 00:14:23,049
Nie tylko Żydzi,
ale również Włosi i wielu innych.

236
00:14:23,758 --> 00:14:27,345
Teraz znajduje się tam Muzeum Kamienicy.

237
00:14:27,429 --> 00:14:28,805
Muzeum Kamienicy!

238
00:14:28,889 --> 00:14:29,723
Co w nim jest?

239
00:14:29,806 --> 00:14:32,601
Epidemia gruźlicy?

240
00:14:32,684 --> 00:14:35,270
Co w nim wystawiono?

241
00:14:35,353 --> 00:14:38,648
Muzeum Kamienicy.
Ludzie chcą to oglądać? Nie sądzę.

242
00:14:38,732 --> 00:14:42,110
Mieli na przykład wannę w kuchni.

243
00:14:42,193 --> 00:14:44,696
Dla mnie to…

244
00:14:45,614 --> 00:14:48,158
Nie wiem. Wydaje mi się to absurdalne.

245
00:14:48,241 --> 00:14:50,994
Nie chcę odwodzić nikogo
od pójścia do muzeum.

246
00:14:51,077 --> 00:14:55,290
Nie sądzisz, że młodzi ludzie
powinni zobaczyć te kamienice?

247
00:14:55,373 --> 00:14:58,710
Sposób, w jaki dorastali
imigranci, rodzice, dziadkowie?

248
00:14:58,793 --> 00:15:04,591
Jest tyle dobrych powieści o tej epoce
napisanych przez imigrantów.

249
00:15:04,674 --> 00:15:09,596
Odmalowują bogatszy obraz niż muzeum,
mimo że nie ma w nich obrazków.

250
00:15:09,679 --> 00:15:12,349
Muzeum jest dobre,
bo ludzie mogą to zobaczyć.

251
00:15:12,933 --> 00:15:18,438
Patrzenie na coś
może wydawać się łatwiejsze niż czytanie.

252
00:15:18,939 --> 00:15:21,733
Ale muzeum to nie kamienica.

253
00:15:26,905 --> 00:15:28,823
Jest ktoś, kogo nie przeczytasz?

254
00:15:29,574 --> 00:15:33,662
Odkryto, że Henry Roth
uprawiał seks z siostrą.

255
00:15:34,162 --> 00:15:35,747
To było okropne.

256
00:15:36,623 --> 00:15:38,416
Ale dalej go czytałam.

257
00:15:38,500 --> 00:15:40,835
Oczywiście nie w ten sam sposób.

258
00:15:41,586 --> 00:15:47,133
Nie to, żeby tworzył wcześniej
subtelną poezję pasterską.

259
00:15:47,217 --> 00:15:53,431
Wiem, że gdy czytam czyjeś książki,
nawet beletrystykę,

260
00:15:53,515 --> 00:15:56,476
to, co ludzie piszą,
nie pojawia się znikąd.

261
00:15:56,559 --> 00:15:59,854
Nie myślałam:
„Henry Roth wydawał się taki uroczy”.

262
00:15:59,938 --> 00:16:01,272
Nie uważałam tak.

263
00:16:02,107 --> 00:16:05,235
Ale jest świetnym pisarzem
i nie przestałam go czytać.

264
00:16:06,194 --> 00:16:10,281
Gdyby nadal żył,
może bym z nim nie rozmawiała.

265
00:16:10,865 --> 00:16:13,034
Ale nie żyje.

266
00:16:14,202 --> 00:16:15,954
I powinniśmy go czytać.

267
00:16:17,372 --> 00:16:19,708
Na przykład…

268
00:16:19,791 --> 00:16:23,753
James Levine to wspaniały artysta.

269
00:16:23,837 --> 00:16:26,673
Nie mówię, że nie wierzę w te oskarżenia.

270
00:16:26,756 --> 00:16:28,466
Powiedzmy, że są prawdziwe.

271
00:16:29,551 --> 00:16:34,723
Pracował jako dyrygent
w Metropolitan Opera.

272
00:16:34,806 --> 00:16:36,307
Zwolnili go.

273
00:16:36,808 --> 00:16:37,976
Rozumiem.

274
00:16:38,059 --> 00:16:40,812
Ale nie musieli usuwać jego nagrań.

275
00:16:41,396 --> 00:16:42,313
Po co?

276
00:16:42,939 --> 00:16:44,649
Nie pojmuję tego.

277
00:16:44,733 --> 00:16:48,111
Nie chcieli,
by czerpał z tego jakieś korzyści?

278
00:16:48,194 --> 00:16:49,529
Nadal są świetne.

279
00:16:50,030 --> 00:16:51,823
To wspaniały artysta.

280
00:16:53,366 --> 00:16:58,663
Należy zwalniać ludzi,
jeśli dopuścili się strasznych rzeczy,

281
00:16:58,747 --> 00:17:01,249
zwłaszcza takich, o które go oskarżano.

282
00:17:01,332 --> 00:17:04,502
Ale nieczytanie ich książek

283
00:17:04,586 --> 00:17:07,130
czy niesłuchanie ich muzyki

284
00:17:07,213 --> 00:17:08,173
wydaje mi się…

285
00:17:09,507 --> 00:17:10,675
bez sensu.

286
00:17:12,093 --> 00:17:14,054
Teraz ludzie mówią:

287
00:17:14,137 --> 00:17:17,348
„Nie możesz słuchać tych nagrań
bez myślenia o tym”.

288
00:17:17,432 --> 00:17:19,225
„Ty nie możesz, ale ja tak”.

289
00:17:24,272 --> 00:17:26,858
Gdy miałam siedem czy osiem lat,

290
00:17:26,941 --> 00:17:29,152
mama kupiła mi tę książkę.

291
00:17:29,235 --> 00:17:31,529
Zatytułowaną Sześć Małych Kucharzy.

292
00:17:32,113 --> 00:17:35,575
Nie mogłam uwierzyć,
że będzie do mnie należała.

293
00:17:36,242 --> 00:17:38,286
Nadal jestem w szoku.

294
00:17:38,787 --> 00:17:42,248
Bo jak widzicie, jest bardzo piękna.

295
00:17:42,332 --> 00:17:45,877
Poza tym wydano ją chyba w 1900 roku.

296
00:17:46,461 --> 00:17:50,757
Nie mogłam uwierzyć, że posiadam coś,
co wyglądało na tak ważne.

297
00:17:51,424 --> 00:17:54,219
Książka wydawała mi się ważna,

298
00:17:54,302 --> 00:17:57,555
bo przypominała
obiekt z muzeum czy biblioteki.

299
00:17:58,515 --> 00:18:02,102
Uwielbiam tę książkę
i gdyby coś jej się stało,

300
00:18:02,185 --> 00:18:04,437
z żałości pękłoby mi serce.

301
00:18:05,230 --> 00:18:07,315
Książka jest w znakomitym stanie,

302
00:18:07,398 --> 00:18:09,025
a należała do siedmiolatki.

303
00:18:09,109 --> 00:18:12,612
Tak ostrożnie obchodziłam się z książkami.

304
00:18:12,695 --> 00:18:15,365
Pamiętam, że gdy byłam w tym wieku,

305
00:18:15,907 --> 00:18:18,701
czytałam książkę o Nancy Drew
i ją upuściłam.

306
00:18:18,785 --> 00:18:20,870
Podniosłam ją i pocałowałam.

307
00:18:21,579 --> 00:18:23,206
Mama zapytała, co robię.

308
00:18:23,706 --> 00:18:26,584
Odparłam, że upuszczoną książkę
należy pocałować.

309
00:18:27,335 --> 00:18:29,045
„Kto ci to powiedział?”

310
00:18:29,629 --> 00:18:31,631
„Tak mówili nam w synagodze.

311
00:18:32,132 --> 00:18:36,177
Że jeśli upuścisz modlitewnik,
musisz go pocałować”.

312
00:18:36,261 --> 00:18:38,221
Mama na to: „Tak, ale nie każdą”.

313
00:18:42,809 --> 00:18:46,604
Pierwsze rzeczy
pisałaś dla magazynu Interview,

314
00:18:46,688 --> 00:18:48,565
a potem przez jakiś czas…

315
00:18:48,648 --> 00:18:51,192
Rubryka nazywała się Relacja z nabrzeża…

316
00:18:51,276 --> 00:18:54,988
Nie, moja pierwsza rubryka
nazywała się Najlepsze z najgorszych.

317
00:18:55,071 --> 00:18:56,739
Zawierała recenzje filmowe.

318
00:18:56,823 --> 00:18:59,576
Ale recenzowałam
tylko filmy niskobudżetowe,

319
00:18:59,659 --> 00:19:03,204
produkowane głównie
przez American International Pictures,

320
00:19:03,288 --> 00:19:06,791
która specjalizowała się
w gatunku filmowym, który kochałam.

321
00:19:06,875 --> 00:19:09,335
Wyświetlali filmy w Nowym Jorku.

322
00:19:09,419 --> 00:19:12,797
Chodziłam na projekcje.
Pisałam tę rubrykę przez parę lat.

323
00:19:12,881 --> 00:19:15,550
Potem pisałam rubrykę Relacje z nabrzeża.

324
00:19:16,384 --> 00:19:19,888
Była bardziej wszechstronna.
Pisałam o wszystkim.

325
00:19:20,471 --> 00:19:22,932
- Mówiłem ci, że mam tę książkę.
- Jaką?

326
00:19:23,016 --> 00:19:25,560
Wszystko, co pisałaś
dla Interview z lat 70.

327
00:19:25,643 --> 00:19:28,313
- Są tam moje recenzje filmowe.
- Zgadza się.

328
00:19:28,396 --> 00:19:31,191
- Najlepsze z najgorszych.
- Właśnie.

329
00:19:31,274 --> 00:19:33,526
- Pamiętasz filmy AIP?
- Tak.

330
00:19:33,610 --> 00:19:35,570
Nie pokazywali ich w Nowym Jorku.

331
00:19:35,653 --> 00:19:37,822
Może na 42. Ulicy.

332
00:19:37,906 --> 00:19:40,491
Pokazywali je
właścicielom kin dla zmotoryzowanych.

333
00:19:41,367 --> 00:19:44,662
Bo w nich je najczęściej wyświetlano.

334
00:19:44,746 --> 00:19:46,873
Organizowali projekcje na Broadwayu.

335
00:19:46,956 --> 00:19:49,542
- Pamiętasz salę?
- Była wspaniała.

336
00:19:49,626 --> 00:19:53,296
- Ale brudna.
- Dostałam się na listę AIP.

337
00:19:53,379 --> 00:19:57,300
Żeby móc oglądać te filmy.
A potem zaczęłam pisać głównie o nich.

338
00:19:58,885 --> 00:20:01,054
Bo pisanie o nich było fajniejsze.

339
00:20:01,137 --> 00:20:03,723
Nie chciałam być krytykiem.

340
00:20:03,806 --> 00:20:07,101
Chciałam pisać o czymś zabawnym.

341
00:20:07,185 --> 00:20:09,103
- One były.
- Były niewiarygodne.

342
00:20:09,187 --> 00:20:11,105
Nakręciłeś jeden z tych filmów.

343
00:20:11,648 --> 00:20:13,524
- Wagon towarowy Bertha.
- Pisałam o nim.

344
00:20:13,608 --> 00:20:14,817
- Widziałeś?
- Nie.

345
00:20:14,901 --> 00:20:17,946
Pamiętam,
bo gdy dowiedziałam się ostatnio,

346
00:20:18,029 --> 00:20:21,824
że robiłeś ten film,
przypomniało mi się, że go recenzowałam.

347
00:20:21,908 --> 00:20:23,618
Nie wiedziałam, że jest twój.

348
00:20:24,202 --> 00:20:25,036
Tak?

349
00:20:25,119 --> 00:20:28,831
Opowie pani o tym,
jak pisała dla magazynu Andy’ego Warhola?

350
00:20:29,791 --> 00:20:34,045
Nie wiem, co powiedzieć.
To było dawno temu.

351
00:20:34,629 --> 00:20:38,216
Byłam młoda, gdy zaczęłam
pisać dla Interview. Miałam 20 lat.

352
00:20:38,800 --> 00:20:43,179
Pisałam dla Interview przez 11 lat.

353
00:20:43,263 --> 00:20:44,764
Przez bardzo długi okres.

354
00:20:44,847 --> 00:20:47,600
Nigdy nie dogadywałam się z Andym.

355
00:20:48,977 --> 00:20:50,270
A Andy ze mną.

356
00:20:51,813 --> 00:20:53,815
Od śmierci lepiej mu się wiedzie.

357
00:20:58,069 --> 00:21:02,323
Skąd to wiem? Bo sprzedałam jego dzieła
dwa tygodnie przed jego śmiercią.

358
00:21:05,368 --> 00:21:08,579
Sprzedałam je,
żeby zapłacić za mieszkanie.

359
00:21:10,123 --> 00:21:13,126
Nie mam żyłki nie tylko do nieruchomości.

360
00:21:15,211 --> 00:21:17,964
I szczerze mówiąc,
chyba dlatego Andy zmarł.

361
00:21:20,216 --> 00:21:21,592
Na pewno pomyślał:

362
00:21:22,510 --> 00:21:23,594
„Oho!”.

363
00:21:24,220 --> 00:21:26,055
Jak tylko zmarł, ceny wzrosły.

364
00:21:31,978 --> 00:21:36,649
Jeśli chodzi o zmiany w Nowym Jorku,
nie ma nic bardziej symbolicznego

365
00:21:36,733 --> 00:21:38,776
niż fakt, że to, co kiedyś było

366
00:21:38,860 --> 00:21:44,991
całodobowym, wielkim kioskiem z gazetami
na placu Columbus Circle

367
00:21:45,074 --> 00:21:46,784
jest teraz wypożyczalnią rowerów.

368
00:21:50,788 --> 00:21:53,333
Wygląd Nowego Jorku
całkowicie się zmienił.

369
00:21:53,416 --> 00:21:56,919
Nowy Jork był kiedyś zalany gazetami.

370
00:21:57,920 --> 00:21:59,881
Były w rynsztokach i śmietnikach.

371
00:21:59,964 --> 00:22:03,509
Pamiętasz kiosk na Times Square,
który miał wszystkie gazety?

372
00:22:03,593 --> 00:22:06,554
Walały się po mieście,
bo ludzie je wyrzucali.

373
00:22:06,637 --> 00:22:09,182
Ludzie codziennie wyrzucali miliony gazet.

374
00:22:09,265 --> 00:22:10,433
Były w rynsztokach.

375
00:22:10,516 --> 00:22:12,935
Kosze były ich pełne.

376
00:22:13,019 --> 00:22:16,314
Leżały na siedzeniach w metrze.
I na podłodze.

377
00:22:16,397 --> 00:22:19,692
Teraz rzadko widzisz ludzi
czytających w metrze gazety.

378
00:22:19,776 --> 00:22:22,028
A kiedyś to było najważniejsze.

379
00:22:22,111 --> 00:22:25,073
Ale widzisz ludzi
czytających w metrze książki.

380
00:22:25,573 --> 00:22:29,243
Może nie miliony,
ale niektórzy nadal to robią,

381
00:22:29,327 --> 00:22:30,995
głównie młodzi.

382
00:22:31,079 --> 00:22:33,664
Większość z nich jest po dwudziestce.

383
00:22:33,748 --> 00:22:37,251
Zapytałam mojego redaktora,
który ma dzieci w tym wieku,

384
00:22:37,335 --> 00:22:41,547
czy jego dzieci
czytają książki na Kindle’u.

385
00:22:41,631 --> 00:22:44,509
Powiedział, że czytają normalne książki

386
00:22:44,592 --> 00:22:47,220
i że ludzie, którzy czytają je na…

387
00:22:47,303 --> 00:22:49,514
Jest coś jeszcze oprócz Kindle’a.

388
00:22:50,348 --> 00:22:53,768
Mówił, że ci ludzie
są po czterdziestce czy pięćdziesiątce.

389
00:22:53,851 --> 00:22:56,270
Nie zawsze mogę zobaczyć…

390
00:22:56,354 --> 00:22:59,023
Zawsze próbuję dojrzeć, co ludzie czytają.

391
00:22:59,107 --> 00:23:00,733
To dla mnie bardzo ważne.

392
00:23:01,442 --> 00:23:02,652
Co czytasz?

393
00:23:03,861 --> 00:23:05,321
Ale każda książka…

394
00:23:06,072 --> 00:23:09,367
nawet gdy jest beznadziejna –
książka to książka.

395
00:23:11,077 --> 00:23:12,245
Śmiało, czytaj.

396
00:23:26,426 --> 00:23:29,011
Cześć. Kupujecie tu książki?

397
00:23:29,762 --> 00:23:31,431
- W tym kiosku? Nie.
- Nie.

398
00:23:32,140 --> 00:23:35,643
Myślisz, że to w porządku
przynosić książki na Times Square?

399
00:23:35,726 --> 00:23:37,478
To nie fair wobec książek.

400
00:23:37,562 --> 00:23:38,604
No tak.

401
00:23:39,439 --> 00:23:41,274
Nie mają nic do powiedzenia.

402
00:23:41,357 --> 00:23:42,525
To krzywdzące.

403
00:23:43,234 --> 00:23:46,654
Jeśli nie sprzedajecie tu książek,
to po co tu stoicie?

404
00:23:46,737 --> 00:23:48,197
Sprzedajecie koszulki?

405
00:23:48,281 --> 00:23:50,658
Sprzedajemy dużo toreb. Książki też.

406
00:23:50,741 --> 00:23:51,576
Tak.

407
00:23:52,368 --> 00:23:55,329
To świetna książka.
Cały czas kupuję ją dla dzieci.

408
00:23:55,413 --> 00:23:56,622
Naprawdę dobra.

409
00:23:59,083 --> 00:24:02,044
Panie i panowie, powitajcie Fran Lebowitz!

410
00:24:05,882 --> 00:24:08,301
Która książka była pierwsza?

411
00:24:08,384 --> 00:24:10,761
- Życie w metropolii.
- Potem Nauka o społeczeństwie.

412
00:24:10,845 --> 00:24:14,849
Obie są niezwykle zabawnymi
zbiorami esejów humorystycznych.

413
00:24:14,932 --> 00:24:19,270
Ile razy wznawiano wydanie?

414
00:24:19,854 --> 00:24:22,857
- Cztery, pięć razy w różnych formatach.
- Serio?

415
00:24:22,940 --> 00:24:25,943
- A teraz pierwsza książka dla dzieci?
- Tak.

416
00:24:26,027 --> 00:24:28,362
Napiszesz w końcu coś nowego?

417
00:24:28,446 --> 00:24:29,906
- Napisałam.
- O pandzie?

418
00:24:29,989 --> 00:24:31,657
- Tak.
- Ale to dla dzieci.

419
00:24:31,741 --> 00:24:35,369
- Piszę powieść.
- Pisałaś ją już sześć lat temu.

420
00:24:35,453 --> 00:24:36,579
Nie.

421
00:24:36,662 --> 00:24:40,124
Miałam ją pisać,
ale wzięłam dziesięć lat wolnego na fochy.

422
00:24:42,210 --> 00:24:44,170
- Dziesięć lat na fochy?
- Tak.

423
00:24:45,087 --> 00:24:48,633
Czy udało ci się
osiągnąć to, co zamierzałaś?

424
00:24:48,716 --> 00:24:50,218
Fochy prawie mi przeszły.

425
00:24:50,301 --> 00:24:52,929
- Czy cierpisz na…
- Tak.

426
00:24:58,768 --> 00:25:02,355
Nowojorska Biblioteka Publiczna
ma magnes z twoim cytatem.

427
00:25:03,022 --> 00:25:04,607
- Połową cytatu.
- Tak.

428
00:25:05,316 --> 00:25:10,321
Brzmi: „Pomyśl, zanim przemówisz.
Poczytaj, zanim pomyślisz”. A reszta?

429
00:25:10,404 --> 00:25:13,366
Reszta, o ile dobrze pamiętam,
bo cytat jest stary…

430
00:25:13,449 --> 00:25:15,493
Napisałam to dla Newsweeka w ’78.

431
00:25:15,576 --> 00:25:18,496
POMYŚL, ZANIM PRZEMÓWISZ.
POCZYTAJ, ZANIM POMYŚLISZ.

432
00:25:18,579 --> 00:25:23,000
Newsweek w 1978 roku
był bardzo ważną publikacją.

433
00:25:23,084 --> 00:25:26,504
Na ostatniej stronie
zawsze widniał artykuł Moja kolej,

434
00:25:27,129 --> 00:25:31,050
który pisały różne osobistości.

435
00:25:31,133 --> 00:25:34,220
Zaprosili mnie,
gdy wyszła moja pierwsza książka.

436
00:25:34,303 --> 00:25:36,222
Rodzice nie mogli w to uwierzyć.

437
00:25:36,305 --> 00:25:39,308
Dziwili się: „Ciebie o to poprosili?”.

438
00:25:41,060 --> 00:25:44,647
Rodzice kupowali Newsweeka,
bo wielu Żydów nie kupowało Time.

439
00:25:45,940 --> 00:25:51,112
Time należał do Henry’ego Luce’a,
znanego antysemity.

440
00:25:51,612 --> 00:25:55,449
Kupowali magazyn Life,
bo nie zauważyli, że też do niego należał.

441
00:25:55,533 --> 00:25:57,034
Ale mieli Newsweeka.

442
00:25:57,118 --> 00:26:00,121
Powiedziałam więc,
że napiszę artykuł dla Newsweeka.

443
00:26:00,204 --> 00:26:01,622
„O czym ty mówisz? Ty?”

444
00:26:02,415 --> 00:26:04,125
Nie mogli tego ogarnąć.

445
00:26:06,043 --> 00:26:10,756
Napisałam wskazówki dla nastolatków.

446
00:26:11,591 --> 00:26:13,843
Różne rzeczy, które powinni robić.

447
00:26:15,094 --> 00:26:17,430
Oryginalny cytat brzmiał…

448
00:26:19,807 --> 00:26:22,602
„Pomyśl, zanim przemówisz.
Poczytaj, zanim pomyślisz.

449
00:26:22,685 --> 00:26:26,355
W ten sposób pomyślisz o czymś,
czego sam nie wymyśliłeś –

450
00:26:26,439 --> 00:26:30,026
rozważny krok w każdym wieku,
a zwłaszcza, gdy masz 17 lat,

451
00:26:30,109 --> 00:26:33,321
kiedy to często
dochodzi się do irytujących wniosków”.

452
00:26:35,197 --> 00:26:38,159
PAMIĘCI TONI MORRISON

453
00:26:50,212 --> 00:26:52,840
To miejsce, tak zwany Klub Graczy,

454
00:26:52,923 --> 00:26:56,677
został nabyty przez Edwina Bootha,
który był aktorem.

455
00:26:56,761 --> 00:26:59,513
Założył tu Klub Graczy.

456
00:26:59,597 --> 00:27:02,808
A gdy zmarł,
zostawił budynek Klubowi Graczy.

457
00:27:03,643 --> 00:27:05,686
Ale jego bratem…

458
00:27:06,812 --> 00:27:08,564
był John Wilkes Booth.

459
00:27:09,231 --> 00:27:11,651
Jego brat zabił Abrahama Lincolna.

460
00:27:12,568 --> 00:27:15,988
Na górze znajduje się list…

461
00:27:16,072 --> 00:27:18,741
Nie oryginał, lecz kopia listu,

462
00:27:18,824 --> 00:27:21,535
który napisał do gazety.

463
00:27:21,619 --> 00:27:24,330
Zaadresował go do współobywateli.

464
00:27:24,413 --> 00:27:26,916
Edwin przeprasza w nim za brata.

465
00:27:26,999 --> 00:27:29,710
Czytałam ten list i pomyślałam sobie,

466
00:27:29,794 --> 00:27:32,797
że znam wielu ludzi,
którzy narzekają na rodzeństwo.

467
00:27:32,880 --> 00:27:36,050
Prawie każdy,
kto ma rodzeństwo, narzeka na nie.

468
00:27:36,133 --> 00:27:38,678
Ale po przeczytaniu listu dotarło do mnie,

469
00:27:39,428 --> 00:27:41,514
że nieważne, jakie masz rodzeństwo…

470
00:27:42,139 --> 00:27:46,644
Możesz psioczyć:
„Mój brat nigdy nie oddaje mi pieniędzy”

471
00:27:46,727 --> 00:27:49,438
albo „Moja siostra plotkuje”…

472
00:27:49,522 --> 00:27:52,316
Ale zawsze możesz się pocieszyć:

473
00:27:52,400 --> 00:27:54,944
„Przynajmniej mój brat
nie zabił Lincolna”.

474
00:28:00,074 --> 00:28:04,578
Edwin Booth z pewnością słuchał
narzekań przyjaciół na rodzeństwo,

475
00:28:04,662 --> 00:28:06,414
póki jego brat nie zabił Lincolna.

476
00:28:06,497 --> 00:28:10,876
Potem, gdy jakaś osoba zaczynała mówić:
„Mój brat pożyczył…”,

477
00:28:10,960 --> 00:28:14,213
ludzie ją szturchali:
„Cicho. Jego brat zabił Lincolna.

478
00:28:14,296 --> 00:28:15,631
Nie poruszajmy tego”.

479
00:28:15,715 --> 00:28:20,636
Więc zawsze są ludzie,
którzy mają większe problemy niż my.

480
00:28:22,680 --> 00:28:23,889
- Dobra.
- To koniec?

481
00:28:23,973 --> 00:28:24,849
Tak.

482
00:28:25,599 --> 00:28:28,602
Dalej, kręć.

483
00:28:30,354 --> 00:28:31,480
Idź dalej.

484
00:28:32,440 --> 00:28:33,482
Na lewo.

485
00:28:34,483 --> 00:28:35,317
Tak.

486
00:28:35,776 --> 00:28:36,777
Kolejny most.

487
00:28:39,280 --> 00:28:40,406
Dałaś radę.

488
00:28:41,115 --> 00:28:44,952
Co z gościem, który chciał
poprowadzić autostradę przez Manhattan?

489
00:28:45,035 --> 00:28:48,330
Robert Moses, który to zbudował.
To był jego pomysł.

490
00:28:48,456 --> 00:28:49,290
To wszystko.

491
00:28:49,373 --> 00:28:51,917
Robert Moses
powinien zostać przy modelach.

492
00:28:52,585 --> 00:28:56,714
Nie wiedząc o tym, sprawdził się
najlepiej jako miniaturzysta.

493
00:28:58,299 --> 00:29:00,509
Nie widziałam tego na wystawie.

494
00:29:01,218 --> 00:29:04,847
Wystawa światowa
była tak pełna niesłychanych atrakcji,

495
00:29:04,930 --> 00:29:07,933
że kto miałby czas na coś takiego?

496
00:29:08,434 --> 00:29:10,728
Nie wierzę, że nadal tu jest.

497
00:29:16,400 --> 00:29:18,068
No dobrze.

498
00:29:53,896 --> 00:29:56,774
Napisy: Monika Bartz