1
00:00:07,320 --> 00:00:10,040
NETFLIX — ORYGINALNY SERIAL DOKUMENTALNY

2
00:00:25,640 --> 00:00:30,200
Ziemia, dom milionów gatunków.

3
00:00:34,640 --> 00:00:38,040
Ale co może żyć dalej?

4
00:00:43,520 --> 00:00:46,280
Astronomowie odkryli tysiące planet

5
00:00:46,880 --> 00:00:48,880
poza Układem Słonecznym.

6
00:00:51,720 --> 00:00:54,640
Wierzą, że są ich biliony więcej.

7
00:00:59,440 --> 00:01:02,520
Jeśli życie istnieje choćby na ich ułamku,

8
00:01:04,040 --> 00:01:08,280
to wszechświat musi tętnić życiem.

9
00:01:18,920 --> 00:01:22,200
Wszystkie żywe istoty
mają te same potrzeby.

10
00:01:25,120 --> 00:01:26,080
Muszą jeść…

11
00:01:32,920 --> 00:01:34,040
rozmnażać się…

12
00:01:38,840 --> 00:01:39,680
i ewoluować.

13
00:01:43,520 --> 00:01:46,080
Przenosząc zasady rządzące życiem na Ziemi

14
00:01:46,880 --> 00:01:49,000
na resztę wszechświata…

15
00:01:50,680 --> 00:01:52,480
możemy sobie wyobrazić,

16
00:01:53,240 --> 00:01:55,000
co żyje…

17
00:01:55,920 --> 00:01:57,920
w obcych światach.

18
00:02:26,920 --> 00:02:30,360
Większość znanych nam planet
to prawdziwe piekła,

19
00:02:31,920 --> 00:02:35,200
na których, zdawałoby się,
nic nie przeżyje.

20
00:02:37,320 --> 00:02:41,120
Ale to niesamowite,
gdzie może narodzić się życie.

21
00:02:44,720 --> 00:02:48,880
Mama zawsze nazywała mnie kosmitką.

22
00:02:50,840 --> 00:02:54,680
Od dzieciństwa myślami byłam w kosmosie.

23
00:02:57,840 --> 00:03:01,520
Chciałam odkrywać wszechświat.

24
00:03:08,720 --> 00:03:13,800
DANAKIL, ETIOPIA

25
00:03:16,000 --> 00:03:17,360
O mój Boże.

26
00:03:18,400 --> 00:03:22,640
ASTROBIOLOŻKA

27
00:03:23,160 --> 00:03:26,040
To najwspanialsze miejsce,
jakie widziałam.

28
00:03:27,440 --> 00:03:30,680
Tak wyglądają inne planety z moich snów.

29
00:03:31,640 --> 00:03:32,960
Niesamowite.

30
00:03:40,440 --> 00:03:45,000
Miejscowi nazywają depresję Danakil
„wrotami piekieł”.

31
00:03:48,800 --> 00:03:52,520
To wulkaniczna pustynia,
120 metrów poniżej poziomu morza.

32
00:03:54,840 --> 00:03:57,240
To najgorętsze miejsce na Ziemi.

33
00:04:00,920 --> 00:04:04,480
Tu mamy 79 stopni Celsjusza. Tutaj 82.

34
00:04:04,960 --> 00:04:07,400
Tutaj najwięcej, 87 stopni.

35
00:04:12,920 --> 00:04:14,920
Jeśli życie istnieje tutaj,

36
00:04:16,640 --> 00:04:20,480
to mogłoby przetrwać
na wielu planetach we wszechświecie.

37
00:04:24,320 --> 00:04:26,880
Te istoty będą miały
swoją budowę chemiczną.

38
00:04:26,960 --> 00:04:29,720
Nie wiadomo, czy podobną do naszej,

39
00:04:29,800 --> 00:04:32,200
ale te związki pomogą im przeżyć.

40
00:04:32,640 --> 00:04:35,640
Budowa chemiczna organizmów
podlega ograniczeniom.

41
00:04:37,120 --> 00:04:39,720
Przykład? Istoty żywe
zbudowane są z komórek.

42
00:04:39,800 --> 00:04:41,880
W komórkach są biocząsteczki,

43
00:04:41,960 --> 00:04:44,520
dzięki którym komórki
funkcjonują, żyją i pracują.

44
00:04:44,840 --> 00:04:48,000
W ten sposób zachodzą procesy chemiczne,

45
00:04:48,080 --> 00:04:49,720
które podtrzymują życie.

46
00:04:50,120 --> 00:04:53,560
Staramy się zrozumieć
działanie tego mechanizmu

47
00:04:54,280 --> 00:04:56,920
i to, co sprawia, że przestaje działać.

48
00:05:01,960 --> 00:05:03,240
Do niedawna sądzono,

49
00:05:03,320 --> 00:05:07,560
że ciężkie warunki na Pustyni Danakilskiej
nie pozwalają na rozwój życia.

50
00:05:10,400 --> 00:05:16,400
Ale astrobiologowie przybywają tu,
by szukać jednokomórkowych mikrobów,

51
00:05:18,560 --> 00:05:20,840
ekstremofilów.

52
00:05:34,480 --> 00:05:36,760
Mikrobów nie widać gołym okiem,

53
00:05:36,840 --> 00:05:39,880
więc nie będzie tak,
że zaczerpniemy wody z jeziora,

54
00:05:39,960 --> 00:05:42,640
a pod mikroskopem
zobaczymy mnóstwo robaczków.

55
00:05:50,120 --> 00:05:53,320
Jedynym sposobem
na wykrycie obecności ekstremofilów

56
00:05:54,840 --> 00:05:58,440
jest znalezienie śladów ich DNA

57
00:06:00,120 --> 00:06:03,080
przy pomocy
przenośnego sekwencera genetycznego.

58
00:06:05,640 --> 00:06:09,000
To małe urządzenie,
bardzo wrażliwe na temperaturę,

59
00:06:09,080 --> 00:06:12,280
a my jesteśmy w jednym
z najgorętszych miejsc na Ziemi.

60
00:06:13,440 --> 00:06:15,640
Dlatego mam tutaj bloczek chłodzący,

61
00:06:15,720 --> 00:06:18,920
żeby sprzęt się nie nagrzewał.
Urządzenie działa.

62
00:06:21,640 --> 00:06:22,640
No i mamy…

63
00:06:24,360 --> 00:06:26,880
Mamy sekwencję!

64
00:06:27,480 --> 00:06:29,920
Sekwencjonowanie trwa.

65
00:06:30,640 --> 00:06:32,600
Mamy tu DNA.

66
00:06:34,720 --> 00:06:35,560
Wspaniale.

67
00:06:38,200 --> 00:06:41,040
Sekwencjonowanie DNA to dowód na to,

68
00:06:41,120 --> 00:06:46,120
że ekstremofile mogą przetrwać
w kwaśnych wodach Danakilu.

69
00:06:49,040 --> 00:06:53,320
To superbohaterowie mikrobów.
To niesamowite.

70
00:06:53,400 --> 00:06:57,840
Odkrywamy coraz więcej
strategii i mechanizmów,

71
00:06:57,920 --> 00:07:01,120
dzięki którym potrafią przetrwać
w takich środowiskach.

72
00:07:04,640 --> 00:07:09,480
Odnalezienie życia w takim miejscu
otwiera intrygującą możliwość.

73
00:07:10,640 --> 00:07:15,560
Niektóre formy życia są dość wytrzymałe,
by przetrwać gdziekolwiek…

74
00:07:19,000 --> 00:07:22,440
nawet w najodleglejszych
zakątkach kosmosu.

75
00:07:31,640 --> 00:07:33,600
Czerwony karzeł.

76
00:07:39,440 --> 00:07:42,440
Najpospolitszy typ gwiazdy
w naszej galaktyce.

77
00:07:56,240 --> 00:08:00,080
Wyobraź sobie planetę
na tak bliskiej orbicie,

78
00:08:00,160 --> 00:08:03,840
że grawitacja gwiazdy
powstrzymuje jej obrót wokół własnej osi.

79
00:08:06,080 --> 00:08:09,440
Ta sama półkula zwrócona jest wiecznie
w kierunku słońca.

80
00:08:18,840 --> 00:08:21,160
Oto Janus.

81
00:08:29,640 --> 00:08:33,360
Jak wyglądałoby życie
na tak ekstremalnym świecie?

82
00:08:40,120 --> 00:08:43,800
Po jednej stronie planety
zawsze jest dzień,

83
00:08:44,120 --> 00:08:45,680
na gorącej pustyni.

84
00:08:51,040 --> 00:08:53,960
Po drugiej stronie trwa wieczna noc.

85
00:08:54,400 --> 00:08:56,400
To zamarznięta kraina cieni.

86
00:09:03,760 --> 00:09:09,240
Na granicy tych dwóch światów
znajduje się wąski pas ciągłego zmierzchu.

87
00:09:18,240 --> 00:09:22,120
Lodowata woda z roztopów
przepływa z mroźnej części planety,

88
00:09:22,880 --> 00:09:25,600
żłobiąc kaniony w krajobrazie.

89
00:09:28,480 --> 00:09:32,040
Nawet tutaj,
w najbardziej gościnnej części planety,

90
00:09:32,520 --> 00:09:33,920
jest mało roślinności.

91
00:09:39,920 --> 00:09:41,840
Ale w głębi kanionów

92
00:09:42,240 --> 00:09:45,080
żyją niezwykłe, pięcionogie istoty,

93
00:09:46,880 --> 00:09:47,840
pentapody.

94
00:09:52,920 --> 00:09:54,280
Nie większe od kota,

95
00:09:54,920 --> 00:09:57,600
są dominującą formą życia na Janusie.

96
00:09:59,840 --> 00:10:02,800
Przystosują się do każdych warunków.

97
00:10:10,440 --> 00:10:11,920
Na mroźnej półkuli

98
00:10:12,320 --> 00:10:14,760
są krępe i owłosione.

99
00:10:20,640 --> 00:10:25,640
Na gorącej – lśniące, smukłe i płochliwe.

100
00:10:27,680 --> 00:10:30,600
Pentapody potrafią przybrać dowolną formę,

101
00:10:31,360 --> 00:10:32,920
by przetrwać.

102
00:10:42,240 --> 00:10:46,920
Na Ziemi wszystkie zwierzęta
dostosowują się do swojego środowiska.

103
00:10:51,040 --> 00:10:54,080
Ale niektóre są w tym lepsze od innych.

104
00:11:00,840 --> 00:11:05,520
DOLINA ARIMA, TRYNIDAD

105
00:11:08,320 --> 00:11:10,920
Znalazłam tutaj ścieżkę,

106
00:11:11,000 --> 00:11:13,080
bardzo zadbaną.

107
00:11:13,160 --> 00:11:16,920
Wygląda jak dzieło większego zwierzęcia,
a nawet człowieka.

108
00:11:17,880 --> 00:11:19,520
Ale to ścieżka mrówek.

109
00:11:22,200 --> 00:11:24,000
Gatunku żywiącego się liśćmi.

110
00:11:27,400 --> 00:11:28,640
Teraz jest spokojnie…

111
00:11:28,720 --> 00:11:29,760
ENTOMOLOŻKA

112
00:11:29,840 --> 00:11:32,680
…ale w nocy ta ścieżka
zmieni się w autostradę,

113
00:11:32,760 --> 00:11:36,320
morze liści płynące w stronę mrowiska.

114
00:11:48,720 --> 00:11:49,680
Rety.

115
00:11:50,480 --> 00:11:51,720
Patrzcie.

116
00:11:54,440 --> 00:11:56,480
To mrowisko.

117
00:11:58,840 --> 00:12:03,760
Możemy zajrzeć do wnętrza kolonii.
Wiele się tam dzieje.

118
00:12:07,520 --> 00:12:11,080
Mrówki dzielą się na różne kasty.

119
00:12:12,960 --> 00:12:14,200
Mamy tu żołnierzy,

120
00:12:14,960 --> 00:12:16,880
robotnice

121
00:12:17,640 --> 00:12:18,920
i królową.

122
00:12:19,000 --> 00:12:22,200
Tylko ona składa jaja,
a jest tylko jedna królowa.

123
00:12:22,440 --> 00:12:24,560
Bez niej nic by tu nie było.

124
00:12:27,240 --> 00:12:30,880
Przetrwanie kolonii
zależy od podziału obowiązków.

125
00:12:33,280 --> 00:12:35,760
Różne kasty mają różne zadania.

126
00:12:36,200 --> 00:12:39,080
To owady o różnych kształtach
i rozmiarach.

127
00:12:43,520 --> 00:12:45,840
Złapałam jednego z żołnierzy

128
00:12:45,920 --> 00:12:48,480
i jedną z małych robotnic.

129
00:12:48,680 --> 00:12:51,160
Nie jest tu najmniejsza,

130
00:12:51,480 --> 00:12:52,960
ale blisko jej do tego.

131
00:12:53,080 --> 00:12:56,000
Żołnierza ledwo mogę utrzymać.

132
00:12:56,120 --> 00:12:57,840
To trudne. Czuję jego siłę.

133
00:12:57,920 --> 00:13:01,440
Mrówka chce się wymknąć,
ma szeroko rozwarte szczęki.

134
00:13:02,040 --> 00:13:04,240
Ale różnica jest niebywała.

135
00:13:04,320 --> 00:13:08,720
Pomyśleć, że obie były kiedyś
identycznymi larwami.

136
00:13:12,120 --> 00:13:15,400
Wszystkie mrówki w kolonii
są blisko spokrewnione.

137
00:13:17,440 --> 00:13:19,800
W większości mają te same geny.

138
00:13:21,720 --> 00:13:22,840
Ale gdy dorastają,

139
00:13:23,200 --> 00:13:27,280
niektóre geny są włączane,
a inne wyłączane,

140
00:13:28,280 --> 00:13:30,360
w zależności od pożywienia.

141
00:13:32,440 --> 00:13:37,800
Każda mrówka może zostać robotnicą,
zbieraczem lub żołnierzem.

142
00:13:41,640 --> 00:13:46,280
Zdolność tworzenia różnych kształtów
i form z jednego pierwowzoru

143
00:13:47,040 --> 00:13:49,240
nazywamy polifenizmem.

144
00:13:49,320 --> 00:13:52,840
„Poli” oznacza „wiele”,
a „fenizm” odnosi się do kształtów.

145
00:14:01,120 --> 00:14:05,640
Tamten pająk zrobił dokładnie to,
czego ja staram się unikać.

146
00:14:05,960 --> 00:14:10,080
Wkroczył na ścieżkę mrówek.

147
00:14:10,440 --> 00:14:12,800
To niedobrze.

148
00:14:13,840 --> 00:14:17,800
Widzimy tu prawdziwą siłę żołnierzy
i ich szczęk.

149
00:14:18,920 --> 00:14:21,200
Gdy coś przeszkodzi kolonii,

150
00:14:22,640 --> 00:14:26,120
ich zadaniem jest to usunąć.
Właśnie to zrobiły.

151
00:14:34,560 --> 00:14:35,640
O rany.

152
00:14:42,720 --> 00:14:44,640
Zaczynają mnie atakować.

153
00:14:45,360 --> 00:14:46,360
To będzie bolało.

154
00:14:46,760 --> 00:14:48,760
Chcą mnie dorwać.

155
00:14:54,240 --> 00:14:58,360
Każda istota,
która może się zmieniać i reagować

156
00:14:58,440 --> 00:15:01,200
na zmiany w środowisku
tak szybko, jak mrówki,

157
00:15:01,280 --> 00:15:03,040
zdobywa niesamowitą przewagę.

158
00:15:03,120 --> 00:15:06,400
Nie tylko przetrwa –
może zapanować nad światem.

159
00:15:15,920 --> 00:15:19,080
ZAKRES TEMPERATUR

160
00:15:21,840 --> 00:15:22,800
Na Janusie

161
00:15:23,480 --> 00:15:26,440
pentapody są mistrzami polifenizmu.

162
00:15:30,040 --> 00:15:33,680
Podobnie jak mrówki,
przybierają różne formy.

163
00:15:37,120 --> 00:15:40,480
Ale wszystkie rozpoczynają swój żywot
w tym samym miejscu…

164
00:15:42,840 --> 00:15:44,560
w Strefie Zmierzchu.

165
00:15:52,600 --> 00:15:55,400
Para dorosłych jest gotowa do rozmnażania.

166
00:15:58,240 --> 00:16:01,160
To jednocześnie samce i samice:

167
00:16:02,720 --> 00:16:04,080
hermafrodyty.

168
00:16:06,120 --> 00:16:08,360
Każdy z nich może wydać potomstwo,

169
00:16:09,880 --> 00:16:12,200
podwajając szanse na sukces.

170
00:16:28,040 --> 00:16:32,680
Po kryciu pentapod opuszcza
bezpieczne schronienie kanionu.

171
00:16:36,320 --> 00:16:39,240
Wspina się na wzniesienie,

172
00:16:41,400 --> 00:16:43,200
gotowy do rozmnażania.

173
00:16:51,240 --> 00:16:57,400
Na szczycie ciągły wiatr wieje pomiędzy
zimną i gorącą stroną planety.

174
00:17:09,520 --> 00:17:14,600
Dzięki niemu pentapod
może rozrzucić swoje larwy.

175
00:17:19,240 --> 00:17:22,680
W ten sposób mogą skolonizować planetę.

176
00:17:35,320 --> 00:17:39,000
Po gorącej stronie brakuje wody.

177
00:17:42,280 --> 00:17:45,440
Kondensuje się
tylko w zacienionych miejscach.

178
00:17:55,920 --> 00:17:58,760
Jeśli nie ma co jeść,
istoty ruszają dalej.

179
00:18:10,240 --> 00:18:14,520
Pięcioro odnóży pozwala im
pobiec w każdym kierunku.

180
00:18:17,240 --> 00:18:18,920
A przed dziesięciorgiem oczu

181
00:18:19,320 --> 00:18:21,800
niewiele się ukryje.

182
00:18:30,120 --> 00:18:32,040
Gdy pentapod wyczuje pożywienie,

183
00:18:32,800 --> 00:18:35,320
łapie je swoimi czułkami.

184
00:18:41,240 --> 00:18:44,720
Musi wykorzystać każdą okazję.

185
00:18:57,200 --> 00:19:01,400
DOLINA OGNIA, NEVADA, USA

186
00:19:02,840 --> 00:19:05,600
Życie na każdej pustyni jest ciężkie.

187
00:19:06,720 --> 00:19:08,680
Przetrwają tylko silni.

188
00:19:10,840 --> 00:19:12,440
A w świecie natury

189
00:19:12,760 --> 00:19:14,600
nie ma większego twardziela…

190
00:19:15,840 --> 00:19:17,000
niż skorpion.

191
00:19:23,880 --> 00:19:26,320
- Masz coś?
- Nie sądzę.

192
00:19:32,040 --> 00:19:34,680
Moje pierwsze spotkanie ze skorpionem?

193
00:19:34,920 --> 00:19:39,760
Miałem dziesięć lat
i zobaczyłem wielkiego skorpiona.

194
00:19:41,240 --> 00:19:42,480
Krzyknąłem: „Mamo!”.

195
00:19:43,320 --> 00:19:45,520
Przybiegła mi na ratunek

196
00:19:45,880 --> 00:19:47,880
i spytała, co się stało.

197
00:19:47,960 --> 00:19:50,040
Wskazałem jej skorpiona na suficie.

198
00:19:50,120 --> 00:19:51,280
BIOLOG EWOLUCYJNY

199
00:19:51,360 --> 00:19:52,600
„On mnie zje!”

200
00:19:53,280 --> 00:19:57,360
A ona na to: „Wyluzuj, to tylko skorpion”.

201
00:19:58,600 --> 00:20:01,760
A potem, jak to urocza meksykańska mama,

202
00:20:02,000 --> 00:20:08,040
zdjęła sandał
i rozkwasiła drania na suficie.

203
00:20:17,440 --> 00:20:22,600
Carlos Santibáñez-López
jest obecnie specjalistą od skorpionów.

204
00:20:24,120 --> 00:20:26,800
Zajmuje się badaniami nad ich jadem.

205
00:20:28,720 --> 00:20:32,440
Spaceruję nocą z latarką UV,

206
00:20:32,720 --> 00:20:35,960
bo skorpiony świecą w ultrafiolecie.

207
00:20:36,520 --> 00:20:39,200
To dzięki specjalnemu białku
w ich pancerzach.

208
00:20:40,720 --> 00:20:43,560
Rzućmy na niego okiem.

209
00:20:47,960 --> 00:20:49,320
Spójrz na to!

210
00:20:49,400 --> 00:20:50,720
Pełno ich.

211
00:20:51,320 --> 00:20:52,360
Super.

212
00:20:56,000 --> 00:21:00,560
Skorpiony prawie się nie zmieniły
od 400 milionów lat.

213
00:21:01,760 --> 00:21:04,480
Idealnie przystosowały się
do życia na pustyni.

214
00:21:06,440 --> 00:21:10,640
Skorpiony mają bardzo wolny metabolizm.

215
00:21:11,400 --> 00:21:15,560
Mogą długo przetrwać
bez pożywienia i wody.

216
00:21:16,920 --> 00:21:20,600
Niektóre gatunki przeżywają nawet rok

217
00:21:21,360 --> 00:21:22,920
bez żadnego jedzenia.

218
00:21:24,320 --> 00:21:27,960
Mają dość energii, by utrzymać

219
00:21:28,040 --> 00:21:30,720
niezbędne funkcje życiowe.

220
00:21:32,320 --> 00:21:38,280
Muszą być gotowe do złapania pożywienia,
gdy tylko się pojawi.

221
00:21:40,200 --> 00:21:45,680
Dlatego wykształciły wiele broni,
które pomagają im w polowaniu.

222
00:21:47,000 --> 00:21:49,520
W tym najważniejszą z nich…

223
00:21:51,440 --> 00:21:52,280
jad.

224
00:22:09,720 --> 00:22:11,800
Aby zbadać jad skorpiona,

225
00:22:12,680 --> 00:22:16,200
Carlos musi go pobrać
z gruczołu na ogonie.

226
00:22:18,720 --> 00:22:25,240
Jad to potężna mieszanka minerałów, soli

227
00:22:25,320 --> 00:22:29,120
i setek białek o różnych funkcjach.

228
00:22:30,240 --> 00:22:32,400
Zrób to jak najszybciej.

229
00:22:34,720 --> 00:22:38,200
Pobudzamy mięśnie prądem.

230
00:22:40,920 --> 00:22:44,280
Otrzymamy bardzo niewielką ilość jadu,

231
00:22:44,360 --> 00:22:46,160
maleńką kroplę.

232
00:22:46,440 --> 00:22:50,040
Ale ta kropla jest tak cenna,
że nie chcemy jej stracić.

233
00:22:52,320 --> 00:22:53,920
Pomasuj go.

234
00:22:55,160 --> 00:22:57,040
Jest kropelka.

235
00:22:58,440 --> 00:22:59,600
W porządku.

236
00:22:59,680 --> 00:23:01,600
Udało się. Mamy jad.

237
00:23:02,840 --> 00:23:05,760
Mamy maleńką kropelkę.

238
00:23:06,680 --> 00:23:08,040
- Zgadza się.
- Widzisz?

239
00:23:08,120 --> 00:23:11,000
- Tak.
- To jak kropla wody.

240
00:23:21,480 --> 00:23:24,040
Jad jest tak skuteczną bronią,

241
00:23:24,640 --> 00:23:28,480
że używają go gady, owady i ryby.

242
00:23:30,320 --> 00:23:34,600
Ewoluował osobno co najmniej 30 razy.

243
00:23:38,840 --> 00:23:42,560
Im częściej jakaś cecha, jak jad,
wykształciła się na Ziemi,

244
00:23:44,320 --> 00:23:47,640
tym pewniejsze jest
jej występowanie na innych planetach.

245
00:24:01,440 --> 00:24:03,000
Po gorącej stronie Janusa

246
00:24:03,840 --> 00:24:06,920
pentapody wykorzystują jad,
by złapać ofiarę.

247
00:24:16,640 --> 00:24:19,080
Ale polowanie w pojedynkę jest ryzykowne.

248
00:24:31,320 --> 00:24:34,800
Nawet jadowity drapieżnik jest bezsilny

249
00:24:35,400 --> 00:24:36,800
wobec roju.

250
00:24:54,520 --> 00:24:58,640
Po mroźnej stronie jest równie ciężko.

251
00:25:02,920 --> 00:25:07,480
Czy w wiecznej ciemności
i bez energii słońca…

252
00:25:09,920 --> 00:25:12,000
cokolwiek przetrwa?

253
00:25:22,320 --> 00:25:26,520
Na Ziemi niemal całe życie
zależy od światła słonecznego.

254
00:25:29,680 --> 00:25:32,760
Rośliny zamieniają energię słoneczną
w pożywienie,

255
00:25:34,120 --> 00:25:36,280
które karmi inne formy życia.

256
00:25:39,520 --> 00:25:42,400
Ale istnieją niezwykłe miejsca na Ziemi,

257
00:25:42,640 --> 00:25:46,120
gdzie życie ewoluowało bez światła.

258
00:25:47,200 --> 00:25:51,280
CUEVA DE VILLA LUZ, MEKSYK

259
00:25:57,040 --> 00:26:01,120
Gdy myślę o wejściu do takiej jaskini,
jednym z pewników jest to,

260
00:26:01,200 --> 00:26:03,200
że to obce środowisko.

261
00:26:03,280 --> 00:26:05,360
- Trochę paruje.
- Tak.

262
00:26:05,440 --> 00:26:08,000
Można tam umrzeć na wiele sposobów.

263
00:26:09,160 --> 00:26:10,440
MIKROBIOLOŻKA

264
00:26:10,520 --> 00:26:14,760
Tutaj zagrażają mi między innymi
duże ilości siarkowodoru.

265
00:26:15,960 --> 00:26:17,920
Siarkowodór może być zabójczy.

266
00:26:18,000 --> 00:26:19,240
- Gotowy?
- Tak.

267
00:26:19,720 --> 00:26:24,080
Dlatego zabieram ochroniarza, mojego męża.

268
00:26:26,080 --> 00:26:28,280
Wie, kiedy to przerwać, powiedzieć:

269
00:26:28,640 --> 00:26:30,760
„Czas na nas, masz dość”.

270
00:26:49,040 --> 00:26:53,400
Cueva De Villa Luz
to labirynt wapiennych komór.

271
00:26:57,680 --> 00:27:01,920
Siarkowodór wydobywa się
ze skorupy ziemskiej.

272
00:27:04,160 --> 00:27:07,720
Miesza się z tlenem
i tworzy kwas siarkowy,

273
00:27:07,920 --> 00:27:10,440
barwiący wodę na mlecznobiało.

274
00:27:13,720 --> 00:27:16,960
A jednak niektóre formy życia
nie tylko tu przetrwały,

275
00:27:17,520 --> 00:27:20,080
a wręcz prosperują.

276
00:27:25,600 --> 00:27:26,840
Snotyty…

277
00:27:30,280 --> 00:27:32,800
kapiące kolonie bakterii.

278
00:27:38,040 --> 00:27:42,040
W jednym snotycie jest wiele organizmów.

279
00:27:44,080 --> 00:27:46,880
Zamiast polegać na fotosyntezie,

280
00:27:47,520 --> 00:27:50,960
pożywiają się siarkowodorem

281
00:27:52,160 --> 00:27:55,680
i wykorzystują go jako źródło energii.

282
00:28:01,240 --> 00:28:03,280
- Gotowy?
- Tak.

283
00:28:04,280 --> 00:28:06,200
Sterylizujemy.

284
00:28:07,480 --> 00:28:09,560
Dobrze, zakręć.

285
00:28:13,800 --> 00:28:15,600
Zajmijmy się tym.

286
00:28:16,400 --> 00:28:17,360
No dobrze.

287
00:28:18,400 --> 00:28:20,680
Jeden snotyt.

288
00:28:23,520 --> 00:28:26,240
To jedne z najlepszych snotytów
na świecie.

289
00:28:27,200 --> 00:28:28,400
Są wyjątkowo kwaśne.

290
00:28:29,080 --> 00:28:31,600
Bardziej niż kwas akumulatorowy.

291
00:28:36,440 --> 00:28:39,280
W jaskini rozwinął się cały ekosystem

292
00:28:40,040 --> 00:28:42,200
żywiący się snotytami.

293
00:28:44,440 --> 00:28:47,240
Stworzenia, które nie znają
światła dziennego.

294
00:28:55,240 --> 00:28:56,160
Widzisz je?

295
00:28:58,120 --> 00:28:58,960
Tak.

296
00:29:00,600 --> 00:29:03,200
Po prawej jest sporo dużych.

297
00:29:05,040 --> 00:29:09,680
Gdy do wody wpadnie biała wstęga bakterii,

298
00:29:10,240 --> 00:29:12,200
od razu płynie do niej ryba.

299
00:29:13,840 --> 00:29:17,680
Tam jest ich więcej, widzicie?
Tam płynie większa.

300
00:29:18,360 --> 00:29:20,760
Nadpływa. Dorwała go!

301
00:29:24,960 --> 00:29:28,080
Badanie życie w całkowitej ciemności

302
00:29:28,160 --> 00:29:33,920
poszerzyło nasze poszukiwania życia
w innych miejscach we wszechświecie.

303
00:29:34,440 --> 00:29:38,320
Zrozumieliśmy, że możemy
znaleźć życie w miejscach,

304
00:29:38,560 --> 00:29:40,680
w których się go nie spodziewaliśmy.

305
00:29:43,360 --> 00:29:45,280
Dwadzieścia pięć.

306
00:29:45,640 --> 00:29:47,200
Wysoka wartość.

307
00:29:47,280 --> 00:29:50,320
Dobra. Myślisz, że pora na nas?

308
00:30:04,880 --> 00:30:07,800
Każda forma życia potrzebuje energii.

309
00:30:10,040 --> 00:30:13,920
Po gorącej stronie Janusa
pochodzi ona od światła gwiazdy.

310
00:30:17,640 --> 00:30:22,080
Po jego zimnej stronie – z głębi planety.

311
00:30:29,000 --> 00:30:31,320
To aktywność geotermalna.

312
00:30:35,720 --> 00:30:39,560
Gdy ciśnienie wulkaniczne
wypycha wodę na powierzchnię,

313
00:30:40,520 --> 00:30:42,480
wokół kotłuje się życie.

314
00:30:45,120 --> 00:30:47,800
To pobudza pentapody do działania.

315
00:31:01,560 --> 00:31:05,800
Polują na pędraki gromadzące się
wokół zbiorników geotermalnych.

316
00:31:10,240 --> 00:31:11,680
Ale to nie takie proste.

317
00:31:17,720 --> 00:31:20,200
Pędraki wykształciły system obronny.

318
00:31:21,240 --> 00:31:24,480
Podskakują i wysyłają
sygnał ostrzegawczy pozostałym.

319
00:31:27,320 --> 00:31:29,880
Współpracują, by przeżyć.

320
00:31:46,120 --> 00:31:50,360
Na Ziemi niektóre zwierzęta
używają światła w ten sam sposób.

321
00:31:51,120 --> 00:31:52,600
Do wysyłania sygnałów.

322
00:31:54,920 --> 00:32:00,440
LAS ALLEGHENY NATIONAL, PENSYLWANIA, USA

323
00:32:01,520 --> 00:32:04,800
Każdy z tych punkcików światła
to świetlik.

324
00:32:07,280 --> 00:32:10,080
Pojawiają się zaraz po zachodzie słońca.

325
00:32:11,240 --> 00:32:12,640
Są jak iskry z ogniska.

326
00:32:12,720 --> 00:32:13,760
ENTOMOLOŻKA

327
00:32:13,840 --> 00:32:16,760
To spektakularny widok.
A im ciemniej, tym lepiej.

328
00:32:26,080 --> 00:32:28,680
Ich światło jest formą komunikacji.

329
00:32:29,960 --> 00:32:33,280
Są jednymi z niewielu zwierząt lądowych,

330
00:32:33,360 --> 00:32:35,800
które komunikują się z własnym światłem.

331
00:32:39,400 --> 00:32:42,560
Bioluminescencja wyewoluowała u świetlików

332
00:32:42,840 --> 00:32:44,760
jako ostrzeżenie dla drapieżców.

333
00:32:45,600 --> 00:32:50,400
To znak, że owad jest pełen toksyn,
które lepiej omijać szerokim łukiem.

334
00:32:53,840 --> 00:32:55,200
Teraz ten sam mechanizm

335
00:32:55,840 --> 00:32:58,000
służy do szukania partnera.

336
00:33:02,040 --> 00:33:07,480
Świetlik wytwarza światło
z narządu w swoim odwłoku.

337
00:33:08,280 --> 00:33:11,000
Zawiera on enzym,

338
00:33:11,080 --> 00:33:15,000
który wytwarza jeden foton światła.
To tlenowa reakcja chemiczna.

339
00:33:15,080 --> 00:33:18,400
Kontrolując dopływ tlenu do odwłoka,

340
00:33:18,680 --> 00:33:22,920
świetlik wytwarza mrugające światło.
Przerywa i wznawia reakcję,

341
00:33:23,000 --> 00:33:27,000
i porozumiewa się z innymi, mrugając.

342
00:33:35,520 --> 00:33:39,720
Samce latają sobie i się popisują.

343
00:33:39,800 --> 00:33:43,160
Mrugają, jakby mówiły:
„Hej, spójrz na mnie!”.

344
00:33:46,040 --> 00:33:49,360
Samice czekają na ziemi i ich obserwują.

345
00:33:51,520 --> 00:33:54,680
Gdy któryś samiec im się spodoba,
odpowiadają mu.

346
00:33:57,840 --> 00:34:00,400
Samiec przylatuje i znowu mruga.

347
00:34:00,480 --> 00:34:03,080
Ona odpowiada, a potem spółkują.

348
00:34:04,160 --> 00:34:10,280
Za nami odbywa się więc
jeden wielki, zalotny taniec.

349
00:34:13,440 --> 00:34:16,000
Każdy gatunek tworzy własny język,

350
00:34:16,080 --> 00:34:18,080
pomagający odnaleźć się w mroku.

351
00:34:20,320 --> 00:34:24,440
Ale komunikowanie się światłem
jest ryzykowne.

352
00:34:26,440 --> 00:34:31,200
Niektóre gatunki nauczyły się
emitować fałszywe sygnały.

353
00:34:34,920 --> 00:34:39,720
To samica drapieżnika z rodzaju Photuris.

354
00:34:39,880 --> 00:34:42,800
Nazywamy ją femme fatale, bo znana jest

355
00:34:43,120 --> 00:34:46,800
ze zwabiania samców innych gatunków,
żeby się nimi pożywić.

356
00:34:47,800 --> 00:34:52,360
Hakuje sygnały
pomiędzy samcami i samicami,

357
00:34:52,440 --> 00:34:54,520
i wykorzystuje je na swoją korzyść.

358
00:34:56,320 --> 00:34:59,200
Widać, że to świetlik drapieżny,

359
00:34:59,400 --> 00:35:02,600
bo jego świecący odwłok ma inny kształt.

360
00:35:03,640 --> 00:35:07,800
To dwie świecące kreski,
jak znak równości.

361
00:35:08,520 --> 00:35:12,160
Samiec szuka sobie partnerki,

362
00:35:12,360 --> 00:35:14,840
a gdy mruga, ona mu odpowiada,

363
00:35:15,200 --> 00:35:17,920
zupełnie jak samica jego gatunku.

364
00:35:18,000 --> 00:35:20,440
Drapieżca naśladuje samicę,

365
00:35:20,600 --> 00:35:24,280
żeby zwabić samca,
ale nie chce z nim kopulować…

366
00:35:25,440 --> 00:35:27,800
tylko go zjeść.

367
00:35:30,400 --> 00:35:34,480
I robi to bardzo brutalnie.

368
00:35:39,520 --> 00:35:43,800
To klasyczny przykład drapieżcy
wykorzystującego mimetyzm.

369
00:35:48,120 --> 00:35:51,480
Jeden gatunek naśladuje
zachowanie drugiego,

370
00:35:52,840 --> 00:35:54,200
by go zabić.

371
00:35:58,960 --> 00:36:03,400
Kłamstwa i oszustwa
są dość powszechne w świecie zwierząt.

372
00:36:04,720 --> 00:36:07,720
Myślę, że tak samo byłoby
na innych planetach.

373
00:36:23,080 --> 00:36:27,000
Na Janusie pędraki wykorzystują światło,
by przeżyć.

374
00:36:32,040 --> 00:36:35,240
Ale ich system
za chwilę zostanie zhakowany.

375
00:36:47,040 --> 00:36:52,600
Złapawszy kilka pędraków,
pentapody wchłaniają ich bioluminescencję

376
00:36:56,120 --> 00:36:58,400
i naśladują ich sygnały ostrzegawcze.

377
00:37:04,640 --> 00:37:08,680
Pędraki instynktownie odskakują
od migoczących świateł.

378
00:37:10,520 --> 00:37:12,600
Ale tym razem to pułapka.

379
00:37:15,840 --> 00:37:19,000
Pentapody kierują je
w dogodne dla siebie miejsce.

380
00:37:24,120 --> 00:37:29,200
Zdolność adaptacji po raz kolejny
okazuje się sekretem ich przetrwania.

381
00:37:42,440 --> 00:37:45,000
Ale istnienie wszystkich stworzeń
na Janusie

382
00:37:45,400 --> 00:37:49,200
zależy od jednego, kluczowego składnika.

383
00:37:53,000 --> 00:37:56,600
Czy to w gorącym, zimnym,
czy mrocznym świecie.

384
00:38:00,000 --> 00:38:00,840
Od wody.

385
00:38:12,800 --> 00:38:17,480
OBSZAR GEOTERMALNY HVERIR, ISLANDIA

386
00:38:20,240 --> 00:38:23,440
Wszyscy znamy opowieść
o Złotowłosej i trzech misiach.

387
00:38:26,440 --> 00:38:29,880
Dziewczynka zakrada się do ich domu
i próbuje ich owsianki.

388
00:38:33,640 --> 00:38:35,440
Pierwsza miska jest za gorąca.

389
00:38:39,640 --> 00:38:41,760
Druga miska jest lodowata.

390
00:38:46,440 --> 00:38:49,720
Dopiero trzecia miska zadowala Złotowłosą.

391
00:38:54,840 --> 00:38:56,640
„Ta porcja”, mówi dziewczynka,

392
00:38:57,240 --> 00:38:58,400
„jest w sam raz”.

393
00:39:01,200 --> 00:39:04,120
Gdy rozglądamy się
za życiem we wszechświecie,

394
00:39:04,200 --> 00:39:07,360
szukamy warunków, które są „w sam raz”.

395
00:39:13,640 --> 00:39:15,680
A w tym przypadku „w sam raz”

396
00:39:16,520 --> 00:39:19,080
oznacza obecność tego związku:

397
00:39:20,280 --> 00:39:21,120
wody.

398
00:39:27,720 --> 00:39:32,120
Woda transportuje to,
co niezbędne do życia, wokół planety…

399
00:39:34,760 --> 00:39:37,000
i we wszystkich żyjących organizmach.

400
00:39:41,520 --> 00:39:45,120
To najważniejsza substancja
we wszechświecie.

401
00:39:52,840 --> 00:39:54,800
Ponieważ woda jest nam tak znana,

402
00:39:54,880 --> 00:39:58,960
dopiero po dłuższym zastanowieniu
dociera do nas, jaka jest dziwna.

403
00:39:59,040 --> 00:40:00,360
MIKROBIOLOG

404
00:40:00,440 --> 00:40:03,320
Woda składa się z jednego atomu tlenu

405
00:40:05,440 --> 00:40:06,800
i dwóch atomów wodoru.

406
00:40:08,160 --> 00:40:11,600
Ze względu na naturę pierwiastków
i sposób ich połączenia,

407
00:40:11,680 --> 00:40:16,960
po stronie tlenu mamy ładunek ujemny,
a po stronie atomów wodoru – dodatni.

408
00:40:17,040 --> 00:40:19,440
Każdy atom wodoru w cząsteczce

409
00:40:19,520 --> 00:40:22,960
może więc łączyć się z tlenem
w sąsiadujących cząsteczkach.

410
00:40:23,680 --> 00:40:27,360
Przy miliardach sąsiadujących
i przyciągających się cząsteczek,

411
00:40:27,440 --> 00:40:29,400
otrzymujemy bardzo lepką substancję.

412
00:40:31,640 --> 00:40:34,560
Molekuły wody nie tylko
przyciągają się wzajemnie.

413
00:40:34,640 --> 00:40:38,200
Przyciągają niemal każdą inną cząsteczkę,
z którą się zetkną.

414
00:40:41,080 --> 00:40:43,280
Rozrywają inne substancje,

415
00:40:44,040 --> 00:40:46,480
rozkładają je i rozpuszczają.

416
00:40:59,520 --> 00:41:02,320
Woda to uniwersalny rozpuszczalnik,

417
00:41:03,360 --> 00:41:07,680
bo ma zdolność rozkładania składników
odżywczych i substancji chemicznych.

418
00:41:15,840 --> 00:41:21,680
To niemal pewne, że życie na Ziemi
narodziło się nie na lądzie…

419
00:41:24,040 --> 00:41:25,080
a w wodzie.

420
00:41:31,640 --> 00:41:34,200
Głęboko pod wodą, w pierwotnych oceanach,

421
00:41:34,360 --> 00:41:37,560
wirowały życiodajne składniki.

422
00:41:40,440 --> 00:41:43,840
Potrzebne było miejsce
do skoncentrowania tych składników,

423
00:41:45,920 --> 00:41:49,480
które pozwoliłoby na reakcję chemiczną
prowadzącą do życia.

424
00:41:52,440 --> 00:41:55,880
Takim miejscem
mógł być komin hydrotermalny.

425
00:41:59,800 --> 00:42:03,120
Woda wchodzi w interakcję
z gorącymi skałami pod ziemią.

426
00:42:04,200 --> 00:42:07,000
Wytryska z powrotem
do lodowatej wody morskiej,

427
00:42:07,080 --> 00:42:09,920
niosąc składniki odżywcze
i substancje chemiczne,

428
00:42:11,360 --> 00:42:12,880
bąbelki życia.

429
00:42:17,440 --> 00:42:21,000
Związek pomiędzy wodą a życiem
jest tak silny,

430
00:42:21,920 --> 00:42:26,040
że trudno wyobrazić sobie
istnienie życia we wszechświecie

431
00:42:26,400 --> 00:42:28,080
bez jej obecności.

432
00:42:37,520 --> 00:42:39,040
To niesamowite,

433
00:42:39,120 --> 00:42:42,160
jak życie radzi sobie
w najcięższych warunkach:

434
00:42:42,600 --> 00:42:46,600
w skrajnym upale czy mrozie.
Ale ostatecznie najważniejsza jest woda.

435
00:42:46,680 --> 00:42:49,040
Woda w stanie ciekłym oznacza życie.

436
00:43:00,120 --> 00:43:02,880
Na Janusie brakuje wody.

437
00:43:05,840 --> 00:43:08,160
Albo zamarza…

438
00:43:11,240 --> 00:43:13,480
albo wyparowuje na wietrze.

439
00:43:18,240 --> 00:43:20,760
Ale wody w stanie ciekłym jest dość dużo,

440
00:43:21,320 --> 00:43:23,000
by rozwinęło się życie.

441
00:43:26,320 --> 00:43:28,440
Najsilniejsze stworzenia

442
00:43:29,440 --> 00:43:31,760
przystosują się i przetrwają.

443
00:43:42,640 --> 00:43:44,680
W NASA mawiają:

444
00:43:46,240 --> 00:43:47,920
„Jeśli chcesz znaleźć życie,

445
00:43:49,040 --> 00:43:50,320
podążaj za wodą”.

446
00:43:59,840 --> 00:44:03,080
Jak życie przystosuje się
do innego świata?

447
00:44:04,520 --> 00:44:06,440
Na planecie z dwoma gwiazdami.

448
00:44:09,480 --> 00:44:12,200
Tam, gdzie jest więcej energii
niż na Ziemi.

449
00:44:15,800 --> 00:44:19,200
Na planecie idealnej do życia.

450
00:44:49,280 --> 00:44:51,480
Napisy: Aleksandra Basińska