1
00:00:06,548 --> 00:00:10,760
Bu şekil, neden sevginin
evrensel sembolü hâline geldi, bilmiyoruz.
2
00:00:10,844 --> 00:00:14,472
Ama önde gelen bir teoriye göre,
silfiyum bitkisinden geliyor.
3
00:00:14,931 --> 00:00:17,559
Antik Akdeniz'de o kadar değerliydi ki
4
00:00:18,018 --> 00:00:21,062
tek çıktıkları yer olan
Yunan kolonisi Kirene'de
5
00:00:21,271 --> 00:00:23,481
para birimine basılmıştı.
6
00:00:24,107 --> 00:00:27,694
Her türlü tıbbi kullanım için
tüm bölgeye ihraç ediliyordu.
7
00:00:27,777 --> 00:00:29,320
Özellikle de bir sebeple.
8
00:00:29,946 --> 00:00:33,116
Zamanının önde gelen jinekoloğu
Efesli Soranus
9
00:00:33,658 --> 00:00:36,453
kadınlara ayda bir
silfiyum suyu tavsiye ederdi
10
00:00:36,870 --> 00:00:38,955
çünkü gebeliği önlemekle kalmıyor,
11
00:00:39,039 --> 00:00:41,833
öncesinde var olan canlıyı da
yok ediyordu.
12
00:00:42,834 --> 00:00:47,672
Yani bizim modern kalp şeklimiz
eski ertesi gün hapından geliyor olabilir.
13
00:00:49,507 --> 00:00:54,179
Ama insanlık tarihinin büyük kısmında
doğum kontrolü bu kadar incelikli değildi.
14
00:00:54,804 --> 00:00:57,599
İlk prezervatifler
hayvan bağırsağından yapılıp,
15
00:00:57,682 --> 00:00:59,684
yıkanıp tekrardan kullanılıyordu.
16
00:01:00,018 --> 00:01:01,269
Ve diyaframlar.
17
00:01:01,352 --> 00:01:05,065
İlk versiyonlarında kadınlar
vajinalarına türlü türlü şeyler sokuyordu.
18
00:01:05,148 --> 00:01:09,736
Yün, ipek, öğütülmüş bitki
veya eldeki hayvana bağlı olarak gübre.
19
00:01:10,111 --> 00:01:12,614
Mısır'da timsah gübresiydi.
20
00:01:12,697 --> 00:01:15,033
Hindistan'da fil gübresiydi.
21
00:01:15,742 --> 00:01:19,621
Tükendiği için silfiyumun
ne kadar işe yaradığını bilemeyeceğiz.
22
00:01:19,704 --> 00:01:24,250
Ama Yabani Havuç ve Şeytantersi gibi
akrabalarının üstüne yapılan araştırmalar
23
00:01:24,334 --> 00:01:28,588
hamile kalmak için gereken
hormon seviyesiyle oynadığını gösteriyor.
24
00:01:30,256 --> 00:01:35,178
Bilim insanları 1950'lerde
bunu laboratuvarda yapmayı çözdüler.
25
00:01:35,762 --> 00:01:39,307
O zamandan beri çıkan tüm yöntemler
aynı biçimde işliyor.
26
00:01:40,308 --> 00:01:42,393
Ama bu yöntem de kusursuz değil.
27
00:01:42,477 --> 00:01:44,729
Kilo alma, depresyon, akne...
28
00:01:44,813 --> 00:01:49,567
Aylar boyunca düşük seviyede
kanamam olup durdu.
29
00:01:49,651 --> 00:01:53,029
Saçma sapan her şeye ağlıyordum.
30
00:01:53,113 --> 00:01:59,160
Salatalık keserken "Neden?" diyordum.
"Kestiğim en kötü sebze bu."
31
00:01:59,702 --> 00:02:03,164
Hormonal doğum kontrolünü icat edeli
60 yıldan fazla oldu.
32
00:02:03,873 --> 00:02:05,792
İyiye gitmesi gerekmez miydi?
33
00:02:06,167 --> 00:02:07,085
NETFLIX ORİJİNAL BELGESEL DİZİSİ
34
00:02:07,168 --> 00:02:09,796
Bu küçük beyaz hap
bombadan daha tehlikeli.
35
00:02:09,879 --> 00:02:11,673
Üzerine vaazlar verildi.
36
00:02:11,756 --> 00:02:13,550
Erkekler ve kadınlar tartıştı.
37
00:02:13,633 --> 00:02:16,845
Mary ve ekibi hapı açıklıyor,
herkes kafa sallıyor
38
00:02:16,928 --> 00:02:21,891
ama bu bir rıza göstergesi değil
çünkü kararı veren aslında kocaları.
39
00:02:21,975 --> 00:02:25,645
Doktorlar da yan etkileri konusunda
bilgi sahibi olmayabilir.
40
00:02:25,728 --> 00:02:29,399
Kadınları deneysel model olarak
kullanmadan
41
00:02:29,482 --> 00:02:33,570
daha fazla neler yapabileceğimizi
görmek zor.
42
00:02:35,446 --> 00:02:38,825
DOĞUM KONTROLÜ
43
00:02:39,617 --> 00:02:44,080
Evcil bir kediniz varsa
kızışma dönemlerini hatırlarsınız.
44
00:02:46,040 --> 00:02:49,460
Yani ne zaman yumurtlamaya başlayıp
yumurta ürettiğini.
45
00:02:49,544 --> 00:02:53,756
Doğurgan oldukları o birkaç gün içinde
çiftleşmeyi çok isterler.
46
00:02:54,340 --> 00:02:57,719
Çoğu dişi memeli yumurtlarken
farklı görünüp hareket eder.
47
00:02:57,802 --> 00:02:59,179
Buna "östrus" denir.
48
00:02:59,554 --> 00:03:03,224
İstedikleri sinyalini vererek
"Gel kendin al." derler.
49
00:03:04,017 --> 00:03:07,187
Dişi şempanzelerin cinsel organlarında
şişkinlik olur.
50
00:03:07,270 --> 00:03:08,980
Keçiler kuyruklarını sallar
51
00:03:09,480 --> 00:03:11,566
ve atlar, vulvalarını açıp kapar.
52
00:03:12,275 --> 00:03:15,570
Ama insanlar gibi daha üstün primatlar
epey benzersizdir.
53
00:03:15,653 --> 00:03:19,365
Ayda birkaç günlük doğurganlık evresinde
hiçbir sinyal vermeyiz
54
00:03:19,449 --> 00:03:23,036
ve doğurgan olsak da olmasak da
sık sık sekse açık oluruz.
55
00:03:23,953 --> 00:03:26,956
Bilim insanları buna
"gizli yumurtlama" der.
56
00:03:27,457 --> 00:03:30,793
Bunun nasıl işlediğini çözmeleri
1900'leri buldu.
57
00:03:31,836 --> 00:03:33,338
Nasıl hack'leneceğini de.
58
00:03:34,297 --> 00:03:37,133
Yumurtlamada temel olarak
dört hormon bulunur.
59
00:03:37,217 --> 00:03:39,886
Bunlar da bir ay boyunca yükselir
ve düşer.
60
00:03:40,428 --> 00:03:43,681
İkisi beyinden salgılanır,
ikisi yumurtalıklardan.
61
00:03:43,765 --> 00:03:45,808
Östrojen ve progesteron.
62
00:03:46,226 --> 00:03:50,563
Başta bu iki beyin hormonu
yumurtalıklara sinyal gönderir.
63
00:03:50,647 --> 00:03:54,400
Yaklaşık bir düzine folikül
içlerinde birer immatür yumurtayla
64
00:03:54,484 --> 00:03:56,986
bu anı sabırsızlıkla bekliyordur.
65
00:03:57,570 --> 00:04:01,699
Sınırlı hormon üzerine
"kazanan her şeyi alır" mücadelesi sonrası
66
00:04:01,783 --> 00:04:03,785
kaybeden foliküller ölür.
67
00:04:04,369 --> 00:04:07,664
Sonrasında kazanan folikül
bir sürü östrojen yayar
68
00:04:07,747 --> 00:04:09,791
ve rahmin iç zarı kalınlaşır.
69
00:04:09,874 --> 00:04:13,962
Besin dolu bir sıvıyla kaplanmış
serviks açılır
70
00:04:14,045 --> 00:04:17,298
ve rahme doğru çıkan spermleri
korumaya hazırdır.
71
00:04:18,132 --> 00:04:21,427
Sonra folikül parçalanıp
olgunlaşmış yumurtayı salar.
72
00:04:21,511 --> 00:04:24,222
O da, yakındaki fallop tüpü
tarafından kapılır.
73
00:04:24,389 --> 00:04:28,977
Spermin yumurtaya ulaşması için
kısa bir süresi vardır yoksa ölür.
74
00:04:29,227 --> 00:04:31,771
Biri oraya ulaşırsa döllenme gerçekleşir.
75
00:04:32,063 --> 00:04:35,483
Yumurta, fallop tüpünden
rahme ilerlemeye devam eder.
76
00:04:35,566 --> 00:04:39,028
Progesteron seviyesinin yükselmesiyle
serviks kapanır
77
00:04:39,112 --> 00:04:43,950
ve o sıvı yapışkan bir kalkana dönüşüp
diğer spermlerin girmesini engeller.
78
00:04:44,033 --> 00:04:47,203
Progesteron ayrıca rahim iç zarını,
79
00:04:47,287 --> 00:04:50,415
yumurtanın yapışabileceği
sıcak bir yatağa dönüştürür.
80
00:04:50,498 --> 00:04:55,086
Ama o kadar da sıcak ve rahat değildir.
Ayrıca ölümcül bir test alanıdır da.
81
00:04:55,169 --> 00:04:57,588
Ama döllenmiş her yumurta hayatta kalmaz.
82
00:04:57,672 --> 00:05:01,718
Döllenen yumurta başarıyla yerleşirse
hamilelik gerçekleşir.
83
00:05:02,176 --> 00:05:06,639
Östrojen ve progesteron yüksek kalır
ve yumurtalıklar yumurta salmaz.
84
00:05:06,848 --> 00:05:10,727
Ama döllenmiş yumurta kabul edilmemişse
veya hiç olmamışsa
85
00:05:10,810 --> 00:05:13,438
östrojen ve progesteron düşüverir.
86
00:05:13,521 --> 00:05:15,857
Netice olarak da regl olursunuz.
87
00:05:16,607 --> 00:05:17,900
Döngü yeniden başlar.
88
00:05:19,152 --> 00:05:21,195
Hormonal doğum kontrolünün hilesi
89
00:05:21,279 --> 00:05:24,574
östrojen ve progesteron
seviyelerini değiştirmesidir.
90
00:05:24,657 --> 00:05:26,909
Böylece vücut sizi hamile varsayar.
91
00:05:26,993 --> 00:05:28,953
Yeni yumurta salınmaz.
92
00:05:29,120 --> 00:05:33,166
Serviks kapalı
ve rahim iç zarı da ince kalır.
93
00:05:34,083 --> 00:05:38,046
1957'de çıkan hap
bu hack'lemenin ilk şekliydi.
94
00:05:38,421 --> 00:05:42,050
Günlük yapay östrojen ve progestero dozu
95
00:05:42,133 --> 00:05:46,554
Amerika'da Enovid,
İngiltere'de Enavid adıyla
96
00:05:46,637 --> 00:05:48,890
"regl sorunları" için pazarlandı.
97
00:05:48,973 --> 00:05:52,393
Nedense bir sürü kadın
birdenbire regl sorunu yaşar oldu.
98
00:05:53,644 --> 00:05:58,858
1960'larda piyasaya doğum kontrol hapı
olarak sürüldüğünde dünyayı değiştirdi.
99
00:05:59,359 --> 00:06:03,196
Daha çok kadın okuyabildi
ve daha küçük ailelere sahip olabildi.
100
00:06:03,279 --> 00:06:05,239
Milyonları sefaletten kurtardı.
101
00:06:06,074 --> 00:06:12,163
Yarattığı etkinin büyüklüğü 1970'lerde
Bangladeş'in kırsalında görülebilir.
102
00:06:12,246 --> 00:06:14,374
Bangladeş daha yeni ülke olmuştu,
103
00:06:14,457 --> 00:06:15,750
çok fakirdi.
104
00:06:15,833 --> 00:06:17,543
Dini açıdan muhafazakâr.
105
00:06:18,086 --> 00:06:22,632
Çoğu Bangladeşli kadın tecride çekiliyor
106
00:06:22,757 --> 00:06:25,510
ve insan içine karışmıyordu.
107
00:06:25,593 --> 00:06:30,306
Yani bir kliniğe gitmek bu kadınlar için
büyük bir sorundu.
108
00:06:30,932 --> 00:06:34,352
Ama 1978'de sağlık çalışanları,
her iki haftada bir kez
109
00:06:34,435 --> 00:06:37,605
rastgele seçtikleri
70 köyü kapı kapı gezip
110
00:06:38,022 --> 00:06:40,149
doğum kontrol seçeneklerini tanıttı.
111
00:06:40,566 --> 00:06:42,193
Buna enjeksiyon da dâhildi.
112
00:06:42,276 --> 00:06:46,948
Farkedilmemesi ve aylarca süren etkisi
bu yöntemi çok popüler yapmıştı.
113
00:06:47,490 --> 00:06:50,827
20 yıl sonraki sonuçlar çığır açıcıydı.
114
00:06:51,536 --> 00:06:53,746
Benzer bir köyle kıyaslandığında
115
00:06:53,996 --> 00:06:57,083
doğum kontrollü köydeki aileler
daha eğitimliydi,
116
00:06:57,166 --> 00:07:00,670
gelirleri daha yüksek,
evleri ve birikimleri daha değerliydi
117
00:07:00,753 --> 00:07:02,713
ve suya erişimleri daha yüksekti.
118
00:07:03,089 --> 00:07:05,758
Beden kitle indeksleri de daha yüksekti.
119
00:07:05,842 --> 00:07:10,471
Sonuç olarak da uzun seneler yaşama
ihtimalleri yüzde 20 daha fazlaydı.
120
00:07:11,514 --> 00:07:15,226
Fakat hormonal doğum kontrolünün,
kadınlara yaşattığı gelişimin
121
00:07:15,309 --> 00:07:16,644
bir bedeli vardı.
122
00:07:17,603 --> 00:07:19,313
İlk çıkan hapla başlamıştı.
123
00:07:20,440 --> 00:07:22,066
İlacı içtiğiniz zaman
124
00:07:22,150 --> 00:07:24,861
bu yapay hormonlar
kan dolaşımınıza sokulur
125
00:07:24,986 --> 00:07:27,071
ve her yere yayılmış olur.
126
00:07:27,405 --> 00:07:30,491
Değişen hormon seviyesi
baş ağrısı ve bulantı yaratabilir.
127
00:07:30,575 --> 00:07:34,871
Tüylenmeye sebep olup ödemi arttırabilir.
Bu yüzden de kilo alırsınız.
128
00:07:35,496 --> 00:07:39,834
Bu hormonlar cinsel arzularınızı,
duygularınızı düzenlemede de rol oynar.
129
00:07:40,042 --> 00:07:43,129
Bu yüzden benliğinizde
farklılıklar yaşayabilirsiniz.
130
00:07:43,838 --> 00:07:46,090
Son derece küçük bir risk olsa da
131
00:07:46,174 --> 00:07:49,677
östrojen,
kanın pıhtılaşma ihtimalini arttırır.
132
00:07:50,136 --> 00:07:52,805
Pıhtı ciğerlere ulaşıp
kan akışını engelleyebilir
133
00:07:52,889 --> 00:07:54,265
ve ölümcül olabilir.
134
00:07:54,724 --> 00:07:59,896
Bu ilk hap, gereken hormon miktarının
on katını içeriyordu.
135
00:08:01,105 --> 00:08:04,525
Bu yüksek doz 50'lerde
önce Porto Riko'da test edildi.
136
00:08:05,067 --> 00:08:09,906
Seçilme sebebi fakir bir bölge olması
ve ABD'nin nüfus artışı kaygısıydı.
137
00:08:09,989 --> 00:08:13,701
ABD'nin tayin ettiği vali
bir kısırlaştırma programı onayladı.
138
00:08:14,118 --> 00:08:19,332
1954'te, kısırlaştırmalar üçe katlanmıştı,
kadınlar istekleri dışında zorlanıyordu.
139
00:08:19,874 --> 00:08:23,669
Bu yüzden araştırmacılar
geri dönüşü olan bir yöntemle geldiğinde
140
00:08:24,086 --> 00:08:25,421
kadınlar kabul etti.
141
00:08:25,755 --> 00:08:28,382
Ama bir deneyin parçası olduklarını
142
00:08:28,466 --> 00:08:31,928
yıllar sonra
bir belgesel yapımcısından öğrendiler.
143
00:08:31,969 --> 00:08:34,180
O hapları kullanan kadınlar
144
00:08:34,263 --> 00:08:39,227
dünyada bunu ilk kez deneyen kişilerdi.
145
00:08:39,352 --> 00:08:41,187
Bunu biliyor muydun Dona Maria?
146
00:08:42,522 --> 00:08:43,481
Hayır.
147
00:08:43,564 --> 00:08:46,817
Bizim üstümüzde deney yapıyorlarmış.
148
00:08:48,194 --> 00:08:50,905
Bizlerse ne çevirdiklerini bilmiyorduk.
149
00:08:51,656 --> 00:08:53,908
Yüzlerce kadın yan etkilerle boğuştu.
150
00:08:54,492 --> 00:08:57,620
En az üç kişi öldü
ama bir inceleme başlatılmadı.
151
00:08:59,247 --> 00:09:02,959
On yıldan fazla süreden,
birkaç yeni formülden
152
00:09:03,042 --> 00:09:06,754
ve milyonlarca kadının
doğum kontrol hapı kullanmasından sonra
153
00:09:06,837 --> 00:09:10,967
ABD Kongresi yan etkiler konusunda
nihayet bir duruşma düzenledi.
154
00:09:11,050 --> 00:09:14,220
Bir senatörün,
araştırmacı gazeteci Barbara Seaman'in
155
00:09:14,303 --> 00:09:19,183
Doktorların Haplar Konusundaki Görüşleri
adlı kitabını okumasıyla gerçekleşti.
156
00:09:19,684 --> 00:09:24,981
Kitapta kalp krizi, kan pıhtılaşması, inme
ve kanser yaşayan kadınlar anlatılıyordu.
157
00:09:25,648 --> 00:09:28,693
Yalnızca ABD'de binlerce kişi öldü
veya yaralandı.
158
00:09:29,402 --> 00:09:32,488
Duruşmanın ilk beş günü
erkeklerden oluşan heyet,
159
00:09:32,572 --> 00:09:34,782
ifade vermesi için
sadece erkekleri davet etti.
160
00:09:34,865 --> 00:09:37,243
Kadınlar da kendi başlarına geldi.
161
00:09:37,326 --> 00:09:39,954
Bugün bir grup genç kadının feveranları
162
00:09:40,037 --> 00:09:44,208
doğum kontrol hapının güvenliği
konusundaki duruşmayı aksattı.
163
00:09:44,292 --> 00:09:46,669
Bilim insanlarının ve ilaç şirketlerinin
164
00:09:46,752 --> 00:09:50,047
haplardaki yüksek ve düşük östrojeni
test etmek için
165
00:09:50,131 --> 00:09:55,011
kadınları kobay olarak kullanmaya
razı gelme sebeplerini öğrenmek istiyorum.
166
00:09:55,094 --> 00:09:58,639
Sonraki yıllarda
haplardaki hormon dozları düşürüldü
167
00:09:58,723 --> 00:10:04,604
ve baş ağrısı, bulantı, aşırı tüylenme
ve kilo alma gibi yan etkiler azaltıldı.
168
00:10:05,229 --> 00:10:08,399
Bazı yeni haplar
regl sancısı ve akneyi azalttı.
169
00:10:08,816 --> 00:10:11,944
Yeni yapay progesteron formları sayesinde.
170
00:10:13,613 --> 00:10:16,157
Birçok potansiyel yan etki hâlâ sürmekte.
171
00:10:16,240 --> 00:10:19,076
Ama dünyanın dört bir yanındaki
milyonlarca kadın için
172
00:10:19,160 --> 00:10:22,538
hamile kalmamak, biraz hastalanmaya değer.
173
00:10:23,581 --> 00:10:25,625
Tıpkı eski versiyonlardaki gibi
174
00:10:25,708 --> 00:10:30,421
kadınlar ve bazen doktorları bile
ne kadar hastalanacaklarını tam bilemiyor.
175
00:10:31,589 --> 00:10:35,217
Çünkü bir sürü insan o ilacı içmeden
sonuçlarını bilemezsiniz.
176
00:10:36,177 --> 00:10:39,889
Progesteronun yapay formlarından
biri olan DRSP
177
00:10:40,014 --> 00:10:42,683
Yaz ismindeki ilacın
en önemli bileşeniydi.
178
00:10:43,225 --> 00:10:47,605
2000'lerde, doğum kontrolünden
daha öte bir ilaç olarak pazarlanmıştı.
179
00:10:47,688 --> 00:10:52,068
Yaz, regl öncesi hayatınızı etkileyen
duygusal ve fiziksel semptomları
180
00:10:52,151 --> 00:10:54,487
tedavi ettiği kanıtlanmış tek haptır.
181
00:10:54,570 --> 00:10:56,656
Sivilceleri önlemeye yardımcı olur.
182
00:10:56,739 --> 00:11:00,326
Yaz, potasyumu arttırabilen
yeni bir tür hormon içeriyor.
183
00:11:00,409 --> 00:11:02,286
Reklam kampanyası işe yaradı.
184
00:11:02,745 --> 00:11:07,541
İki yıl boyunca Yaz, Amerika'nın
en popüler doğum kontrol hapı oldu.
185
00:11:07,667 --> 00:11:09,960
Doğum kontrolüne
ihtiyacı olmayan birçok kadın
186
00:11:10,044 --> 00:11:13,798
semptomları yok ettiğini iddia ettiği için
bunu satın aldı.
187
00:11:14,382 --> 00:11:17,176
Sonra yan etkilerin haberleri
yayılmaya başladı.
188
00:11:17,259 --> 00:11:20,554
Kan pıhtısından organ yetmezliğine
ve felce kadar
189
00:11:20,638 --> 00:11:25,935
Yaz adlı doğum kontrol hapını kullanan
binlerce kadın hastalandığını söylüyor.
190
00:11:26,018 --> 00:11:29,146
Ciddi sağlık sorunlarına
yol açtığı iddiasıyla inceleniyor.
191
00:11:29,230 --> 00:11:33,734
Ölümle sonuçlanabilecek
tehlikeli yan etki riskini artırabilir.
192
00:11:33,818 --> 00:11:37,154
Doğum kontrol hapları kan pıhtılaşması
riskini yaklaşık üç katına çıkarır.
193
00:11:37,655 --> 00:11:42,368
Ama araştırmalar gösterdi ki
DRSP bu riski de üç katına çıkarabilirmiş.
194
00:11:43,119 --> 00:11:44,662
Risk az olsa da
195
00:11:44,745 --> 00:11:48,874
bunu kullanan milyonlarca kadından
binlercesinin etkilemesi olası.
196
00:11:49,500 --> 00:11:53,129
2015'te Yaz'ın üreticisi Bayer İlaç,
197
00:11:53,212 --> 00:11:56,757
kan pıhtılaşması yaşayan
neredeyse 10.000 kadına
198
00:11:57,133 --> 00:11:59,593
yaklaşık iki milyar dolar tazminat ödedi.
199
00:12:00,136 --> 00:12:04,640
Ama o sıralarda başka bir
doğum kontrol yöntemi popülerleşmişti.
200
00:12:04,724 --> 00:12:06,392
IUD.
201
00:12:07,893 --> 00:12:09,603
Bu, hormonal versiyonu.
202
00:12:10,271 --> 00:12:12,189
Bakırdan yapılanı da var.
203
00:12:12,690 --> 00:12:15,609
İkisi de rahim içine
doktor tarafından yerleştirilip
204
00:12:15,693 --> 00:12:18,612
ve markaya bağlı olarak
üç ila on yıl kalabiliyor.
205
00:12:18,946 --> 00:12:21,115
Nasıl işlediklerini pek bilmiyoruz
206
00:12:21,198 --> 00:12:24,827
fakat rahmi,
spermsiz bölgeye çevirdiklerini biliyoruz.
207
00:12:25,369 --> 00:12:29,457
Rahimdeki yabancı bir obje olarak
IUD enflamasyona sebep olup
208
00:12:29,540 --> 00:12:32,585
akyuvarların akın edip
spermleri yemesini sağlıyor.
209
00:12:33,043 --> 00:12:38,424
Hormonal IUD ayrıca ufak miktarda
sentetik progesteron salgılar.
210
00:12:38,549 --> 00:12:42,470
Yani daha az yan etkiyle
hapla aynı etkileri sağlar.
211
00:12:43,220 --> 00:12:45,681
Bakır IUD ise hiç hormon kullanmaz.
212
00:12:45,890 --> 00:12:48,559
Olayı, bakırın sperm kriptoniti olmasıdır.
213
00:12:48,893 --> 00:12:51,228
Nedenini bilim insanları da bilmiyor.
214
00:12:51,645 --> 00:12:55,316
IUD takmayı seviyorum.
Hapı unutma endişem yok oldu.
215
00:12:55,399 --> 00:12:58,068
Sivilcem çıkmıyor, âdet olmuyorum.
216
00:12:58,235 --> 00:13:01,155
Sanırım son yedi yılda
iki tampon kullandım.
217
00:13:01,238 --> 00:13:03,199
Bakır IUD taktırmaya karar verdim
218
00:13:03,282 --> 00:13:06,994
çünkü annem ve teyzem
östrojene bağlı meme kanseri olmuştu.
219
00:13:07,077 --> 00:13:12,416
Doktorlar hormonal olmayan
doğum kontrol yöntemlerine yönlendirdi.
220
00:13:13,042 --> 00:13:15,336
IUD %99 etkilidir.
221
00:13:15,753 --> 00:13:18,339
Kısmen çünkü taktırıp unutabiliyorsunuz.
222
00:13:18,672 --> 00:13:24,428
Bir şey hatırlamayı gerektiren yöntemler
genel olarak daha az etkilidir.
223
00:13:24,678 --> 00:13:26,555
Özellikle de seks esnasında.
224
00:13:27,014 --> 00:13:30,768
Bu yüzden en etkili bir diğer yöntem
kısırlaştırmadır.
225
00:13:32,019 --> 00:13:35,022
Erkeklerde vasektomi
ufak bir prosedürdür.
226
00:13:35,105 --> 00:13:38,984
Testislerden sperm taşıyan tüpleri
kesmeye veya bağlamaya denir.
227
00:13:39,568 --> 00:13:43,113
Kadınlarda "tüpleri bağlatmak"
daha invaziv bir prosedürdür.
228
00:13:43,197 --> 00:13:45,533
Fallop tüplerini kapatır veya keser.
229
00:13:46,158 --> 00:13:49,078
Dünyadaki en popüler
doğum kontrol yöntemi budur.
230
00:13:49,537 --> 00:13:53,332
Ama kadınlar bunu genelde çocuk sahibi
olduktan sonra yaptırır.
231
00:13:53,415 --> 00:13:57,461
IUD ise bir o kadar etkili olup
çıkarılabilir bir şey olmasına rağmen
232
00:13:58,003 --> 00:14:01,549
doğum kontrolündeki Amerikalı kadınların
sadece %12'sinde vardır.
233
00:14:02,216 --> 00:14:06,971
Bunun büyük ölçüdeki sebebi de,
bir IUD'ye açılan büyük bir toplu davaydı.
234
00:14:07,054 --> 00:14:08,222
Dalkon Kalkanı'na.
235
00:14:08,806 --> 00:14:12,101
Öyle bir faciaydı ki,
Saturday Night Live'a konu oldu.
236
00:14:12,768 --> 00:14:15,688
Dalkon Kalkanı alabalık yemi
237
00:14:15,771 --> 00:14:19,441
sizce de en harika
alabalık yakalama yöntemi değilse
238
00:14:19,525 --> 00:14:20,734
mahkemede görüşelim!
239
00:14:21,485 --> 00:14:26,365
Ama Dalkon Kalkanı'nı alan kişiler için
asıl sorun balık yemine benzemesi değildi.
240
00:14:26,448 --> 00:14:27,449
Mesela Loretta Ross.
241
00:14:27,533 --> 00:14:30,119
Taktırdıktan sonra
ilk iki üç yılım iyiydi.
242
00:14:30,202 --> 00:14:33,914
Ama sonra küçük enfeksiyonlar
yaşamaya başladım.
243
00:14:34,456 --> 00:14:37,960
Gittiği bir jinekolog
zührevi hastalığı olduğunu söylemişti.
244
00:14:38,294 --> 00:14:41,380
Enfeksiyon geçiren bir siyahi
veya kadın olduğum için
245
00:14:41,463 --> 00:14:44,049
ona göre zührevi hastalığım olmalıydı.
246
00:14:44,133 --> 00:14:46,927
Tüm testler negatif çıkmış olsa da.
247
00:14:47,136 --> 00:14:51,473
Daha egzotik hastalıklar arayıp durdu.
248
00:14:52,141 --> 00:14:54,852
Hiçbir tedavi işe yaramadı
ve altı ay sonra...
249
00:14:55,436 --> 00:14:57,313
Bir gece komaya girdim.
250
00:14:57,646 --> 00:15:00,482
Uyandığım zaman
histerektomi olduğumu gördüm.
251
00:15:01,191 --> 00:15:04,403
Doktorun ilk işi
Dalkon Kalkanı'nı çıkarmak olmalıydı.
252
00:15:04,904 --> 00:15:08,282
Dalkon Kalkanı'nda
bir tasarım hatası olduğu ortaya çıktı.
253
00:15:08,365 --> 00:15:10,576
Örgülü ipi çok kalındı
254
00:15:10,659 --> 00:15:14,371
ve bakteriler için rahme çıkan
bir merdiven gibiydi.
255
00:15:15,164 --> 00:15:19,209
Dalkon Kalkanı çıktıktan dört yıl sonra
piyasadan çekildi.
256
00:15:19,543 --> 00:15:24,715
O zamana kadar, dünya çapında
3,3 milyon kadına takılmıştı.
257
00:15:24,965 --> 00:15:26,592
En az 18 kişi öldü.
258
00:15:27,635 --> 00:15:29,553
Yüz binlerce kadının
259
00:15:29,637 --> 00:15:33,390
Dalkon Kalkanı'nın yapımcısı
A. H. Robins'e dava açması
260
00:15:33,474 --> 00:15:35,059
şirketi iflasa sürükledi.
261
00:15:35,142 --> 00:15:37,519
Daha sonra Robins yetkililerinin
262
00:15:37,603 --> 00:15:41,899
kalkan piyasaya sürülmeden altı ay önce
ip sorununu bildiği ortaya çıktı.
263
00:15:43,734 --> 00:15:46,862
Şu anda piyasadaki IUD'ler
son derece güvenli.
264
00:15:47,112 --> 00:15:48,614
En yaygın dezavantajı mı?
265
00:15:48,697 --> 00:15:50,157
Taktırması korkunç.
266
00:15:50,240 --> 00:15:51,700
Dayanılmaz bir acı.
267
00:15:51,784 --> 00:15:54,203
Her doğum kontrol yönteminin
dezavantajı var.
268
00:15:54,286 --> 00:15:58,791
Bu yüzden Amerikalı kadınların üçte biri
beş veya daha fazla çeşidini dener.
269
00:15:59,333 --> 00:16:00,459
Hapla başladım.
270
00:16:00,960 --> 00:16:02,461
Sonra yüzüğe geçtim.
271
00:16:02,670 --> 00:16:04,046
Sonra hapa geri döndüm.
272
00:16:04,129 --> 00:16:05,214
İki hap denedim.
273
00:16:05,297 --> 00:16:10,302
Nuvaring ilginçti
ama seks sırasında çıkıyordu.
274
00:16:10,386 --> 00:16:13,138
Üç farklı hap denedim.
275
00:16:13,222 --> 00:16:17,059
IUD'yi denedim.
Şimdi de kol implantı taktıracağım.
276
00:16:17,851 --> 00:16:22,606
Birçok kadın, hamile kalmak istemese de
doğum kontrol yöntemi kullanmıyor.
277
00:16:23,065 --> 00:16:25,109
Gelişmekte olan ülkelerde yapılan ankette
278
00:16:25,192 --> 00:16:30,030
doğum kontrolü kullanmayan kadınların
sadece yüzde beşi erişimi sebep gösterdi.
279
00:16:30,114 --> 00:16:33,409
Yüzde 21'i sebebin
yan etkiler olduğunu söyledi.
280
00:16:34,243 --> 00:16:38,455
Aslında hormon kullanmayan
bir doğum kontrol hapı var.
281
00:16:38,664 --> 00:16:43,168
Saheli adıyla piyasaya sürüldü
ve neredeyse 30 yıldır satılıyor.
282
00:16:43,627 --> 00:16:45,963
İçindeki aktif maddenin adı
283
00:16:46,046 --> 00:16:48,841
selektif östrojen reseptör modülatörü.
284
00:16:49,258 --> 00:16:50,384
Östrojen değil
285
00:16:50,467 --> 00:16:53,971
ama rahimdeki östrojen alıcılarına
etki eden bir bileşim.
286
00:16:54,263 --> 00:16:58,392
Yani östrojen görevini göremeyip
o sıcak rahim zarını oluşturamayınca
287
00:16:58,475 --> 00:17:00,978
döllenmiş yumurtalar da sokulamıyor.
288
00:17:01,478 --> 00:17:04,356
Östrojen seviyelerini etkilemediği için
289
00:17:04,648 --> 00:17:07,359
vücudunuzdaki hormon dengesi aynı kalıyor.
290
00:17:07,609 --> 00:17:09,903
Yani yan etkisi hormonal haplardan az.
291
00:17:10,154 --> 00:17:12,239
Ve haftada bir kez almanız yeterli.
292
00:17:13,323 --> 00:17:15,743
Ama Saheli'yi Hindistan'dan çıkarmak zor.
293
00:17:15,826 --> 00:17:17,119
Orada icat edildi
294
00:17:17,202 --> 00:17:21,540
ve birçok ülkenin şart koştuğu
büyük insan deneylerinden geçti.
295
00:17:22,249 --> 00:17:24,168
Bu şanslı ilaçlardan biriydi.
296
00:17:24,752 --> 00:17:28,005
Bir laboratuvarda geliştirilen
her 5000 bileşimden
297
00:17:28,297 --> 00:17:30,674
beşi insan deneylerine girebiliyor.
298
00:17:30,758 --> 00:17:32,760
Ve sadece biri piyasaya sokuluyor.
299
00:17:33,343 --> 00:17:37,347
Zaten işe yarayan hormonları
sağlamanın yeni yollarını bulmak
300
00:17:37,431 --> 00:17:40,726
daha hızlı, daha ucuz ve daha az riskli.
301
00:17:41,518 --> 00:17:44,188
Doğum kontrolü, binlerce davaya yol açtı
302
00:17:44,271 --> 00:17:47,274
çünkü genelde bu ilaçları
sağlıklı kadınlar alıyor
303
00:17:47,357 --> 00:17:51,653
bu yüzden yan etkileri fark etmeleri
ve dava açmaları daha kolay oluyor.
304
00:17:52,321 --> 00:17:56,492
Kadınlar bu ürünlere muhtaç olduğudan
yenilik yapmaya teşvik de çok az.
305
00:17:57,242 --> 00:17:59,620
Ruh hâlimdeki ani değişimler feciydi.
306
00:17:59,703 --> 00:18:02,122
Başlarda bulantı da çok kötüydü
307
00:18:02,206 --> 00:18:04,416
ama sonra alışıyorsunuz sanırım.
308
00:18:04,875 --> 00:18:08,587
Hayatımda yıllarca süren drama,
yılların hastane faturaları,
309
00:18:08,670 --> 00:18:12,800
yolculuktayken yaşadıklarım,
her seks yaptığımda düşündüklerim,
310
00:18:12,883 --> 00:18:14,343
her regl olduğumda da.
311
00:18:14,802 --> 00:18:18,180
Neden mi?
Sanırım prezervatif berbat olduğu için.
312
00:18:18,889 --> 00:18:22,017
Doğum kontrol endüstrisinin
neredeyse hiç eğilmediği
313
00:18:22,101 --> 00:18:24,144
büyük bir potansiyel pazarı var.
314
00:18:24,686 --> 00:18:25,771
Bir erkek olarak
315
00:18:25,854 --> 00:18:28,774
doğum kontrol seçeneklerinden
hiç memnun değilim
316
00:18:28,857 --> 00:18:31,693
çünkü yeterince olmadığını düşünüyorum.
317
00:18:31,777 --> 00:18:36,031
Bir erkek olarak tek seçeneğim
prezervatif kullanmak ya da geri çekilmek.
318
00:18:36,115 --> 00:18:38,200
Yani tek seçeneğim prezervatif.
319
00:18:38,283 --> 00:18:42,496
Piyasada satılan
bir erkek doğum kontrol hapı olsaydı
320
00:18:42,579 --> 00:18:46,834
kesinlikle ama kesinlikle,
en azından denerdim.
321
00:18:47,376 --> 00:18:52,089
Bilim insanları erkek üreme sistemini
hack'lemenin yolunu yıllar önce buldu.
322
00:18:52,172 --> 00:18:55,509
1970'lerde yapılan büyük çaptaki testler
umut vadetmişti.
323
00:18:55,592 --> 00:18:59,972
Erkek doğum kontrolünün tamamlanması
onlarca yıldır eli kulağında gibiydi.
324
00:19:00,055 --> 00:19:05,519
Çinliler, erkekler için güvenli ve etkili
bir doğum kontrol hapı geliştirmiş.
325
00:19:05,602 --> 00:19:11,150
Erkek doğum kontrol hapının anahtarı olan
bir kimyasal bulunduğu söyleniyor.
326
00:19:11,233 --> 00:19:14,027
Uluslararası ekipler
enjekte edilebilecek bir...
327
00:19:14,111 --> 00:19:15,279
Doğum kontrol hapı...
328
00:19:15,362 --> 00:19:19,283
Erkekler yeni bir doğum kontrol yönteminin
ilk deneylerine katılıyor.
329
00:19:19,366 --> 00:19:21,034
-Erkekler için...
-Doğum kontrolü...
330
00:19:21,118 --> 00:19:22,870
-Erkek doğum kontrolü...
-Erkek doğum kontrolü...
331
00:19:22,953 --> 00:19:26,915
Erkek doğum kontrolü gerçekleşmeye
bir adım daha yaklaşmış olabilir.
332
00:19:27,374 --> 00:19:29,084
Ama hiç gerçekleşmedi.
333
00:19:29,168 --> 00:19:33,630
Erkekler çok yan etkiyle karşılaştığından
deneyler hep yarıda kesildi.
334
00:19:33,714 --> 00:19:35,883
Tanıdık gelebilecek yan etkiler.
335
00:19:35,966 --> 00:19:39,303
Ruh hâli değişimleri, akne
ve libido kaybı gibi.
336
00:19:39,928 --> 00:19:42,014
FDA bir ilaca onay verirken
337
00:19:42,097 --> 00:19:45,684
ilacı kullanma riskiyle
kullanmama riskini tartar.
338
00:19:46,185 --> 00:19:48,645
Ve erkekler, kadınların aksine
339
00:19:48,729 --> 00:19:52,983
hamilelik, doğumun getirdiği
kan pıhtısı gibi risklerle karşılaşmazlar.
340
00:19:53,525 --> 00:19:57,362
Hormonal doğum kontrolü,
kan pıhtılaşması riskini üçe katlayabilir
341
00:19:57,446 --> 00:20:00,490
ama hamilelikte bu risk iki katına çıkar.
342
00:20:00,741 --> 00:20:03,744
Doğumdan sonraki haftalardaysa
dört katına.
343
00:20:03,827 --> 00:20:08,207
Bu da açılan davalarda
Bayer'in savunmasının bir parçasıydı.
344
00:20:08,290 --> 00:20:13,837
Yaz'ın ve DRSP kullanan diğer ilaçların
hâlâ piyasada olma sebebi budur.
345
00:20:14,796 --> 00:20:17,674
Erkek doğum kontrolünün çıtası
daha yüksek.
346
00:20:18,175 --> 00:20:22,804
Bu yüzden onaylanma şansı
en yüksek tedavide hormon kullanılmıyor.
347
00:20:23,347 --> 00:20:25,349
Ameliyatsız vazektomi.
348
00:20:25,891 --> 00:20:29,561
Sperm taşıyan tüpün içine
jel enjekte edilir
349
00:20:29,645 --> 00:20:33,232
ve bu jel orada kalıp
testislerden çıkan spermi öldürür.
350
00:20:33,523 --> 00:20:37,069
Jelin çözülmesini sağlayacak
ikinci bir iğne geliştirilmekte.
351
00:20:37,903 --> 00:20:39,780
Hindistan'da onay bekliyor.
352
00:20:40,030 --> 00:20:43,575
İlk testlerin yüzde 98'inde etkili oldu,
353
00:20:43,867 --> 00:20:47,037
hiçbir büyük yan etkisi yok
ve etkisi on yıl sürüyor.
354
00:20:47,955 --> 00:20:50,666
Ama başka hiçbir yerde
insan deneyine girmedi
355
00:20:50,749 --> 00:20:55,921
çünkü ilaç şirketleri, buna değecek
bir piyasa olduğundan emin değil.
356
00:20:56,004 --> 00:20:58,966
Bunu reddetmem.
Erkekliğimden bir şey mi götürür?
357
00:20:59,049 --> 00:21:01,093
Bilmiyorum ama her şeye açığım.
358
00:21:01,176 --> 00:21:05,180
Erkeklerin de bu seviyede bir
sorumluluk alma seçenekleri olsaydı
359
00:21:05,264 --> 00:21:08,517
yani prezervatif kullanmaktan
öteye geçebilselerdi
360
00:21:08,600 --> 00:21:10,227
her şey daha adil olurdu.
361
00:21:10,310 --> 00:21:13,855
Kazara hamile kalmak için
iki kişi gerekiyor sonuçta.
362
00:21:14,398 --> 00:21:17,818
2002'de yapılan bir araştırmaya göre
erkeklerin yüzde 55'i
363
00:21:17,901 --> 00:21:21,488
hormonal bir erkek doğum kontrolünü bile
denemeye hazır.
364
00:21:21,738 --> 00:21:23,282
Fakat dünyanın her yerinde
365
00:21:23,365 --> 00:21:27,286
erkeklerin vasektomi olmasından çok,
kadınlar tüplerini bağlatıyor.
366
00:21:27,369 --> 00:21:29,579
Sorumluluğu üstlenmiyorlar.
367
00:21:29,663 --> 00:21:32,124
Muhtemelen kendim de korunmak isterim.
368
00:21:32,207 --> 00:21:34,918
Kendi yediğim naneden
kendim sorumlu olmalıyım.
369
00:21:35,002 --> 00:21:39,715
Nihayetinde bir şey olsa
sonuçlarıyla ben karşı karşıya kalırdım.
370
00:21:40,048 --> 00:21:45,429
Çoğu kadın plansız bir hamileliğin
sonuçlarını o kadar ciddiye alıyor ki
371
00:21:45,512 --> 00:21:46,972
seçim kolay oluyor.
372
00:21:47,556 --> 00:21:49,433
Bu yüzden Amerika'da
373
00:21:49,516 --> 00:21:53,353
kadınların üçte ikisinden fazlası
doğum kontrolü kullanıyor.
374
00:21:53,437 --> 00:21:55,605
Bu oran El Salvador'da yüzde 68,
375
00:21:56,189 --> 00:21:57,733
Kenya'da yüzde 58
376
00:21:58,358 --> 00:22:00,277
ve Çin'de yüzde 80.
377
00:22:01,695 --> 00:22:03,822
Ama herkes aynı seçimleri yapamıyor.
378
00:22:04,656 --> 00:22:08,160
1999'da Kongre kaydına şu da dâhil edildi:
379
00:22:08,243 --> 00:22:10,704
1970'lerin başında A. H. Robins'in
380
00:22:10,787 --> 00:22:13,123
Amerika'da piyasaya sürülemeyecek,
381
00:22:13,206 --> 00:22:17,502
tehlikeli ve sterilize edilmemiş
yüz binlerce doğum kontrol aletini
382
00:22:17,586 --> 00:22:21,006
gelişen dünyaya ucuza satmak için
komplo kurduğu.
383
00:22:21,423 --> 00:22:23,675
O aletler Dalkon Kalkanları'ydı.
384
00:22:24,634 --> 00:22:26,970
Loretta Ross o yerlerden birine gitti.
385
00:22:27,054 --> 00:22:30,015
Irk ayrımcılığı olan Güney Afrika'da
hikâyesini paylaştı.
386
00:22:30,098 --> 00:22:32,684
Ama yine de birçok kadın kalkan kullandı.
387
00:22:32,768 --> 00:22:36,104
Ellerinin altında
çok az doğum kontrol seçeneği vardı.
388
00:22:36,188 --> 00:22:41,318
IUD'yi kabullenmeleri gerektiğini
düşünüyorlardı.
389
00:22:41,485 --> 00:22:46,531
Eğitimsel ve ekonomik özgürlük
sağlayacağına inanıyorlardı.
390
00:22:46,615 --> 00:22:49,076
Bu durumu çok trajik bulmuştum.
391
00:22:49,659 --> 00:22:53,747
Farklı seçeneklere sahip olmak
riskleri bilmek kadar önemlidir.
392
00:22:54,498 --> 00:22:57,250
Bangladeş programını
başarılı kılan da buydu.
393
00:22:57,834 --> 00:22:59,795
Bangladeş'te gördüğünüz şey
394
00:22:59,878 --> 00:23:04,591
onlara her türlü hizmeti sunmaya dair
olan kararlılıktır.
395
00:23:04,674 --> 00:23:07,594
Yolların, buzdolabının,
elektriğin olmadığı yerde
396
00:23:07,677 --> 00:23:10,639
enjeksiyonlar için
soğuk hava deposu alınması...
397
00:23:10,722 --> 00:23:14,393
O zamanlar için çok büyük bir olaydı.
398
00:23:14,476 --> 00:23:17,979
Diğer kadınlarla hayatları, ihtiyaçları,
399
00:23:18,063 --> 00:23:21,108
arzuları ve beklentileri üzerine
konuşmaları için
400
00:23:21,191 --> 00:23:24,611
bölgedeki kadınları toplama işi de
401
00:23:24,861 --> 00:23:27,239
çok büyük bir sorumluluktu.
402
00:23:27,489 --> 00:23:31,118
Kadın sağlığı hareketinde
hiç diretmediğimiz bir şey de
403
00:23:31,201 --> 00:23:34,037
risksiz ve kusursuz bir
doğum kontrol yöntemi.
404
00:23:34,121 --> 00:23:38,375
Çünkü bedenin içine her bir şey koyduğunda
bir şeyleri değiştiriyorsun.
405
00:23:38,959 --> 00:23:42,754
İstediğimiz şey, tamamen bilgilendirilmiş
şekilde onay verilmesi.
406
00:23:43,255 --> 00:23:46,341
Hangi riskleri almak
ya da almamak istediğimize
407
00:23:46,425 --> 00:23:50,095
kadınlar olarak kendimiz karar vermeliyiz.
408
00:23:50,429 --> 00:23:54,683
Riski bir yana dursun,
bu kararı bizim adımıza başkası vermemeli.
409
00:24:21,293 --> 00:24:23,295
Alt yazı çevirmeni: Verda Tuna