1
00:01:27,697 --> 00:01:31,805
Nederlandse vertaling: Rsdf430 - Geminy
Aflevering 3 - When Knowledge Conquered Fear
2
00:01:38,948 --> 00:01:41,751
We zijn geboren in een raadsel,
3
00:01:41,785 --> 00:01:46,055
dat ons minstens zo lang als
we mens zijn al achtervolgt.
4
00:01:47,824 --> 00:01:51,427
We ontwaakten op deze nietige wereld
5
00:01:51,461 --> 00:01:54,363
onder een deken van sterren,
6
00:01:54,398 --> 00:01:57,700
als een zuigeling
die op de stoep is achtergelaten
7
00:01:57,734 --> 00:02:00,202
zonder een briefje waarop staat
8
00:02:00,237 --> 00:02:02,872
waar we vandaan komen, wie we zijn,
9
00:02:02,906 --> 00:02:06,275
hoe ons universum is ontstaan.
10
00:02:06,310 --> 00:02:10,579
En zonder enig idee hoe we
onze kosmische afzondering konden opheffen.
11
00:02:10,614 --> 00:02:14,283
Daar moesten we helemaal zelf
achter zien te komen.
12
00:02:19,923 --> 00:02:21,958
Wat we vooral meehadden,
13
00:02:21,992 --> 00:02:23,426
was onze intelligentie.
14
00:02:23,460 --> 00:02:27,129
Vooral ons vermogen
om patronen te herkennen,
15
00:02:27,164 --> 00:02:29,432
dat zich door de tijden heen
heeft ontwikkeld.
16
00:02:29,466 --> 00:02:32,601
Wie goed prooi van jager
kon onderscheiden,
17
00:02:32,636 --> 00:02:36,138
en voedzame planten van giftige,
18
00:02:36,173 --> 00:02:39,175
had meer kans dat
hij zich zou voortplanten.
19
00:02:39,209 --> 00:02:43,012
Zij gaven hun genen voor
patroonherkenning door
20
00:02:43,046 --> 00:02:45,114
wat zo zijn voordelen had.
21
00:02:45,148 --> 00:02:50,353
Overal op aarde keken culturen
omhoog naar dezelfde sterren
22
00:02:50,387 --> 00:02:53,122
maar zagen er verschillende
afbeeldingen in.
23
00:02:59,563 --> 00:03:01,998
Met ons vermogen om
patronen te herkennen
24
00:03:02,633 --> 00:03:05,534
konden we de kalender
in de lucht aflezen.
25
00:03:08,305 --> 00:03:11,007
De boodschappen in de sterren
26
00:03:11,041 --> 00:03:12,875
vertelden onze voorouders
27
00:03:12,909 --> 00:03:15,778
wanneer ze hun kamp
moesten opslaan of weggaan
28
00:03:15,812 --> 00:03:21,651
en wanneer migrerende dieren,
regen en kou zich zouden aandienen.
29
00:03:21,685 --> 00:03:27,290
Toen ze het directe verband tussen
sterren en levenscycli waarnamen
30
00:03:27,324 --> 00:03:31,127
concludeerden ze
dat wat daar gebeurt
31
00:03:31,161 --> 00:03:33,529
op ons, hier beneden, was gericht.
32
00:03:33,563 --> 00:03:35,364
Daar valt iets voor te zeggen:
33
00:03:35,399 --> 00:03:37,133
Als de lucht een kalender was
34
00:03:37,167 --> 00:03:39,368
met een memootje erop geplakt
35
00:03:39,403 --> 00:03:42,305
wat anders kon het dan zijn
dan een boodschap?
36
00:03:43,539 --> 00:03:49,312
Dus toen de hemelse orde
opeens werd verstoord door een komeet
37
00:03:49,346 --> 00:03:51,514
vatten ze dat persoonlijk op.
38
00:03:51,548 --> 00:03:53,416
Moeten we ze dat verwijten?
39
00:03:53,450 --> 00:03:57,520
Er was geen andere logische
verklaring voor wat er gaande was.
40
00:03:57,554 --> 00:04:01,090
Ze konden zich
nog niet voorstellen
41
00:04:01,124 --> 00:04:04,860
dat de planeet aarde, draaiend
om zijn as, rond de zon beweegt.
42
00:04:04,895 --> 00:04:08,664
Elke oude cultuur
beging dezelfde fout:
43
00:04:08,699 --> 00:04:13,736
de komeet moest een boodschap
van de goden of van God zijn.
44
00:04:13,770 --> 00:04:17,039
Vrijwel al onze voorouders
maakten eruit op
45
00:04:17,074 --> 00:04:20,876
dat het slecht nieuws betrof.
46
00:04:20,911 --> 00:04:23,613
Of je nu Azteek was
47
00:04:23,647 --> 00:04:28,351
Angelsaks, Babyloniër of hindoe
48
00:04:28,385 --> 00:04:31,754
kometen waren voorbodes van onheil.
49
00:04:31,788 --> 00:04:35,658
Alleen de aard van het naderende
desastreuze voorval verschilde.
50
00:04:37,427 --> 00:04:42,265
Desastreus, afgeleid van het Griekse
woord voor "slechte ster".
51
00:04:42,299 --> 00:04:44,400
Voor de Masaï in Oost-Afrika
52
00:04:44,434 --> 00:04:46,335
betekende een komeet hongersnood.
53
00:04:46,369 --> 00:04:47,470
Voor de Zoeloes in het zuiden
54
00:04:47,504 --> 00:04:49,038
stond hij voor oorlog.
55
00:04:49,072 --> 00:04:53,075
Voor de Bamilekes
luidde hij ziekten in.
56
00:04:53,110 --> 00:04:57,880
Voor de Jaga kondigde hij
in het bijzonder de pokken aan.
57
00:04:57,915 --> 00:04:59,315
Voor hun buren, de Luba,
58
00:04:59,349 --> 00:05:03,085
voorspelde een komeet
de dood van een leider.
59
00:05:03,120 --> 00:05:07,089
De Chinezen gingen opmerkelijk
stelselmatig te werk.
60
00:05:08,124 --> 00:05:10,993
Vanaf rond 1.400 voor Christus
61
00:05:11,028 --> 00:05:15,131
begonnen zij kometen vast
te leggen en te rangschikken.
62
00:05:15,165 --> 00:05:18,334
Een komeet met drie staarten
bracht rampspoed.
63
00:05:18,368 --> 00:05:22,138
Eentje met vier staarten duidde
op de uitbraak van een epidemie.
64
00:05:22,172 --> 00:05:27,009
Ons talent voor patroonherkenning
snijdt aan twee kanten.
65
00:05:27,044 --> 00:05:29,512
Wij kunnen goed patronen vinden,
66
00:05:29,546 --> 00:05:32,515
zelfs als die er niet zijn.
67
00:05:32,549 --> 00:05:35,684
Dat noemen we
valse patroonherkenning.
68
00:05:39,289 --> 00:05:41,190
We hunkeren naar betekenis,
69
00:05:41,225 --> 00:05:46,195
naar aanwijzingen dat ons bestaan
een speciale rol speelt in het heelal.
70
00:05:48,465 --> 00:05:52,969
Daartoe misleiden we onszelf
en anderen maar al te graag
71
00:05:53,003 --> 00:05:56,505
door een heilige afbeelding
op een tosti te zien
72
00:05:56,540 --> 00:05:59,642
of een goddelijke waarschuwing
in een komeet.
73
00:05:59,676 --> 00:06:02,378
Tegenwoordig weten we exact
waar kometen vandaan komen
74
00:06:02,412 --> 00:06:04,948
en waaruit ze bestaan.
75
00:06:07,684 --> 00:06:09,485
Ons Schip der Verbeelding,
76
00:06:09,520 --> 00:06:13,322
gevoed door wetenschap
en verwondering
77
00:06:13,357 --> 00:06:17,393
kan ons naar elk willekeurig punt
in de ruimte-tijd voeren.
78
00:06:17,427 --> 00:06:19,395
Het is sneller dan het licht
79
00:06:19,430 --> 00:06:23,199
en maakt onzichtbare zaken zichtbaar.
80
00:06:23,233 --> 00:06:25,501
Het voert ons naar een mysterieuze wereld
81
00:06:25,536 --> 00:06:28,371
op één lichtjaar van onze zon.
82
00:06:28,973 --> 00:06:31,407
Wat is dit voor zwerm van werelden?
83
00:06:31,441 --> 00:06:33,876
Is hij tot stand gebracht door aliens?
84
00:06:33,911 --> 00:06:35,144
Nee.
85
00:06:35,179 --> 00:06:36,579
Door de zwaartekracht.
86
00:06:36,613 --> 00:06:39,015
Dit is vergankelijke schoonheid:
87
00:06:39,049 --> 00:06:42,151
zwalkende bergen ijs en gesteente,
88
00:06:42,186 --> 00:06:44,921
de resten van het ontstaan
van het zonnestelsel.
89
00:06:44,955 --> 00:06:47,156
Dit is de Oortwolk
90
00:06:47,191 --> 00:06:50,025
vernoemd naar de Nederlandse
astronoom Jan Oort,
91
00:06:50,060 --> 00:06:53,429
die in 1950 het bestaan ervan voorspelde.
92
00:06:53,463 --> 00:06:55,731
Hij wilde een paradox oplossen.
93
00:06:55,766 --> 00:06:59,068
Er zijn zoveel manieren waarop
een komeet aan zijn eind kan komen.
94
00:06:59,102 --> 00:07:01,337
Ze kruisen banen van planeten
95
00:07:01,371 --> 00:07:03,673
en komen er vaak mee in botsing.
96
00:07:03,707 --> 00:07:06,676
Kometen bestaan vooral uit ijs,
97
00:07:06,710 --> 00:07:08,511
dus als ze de zon naderen
98
00:07:08,545 --> 00:07:11,514
verdampen ze voor een deel.
99
00:07:11,548 --> 00:07:13,916
Na duizenden passages
100
00:07:13,951 --> 00:07:15,952
is al hun ijs verdwenen.
101
00:07:15,986 --> 00:07:19,021
Wat rest, is nu een asteroïde.
102
00:07:19,056 --> 00:07:23,926
De zwaartekracht kan ze uit het
zonnestelsel stoten, de leegte in.
103
00:07:23,961 --> 00:07:27,396
Maar op de een of andere manier
blijven ze komen.
104
00:07:27,431 --> 00:07:30,066
Oort en anderen vroegen zich af,
105
00:07:30,100 --> 00:07:32,635
waar ze toch vandaan kwamen.
106
00:07:34,571 --> 00:07:37,573
Oort berekende
hun verschijningsfrequentie:
107
00:07:37,608 --> 00:07:41,877
er moest een bolvormige
kometenzwerm bestaan,
108
00:07:41,911 --> 00:07:46,015
enkele licht-jaren in diameter,
die de zon omgaf.
109
00:07:48,085 --> 00:07:51,554
Oorts logica houdt nog altijd stand,
110
00:07:51,588 --> 00:07:56,759
ook na alle latere ontdekkingen
over kometen in het zonnestelsel.
111
00:07:56,794 --> 00:08:02,665
Toch heeft nog nooit iemand
de Oortwolk gezien.
112
00:08:02,699 --> 00:08:03,933
Dat kan ook niet,
113
00:08:03,967 --> 00:08:06,235
want het is hierbuiten donker
114
00:08:06,270 --> 00:08:09,338
en elke komeet
staat net zo ver van zijn buur
115
00:08:09,373 --> 00:08:11,307
als de aarde van Saturnus.
116
00:08:11,341 --> 00:08:14,510
Maar de wetenschap geeft ons krachten.
117
00:08:14,545 --> 00:08:16,612
Ze gaf Jan Oort
118
00:08:16,647 --> 00:08:18,648
de gave van voorspellen.
119
00:08:18,682 --> 00:08:21,017
Hij schatte ook als eerste
120
00:08:21,051 --> 00:08:24,487
de juiste afstand
tot het centrum van de Melkweg.
121
00:08:24,521 --> 00:08:26,455
Dat is heel wat,
122
00:08:26,490 --> 00:08:28,825
uitzoeken waar in de Melkweg
wij ons bevinden.
123
00:08:28,859 --> 00:08:32,995
Onze ster staat zo'n 30.000
licht-jaar van het centrum af.
124
00:08:33,030 --> 00:08:38,601
Oort bracht met een radiotelescoop de
spiraalvorm van de Melkweg in kaart.
125
00:08:38,635 --> 00:08:45,141
Hij ontdekte dat er in het centrum
gigantische explosies voorkwamen.
126
00:08:45,175 --> 00:08:49,946
Het was de eerste aanwijzing
voor een supermassief zwart gat.
127
00:08:49,980 --> 00:08:53,550
Zegt het feit dat we wél
massamoordenaars kennen,
128
00:08:53,584 --> 00:08:57,420
maar Jan Oort niet, iets over ons?
129
00:09:06,864 --> 00:09:09,465
De Oortwolk is zo groot
130
00:09:09,500 --> 00:09:12,601
dat een komeet
er een miljoen jaar over doet
131
00:09:12,635 --> 00:09:15,204
om éénmaal rond de zon te draaien.
132
00:09:18,275 --> 00:09:20,776
Hier, aan de rand
van het zonnestelsel,
133
00:09:20,811 --> 00:09:23,946
kan de zwaartekracht
van een passerende ster
134
00:09:23,980 --> 00:09:28,951
kometen van de zwaartekracht
van de zon bevrijden.
135
00:09:32,689 --> 00:09:37,193
Sommige kometen worden de
interstellaire ruimte in geslingerd.
136
00:09:37,227 --> 00:09:39,629
Anderen is een ander lot beschoren.
137
00:09:46,437 --> 00:09:49,372
Deze stort richting zon,
138
00:09:49,406 --> 00:09:52,108
alsmaar sneller,
in een continue vrije val
139
00:09:52,142 --> 00:09:54,577
die honderdduizenden jaren aanhoudt.
140
00:09:56,447 --> 00:10:02,185
Als de zwaartekracht van Neptunus aan
hem trekt, wijzigt zijn koers ietwat.
141
00:10:02,219 --> 00:10:07,190
Machtig Jupiter, na de zon het grootste
object in ons zonnestelsel,
142
00:10:07,225 --> 00:10:09,926
trekt de komeet aan
met zijn aantrekkingskracht
143
00:10:09,960 --> 00:10:12,395
en buigt zijn pad af.
144
00:10:15,732 --> 00:10:19,569
Als onze komeet het binnenste
van het zonnestelsel bereikt
145
00:10:20,404 --> 00:10:24,407
wordt hij gebakken
in de warmte van de zon.
146
00:10:31,748 --> 00:10:35,785
Er komt een prachtige metamorfose
op gang.
147
00:10:35,819 --> 00:10:38,254
De kale, donkere ijsberg
148
00:10:38,288 --> 00:10:41,357
vertoont nu een stralende halo
149
00:10:41,792 --> 00:10:44,193
en een staart.
150
00:10:51,001 --> 00:10:56,539
Deze lagen vertellen hoe de komeet
vier miljard jaar terug is ontstaan.
151
00:11:00,978 --> 00:11:04,647
Gedurende 40.000 mensengeneraties
152
00:11:04,681 --> 00:11:09,218
moeten er ruwweg 100.000
heldere kometen zijn verschenen.
153
00:11:09,252 --> 00:11:15,758
Al die tijd konden wij alleen maar
vol verwondering omhoog kijken
154
00:11:15,793 --> 00:11:19,261
gevangenen der aarde,
die een verklaring zochten
155
00:11:19,295 --> 00:11:22,197
in onze schuld- en angstgevoelens.
156
00:11:23,066 --> 00:11:26,269
Tot er tussen twee mannen
een vriendschap opbloeide
157
00:11:26,303 --> 00:11:29,405
die tot een permanente revolutie
in ons denken leidde.
158
00:11:31,141 --> 00:11:34,177
Isaac Newton en Edmond Halley
konden niet weten
159
00:11:34,211 --> 00:11:37,947
dat hun samenwerking
ons uiteindelijk zou bevrijden
160
00:11:37,981 --> 00:11:41,917
uit onze langdurige opsluiting
op deze kleine wereld.
161
00:11:49,080 --> 00:11:50,847
De komeet uit 1664
162
00:11:50,882 --> 00:11:53,951
joeg golven van angst door Europa.
163
00:11:53,985 --> 00:11:56,620
Dat leek gerechtvaardigd
164
00:11:56,654 --> 00:12:00,523
toen kort erna de pest en
de grote brand van Londen uitbraken.
165
00:12:01,626 --> 00:12:05,061
Daarginds, met lang, bloedrood haar
166
00:12:05,096 --> 00:12:08,365
bedreigt een verblindende ster de wereld
167
00:12:08,399 --> 00:12:13,103
met honger, de pest en oorlog.
168
00:12:14,739 --> 00:12:17,407
Aan prinsen voorspelt hij de dood,
169
00:12:18,576 --> 00:12:21,611
aan koninkrijken vele kruisen.
170
00:12:21,646 --> 00:12:25,916
Aan alle klassen
onvermijdelijke verliezen.
171
00:12:25,950 --> 00:12:28,952
Aan herders hoefziekte,
172
00:12:28,986 --> 00:12:31,821
aan boeren slechte seizoenen.
173
00:12:31,856 --> 00:12:36,426
Zeelui brengt hij storm.
174
00:12:36,460 --> 00:12:41,030
Steden brengt hij hoogverraad.
175
00:12:47,505 --> 00:12:52,609
Maar één kind vond de komeet echter
allerminst angstaanjagend.
176
00:12:57,381 --> 00:13:01,785
Hij vond het een mirakel.
177
00:13:01,819 --> 00:13:05,555
Net als wij werd Edmond Halley
met nieuwsgierigheid geboren.
178
00:13:05,589 --> 00:13:07,490
Alle drommels!
179
00:13:07,524 --> 00:13:11,828
Hij bofte dat zijn vader
zijn nieuwsgierigheid aanmoedigde.
180
00:13:11,863 --> 00:13:16,800
Hij kocht instrumenten voor hem
en financierde zijn expeditie
181
00:13:16,834 --> 00:13:19,836
om een sterrenkaart
van het zuidelijk halfrond te maken.
182
00:13:19,871 --> 00:13:24,674
Hij ging op zijn 20e van Oxford
en voer naar Sint-Helena
183
00:13:24,709 --> 00:13:28,211
een eiland onder de evenaar,
voor de westkust van Afrika.
184
00:13:33,551 --> 00:13:35,318
Alle drommels!
185
00:13:36,053 --> 00:13:41,422
Niemand had hem verteld dat het daar
overwegend slecht weer was.
186
00:13:41,457 --> 00:13:45,426
Het vergde 12 maanden voordat hij
genoeg sterren had gezien
187
00:13:45,461 --> 00:13:47,831
om een volledige map
te kunnen maken.
188
00:13:48,366 --> 00:13:52,369
De Griekse goden en helden
kregen gezelschap
189
00:13:52,403 --> 00:13:55,505
van mythische figuren
uit een nieuwe wereld en tijd.
190
00:13:55,540 --> 00:13:59,709
Een toekan, een kompas,
een paradijsvogel.
191
00:14:08,085 --> 00:14:13,056
Halley bracht thuis met zijn kaart
een sensatie teweeg.
192
00:14:13,090 --> 00:14:17,994
Nu kon met overal op aarde
op de sterren navigeren.
193
00:14:18,029 --> 00:14:23,266
De Royal Society of London was dé
uitwisselingsplek van ontdekkingen.
194
00:14:23,301 --> 00:14:26,836
Het motto van de Society:
"Nullius in verba"
195
00:14:26,870 --> 00:14:29,572
vat de kern van de wetenschappelijke
methode samen.
196
00:14:29,606 --> 00:14:32,175
Het is Latijn voor "overtuig jezelf".
197
00:14:32,209 --> 00:14:35,445
Oftewel: durf gevestigde ideeën
in twijfel te trekken.
198
00:14:35,479 --> 00:14:39,916
Halleys kaarten vielen
de curator voor de expirimenten op.
199
00:14:39,950 --> 00:14:44,254
Ik zou je Robert Hooke laten zien,
maar er is geen afbeelding van hem.
200
00:14:44,288 --> 00:14:47,257
We moeten het doen met omschrijvingen.
201
00:14:47,291 --> 00:14:50,560
Men noemde hem
mager, krom en lelijk.
202
00:14:50,595 --> 00:14:53,697
Hij was wellicht
de vindingrijkste man aller tijden.
203
00:14:53,731 --> 00:14:55,465
En ondanks zijn uiterlijk,
204
00:14:55,499 --> 00:14:58,602
was hij in Londen erg gewild op feesten.
205
00:14:58,636 --> 00:15:00,370
Waarom?
206
00:15:00,404 --> 00:15:04,941
Zijn onverzadigbare
nieuwschierigheid omvatte echt alles.
207
00:15:07,078 --> 00:15:09,913
Hooke ontdekte een kleine kosmos
208
00:15:09,947 --> 00:15:14,783
die we nog altijd aanduiden met
de naam die hij eraan gaf: de cel.
209
00:15:14,817 --> 00:15:19,121
Die ontdekte hij door kurk te
bekijken met een eigen uitvinding:
210
00:15:19,155 --> 00:15:20,690
De samengestelde microscoop.
211
00:15:20,724 --> 00:15:26,730
Hij liep bijna 200 jaar voor op
aspecten uit Darwins evolutietheorie.
212
00:15:26,764 --> 00:15:28,832
Hooke verbeterde de telescoop.
213
00:15:28,866 --> 00:15:34,603
Zijn tekeningen van hemellichamen
getuigen van zijn nauwkeurigheid.
214
00:15:34,638 --> 00:15:38,608
Toen het centrum van Londen
in 1666 in de as werd gelegd
215
00:15:38,642 --> 00:15:43,980
besloot hij samen met Christopher
Wren de stad weer op te bouwen.
216
00:15:44,015 --> 00:15:47,918
Hooke was de voornaamste
empiricus van zijn tijd.
217
00:15:47,952 --> 00:15:51,821
Met spiraalveren herleidde hij
de wet van elasticiteit.
218
00:15:51,855 --> 00:15:54,923
Die kennen we nu
als de Wet van Hooke.
219
00:15:54,958 --> 00:15:56,892
Hij perfectioneerde de luchtpomp,
220
00:15:56,927 --> 00:15:58,561
het summum van technologie.
221
00:15:58,596 --> 00:16:02,132
Daarmee deed hij proeven
met ademhaling en geluid.
222
00:16:02,166 --> 00:16:05,168
Hij experimenteerde ook
met cannabis.
223
00:16:05,203 --> 00:16:07,837
Hij meldde de Royal Society
224
00:16:07,872 --> 00:16:13,109
dat een bevriende zeekapitein er
zo vaak mee had geëxpirimenteerd
225
00:16:13,144 --> 00:16:15,111
dat "er geen reden voor angst bestaat,
226
00:16:15,145 --> 00:16:17,847
maar mogelijk wél voor lachen".
227
00:16:21,886 --> 00:16:26,022
Koffie was de lievelingsdrug
in het 17e-eeuwse Engeland.
228
00:16:26,057 --> 00:16:29,025
In Londen schoten koffiehuizen
als paddestoelen uit de grond.
229
00:16:40,872 --> 00:16:43,907
Hier kwam men voor nieuws,
230
00:16:43,941 --> 00:16:47,644
om nieuwe dingen te ondernemen
en om ideeën te bespreken.
231
00:16:47,678 --> 00:16:51,046
Het koffiehuis
was een oase van gelijkheid
232
00:16:51,081 --> 00:16:52,716
in een klassenmaatschappij.
233
00:16:52,750 --> 00:16:56,385
Een arme man hoefde niet
op te staan voor een rijke
234
00:16:56,419 --> 00:16:58,188
noch toe te geven aan diens mening.
235
00:16:58,222 --> 00:17:00,524
Het was een democratisch lab.
236
00:17:00,558 --> 00:17:07,293
In deze cafeïnerijke sfeer bespraken
Halley en Hooke met Wren
237
00:17:07,327 --> 00:17:11,368
het grote mysterie
van de beweging der planeten.
238
00:17:11,402 --> 00:17:15,405
De astronoom Kepler
had 80 jaar eerder aangetoond
239
00:17:15,439 --> 00:17:18,008
dat de planeetbanen rond de zon
240
00:17:18,042 --> 00:17:21,911
geen volmaakte cirkels waren,
maar ellipsen.
241
00:17:21,945 --> 00:17:24,714
En hoe dichter een planeet
bij de zon stond,
242
00:17:24,749 --> 00:17:27,684
hoe sneller hij bewoog.
243
00:17:27,718 --> 00:17:29,570
Waarom?
244
00:17:29,987 --> 00:17:34,191
Was een onzichtbare kracht
van de zon debet aan die verandering?
245
00:17:34,193 --> 00:17:35,926
En zo ja: hoe zat dat dan?
246
00:17:35,928 --> 00:17:39,329
Viel het met een wiskundige wet
te beschrijven?
247
00:17:39,331 --> 00:17:43,133
Misschien met iets als
Hookes wet van de elasticiteit?
248
00:17:46,671 --> 00:17:48,438
Misschien wel.
249
00:17:48,472 --> 00:17:52,708
Wren probeerde het maar
hij kwam er niet uit.
250
00:17:52,743 --> 00:17:55,745
Het gaat mij boven de pet.
251
00:17:55,780 --> 00:17:59,282
Ik geef een boek van 40 shilling
aan wie het kan oplossen.
252
00:17:59,317 --> 00:18:03,286
Geef maar hier,
ik heb het al berekend.
253
00:18:03,320 --> 00:18:04,820
Halley was verrukt.
254
00:18:04,855 --> 00:18:06,456
Laat eens zien, Mr. Hooke.
255
00:18:06,490 --> 00:18:09,559
Er gingen maanden voorbij
maar het lukte Hooke niet.
256
00:18:09,594 --> 00:18:13,063
Hij noch een ander
kreeg de berekening rond.
257
00:18:13,097 --> 00:18:15,898
Halley was Hookes smoesjes
tenslotte beu.
258
00:18:15,933 --> 00:18:20,504
Halley wist dat er ergens iemand
moest zijn die ertoe in staat was.
259
00:18:26,811 --> 00:18:29,779
Misschien wel die wiskundige
aan Cambridge.
260
00:18:29,814 --> 00:18:31,615
Pientere vent.
261
00:18:31,649 --> 00:18:37,821
Hij had op zijn 22e al vragen
over de aard van het leven opgelost.
262
00:18:37,855 --> 00:18:39,789
En hij had de spiegeltelescoop uitgevonden.
263
00:18:39,824 --> 00:18:41,491
Een vreemde vogel,
264
00:18:41,526 --> 00:18:43,660
in de vergetelheid geraakt
265
00:18:43,694 --> 00:18:46,796
na ruzie met Hooke
over diens ontdekking over licht.
266
00:18:46,831 --> 00:18:50,934
Sindsdien hield hij zich schuil
in Cambridge.
267
00:18:50,968 --> 00:18:53,970
Halley vroeg zich af of deze vreemde,
268
00:18:54,005 --> 00:18:58,208
buitengewoon moeilijke man,
kon slagen waar anderen hadden gefaald.
269
00:18:58,242 --> 00:19:04,314
Hij noch iemand anders
kon destijds bevroeden
270
00:19:04,348 --> 00:19:10,086
dat de wereld voorgoed zou veranderen
op een dag in augustus 1684.
271
00:19:18,923 --> 00:19:22,025
Isaac Newton werd geboren in Engeland
272
00:19:22,059 --> 00:19:25,327
op Eerste Kerstdag 1642.
273
00:19:25,763 --> 00:19:29,700
Nog voordat hij zijn ogen opende,
was zijn vader al overleden.
274
00:19:31,736 --> 00:19:34,638
Zijn moeder liep weg
toen hij pas drie was.
275
00:19:34,672 --> 00:19:37,741
Ze kwam pas terug toen hij elf was.
276
00:19:37,775 --> 00:19:41,545
Ze had toen een nieuw gezin.
277
00:19:41,579 --> 00:19:44,981
Isaac Newton verachtte zijn stiefvader.
278
00:19:49,387 --> 00:19:52,589
Hij ontvluchtte
zijn ellendige gezinsleven
279
00:19:52,624 --> 00:19:56,426
door uit te zoeken hoe alles werkt,
280
00:19:56,461 --> 00:19:59,496
en dan vooral de natuur.
281
00:19:59,530 --> 00:20:03,833
In 1661 trad de begaafde Isaac toe
tot Trinity College
282
00:20:03,868 --> 00:20:05,369
aan Cambridge.
283
00:20:05,403 --> 00:20:08,038
Als student bakte hij er weinig van.
284
00:20:08,072 --> 00:20:13,443
Hij had geen vrienden of liefhebbende
familie die hem stimuleerde.
285
00:20:13,478 --> 00:20:17,114
Newton zat vaak alleen op zijn kamer.
286
00:20:17,148 --> 00:20:19,616
Hij verdiepte zich in Griekse filosofen,
287
00:20:19,651 --> 00:20:21,919
geometrie en talen.
288
00:20:21,953 --> 00:20:28,692
Hij dacht na over de aard van
materie, ruimte, tijd en beweging.
289
00:20:28,726 --> 00:20:33,397
Deze ontluikende wetenschapper
was ook een verwoed mysticus.
290
00:20:33,431 --> 00:20:36,498
Hij geloofde dat alchemie
291
00:20:36,533 --> 00:20:40,234
die slechts bekend was bij
enkele klassieke filosofen
292
00:20:40,268 --> 00:20:42,271
op herontdekking wachtte.
293
00:20:42,406 --> 00:20:45,142
Hij wilde leren gewone metalen
294
00:20:45,176 --> 00:20:46,777
in zilver en goud te veranderen
295
00:20:46,811 --> 00:20:49,646
en het levenselixer uitvinden,
296
00:20:49,681 --> 00:20:52,215
de sleutel tot onsterfelijkheid.
297
00:20:53,317 --> 00:20:58,956
Hij zocht ook verwoed naar
verborgen boodschappen in de Bijbel.
298
00:20:59,390 --> 00:21:03,293
Hij kamde diverse vertalingen uit
299
00:21:03,328 --> 00:21:07,297
in de hoop gecodeerde instructies
van God te ontcijferen.
300
00:21:12,804 --> 00:21:15,005
Hij maakte berekeningen
301
00:21:15,039 --> 00:21:19,409
om de datum van de wederkomst
van Jezus te achterhalen.
302
00:21:19,444 --> 00:21:21,711
Al zijn onderzoek naar alchemie
303
00:21:21,746 --> 00:21:24,981
en Bijbelse chronologie
leverde niets op.
304
00:21:29,153 --> 00:21:32,889
Toen Halley
Newton die belangrijke dag aantrof
305
00:21:32,923 --> 00:21:36,326
leefde hij vrijwel als een kluizenaar.
306
00:21:38,963 --> 00:21:41,865
Newton had zich 13 jaar eerder
teruggetrokken
307
00:21:41,900 --> 00:21:45,837
nadat Hooke
hem ervan had beschuldigd
308
00:21:45,871 --> 00:21:48,772
dat hij diens werk over
licht en kleur had gestolen.
309
00:21:48,806 --> 00:21:51,808
Maar het was Newton
310
00:21:51,843 --> 00:21:54,277
die het mysterie van
het lichtspectrum had opgelost,
311
00:21:54,311 --> 00:21:56,480
en niet Robert Hooke.
312
00:21:56,514 --> 00:21:58,649
De wond deed pijn en was diep.
313
00:21:58,683 --> 00:22:04,320
Newton besloot om zich nooit meer in
het openbaar zo te laten vernederen.
314
00:22:04,354 --> 00:22:08,192
Meneer, u herinnert zich vast niet meer
ons gesprek van jaren geleden?
315
00:22:08,226 --> 00:22:10,160
Jazeker wel, Mr. Halley.
316
00:22:10,194 --> 00:22:11,695
Het spijt me dat ik u stoor...
317
00:22:11,729 --> 00:22:14,565
Komt u maar ter zake.
318
00:22:14,599 --> 00:22:17,834
Ik heb onze vrienden,
Mr. Wren en Mr. Hooke, gesproken.
319
00:22:17,869 --> 00:22:20,837
Die ploert van een Hooke
is niet mijn vriend.
320
00:22:20,872 --> 00:22:22,639
Ja, dat begrijp ik.
321
00:22:22,674 --> 00:22:27,578
Maar wij bespraken
de beweging der planeten.
322
00:22:27,612 --> 00:22:32,682
Een aantrekkingskracht van de zon
bepaalt hun beweging.
323
00:22:32,717 --> 00:22:35,652
Er moet een wiskundige wet bestaan
324
00:22:35,686 --> 00:22:39,323
voor hoe deze kracht verandert
met de afstand.
325
00:22:39,357 --> 00:22:40,657
En met uw kundigheid...
326
00:22:40,692 --> 00:22:44,228
Jaja, die kracht neemt af
met de afstand in het kwadraat.
327
00:22:44,262 --> 00:22:46,830
Vandaar de ellipsvormige banen.
328
00:22:46,864 --> 00:22:49,433
Hoe kunt u dat weten?
329
00:22:49,467 --> 00:22:52,369
Dat heb ik vijf jaar terug berekend.
330
00:22:52,403 --> 00:22:55,272
Laat me dat alstublieft zien!
331
00:22:55,306 --> 00:22:58,675
De berekening ligt hier... ergens.
332
00:22:58,710 --> 00:23:02,446
Ach, ik doe het wel opnieuw
en stuur het naar u op.
333
00:23:02,480 --> 00:23:03,914
Ongelooflijk!
334
00:23:03,948 --> 00:23:06,216
Waarom hebben we er niet eerder
over gehoord?
335
00:23:07,251 --> 00:23:09,651
Newton wist nog heel goed
336
00:23:09,686 --> 00:23:11,088
wat Hooke hem had geflikt
337
00:23:11,122 --> 00:23:13,757
bij het vorige idee
dat hij had geopperd.
338
00:23:13,791 --> 00:23:16,559
Net toen Halley
zich begon af te vragen
339
00:23:16,594 --> 00:23:19,029
of Newton blufte,
net als Hooke eerder,
340
00:23:19,063 --> 00:23:23,400
ontving hij een envelop
van Newton.
341
00:23:25,803 --> 00:23:29,573
Dit zijn de eerste bladzijden
van de de moderne wetenschap
342
00:23:29,607 --> 00:23:32,876
met zijn allesomvattende kijk
op de natuur,
343
00:23:32,911 --> 00:23:36,647
universele wetten
van beweging en zwaartekracht.
344
00:23:37,181 --> 00:23:39,282
Niet alleen voor de aarde,
345
00:23:39,316 --> 00:23:41,251
maar voor de hele kosmos.
346
00:23:41,286 --> 00:23:44,555
Halley ging snel terug naar Cambridge.
347
00:23:44,589 --> 00:23:50,227
Mr. Newton, ik verzoek u dringend van
dit alles zo snel mogelijk een boek te maken.
348
00:23:50,261 --> 00:23:53,730
Ik verzeker u dat
de Royal Society het zal uitgeven.
349
00:23:53,765 --> 00:23:56,099
Maar er was één probleempje:
350
00:23:56,133 --> 00:24:01,238
We zijn het erover eens dat Mr. Newton
een meesterwerk heeft vervaardigd.
351
00:24:01,272 --> 00:24:04,908
Maar de Royal Society heeft helaas...
352
00:24:04,943 --> 00:24:09,245
Spijtig genoeg is de verkoop
van "De geschiedenis van de vis"
353
00:24:09,280 --> 00:24:12,783
achtergebleven bij
onze financiële verwachtingen.
354
00:24:12,817 --> 00:24:15,619
Het is een indrukwekkend boek,
355
00:24:15,653 --> 00:24:18,021
echt bijzonder uitgebreid.
356
00:24:19,357 --> 00:24:22,860
Vol gedetailleerde illustraties van...
357
00:24:22,894 --> 00:24:25,730
...nou ja, vissen.
358
00:24:26,364 --> 00:24:29,265
Door de tegenvallende verkoop
359
00:24:29,300 --> 00:24:35,004
had de Royal Society er
het jaarlijkse budget aan uitgegeven.
360
00:24:35,039 --> 00:24:39,876
Ze zaten zo krap bij kas
dat Halley werd uitbetaald
361
00:24:39,910 --> 00:24:42,179
in exemplaren van
hun slechtst verkopende boek.
362
00:24:42,213 --> 00:24:45,382
Zonder geld
om Principia te drukken
363
00:24:45,416 --> 00:24:49,018
liep de wetenschappelijke revolutie gevaar.
364
00:24:53,819 --> 00:24:55,713
Zonder Halleys inspanningen
365
00:24:55,790 --> 00:24:59,964
zou Newtons meesterwerk
wellicht nooit zijn vervaardigd.
366
00:25:00,307 --> 00:25:06,111
Maar Halley was vastbesloten om
Newtons talent wereldkundig te maken.
367
00:25:06,113 --> 00:25:08,680
Die voorwetenschappelijke wereld,
368
00:25:08,682 --> 00:25:11,149
waar angst regeerde,
369
00:25:11,151 --> 00:25:14,286
stond aan de rand van een revolutie.
370
00:25:14,288 --> 00:25:17,656
Alles hing af
van de vraag of Edmond Halley
371
00:25:17,658 --> 00:25:20,659
Newtons boek
zou weten te verspreiden.
372
00:25:20,661 --> 00:25:26,464
Halley regideerde het boek
én hij gaf het op eigen kosten uit.
373
00:25:26,466 --> 00:25:29,366
Newton voltooide
de eerste twee delen
374
00:25:29,368 --> 00:25:33,138
en legde de wiskundige basis
voor de bewegingsleer.
375
00:25:33,140 --> 00:25:38,043
In het derde deel werd de weddenschap
uit het koffiehuis beslist.
376
00:25:38,045 --> 00:25:41,812
Hij paste zijn principes toe
op de bekende bewegingen
377
00:25:41,814 --> 00:25:44,816
van de aarde, de maan en de planeten.
378
00:25:44,818 --> 00:25:47,786
Helaas was er een probleem.
379
00:25:47,820 --> 00:25:52,557
Halley nam nu ook de rol aan
van Newtons psychotherapeut.
380
00:25:52,592 --> 00:25:59,564
Isaac, Mr. Hooke wil een woord van dank
in het voorwoord van deel drie.
381
00:25:59,598 --> 00:26:00,598
Dat is al gebeurd.
382
00:26:00,633 --> 00:26:02,734
Ik bedank hem, Mr. Wren en jou
383
00:26:02,768 --> 00:26:05,837
omdat ik me door jullie weer
over astronomie boog.
384
00:26:05,871 --> 00:26:12,376
Mr. Hooke vertelt in Londen dat jij
de zwaartekrachtwet van hem hebt.
385
00:26:12,411 --> 00:26:13,478
Die proceszieke, kleine...
386
00:26:13,512 --> 00:26:14,512
Nooit!
387
00:26:14,547 --> 00:26:16,348
Ik verbrand deel drie nog liever
388
00:26:16,382 --> 00:26:18,350
dan dat ik het met zo'n leugen beklad.
389
00:26:18,384 --> 00:26:23,988
Hij zal allang vergeten zijn
als jouw ideeën nog worden geprezen.
390
00:26:25,358 --> 00:26:29,427
Nog meer delen van dat akelige boek?
391
00:26:29,462 --> 00:26:32,163
Waar moeten we ze laten?
392
00:26:32,198 --> 00:26:34,198
Dat weet je toch Mary,
393
00:26:34,233 --> 00:26:36,368
dit is mijn salaris van de Society.
394
00:26:36,402 --> 00:26:39,170
Ze hebben niets anders.
395
00:26:39,205 --> 00:26:43,475
Waren Mr. Hooke en Mr. Newton
maar meer zoals jij.
396
00:26:43,509 --> 00:26:47,845
Halley en Wren besloten Hooke
aan te spreken op zijn beweringen.
397
00:26:47,879 --> 00:26:50,081
Die wet is van mij, ik vertel het je!
398
00:26:50,115 --> 00:26:51,649
Ik heb het als eerste bewezen.
399
00:26:51,683 --> 00:26:53,484
Kom dan nu meteen met je bewijs!
400
00:26:53,519 --> 00:26:54,719
Laat maar zien!
401
00:26:54,753 --> 00:26:57,822
We wachten er al lang genoeg op.
402
00:26:57,857 --> 00:27:00,959
Je moet me op mijn woord geloven.
403
00:27:00,993 --> 00:27:05,563
Dat overtuigt wellicht elders,
maar hier niet.
404
00:27:05,598 --> 00:27:08,999
Laat zien of zwijg, Mr. Hooke.
405
00:27:09,602 --> 00:27:12,236
Die vervloekte Newton.
Daar zal hij voor boeten.
406
00:27:28,253 --> 00:27:32,857
Zonder Halley zou Newtons boek
nooit zijn bedacht,
407
00:27:32,892 --> 00:27:35,393
geschreven of gedrukt.
408
00:27:35,427 --> 00:27:37,695
Oké, maar wat dan nog?
409
00:27:37,730 --> 00:27:39,864
Waarom is dat zo belangrijk voor ons?
410
00:27:39,899 --> 00:27:42,667
Wat is het probleem?
411
00:27:48,940 --> 00:27:52,375
Toen Isaac Newton in 1642
in dit huis werd geboren
412
00:27:52,410 --> 00:27:54,746
zag de wereld er heel anders uit.
413
00:27:54,780 --> 00:27:59,651
Iedereen keek naar
de exacte beweging van de planeten
414
00:27:59,685 --> 00:28:03,254
en zag het als het werk
van een meester-klokkenmaker.
415
00:28:03,289 --> 00:28:05,356
Hoe viel het anders te verklaren?
416
00:28:05,391 --> 00:28:09,193
Dit kon maar op één manier
zijn ontstaan.
417
00:28:09,228 --> 00:28:11,229
Ze kenden slechts één antwoord:
418
00:28:11,263 --> 00:28:12,697
God.
419
00:28:12,731 --> 00:28:14,999
Om redenen die wij niet begrepen,
420
00:28:15,034 --> 00:28:17,569
had God het zonnestelsel zo geschapen.
421
00:28:17,603 --> 00:28:24,108
Maar die verklaring gooit
de deur dicht voor andere vragen.
422
00:28:34,253 --> 00:28:36,153
Maar toen kwam Newton:
423
00:28:36,188 --> 00:28:39,190
een godvrezend man,
maar ook een genie.
424
00:28:39,224 --> 00:28:40,858
Hij kon de natuurwetten noteren
425
00:28:40,893 --> 00:28:43,294
in perfecte wiskundige zinnen.
426
00:28:43,329 --> 00:28:45,763
Formules met een universele geldigheid:
427
00:28:45,798 --> 00:28:50,935
op appels, manen, planeten en zoveel meer.
428
00:28:52,972 --> 00:28:55,807
Met één been nog
in de middeleeuwen,
429
00:28:55,841 --> 00:28:59,077
stelde Newton zich
het hele zonnestelsel voor.
430
00:28:59,111 --> 00:29:01,846
Newtons zwaartekracht-
en bewegingswetten.
431
00:29:01,880 --> 00:29:05,316
onthulde hoe de zon
verre werelden aan zich ketende.
432
00:29:05,351 --> 00:29:09,120
Een meester-klokkenmaker
was nu overbodig
433
00:29:09,154 --> 00:29:12,590
om de precisie en schoonheid
van het zonnestelsel te verklaren.
434
00:29:12,625 --> 00:29:15,827
Zwaartekracht is de klokkenmaker.
435
00:29:16,361 --> 00:29:19,230
Materie volgde geboden
die wij konden ontdekken.
436
00:29:19,265 --> 00:29:21,833
Wetten die de Bijbel niet noemde.
437
00:29:21,867 --> 00:29:24,836
Newtons antwoord op de structuur
van het zonnestelsel
438
00:29:24,870 --> 00:29:28,406
liet oneindig veel vragen toe.
439
00:29:28,440 --> 00:29:32,443
De Principia bevatte ook
de uitvinding van analyse
440
00:29:32,478 --> 00:29:35,079
en de eerste correcte
theoretische basis
441
00:29:35,114 --> 00:29:39,784
om onszelf los te maken
van de aarde: ruimtereizen.
442
00:29:43,188 --> 00:29:46,657
Newton stelde zich het afschieten
van een kanonskogel voor
443
00:29:47,660 --> 00:29:50,561
met een alsmaar toenemende
explosieve voortstuwing.
444
00:29:52,631 --> 00:29:56,000
Hij redeneerde
dat met genoeg snelheid
445
00:29:56,035 --> 00:29:58,603
de zwaartekracht
kon worden doorbroken
446
00:29:58,637 --> 00:30:02,874
en de kogel in een baan
om de aarde zou kunnen komen.
447
00:30:02,908 --> 00:30:06,010
Dat veranderde alles.
448
00:31:07,940 --> 00:31:12,510
De Principia Mathematica bevrijdde
ons ook op een andere manier:
449
00:31:12,545 --> 00:31:17,215
door de wetten te ontdekken volgens
welke kometen komen en gaan
450
00:31:17,249 --> 00:31:19,350
maakte hij bewegingen
aan de hemel los
451
00:31:19,385 --> 00:31:23,121
van hun oude koppelingen
aan onze angsten.
452
00:31:28,884 --> 00:31:32,160
Als Halley niet al die jaren
naast Newton had gestaan
453
00:31:32,195 --> 00:31:37,202
hadden we hem wellicht gekend om
zijn eigen prestaties en ontdekkingen.
454
00:31:37,237 --> 00:31:40,339
Maar het enige waar
de meesten aan denken
455
00:31:40,374 --> 00:31:44,823
is de komeet.
Maar het ontdekken van een komeet
456
00:31:44,858 --> 00:31:48,741
is nu net iets
wat Halley nooit heeft gedaan.
457
00:31:53,766 --> 00:31:56,388
IJsberg aan stuurboord!
458
00:31:56,423 --> 00:32:00,204
Wend de steven!
Tot uw orders, kapitein Halley!
459
00:32:01,419 --> 00:32:07,917
Na de publicatie van de Principia
moest Halley drie zeereizen maken
460
00:32:07,952 --> 00:32:12,487
om navigatieproblemen
voor de Britse marine op te lossen.
461
00:32:12,522 --> 00:32:18,153
Hij maakte daarbij de eerste kaart
van het aardmagnetisch veld.
462
00:32:21,914 --> 00:32:24,783
Hij was tevens zakenman.
463
00:32:27,586 --> 00:32:30,388
Halley perfectioneerde
de duikklok.
464
00:32:31,224 --> 00:32:36,428
Hiermee zette hij een bloeiend
commercieel bergingsbedrijf op.
465
00:32:40,700 --> 00:32:43,368
Dr. Halley is deze keer te ver gegaan.
466
00:32:43,402 --> 00:32:46,104
Hij is al zeker drie uur
daar beneden.
467
00:32:46,138 --> 00:32:52,277
Hij wilde niet andermans leven wagen
en testte zijn uitvinding zelf.
468
00:32:55,915 --> 00:32:59,917
Precies vier uur sinds ik afdaalde.
469
00:32:59,952 --> 00:33:01,753
Niet slecht voor tien vadem.
470
00:33:06,893 --> 00:33:09,227
Hij bedacht de weerkaart.
471
00:33:11,597 --> 00:33:17,602
Zijn symbolen voor de heersende wind
worden nog altijd gebruikt.
472
00:33:28,013 --> 00:33:32,350
Halley legde de basis
voor bevolkingsstatistiek.
473
00:33:32,384 --> 00:33:33,385
Hoe?
474
00:33:33,419 --> 00:33:39,291
Hij vergeleek de geboorte-, trouw-,
sterfte- en bevolkingscijfers van Londen en Parijs.
475
00:33:39,325 --> 00:33:44,996
Hij moest heel Parijs te voet afgaan
om te ontdekken hoe groot het was.
476
00:33:45,031 --> 00:33:49,601
Hij besloot dat, omdat de helft
van de mensen geen kinderen kreeg
477
00:33:49,635 --> 00:33:52,003
die zichzelf ook
zouden voortplanten,
478
00:33:52,037 --> 00:33:57,508
elk paar vier kinderen moest krijgen
om de bevolking in stand te houden.
479
00:34:00,012 --> 00:34:04,249
Halley gaf ons de juiste omvang
van het zonnestelsel.
480
00:34:04,283 --> 00:34:08,353
Hij bedacht een manier om
onze afstand tot de zon te bepalen.
481
00:34:08,387 --> 00:34:11,922
Daarbij moest exact worden gemeten
in hoeveel tijd Venus
482
00:34:11,956 --> 00:34:13,992
zich over de zonneschijf bewoog.
483
00:34:16,963 --> 00:34:19,764
27 jaar na Halleys dood
484
00:34:19,799 --> 00:34:23,134
maakte kapitein James Cook
zijn eerste reis naar Tahiti
485
00:34:23,169 --> 00:34:28,306
om Halleys methode te beproeven
tijdens een Venuspassage langs de zon.
486
00:34:28,341 --> 00:34:33,879
Met een filter om zijn ogen
tegen de zon te beschermen
487
00:34:33,913 --> 00:34:36,615
zorgde hij ervoor dat we nu weten
488
00:34:36,649 --> 00:34:40,952
dat de zon 149 miljoen km
van de aarde af staat.
489
00:34:40,987 --> 00:34:45,555
Halley zag als eerste in
dat de zogenaamde "vaste" sterren
490
00:34:45,589 --> 00:34:47,625
helemaal niet statisch waren.
491
00:34:47,660 --> 00:34:49,027
Hoe hij dat ontdekte?
492
00:34:49,061 --> 00:34:54,299
Hij bekeek de waarnemingen van de
oude Grieken van heldere sterren
493
00:34:54,333 --> 00:35:01,072
en vergeleek die met zijn waarnemingen
van dezelfde sterren, 1.800 jaar later.
494
00:35:01,107 --> 00:35:03,341
Waarom was dat niemand eerder opgevallen?
495
00:35:03,376 --> 00:35:09,481
Hij bedacht dat het enkel te zien was
als je lang genoeg wachtte.
496
00:35:09,515 --> 00:35:13,351
Je ziet ver verwijderde dingen
amper bewegen.
497
00:35:13,386 --> 00:35:16,054
Sterren staan zo ver weg
498
00:35:16,088 --> 00:35:18,390
dat je ze eeuwenlang zou moeten volgen
499
00:35:18,424 --> 00:35:21,760
voordat je kunt waarnemen
dat ze überhaupt bewegen.
500
00:35:23,696 --> 00:35:27,932
Hij vond de eerste aanwijzing
tot een magnifieke werkelijkheid:
501
00:35:27,966 --> 00:35:31,770
alle sterren zijn in beweging.
Ze stromen langs elkaar,
502
00:35:31,804 --> 00:35:34,439
deinen op en neer
als in een draaimolen
503
00:35:34,473 --> 00:35:40,212
in hun newtoniaanse dans
rond het centrum van onze Melkweg.
504
00:35:40,246 --> 00:35:44,449
Oh ja, dan was er nog die kwestie
met de komeet.
505
00:35:48,221 --> 00:35:54,292
Wat waren dat voor hemelse bezoekers
die van tijd tot tijd zomaar opdoken?
506
00:35:54,327 --> 00:35:58,396
Halley loste dit mysterie op
als een detective
507
00:35:58,431 --> 00:36:00,732
door ooggetuigenverslagen
te vergaren.
508
00:36:00,766 --> 00:36:06,204
De oudste nauwkeurige waarnemingen
vond hij in Constantinopel.
509
00:36:06,239 --> 00:36:10,542
Ze waren verricht door de monnik
Nikephoros Gregoras
510
00:36:10,576 --> 00:36:12,811
in juni 1337.
511
00:36:12,845 --> 00:36:16,114
Halley zocht elke
waarneming van een komeet op
512
00:36:16,148 --> 00:36:21,987
die in Europa tussen 1472 en 1698
was vastgelegd.
513
00:36:22,021 --> 00:36:26,925
Een zoekmachine of computer
bestond toen nog niet.
514
00:36:26,959 --> 00:36:30,162
Halley beschikte enkel
over zijn boeken en zijn verstand.
515
00:36:30,196 --> 00:36:35,000
Het moeilijke was dat hij bij
de waarnemingen van elke komeet
516
00:36:35,034 --> 00:36:39,137
de juiste baan door de ruimte
moest zien te vinden.
517
00:36:39,172 --> 00:36:44,576
Alleen Newton had zijn nieuwe wetten
al eens op zo'n vraagstuk losgelaten.
518
00:36:44,610 --> 00:36:47,913
Met een briljante
wiskundige krachttoer
519
00:36:47,947 --> 00:36:52,284
ontdekte Halley
dat kometen richting zon gingen
520
00:36:52,318 --> 00:36:54,553
in lange, elliptische banen.
521
00:36:58,504 --> 00:37:03,004
Hij wist als eerste
dat de kometen uit 1531,
522
00:37:03,029 --> 00:37:08,867
1607 en 1682
523
00:37:08,901 --> 00:37:10,869
één en dezelfde waren
524
00:37:10,903 --> 00:37:14,105
een enkele komeet die elke
76 jaar terugkeerde.
525
00:37:14,140 --> 00:37:17,475
Met een verbluffend staaltje
patroonherkenning
526
00:37:17,510 --> 00:37:22,681
voorspelde hij dat hij over
ruim 50 jaar weer te zien zou zijn.
527
00:37:24,383 --> 00:37:27,452
Kometen waren millennialang
attributen voor mystici
528
00:37:27,486 --> 00:37:32,057
die ze zagen als voorbodes van
gebeurtenissen voor de mensen.
529
00:37:32,091 --> 00:37:36,328
Halley maakte op hun eigen terrein
korte metten met ze.
530
00:37:36,362 --> 00:37:39,998
Een terrein dat geen wetenschapper
ooit had betreden:
531
00:37:40,032 --> 00:37:41,700
het doen van voorspellingen.
532
00:37:42,434 --> 00:37:48,473
En hij dekte zich niet in, zoals een
voetballer die de uitslag voorspelt.
533
00:37:48,508 --> 00:37:53,409
Halley verklaarde gewoon dat
de komeet eind 1758 zou terugkeren
534
00:37:53,444 --> 00:37:56,014
aan een bepaalde plek aan de hemel,
535
00:37:56,048 --> 00:37:58,316
langs een specifieke baan.
536
00:37:58,351 --> 00:38:01,086
Mystici hebben zelden
iets voorspelt
537
00:38:01,120 --> 00:38:04,756
waarbij ze ook maar streefden naar
een vergelijkbare nauwkeurigheid.
538
00:38:25,768 --> 00:38:28,503
Dat is de komeet van Halley,
539
00:38:28,537 --> 00:38:30,638
aan de rand van het zonnestelsel.
540
00:38:30,673 --> 00:38:35,143
Het lijkt niet veel meer dan een brok
ijs en gesteente in de ruimte.
541
00:38:35,178 --> 00:38:37,179
Dat komt doordat voorbij Neptunus,
542
00:38:37,213 --> 00:38:39,681
op bijna 5 miljard kilometer van de zon,
543
00:38:39,715 --> 00:38:42,184
kometen een stil bestaan leiden.
544
00:38:44,687 --> 00:38:48,956
Op het verste punt van zijn omloop
remt hij af
545
00:38:48,990 --> 00:38:50,959
tot de zon hem tegenhoudt.
546
00:38:50,993 --> 00:38:55,664
Dan begint hij aan zijn lange val,
terug het zonnestelsel in.
547
00:38:55,698 --> 00:38:59,301
Halley maakt een vrije val
om de zon heen.
548
00:38:59,335 --> 00:39:02,671
Alles in ons zonnestelsel:
de aarde, de maan,
549
00:39:02,705 --> 00:39:04,773
de andere planeten, kometen,
en asteroïden,
550
00:39:04,807 --> 00:39:08,009
vallen om de zon heen.
551
00:39:08,044 --> 00:39:11,046
Zwaartekracht trekt de planeten
naar de zon.
552
00:39:11,080 --> 00:39:12,981
Door hun omloopsnelheid
553
00:39:13,015 --> 00:39:17,018
blijven ze om de zon heen bewegen.
Ze vallen nooit in de zon.
554
00:39:21,023 --> 00:39:25,961
Robert Hooke was al jaren dood,
door slechte gewoonten.
555
00:39:25,995 --> 00:39:29,998
Hij gebruikte dagelijks
alsem, opium en kwik.
556
00:39:30,032 --> 00:39:35,404
Korte tijd later volgde Newton hem op
als hoofd van de Royal Society.
557
00:39:35,438 --> 00:39:40,976
Eens zou aan deze muren een portret
van Hooke hebben gehangen.
558
00:39:41,010 --> 00:39:45,514
Halley zou nog veel meer
bijzondere wapenfeiten verrichten.
559
00:39:45,548 --> 00:39:50,185
Hij werkte door tot aan zijn dood,
op 85-jarige leeftijd.
560
00:39:50,219 --> 00:39:53,722
Als laatste vroeg hij
om een glas wijn.
561
00:39:53,756 --> 00:39:56,091
Hij sloeg het met genot achterover
562
00:39:56,125 --> 00:39:58,260
en blies zijn laatste adem uit.
563
00:40:03,399 --> 00:40:07,369
Volgens sommigen zou
op een avond als deze
564
00:40:07,403 --> 00:40:12,240
Isaac Newton eindelijk
wraak hebben genomen op Hooke.
565
00:40:26,789 --> 00:40:29,257
Maar Halleys voorspelling
werd niet vergeten.
566
00:40:29,292 --> 00:40:30,859
50 jaar later,
567
00:40:30,893 --> 00:40:33,528
toen het voorspelde tijdstip naderde,
568
00:40:33,563 --> 00:40:38,200
wilden astronomen overal op aarde
zijn komeet als eerste zien.
569
00:40:38,234 --> 00:40:39,801
Ze werden niet teleurgesteld.
570
00:40:39,836 --> 00:40:44,072
Sindsdien wordt hij elke
76 jaar weer verwelkomd.
571
00:40:44,107 --> 00:40:50,545
Als Halley terugkeert, verwarmt
zonlicht het ijs aan het oppervlak.
572
00:40:50,580 --> 00:40:56,485
Daarmee komen het stof en de gassen
in het ijs weer vrij.
573
00:40:58,454 --> 00:41:03,792
Zijn recentste bezoek aan ons
vond plaats in 1986.
574
00:41:03,826 --> 00:41:06,895
En als je dit ziet in 2061,
575
00:41:06,929 --> 00:41:09,164
weet je dat hij weer terug is...
576
00:41:11,434 --> 00:41:15,670
Laat je verbazen, zoals al
diegenen die je voorgingen
577
00:41:15,705 --> 00:41:17,672
en voel geen angst.
578
00:41:17,707 --> 00:41:24,012
Dankzij Newtons wetten kon Halley
50 jaar in de toekomst kijken
579
00:41:24,046 --> 00:41:27,015
en het gedrag van
een enkele komeet voorspellen.
580
00:41:27,049 --> 00:41:30,352
Sindsdien past de wetenschap
deze wetten toe.
581
00:41:30,386 --> 00:41:33,255
Ze legden de weg vrij naar de maan
582
00:41:33,289 --> 00:41:36,291
en zelfs voorbij ons zonnestelsel.
583
00:41:36,325 --> 00:41:39,360
Het kindje in de wieg leert lopen
584
00:41:45,035 --> 00:41:48,070
en het leert de kosmos kennen.
585
00:41:52,175 --> 00:41:55,277
Dat brengt me bij
een laatste voorspelling.
586
00:41:55,311 --> 00:41:58,447
Met enkel Newtons
zwaartekrachtwetten
587
00:41:58,481 --> 00:42:03,452
kunnen wij, astronomen,
voorspellen dat over miljarden jaren
588
00:42:03,486 --> 00:42:10,525
onze Melkweg zal versmelten
met onze buur, de Andromedanevel.
589
00:42:11,795 --> 00:42:16,665
Omdat de afstanden
tussen de sterren zo groot zijn
590
00:42:16,699 --> 00:42:20,135
zullen er amper sterren
met elkaar in botsing komen.
591
00:42:20,169 --> 00:42:25,271
Het leven op de werelden in die verre
toekomst loopt geen gevaar.
592
00:42:25,306 --> 00:42:30,346
Het zal een fantastische lichtshow
zijn die een miljard jaar aanhoudt.
593
00:42:31,080 --> 00:42:34,716
Een dans
van een half biljoen sterren
594
00:42:34,751 --> 00:42:39,254
op muziek
die voor het eerst werd gehoord
595
00:42:39,288 --> 00:42:44,025
door een man
die slechts één echte vriend had...
596
00:43:19,867 --> 00:43:24,774
Sync and corrections by Rsdf430 - Geminy