1
00:00:07,757 --> 00:00:11,511
Sebagai budak kecil,
satu hari boleh kekal selamanya.
2
00:00:13,430 --> 00:00:16,433
Sebagai remaja,
hidup anda terasa sangat panjang
3
00:00:16,516 --> 00:00:17,892
dalam satu musim panas.
4
00:00:19,185 --> 00:00:21,229
Umur 20-an anda semakin panjang.
5
00:00:22,856 --> 00:00:26,276
Tiba-tiba, anda tak percaya
anda berusia 40 tahun.
6
00:00:27,402 --> 00:00:29,154
Dari situ, ia semakin laju.
7
00:00:30,572 --> 00:00:33,783
Pelompatan masa kita
berlaku pada skala kecil juga.
8
00:00:33,867 --> 00:00:35,618
{\an8}Anda mungkin peka pada frasa seperti
9
00:00:35,702 --> 00:00:39,039
{\an8}"Masa berlalu ketika anda berseronok."
"Masa berlalu ketika anda bosan."
10
00:00:39,122 --> 00:00:42,375
Kajian menunjukkan
ganja boleh melambatkan masa
11
00:00:43,209 --> 00:00:45,962
dan alkohol dan kokain
dapat mempercepatkannya.
12
00:00:46,046 --> 00:00:47,797
Muzik juga boleh buat begitu.
13
00:00:49,549 --> 00:00:52,927
Muzik menunggu itu membuatkan
setiap saat menyeksakan.
14
00:00:53,011 --> 00:00:54,179
Terima kasih menunggu.
15
00:00:54,262 --> 00:00:55,430
Namun kesunyian…
16
00:00:58,600 --> 00:00:59,726
adalah lebih teruk.
17
00:00:59,809 --> 00:01:03,104
Sekarang, apa yang
buat saya tertarik ialah "Kenapa?"
18
00:01:03,897 --> 00:01:05,482
Itu soalan yang bagus.
19
00:01:05,565 --> 00:01:08,276
Nampaknya masa berlalu
pada detik yang stabil,
20
00:01:08,359 --> 00:01:11,488
tapi ia juga tak rasa begitu.
21
00:01:12,113 --> 00:01:16,242
{\an8}Terasa seperti hari demi hari
terus berlalu dengan pantas.
22
00:01:16,326 --> 00:01:19,204
{\an8}Hujung minggu hingga hujung minggu
dan semua urusan ini berlaku.
23
00:01:19,287 --> 00:01:21,873
{\an8}Hari-hari saya berlalu,
24
00:01:21,956 --> 00:01:24,375
{\an8}nampaknya berlalu, lebih cepat.
Saya tak pasti kenapa.
25
00:01:24,459 --> 00:01:28,838
Jadi mengapa kita mengalami masa
seperti yang kita rasakan?
26
00:01:29,547 --> 00:01:32,675
Bagaimana kita boleh mengawalnya semula?
27
00:01:38,765 --> 00:01:41,976
Untuk mempelajari masa,
kita perlu cuba sesuatu yang luar biasa.
28
00:01:42,060 --> 00:01:44,729
Apabila kita lakukannya,
ia membuka alam baharu.
29
00:01:44,813 --> 00:01:46,523
Masa dan ruang.
30
00:01:47,941 --> 00:01:51,402
Andai kata kita boleh melengahkan masa.
31
00:01:52,487 --> 00:01:53,947
Atau mempercepatkannya.
32
00:01:55,532 --> 00:01:57,992
Untuk soalan, "Apakah itu masa?"
33
00:01:58,535 --> 00:02:00,370
Tiada satu pun jawapan.
34
00:02:02,580 --> 00:02:09,546
MASA
35
00:02:15,969 --> 00:02:17,887
Pada tahun 1962,
36
00:02:17,971 --> 00:02:22,100
seorang ahli geologi muda
menyertai ekspedisi ke Alps Perancis.
37
00:02:23,143 --> 00:02:27,355
{\an8}Dia pergi bersama pasukan,
namun, Michel Siffre, 23 tahun,
38
00:02:28,314 --> 00:02:30,316
bakal berdepan perjalanan bersendirian.
39
00:02:31,651 --> 00:02:34,279
Michel mahu lihat bagaimana keadaannya
40
00:02:34,362 --> 00:02:36,865
untuk hidup jauh daripada semua orang,
41
00:02:36,948 --> 00:02:40,285
semua jam,
matahari terbit dan tenggelam,
42
00:02:40,368 --> 00:02:43,079
dengan tinggal di gua selama dua bulan.
43
00:02:43,163 --> 00:02:45,248
Ini antara kajian pertama
44
00:02:45,331 --> 00:02:48,293
kitaran tidur-bangun manusia
45
00:02:48,376 --> 00:02:52,547
{\an8}tanpa isyarat luar
tentang waktu sepanjang hari.
46
00:02:53,590 --> 00:02:56,176
Seperti yang dia jelaskan dalam temu bual,
47
00:02:56,259 --> 00:02:59,220
ia kewujudan melewati masa.
48
00:02:59,304 --> 00:03:01,806
Saya melewati masa,
tanpa sebarang isyarat masa.
49
00:03:01,890 --> 00:03:04,684
Tiada televisyen, tiada radio.
Tiada apa-apa.
50
00:03:04,767 --> 00:03:06,102
Tiada jam.
51
00:03:07,353 --> 00:03:09,314
Awak hidup mengikut fikiran awak.
52
00:03:10,398 --> 00:03:12,901
Setiap kali Michel bangun,
makan dan tidur,
53
00:03:12,984 --> 00:03:16,404
dia akan menghubungi
rakan-rakannya di pintu masuk gua.
54
00:03:17,197 --> 00:03:20,116
Kadangkala, dia terjaga selama enam jam
55
00:03:20,200 --> 00:03:21,701
dan kembali tidur.
56
00:03:21,784 --> 00:03:24,704
Dia boleh berjaga
selama 27 jam berturut-turut.
57
00:03:25,538 --> 00:03:30,585
Namun secara amnya, dia berada dalam
kitaran tidur-bangun selama 24 jam.
58
00:03:31,419 --> 00:03:32,795
Ia pemerhatian penting.
59
00:03:33,880 --> 00:03:36,883
Jauh dari mana-mana
isyarat luar tentang waktu,
60
00:03:37,634 --> 00:03:39,761
tubuhnya terus mengikutinya.
61
00:03:41,804 --> 00:03:44,182
Jam kita yang paling purba
62
00:03:44,682 --> 00:03:45,892
ada dalam diri kita.
63
00:03:46,851 --> 00:03:49,103
Ia dipanggil jam sirkadian.
64
00:03:49,187 --> 00:03:52,982
"Sirka" bermaksud anggaran,
dan 'dian" bermaksud hari,
65
00:03:53,066 --> 00:03:55,818
kerana ia menunjukkan masa
pada skala 24 jam.
66
00:03:55,902 --> 00:03:56,903
Menariknya,
67
00:03:56,986 --> 00:04:00,531
kebanyakan sel dalam badan kita
ada jam sirkadian.
68
00:04:01,366 --> 00:04:04,786
{\an8}Ia menghasilkan protein khas,
khusus untuk memberitahu masa.
69
00:04:05,370 --> 00:04:07,038
Apabila ia mencapai had tertentu…
70
00:04:07,121 --> 00:04:11,292
Protein itu boleh
mematikan sintesisnya sendiri.
71
00:04:12,126 --> 00:04:14,295
Kemudian protein itu dimusnahkan
72
00:04:14,379 --> 00:04:16,047
dan sel akan bermula semula.
73
00:04:16,631 --> 00:04:19,550
Kitaran itu berlaku setiap 24 jam.
74
00:04:20,218 --> 00:04:23,930
Badan kita mengandungi
berbilion gelung kecil.
75
00:04:24,013 --> 00:04:28,017
Namun ada jam utama dalam
otak manusia, terletak di hipotalamus,
76
00:04:28,101 --> 00:04:31,020
{\an8}di kawasan yang dipanggil
nukleus suprachiasmatic.
77
00:04:31,104 --> 00:04:34,023
{\an8}Ia bertanggungjawab dalam banyak perkara
78
00:04:34,107 --> 00:04:37,735
yang menyelaraskan
semua jam lain dalam badan kita.
79
00:04:37,819 --> 00:04:39,904
Setiap mamalia yang pernah dikaji
80
00:04:39,988 --> 00:04:42,615
mempunyai jam dalaman 24 jam.
81
00:04:43,283 --> 00:04:44,575
Setiap burung,
82
00:04:44,659 --> 00:04:45,868
dan reptilia,
83
00:04:45,952 --> 00:04:47,078
dan ikan,
84
00:04:47,161 --> 00:04:48,955
dan serangga.
85
00:04:49,038 --> 00:04:51,874
Malah, ia tak perlukan otak.
86
00:04:51,958 --> 00:04:56,421
Tumbuhan ada jam sirkadian
dan bakteria satu sel juga ada.
87
00:04:57,046 --> 00:04:58,464
Menurut satu teori,
88
00:04:58,548 --> 00:05:02,343
berbilion tahun yang lalu,
ketika kerdipan cahaya pertama muncul,
89
00:05:02,427 --> 00:05:04,429
sel yang terbahagi pada siang hari
90
00:05:04,512 --> 00:05:06,556
dirosakkan oleh sinar UV matahari.
91
00:05:06,639 --> 00:05:11,728
Namun sel yang belajar terbahagi
pada waktu malam selamat.
92
00:05:11,811 --> 00:05:14,188
Dalam erti kata lain, pengikutan masa
93
00:05:14,272 --> 00:05:16,566
mungkin merupakan asas penting
94
00:05:16,649 --> 00:05:19,110
kepada evolusi kehidupan di Bumi.
95
00:05:21,612 --> 00:05:24,574
Namun jam sirkadian agak ringkas.
96
00:05:24,657 --> 00:05:27,702
Ia cuma menyimpan
fungsi tubuh kita pada rentak,
97
00:05:27,785 --> 00:05:30,330
beritahu kita untuk makan, tidur, bangun.
98
00:05:31,205 --> 00:05:32,457
Juga beberapa perkara lain.
99
00:05:32,999 --> 00:05:34,625
Ia dilaraskan semula setiap hari.
100
00:05:37,295 --> 00:05:40,548
Kemampuan anda untuk
mengikuti masa yang berlalu,
101
00:05:40,631 --> 00:05:42,717
hari ke hari, bulan ke bulan,
102
00:05:42,800 --> 00:05:44,385
tahun ke tahun,
103
00:05:44,469 --> 00:05:46,262
adalah perkara lain.
104
00:05:46,846 --> 00:05:51,225
Pada 14 September,
pasukan Michel Siffre menghubunginya
105
00:05:51,309 --> 00:05:55,063
untuk mengumumkan bahawa
dua bulannya di gua sudah berakhir.
106
00:05:55,772 --> 00:05:58,107
Siffre fikir ia satu jenaka.
107
00:05:58,191 --> 00:06:00,693
Dalam kiraannya, ia baru 20 Ogos.
108
00:06:01,361 --> 00:06:04,447
Badannya mengikuti hari-hari dengan baik,
109
00:06:05,156 --> 00:06:08,868
namun fikirannya
kehilangan waktu selama sebulan.
110
00:06:09,952 --> 00:06:11,662
60 tahun kemudian.
111
00:06:15,083 --> 00:06:16,709
Selamat Tahun Baharu, 2020.
112
00:06:16,793 --> 00:06:19,379
Seluruh dunia merasakan
113
00:06:19,462 --> 00:06:21,506
eksperimen pengasingan.
114
00:06:22,965 --> 00:06:26,844
{\an8}Ketika UK mula-mula menjalani kuncitara,
saya ada bayi enam bulan
115
00:06:26,928 --> 00:06:30,014
{\an8}dan juga anak berusia
enam tahun dan lapan tahun.
116
00:06:30,098 --> 00:06:31,849
Pengalaman saya dengan masa
117
00:06:31,933 --> 00:06:34,936
ketika itu mengarut
kerana ada 24 jam dalam sehari.
118
00:06:35,019 --> 00:06:38,189
Masa berlalu sangat perlahan.
119
00:06:39,440 --> 00:06:42,610
"Adakah ini fenomena yang lebih meluas?"
120
00:06:42,693 --> 00:06:46,239
Jadi dia buat kajian terhadap
hampir 700 orang di seluruh UK.
121
00:06:46,697 --> 00:06:51,494
Kebanyakan orang mengalami
gangguan masa yang signifikan.
122
00:06:51,577 --> 00:06:53,413
81 peratus daripada mereka.
123
00:06:53,496 --> 00:06:57,458
Menariknya, ia hampir terbahagi sama rata.
124
00:06:57,542 --> 00:07:00,962
Kira-kira separuh daripada mereka,
seperti Ruth, terasa masa lambat berlalu,
125
00:07:01,045 --> 00:07:04,090
dan separuh lagi terasa
masa pantas berlalu.
126
00:07:04,173 --> 00:07:07,510
Selalunya, bosan, sedih,
127
00:07:07,593 --> 00:07:10,304
dan murung semuanya berkaitan
128
00:07:10,388 --> 00:07:13,307
dengan perjalanan masa
yang perlahan semasa koronavirus.
129
00:07:13,850 --> 00:07:17,270
Kajian seperti ini di negara lain
mendapati keputusan sama.
130
00:07:17,353 --> 00:07:21,482
Di Perancis, Itali, Argentina
dan kajian sedang dijalankan di Iraq.
131
00:07:21,566 --> 00:07:24,652
Jadi di seluruh dunia, nampaknya kita
132
00:07:24,735 --> 00:07:28,990
benar-benar terganggu dengan
perjalanan masa semasa koronavirus.
133
00:07:29,073 --> 00:07:33,244
{\an8}Semasa pandemik, kita tahu
ia akan berakhir, tapi ia masih jauh
134
00:07:33,327 --> 00:07:36,289
{\an8}dan kita perlu tahu
bahawa inilah dunia anda,
135
00:07:36,372 --> 00:07:38,458
kehidupan anda, realiti anda.
136
00:07:39,125 --> 00:07:43,212
Scott Kelly lebih bersedia
untuk pengalaman itu.
137
00:07:44,088 --> 00:07:46,382
Pada 2015,
dia dilancarkan ke angkasa lepas
138
00:07:46,466 --> 00:07:48,551
dan tinggal di sana selama setahun,
139
00:07:48,634 --> 00:07:51,262
misi terpanjang dalam sejarah NASA,
140
00:07:52,013 --> 00:07:54,557
dan kembali ke Bumi sebagai wira negara.
141
00:07:55,725 --> 00:07:58,895
Tinggal selama setahun
di aluminium teknologi tinggi
142
00:07:59,479 --> 00:08:01,314
250 batu di atas Bumi
143
00:08:01,856 --> 00:08:03,191
adalah masa yang lama.
144
00:08:03,983 --> 00:08:08,070
Saya cuba untuk tidak
mengira hari saya di angkasa,
145
00:08:08,154 --> 00:08:12,533
kerana saya tahu tempoh setahun
itu pasti akan menjengkelkan.
146
00:08:12,617 --> 00:08:14,827
Namun pada penghujung misi,
147
00:08:14,911 --> 00:08:17,997
angkasawan Rusia,
Mikhail Kornienko berkata,
148
00:08:18,080 --> 00:08:19,832
"Scott, hari ini hari apa?"
149
00:08:19,916 --> 00:08:22,919
Berbaki hanya sepuluh hari di angkasa.
150
00:08:23,586 --> 00:08:26,506
Setiap hari selepas itu,
dia tanya berapa hari berbaki.
151
00:08:26,589 --> 00:08:29,800
Jadi dia kira dari sepuluh hingga sifar.
152
00:08:29,884 --> 00:08:33,346
Ia buat saya agak gila
kerana ia bukan rancangan saya.
153
00:08:33,429 --> 00:08:36,015
Anda tak perlu jadi angkasawan,
154
00:08:36,098 --> 00:08:38,017
atau hidup dalam wabak,
155
00:08:38,726 --> 00:08:40,603
untuk tahu bahawa tekanan
156
00:08:40,686 --> 00:08:42,396
memperlahankan hal kita.
157
00:08:44,732 --> 00:08:48,611
Kita tahu emosi adalah antara
perkara yang mengganggu masa kita.
158
00:08:48,694 --> 00:08:52,615
Ia tak menjejaskan jam sirkadian
159
00:08:52,698 --> 00:08:56,911
namun ada jam lain di dalam otak kita,
160
00:08:56,994 --> 00:09:00,831
sesuatu seperti jam randik
yang sentiasa mengikuti masa kita.
161
00:09:00,915 --> 00:09:04,502
Namun jam randik dalam kes ini
bukan mesin.
162
00:09:04,585 --> 00:09:06,712
Dia adalah manusia.
163
00:09:08,047 --> 00:09:10,049
Apabila dia bosan atau kesunyian,
164
00:09:10,132 --> 00:09:12,093
dia mengira setiap detik.
165
00:09:13,010 --> 00:09:16,430
Apabila tertekan, dia mungkin
mengira dua kali ganda lebih pantas.
166
00:09:17,265 --> 00:09:21,602
Sebaliknya, ketika kita sibuk,
tenang dan bersosial,
167
00:09:21,686 --> 00:09:25,273
minda kita melakukan perkara lain,
kita terlupa akan masa,
168
00:09:25,356 --> 00:09:27,775
dan masa berlalu pantas.
169
00:09:29,110 --> 00:09:31,946
Saya suka idea ini, kerana ia masuk akal
170
00:09:32,029 --> 00:09:34,865
di mana kita ada sistem
seperti jam dalam otak.
171
00:09:35,908 --> 00:09:37,868
Namun masalah idea ini ialah
172
00:09:37,952 --> 00:09:41,372
kita benar-benar berusaha
untuk cari di mana jam ini.
173
00:09:43,207 --> 00:09:44,750
Kita dah cuba cari,
174
00:09:44,834 --> 00:09:48,963
memasukkan orang ke dalam mesin MRI
dan suruh mereka kira masa berlalu.
175
00:09:49,046 --> 00:09:52,258
Tiada satu kawasan
yang menyala dengan konsisten.
176
00:09:52,842 --> 00:09:54,635
Deria masa kita
177
00:09:54,719 --> 00:09:57,722
kelihatan tertanam di dalam otak kita.
178
00:09:57,805 --> 00:10:00,558
Kita bercakap tentang deria masa kita,
179
00:10:00,641 --> 00:10:03,978
namun, dah tentu,
kita tiada organ yang mengesan masa.
180
00:10:04,061 --> 00:10:06,314
Kita tak boleh nampak atau dengar,
181
00:10:06,397 --> 00:10:08,232
atau bau atau menyentuhnya.
182
00:10:08,316 --> 00:10:11,193
Kita tiada jalan secara langsung
untuk rasainya.
183
00:10:11,277 --> 00:10:13,613
Jadi, dalam banyak hal, deria masa kita
184
00:10:13,696 --> 00:10:16,574
adalah ciptaan, gagasan, minda manusia.
185
00:10:17,491 --> 00:10:19,452
Selama berabad-abad, kita anggap
186
00:10:19,535 --> 00:10:22,455
masa ada di luar sana,
187
00:10:22,538 --> 00:10:25,416
berdetik seperti
ia wujud dalam kepala kita.
188
00:10:26,208 --> 00:10:28,669
Sukar untuk bayangkan pilihan lain.
189
00:10:29,253 --> 00:10:31,756
Namun kini, ramai ahli sains percaya
190
00:10:32,381 --> 00:10:36,427
kita sebenarnya hanya mengalami
pecahan masa yang kecil.
191
00:10:37,678 --> 00:10:39,430
Realiti masa
192
00:10:39,513 --> 00:10:42,016
adalah sesuatu yang lebih besar.
193
00:10:42,725 --> 00:10:44,769
Sesuatu yang lebih besar seperti
194
00:10:44,852 --> 00:10:45,936
ruang.
195
00:10:47,688 --> 00:10:51,567
Kita telah pun fikir
yang masa adalah seperti ruang,
196
00:10:52,276 --> 00:10:54,487
walaupun ia bergantung pada budaya,
197
00:10:54,570 --> 00:10:56,489
atau tradisi penulisan anda.
198
00:10:57,740 --> 00:11:00,409
Di Barat, anda bayangkan
masa bergerak ke kanan,
199
00:11:00,493 --> 00:11:02,161
seperti kata-kata di sebuah halaman.
200
00:11:02,244 --> 00:11:05,456
Di Israel, masa lalu di sebelah kanan
dan masa depan di sebelah kiri,
201
00:11:05,539 --> 00:11:08,042
kerana begitulah cara
anda menulis bahasa Ibrani.
202
00:11:08,125 --> 00:11:10,002
Dalam bahasa Mandarin, anda tulis menegak
203
00:11:10,086 --> 00:11:12,922
kerana begitulah masa silam diangkat
dan masa depan diturunkan.
204
00:11:13,881 --> 00:11:17,093
Namun di mana-mana pun
kita anggap masa sebagai arah,
205
00:11:17,176 --> 00:11:19,595
sebagai koordinat dalam peta.
206
00:11:19,679 --> 00:11:23,099
{\an8}Ia seperti letak grid, bukan?
Anda letak grid pada ruang.
207
00:11:23,182 --> 00:11:27,186
Ada banyak tanda grid di sini,
banyak tanda grid di sana,
208
00:11:27,269 --> 00:11:30,481
dan ada banyak tanda grid ke atas.
Kemudian anda boleh letakkan masa.
209
00:11:30,564 --> 00:11:32,858
{\an8}Anda berada di posisi grid
ini pada masa ini
210
00:11:32,942 --> 00:11:35,069
{\an8}dan posisi grid itu pada masa itu.
211
00:11:35,152 --> 00:11:37,905
Jadi jika ruang ada tiga dimensi,
212
00:11:38,781 --> 00:11:41,617
anda boleh anggap masa
sebagai dimensi keempat.
213
00:11:43,244 --> 00:11:45,996
Empat dimensi sukar dibayangkan.
Lagipun, masa memang pelik.
214
00:11:46,080 --> 00:11:49,750
Namun masukkan empat dimensi ini bersama
dan anda panggil ia ruang masa.
215
00:11:49,834 --> 00:11:52,294
Di mana ruang dan masa
216
00:11:52,378 --> 00:11:54,130
dijalin bersama
217
00:11:54,213 --> 00:11:57,299
di dalam satu kain memberi yang besar.
218
00:11:58,259 --> 00:12:02,263
Kain itu meleding di seluruh tempat.
219
00:12:02,346 --> 00:12:05,808
Jirim dan tenaga boleh mengubah ruang.
220
00:12:05,891 --> 00:12:09,019
Lebih dramatik, boleh mengubah masa.
221
00:12:09,854 --> 00:12:14,066
{\an8}Jadi di Bumi, masa lebih perlahan
daripada di luar angkasa.
222
00:12:15,067 --> 00:12:16,736
{\an8}Masa di Matahari
223
00:12:16,819 --> 00:12:18,779
{\an8}berdetik lebih perlahan.
224
00:12:19,488 --> 00:12:21,782
{\an8}Masa juga menjadi lebih perlahan
225
00:12:21,866 --> 00:12:24,034
{\an8}pada kelajuan yang pantas.
226
00:12:25,161 --> 00:12:28,998
Semua ini berlaku pada skala
yang terlalu besar untuk kita manusia
227
00:12:29,707 --> 00:12:31,375
merasakannya.
228
00:12:31,459 --> 00:12:33,294
Namun pada tahun 1970-an,
229
00:12:33,377 --> 00:12:35,713
kita telah mencipta jam atom
230
00:12:35,796 --> 00:12:38,591
yang cukup tepat untuk diuji.
231
00:12:38,674 --> 00:12:42,136
Kita menaikkannya di pesawat
dan terbang ke seluruh dunia.
232
00:12:42,803 --> 00:12:44,263
Sudah tentu,
233
00:12:44,847 --> 00:12:48,225
jam itu menunjukkan tidak banyak masa
234
00:12:48,309 --> 00:12:49,560
yang berlalu.
235
00:12:51,228 --> 00:12:55,191
Jika masa bergerak lebih perlahan
pada kelajuan yang lebih laju,
236
00:12:55,274 --> 00:12:58,611
bermakna umur seseorang
akan menginjak lebih perlahan.
237
00:12:59,737 --> 00:13:01,739
Contohnya, jika anda angkasawan
238
00:13:01,822 --> 00:13:04,408
yang menghabiskan masa mengelilingi Bumi,
239
00:13:05,451 --> 00:13:08,412
{\an8}sementara abang kembar anda,
yang juga angkasawan,
240
00:13:08,496 --> 00:13:10,039
{\an8}tinggal di Bumi.
241
00:13:10,122 --> 00:13:12,666
{\an8}Kini saya seperti tiga milisaat lebih muda
242
00:13:13,250 --> 00:13:15,044
berbanding dia.
243
00:13:15,127 --> 00:13:18,547
{\an8}Dulu secara anggaran,
saya kelihatan enam minit lebih muda,
244
00:13:18,631 --> 00:13:21,884
{\an8}dan kini saya enam minit
dan tiga milisaat lebih muda
245
00:13:21,967 --> 00:13:24,470
{\an8}jadi saya lebih muda, rasanya.
246
00:13:25,137 --> 00:13:28,474
Namun, jika masa ialah dimensi,
seperti ruang,
247
00:13:29,558 --> 00:13:32,937
ia menimbulkan persoalan yang agak besar.
248
00:13:33,562 --> 00:13:37,650
Jelas sekali, anda boleh bergerak ke kanan
atau kiri di mana-mana arah ruang.
249
00:13:37,733 --> 00:13:40,444
Kenapa tak boleh bergerak
ke atas atau bawah pada waktu itu,
250
00:13:40,528 --> 00:13:42,655
atau kemudian dan lebih awal?
251
00:13:42,738 --> 00:13:46,033
Ini soalan yang rumit dan menarik.
252
00:13:46,116 --> 00:13:49,829
Dalam pengetahuan kami,
kita tak boleh bergerak ke belakang.
253
00:13:49,912 --> 00:13:52,414
Namun jika semua ruang di sekeliling kita,
254
00:13:52,498 --> 00:13:54,208
ke depan dan ke belakang,
255
00:13:54,291 --> 00:13:57,878
sama seperti tempat kita duduk,
256
00:13:57,962 --> 00:13:59,839
{\an8}masa silam dan masa depan
257
00:13:59,922 --> 00:14:02,800
{\an8}sepatutnya sama seperti sekarang.
258
00:14:03,509 --> 00:14:06,804
Seolah-olah ia sudah dirakam.
259
00:14:07,596 --> 00:14:09,306
Perkara yang dah berlaku.
260
00:14:09,390 --> 00:14:12,852
- Masa berlalu apabila berseronok.
- Perkara belum berlaku.
261
00:14:12,935 --> 00:14:14,937
Perayaan terbaik
ialah Malam Tahun Baharu.
262
00:14:15,020 --> 00:14:17,314
Anda tak boleh kata
semuanya berlaku sekarang,
263
00:14:17,398 --> 00:14:19,358
kerana sekarang adalah sekarang.
264
00:14:20,401 --> 00:14:24,113
Kita tak tahu perbendaharaan kata
yang sepatutnya digunakan.
265
00:14:24,905 --> 00:14:26,282
{\an8}Namun anda boleh kata,
266
00:14:26,365 --> 00:14:30,160
{\an8}semua yang berlaku sekarang
sedang berlaku di suatu tempat,
267
00:14:31,078 --> 00:14:34,582
{\an8}segalanya pada masa lalu dan
masa depan mungkin akan berlaku
268
00:14:35,165 --> 00:14:36,709
{\an8}"pada suatu masa".
269
00:14:40,504 --> 00:14:42,089
Seorang pemuda eksentrik,
270
00:14:42,172 --> 00:14:43,841
{\an8}Albert Einstein,
271
00:14:43,924 --> 00:14:46,969
{\an8}mula-mula muncul dengan teori ini
pada tahun 1905.
272
00:14:48,387 --> 00:14:49,972
50 tahun kemudian,
273
00:14:50,055 --> 00:14:52,766
apabila rakan seperjuangannya
dan kawan rapatnya
274
00:14:52,850 --> 00:14:55,144
{\an8}Michele Besso meninggal dunia,
275
00:14:55,227 --> 00:14:57,605
{\an8}Einstein tulis surat kepada keluarganya.
276
00:14:58,689 --> 00:15:03,277
"Sekarang dia dah pergi dari dunia aneh
ini terlebih dulu daripada saya."
277
00:15:04,028 --> 00:15:05,571
"Ia tak bermakna apa-apa."
278
00:15:06,572 --> 00:15:09,241
"Orang seperti kami
yang mempercayai fizik,
279
00:15:09,325 --> 00:15:12,745
tahu perbezaan antara masa silam,
masa kini dan masa depan
280
00:15:13,662 --> 00:15:17,374
hanyalah sebuah ilusi degil
yang berterusan."
281
00:15:21,086 --> 00:15:23,088
Kini, idea tentang masa
282
00:15:23,172 --> 00:15:25,841
sukar untuk difahami atas beberapa sebab.
283
00:15:26,592 --> 00:15:29,929
Pertama, ada masalah kecil
dengan kebebasan memilih.
284
00:15:31,388 --> 00:15:33,265
Jika masa depan sudah ditulis,
285
00:15:34,266 --> 00:15:36,936
maksudnya apa saja yang kita buat,
286
00:15:37,019 --> 00:15:38,854
ia bukan ketentuan kita.
287
00:15:38,938 --> 00:15:42,066
Rakaman itu tahu ia akan berlaku.
288
00:15:43,275 --> 00:15:45,235
Okey, hancur semangat.
289
00:15:46,570 --> 00:15:49,323
Sementara kita boleh letak jam di pesawat
290
00:15:49,406 --> 00:15:51,575
dan buktikan masa meleding,
291
00:15:51,659 --> 00:15:54,745
kita tak boleh hantar pesawat itu
ke masa lalu atau masa depan,
292
00:15:54,828 --> 00:15:56,538
jadi kita tak boleh buktikan
293
00:15:56,622 --> 00:16:00,125
bahawa masa lalu
atau masa depan adalah nyata.
294
00:16:00,209 --> 00:16:03,295
Malah, kita tak boleh bayangkan
apa maksudnya.
295
00:16:04,463 --> 00:16:08,550
Banyak video dan dokumentari
cuba bantu kami untuk mencari logiknya,
296
00:16:08,634 --> 00:16:10,386
menggunakan pelbagai metafora,
297
00:16:10,469 --> 00:16:12,221
seperti rakaman DVD,
298
00:16:12,972 --> 00:16:15,641
atau rekod vinil atau…
299
00:16:15,724 --> 00:16:17,309
Sebuku roti.
300
00:16:17,393 --> 00:16:21,063
Namun sebenarnya membayangkan
perkara ini agak tak berguna.
301
00:16:21,146 --> 00:16:24,274
Kita berkembang
daripada organisme sel tunggal
302
00:16:24,358 --> 00:16:26,735
yang belajar membezakan siang dan malam.
303
00:16:27,236 --> 00:16:30,656
Dalam masa yang sama,
kita telah mengembangkan masa,
304
00:16:30,739 --> 00:16:33,951
kerana ia membantu kita terus hidup,
305
00:16:34,034 --> 00:16:37,246
dan itu saja tingkap masa yang kita ada.
306
00:16:38,747 --> 00:16:40,499
Ia bukan hanya satu tingkap,
307
00:16:40,582 --> 00:16:43,252
kerana kita juga sedar tentang masa lalu.
308
00:16:44,169 --> 00:16:45,879
Itu pula masa yang lain.
309
00:16:46,839 --> 00:16:49,675
Dalam banyak cara, fungsi utama otak
310
00:16:49,758 --> 00:16:51,969
adalah menggunakan masa lalu
311
00:16:52,052 --> 00:16:53,762
untuk meramal masa depan.
312
00:16:53,846 --> 00:16:56,724
Jadi kelebihan evolusi ialah
313
00:16:56,807 --> 00:16:58,934
sudah tentu, sangat mendalam.
314
00:17:00,894 --> 00:17:03,814
Mengimbas masa lalu
untuk membayangkan masa depan.
315
00:17:04,732 --> 00:17:09,194
Kita mula sedar bahawa bintang di langit
bergerak dengan cara boleh diramal.
316
00:17:10,487 --> 00:17:13,323
Membina jam dan kalendar
untuk mengikutinya.
317
00:17:14,408 --> 00:17:16,952
Inilah yang membolehkan kita mengatur,
318
00:17:17,661 --> 00:17:19,538
menyelaraskan satu sama lain,
319
00:17:19,621 --> 00:17:21,415
dan membina tamadun.
320
00:17:22,166 --> 00:17:26,420
Kebolehan mengembara dalam waktu
mental menjadikan Homo sapiens, bijak.
321
00:17:27,379 --> 00:17:32,634
Hakikat bahawa masa mudah meleding,
dalam sesetengah cara, ia anugerah,
322
00:17:32,718 --> 00:17:36,138
kerana kita ada kuasa
percepatkan atau perlahankannya.
323
00:17:36,221 --> 00:17:39,016
Cara kita gunakan masa yang menentukannya.
324
00:17:39,099 --> 00:17:40,642
Kita mencari ingatan kita,
325
00:17:40,726 --> 00:17:44,313
dan lebih banyak ingatan
yang kita kumpulkan dalam satu masa,
326
00:17:44,396 --> 00:17:47,733
lebih lama kita percaya
yang masa itu akan kekal.
327
00:17:48,525 --> 00:17:52,946
Michel Siffre merasakan dia cuma
habiskan masa sebulan di dalam gua
328
00:17:53,030 --> 00:17:56,200
kerana kurang ingatan yang boleh disimpan.
329
00:17:57,076 --> 00:17:59,161
Dia kata dalam temu bual kemudian,
330
00:17:59,244 --> 00:18:03,415
"Apabila anda dikelilingi malam,
ingatan anda tak menangkap masa."
331
00:18:03,499 --> 00:18:05,000
"Anda lupa."
332
00:18:05,084 --> 00:18:09,004
Apabila anda semakin tua,
lebih sibuk, dan ada rutin tetap,
333
00:18:09,922 --> 00:18:11,298
anda juga boleh lupa.
334
00:18:11,381 --> 00:18:14,510
E-mel saja sudah cukup menyibukkan anda.
335
00:18:14,593 --> 00:18:16,553
Jadi ledakan e-mel yang banyak
336
00:18:16,637 --> 00:18:19,723
membuatkan masa menjadi sangat padat.
337
00:18:21,183 --> 00:18:23,018
Namun bagi ramai orang,
338
00:18:23,102 --> 00:18:25,979
zaman kanak-kanak terasa paling lama.
339
00:18:26,688 --> 00:18:30,275
Jika anda fikir semasa kecil,
anda belajar banyak kemahiran baharu.
340
00:18:30,359 --> 00:18:32,945
Anda belajar bersosial dan bermain,
341
00:18:33,028 --> 00:18:35,989
dan anda belajar banyak
ilmu pendidikan daripada sekolah.
342
00:18:36,073 --> 00:18:39,576
Saya rasa persepsi sama ada
ia bergerak pantas atau perlahan
343
00:18:39,660 --> 00:18:41,829
ada kaitan dengan apa anda nampak.
344
00:18:41,912 --> 00:18:44,748
Kanak-kanak nampak segalanya.
Mereka sedar segalanya.
345
00:18:44,832 --> 00:18:47,626
Proses di mana
setiap detik adalah bermakna
346
00:18:47,709 --> 00:18:51,421
memberi rasa masa lebih lama
yang melambatkan segalanya.
347
00:18:52,256 --> 00:18:55,843
Malah, kajian menunjukkan
berada di alam semula jadi
348
00:18:56,802 --> 00:18:59,138
menjadikan masa berlalu lebih perlahan.
349
00:19:04,518 --> 00:19:07,437
Bersosial, sebaliknya,
mempercepatkan masa.
350
00:19:07,521 --> 00:19:10,274
Salah satu perkara
saya nak tambah dalam kajian
351
00:19:10,357 --> 00:19:14,820
ialah perkara yang benar-benar
berubah di UK lantaran Covid.
352
00:19:14,903 --> 00:19:17,489
Tak boleh bersosial
dengan kawan, keluarga,
353
00:19:17,573 --> 00:19:19,241
malah jumpa orang di taman.
354
00:19:19,324 --> 00:19:22,202
Pembolehubah paling menarik yang saya kaji
355
00:19:22,286 --> 00:19:25,581
ialah adakah mereka berpuas hati
dengan interaksi sosial,
356
00:19:25,664 --> 00:19:28,458
kerana tak kira anda tinggal
bersama berapa ramai orang.
357
00:19:29,501 --> 00:19:33,463
Apa yang penting ialah seberapa
memuaskan perasaan sosial anda rasa.
358
00:19:35,299 --> 00:19:39,052
Semua perayaan yang
kita terlepas semasa pandemik.
359
00:19:40,179 --> 00:19:43,599
Sambutan yang dulunya
kita tunggu setiap tahun
360
00:19:43,682 --> 00:19:46,101
mungkin menjadikan masa berlalu pantas,
361
00:19:47,352 --> 00:19:50,522
namun ia juga memaksa kita sedar
bahawa masa berlalu
362
00:19:51,648 --> 00:19:54,151
dan meninggalkan kesan dalam ingatan kita.
363
00:19:56,195 --> 00:19:58,405
Menjadikan ia salah satu cara terbaik
364
00:19:58,488 --> 00:20:01,658
untuk hidup lama, jika difikirkan semula.
365
00:20:03,744 --> 00:20:05,537
Hari lahir seronok di angkasa.
366
00:20:05,621 --> 00:20:08,415
Namun perayaan terbaik ialah
Malam Tahun Baharu.
367
00:20:08,498 --> 00:20:12,711
kerana Tahun Baharu adalah hari
yang diraikan oleh semua budaya.
368
00:20:14,213 --> 00:20:16,256
Pada hari yang sama setiap tahun,
369
00:20:16,340 --> 00:20:19,176
seluruh dunia berkumpul bersama-sama
370
00:20:19,259 --> 00:20:22,179
menandakan putaran planet
mengelilingi matahari.
371
00:20:22,846 --> 00:20:26,099
Mengira detik berlalu
ke depan dengan tetap
372
00:20:26,808 --> 00:20:29,311
sebagaimana masa depan berlaku ketika ini
373
00:20:30,020 --> 00:20:32,481
dan selepas sekelip mata
waktu ketika ini…
374
00:20:37,945 --> 00:20:39,738
menghilang menjadi masa lalu.
375
00:20:41,990 --> 00:20:45,285
Ahli geologi muda, Michael Siffre
376
00:20:45,369 --> 00:20:47,871
berusia 60 tahun pada tahun 1999
377
00:20:48,538 --> 00:20:51,541
apabila dia menanggalkan
jam tangannya seperti dulu,
378
00:20:52,125 --> 00:20:54,962
mengucapkan selamat tinggal
kepada wartawan,
379
00:20:55,045 --> 00:20:58,757
dan hilang ke dalam gua untuk
eksperimen pengasingan seterusnya.
380
00:20:59,591 --> 00:21:01,927
Siffre menyambut alaf baharu
381
00:21:02,010 --> 00:21:04,638
kira-kira 3,000 kaki di bawah tanah,
382
00:21:04,721 --> 00:21:06,765
dengan champagne dan hati angsa.
383
00:21:08,267 --> 00:21:12,437
Tiada siapa di sana untuk beritahu dia,
bahawa di dunia di atas,
384
00:21:13,563 --> 00:21:15,565
tarikh sudah pun 4 Januari.
385
00:21:44,553 --> 00:21:49,558
Terjemahan sari kata oleh NF Ain