1
00:00:07,216 --> 00:00:08,843
Her zaman neden her gece
2
00:00:08,926 --> 00:00:12,638
borsanın durumunu duymak
zorunda olduğumuzu merak etmişimdir.
3
00:00:13,222 --> 00:00:15,433
Şimdiye kadar 70 rekor...
4
00:00:15,516 --> 00:00:16,768
Tavanı delip geçiyor...
5
00:00:16,851 --> 00:00:18,853
Rekor ilk halka arzlar...
6
00:00:18,936 --> 00:00:20,146
EKONOMİ
7
00:00:20,772 --> 00:00:22,398
Borsa patladığında,
8
00:00:22,482 --> 00:00:25,151
ekonominin de patladığına inandırıldık.
9
00:00:25,735 --> 00:00:30,198
Ve Amerika'da borsa yaklaşık 40 yıldır
sürekli patlama yapıyor,
10
00:00:30,281 --> 00:00:32,408
Borsa giderse, Amerikan ekonomisinin
11
00:00:32,492 --> 00:00:34,327
serveti ve sağlığı da gider.
12
00:00:34,410 --> 00:00:38,206
Piyasa bize
refah yolunda olduğumuzu söylüyor.
13
00:00:38,289 --> 00:00:41,834
Patlayan bir borsa
ve bunun herkese yararı var...
14
00:00:41,918 --> 00:00:45,296
Seçimden beri borsa yaklaşık
üç trilyon dolarlık
15
00:00:45,379 --> 00:00:46,506
değer kazandı.
16
00:00:47,048 --> 00:00:51,010
Ama ABD'de satın alınan ve satılan
ürünlerle hizmetleri eklediğinizde
17
00:00:51,094 --> 00:00:56,140
ABD GSYİH BÜYÜME ORANI
18
00:00:56,224 --> 00:00:58,643
Maaşlar yıllardır çok az kımıldadı
19
00:00:58,726 --> 00:01:01,395
ve ortalama bir
Amerikan ailesinin net serveti
20
00:01:01,479 --> 00:01:03,856
Büyük Buhran'dan beri pek iyileşmedi.
21
00:01:04,190 --> 00:01:07,026
Peki borsanın tam olarak
ölçtüğü şey nedir?
22
00:01:09,278 --> 00:01:10,363
NETFLIX ORİJİNAL BELGESEL DİZİSİ
23
00:01:10,446 --> 00:01:12,490
Amerika'daki refahın barometresi borsadır.
24
00:01:12,573 --> 00:01:14,200
Dow'a bakın, şu anda...
25
00:01:14,283 --> 00:01:16,160
NASDAQ BEŞ BİNE ULAŞTI
26
00:01:16,244 --> 00:01:17,870
Yatırımcıların ağzı sulandı...
27
00:01:17,954 --> 00:01:19,330
Kâr payları!
28
00:01:19,413 --> 00:01:20,581
Yeni bir altına hücum dönemi...
29
00:01:22,041 --> 00:01:24,877
Bu küresel ekonomik
genişlemeyi izliyoruz...
30
00:01:24,961 --> 00:01:26,504
Şu anda tarihi olarak...
31
00:01:26,587 --> 00:01:27,755
Hisse geri alımı...
32
00:01:27,839 --> 00:01:30,800
Bu çok psikopatça bir felsefe.
33
00:01:31,884 --> 00:01:37,431
BORSA, AÇIKLANDI
34
00:01:40,351 --> 00:01:43,855
Borsanın ölçtüğü şeyi anlamak için
gözümüzde basit bir işi
35
00:01:43,938 --> 00:01:46,524
canlandırmak işe yarayabilir.
Limonata standı gibi.
36
00:01:46,607 --> 00:01:50,278
-Jill çok başarılı.
-Ama daha büyük düşünüyorum.
37
00:01:50,862 --> 00:01:53,781
Kredi almayı denedim, ama banka
çok riskli olduğunu söyledi.
38
00:01:54,198 --> 00:01:56,242
Zengin yatırımcılar almıyorlardı.
39
00:01:57,034 --> 00:01:58,035
Jiil'in başka bir seçeneği var.
40
00:01:58,119 --> 00:01:59,453
LİMON STANDI ŞİRKETİ
GENEL HİSSELER
41
00:01:59,537 --> 00:02:02,081
İsteyen biriyle halka açılabilir ve bu,
42
00:02:02,165 --> 00:02:04,041
işine yatırım yapılması
için bir fırsattır.
43
00:02:04,125 --> 00:02:07,753
İlk halka arz ya da
İHA denen bir şey vardır.
44
00:02:07,837 --> 00:02:11,090
Yatırımcılar Jill'in işinin
bir hissesi ya da küçük
45
00:02:11,174 --> 00:02:12,717
bir parçası için para öderler.
46
00:02:13,342 --> 00:02:14,886
Jill bir sürü hisse satıyor.
47
00:02:15,678 --> 00:02:17,889
Ve limonata imparatorluğumu büyütüyorum!
48
00:02:17,972 --> 00:02:21,851
Evet, Jill parasını yeni limonata
standları açmak için kullanabilir.
49
00:02:21,934 --> 00:02:24,145
Bu, daha fazla kâr demek.
50
00:02:24,228 --> 00:02:27,398
Jill bu kârın bir kısmını yeni
geliştirilen ürünlere de yatırabilir.
51
00:02:27,481 --> 00:02:30,526
Paranın bir kısmını
yatırımcılarına geri de verebilir.
52
00:02:30,860 --> 00:02:32,320
Bunlara kâr payı denir.
53
00:02:32,403 --> 00:02:36,324
Bunu yapmasına gerek yok,
ama insanları şirketi konusunda
54
00:02:36,407 --> 00:02:39,702
heyecanlandırır ve
daha çok hisse satabilir.
55
00:02:39,785 --> 00:02:43,664
Sam İHA gününde hastaydı,
ama düşünüyor...
56
00:02:43,748 --> 00:02:46,542
Jill dünyanın en akıllı kızı
57
00:02:46,626 --> 00:02:48,878
ve bu limonata standı işi
58
00:02:48,961 --> 00:02:50,338
inanılmaz olacak.
59
00:02:50,421 --> 00:02:54,717
Orijinal yatırımcılardan birine
satın aldığının iki katı fiyata
60
00:02:54,800 --> 00:02:56,552
hisse almayı teklif ediyor.
61
00:02:56,636 --> 00:02:58,512
-Düşünüyor...
-Jill devam ederse
62
00:02:58,679 --> 00:03:01,224
bu hisseleri sonra
daha pahalıya satabilirim.
63
00:03:01,307 --> 00:03:04,393
İşte borsa budur. İnsanların şirketlerin
64
00:03:04,477 --> 00:03:05,728
küçük parçalarını,
65
00:03:05,811 --> 00:03:09,232
ileride değer kazanıp kazanmayacaklarını
düşünerek alıp satmalarıdır.
66
00:03:09,774 --> 00:03:11,025
Ama gerçek hayatta
67
00:03:11,108 --> 00:03:14,403
dünyanın her yerinde,
saniyede binlerce kez gerçekleşir.
68
00:03:14,987 --> 00:03:18,157
Her yerde borsa var, ama New York Borsası
69
00:03:18,241 --> 00:03:21,786
bu işin merkezidir.
1792'den beri işlem yapmaktadır.
70
00:03:21,869 --> 00:03:25,790
24 banker en iyi kısa pantolonları
ve şapkalarıyla Wall Street,
71
00:03:25,873 --> 00:03:29,377
New York'ta Buttonwook Tree'nin
altında bir araya geldiler.
72
00:03:29,460 --> 00:03:32,713
Bugün IBM ya da GE gibi
büyük ve köklü şirketlerin
73
00:03:32,797 --> 00:03:37,051
hisseleri burada işlenir.
NASDAQ da havalı genç kardeşleri.
74
00:03:37,176 --> 00:03:40,721
1971'de doğdu ve fiziksel bir yeri yok.
75
00:03:40,805 --> 00:03:42,807
Tüm işlemler elektronik olarak yapılıyor.
76
00:03:42,890 --> 00:03:45,935
Burası Apple ve Facebook gibi teknoloji
şirketlerinin bulunduğu yer.
77
00:03:46,686 --> 00:03:49,814
Amerika'da borsanın durumunu
bilmek isterseniz
78
00:03:49,897 --> 00:03:52,650
bu iki işlem merkezinin
durumunu bilmeniz gerekir.
79
00:03:52,733 --> 00:03:54,735
Endeksler buradan gelir.
80
00:03:54,986 --> 00:03:59,824
Bir dizi hisse fiyatı alırlar ve onları
tek bir temiz sayıya dönüştürürler.
81
00:03:59,907 --> 00:04:04,537
S&P 500, iki merkezde bulunan
en büyük 500 şirketi takip eder.
82
00:04:04,620 --> 00:04:08,749
Dow çok daha özeldir,
sadece en önemli gördüğü
83
00:04:08,833 --> 00:04:13,296
30 şirketi takip eder.
2015'te AT&T'yi çıkartıp
84
00:04:13,379 --> 00:04:15,965
yerine Apple'ı aldı. Dow ve S&P
85
00:04:16,048 --> 00:04:19,969
büyük amerikan endeksleridir. Ama diğer
ülkelerin de kendi borsalarını
86
00:04:20,052 --> 00:04:21,595
ölçen kendi endeksleri vardır.
87
00:04:21,679 --> 00:04:23,014
Alman borsa endeksi Dax...
88
00:04:23,097 --> 00:04:25,141
Londra'daki FTSE 100 endeksi...
89
00:04:25,224 --> 00:04:26,600
Nikkei endeksi...
90
00:04:26,684 --> 00:04:28,227
Şangay endeksi...
91
00:04:28,311 --> 00:04:31,772
Bugün dünyanın en büyük şirketlerinin
çoğu halka arz ediliyor
92
00:04:32,064 --> 00:04:33,983
ama hep böyle değildi.
93
00:04:34,358 --> 00:04:38,904
Bir adam ve neredeyse her zaman olan
bir adam tüm kararları veriyordu.
94
00:04:38,988 --> 00:04:42,158
1900'lerin büyük kuruluşları o zamanlar
95
00:04:42,241 --> 00:04:43,743
LYNN STOUT
KURUMSAL HUKUK PROFESÖRÜ
96
00:04:43,826 --> 00:04:46,078
Andrew Carnegie gibi
tek bir hissedara sahipti.
97
00:04:46,162 --> 00:04:48,164
ANDREW CARNEGIE
ÇELİK
98
00:04:48,289 --> 00:04:49,415
Vanderbilt,
99
00:04:49,498 --> 00:04:51,709
CORNELIUS VANDERBILT
TREN YOLLARI
100
00:04:52,418 --> 00:04:53,544
Rockefeller.
101
00:04:53,627 --> 00:04:56,088
JOHN D. ROCKEFELLER
PETROL
102
00:04:56,172 --> 00:04:59,675
Hepsi bu işlerin üzerinde
sıkı bir denetime sahipti.
103
00:04:59,759 --> 00:05:04,096
Bu durum 20. yüzyılın
başında değişmeye başladı.
104
00:05:04,180 --> 00:05:08,267
General Motors, General Electric
ve RCA gibi şirketlerin
105
00:05:08,351 --> 00:05:10,728
yükseldiklerini görmeye başladık.
106
00:05:10,811 --> 00:05:13,230
Şirketler Jill'in keşfettiğini
keşfetmişti.
107
00:05:13,314 --> 00:05:18,027
Halkın hisse almasına izin verirseniz
daha hızlı büyüyebilirdiniz.
108
00:05:18,110 --> 00:05:20,196
Hissedarlar para kazanmak ister.
109
00:05:20,279 --> 00:05:22,531
CEO gerçekten kötü bir karar verirse,
110
00:05:22,990 --> 00:05:26,369
hisselerini satmaya başlarlar.
Bu da fiyatın düşmesine neden olur.
111
00:05:26,702 --> 00:05:29,914
Bunun zıddı da doğrudur.
Gelecekte kâr etme ihtimali
112
00:05:30,414 --> 00:05:33,209
insanları riskli yeni fikirlere
yatırım yapmaya teşvik eder.
113
00:05:33,292 --> 00:05:35,920
Borsanın iyi bir güç
olarak tüm fikri budur.
114
00:05:36,003 --> 00:05:38,297
Şirketleri iyi kararlar vermeye
mecbur eder.
115
00:05:38,381 --> 00:05:41,175
Böylece hissedarlarına verecek
daha çok paraları olur.
116
00:05:41,258 --> 00:05:45,304
Büyümek ve istihdam sağlamak için de.
Bu herkes için iyidir.
117
00:05:45,679 --> 00:05:50,684
20. yüzyılın ortalarında
Amerikan Kamu Kuruluşları dünyanın
118
00:05:50,935 --> 00:05:55,189
en etkin, güçlü ve faydalı
kurumlarından biri olduğunu
119
00:05:55,272 --> 00:05:58,192
kanıtlamaya başlamıştı.
120
00:05:58,275 --> 00:06:01,987
Refah artıyordu ve
The Telephone Company de
121
00:06:02,071 --> 00:06:04,073
minnettar bir katılımcıydı.
122
00:06:04,156 --> 00:06:07,660
2. Dünya Savaşı'ndan sonraki yıllarda
borsa, paylaşılan
123
00:06:07,743 --> 00:06:09,829
Amerikan refahının yükselişini sağladı.
124
00:06:09,912 --> 00:06:12,748
Yeni bir çağ başlamış ve sistemi daha
demokratik hale getirmişti.
125
00:06:12,832 --> 00:06:15,501
İşlerin finanse edilmesi için
nakit akışını arttırıyordu.
126
00:06:15,584 --> 00:06:19,922
Kurum yatırım fırsatları
sağlayacak bir araç olmalıydı,
127
00:06:20,005 --> 00:06:24,385
Sadece çok büyük
serveti olanlar için değil,
128
00:06:24,468 --> 00:06:29,432
ortalama Amerikalılar için. Yatırımcılar
için daha iyi dönüşler oluyordu.
129
00:06:29,515 --> 00:06:31,058
Yatırım yapmamız
gerektiğini düşünmüyor musun?
130
00:06:31,142 --> 00:06:34,103
Milyonlarca güvenli, maaşı iyi olan iş.
131
00:06:34,186 --> 00:06:38,649
Dünya çapında satın alınan
yaratıcı ürünler üretiyor.
132
00:06:38,732 --> 00:06:43,654
Yöneticiler ve müdürler kendilerini
büyük kamu enstitülerinde
133
00:06:43,904 --> 00:06:47,408
hizmet vermeleri gereken hostesler
veya vekiller gibi görüyorlardı.
134
00:06:47,491 --> 00:06:50,911
Sadece hisse sahiplerine değil,
tahvil sahiplerine,
135
00:06:50,995 --> 00:06:55,291
tedarikçilere, işçilere, topluma.
136
00:06:55,374 --> 00:06:59,503
Buick kovboy ve bebek bezi kokusu için
yolüstü bir yer sağladı.
137
00:06:59,587 --> 00:07:02,548
Buick'in genel müdürü
Ivan Wiles de uğruyor.
138
00:07:02,631 --> 00:07:03,757
Du Pont şirketi...
139
00:07:03,841 --> 00:07:07,219
Modern kimya ve modern sanayi
modern Amerika'mıza
140
00:07:07,303 --> 00:07:09,972
hizmet etmek için el ele verdi.
141
00:07:10,055 --> 00:07:14,018
Bu halka açık kurumlar Amerikan
orta sınıfını oluşturmaya yardımcı oldu
142
00:07:14,101 --> 00:07:15,853
ve oyunu doğru oynamayı bilip
143
00:07:16,437 --> 00:07:18,772
hisselerini kullananlar
bir servet yaratabiliyorlardı.
144
00:07:19,023 --> 00:07:20,107
Bu adam gibi.
145
00:07:20,191 --> 00:07:22,693
Tren yollarında çalıştım...
146
00:07:22,776 --> 00:07:26,113
Folk müziği onun hobisi, genelde
kendisi milyarder bir yatırımcı.
147
00:07:26,197 --> 00:07:27,239
Warren Buffett...
148
00:07:27,323 --> 00:07:29,325
En büyük Wall Street devi.
149
00:07:29,408 --> 00:07:30,576
Amerika'nın en meşhur yatırımcısı.
150
00:07:31,076 --> 00:07:33,078
BUFFETT'IN BÜYÜK SORUNU
151
00:07:33,162 --> 00:07:36,582
Buffett özel bir yatırım tarzıyla meşhur.
152
00:07:36,665 --> 00:07:37,917
NOBEL ÖDÜLLÜ EKONOMİST
153
00:07:38,000 --> 00:07:40,377
Değer yatırımı,
bir şirketi dikkatli analiz etme,
154
00:07:40,461 --> 00:07:43,756
bilançosuna bakmak, yaptığı işe bakmak.
155
00:07:43,839 --> 00:07:47,593
EMEKLİLİK İÇİN AKILLI PARA
156
00:07:47,801 --> 00:07:52,014
Düşük maliyetli bir S&P endeks fonu alın.
157
00:07:52,806 --> 00:07:54,475
Endeks fonu paranızın birazını
158
00:07:54,558 --> 00:07:56,268
endeksteki tüm şirketlere yatırır.
159
00:07:56,352 --> 00:07:59,647
Temel olarak, borsadan
yararlanıyor olursunuz.
160
00:07:59,772 --> 00:08:03,317
Diğer seçenek de, paranızı profesyonel
yatırımcılara vermek.
161
00:08:03,400 --> 00:08:06,111
Bir ücret karşılığında
borsayı yenmeye çalışanlara.
162
00:08:06,612 --> 00:08:10,115
Buffett bir keresinde, 10 yıl içinde
serbest yatırım fonlarındansa,
163
00:08:10,199 --> 00:08:12,284
bir endeks fonunun daha çok
para edeceğine dair iddiaya girmişti
164
00:08:12,368 --> 00:08:13,786
SERBEST FONLARA KARŞI
BİR MİLYON DOLARLIK BAHSİ KAZANDI
165
00:08:13,869 --> 00:08:17,873
ve kazandı. Hisse seçmek zordur,
ama popüler bir strateji var.
166
00:08:17,957 --> 00:08:19,959
Bu adam, John Maynard Keynes.
167
00:08:20,042 --> 00:08:22,336
Onu bıyığından hatırlayabilirsiniz.
168
00:08:22,419 --> 00:08:25,256
Bunu o yaratmıştı.
Keynes bir Nobel Ödülü kazandı
169
00:08:25,339 --> 00:08:29,093
ve 20. yüzyılın en ilham verici
ekonomistlerinden oldu. Gazetelerin
170
00:08:29,176 --> 00:08:30,553
bir şey yaptığını fark etmişti.
171
00:08:31,845 --> 00:08:33,847
Gazetenin bir sayfasında
172
00:08:34,682 --> 00:08:39,186
güzel yüzler olurdu
ve sizden altı en güzel yüzü
173
00:08:39,270 --> 00:08:43,357
işaretleyerek gazeteye göndermeniz
174
00:08:43,440 --> 00:08:45,442
istenirdi.
175
00:08:46,026 --> 00:08:49,613
Gazete tüm yüzleri aldıkları
oya göre sıraya sokardı
176
00:08:50,114 --> 00:08:53,742
ve kalabalıkların seçimiyle
bir kazanan belirlenirdi.
177
00:08:53,826 --> 00:08:58,080
Bu yarışmayı bir düşünelim.
Gerçekten bana en güzel görünen
178
00:08:58,163 --> 00:09:01,959
yüzleri mi seçiyorum? Hayır,
başkalarının en güzel yüz olduğunu
179
00:09:02,042 --> 00:09:03,419
düşüneceği yüzü seçiyorum.
180
00:09:03,502 --> 00:09:05,588
Borsada olan aşağı yukarı budur.
181
00:09:05,671 --> 00:09:09,633
Hisse fiyatlarını belirleyen şey
şirketlerin gerçek değerleri değildir.
182
00:09:09,967 --> 00:09:13,679
Bu, insanların o şirketler hakkında
inandıkları popüler hikayedir.
183
00:09:14,555 --> 00:09:16,557
Bazen bu hikayeler gerçeklere dayanır.
184
00:09:17,391 --> 00:09:20,477
Chipotle hisseleri üçte bir oranından
fazla düşüş yaşadı.
185
00:09:20,561 --> 00:09:22,938
Bu E. Coli, Salmonella ve Norovirus gibi
186
00:09:23,022 --> 00:09:26,191
salgın virüslerinin zincirle bağlantısı
olduğu anlaşıldıktan sonra yaşandı.
187
00:09:26,275 --> 00:09:30,738
Volkswagen'daki emisyon skandalı
hisselerde serbest düşüşe neden oldu.
188
00:09:30,821 --> 00:09:33,449
Ama bazen bu hikayeler
tamamen yanıltıcıdır.
189
00:09:33,532 --> 00:09:37,119
İnternet şirketleri bir nesildeki
en ateşli ve en çok
190
00:09:37,202 --> 00:09:38,329
kâr getiren yatırımlardır.
191
00:09:38,412 --> 00:09:41,749
Değerleri stratosfere kadar ulaştı.
Lycos,
192
00:09:41,832 --> 00:09:43,292
Excite, Yahoo...
193
00:09:43,375 --> 00:09:46,128
Bu internet hisseleri inanılmaz
yükselişlerine devam ediyor.
194
00:09:46,211 --> 00:09:49,590
1990'lardaki genel inanç,
internet şirketlerinin
195
00:09:49,673 --> 00:09:50,799
sektörü domine edeceği yönündeydi.
196
00:09:50,883 --> 00:09:53,344
Bu şirketler kâr elde etmeye
çalışmamalıydılar.
197
00:09:53,427 --> 00:09:55,429
Bu kısmen doğru olan iyi bir hikaye.
198
00:09:55,512 --> 00:09:58,223
Amazon, Google gibi şirketlerimiz var.
199
00:09:58,307 --> 00:10:02,102
Sorun, kimsenin piyasanın ne kadar yüksek
olması gerektiği konusunda
200
00:10:02,186 --> 00:10:03,729
hikayeyi yönlendiremiyor oluşu.
201
00:10:03,812 --> 00:10:05,356
Bu sonu olmayan bir patlama mı?
202
00:10:05,439 --> 00:10:07,650
Ekonomi sonsuza kadar değişti mi?
203
00:10:07,733 --> 00:10:10,194
Herkes böyle bir şeyden
bahsettiğinde bir sorun olduğunu
204
00:10:10,277 --> 00:10:14,114
anlarsınız. Bu bir balon, kartopu etkisi,
205
00:10:14,198 --> 00:10:17,701
gittikçe yükseliyor.
Bu sonsuza kadar devam edemez. Nokta Com'un balayı dünyanın
birçok yerinde sona yaklaşıyor.
206
00:10:21,372 --> 00:10:23,749
Birçok "Nokta Com", "Nokta Bom" oldu.
207
00:10:23,832 --> 00:10:26,210
300 bin teknoloji işi bitti. Bu nefes kesici olarak
nitelendirilen bir şey.
208
00:10:28,754 --> 00:10:31,507
Puanlar Amerikan pazarında
hiç görülmemiş şekilde düştü
209
00:10:31,590 --> 00:10:34,301
ve tüccarlarla yatırımcıları şoke etti.
210
00:10:34,385 --> 00:10:36,303
Borsa balonu patladığında sadece
211
00:10:36,387 --> 00:10:39,932
yatırımcı zarar görmüyor,
ekonomi de altüst oluyor.
212
00:10:40,015 --> 00:10:42,976
Milyonlarca insan işi kaybedebilir,
şirketler batabilir
213
00:10:43,060 --> 00:10:44,895
ve emekli maaşları düşebilir.
214
00:10:44,978 --> 00:10:48,774
Ama borsa yüksekken, yatırımcılar
para kazanıyorken bile
215
00:10:48,857 --> 00:10:50,359
ekonomi bundan zarar görebilir.
216
00:10:50,442 --> 00:10:51,819
BAŞKAN RICHARD NIXON
1973
217
00:10:54,154 --> 00:10:55,406
yetersizliğine gidiyoruz.
218
00:10:55,489 --> 00:10:59,034
Motorcular o gün yeterli olmasını
umarak güneş doğmadan yakıt
219
00:10:59,118 --> 00:11:00,244
sırasına girdi.
220
00:11:00,327 --> 00:11:02,413
Fiyatların yükselmesinden
dolayı öfkeli misiniz?
221
00:11:02,496 --> 00:11:05,040
Bu konu midemi çok bulandırdı
ve beni rahatsız etti.
222
00:11:05,124 --> 00:11:08,919
Amerikan ekonomisinde bir şeylerin ters
gitmiş olduğuna dair
223
00:11:09,002 --> 00:11:10,587
genel bir endişe vardı.
224
00:11:10,671 --> 00:11:16,135
Ve sonunda parmaklar kamuya açık
kurumların çalışma ve yönetilme
225
00:11:16,218 --> 00:11:17,845
şeklini işaret etti.
226
00:11:17,928 --> 00:11:20,472
İşte bunu yapanların başındaki adam,
Milyon Friedman.
227
00:11:20,556 --> 00:11:24,017
Felsefesini açıklaması için
sohbet programlarına davet edilecek
228
00:11:24,101 --> 00:11:25,894
kadar meşhur bir ekonomist.
229
00:11:25,978 --> 00:11:29,189
Hiç kapitalizm konusunda şüpheye
düştüğünüz bir an oldu mu?
230
00:11:29,690 --> 00:11:32,067
Ve açgözlülüğe oynamanın iyi bir
fikir olup olmadığı konusunda?
231
00:11:32,151 --> 00:11:35,696
Söylesenize, açgözlülük üzerinden
yürümeyen bir toplum var mı?
232
00:11:35,779 --> 00:11:38,031
Tekeri hatırladınız mı?
Friedman bunun hayranı değildi.
233
00:11:38,115 --> 00:11:41,577
Tek bir söz hakkı olması gerektiğini
düşünüyordu. O da hissedarlarındı.
234
00:11:41,660 --> 00:11:43,871
1970'te çok rağbet gören
bir serbest yazı yazdı.
235
00:11:46,039 --> 00:11:48,625
New York Times'ta
yayınlanmış meşhur yazıda
236
00:11:48,959 --> 00:11:54,339
bunu söyledi,
çünkü kurumlar hissedarlara aitti ve
237
00:11:54,631 --> 00:11:58,427
iş yapmanın getirdiği
tek yükümlülük kâr elde etmekti.
238
00:11:58,635 --> 00:12:00,596
Gordon Gekko'nun Wall Street
adlı filmdeki karakteri
239
00:12:00,679 --> 00:12:02,806
Friedman'ın felsefesini özetliyor.
240
00:12:02,890 --> 00:12:06,935
Şirketin sahibi sizsiniz.
Bu doğru, sen hisse sahibi
241
00:12:07,019 --> 00:12:10,564
ve bu bürokratlar tarafından
ciddi şekilde sömürülüyorsunuz.
242
00:12:11,106 --> 00:12:15,277
Açgözlülük, daha iyi bir kelime
bulamadığımdan, iyidir.
243
00:12:16,069 --> 00:12:18,322
Şirketler de tavsiyesine uydu.
244
00:12:18,405 --> 00:12:23,994
En üst düzey yöneticinin maaşını fiyat
performansını paylaşmak için dengelediler.
245
00:12:24,077 --> 00:12:27,790
Eğer CEO'nun maaşının yüzde 80'iyse,
246
00:12:27,873 --> 00:12:30,876
ertesi yılın hisse fiyatı
üzerinden belirleniyordu
247
00:12:30,959 --> 00:12:35,631
ve CEO'lar da hisse fiyatlarının artması
için ellerinden geleni yapıyorlardı.
248
00:12:36,298 --> 00:12:42,930
Sonuçları uzun vadede çalışanlar,
müşteriler, toplum, çevre ve hatta
249
00:12:43,013 --> 00:12:46,642
kurumun kendisi için bile
zararlı olacak olsa da.
250
00:12:46,725 --> 00:12:50,229
CEO'lar kısa vadede hisselerin
fiyatını yükseltecek şeylere
251
00:12:50,312 --> 00:12:54,525
para yatırıyorlardı. Maliyeti düşürmek
ya da kendi hisselerinden
252
00:12:54,608 --> 00:12:57,861
satın almak ve fiyatı
yapay olarak arttırmak gibi.
253
00:12:57,945 --> 00:13:03,492
2007 ve 2016 yılları arasında SNP500'deki
şirketler gelirlerinin yarısından
254
00:13:03,575 --> 00:13:05,828
fazlasını bu şekilde harcadı.
255
00:13:05,911 --> 00:13:09,289
Yüzde 39, kâr payı olarak
hissedarlara gidince
256
00:13:09,373 --> 00:13:13,001
maaşları yükseltecek, genişleyecek
ya da ürün geliştirecek,
257
00:13:13,085 --> 00:13:17,923
uzun vadede ekonomi için iyi olacak
şeyler için para kalmıyordu.
258
00:13:18,006 --> 00:13:21,760
Eğer uzun vadeli düşünürseniz,
100 yıl sonra
259
00:13:21,844 --> 00:13:24,555
hâlâ bir şirket olmak istiyorum.
Farklı olabilir
260
00:13:24,638 --> 00:13:27,182
ama hâlâ burada olmak istiyorum.
Yatırımlar, insanlar
261
00:13:27,266 --> 00:13:32,145
ve sermaye konusundaki seçimler farklı
olabilir, ama bir yatırım yapıp
262
00:13:32,229 --> 00:13:36,275
24 ay içinde geri dönüş bekliyorsanız
bunu yapmanız gerekir.
263
00:13:36,358 --> 00:13:39,695
2012 yılında Wausau Kağıt şirketi
baskı ve yazı kağıdı
264
00:13:39,778 --> 00:13:43,448
üretimi için yatırım yaptığı
fabrikaları değiştirip
265
00:13:43,532 --> 00:13:44,992
pelür kağıt üretimine başladı.
266
00:13:45,075 --> 00:13:48,495
Ama sonra bir serbest yatırım fonu
bir dizi hisse aldı ve şirketi
267
00:13:48,579 --> 00:13:50,038
masrafları kısmaya zorladı.
268
00:13:50,122 --> 00:13:52,165
Argümanları, bunu yapmak
zorunda olmamamızdı.
269
00:13:52,249 --> 00:13:53,876
Kâr payının yükselmesini
tercih ediyorlardı.
270
00:13:53,959 --> 00:13:55,127
MAAŞ KÂR PAYLARI YENİ ÜRÜNLER
KÂR
271
00:13:55,210 --> 00:13:56,587
Yönetim olarak buna katılmıyorduk.
272
00:13:57,838 --> 00:13:59,256
Kapıları açık bırakmak için
273
00:13:59,339 --> 00:14:01,049
ödemeden bir pay teklif ettik.
274
00:14:01,133 --> 00:14:05,470
Wausau Kağıt 31 Mart'ta Brokaw
İmalathanesi'ni kapatmayı planlıyor.
275
00:14:05,554 --> 00:14:07,973
Bunun sonucunda 450 kişi işsiz kalacak.
276
00:14:08,056 --> 00:14:11,393
Haberler sadece işlerini
kaybedenler için değil,
277
00:14:11,476 --> 00:14:14,897
şirketin kurulduğu yer olan
Brokaw için de üzücüydü.
278
00:14:14,980 --> 00:14:19,526
Pearl Harbor 7 Aralık'tı, hiç unutmam.
279
00:14:19,610 --> 00:14:22,112
Ama o babamı gömdüğüm gündü.
280
00:14:22,529 --> 00:14:24,281
Ve de işimi kaybettiğim gün.
281
00:14:24,364 --> 00:14:28,035
Ertesi gün işe geldim
ve ortalık tımarhane gibiydi.
282
00:14:28,160 --> 00:14:30,662
İnsanlar ağlıyorlardı.
283
00:14:30,746 --> 00:14:31,830
"Neden?" diyorlardı.
284
00:14:35,375 --> 00:14:36,293
Herkes şoktaydı.
285
00:14:36,376 --> 00:14:41,465
Benim endişem, uzun vadede
menfaat sahiplerine karşı
286
00:14:41,548 --> 00:14:43,300
sorumlulukları yerine getirmek yerine,
287
00:14:43,383 --> 00:14:48,013
kısa vadede hissedarların haklarını
koruyacak şekilde gelişmemizdi.
288
00:14:48,513 --> 00:14:53,268
Bu bir süredir devam eden bir trenddi
ve daha da güçlenmiş ve önemli
289
00:14:53,352 --> 00:14:55,145
hale gelmişti.
290
00:14:55,228 --> 00:15:00,776
Kurumlarımızın uzun vadeli kurumsal
devamlılığını ve ekonomik büyümesini
291
00:15:00,859 --> 00:15:04,696
sağlayacak olan projelere
devam etmelerini ciddi şekilde
292
00:15:04,780 --> 00:15:05,906
tehdit ediyordu.
293
00:15:06,615 --> 00:15:10,118
İşçi çıkarmak, fabrika kapatmak,
maaşları düşük tutmak.
294
00:15:10,494 --> 00:15:13,205
Bunlar genel olarak
ekonomi için kötü şeyler.
295
00:15:13,288 --> 00:15:16,708
Ama bir şirketin
kısa vadedeki kârı için harika olabilir.
296
00:15:16,792 --> 00:15:19,419
Borsanın önemsediği şey de budur.
297
00:15:19,503 --> 00:15:21,672
Borsa etkileyici bir başlangıç yaptı...
298
00:15:21,755 --> 00:15:22,965
Bugün bir rekor daha...
299
00:15:23,048 --> 00:15:24,758
Wall Street'in rekorları
arasında sayılacak...
300
00:15:24,841 --> 00:15:27,886
Amerikan ekonomisi de, Wall Street'teki...
301
00:15:27,970 --> 00:15:29,471
Bugün Wall Street'te büyük bir gündü.
302
00:15:29,554 --> 00:15:32,599
S&P 500 tüm zamanların
en yüksek değerine ulaşmıştı.
303
00:15:32,683 --> 00:15:36,853
Borsa büyüdükçe,
CEO'ların maaş çekleri de büyüdü.
304
00:15:38,188 --> 00:15:42,234
1973'te ortalama bir CEO,
ortalama bir işçinin
305
00:15:42,317 --> 00:15:48,073
22 katı kazanıyordu.
2016'da 271 kat fazla kazanıyordu.
306
00:15:48,615 --> 00:15:53,245
Borsa büyüdükçe daha az Amerikalı
bundan fayda gördü.
307
00:15:53,370 --> 00:15:57,165
Borsaya yatırım
yapmış olan Amerikaların sayısı
308
00:15:57,249 --> 00:16:00,002
orta sınıfın çıkmasıyla 20 yılın
en düşük seviyesine ulaştı.
309
00:16:00,502 --> 00:16:04,631
Yani Amerika'da hisse fiyatlarıyla
eşitsizliğin yükselmiş olması
310
00:16:04,881 --> 00:16:08,385
şaşırtıcı değil, ama
böyle olmak zorunda da değil.
311
00:16:09,553 --> 00:16:14,182
Borsa insanlara hangi şirketin başarılı,
hangi fikirlerin
312
00:16:14,266 --> 00:16:16,476
risk almaya değer olduğuna dair
karar verme şansı tanır.
313
00:16:16,560 --> 00:16:19,604
İnsanlara oynayacak
bir şey vermek güzeldir.
314
00:16:19,688 --> 00:16:23,233
Başarılı ülkelere bakarsanız hepsinin
borsası vardır
315
00:16:23,316 --> 00:16:25,652
ve zamanında onları
kapatmaya çalışmış ülkeler
316
00:16:25,736 --> 00:16:28,405
şimdi onları finanse ediyorlar.
317
00:16:28,488 --> 00:16:31,950
Hissedarlar, şirketler tarafından
dikkate alındıkları için
318
00:16:32,034 --> 00:16:33,618
şirketlerin
davranışlarını etkileyebilirler.
319
00:16:33,702 --> 00:16:37,456
Çoğumuz uzun vadeli geleceklerimizi
düşünüyoruz.
320
00:16:37,539 --> 00:16:42,169
Komşularımızı, çocuklarımızı
ve torunlarımızı önemsiyoruz.
321
00:16:42,252 --> 00:16:47,591
Değerlerimiz ve ahlak anlayışlarımız var
ve şirketlerimizin dünya için
322
00:16:47,674 --> 00:16:50,135
iyi şeyler yaparak
para kazanmasını istiyoruz.
323
00:16:50,218 --> 00:16:53,764
İnsanlara zarar verip,
dünyayı yok ederek değil.
324
00:16:53,889 --> 00:16:56,433
Hissedarların çoğunun
gerçekten istediği şey bu.