1
00:00:06,049 --> 00:00:09,510
Yakında erkek arkadaşıma
evlilik teklif etmeyi düşünüyorum.
2
00:00:09,969 --> 00:00:14,891
O andan önceki haftalar,
en stresli, en çok sinir bozan vakitler...
3
00:00:14,974 --> 00:00:17,560
O noktaya geldiğinizde
tek duyabildiğiniz
4
00:00:17,643 --> 00:00:20,271
güm gün atan kalbiniz oluyor.
5
00:00:20,354 --> 00:00:21,773
Önümde diz çöktü,
6
00:00:22,982 --> 00:00:26,444
ve cebinden bir kutu çıkardı.
Bunu hiç beklemiyordum.
7
00:00:26,778 --> 00:00:30,823
"Evet, sonsuza kadar
seninle olmak istiyorum." dedi.
8
00:00:31,199 --> 00:00:35,286
Her yer karardı, her şey yok oldu.
9
00:00:35,369 --> 00:00:38,831
Onunla uzaya çıkmış gibiydim,
dizlerimin bağı çözüldü.
10
00:00:38,915 --> 00:00:41,334
Ne satın aldıklarını tahmin etmişsinizdir.
11
00:00:41,667 --> 00:00:44,754
Elmas, dünyanın en popüler değerli taşı.
12
00:00:44,962 --> 00:00:49,217
Ama diğer mücevherlerle karşılaştırınca
nedeni pek anlaşılamıyor.
13
00:00:49,300 --> 00:00:51,761
Bunlar elmas kadar parlak.
14
00:00:51,844 --> 00:00:54,514
Bunlar da elmastan ayırt edilemiyor.
15
00:00:54,597 --> 00:00:57,225
Bu elmaslardan biri insan yapımı.
16
00:00:57,892 --> 00:01:00,812
Bilim insanları, artık laboratuvarda
elmas üretebiliyor.
17
00:01:00,895 --> 00:01:04,565
Madenden çıkarılan elmaslarla
yapısal olarak aynılar.
18
00:01:04,649 --> 00:01:09,529
Ama yine de her yıl, insanlar
birikimlerini gerçeğine yatırıyor.
19
00:01:09,612 --> 00:01:13,116
İkimizin de ömründe satın aldığı
en pahalı şey bu.
20
00:01:13,199 --> 00:01:17,829
Hayatımdaki en güzel
ve en kayda değer şeydi bu.
21
00:01:17,912 --> 00:01:20,790
Birilerinin size güzel bir elmas
alacak kadar parası mı var?
22
00:01:21,040 --> 00:01:22,291
Ne güzel.
23
00:01:22,375 --> 00:01:25,586
Peki bu taşları bu kadar özel kılan ne?
24
00:01:26,003 --> 00:01:28,214
Bir elmasın değeri ne?
25
00:01:29,132 --> 00:01:30,216
NETFLIX ORİJİNAL BELGESEL DİZİSİ
26
00:01:30,299 --> 00:01:32,635
Elmas doğada şekilleniyor,
insan eliyle işleniyor.
27
00:01:32,718 --> 00:01:35,346
"Verimli toprak" demek klişe olabilir
28
00:01:35,721 --> 00:01:37,723
ama bu sefer gerçekten doğru.
29
00:01:37,807 --> 00:01:39,725
Çok güzel. Üstelik o tasarladı.
30
00:01:39,809 --> 00:01:41,686
Elinden çıkmasın sakın.
31
00:01:41,853 --> 00:01:42,770
Elbette!
32
00:01:42,854 --> 00:01:44,272
Mantıklı bir satın alma değil.
33
00:01:44,355 --> 00:01:46,816
Mantıksız olması gerek zaten.
Hiç makul değil.
34
00:01:46,899 --> 00:01:50,027
Korkunç şeyleri temsil ediyor gibiler.
35
00:01:50,111 --> 00:01:51,737
Boşa harcanan bir para
36
00:01:51,821 --> 00:01:54,490
ve sadece başkaları görsün diye yapıyoruz.
37
00:01:54,574 --> 00:01:56,284
İnsanlar ne istiyor?
38
00:01:56,367 --> 00:01:58,119
Bunu ne kadar istiyorlar?
39
00:01:58,786 --> 00:02:00,580
Ne kadar ödeyebilirler?
40
00:02:00,705 --> 00:02:05,001
ELMASLAR
41
00:02:05,877 --> 00:02:10,631
Kızgın, erimiş bir metal çorbası üzerinde,
ince bir kabuk tabakada yaşıyoruz.
42
00:02:11,090 --> 00:02:14,135
Bu kabuğun kalınlığı
40 kilometreden az.
43
00:02:14,594 --> 00:02:16,596
Manhattan'ın uzunluğunun iki katı.
44
00:02:16,679 --> 00:02:20,433
Yakutlar, safirler, zümrütler.
Hepsi bu tabakadan.
45
00:02:20,600 --> 00:02:22,602
Ama elmasın yuvası daha derinde.
46
00:02:23,019 --> 00:02:25,563
Bilim insanlarına göre
basınç birimi pascal 'dır.
47
00:02:25,771 --> 00:02:30,234
Elmasların bulunduğu noktalarda
basınç beş ila altı gigapascal'dır.
48
00:02:30,318 --> 00:02:35,573
Ayak baş parmağınızın üzerinde
80 fil durduğunu düşünün, işte bu basınç
49
00:02:35,656 --> 00:02:37,992
beş ila altı gigapascal'ın dengidir.
50
00:02:38,075 --> 00:02:41,537
Her bir değerli taş,
element bileşimlerinden oluşur.
51
00:02:41,621 --> 00:02:43,539
Elmas mı? Sadece bir elementtir.
52
00:02:43,915 --> 00:02:44,790
Karbon.
53
00:02:45,291 --> 00:02:46,959
Bilimsel bir bakış açısıyla,
54
00:02:47,043 --> 00:02:49,962
bir elmasın en önemli noktası budur.
55
00:02:50,254 --> 00:02:54,425
Elmasın büyüme evresinde
sıkışıp kalan kabuk parçaları bunlar.
56
00:02:54,634 --> 00:02:57,220
Yani bunlar, bilim insanlarının
dünyanın iç katmanlarını
57
00:02:57,303 --> 00:02:59,764
araştırmak için sahip olduğu tek örnekler.
58
00:03:00,348 --> 00:03:02,558
Ve bu kalıntılar tarihlenebiliyor.
59
00:03:02,892 --> 00:03:07,647
Eğer bu çizgi insanlık tarihini,
bu da dinozorlar çağını gösteriyorsa,
60
00:03:07,980 --> 00:03:10,483
bu da bugün görebildiğimiz elmasların
61
00:03:10,566 --> 00:03:12,276
ortaya çıktığı dönem.
62
00:03:12,777 --> 00:03:16,239
En eski elmaslar, Dünya üzerindeki
yaşamdan daha da eski aslında.
63
00:03:16,322 --> 00:03:18,658
25 milyon yıldan fazla zaman önce,
64
00:03:18,950 --> 00:03:23,329
elmaslar, nadir ve şiddetli patlamalarla
dünya yüzeyine saçıldı.
65
00:03:23,412 --> 00:03:26,874
Sismik olarak en aktif bölgelerde
buharlaşıp yok oldular.
66
00:03:27,124 --> 00:03:29,961
Daha durağan alanlarda hayatta kaldılar.
67
00:03:30,586 --> 00:03:32,964
Dünya üzerindeki sismik dalgaların
bir haritası bu.
68
00:03:33,047 --> 00:03:35,258
En durağan alanlar pembe olanlar.
69
00:03:35,341 --> 00:03:38,928
İşte bu alanlarda, elmaslar
milyonlarca yıl boyunca fark edilmediler.
70
00:03:39,428 --> 00:03:41,889
Bilinen en eski elmas mücevheri,
71
00:03:41,973 --> 00:03:44,475
milattan önce 300 yılı civarı
yapılan bu yüzük.
72
00:03:44,558 --> 00:03:46,435
Sonraki iki bin yıl süresince,
73
00:03:46,519 --> 00:03:51,107
elmaslar taçlarda, yüzük ve broşlarda
diğer cevherlerle birlikte yer aldı.
74
00:03:51,190 --> 00:03:52,984
Bazen de düğün hediyeleri oldular.
75
00:03:53,067 --> 00:03:57,071
Avusturya Arşidükü Maximillian
ve Burgonyalı Mary arasında
76
00:03:57,154 --> 00:03:58,906
takılan elmas yüzük gibi örneğin.
77
00:03:58,990 --> 00:04:02,201
Fakat elmasların, aşkın
rakipsiz mücevheri haline gelmesi
78
00:04:02,285 --> 00:04:07,123
400 yıl sonra Güney Afrika'da bulunan
elmas katmanlarıyla oldu.
79
00:04:07,707 --> 00:04:09,792
17 yaşındaki bir Britanyalı olan
Cecil Rhodes,
80
00:04:09,875 --> 00:04:13,004
o zamanlar Cape Kolonisi olarak bilinen
Güney Afrika'ya gönderildi.
81
00:04:13,087 --> 00:04:15,214
Sonradan Zimbabve ve Zambiya haline gelen
82
00:04:15,339 --> 00:04:18,217
Rodezya'nın kolonileştiricisi
olarak hatırlanacaktı.
83
00:04:18,301 --> 00:04:19,969
Rhodes Üniversitesi'ne ismini verdi,
84
00:04:20,052 --> 00:04:22,179
Rhodes Bursu'nu yarattı,
85
00:04:22,263 --> 00:04:24,098
azimli bir emperyalistti,
86
00:04:24,181 --> 00:04:27,768
ve bir asırdan fazla süreyle
elmas piyasasına hâkim olacak
87
00:04:27,852 --> 00:04:29,228
şirketin kurucusuydu.
88
00:04:29,520 --> 00:04:30,438
De Beers'ın.
89
00:04:30,604 --> 00:04:34,525
Onun döneminde elmas
sıradan bir mücevher taşından
90
00:04:34,608 --> 00:04:36,694
kültürel bir mihenk taşına dönüştü.
91
00:04:41,824 --> 00:04:43,576
Bunu nasıl başardıklarını anlamak için
92
00:04:43,659 --> 00:04:46,162
De Beers'in taktiklerini anlamak gerekli.
93
00:04:46,329 --> 00:04:48,539
İlk taktik: Arzı kontrol et.
94
00:04:48,622 --> 00:04:51,959
1870'te, Rhodes rakiplerini
satın almaya başladı.
95
00:04:52,043 --> 00:04:56,630
De Beers'in dünyanın tüm elmaslarını
üretmediğini anlamak önemli bence.
96
00:04:56,714 --> 00:04:59,717
Çok fazla elmas ürettiler fakat
başka üreticilerden de
97
00:04:59,842 --> 00:05:00,926
tedarik sağladılar
98
00:05:01,010 --> 00:05:03,429
ve bu da arzı kontrol etmelerini sağladı.
99
00:05:03,971 --> 00:05:05,973
20 yıl süresince
100
00:05:06,265 --> 00:05:07,725
dünyadaki arzın %90'ını.
101
00:05:08,392 --> 00:05:09,935
Sonra ikinci taktik geldi.
102
00:05:10,895 --> 00:05:12,646
Rhodes, elindeki tüm elması
103
00:05:12,730 --> 00:05:16,108
Londra'daki özel bir elmas sendikasına
satmak için anlaşma yaptı.
104
00:05:16,609 --> 00:05:19,695
De Beers, dünya çapında elmas arzını
tekeline aldığında
105
00:05:19,779 --> 00:05:21,614
stratejik bir stoku vardı.
106
00:05:21,697 --> 00:05:24,992
Talep düşüşü gibi durumlarda,
107
00:05:25,076 --> 00:05:28,037
uygun gördüklerinde
arzı da durduruyorlardı.
108
00:05:28,662 --> 00:05:33,250
De Beers, stoku hakkında hiç bilgi vermedi
ve artık stoku olmadığını iddia ediyor.
109
00:05:33,334 --> 00:05:37,421
Fakat 1999'da New York Times,
bunu 5.2 milyar dolar olarak açıkladı.
110
00:05:39,298 --> 00:05:43,511
1940'larda, Amerikan hükûmeti
kendi elmas stokunu yaratmaya çalıştı
111
00:05:43,761 --> 00:05:45,638
çünkü elmaslar sadece mücevher değil,
112
00:05:45,721 --> 00:05:49,058
aynı zamanda dünya üzerinde bilinen
en sert doğal materyal.
113
00:05:49,558 --> 00:05:52,978
Bu da onları silah, tank
ve uçak üretiminde önemli hâle getiriyor.
114
00:05:53,854 --> 00:05:55,940
Nihayetinde Savaş Üretim Kurulu
115
00:05:56,023 --> 00:05:57,942
hiçbir malzemenin
gecikmeyeceğini söyledi
116
00:05:58,192 --> 00:06:00,945
ama bir devlet yetkilisi, De Beers'e bağlı
bir sendikanın
117
00:06:01,028 --> 00:06:03,447
elmas alımını çok zorlaştığını öne sürdü.
118
00:06:03,572 --> 00:06:06,659
Öyle ki Amerika, "Sendika üretim için
gerekli elmasları satmazsa
119
00:06:06,742 --> 00:06:09,954
İngiltere'ye uçak vermemekle"
tehdit etmek zorunda kaldı.
120
00:06:10,037 --> 00:06:10,871
Sebebi mi?
121
00:06:11,247 --> 00:06:13,791
"Elmas sendikası bize stok satmıyor
122
00:06:13,874 --> 00:06:17,837
çünkü kendi tekeli dışında
büyük miktarları hoş görmüyor."
123
00:06:18,087 --> 00:06:21,465
Fakat fiyatın devamlılığını
sağlamak sadece arzla ilgili değildir.
124
00:06:21,549 --> 00:06:23,300
Aynı zamanda taleple de ilgilidir.
125
00:06:23,884 --> 00:06:26,971
İkinci Dünya Savaşı'ndan on yıl önce,
De Beers krizdeydi.
126
00:06:27,346 --> 00:06:28,514
Büyük Buhran dönemiydi
127
00:06:28,597 --> 00:06:31,016
ve elmas almak isteyen
pek fazla kişi yoktu.
128
00:06:31,475 --> 00:06:34,145
Daha da beteri, insanlar aldıkları
elmasları satıyor,
129
00:06:34,228 --> 00:06:36,522
arzı arttırıyor ve fiyatları
daha da düşürüyordu.
130
00:06:37,606 --> 00:06:41,152
De Beers bir reklam firması devreye soktu
ve harika bir fikir ortaya attılar.
131
00:06:41,235 --> 00:06:43,529
Ya insanlar elmasları
sonsuza dek saklasa?
132
00:06:43,988 --> 00:06:47,199
Şu ünlü slogan, "Elmaslar sonsuza dek."
133
00:06:47,283 --> 00:06:52,079
Muhtemelen reklam tarihinin en başarılı
reklam kampanyalarından biriydi.
134
00:06:52,496 --> 00:06:55,624
Orta Çağ'ın başlarından beri yüzükler
nişan hediyesi olarak kullanıldı
135
00:06:55,708 --> 00:06:57,835
ama o yüzüğün üzerinde
bir elmas olması fikri?
136
00:06:57,918 --> 00:06:59,086
İşte o yeniydi.
137
00:06:59,170 --> 00:07:00,880
İlk reklam kampanyası Amerika'daydı
138
00:07:00,963 --> 00:07:03,632
ve dünyanın en büyük ressamlarının
tabloları yer aldı.
139
00:07:03,841 --> 00:07:06,177
Sağdaki Salvador Dali'nin.
140
00:07:06,427 --> 00:07:08,429
Soldaki, Pablo Picasso'nun.
141
00:07:08,762 --> 00:07:11,474
Mesaj şuydu, "Elmaslar sanat eseridir."
142
00:07:12,933 --> 00:07:16,145
Ardından pek çok kampanya geldi,
hepsi de aynı sloganı kullandı.
143
00:07:17,771 --> 00:07:19,482
Elmas yıl dönümü bilekliği.
144
00:07:19,565 --> 00:07:22,860
Onuncu yıl dönümünüzde, yine olsa
yine onunla evleneceğinizi gösterin.
145
00:07:23,569 --> 00:07:24,862
İşe yaradı.
146
00:07:25,613 --> 00:07:28,282
1939 klasiği, Rüzgâr Gibi Geçti'de,
147
00:07:28,657 --> 00:07:31,202
Scarlett O'Hara
bu değerli mücevher için yalvarır.
148
00:07:31,285 --> 00:07:33,162
Nasıl bir yüzük istersin, hayatım?
149
00:07:33,245 --> 00:07:34,622
Elmas bir yüzük.
150
00:07:34,705 --> 00:07:36,540
Ve büyük bir tane al mutlaka, Rhett.
151
00:07:36,665 --> 00:07:41,003
Ama o yıl elmas yüzük alabilen
%10'luk gelinler diliminden biriydi o da.
152
00:07:41,462 --> 00:07:42,880
1950'lere gelindiğinde...
153
00:07:43,172 --> 00:07:48,093
İster kare kesilsin, ister armut şeklinde,
bu taşlar kaybetmez şeklini...
154
00:07:49,011 --> 00:07:50,846
Elmaslar bir kızın en iyi arkadaşı oldu.
155
00:07:51,263 --> 00:07:52,640
1990'a gelindiğinde ise
156
00:07:52,765 --> 00:07:54,850
Amerikan gelinlerinin %80'i alıyordu.
157
00:07:55,267 --> 00:07:58,479
Eğer elmas sonsuza dek kalacaksa,
kullanılmışını da istemiyorlardı.
158
00:07:58,562 --> 00:08:01,357
İkinci el elmaslar için
resmi bir fiyat aralığı yoktur ama...
159
00:08:01,440 --> 00:08:04,777
Bence ödediğiniz miktarın
ne kadar küçük bir kısmını
160
00:08:04,902 --> 00:08:09,156
geri alacağınızı duysanız
çok şaşırırsınız.
161
00:08:09,573 --> 00:08:14,620
Aldığınız fiyatın %25 ila %30'unu
geri alabilirsiniz.
162
00:08:15,871 --> 00:08:18,999
Reklam kampanyası o kadar başarılıydı ki
De Beers tekrar yayınladı.
163
00:08:19,416 --> 00:08:20,626
Bu sefer Japonya'da.
164
00:08:27,591 --> 00:08:29,843
1967'de o kampanya başladığında
165
00:08:29,927 --> 00:08:32,429
neredeyse hiçbir Japon gelini
elmas yüzük almamıştı.
166
00:08:32,513 --> 00:08:35,099
20 yıl sonra ise %70'den fazlası almıştı.
167
00:08:36,976 --> 00:08:38,936
1990'larda De Beers Çin'e yöneldi.
168
00:08:39,311 --> 00:08:40,437
Aynı slogan...
169
00:08:43,691 --> 00:08:44,692
Aynı sonuç.
170
00:08:45,568 --> 00:08:49,697
Bu reklamlar talep yaratmaya çalışıyor
ve bu da pis bir oyunun bir parçası değil.
171
00:08:49,822 --> 00:08:51,031
Kapitalizm bu.
172
00:08:51,240 --> 00:08:54,201
Sizi evcil bir taş almaya ikna edebilirim
173
00:08:55,077 --> 00:08:57,371
ve bence dünyanın en saçma fikriydi bu
174
00:08:57,454 --> 00:09:01,584
ama insanlar bu taşa
değer vermeye ikna edildiler.
175
00:09:01,917 --> 00:09:05,170
İşte reklam şirketleri bu yüzden
para alıyor.
176
00:09:05,671 --> 00:09:07,798
De Beers de bu konuda çok iyiydi.
177
00:09:07,881 --> 00:09:10,759
Fakat tüm De Beers çabaları
başarılı olmamıştı.
178
00:09:10,843 --> 00:09:14,013
1980'lerde De Beers, kadınların erkeklere
elmas alması için uğraştı.
179
00:09:14,263 --> 00:09:15,389
Bu kampanya tutmadı.
180
00:09:15,472 --> 00:09:17,683
De Beers kadınlara yine
elmas aldırtmaya çalıştı
181
00:09:17,766 --> 00:09:21,103
ve 2003'teki "Sağ Elini Kaldır" adlı
bir reklam kampanyasına göre
182
00:09:21,437 --> 00:09:25,733
güçlü kadınların sol elinde
bir nişan yüzüğü olmalıydı
183
00:09:25,816 --> 00:09:28,652
ve kendi aldığı bir elmas yüzük de
sağ elinde olmalıydı.
184
00:09:28,861 --> 00:09:30,487
Bu da başarılı olmadı.
185
00:09:30,613 --> 00:09:32,197
Elmasları kadınlar takabilir
186
00:09:32,281 --> 00:09:34,992
ama birincil alıcıları erkeklerdir.
187
00:09:35,451 --> 00:09:38,078
Birkaç yıl süresince, De Beers
anketler yaptırdı.
188
00:09:38,370 --> 00:09:39,413
Bir soru şöyleydi:
189
00:09:39,538 --> 00:09:42,916
Başka şeylerden feragat edecek olsanız
elmas yüzük ister miydiniz?
190
00:09:43,000 --> 00:09:46,545
1990'da, kadınların
sadece %22'si "evet" dedi,
191
00:09:46,754 --> 00:09:49,381
ama erkeklerde oran %59'du.
192
00:09:49,465 --> 00:09:52,092
Elmas bir nişan yüzüğü almak,
erkeklerin çoğu için
193
00:09:52,176 --> 00:09:53,677
yetişkinlik göstergesiydi.
194
00:09:53,761 --> 00:09:57,973
Bir şekilde,
artık belirli bir yaşa geldiğinin
195
00:09:58,057 --> 00:10:01,226
ve önemli bir alım yapıp,
bu adımı atabileceğinin
196
00:10:01,310 --> 00:10:03,312
bir göstergesiydi.
197
00:10:03,812 --> 00:10:06,190
Bu da De Beers'in
sonraki taktiğine ortam hazırladı:
198
00:10:06,273 --> 00:10:10,611
Bir erkeğin bir elmasa harcadığı parayı
profesyonel başarısına bağlıyordu.
199
00:10:10,778 --> 00:10:12,905
Amerika'da kültürel bir norm haline geldi.
200
00:10:13,656 --> 00:10:15,949
Kuralı biliyorsun: elmas yüzük,
iki maaş etmeli.
201
00:10:16,033 --> 00:10:17,034
İki maaş.
202
00:10:17,117 --> 00:10:18,118
İki maaş.
203
00:10:18,285 --> 00:10:19,662
De Beers bu fikri buldu.
204
00:10:19,745 --> 00:10:22,498
Japonya'da üç maaş fikrini öne sürdüler.
205
00:10:22,581 --> 00:10:25,793
Elmas ve bir erkeğin profesyonel
başarısı arasındaki ilişki,
206
00:10:25,876 --> 00:10:28,545
De Beers'in beklemediği şekilde büyüdü.
207
00:10:29,463 --> 00:10:32,174
Rapçiler en sevdikleri kuyumcunun
ismini zikretmeye başladı.
208
00:10:35,719 --> 00:10:37,721
Lakabım Kuyumcu Jacob.
209
00:10:37,805 --> 00:10:40,057
Kolumdaki bunca elmas...
210
00:10:43,394 --> 00:10:44,812
Buradakilerin ederi ne kadar?
211
00:10:45,270 --> 00:10:46,438
Herhalde yaklaşık...
212
00:10:47,481 --> 00:10:48,607
...35 milyon dolar.
213
00:10:50,776 --> 00:10:53,529
Neredeyse her şeye elmas koydum.
214
00:10:54,029 --> 00:10:56,907
Sanıyorum bir kez elmas ve altınla
diş fırçası yapmıştım.
215
00:10:57,241 --> 00:10:58,951
Başarının bir göstergesi.
216
00:10:59,034 --> 00:11:01,203
Şöyle demek gibi: "Tatlım, seni seviyorum.
217
00:11:01,787 --> 00:11:03,622
İşte seni bu kadar seviyorum.
218
00:11:03,706 --> 00:11:05,416
İşte seni bu kadar büyük seviyorum."
219
00:11:05,958 --> 00:11:09,712
75 ayar bu, canlı sarı.
220
00:11:10,421 --> 00:11:11,839
Ayar, renk...
221
00:11:11,922 --> 00:11:14,550
Bu bahsettikleri başka bir taktikti.
222
00:11:14,633 --> 00:11:17,344
Numara 5: Değerini belirle.
223
00:11:18,178 --> 00:11:20,180
Bugün herhangi bir elmasçıya girseniz,
224
00:11:20,264 --> 00:11:22,266
muhtemelen dört özellikten bahsederler.
225
00:11:22,891 --> 00:11:26,520
Bu dört özellik, bir elmasın
en önemli özellikleridir.
226
00:11:26,603 --> 00:11:29,940
Kesim, renk, berraklık
ve ayar ağırlığını belirtirler.
227
00:11:30,023 --> 00:11:32,025
Bu da elmasınızın büyüklüğüdür.
228
00:11:32,151 --> 00:11:34,862
Elmas ne çok düz
ne de çok derin kesilmelidir.
229
00:11:34,987 --> 00:11:38,365
Ya renksiz ya da parlak bir renkte
olmalıdır, arada bir yerde olamaz.
230
00:11:38,615 --> 00:11:41,994
Bilim insanlarının bayıldığı
kalıntılar olmamalıdır.
231
00:11:42,244 --> 00:11:43,370
Ve büyük olmalıdır.
232
00:11:44,288 --> 00:11:47,332
Elmasları derecelendirme sistemi,
bir cevher araştırma enstitüsünce
233
00:11:47,416 --> 00:11:48,709
1940'larda icat edildi.
234
00:11:48,792 --> 00:11:50,461
Sertifika satmaya başladılar.
235
00:11:50,544 --> 00:11:55,674
Bence insanlar bir tür sertifika aldığında
kendini çok emin hissediyor,
236
00:11:55,758 --> 00:12:01,096
elmaslarının derecelendirme sisteminde
nerede olduğuna dair
237
00:12:01,180 --> 00:12:02,765
bir fikir ediniyor.
238
00:12:02,848 --> 00:12:06,059
De Beers dört özellik sistemini teşvik
etti, tutmasını sağladı.
239
00:12:06,268 --> 00:12:09,313
Kendilerindeki çoğu elmas
büyük ve berraktı zaten.
240
00:12:09,897 --> 00:12:11,482
Talep de artmaya devam etti.
241
00:12:12,107 --> 00:12:16,487
Fakat elmas madenciliği yapılan ülkelerde
bu talep, çıkacak çatışmalar için
242
00:12:16,653 --> 00:12:17,571
kaynak demekti.
243
00:12:22,493 --> 00:12:26,997
1992 ve 1998 arasında,
Angola'da bir grup isyancı,
244
00:12:27,080 --> 00:12:30,751
elmas satışlarından 3.7 milyar dolardan
fazlasını kazandı,
245
00:12:31,043 --> 00:12:34,213
en az yarım milyon Angolalının
ölümüne neden olan savaşı körükledi.
246
00:12:35,464 --> 00:12:39,092
Elmas satışları, Sierra Leone'de de
çatışmalara kaynak yarattı,
247
00:12:39,593 --> 00:12:41,220
Fildişi Sahili
248
00:12:41,386 --> 00:12:42,846
ve Liberya'da da.
249
00:12:43,055 --> 00:12:46,809
Nihayetinde bu durum uluslararası çapta
ilgi ve tepki topladı.
250
00:12:47,142 --> 00:12:49,186
Kanlı elmaslar.
251
00:12:49,269 --> 00:12:50,813
Sözde 'kanlı elmaslar.'
252
00:12:51,230 --> 00:12:55,901
Fakat Amerika'da elmasa rağbet
eskisi gibi kaldı.
253
00:12:56,568 --> 00:12:59,029
Çatışma bölgelerinden kaçırılan
elmasların satışını
254
00:12:59,112 --> 00:13:02,157
engellemeye yönelik bir sertifika sistemi
olmasına rağmen,
255
00:13:02,282 --> 00:13:04,535
ne kadar işe yaradığını kimse bilmiyor
256
00:13:04,993 --> 00:13:07,830
çünkü elmas tedarik zinciri
inanılmaz derecede anlaşılmaz.
257
00:13:08,288 --> 00:13:11,750
Elmasla birlikte bir evrak
almadıysanız, nereden geldiğini
258
00:13:12,251 --> 00:13:15,170
tam olarak anlamak zordur.
259
00:13:15,754 --> 00:13:18,465
Kanlı elmasların
manşetlere çıktığı sıralarda
260
00:13:18,549 --> 00:13:21,343
De Beers ve taktikleri de
en büyük tehditle karşı karşıyaydı:
261
00:13:21,426 --> 00:13:22,302
gerçek rekabet.
262
00:13:23,136 --> 00:13:25,514
Çoğu insan tüm elmasın
Afrika'dan geldiğini sanır
263
00:13:25,597 --> 00:13:27,724
ama dünyanın en büyük
elmas tedarikçisinin
264
00:13:27,808 --> 00:13:30,102
Rusya olduğunu anlamak önemlidir.
265
00:13:30,185 --> 00:13:32,396
On yıllar boyunca, De Beers
Sovyetler Birliği'nin
266
00:13:32,479 --> 00:13:35,107
elmaslarının çoğunu
alabilmek için özel bir anlaşma yaptı.
267
00:13:35,190 --> 00:13:37,234
Sovyetler Birliği çöktüğünde,
268
00:13:37,359 --> 00:13:38,277
anlaşma da çöktü.
269
00:13:38,735 --> 00:13:41,405
2005'te De Beers
bir antitröst davasında anlaştı.
270
00:13:41,488 --> 00:13:44,533
Elmasların fiyatlarını belirlemekle
suçlanmışlardı.
271
00:13:44,658 --> 00:13:49,162
De Beers, Amerikalı tüketicilere
295 milyon dolar geri ödemeyi kabul etti.
272
00:13:49,830 --> 00:13:51,999
Amerikan hükûmetiyle ayrı bir davada,
273
00:13:52,082 --> 00:13:54,543
De Beers fiyat belirleme suçunu
kabul etti.
274
00:13:55,252 --> 00:13:57,087
De Beers'ın piyasa payı düşmeye başladı.
275
00:13:57,713 --> 00:13:59,423
Ama tuhaf bir şey oldu,
276
00:13:59,548 --> 00:14:01,675
elmasların fiyatı düşmedi.
277
00:14:03,135 --> 00:14:05,345
De Beers artık en büyük oyuncu
konumunda değil
278
00:14:05,429 --> 00:14:07,890
ama elmas şirketleri
hâlâ onların taktiklerine bakıyor.
279
00:14:07,973 --> 00:14:12,936
Alrosa, dünya çapında
en büyük elmas üreticilerinden.
280
00:14:13,020 --> 00:14:15,689
Yüzde 27'lik bir pazar payına sahibiz.
281
00:14:15,772 --> 00:14:18,609
Bu da demek oluyor ki,
her dört elmastan biri
282
00:14:18,692 --> 00:14:20,235
Alrosa elması.
283
00:14:20,569 --> 00:14:21,778
En büyük üç üretici
284
00:14:21,862 --> 00:14:24,948
De Beers, Rusya'daki Alrosa, Rio Tinto.
285
00:14:25,032 --> 00:14:29,912
Hiçbiri De Beers'in tekel dönemindeki gibi
stratejik bir stoku yönetmiyor
286
00:14:29,995 --> 00:14:32,831
ama önemli bir talep olmadığını
görseler, pazardan
287
00:14:32,915 --> 00:14:34,333
ürünlerini çekebilirler.
288
00:14:34,708 --> 00:14:37,377
Elmas stoklamak hakkında
ne düşünüyorsunuz
289
00:14:37,461 --> 00:14:42,049
ve sektör, piyasadaki elmas miktarını
290
00:14:42,132 --> 00:14:45,719
fiyatı düşürmeyecek seviyede tutmayı
nasıl başarıyor?
291
00:14:46,345 --> 00:14:50,223
Bu konuda resmi bir görüşümüz var,
onu söylemem gerek.
292
00:14:53,143 --> 00:14:56,188
Bazen elbette talepten çok arz olabiliyor
293
00:14:57,397 --> 00:15:01,735
ve elbette böyle olduğunda
fiyatı düşürmeye çalışmıyoruz
294
00:15:01,860 --> 00:15:06,657
çünkü elmasın doğal değerini de,
tüketicinin alacağı ürünü de
295
00:15:06,740 --> 00:15:09,618
riske atmak istemiyoruz.
296
00:15:10,369 --> 00:15:14,331
Bu noktada, fiyatın düşüşünü
kim teşvik eder,
297
00:15:14,414 --> 00:15:16,041
hiç düşünemiyorum.
298
00:15:16,792 --> 00:15:18,543
Tüketiciler bile buna dahil.
299
00:15:18,710 --> 00:15:21,797
Size bir şişe kırmızı şarap sunsam,
300
00:15:22,047 --> 00:15:27,386
biri 75 dolar, diğeri de 20 dolar desem...
301
00:15:27,594 --> 00:15:31,765
Şarap hakkında çok şey biliyorsanz,
etiketlere bakabilir, tadabilirsiniz.
302
00:15:31,848 --> 00:15:34,351
Eğer bu konuda gerçekten iyiyseniz,
303
00:15:34,434 --> 00:15:37,604
bu 20 dolarlık şarap
daha iyi, diyebilirsiniz.
304
00:15:37,688 --> 00:15:39,731
Çoğu kimsede bu beceri yoktur.
305
00:15:39,815 --> 00:15:41,525
Bana 75 dolar vereceklerdir.
306
00:15:42,609 --> 00:15:46,571
Bu bir ters etki yaratıyor.
307
00:15:46,655 --> 00:15:48,907
Fiyatı arttırdığımda
308
00:15:49,282 --> 00:15:54,871
talep edilen miktarın düşeceğine
arttığını görebiliyorum.
309
00:15:55,414 --> 00:15:59,376
Buna "Veblen Etkisi" deniyor
ve fiyatın insanlarca bir işaret olarak
310
00:15:59,459 --> 00:16:04,798
algılandığı özgün mallar için
kullanılıyor.
311
00:16:05,173 --> 00:16:06,883
Diğer ünlü Veblen ürünleri
312
00:16:06,967 --> 00:16:10,178
Birkin çantalar, Cristal şampanya
ve avukatlar.
313
00:16:11,972 --> 00:16:15,809
Bence elmasların istek uyandıran
bir niteliği var.
314
00:16:15,976 --> 00:16:19,771
Fiyatının yüksek olması
bir tutkuya sebep oluyor.
315
00:16:19,855 --> 00:16:23,942
Çünkü bir noktaya varma hissi,
bir tür tutku yaratıyor.
316
00:16:24,026 --> 00:16:26,695
Ayrıca insanlar büyük
paralar vermeye hazırlar.
317
00:16:26,778 --> 00:16:29,865
Yapısal olarak farksız bir seçenek
bulunmasına rağmen.
318
00:16:30,407 --> 00:16:31,700
Elmasın yapısı basittir.
319
00:16:32,409 --> 00:16:35,954
Tüm karbon atomları,
komşu karbon atomlarıyla dört bağ yapar.
320
00:16:36,204 --> 00:16:39,916
Grafitte, tümü karbon olmasına rağmen,
atomlar üç bağ yaparlar.
321
00:16:40,000 --> 00:16:43,503
Bu ufak fark yüzünden de, grafit
kurşun kalem olacak kadar yumuşak
322
00:16:43,920 --> 00:16:47,549
ve elmas da o kadar sert ki,
ancak başka bir elmasla kesilebiliyor.
323
00:16:48,633 --> 00:16:52,554
Elması laboratuvarda yapmayı
1950'lerde öğrendik aslında.
324
00:16:53,055 --> 00:16:56,808
Birazcık kurcaladım ve pırıltıları gördüm.
325
00:16:57,642 --> 00:17:00,812
Dizlerimin bağı çözüldü. Oturmam gerekti.
326
00:17:01,063 --> 00:17:04,357
Bu bir bilim insanı, Tracy Hall.
Bir BBC röportajında,
327
00:17:04,441 --> 00:17:07,277
ekibiyle birlikte, 1954'de
tutarlı ve halka açık bir şekilde
328
00:17:07,360 --> 00:17:11,073
ilk kez elmas yaptığı anı anlatıyor.
329
00:17:11,198 --> 00:17:13,742
O anda, o adamın...
330
00:17:13,825 --> 00:17:15,410
İLK KEZ YAPAY OLARAK
ÜRETİLEN ELMAS
331
00:17:15,494 --> 00:17:18,205
...nihayet grafiti
elmasa çevirdiğini anladım.
332
00:17:19,498 --> 00:17:22,876
Günümüzde makinelerden mücevher
kalitesinde taşlar çıkarabiliyoruz.
333
00:17:23,335 --> 00:17:26,296
Bir elmas üretmenin
iki farklı yöntemi var.
334
00:17:26,379 --> 00:17:29,800
Yüksek basınçta, yüksek ısıda
elmas üretimi,
335
00:17:29,883 --> 00:17:32,344
doğadaki koşulları tekrarlayarak,
336
00:17:32,427 --> 00:17:35,931
yani karbonun kristalleşerek
elmasa dönüşmesini sağlayarak yapılır.
337
00:17:36,306 --> 00:17:40,310
Kimyasal buhar biriktirme de
elmas üretimi için bir yöntem.
338
00:17:40,393 --> 00:17:44,564
Hidrokarbon gazları
büyüme haznesine zerk edilir
339
00:17:45,065 --> 00:17:48,235
ve mikrodalga plazma enerjisi
hidrokarbon bağlarını
340
00:17:48,360 --> 00:17:51,822
parçalamak için kullanılır,
341
00:17:52,280 --> 00:17:57,077
serbest kalan karbon atomlarının
bir elmas tabakasına düşmesini
342
00:17:57,244 --> 00:18:00,997
ve elmasın atomlar halinde,
dikey olarak oluşmasını sağlar.
343
00:18:01,164 --> 00:18:05,502
Sonuçta da olağanüstü saflıkta
ve kalitede elmas üretilir.
344
00:18:05,627 --> 00:18:08,713
Elmas elmastır, laboratuvarda mı
üretilmiş, yoksa topraktan mı
345
00:18:08,797 --> 00:18:09,965
çıkmış, fark etmez.
346
00:18:10,882 --> 00:18:12,968
Tahmin edin. Hangisi laboratuvardan?
347
00:18:13,969 --> 00:18:15,512
Kesinlikle anlayamadınız.
348
00:18:16,304 --> 00:18:21,268
İki ürün arasındaki çok ufak farkı
saptamak için
349
00:18:21,393 --> 00:18:24,771
çok özel laboratuvar ekipmanı gereklidir.
350
00:18:24,855 --> 00:18:27,190
Laboratuvarda üretilen elmaslar
geliştirildikçe,
351
00:18:27,274 --> 00:18:28,608
fiyatları da ucuzladı.
352
00:18:28,692 --> 00:18:31,278
Bu da bizi
yedi numaralı taktiğe getiriyor.
353
00:18:31,444 --> 00:18:33,613
Onları yenemiyorsan aralarına katıl.
354
00:18:34,114 --> 00:18:38,076
2016'da De Beers ve doğal elmas
sektöründeki benzerleri,
355
00:18:38,160 --> 00:18:40,078
"Gerçek Nadirdir" sloganıyla
kampanya yapıp
356
00:18:40,162 --> 00:18:42,122
laboratuvarda üretilen elmaslara
ket vurdu.
357
00:18:43,081 --> 00:18:45,792
Nazik olacak ve gerçek olacak.
358
00:18:47,878 --> 00:18:52,632
Fakat sonra 2018'de De Beers, kendi
laboratuvar üretim hattını açtı.
359
00:18:52,883 --> 00:18:55,051
Piyasadaki en düşük fiyatları sundu.
360
00:18:55,552 --> 00:18:58,680
Toplu üretildikleri için değerinin
bu olduğunu iddia ediyorlar.
361
00:18:58,763 --> 00:19:02,559
Bazıları, laboratuvar üretimi elmasları
kötülemek için bir strateji bu, diyor.
362
00:19:02,642 --> 00:19:07,480
De Beers'in laboratuvar elmaslarını
bu kadar düşük fiyatla sunma çabaları,
363
00:19:07,731 --> 00:19:10,984
ürünü kötülemeye çalıştıklarının
açık bir göstergesi.
364
00:19:11,067 --> 00:19:16,281
Laboratuvarda üretilen elmaslar,
topraktan veya madenden çıkarılanlardan
365
00:19:16,364 --> 00:19:17,741
çok daha üstün.
366
00:19:18,116 --> 00:19:21,203
Fakat laboratuvar elması üreten şirketler,
elmas ve aşk arasındaki
367
00:19:21,286 --> 00:19:23,079
sağlam ilişkiye vurgu yapıyor.
368
00:19:23,163 --> 00:19:26,166
Elmas satma işindeki biri olarak
bu ilişkiyi seviyorum.
369
00:19:26,249 --> 00:19:28,335
De Beers'a borçlu oldukları bir ilişki bu.
370
00:19:29,002 --> 00:19:33,006
Laboratuvar elması üreten şirketler,
ürünlerinin doğal elmasa kıyasla
371
00:19:33,089 --> 00:19:36,384
daha yenilikçi ve çevre dostu
bir ürün olması dolayısıyla
372
00:19:36,468 --> 00:19:38,303
daha üstün olduğunu savunuyor.
373
00:19:38,386 --> 00:19:41,723
Ama aynı zamanda De Beers'in
100 küsur yılda
374
00:19:41,806 --> 00:19:44,601
elmaslar için yarattığı değeri de
istiyorlar.
375
00:19:44,684 --> 00:19:51,191
Pek çok alıcı, bir noktada
"Bu saçmalık." diye hissedebilir.
376
00:19:51,274 --> 00:19:55,820
"Bunu yapman gerek, dediler bize.
377
00:19:55,904 --> 00:19:57,864
Aşkını böyle kanıtlarsın, dediler."
378
00:19:57,948 --> 00:20:00,700
Ama bana kalırsa önemli olan,
379
00:20:00,784 --> 00:20:05,580
bunu bir başkası için yapmanın
380
00:20:05,664 --> 00:20:07,874
ne kadar etkileyici olduğu.
381
00:20:07,958 --> 00:20:10,919
Bir başkası hakkında hissettiklerinizi
382
00:20:11,002 --> 00:20:13,046
herkese duyurma isteği çok hoş.
383
00:20:13,338 --> 00:20:16,925
Bir yandan da büyük miktarda paranın,
384
00:20:17,008 --> 00:20:20,303
açıkladığınız hislerin
gerçek olduğunu göstermek için
385
00:20:20,387 --> 00:20:23,556
buhar olması gerekmesi
dayatmacı bir görüş.
386
00:20:23,640 --> 00:20:25,850
Elmas ve aşk arasındaki ilişki
387
00:20:25,934 --> 00:20:27,686
bir pazarlama taktiği olsa bile,
388
00:20:27,769 --> 00:20:29,854
gerçekliğinden bir şey kaybetmiyor.
389
00:20:29,980 --> 00:20:34,609
Hayatımda aldığım en güzel hediye
ve bana yapılan en güzel şeydi.
390
00:20:34,693 --> 00:20:36,027
Bir elmas olduğu için değil,
391
00:20:36,111 --> 00:20:38,863
benim en yakın arkadaşım olduğu için.
392
00:20:38,947 --> 00:20:41,533
"Bu annemin elmas yüzüğü." dedi.
393
00:20:41,616 --> 00:20:43,535
İşte o zaman ağlamaya başladım.
394
00:20:43,618 --> 00:20:45,662
Düşününce, bir reklam kampanyası
395
00:20:45,745 --> 00:20:49,791
artık evlenmenin bir adımı saydığımız şeyi
kural haline getirdi.
396
00:20:49,874 --> 00:20:51,209
Elmas yüzük almanız şart.
397
00:20:51,418 --> 00:20:53,920
Sinir bozucu biraz
398
00:20:54,004 --> 00:20:56,214
ama aynı zamanda da mantıklı.
399
00:20:56,339 --> 00:20:59,426
Bunu ben düşünmedim.
Dünya standartı bu.
400
00:21:00,593 --> 00:21:02,345
Elmas, ısının ürünüdür...
401
00:21:02,721 --> 00:21:03,555
Zamanın...
402
00:21:03,847 --> 00:21:04,681
Kapitalizmin
403
00:21:05,223 --> 00:21:06,141
ve bizim ürünümüz.
404
00:21:07,017 --> 00:21:13,523
Bu saçmalık değil
çünkü buna ikna olan onca insan
405
00:21:13,606 --> 00:21:20,196
hikâyelerinin, kim olduğumuza dair
karmaşıklıktan faydalandığını
406
00:21:20,780 --> 00:21:22,866
söylüyorlar bize.
407
00:21:23,742 --> 00:21:25,493
Düşündüğünüzde,
408
00:21:25,577 --> 00:21:28,246
yaptıklarımızın çoğu,
üzerimize giydiklerimizin çoğu,
409
00:21:28,330 --> 00:21:29,956
taşıdığımız şeyler...
410
00:21:30,040 --> 00:21:33,877
Bunların çoğu kim olduğumuzu
yansıtan şeyler.
411
00:21:35,170 --> 00:21:36,421
İşte benim elmasım.
412
00:21:36,921 --> 00:21:39,382
Kesinlikle muhteşem, ben öyle görüyorum.
413
00:21:40,050 --> 00:21:41,217
İnsanlar ne istiyor?
414
00:21:42,218 --> 00:21:43,928
Bunu ne kadar istiyorlar?
415
00:21:44,721 --> 00:21:46,556
Buna ne kadar ödemeye hazırlar?
416
00:21:46,639 --> 00:21:50,226
Bu soru, "Farklı şeylerin değerini
nasıl ölçersin?" haline geliyor.
417
00:21:50,310 --> 00:21:55,065
Bence elmaslar
biraz mürekkep lekesi testine benziyor,
418
00:21:55,148 --> 00:21:57,484
istediğinizi görebiliyorsunuz
419
00:21:57,567 --> 00:22:01,821
ve sizin için en önemli şey neyse
ona göre kriter belirliyorsunuz.
420
00:22:01,905 --> 00:22:04,074
O benim her şeyim.
421
00:22:05,075 --> 00:22:06,242
İyi günde ve kötü günde.
422
00:22:06,326 --> 00:22:10,121
O yüzden bana bu yüzüğü verdiğinde
dünyalar benim oldu.
423
00:22:11,581 --> 00:22:15,418
-Elinde görmeye bayılıyorum.
-Biliyorum, ben de bayılıyorum.
424
00:22:18,171 --> 00:22:19,005
Teşekkür ederim.
425
00:22:20,090 --> 00:22:24,135
Bence bir elmasın değeri sıfır.
426
00:22:24,511 --> 00:22:27,722
Size veren kişinin gözünde
427
00:22:28,765 --> 00:22:30,934
ne kadar değerli olduğunuza bağlı.
428
00:22:57,836 --> 00:23:00,713
Alt yazı çevirmeni: İrem Başaran Gülmez