1
00:00:06,591 --> 00:00:09,719
<i>Dünyanın sonuna dair tüm ihtimalleri</i>
<i>hayal edelim.</i>

2
00:00:11,471 --> 00:00:13,264
<i>Gökten gelen bir şey olabilir.</i>

3
00:00:13,765 --> 00:00:15,391
<i>Ya da alttan gelen bir şey.</i>

4
00:00:18,603 --> 00:00:20,938
<i>Ya da sebep olduğumuz bir şey olabilir.</i>

5
00:00:21,397 --> 00:00:25,902
<i>Ama dünyanın sonunu getirebilecekler</i>
<i>listesinde sürekli yer alan bir şey var.</i>

6
00:00:26,611 --> 00:00:29,739
Milyonlarca kişiyi öldürecek bir şey
düşünürseniz

7
00:00:29,822 --> 00:00:33,826
en büyük tehlike salgın diyebiliriz.

8
00:00:34,202 --> 00:00:38,873
<i>Salgın kontrolümüzden çıkan, tüm dünyayı</i>
<i>saran, milyonlarca kişiyi öldüren</i>

9
00:00:38,956 --> 00:00:41,918
<i>ve uygarlıkları değiştiren</i>
<i>bir hastalıktır.</i>

10
00:00:42,460 --> 00:00:45,671
<i>Daha önce birkaç kez yaşadığımız için</i>
<i>bunu biliyoruz.</i>

11
00:00:46,130 --> 00:00:50,176
<i>Altıncı asırda bir salgın yüzünden</i>
<i>dünya nüfusunun yarısı öldü.</i>

12
00:00:50,593 --> 00:00:53,137
<i>14. asırda başka bir salgın</i>
<i>Avrupa'nın yarısını sildi.</i>

13
00:00:53,554 --> 00:00:58,101
<i>20. asırda bir salgın sadece iki yılda</i>
<i>dünya nüfusunun neredeyse yüzde beşini</i>

14
00:00:58,184 --> 00:00:59,185
<i>silip yok etti.</i>

15
00:01:00,686 --> 00:01:02,188
<i>Ama bu, 100 yıl önceydi.</i>

16
00:01:02,605 --> 00:01:06,275
<i>Geçmişteki salgınlardan ders alıp</i>
<i>müthiş ilerlemeler kaydettik.</i>

17
00:01:06,984 --> 00:01:11,489
Gelişmiş tepki, eğitim, iş gücü...

18
00:01:11,572 --> 00:01:15,076
Gelişmiş gözetleme,
iletişim sistemlerimiz var.

19
00:01:15,159 --> 00:01:18,621
Dünya Sağlık Örgütü,
HKM gibi örgütlerimiz var.

20
00:01:18,704 --> 00:01:23,835
Gelişmiş teşhis yöntemleri, ilaçlar,
tedavi bilimleri ve aşılarımız var.

21
00:01:24,043 --> 00:01:27,672
<i>Ancak salgının tekrarlama riski</i>
<i>hiç bu kadar yüksek olmamıştı.</i>

22
00:01:27,880 --> 00:01:29,215
Bunun hesabını yaptık.

23
00:01:29,298 --> 00:01:32,677
Her yıl gezegende bir yerde ortaya çıkan
beş yeni hastalık

24
00:01:32,760 --> 00:01:35,638
olduğunu tahmin ediyoruz
ve bu oran artıyor.

25
00:01:35,721 --> 00:01:38,182
Bunların salgına dönüşmesi kaçınılmaz.

26
00:01:38,266 --> 00:01:40,434
En büyük biyoterörist doğa anadır.

27
00:01:40,935 --> 00:01:43,604
<i>Yarış hâlindeyiz</i>
<i>ve risk daha büyük olamazdı.</i>

28
00:01:44,689 --> 00:01:48,568
<i>Bu simülasyona göre günümüzde bir salgın</i>
<i>sadece altı ay içinde</i>

29
00:01:48,651 --> 00:01:50,695
<i>33 milyon insanı öldürebilir.</i>

30
00:01:51,362 --> 00:01:54,031
Bir salgın ölü sayısı bakımından

31
00:01:54,157 --> 00:01:57,451
geçmişteki dev savaşlara bile
rakip olabilir.

32
00:01:57,535 --> 00:01:59,245
Ekonomi biter.

33
00:01:59,328 --> 00:02:02,331
İnsanlığa maliyeti inanılmaz olur

34
00:02:02,415 --> 00:02:06,627
ve bu sorundan etkilenmeyen bir ülke
olamaz.

35
00:02:06,711 --> 00:02:09,463
<i>Soru "Geleceğin salgını geliyor mu?"</i>
<i>sorusu değil.</i>

36
00:02:09,589 --> 00:02:12,216
Bu dünyada kaçınılmaz olan
sadece üç şey var:

37
00:02:12,300 --> 00:02:14,302
Ölüm, vergiler ve grip salgınları.

38
00:02:14,385 --> 00:02:16,637
<i>"Geleceğin salgını</i>
<i>ne zaman olacak?" da değil.</i>

39
00:02:16,721 --> 00:02:20,850
Yaban hayatında henüz bilmediğimiz
1,5 milyon civarı virüs olduğunu

40
00:02:20,933 --> 00:02:25,605
tahmin ediyoruz. Bunların herhangi biri
şu an insan nüfusuna karışıyor olabilir.

41
00:02:25,688 --> 00:02:26,898
<i>Soru şu:</i>

42
00:02:27,398 --> 00:02:28,941
<i>Buna hazır olacak mıyız?</i>

43
00:02:29,567 --> 00:02:32,904
Grip salgınları ciddiye alınmalıdır.

44
00:02:32,987 --> 00:02:36,282
Dünya tarihteki en fena Ebola salgınıyla
mücadele ediyor.

45
00:02:36,365 --> 00:02:37,700
<i>Risk daha büyük olamazdı.</i>

46
00:02:37,783 --> 00:02:40,786
<i>Bir virüs bir bomba veya füze kadar</i>
<i>yıkıcı olabilir.</i>

47
00:02:40,995 --> 00:02:43,831
<i>Patojenik organizmalar sınır tanımıyor.</i>

48
00:02:43,915 --> 00:02:47,752
<i>Buranın sakinlerine göre domuz gribi</i>
<i>salgını kasabalarında çıktı.</i>

49
00:02:47,835 --> 00:02:50,671
<i>Suçlu her türlü hayvan olabilir.</i>

50
00:02:50,922 --> 00:02:54,050
<i>Hasta birisi iyileştirilebilir</i>
<i>ama bu arada</i>

51
00:02:54,133 --> 00:02:55,384
<i>hastalığı yayar.</i>

52
00:02:55,468 --> 00:03:00,014
<i>Bulaşıcı hastalığa karşı kampanya</i>
<i>halk iş birliği yaparsa başarılı olabilir.</i>

53
00:03:00,097 --> 00:03:03,601
<i>Geleceğin ne getireceğini bilmiyoruz.</i>

54
00:03:03,684 --> 00:03:05,186
GELECEĞİN SALGINI

55
00:03:05,686 --> 00:03:09,106
<i>Salgınlar çıplak gözle görülmeyen</i>
<i>bir dünyada başlayabilir.</i>

56
00:03:10,233 --> 00:03:12,985
<i>Mikroplar muhtemelen</i>
<i>dünyadaki ilk canlılardı.</i>

57
00:03:13,277 --> 00:03:15,029
<i>Çoğu kendi başına türeyemez,</i>

58
00:03:15,112 --> 00:03:17,531
<i>bu yüzden diğer canlı hücrelerini</i>
<i>gasbeder.</i>

59
00:03:17,615 --> 00:03:19,408
<i>Günümüzde her yerdeler.</i>

60
00:03:19,909 --> 00:03:20,993
<i>Üstümüzdeler</i>

61
00:03:21,744 --> 00:03:22,662
<i>ve içimizdeler.</i>

62
00:03:23,829 --> 00:03:27,541
<i>Çoğu zararsızdır ama diğerleri</i>
<i>hücrelerimiz için zararlı veya ölümcüldür.</i>

63
00:03:28,751 --> 00:03:30,836
<i>Ateş, öksürme, hapşırma, ishal</i>

64
00:03:30,920 --> 00:03:33,130
<i>vücudumuzun karşı koyma yollarıdır.</i>

65
00:03:34,507 --> 00:03:38,135
<i>Ama bazıları öyle güçlüdür ki</i>
<i>bağışıklık sistemimizi yenebilir</i>

66
00:03:38,261 --> 00:03:39,470
<i>ve bizi öldürebilir.</i>

67
00:03:40,554 --> 00:03:43,307
<i>Salgınlara genelde iki mikrop türü</i>
<i>yol açar:</i>

68
00:03:43,391 --> 00:03:44,934
<i>Bakteri ve virüsler.</i>

69
00:03:45,101 --> 00:03:50,106
Virüslerin ilginç yanı bir türden diğerine
geçme konusunda

70
00:03:50,189 --> 00:03:51,691
çok uyumlu olmalarıdır.

71
00:03:51,899 --> 00:03:55,194
Geleceğin salgını olması
en olası mikrop onlardır.

72
00:03:55,528 --> 00:03:59,615
<i>Tahmin edeceğiniz gibi kuş gribine</i>
<i>yol açan virüsler kuşlardan gelir.</i>

73
00:04:00,032 --> 00:04:01,826
<i>Domuz gribi domuzlardan gelir.</i>

74
00:04:02,326 --> 00:04:06,622
<i>HIV şempanzelerden geldi.</i>
<i>Ebola muhtemelen yarasalardan geliyor.</i>

75
00:04:07,039 --> 00:04:09,583
<i>Birçok hastalık da</i>
<i>sivrisineklerden geliyor.</i>

76
00:04:10,668 --> 00:04:15,172
<i>Bunlar insanlara geçince oluşan</i>
<i>yeni virüse zoonotik virüs deniyor</i>

77
00:04:15,256 --> 00:04:16,924
<i>ve son derece tehlikeliler.</i>

78
00:04:17,341 --> 00:04:21,387
Bu virüsler hızlıca mutasyona uğruyor
ve bu sebeple yüzeyi değiştirip

79
00:04:21,512 --> 00:04:24,056
bağışıklık tepkisinden çabucak kaçıyor.

80
00:04:24,140 --> 00:04:28,060
İnsan nüfusuna karıştıklarında
yeni bir virüse dönüşebiliyorlar.

81
00:04:28,269 --> 00:04:31,397
Bu elbette her zaman olmuyor.
Nadiren gerçekleşiyor.

82
00:04:31,480 --> 00:04:34,692
<i>Gerçekleştiğinde de</i>
<i>etkileri yıkıcı olabiliyor.</i>

83
00:04:34,859 --> 00:04:38,779
<i>Buna örnek olarak bir asır önce</i>
<i>Kansas'taki bir çiftliğe gidelim.</i>

84
00:04:39,113 --> 00:04:43,284
<i>Uzmanlar emin değil ama enfekte bir kuş</i>
<i>ve enfekte bir insan</i>

85
00:04:43,367 --> 00:04:47,413
<i>aynı domuzda buluşunca 1918 grip salgının</i>
<i>başladığını düşünüyorlar.</i>

86
00:04:47,705 --> 00:04:51,125
<i>Kuşta kuş gribi vardı.</i>
<i>Bu en az 100 yıldır tavuklara, </i>

87
00:04:51,208 --> 00:04:54,837
<i>kazlara ve ördeklere geçen</i>
<i>bir grip türüdür.</i>

88
00:04:55,171 --> 00:04:58,591
<i>İnsandaysa farklı bir grip vardı.</i>
<i>İnsanların asırlardır </i>

89
00:04:58,674 --> 00:05:02,011
<i>tıkalı ve ateşli hissetmesine yol açan</i>
<i>mevsimsel gripti.</i>

90
00:05:02,470 --> 00:05:05,389
<i>Bu iki virüs birbirinin türlerine</i>
<i>bulaşamıyordu</i>

91
00:05:05,514 --> 00:05:07,516
<i>ama ikisi de domuzlara bulaşabildi.</i>

92
00:05:07,600 --> 00:05:10,895
<i>Bu iki virüs tek bir domuz hücresinde</i>
<i>bir araya gelerek</i>

93
00:05:11,103 --> 00:05:14,398
<i>yeni bir zoonotik virüs olan</i>
<i>H1N1'i oluşturdu.</i>

94
00:05:14,607 --> 00:05:18,402
<i>İnsan virüsünden gelen bu parçalar</i>
<i>insanlara bulaşma yetisi verdi</i>

95
00:05:18,486 --> 00:05:21,947
<i>ama kuş virüsünden gelen bu parçalar</i>
<i>bağışıklık sistemlerinin bunu tanımasına</i>

96
00:05:22,031 --> 00:05:24,867
<i>ve etkili bir şekilde karşı koymasına</i>
<i>engel oldu.</i>

97
00:05:25,451 --> 00:05:27,036
<i>Ölümcül bir kombinasyon.</i>

98
00:05:27,787 --> 00:05:32,166
Dünyada 50 ila 100 milyon arası
insanı öldürdü.

99
00:05:32,291 --> 00:05:35,419
Tarihte eşi görülmemiş bir şeydi.

100
00:05:36,587 --> 00:05:39,173
<i>Bir hastalığı iki ölçekte</i>
<i>düşünebilirsiniz:</i>

101
00:05:39,256 --> 00:05:41,133
<i>Bulaşıcılığı ve ölümcüllüğü.</i>

102
00:05:41,759 --> 00:05:43,844
<i>Bu mevsimsel insan gribi,</i>

103
00:05:44,011 --> 00:05:45,554
<i>bu da kuş gribi.</i>

104
00:05:46,097 --> 00:05:48,599
<i>Bu da 1918'de ortaya çıkan kombinasyon.</i>

105
00:05:49,183 --> 00:05:51,519
<i>Havadan yayıldığı için çok bulaşıcıydı.</i>

106
00:05:51,602 --> 00:05:55,731
<i>Yani virüs havada kalabiliyor,</i>
<i>onu soluyan herkese bulaşabiliyordu.</i>

107
00:05:55,856 --> 00:06:00,444
<i>1918'de dünyadaki her üç kişiden birine</i>
<i>bulaşmıştı.</i>

108
00:06:00,861 --> 00:06:04,115
<i>Dünya nüfusunun</i>
<i>neredeyse yüzde beşini öldürdü.</i>

109
00:06:04,532 --> 00:06:06,951
<i>Son malzeme insan teknolojisiydi.</i>

110
00:06:07,451 --> 00:06:10,621
<i>Bu grip Birinci Dünya Savaşı ortasında</i>
<i>ortaya çıktı.</i>

111
00:06:11,288 --> 00:06:14,959
Savaş için ABD'den Avrupa'ya
insan yolluyorduk

112
00:06:15,042 --> 00:06:19,213
ve sonra onları geri getiriyorduk.
Bu virüs bu seyahat şablonlarından

113
00:06:19,296 --> 00:06:22,591
istifade etti
ve hızlı ve etkili bir şekilde

114
00:06:22,675 --> 00:06:23,884
tüm dünyaya yayıldı.

115
00:06:23,968 --> 00:06:27,304
<i>Aslında geçmişteki salgınların hepsinde</i>

116
00:06:27,388 --> 00:06:31,308
<i>hastalıkların dünyaya yayılmasından</i>
<i>insan teknolojisi sorumludur.</i>

117
00:06:33,018 --> 00:06:37,189
<i>Veba Avrupa'ya 14. asırda gemilerle geldi.</i>

118
00:06:37,773 --> 00:06:39,859
<i>İki ayrı hastalık vardı.</i>

119
00:06:39,942 --> 00:06:44,280
<i>Hastalığın bulaştığı kişilerin</i>
<i>yüzde 60'ını öldüren hıyarcıklı veba</i>

120
00:06:44,572 --> 00:06:48,409
<i>ve neredeyse hastalığın bulaştığı herkesi</i>
<i>öldüren pnömonik veba.</i>

121
00:06:49,535 --> 00:06:51,203
<i>Ardından çiçek virüsü çıktı.</i>

122
00:06:51,620 --> 00:06:54,165
<i>Veba kadar ölümcül değildi,</i>

123
00:06:54,457 --> 00:06:58,627
<i>hastalığa yakalananların yüzde 30'unu</i>
<i>öldürdü ama daha bulaşıcıydı.</i>

124
00:06:59,128 --> 00:07:01,172
<i>İnsanlar bunu tüm dünyaya yaydı.</i>

125
00:07:01,297 --> 00:07:05,509
<i>Sadece 20. asırda</i>
<i>yaklaşık 400 milyon insanı öldürdü.</i>

126
00:07:06,010 --> 00:07:09,013
<i>Salgına dönüşen başka hastalıklar da var.</i>

127
00:07:10,473 --> 00:07:14,727
<i>Ama nihayetinde bizi savunabilecek</i>
<i>teknolojiler geliştirdik.</i>

128
00:07:16,020 --> 00:07:20,524
<i>Enfekte olup olmadıklarını görmek için</i>
<i>seyahat edenleri bir süre izole etmek,</i>

129
00:07:20,608 --> 00:07:24,236
<i>yani karantina işlemi, ilk olarak</i>
<i>veba döneminde geliştirildi.</i>

130
00:07:24,528 --> 00:07:27,490
<i>Ardından düşmanı ilk kez görmemize</i>
<i>olanak sağlayan</i>

131
00:07:27,573 --> 00:07:29,033
<i>mikroskobu geliştirdik.</i>

132
00:07:30,075 --> 00:07:32,077
<i>Sonra antibiyotikleri geliştirdik.</i>

133
00:07:32,161 --> 00:07:36,582
<i>Bunlar bakteriyle yayılan bu hastalıkların</i>
<i>daha az ölümcül olmasını sağladı.</i>

134
00:07:36,749 --> 00:07:40,669
<i>Çiçek virüsü de bizi bazı virüslere karşı</i>
<i>savunan aşıların ilkinin</i>

135
00:07:40,794 --> 00:07:43,214
<i>geliştirilmesine yol açtı.</i>

136
00:07:44,340 --> 00:07:49,136
Aşı şöyle çalışır: Virüsten alınan
proteinler bize enjekte edilir

137
00:07:49,261 --> 00:07:51,347
ve kendi antikorlarımızı yaratırız.

138
00:07:51,430 --> 00:07:54,350
Bunlar proteinlere yapışan
ufak moleküllerdir,

139
00:07:54,433 --> 00:07:56,352
virüsü etkisiz hâle getirir

140
00:07:56,435 --> 00:07:59,104
ve vücuttan atılmasını sağlar.

141
00:07:59,188 --> 00:08:03,359
Böylece gerçek virüs bize bulaştığında
çabucak bağışıklık tepkisi veririz,

142
00:08:03,442 --> 00:08:06,362
bu antikorları yollar
ve virüsten kurtuluruz.

143
00:08:06,946 --> 00:08:09,573
<i>Nüfus içinde yeterli sayıda insan</i>
<i>aşı olursa</i>

144
00:08:09,657 --> 00:08:12,576
<i>hastalığın yayılması</i>
<i>neredeyse imkânsızdır.</i>

145
00:08:13,077 --> 00:08:16,830
<i>1980'de çiçeğin kökünün kazındığı</i>
<i>açıklandı.</i>

146
00:08:17,122 --> 00:08:20,626
<i>Bu hastalıklar eskiden olduğu kadar çok</i>
<i>cana mâl olmuyorlar.</i>

147
00:08:21,210 --> 00:08:24,171
<i>Antiretroviral ilaçlar HIV gibi virüslerin</i>

148
00:08:24,255 --> 00:08:27,007
<i>daha az ölümcül ve bulaşıcı</i>
<i>olmasını sağladı.</i>

149
00:08:27,591 --> 00:08:31,845
<i>İnternet de hastalıkları daha erken tespit</i>
<i>ve kontrol etmemizi sağlıyor.</i>

150
00:08:32,304 --> 00:08:37,059
<i>Bu yüzden araştırmalara göre günümüzde</i>
<i>daha az insana bulaşıcı hastalık geçiyor.</i>

151
00:08:37,685 --> 00:08:41,355
<i>Ancak aynı zamanda salgın sayısı artıyor</i>

152
00:08:41,438 --> 00:08:45,317
<i>ve bu çoğunlukla, ortaya çıkan</i>
<i>zoonotik virüslerden kaynaklanıyor.</i>

153
00:08:45,526 --> 00:08:50,531
Yaban hayatındaki bilinmeyen
tahmini 1,6 milyon virüsten

154
00:08:50,656 --> 00:08:53,826
şu an 3000 kadarını biliyoruz.

155
00:08:53,909 --> 00:08:56,579
Toplam sayının yüzde 0,1'inden az.

156
00:08:56,912 --> 00:09:01,041
<i>Yani geleceğin salgını</i>
<i>hazırlıklı olmadığımız bir virüs olabilir.</i>

157
00:09:01,125 --> 00:09:03,836
Bazı çok ölümcülleri biliyoruz
ama daha ölümcül,

158
00:09:03,919 --> 00:09:08,215
bulaşması daha kolay, tedavisi için
ilacımızın ya da aşımızın bulunmadığı

159
00:09:08,299 --> 00:09:10,718
başka virüsler olduğunu tahmin ediyoruz.

160
00:09:11,260 --> 00:09:13,304
<i>Buna X Hastalığı diyoruz.</i>

161
00:09:13,887 --> 00:09:18,309
<i>Daha önce bunları yaşadığımız için</i>
<i>hazırlıksız olduğumuzu biliyoruz.</i>

162
00:09:23,731 --> 00:09:25,941
<i>Burası Lianghua, Çin'deki bir pazar.</i>

163
00:09:27,985 --> 00:09:31,864
<i>Batı'daki, hayvanların ölü olarak ulaştığı</i>
<i>çoğu pazarın aksine</i>

164
00:09:31,947 --> 00:09:34,617
<i>bu pazarda çok taze etler satılıyor.</i>

165
00:09:35,242 --> 00:09:36,869
<i>Hayvan yerinde öldürülüyor.</i>

166
00:09:37,119 --> 00:09:39,580
<i>Burayı X Hastalığı fabrikası yapan da bu.</i>

167
00:09:40,205 --> 00:09:43,292
<i>Birçok farklı hayvan türü</i>
<i>üst üste yığılıyor,</i>

168
00:09:43,375 --> 00:09:46,962
<i>insandan insana geçmeden önce</i>
<i>kanları ve etleri karışıyor.</i>

169
00:09:47,880 --> 00:09:50,883
<i>Bu arada virüsleri karışıyor</i>
<i>ve mutasyona uğruyor,</i>

170
00:09:50,966 --> 00:09:53,719
<i>ve virüslerin insanlara geçme ihtimali</i>
<i>artıyor.</i>

171
00:09:55,179 --> 00:09:59,141
<i>2002'de Güney Çin'deki bu pazarda da</i>
<i>muhtemelen böyle oldu.</i>

172
00:09:59,808 --> 00:10:03,520
<i>O zamanlar Çin'deki pazarlarda</i>
<i>yılan, misk kedisi ve yarasa gibi</i>

173
00:10:03,604 --> 00:10:05,189
<i>vahşi hayvanlar satılırdı</i>

174
00:10:05,731 --> 00:10:07,691
<i>ve onlara talep oldukça fazlaydı.</i>

175
00:10:08,317 --> 00:10:10,569
<i>16 Kasım'da Foshan, Çin'deki bir adam</i>

176
00:10:10,653 --> 00:10:14,531
<i>tavuk, kedi ve yılan yemeği</i>
<i>yaptıktan sonra hastalandı.</i>

177
00:10:14,615 --> 00:10:16,075
<i>Zatürre belirtisi yaşıyordu.</i>

178
00:10:16,367 --> 00:10:18,535
<i>Ateş, öksürük ve solunum güçlüğü.</i>

179
00:10:18,994 --> 00:10:21,080
<i>Zatürre tedavileri işe yaramayınca</i>

180
00:10:21,163 --> 00:10:24,625
<i>Çinli yetkililer bunu "atipik zatürre"</i>
<i>olarak nitelendirdi.</i>

181
00:10:25,042 --> 00:10:26,669
<i>Ardından yayılmaya başladı.</i>

182
00:10:26,960 --> 00:10:28,379
<i>İnsanlar ölmeye başladı.</i>

183
00:10:28,879 --> 00:10:33,717
Çin'deki hastanelerde
solunum yolu<i> </i>enfeksiyonu vakaları

184
00:10:33,801 --> 00:10:35,177
bildirildi.

185
00:10:35,260 --> 00:10:38,597
Ama biz buna alışığız. Asya'da birçok kez,
gribe yol açan

186
00:10:38,681 --> 00:10:41,767
grip virüsü türleri görüldü.

187
00:10:42,267 --> 00:10:45,354
Bu virüsleri hep fark ettik
ve hep bir endişe vardı

188
00:10:45,437 --> 00:10:48,649
ama bizim için korkutucu değildi.

189
00:10:48,732 --> 00:10:52,820
Ama HKM ve Dünya Sağlık Örgütü gibi
kurumlardaki insanlar

190
00:10:52,903 --> 00:10:55,030
bu hastalık söylentilerini fark etti

191
00:10:55,114 --> 00:11:00,327
ve Çin hükûmetine neler olduğunu sordu.

192
00:11:00,411 --> 00:11:04,498
Dünyanın bunu öğrenmesiyse
bu kasabaların birinden

193
00:11:04,581 --> 00:11:08,502
Hong Kong'a giden bir kişi sayesinde oldu.

194
00:11:14,591 --> 00:11:17,886
Hong Kong bunun gerçekleşmesi için
epey kötü bir yerdi.

195
00:11:18,387 --> 00:11:22,433
<i>Zira 2003'te Hong Kong'un nüfusu</i>
<i>yaklaşık yedi milyondu.</i>

196
00:11:22,891 --> 00:11:26,145
<i>Her yıl 16 milyondan</i>
<i>fazla ziyaretçisi vardı</i>

197
00:11:26,270 --> 00:11:30,399
<i>ve her gün iniş ve kalkış yapan</i>
<i>500'den fazla uluslararası uçuş vardı.</i>

198
00:11:30,733 --> 00:11:33,318
<i>21 Şubat'ta bir adam geldi.</i>

199
00:11:33,402 --> 00:11:34,820
<i>Zaten hastaydı.</i>

200
00:11:36,363 --> 00:11:40,492
<i>Metropole Otel'e giriş yaptırdı</i>
<i>ve dokuzuncu kattaki odasına gitti.</i>

201
00:11:40,576 --> 00:11:45,748
<i>Orada kustu, öksürdü,</i>
<i>asansöre ve koridora damlacıklar saçtı.</i>

202
00:11:46,081 --> 00:11:49,084
<i>Böylece dünyaya hastalığı yayan 16 kişiye</i>

203
00:11:49,168 --> 00:11:51,211
<i>hastalığı bulaştırmış oldu.</i>

204
00:11:51,628 --> 00:11:54,173
<i>Bu odadaki adam ertesi gün uçağa bindi,</i>

205
00:11:54,256 --> 00:11:58,343
<i>Hanoi, Vietnam'a gitti ve hastalığı</i>
<i>doktor ve hemşirelere bulaştırdığı</i>

206
00:11:58,510 --> 00:12:00,637
<i>hastaneye yattı.</i>

207
00:12:01,096 --> 00:12:03,932
<i>Doktorlardan teki</i>
<i>bu hastalığı Bangkok'a taşıdı.</i>

208
00:12:04,892 --> 00:12:08,729
<i>İşte o zaman Dünya Sağlık Örgütü</i>
<i>uluslararası acil durum ilan etti</i>

209
00:12:08,854 --> 00:12:11,273
<i>ve resmen hastalığın adını koydu.</i>

210
00:12:11,565 --> 00:12:13,776
Şiddetli akut solunum yolu sendromu.

211
00:12:13,859 --> 00:12:15,277
Veya kısaca SARS.

212
00:12:15,444 --> 00:12:18,238
<i>Bilim insanları birkaç gün sonra</i>
<i>sebebini buldu:</i>

213
00:12:18,322 --> 00:12:20,532
<i>Daha önce görmedikleri bir virüstü.</i>

214
00:12:21,700 --> 00:12:23,452
<i>Otelde bu odada kalan kadın</i>

215
00:12:23,535 --> 00:12:25,746
<i>Toronto'ya evine döndü ve öldü.</i>

216
00:12:25,829 --> 00:12:27,998
<i>Oğlu hastaneye yattı.</i>

217
00:12:28,081 --> 00:12:29,875
Oradaydım, çocuklarım oradaydı

218
00:12:29,958 --> 00:12:33,670
ve haberleri izliyordum. Bir anda
hastanem Mount Sinai'nin resmi

219
00:12:34,087 --> 00:12:37,466
tüm haberlerde belirmeye başladı.

220
00:12:37,633 --> 00:12:42,137
İlk kez bu an,
bunun bir sorun olacağı anlaşıldı.

221
00:12:42,221 --> 00:12:47,935
Bir hafta sonra
hastanedeki birçok personelin de

222
00:12:48,018 --> 00:12:52,105
SARS hastalığını kaptığını

223
00:12:52,272 --> 00:12:53,649
tespit ettik.

224
00:12:53,732 --> 00:12:56,777
Salı günü kim görevli olacaktı?
Biri görevli olmalıydı.

225
00:12:56,860 --> 00:12:58,987
İşleri neydi? Kim onların yerini alacaktı?

226
00:12:59,071 --> 00:13:02,783
Bazen bölümde
tek bir asistan hekimi kaybetmek

227
00:13:02,866 --> 00:13:04,576
tüm bölümde kaosa yol açar.

228
00:13:04,660 --> 00:13:07,955
Eve geldiğimde iyiydim
ama gece yarısı uyandım.

229
00:13:08,038 --> 00:13:10,457
Ateşim vardı, iyi hissetmiyordum.

230
00:13:10,582 --> 00:13:12,668
O zaman hastalandığımı anladım.

231
00:13:12,751 --> 00:13:16,964
<i>Mart sonuna gelindiğinde Toronto'da</i>
<i>47 hastane görevlisi hastalanmıştı</i>

232
00:13:17,047 --> 00:13:19,633
<i>ve Allison dâhil yüzlercesi</i>
<i>karantinadaydı.</i>

233
00:13:20,050 --> 00:13:22,719
<i>Bu SARS'ın en korkutucu yanlarından</i>
<i>biriydi.</i>

234
00:13:22,803 --> 00:13:25,973
<i>Hastalığın ilk belirtileri kurnaz</i>
<i>ve tespiti güçtü.</i>

235
00:13:26,056 --> 00:13:28,433
<i>Gelişmiş hastanelerde bile</i>
<i>salgına yol açıyordu.</i>

236
00:13:29,059 --> 00:13:31,603
<i>Hong Kong'taysa bir kâbus gerçekleşiyordu.</i>

237
00:13:31,687 --> 00:13:34,189
<i>SARS hiç olmadığı kadar hızlı yayılıyordu.</i>

238
00:13:34,606 --> 00:13:37,484
<i>SARS hastası bir adam</i>
<i>bu sitedeki bir dairedeydi.</i>

239
00:13:37,860 --> 00:13:41,822
<i>İshaldi ve tuvaletini kullanınca</i>
<i>SARS virüsü borular yoluyla</i>

240
00:13:41,905 --> 00:13:47,327
<i>alt kata taşındı. Oradaki fan virüsü</i>
<i>binanın havalandırma sistemine</i>

241
00:13:47,786 --> 00:13:49,621
<i>ve yukarıdaki dairelere üfledi.</i>

242
00:13:49,955 --> 00:13:52,749
<i>Ardından rüzgâr</i>
<i>virüsü yakındaki binalara taşıdı</i>

243
00:13:52,833 --> 00:13:55,252
<i>ve virüsün kontrol edilmesini güçleştirdi.</i>

244
00:13:55,335 --> 00:13:57,129
<i>Bu kâbus gibi bir senaryoydu.</i>

245
00:13:57,212 --> 00:14:00,799
Bulaştığı bilinen bir kişiyle
fiziksel temasınız yok.

246
00:14:00,883 --> 00:14:03,760
Enfeksiyonun bulaştığı kaynağı
bilmediğimiz için

247
00:14:03,844 --> 00:14:06,096
izini sürmek çok daha zor.

248
00:14:06,638 --> 00:14:12,519
<i>Toplamda bu sitedeki 329 kişiye bulaştı</i>
<i>ve yüzlercesi karantinaya alındı.</i>

249
00:14:13,896 --> 00:14:15,522
<i>Dünya panik hâlindeydi.</i>

250
00:14:16,565 --> 00:14:20,986
<i>Kedi ve köpeklerin SARS taşıyabileceği</i>
<i>korkusu bazı Beijing sakinlerinin</i>

251
00:14:21,069 --> 00:14:23,280
<i>hayvanlarını terk etmesine yol açtı.</i>

252
00:14:23,363 --> 00:14:26,366
<i>SARS'ın belirtilerinden biri olan</i>
<i>yüksek ateş için</i>

253
00:14:26,450 --> 00:14:29,453
<i>taksicilere özel</i>
<i>test noktaları oluşturuldu.</i>

254
00:14:29,578 --> 00:14:31,580
Bu kısmen yetkililerin söylediğine

255
00:14:31,663 --> 00:14:34,458
halk olarak ne kadar inandığımızla
alakalı.

256
00:14:34,541 --> 00:14:39,630
"Bunun bir terörist tarafından insanlara
bulaştırılmış olması

257
00:14:39,713 --> 00:14:42,799
mümkün değil" diyebiliyor musunuz?

258
00:14:42,883 --> 00:14:46,261
2003 Martında hiçbir şeyi
ihtimal dışı bırakamayız.

259
00:14:46,345 --> 00:14:50,557
<i>Hong Kong'da 1755 kişiye hastalık bulaştı</i>
<i>ve 300 kişi öldü.</i>

260
00:14:50,682 --> 00:14:54,519
<i>Toronto'da 251 kişiye hastalık bulaştı</i>
<i>ve 41 kişi öldü.</i>

261
00:14:54,770 --> 00:14:57,606
<i>En az 26 farklı ülkede vakalar görüldü.</i>

262
00:14:58,023 --> 00:14:59,983
<i>SARS nihayetindeki 774 kişiyi, </i>

263
00:15:00,067 --> 00:15:03,278
<i>yani hastalık kapanların</i>
<i>yaklaşık yüzde 10'unu öldürdü.</i>

264
00:15:03,362 --> 00:15:06,615
<i>Ancak SARS</i>
<i>ardından beklenmedik bir şey yaptı.</i>

265
00:15:06,865 --> 00:15:10,077
SARS'ın ilginç yanı
bir süre sonra kaybolup gitmesiydi.

266
00:15:10,160 --> 00:15:12,579
SARS çok çetin bir virüs değildi.

267
00:15:12,663 --> 00:15:15,874
Başladığında bunu bilmiyorduk
ama sonu böyle oldu.

268
00:15:15,958 --> 00:15:18,710
Ama bence bu bir başarı hikâyesi değildi.

269
00:15:18,794 --> 00:15:20,170
Şansımız yaver gitti.

270
00:15:20,671 --> 00:15:22,673
<i>Zira birçok hata yapıldı.</i>

271
00:15:22,798 --> 00:15:27,719
<i>Çinli yetkililer ancak 18 kişi öldükten</i>
<i>ve yüzlerce kişi hastalandıktan sonra</i>

272
00:15:27,803 --> 00:15:29,972
<i>bir salgının varlığını kabul etti.</i>

273
00:15:30,222 --> 00:15:32,849
<i>İşimizin hatalı yanlarını,</i>
<i>zayıf noktalarını</i>

274
00:15:32,933 --> 00:15:35,227
<i>düzeltmeye, geliştirmeye çalışacağız.</i>

275
00:15:35,310 --> 00:15:38,855
<i>SARS salgınından sonra Dünya Sağlık Örgütü</i>
<i>196 ülkeyi topladı</i>

276
00:15:38,939 --> 00:15:43,026
<i>ve bu ülkeler salgınlar da dâhil</i>
<i>halk sağlığı olaylarını tespit,</i>

277
00:15:43,110 --> 00:15:48,240
<i>değerlendirme, bilgilendirme ve rapor etme</i>
<i>konusunda imkânlarını geliştireceğine</i>

278
00:15:48,699 --> 00:15:49,866
<i>söz verdi.</i>

279
00:15:50,283 --> 00:15:54,913
<i>2014 yılında bu ülkelerin sadece üçte biri</i>
<i>buna uydu.</i>

280
00:15:55,789 --> 00:16:01,628
Salgınla ilgili büyük sorun,
ne zaman çıkacağını bilmememiz.

281
00:16:01,712 --> 00:16:04,381
Bu yüzden işi kolayca
başka güne erteliyoruz.

282
00:16:04,464 --> 00:16:08,385
Siyasi iradenin şunu söylemesi için
olağanüstü bir eylem gerekiyor:

283
00:16:08,468 --> 00:16:11,221
"Evet, durum şu an fena gözükmüyor

284
00:16:11,304 --> 00:16:13,932
ama kamu sağlığına
yine de kaynak ayıracağız

285
00:16:14,016 --> 00:16:16,893
çünkü bir gün kötü bir şey olacağını
biliyoruz."

286
00:16:16,977 --> 00:16:18,687
<i>SARS bize günümüz dünyasında </i>

287
00:16:18,770 --> 00:16:22,649
<i>bir virüsün ne kadar uzağa</i>
<i>ve ne kadar hızlı yayıldığını gösterdi.</i>

288
00:16:22,733 --> 00:16:25,235
SARS haftalar içinde dünyaya yayıldı.

289
00:16:25,402 --> 00:16:29,031
Bir sonraki salgının günler içinde
dünyaya yayılması muhtemel.

290
00:16:29,114 --> 00:16:31,491
Bu, yetişebileceğimizden çok daha hızlı.

291
00:16:31,908 --> 00:16:34,828
<i>Yani geleceğin salgınını</i>
<i>durdurmak istiyorsak</i>

292
00:16:34,911 --> 00:16:37,247
<i>onu kaynağında yakalamalıyız.</i>

293
00:16:41,043 --> 00:16:45,297
<i>SARS bir yabani hayvanda sessizce yaşayan</i>
<i>bir virüs olarak başladı.</i>

294
00:16:45,714 --> 00:16:49,509
<i>Uzmanlar kaynağın güney Çin'de yaşayan</i>
<i>yarasalar olduğu fikrinde.</i>

295
00:16:49,843 --> 00:16:53,221
<i>Salgından bu yana bilim insanları</i>
<i>bu mağaralara gelip</i>

296
00:16:53,305 --> 00:16:57,392
<i>yarasaları yakalıyor ve SARS'a benzer</i>
<i>virüsler için onları inceliyor.</i>

297
00:16:59,436 --> 00:17:00,854
<i>Birçok virüs buluyorlar.</i>

298
00:17:00,937 --> 00:17:04,191
<i>Bu da bir erken uyarı sistemi</i>
<i>oluşturmalarını sağlıyor.</i>

299
00:17:04,483 --> 00:17:08,361
Virüs bulunca alarm veriyoruz,
Çin devleti devreye giriyor

300
00:17:08,487 --> 00:17:12,199
ve buradaki nüfusun
virüslere maruz kalışını azaltıyor.

301
00:17:12,324 --> 00:17:15,744
<i>Bu virüslerin bulunduğu tek yer Çin değil.</i>

302
00:17:15,869 --> 00:17:19,790
<i>Bu harita yeni bir virüsün çıkması</i>
<i>en olası yerleri gösteriyor.</i>

303
00:17:20,207 --> 00:17:25,712
Hastalığın çıkacağı bölgeler
yeni bir maden arazisinin yapıldığı

304
00:17:25,796 --> 00:17:31,093
bir tropik ormandaki yolun sonu gibi
yerler olacaktır. İnsanlar taşınmıştır.

305
00:17:31,176 --> 00:17:34,096
Gıda tedariği olmadığından yaban hayatında
avlanacaklardır.

306
00:17:34,179 --> 00:17:37,390
Veya güneydoğu Asya'da
genişleyen ve büyüyen,

307
00:17:37,474 --> 00:17:42,854
yakınlardaki yarasalar yoluyla
domuzlara virüsün bulaştığı bir çiftlik.

308
00:17:43,230 --> 00:17:48,026
<i>Bu, gelecekteki salgınlara karşı kendimizi</i>
<i>korumak için devrim niteliğinde bir yol</i>

309
00:17:48,318 --> 00:17:50,779
<i>ama her yeni hastalığı yakalayamaz.</i>

310
00:17:50,862 --> 00:17:53,740
<i>Bunun için aşılarımızı</i>
<i>geliştirmemiz gerekiyor.</i>

311
00:17:54,324 --> 00:17:57,702
Daha önce görmediğimiz
bir hastalık çıkarsa

312
00:17:57,786 --> 00:18:02,707
o hastalığa karşı bir aşı geliştirmek
genelde dört ila beş yıl sürer.

313
00:18:02,791 --> 00:18:06,586
Yeni teknolojiler bu süreyi azaltabilir.

314
00:18:06,920 --> 00:18:10,048
<i>Bu sebeple CEPI adlı bir örgüt kuruldu.</i>

315
00:18:10,173 --> 00:18:13,009
<i>X Hastalığı için bir aşı geliştiriyorlar.</i>

316
00:18:13,218 --> 00:18:16,847
<i>Geleneksel aşılar bir virüsten alınan</i>
<i>proteini enjekte eder</i>

317
00:18:16,930 --> 00:18:20,600
<i>ve bu proteinleri üretmek</i>
<i>uzun ve masraflı bir süreçtir.</i>

318
00:18:20,684 --> 00:18:23,228
<i>Ancak bu yeni aşı protein kullanmıyor.</i>

319
00:18:23,436 --> 00:18:28,733
<i>Vücuda bu proteinleri üretmesini söyleyen</i>
<i>genetik bir malzeme enjekte ediyor.</i>

320
00:18:28,817 --> 00:18:30,986
<i>Vücudumuz üretici oluyor,</i>

321
00:18:31,111 --> 00:18:35,115
<i>bu proteinleri ve ardından onlar için</i>
<i>antikorları oluşturuyor.</i>

322
00:18:35,323 --> 00:18:38,994
<i>Bilim insanları vücuda</i>
<i>neredeyse her virüsün protein molekülünü </i>

323
00:18:39,077 --> 00:18:42,038
<i>ürettirecek genetik malzemeyi</i>
<i>özelleştirebilir.</i>

324
00:18:42,122 --> 00:18:44,916
<i>Bunu vücuda iletmenin yolunu bulduklarında</i>

325
00:18:45,000 --> 00:18:51,256
<i>bir aşıyı geliştirme süresi</i>
<i>yıllardan sadece 16 haftaya düşebilir.</i>

326
00:18:52,299 --> 00:18:57,262
<i>Bu arada bilim insanları bize ömür boyu</i>
<i>olası her gribe karşı </i>

327
00:18:57,345 --> 00:19:00,223
<i>bağışıklık kazandıracak</i>
<i>evrensel bir grip aşısı</i>

328
00:19:00,307 --> 00:19:02,309
<i>geliştirmeye çalışıyorlar.</i>

329
00:19:02,475 --> 00:19:05,770
Evrensel olarak adlandırılan
bu grip aşılarının hiçbiri

330
00:19:05,854 --> 00:19:09,149
henüz insanlar üstünde
kullanılabilecek bir noktada değil

331
00:19:09,232 --> 00:19:12,444
ama Amerikan federal hükûmeti
ve Avrupa'daki hükûmetler

332
00:19:12,527 --> 00:19:15,780
araştırmaları eskiden olmadığı şekilde
destekliyor

333
00:19:16,281 --> 00:19:20,660
çünkü gribin ebedi ve çok ciddi bir tehdit
olduğunu

334
00:19:20,744 --> 00:19:23,663
gerçekten anlamış durumdalar.

335
00:19:24,164 --> 00:19:28,960
<i>İşin aslı, insan teknolojileri</i>
<i>geleceğin salgınını kaçınılmaz yaptı.</i>

336
00:19:29,336 --> 00:19:33,924
<i>Ormansızlaşma daha çok yaban hayvanının</i>
<i>daha çok insanla temasına yol açıyor.</i>

337
00:19:34,382 --> 00:19:38,261
<i>Fabrika tarımcılığı da</i>
<i>hayvanları daha da yakınlaştırıyor,</i>

338
00:19:38,345 --> 00:19:42,682
<i>virüslerin bize bulaşacak şekilde</i>
<i>bir olması için daha çok imkân sunuyor.</i>

339
00:19:43,016 --> 00:19:45,810
<i>Ayrıca yayılmaları için</i>
<i>daha çok yol sağlıyoruz.</i>

340
00:19:45,894 --> 00:19:48,980
<i>Ancak insan teknolojisi daha önce</i>
<i>salgınları durdurdu</i>

341
00:19:49,064 --> 00:19:52,192
<i>ve gelecektekine karşı tek şansımız bu.</i>
<i>Bunu biliyoruz</i>

342
00:19:52,275 --> 00:19:55,904
<i>çünkü dünyada hayat başladığından beri</i>
<i>bu yarışın içindeyiz.</i>

343
00:19:56,321 --> 00:20:00,075
Herhangi bir büyüklükte bir salgın çıkınca
hep geçmişe bakıp

344
00:20:00,158 --> 00:20:02,535
daha çok yatırım yapsaydık diyoruz.

345
00:20:06,206 --> 00:20:09,125
Yapılması gerekenlerin çok gerisindeyiz.

346
00:20:37,237 --> 00:20:39,239
Alt yazı çevirmeni: Mustafa Üneşi