1
00:00:08,217 --> 00:00:12,430
JEROZOLIMA
11 KWIETNIA 1961 R.
2
00:00:20,021 --> 00:00:25,109
PROCES NAZISTY ADOLFA EICHMANNA
3
00:00:28,613 --> 00:00:31,699
Gdy skazano Adolfa Eichmanna
za udział w Holocauście,
4
00:00:31,783 --> 00:00:36,120
zgodnie z uzasadnieniem wyroku sądu
Eichmann był praktycznie rzecz biorąc
5
00:00:36,746 --> 00:00:37,580
piratem.
6
00:00:37,830 --> 00:00:43,336
Adwokat zwracał uwagę
na piractwo i handel niewolnikami.
7
00:00:44,670 --> 00:00:48,257
Prokurator generalny uważa,
że w przypadku Eichmanna
8
00:00:48,341 --> 00:00:50,593
powinno to stanowić zasadę przewodnią.
9
00:00:51,469 --> 00:00:54,680
Zasadę, że wrogów ludzkości można pojmać
10
00:00:54,764 --> 00:00:57,350
i osądzić wszędzie
bez względu na narodowość
11
00:00:57,433 --> 00:00:59,644
wpisano do konwencji o piractwie.
12
00:01:00,311 --> 00:01:03,523
Pozwoliło to schwytać
Adolfa Eichmanna w Argentynie
13
00:01:03,606 --> 00:01:06,442
i osądzić w Izraelu
za jego zbrodnie w Europie.
14
00:01:06,526 --> 00:01:10,029
Wrogów ludzkości należy skazać,
15
00:01:10,113 --> 00:01:12,448
aby nikogo więcej nie skrzywdzili.
16
00:01:13,116 --> 00:01:16,661
Powieszono go 31 maja 1962 roku.
17
00:01:20,665 --> 00:01:23,709
Dzisiaj nie uważamy piratów
za wrogów ludzkości.
18
00:01:25,378 --> 00:01:28,673
To kiczowaci złoczyńcy,
jak Kapitan Hook czy Piotruś Pan,
19
00:01:30,466 --> 00:01:33,845
rock'n'rollowcy jak Jack Sparrow
z Piratów z Karaibów
20
00:01:35,012 --> 00:01:38,182
lub smakosze rumu
reklamowani przez Captain Morgan.
21
00:01:38,266 --> 00:01:40,226
- Kapitanie?
- Kapitanie!
22
00:01:41,060 --> 00:01:44,313
Dlaczego więc piraci
byli kiedyś wrogami ludzkości?
23
00:01:45,731 --> 00:01:48,025
I czemu tak ich nie zapamiętaliśmy?
24
00:01:50,444 --> 00:01:51,863
Zniszczmy piratów...
25
00:01:51,946 --> 00:01:54,323
NETFLIX — ORYGINALNY SERIAL DOKUMENTALNY
26
00:01:54,407 --> 00:01:56,909
...siejących w świecie bezprawie.
27
00:01:56,993 --> 00:01:59,662
Piraci wykorzystali
kwitnący w Ameryce handel.
28
00:01:59,912 --> 00:02:04,041
Rum to główne pożywienie piratów,
którzy niegdyś terroryzowali Karaiby.
29
00:02:04,125 --> 00:02:07,128
Niektórzy bezrobotni rybacy
zajęli się piractwem,
30
00:02:07,211 --> 00:02:09,630
czasem uciekając się do zabijania.
31
00:02:09,922 --> 00:02:11,716
Ich biznes wciąż rośnie
32
00:02:11,799 --> 00:02:14,302
i jest wart około 50 milionów funtów.
33
00:02:14,385 --> 00:02:17,722
Cały świat musi wspólnie
zwalczyć plagę piractwa.
34
00:02:17,805 --> 00:02:21,017
Miliony ludzi na świecie
uwielbiają filmy o piratach.
35
00:02:21,726 --> 00:02:25,813
Nikt nie wie, kiedy piraci zaatakują.
36
00:02:25,897 --> 00:02:27,607
PIRACI
37
00:02:33,988 --> 00:02:35,239
DNI PIRACTWA
38
00:02:35,364 --> 00:02:41,996
Pirat to ktoś, kto pływa po morzu
w poszukiwaniu skarbów.
39
00:02:42,079 --> 00:02:44,624
Niektórzy mają opaski na oczach.
40
00:02:44,790 --> 00:02:47,710
Inni mają drewniane nogi albo miecze.
41
00:02:48,044 --> 00:02:50,588
Jedni są dobrzy, a inni źli.
42
00:02:50,671 --> 00:02:54,967
Zły pirat zabiera innym,
43
00:02:55,051 --> 00:02:58,054
a dobry pirat chroni rzeczy.
44
00:02:58,554 --> 00:03:02,808
Piraci lubią zbierać łupy, czyli skarby.
45
00:03:02,892 --> 00:03:08,856
Czasem mężczyźni potrzebują pomocy,
więc biorą do pomocy piratki.
46
00:03:12,777 --> 00:03:15,363
Przyciąga nas wizerunek ludzi...
47
00:03:15,446 --> 00:03:16,280
HISTORYK
48
00:03:16,364 --> 00:03:17,907
...działających poza prawem.
49
00:03:17,990 --> 00:03:20,201
To jest moim zdaniem powód
50
00:03:20,284 --> 00:03:24,789
ciągłego idealizowania pirackiego życia.
51
00:03:24,914 --> 00:03:28,334
Szkoda tylko, że to nieprawda.
52
00:03:32,797 --> 00:03:36,467
Królowa Elżbieta I pasuje
na rycerza Francisa Drake’a w 1581 r.
53
00:03:36,550 --> 00:03:40,721
za opłynięcie globu
i zdobycie skarbów z piractwa.
54
00:03:41,722 --> 00:03:45,101
I znów ona z Walterem Raleighem,
innym pirackim rycerzem,
55
00:03:45,226 --> 00:03:49,397
który założył kolonię i nazwał ją Virginia
na cześć swojej królowej.
56
00:03:49,981 --> 00:03:52,483
W jakim celu? Jako piracką bazę.
57
00:03:53,359 --> 00:03:56,320
Elżbieta miała nawet przydomek
„piracka królowa”.
58
00:03:56,404 --> 00:03:59,490
Otaczała piratów czcią
i nazywała „wilkami morskimi”
59
00:03:59,573 --> 00:04:02,326
za poszerzanie imperium
i osłabianie wrogów
60
00:04:02,952 --> 00:04:04,620
przez grabienie ich statków.
61
00:04:05,788 --> 00:04:08,874
Państwa europejskie
były w stanie wiecznej wojny.
62
00:04:10,084 --> 00:04:12,461
Ich imperia rosły i zmieniały granice.
63
00:04:13,796 --> 00:04:17,383
Wszystkie zatrudniały piratów,
by kradli i łupili ich wrogów.
64
00:04:18,384 --> 00:04:22,305
W Europie, gdy na morzu trwała grabież,
65
00:04:22,388 --> 00:04:24,849
jednym ze sposób zalegalizowania piractwa
66
00:04:24,932 --> 00:04:27,852
było pisanie listów kaperskich.
67
00:04:28,144 --> 00:04:29,979
Piraci cenili sobie te listy.
68
00:04:30,521 --> 00:04:34,025
Dzięki nim mogli rabować statki
z błogosławieństwem państwa.
69
00:04:34,150 --> 00:04:36,861
Po morzu nigdy nie pływało więcej statków.
70
00:04:37,069 --> 00:04:39,363
To były początki globalnej gospodarki.
71
00:04:39,864 --> 00:04:44,577
Opierała się na transporcie morskim,
co przyczyniło się do konfliktów.
72
00:04:44,994 --> 00:04:49,332
Europejskie potęgi walczyły
o większy udział w światowym handlu,
73
00:04:49,498 --> 00:04:53,127
domagając się towarów
takich jak przyprawy z Indonezji,
74
00:04:53,210 --> 00:04:56,172
bawełna z Indii, cukier z Karaibów
75
00:04:56,255 --> 00:04:59,091
czy niewolnicy z Afryki.
76
00:05:00,009 --> 00:05:03,554
Dno oceanów jest dziś pełne
statków z tej epoki.
77
00:05:04,096 --> 00:05:09,602
W 1996 roku przy Karolinie Północnej
znaleziono wyjątkowo cenny wrak.
78
00:05:09,727 --> 00:05:12,480
Reporterzy śledzili
jego wydobycie przez lata.
79
00:05:12,605 --> 00:05:15,691
Okręt Queen Anne’s Revenge
pod banderą Czarnobrodego
80
00:05:15,775 --> 00:05:18,861
został wyciągnięty z dna
w pobliżu naszego wybrzeża.
81
00:05:19,111 --> 00:05:21,906
Statek zatonął
w pobliżu Karoliny Północnej.
82
00:05:21,989 --> 00:05:24,700
Beaufort był znany jako Czarnobrody,
83
00:05:24,784 --> 00:05:27,411
a wrak jego okrętu leży tuż za nami.
84
00:05:27,745 --> 00:05:31,290
Nie wspomniano jednak,
że na okręcie „La Concorde”
85
00:05:31,374 --> 00:05:33,000
transportowano niewolników.
86
00:05:33,417 --> 00:05:35,920
Kiedy Czarnobrody zdobył go w 1717 roku,
87
00:05:36,003 --> 00:05:39,632
na pokładzie znajdowało się
455 niewolników z Afryki.
88
00:05:40,257 --> 00:05:44,720
Niemal wszystkich sprzedano,
a Czarnobrody kontynuował swoje grabieże.
89
00:05:45,096 --> 00:05:47,932
Nie mówiono,
że transportowano nim niewolników.
90
00:05:48,015 --> 00:05:48,849
ANTROPOLOG
91
00:05:49,266 --> 00:05:53,687
Nie sposób zrozumieć ówczesnego handlu
bez zrozumienia handlu niewolnikami.
92
00:05:53,854 --> 00:05:55,064
Za pracą niewolników
93
00:05:55,147 --> 00:05:58,776
kryły się niemal wszystkie towary
wysyłane przez Atlantyk.
94
00:05:58,901 --> 00:06:02,988
Ludzie powinni zweryfikować wiedzę
na temat handlu niewolnikami.
95
00:06:03,072 --> 00:06:06,325
W wielu przypadkach
każdy statek przewoził niewolników.
96
00:06:06,409 --> 00:06:09,578
Sami piraci też handlowali niewolnikami.
97
00:06:10,871 --> 00:06:15,584
Gdy piraci przejmowali statek
z niewolnikami na pokładzie,
98
00:06:15,876 --> 00:06:20,589
zwykle zabierali ich na wyspę,
na której mieli znajomości
99
00:06:20,965 --> 00:06:23,342
i sprzedawali ich lokalnym handlarzom.
100
00:06:23,759 --> 00:06:27,930
Stąd niewolnicy byli sprzedawani
na lokalnych rynkach i plantacjach,
101
00:06:28,013 --> 00:06:30,975
więc niektórzy piraci
też handlowali niewolnikami,
102
00:06:31,058 --> 00:06:33,477
mimo iż zwykle tak ich nie nazywamy.
103
00:06:33,978 --> 00:06:35,646
Pamiętacie Francisa Drake’a?
104
00:06:35,896 --> 00:06:37,690
Nim został piratem i rycerzem,
105
00:06:37,773 --> 00:06:40,401
był prekursorem
handlu niewolnikami w Anglii.
106
00:06:40,651 --> 00:06:43,195
Piratów interesował jak największy zysk.
107
00:06:43,279 --> 00:06:44,113
EKONOMISTA
108
00:06:44,363 --> 00:06:46,115
A robili to po to,
109
00:06:46,198 --> 00:06:50,536
by móc potem użyć tych zysków
do zdobycia statusu społecznego.
110
00:06:50,995 --> 00:06:53,873
Jak jeden
ze słynniejszych piratów w popkulturze.
111
00:06:54,081 --> 00:06:57,209
Wiele osób zna popularny rum
marki Captain Morgan,
112
00:06:57,293 --> 00:07:00,296
ale kapitan Morgan był nie tylko piratem.
113
00:07:00,379 --> 00:07:02,715
Handlował niewolnikami, miał plantację.
114
00:07:03,007 --> 00:07:06,385
Morgan dorobił się fortuny
jako najęty przez Anglię pirat.
115
00:07:06,802 --> 00:07:10,764
Powiększył swój majątek
zakładając plantacje na Jamajce.
116
00:07:10,848 --> 00:07:14,310
Posiadał ponad stu niewolników z Afryki.
117
00:07:14,393 --> 00:07:17,354
Podobną liczbę
posiadał amerykański prezydent
118
00:07:17,438 --> 00:07:19,023
Thomas Jefferson.
119
00:07:19,231 --> 00:07:22,193
Stał się ważną osobą na Jamajce,
120
00:07:22,359 --> 00:07:25,362
w wyniku czego
mianowano go wicegubernatorem
121
00:07:25,446 --> 00:07:28,324
i miał bliskie więzi
z wieloma arystokratami.
122
00:07:28,407 --> 00:07:31,619
W 1674 roku król Karol II
pasował go na rycerza.
123
00:07:32,161 --> 00:07:36,373
Jest on przykładem na to,
że piraci nie zawsze
124
00:07:36,916 --> 00:07:41,045
byli wyrzutkami i łobuzami
z marginesu społecznego.
125
00:07:41,128 --> 00:07:44,507
Tak naprawdę
chcieli być częścią społeczeństwa
126
00:07:45,049 --> 00:07:48,219
i dołączyć do elity.
127
00:07:49,136 --> 00:07:52,681
Szkot William Kidd
to kolejny zatrudniony przez Anglię pirat,
128
00:07:53,098 --> 00:07:55,643
który otrzymał swoją misję w 1696 r.
129
00:07:56,477 --> 00:07:59,021
Wręczono mu
oficjalne dokumenty, przepustkę...
130
00:07:59,104 --> 00:08:00,648
EKSPERT DS. PRZESTĘPCZOŚCI
131
00:08:00,731 --> 00:08:03,567
...oraz zlecenie od Anglii,
by pracował dla korony.
132
00:08:04,068 --> 00:08:07,530
Zadaniem kapitana Kidda
było ściganie piratów.
133
00:08:08,072 --> 00:08:11,575
Z Nowego Jorku popłynął
wzdłuż południa Afryki i Madagaskaru
134
00:08:11,659 --> 00:08:15,204
aż do Oceanu Indyjskiego,
gdzie piraci grabili statki
135
00:08:15,287 --> 00:08:17,706
Brytyjskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej.
136
00:08:18,791 --> 00:08:22,211
Kidd uznał jednak,
że zarobi więcej jako pirat
137
00:08:22,628 --> 00:08:25,631
i zaatakował okręt,
który miał mu przynieść fortunę.
138
00:08:27,049 --> 00:08:30,594
Okręt ten był zarejestrowany
na imperium Wielkich Mogołów,
139
00:08:30,678 --> 00:08:32,388
czyli dzisiejsze Indie,
140
00:08:32,555 --> 00:08:36,433
ówczesnego partnera handlowego
i potężnego sojusznika Anglików.
141
00:08:37,309 --> 00:08:41,939
Kidd ukradł ze statku
jedwab, bawełnę, cukier, opium i żelazo,
142
00:08:42,022 --> 00:08:44,942
które dziś byłyby warte
ponad 10 milionów dolarów.
143
00:08:45,025 --> 00:08:46,986
Całkiem nieźle jak na jeden skok.
144
00:08:47,319 --> 00:08:50,948
Wielcy Mogołowie
byli bardzo źli na Anglików,
145
00:08:51,031 --> 00:08:53,576
gdyż mieli już dość ich piratów.
146
00:08:53,659 --> 00:08:57,037
Chcieli zmian
i podjęcia konkretnych kroków
147
00:08:57,121 --> 00:08:58,622
w sprawie kapitana Kidda.
148
00:08:58,706 --> 00:09:01,709
Anglicy pojmali więc Kidda
w kolonii Massachusetts
149
00:09:02,668 --> 00:09:05,588
i wytoczyli proces o piractwo w Londynie.
150
00:09:06,171 --> 00:09:09,842
„...narastające problemy, zajścia
i szkody w świecie handlu....”
151
00:09:10,009 --> 00:09:13,304
Chcieli podkreślić,
że zbrodnia była bardzo poważna
152
00:09:13,387 --> 00:09:15,347
i każdy kraj postąpiłby podobnie,
153
00:09:15,431 --> 00:09:19,101
bo była to ohydna zbrodnia
przeciwko ludzkości.
154
00:09:19,393 --> 00:09:20,769
Uznano go winnym,
155
00:09:21,687 --> 00:09:23,606
a w 1701 roku sędzia skazał go
156
00:09:23,689 --> 00:09:26,442
na „powieszenie za szyję
aż wyzionie ducha”.
157
00:09:27,359 --> 00:09:28,902
Tak też się stało.
158
00:09:29,987 --> 00:09:33,032
Od tego czasu można zauważyć
wielką zmianę na morzu.
159
00:09:33,115 --> 00:09:34,742
Przed tą sprawą piraci
160
00:09:35,534 --> 00:09:39,288
nie byli w ten sposób potępiani.
Pozwalano im działać,
161
00:09:39,371 --> 00:09:41,498
ponieważ byli potrzebni innym.
162
00:09:41,582 --> 00:09:46,420
Hostis humani generis to po łacinie
„wrogowie całej ludzkości”.
163
00:09:46,837 --> 00:09:50,090
I tak właśnie rządy państw
164
00:09:50,174 --> 00:09:53,844
z początku XVIII wieku
nazywały piratów z Karaibów.
165
00:09:53,927 --> 00:09:56,639
To bezsporny obszar
prawa międzynarodowego.
166
00:09:56,722 --> 00:09:59,683
Żaden kraj
nie pozbawia drugiego kraju prawa
167
00:09:59,933 --> 00:10:03,520
do ścigania i karania piratów
schwytanych na pełnym morzu.
168
00:10:03,854 --> 00:10:06,982
Dlatego postać Williama Kidda
odegrała tak ważną rolę
169
00:10:07,066 --> 00:10:10,527
przy powstawaniu
zasady represji wszechświatowej.
170
00:10:10,611 --> 00:10:13,030
Zgodnie z nią kraj może sądzić daną osobę
171
00:10:13,113 --> 00:10:15,032
„bez względu na miejsce zbrodni,
172
00:10:15,115 --> 00:10:17,660
narodowość podejrzanego lub skazanego
173
00:10:17,785 --> 00:10:19,411
oraz narodowość ofiary”.
174
00:10:19,662 --> 00:10:23,582
Przez stulecia zasada dotyczyła
tylko pierwszych wrogów ludzkości:
175
00:10:23,666 --> 00:10:24,500
piratów.
176
00:10:25,042 --> 00:10:27,961
To dlatego zastosowano
prawo do walki z piractwem,
177
00:10:28,045 --> 00:10:31,215
by schwytać, osądzić
i skazać Adolfa Eichmanna.
178
00:10:31,382 --> 00:10:36,303
Popełnił zbrodnię
przeciwko całej ludzkości.
179
00:10:36,387 --> 00:10:39,306
Kapitan Kidd
nie był jednak jedynym skazanym.
180
00:10:39,807 --> 00:10:43,936
W ciągu kilku dekad
podobny los spotkał całe rzesze piratów,
181
00:10:44,561 --> 00:10:48,399
ponieważ w 1713 roku
kraje Europy zawarły na krótko pokój,
182
00:10:48,691 --> 00:10:51,944
a rządy przestały zatrudniać piratów
do okradania wroga.
183
00:10:52,027 --> 00:10:53,737
Wielu żeglarzy na Atlantyku
184
00:10:53,821 --> 00:10:58,158
pozbawiono możliwości
kontynuowania legalnej grabieży,
185
00:10:58,242 --> 00:11:00,828
więc niektórzy
robili to dalej nielegalnie.
186
00:11:00,911 --> 00:11:04,915
Wielu marynarzy floty handlowej
również zajęło się piractwem,
187
00:11:05,082 --> 00:11:06,375
z prostego powodu.
188
00:11:07,167 --> 00:11:08,794
Po pierwsze, łupy.
189
00:11:10,254 --> 00:11:14,508
Zwykły marynarz zarabiał przeciętnie
około 25 funtów rocznie.
190
00:11:14,591 --> 00:11:18,762
Podczas jednego ataku
piraci mogli zarobić 40 razy tyle.
191
00:11:18,846 --> 00:11:20,931
A czasami nawet więcej.
192
00:11:21,014 --> 00:11:23,559
Była też kwestia kultury w miejscu pracy.
193
00:11:24,017 --> 00:11:28,021
Statki handlowe słynęły z tego,
że praca na nich nie była przyjemna.
194
00:11:28,605 --> 00:11:33,694
Ich kapitanowie sprawowali
autokratyczną władzę nad swoją załogą
195
00:11:33,777 --> 00:11:37,156
i, jak się można spodziewać,
czasami jej nadużywali.
196
00:11:37,239 --> 00:11:40,242
Piraci wybierali przywódców
i spisywali konstytucje,
197
00:11:40,325 --> 00:11:42,119
zapewniając ochronę załodze.
198
00:11:43,245 --> 00:11:46,331
Pewien statek obiecał,
że w przypadku utraty kończyny
199
00:11:46,415 --> 00:11:49,084
poszkodowany
otrzyma 800 dolarów rekompensaty.
200
00:11:49,918 --> 00:11:52,588
Nielegalne piractwo kwitło przez dekadę.
201
00:11:53,338 --> 00:11:55,966
Było to apogeum „złotego wieku piractwa”.
202
00:11:56,216 --> 00:11:58,635
Ale rządy państw nie były zachwycone.
203
00:11:58,844 --> 00:12:03,182
Piraci zagrażali handlowi,
jaki prowadziły państwa Europy.
204
00:12:03,265 --> 00:12:05,017
Pozbawione możliwości handlu,
205
00:12:05,100 --> 00:12:09,271
nie przetrwałyby w formie,
w jakiej znamy je dziś.
206
00:12:09,354 --> 00:12:12,649
Dlatego rządy tych państw
dobrały się piratom do skóry,
207
00:12:12,775 --> 00:12:15,194
zaostrzając prawo i siejąc propagandę.
208
00:12:16,069 --> 00:12:18,864
W 1717 r. brytyjska gazeta opublikowała
209
00:12:18,947 --> 00:12:22,576
„proklamację
walki z piractwem przez króla”,
210
00:12:23,076 --> 00:12:27,873
Wojsko miało pojmać piratów,
którzy „sami się nie poddadzą”.
211
00:12:28,165 --> 00:12:31,919
Wszystko to zwiększyło tylko
zainteresowanie piratami.
212
00:12:32,294 --> 00:12:34,421
Gdy w 1724 r. ukazała się książka
213
00:12:34,505 --> 00:12:38,258
Historia najsłynniejszych piratów,
od razu stała się hitem.
214
00:12:38,425 --> 00:12:41,220
Mimo iż reklamowano ją
jako książkę historyczną,
215
00:12:41,345 --> 00:12:43,055
spora część była zmyślona.
216
00:12:43,305 --> 00:12:46,141
Opowiada historię Czarnobrodego
u kresu życia
217
00:12:46,225 --> 00:12:50,103
i rozstrzyga, czy jego żona
wiedziała, gdzie ukrył skarby.
218
00:12:50,354 --> 00:12:54,525
Stwierdził, że „nikt oprócz niego samego
i diabła tego nie wiedział”.
219
00:12:55,234 --> 00:12:58,070
Ale piraci
prawie nigdy nie zakopywali pieniędzy.
220
00:12:58,278 --> 00:12:59,863
Po co mieliby to robić?
221
00:13:00,489 --> 00:13:04,868
Wydawali je
w portowych barach i burdelach.
222
00:13:05,369 --> 00:13:06,829
A 160 lat później
223
00:13:07,037 --> 00:13:09,790
historie te zainspirowały
autora Wyspy skarbów.
224
00:13:10,541 --> 00:13:13,669
Robert Louis Stevenson
dodał do niej własne ozdobniki,
225
00:13:14,336 --> 00:13:17,464
takie jak piosenka piracka:
„Ho ho, butelka rumu”,
226
00:13:18,173 --> 00:13:20,133
zrzucanie ludzi z deski do morza,
227
00:13:21,176 --> 00:13:22,302
czy mapy skarbów.
228
00:13:23,262 --> 00:13:25,264
Książka była tak popularna,
229
00:13:25,347 --> 00:13:27,933
że w 1950 r.
Disney nakręcił jej adaptację,
230
00:13:28,016 --> 00:13:29,893
reklamując ją jako przełomową.
231
00:13:30,769 --> 00:13:32,896
Walt Disney ogłasza przełom
232
00:13:32,980 --> 00:13:35,941
swoim pierwszym filmem
nagrywanym na żywo:
233
00:13:36,191 --> 00:13:37,067
Wyspą skarbów.
234
00:13:37,150 --> 00:13:39,111
Aktor Robert Newton postanowił
235
00:13:39,194 --> 00:13:41,822
przekoloryzować wymowę pewnej litery...
236
00:13:44,449 --> 00:13:49,162
Nagrywano kolejne filmy
inspirowane Wyspą skarbów.
237
00:13:51,373 --> 00:13:52,875
Całe lata na to czekałem.
238
00:13:56,295 --> 00:13:58,755
Disney idealizuje postacie piratów,
239
00:13:58,839 --> 00:14:02,259
jak choćby postać Kapitana Hooka
240
00:14:02,718 --> 00:14:07,681
i Piotrusia Pana, którzy mimo iż są źli,
to jednak zwykle nie zabijają,
241
00:14:07,764 --> 00:14:10,309
nie krzywdzą ani nie torturują innych.
242
00:14:10,642 --> 00:14:13,061
A źródło tych wszystkich informacji
243
00:14:13,145 --> 00:14:15,939
obejmuje tylko tzw. „złoty wiek piractwa”.
244
00:14:16,690 --> 00:14:20,903
To właśnie wtedy ugruntowały się
nasze wyobrażenia o piratach,
245
00:14:21,069 --> 00:14:24,990
mimo iż piraci istnieją
od kiedy po morzu pływają statki:
246
00:14:25,157 --> 00:14:27,534
starożytni piraci na Morzu Śródziemnym,
247
00:14:27,701 --> 00:14:28,952
piraci Wikingowie,
248
00:14:29,036 --> 00:14:30,370
piraci barbarzyńcy,
249
00:14:31,079 --> 00:14:33,749
i najpotężniejsza piratka na świecie,
250
00:14:34,082 --> 00:14:35,459
Cheng I Sao.
251
00:14:35,584 --> 00:14:38,670
Surowo przestrzegała
własnej konstytucji pirackiej:
252
00:14:38,837 --> 00:14:42,132
za gwałt na więźniu płci żeńskiej
karą będzie śmierć.
253
00:14:42,466 --> 00:14:45,052
Przez 15 lat u progu XIX wieku
254
00:14:45,135 --> 00:14:47,387
piraci zdominowali Południowe Chiny.
255
00:14:47,471 --> 00:14:51,058
A Cheng I Sao dowodziła
największą flotą piracką w historii.
256
00:14:51,475 --> 00:14:54,728
Ponad 1200 statków
i około 70 tysięcy ludzi.
257
00:14:55,604 --> 00:14:58,065
Kontrolowała większość handlu solą Chin.
258
00:14:58,148 --> 00:15:01,610
Niszczyła rządowe statki,
które próbowały ją powstrzymać,
259
00:15:01,985 --> 00:15:06,073
paraliżując chińską marynarkę
i uniemożliwiając Chinom handel.
260
00:15:06,490 --> 00:15:08,700
Nie ma wyraźnego podziału
261
00:15:08,784 --> 00:15:12,162
na drobnych piratów
okradających inne statki,
262
00:15:12,287 --> 00:15:14,790
jak banda złodziejów na otwartym morzu,
263
00:15:14,957 --> 00:15:18,919
i piratów kontrolujących
całe imperia i ogromne armie.
264
00:15:19,086 --> 00:15:22,297
Trudno określić granicę między piratami
265
00:15:22,464 --> 00:15:26,426
a zorganizowaną społecznością polityczną.
266
00:15:26,677 --> 00:15:29,137
Kiedy Cheng I Sao postanowiła się poddać,
267
00:15:29,221 --> 00:15:32,057
rząd chiński traktował ją jako naród.
268
00:15:33,183 --> 00:15:35,769
Zawarli umowę, która pozwoliła jej piratom
269
00:15:35,852 --> 00:15:39,189
zostać oficerami wojskowymi
albo zamieszkać na lądzie.
270
00:15:39,940 --> 00:15:42,901
A sama Cheng I Sao nie została ukarana.
271
00:15:43,527 --> 00:15:47,155
Dzisiaj takie traktowanie piratów
nie mieściłoby się w głowie.
272
00:15:48,907 --> 00:15:51,243
Świat zmienił się od tamtej pory.
273
00:15:52,119 --> 00:15:55,205
Granice są w miarę stałe,
a porządku międzynarodowego
274
00:15:55,288 --> 00:15:57,416
strzegą prawa, traktaty oraz handel.
275
00:15:57,958 --> 00:16:01,044
Transport morski
jest filarem globalnej gospodarki.
276
00:16:01,128 --> 00:16:04,464
Aż 90% handlu międzynarodowego
transportuje się wodą.
277
00:16:04,840 --> 00:16:08,760
Łączna wartość tych towarów
jest ponad 2000 razy wyższa
278
00:16:08,844 --> 00:16:10,554
niż w czasach Cheng I Sao.
279
00:16:10,929 --> 00:16:14,224
Towary nie są przewożone
w kadłubie drewnianych statków,
280
00:16:14,307 --> 00:16:17,060
tylko w kontenerach
na ogromnych towarowcach,
281
00:16:17,644 --> 00:16:20,022
które o wiele trudniej porwać.
282
00:16:20,856 --> 00:16:24,484
Najcenniejszy łup stanowią
nie złoto, srebro czy przyprawy,
283
00:16:24,985 --> 00:16:25,861
lecz ropa,
284
00:16:26,403 --> 00:16:28,447
jeśli jej cena jest dość wysoka.
285
00:16:29,197 --> 00:16:33,118
W 2013 r. piraci uprowadzili
w Zachodniej Afryce 13 statków z ropą.
286
00:16:33,493 --> 00:16:35,871
Jednak gdy rok później cena ropy spadła,
287
00:16:35,954 --> 00:16:37,581
piraci zmienili strategię.
288
00:16:38,081 --> 00:16:41,334
Zamiast kraść ładunek na statku,
porywali załogę.
289
00:16:41,877 --> 00:16:46,381
Traktujemy porwania dla okupu poważnie
ze względu na czynnik ludzki.
290
00:16:46,798 --> 00:16:50,552
Tak jak dawni piraci,
ci również mają swoje ofiary.
291
00:16:50,677 --> 00:16:54,222
Z tym że dzisiaj możemy poznać
ich historie z pierwszej ręki.
292
00:16:54,598 --> 00:16:59,352
Prosimy was z całego serca,
pomóżcie nam, potrzebujemy was.
293
00:16:59,686 --> 00:17:02,022
Myśleli, że pochodzę z bogatej rodziny.
294
00:17:02,105 --> 00:17:03,148
Pobili nas...
295
00:17:03,231 --> 00:17:05,192
3 LATA 7 MIESIĘCY NIEWOLI
296
00:17:05,275 --> 00:17:07,069
...związali mi z tyłu ręce.
297
00:17:07,152 --> 00:17:08,278
To, co przeszliśmy...
298
00:17:08,361 --> 00:17:09,446
2 MIESIĄCE NIEWOLI
299
00:17:09,529 --> 00:17:11,031
...jest niewyobrażalne.
300
00:17:11,448 --> 00:17:14,076
Tak wygląda dziś mapa piractwa na świecie.
301
00:17:14,826 --> 00:17:16,536
Wybucha zwykle tam,
302
00:17:16,620 --> 00:17:19,414
gdzie upada porządek
krajowy lub międzynarodowy.
303
00:17:19,873 --> 00:17:22,334
Tak jak w Somalii,
kraju objętym anarchią,
304
00:17:22,417 --> 00:17:25,295
gdzie piractwo nasiliło się
w latach 2007–2012.
305
00:17:25,629 --> 00:17:28,423
Albo w Wenezueli,
gdzie piractwo nasiliło się
306
00:17:28,507 --> 00:17:31,343
po upadku gospodarki w 2014 r.
307
00:17:31,593 --> 00:17:36,306
Państwo takie ma mniej środków,
by rządzić przestrzenią na morzu,
308
00:17:36,389 --> 00:17:40,393
gdyż skupia się na kryzysie na lądzie.
309
00:17:40,644 --> 00:17:42,729
Piraci nie biorą się znikąd.
310
00:17:42,813 --> 00:17:46,858
Niektóre struktury zachęcają,
311
00:17:47,234 --> 00:17:52,572
a wręcz zmuszają jednostki
do działania poza istniejącymi strukturami
312
00:17:52,656 --> 00:17:54,658
i nielegalnej działalności.
313
00:17:55,117 --> 00:17:56,952
Tak jak piraci wieki temu,
314
00:17:57,035 --> 00:17:59,704
ludzie wybierają piractwo
z prostych przyczyn.
315
00:18:00,372 --> 00:18:04,626
Brak alternatyw gospodarczych
dla ewentualnych piratów.
316
00:18:04,709 --> 00:18:07,796
Dostęp do statków, które można zaatakować.
317
00:18:08,380 --> 00:18:12,509
Współczesnych piratów
nie przestawia się tak idyllicznie.
318
00:18:13,927 --> 00:18:18,265
To zdesperowani przestępcy,
jak w tym nominowanym do Oscara filmie
319
00:18:18,974 --> 00:18:21,226
opartym na historii piratów z Somalii,
320
00:18:21,309 --> 00:18:24,896
którzy w 2009 r. uprowadzili
kapitana amerykańskiego statku.
321
00:18:26,398 --> 00:18:29,818
Piraci nie obracają się już
w wyższych sferach społecznych.
322
00:18:30,527 --> 00:18:35,365
Znajdują się oni w tej sytuacji,
bo stanęli po złej stronie historii.
323
00:18:35,699 --> 00:18:37,951
Cywilizowane kraje
324
00:18:38,034 --> 00:18:40,912
wyszły dzisiaj obronną ręką.
325
00:18:41,037 --> 00:18:45,125
Głównie dlatego, że krajom tym
udało się dokonać czegoś strasznego:
326
00:18:45,876 --> 00:18:47,127
handlu niewolnikami.
327
00:18:48,128 --> 00:18:50,755
Do XVIII wieku piraci nie mieli szans,
328
00:18:50,839 --> 00:18:53,341
bo handel prowadzono na skalę przemysłową,
329
00:18:53,425 --> 00:18:56,720
transportując miliony Afrykańczyków
do kolonii w Ameryce,
330
00:18:56,803 --> 00:18:58,930
gdzie ich praca generowała bogactwa.
331
00:18:59,389 --> 00:19:02,684
Umacniało to prym
państw europejskich, a potem także
332
00:19:03,226 --> 00:19:04,477
Stanów Zjednoczonych.
333
00:19:05,854 --> 00:19:08,523
Handel ludźmi w Stanach
zniesiono w XIX wieku
334
00:19:08,607 --> 00:19:11,443
poprzez prawo, że każdy „handlarz ludźmi
335
00:19:11,526 --> 00:19:14,446
zostanie uznany za pirata”
i „skazany na śmierć”.
336
00:19:15,697 --> 00:19:18,617
Mimo to skazano tylko jednego handlarza.
337
00:19:19,451 --> 00:19:23,538
Nathaniel Gordon został skazany
za piractwo w 1862 roku.
338
00:19:24,539 --> 00:19:27,542
Piractwo to etykietka, którą w historii
339
00:19:27,626 --> 00:19:31,296
przyklejano rywalom i wrogom,
340
00:19:31,504 --> 00:19:35,425
żeby podkreślić,
że ich działania był niezgodne z prawem,
341
00:19:35,550 --> 00:19:38,595
w przeciwieństwie
do działań osoby skazującej.
342
00:19:39,429 --> 00:19:41,723
Piraci byli ważną częścią historii,
343
00:19:41,973 --> 00:19:45,310
ale nie tej samej historii,
o której my często myślimy.