1
00:00:07,675 --> 00:00:09,052
Kogo widzisz w lustrze?
2
00:00:11,012 --> 00:00:13,848
To tak zwany test lustra.
3
00:00:15,391 --> 00:00:20,063
Czasem stosuje się czerwony znak: zdasz,
jeśli rozpoznasz, że masz go na twarzy.
4
00:00:20,688 --> 00:00:23,483
Dzieci zaczynają zdawać
około 18 miesiąca życia,
5
00:00:23,566 --> 00:00:26,486
co jest kamieniem milowym w ich rozwoju.
6
00:00:27,278 --> 00:00:28,112
Cześć.
7
00:00:28,279 --> 00:00:32,742
Badania z użyciem lustra są intrygujące,
bo na intuicyjnym poziomie
8
00:00:32,867 --> 00:00:33,910
rozumiemy lustro.
9
00:00:33,993 --> 00:00:37,789
Rozpoznawanie siebie w lustrze
wiąże się z samoświadomością.
10
00:00:38,331 --> 00:00:41,751
Ludzie to nie jedyne zwierzęta,
które umieją się rozpoznać.
11
00:00:41,834 --> 00:00:45,463
Szympansy jako pierwsze
zdały test lustra. Potem kolejne.
12
00:00:45,880 --> 00:00:46,839
Delfiny,
13
00:00:47,507 --> 00:00:48,424
słonie,
14
00:00:49,258 --> 00:00:50,218
a nawet sroki.
15
00:00:50,760 --> 00:00:53,054
Ostatnio pojawiły się badania ryb.
16
00:00:53,387 --> 00:00:55,598
Nie jestem w pełni przekonany do ryb.
17
00:00:56,015 --> 00:00:57,934
Zdanie testu przez tę rybę było...
18
00:00:58,017 --> 00:00:59,060
kontrowersyjne.
19
00:00:59,685 --> 00:01:02,480
Test ma też inne zaskakujące rezultaty.
20
00:01:02,563 --> 00:01:07,193
Niektóre małpy nie zdają,
choć powszechnie uchodzą za inteligentne.
21
00:01:07,276 --> 00:01:11,489
A jeśli macie psa, mogliście zauważyć,
jak reaguje na swoje odbicie.
22
00:01:13,866 --> 00:01:18,871
Badania nad inteligencją zwierząt
bywały w ostatnich dekadach mylące.
23
00:01:18,955 --> 00:01:24,043
Ale dały nam też nowe, dogłębne pojęcie
naszego miejsca w świecie.
24
00:01:24,418 --> 00:01:27,880
Aby zakorzenić nasze rozumienie
ludzkiego umysłu bardziej
25
00:01:28,422 --> 00:01:29,757
w naszej przeszłości
26
00:01:30,550 --> 00:01:33,553
i pochodzeniu,
musimy wiedzieć więcej o zwierzętach.
27
00:01:34,428 --> 00:01:36,305
Jak zatem myślą inne zwierzęta?
28
00:01:37,390 --> 00:01:41,144
I jak badanie zwierzęcych umysłów
odsłania, co to znaczy...
29
00:01:41,769 --> 00:01:42,854
być człowiekiem?
30
00:01:43,646 --> 00:01:46,607
NETFLIX — ORYGINALNY SERIAL DOKUMENTALNY
31
00:01:46,691 --> 00:01:48,276
Bystry ptak z tej papugi.
32
00:01:48,359 --> 00:01:50,153
Potrafi wymawiać słowa.
33
00:01:50,486 --> 00:01:52,321
Oczywiście nie wie, co znaczą.
34
00:01:52,905 --> 00:01:54,866
Jestem koniem, nie świnką morską.
35
00:01:56,075 --> 00:01:59,829
Prawie każdy lubi oglądać zwierzęta,
których instynkt i inteligencja
36
00:01:59,912 --> 00:02:01,205
bywają niezwykłe.
37
00:02:01,289 --> 00:02:04,000
Życie całej ludzkości
jest tylko krótką chwilą
38
00:02:04,083 --> 00:02:06,043
w długiej historii naszej Ziemi.
39
00:02:06,127 --> 00:02:09,046
Nie tylko możemy kontrolować
liczne ważne zmienne,
40
00:02:09,130 --> 00:02:11,757
ale badani są dostępni,
gdy ich potrzebujemy.
41
00:02:11,966 --> 00:02:14,302
INTELIGENCJA ZWIERZĄT
42
00:02:17,263 --> 00:02:20,975
Myślę o tym, co dzieje się w jej główce.
Wciąż się rozgląda.
43
00:02:21,517 --> 00:02:23,019
Maszynka wciąż pracuje.
44
00:02:23,269 --> 00:02:24,729
Jest bardzo bystry.
45
00:02:25,021 --> 00:02:29,567
Nauczył się już wypowiadać
kilkanaście słów lub wyrażeń.
46
00:02:29,650 --> 00:02:32,612
Ma swoje zdanie i wie, czego chce.
47
00:02:32,987 --> 00:02:35,740
Ego Elliota bardzo łatwo zranić.
48
00:02:35,823 --> 00:02:40,161
Zawsze, gdy spotyka inne króliki,
widzimy, że ma się za lepszego od nich.
49
00:02:40,661 --> 00:02:42,538
Bywa... przykro mi to mówić,
50
00:02:42,622 --> 00:02:43,497
uszczypliwy.
51
00:02:43,581 --> 00:02:46,792
Mając psy, koty i inne zwierzęta
zastanawiamy się,
52
00:02:46,876 --> 00:02:49,420
o czym one myślą, czy nas kochają,
53
00:02:49,503 --> 00:02:50,963
czy to rozumieją?
54
00:02:51,047 --> 00:02:52,632
To typowo ludzkie
55
00:02:52,715 --> 00:02:55,134
głowić się, o czym myśli inne zwierzę.
56
00:02:56,260 --> 00:02:58,012
A nie możemy ich spytać.
57
00:02:58,221 --> 00:03:01,349
Zwierzęta wyraźnie potrafią
komunikować się ze sobą.
58
00:03:01,432 --> 00:03:02,642
Pszczoły tańczą.
59
00:03:02,975 --> 00:03:04,143
Wieloryby śpiewają.
60
00:03:05,061 --> 00:03:07,647
A szympansy gestykulują i krzyczą.
61
00:03:07,730 --> 00:03:11,442
Ale ludzie mają dziesiątki tysięcy słów
do swojej dyspozycji,
62
00:03:11,525 --> 00:03:15,780
które po połączeniu mogą przekazywać
nieskończoną liczbę idei.
63
00:03:16,614 --> 00:03:20,826
Sprawdzenie, czy zwierzęta mogą
komunikować się z nami w ludzkim języku,
64
00:03:20,910 --> 00:03:24,330
było jednym z pierwszych celów
badań inteligencji zwierząt.
65
00:03:24,413 --> 00:03:29,543
A to był jeden z pierwszych eksperymentów
z szympansicą Viki pod koniec lat 40.
66
00:03:30,127 --> 00:03:31,295
Kim jestem?
67
00:03:32,380 --> 00:03:33,381
Tata?
68
00:03:33,923 --> 00:03:34,757
Tata?
69
00:03:35,091 --> 00:03:37,218
Widać, że nie idzie to zbyt dobrze.
70
00:03:37,635 --> 00:03:40,888
Szympansie struny głosowe
nie nadają się do mówienia.
71
00:03:41,472 --> 00:03:45,434
Ale w 1966 roku para psychologów
wpadła na inny pomysł.
72
00:03:45,518 --> 00:03:49,063
Wzięli do domu dziko urodzoną szympansicę
o imieniu Washoe,
73
00:03:49,146 --> 00:03:52,984
wychowali ją jak dziecko
i próbowali nauczyć języka migowego.
74
00:03:53,401 --> 00:03:58,155
Washoe nauczyła się w końcu
około 150 znaków na słowa takie, jak:
75
00:03:58,614 --> 00:03:59,490
Szczoteczka.
76
00:03:59,573 --> 00:04:00,533
Przytulić.
77
00:04:00,908 --> 00:04:01,784
Otworzyć.
78
00:04:02,243 --> 00:04:03,077
Na zewnątrz.
79
00:04:03,160 --> 00:04:06,372
Lingwiści definiują język
jako komunikację symboliczną.
80
00:04:06,747 --> 00:04:10,293
Washoe także stosowała
komunikację symboliczną.
81
00:04:10,376 --> 00:04:13,212
Używała rąk, by nawiązać do pewnych pojęć.
82
00:04:13,296 --> 00:04:17,258
Kolejne głośne badania języka
z udziałem człekokształtnych pokazały,
83
00:04:17,341 --> 00:04:21,804
że ludzki umysł i zdolność komunikacji
nie są ostatecznie tak wyjątkowe.
84
00:04:22,388 --> 00:04:27,059
Pytanie brzmiało, czy te człekokształtne
naprawdę używały języka?
85
00:04:29,395 --> 00:04:30,813
To zasadnicze pytanie.
86
00:04:31,522 --> 00:04:35,609
Do końca XIX wieku
w większości zachodnich kultur zakładano,
87
00:04:35,693 --> 00:04:38,696
że ludzki umysł
nie ma nic wspólnego ze zwierzęcym.
88
00:04:39,280 --> 00:04:42,908
Inaczej w niektórych wschodnich religiach,
takich jak buddyzm.
89
00:04:42,992 --> 00:04:45,161
Tam obraz świata wyglądał tak.
90
00:04:45,453 --> 00:04:50,207
Ludzie i zwierzęta dzielili tę samą naturę
i byli połączeni przez reinkarnację.
91
00:04:51,000 --> 00:04:53,794
Chrześcijański światopogląd
wyglądał raczej tak.
92
00:04:53,878 --> 00:04:56,922
Ludzie byli lepsi, bo posiadali duszę,
93
00:04:57,006 --> 00:04:59,383
a zwierzęta plasowały się pod nimi.
94
00:04:59,467 --> 00:05:03,721
Są tam ssaki, a poniżej robactwo,
mięczaki i tak dalej.
95
00:05:03,971 --> 00:05:09,018
Oczywiście ludzie byli najbliżej Boga,
bo anioły i sam Bóg byli tuż ponad nami.
96
00:05:09,268 --> 00:05:13,105
Charles Darwin zmienił to wszystko
pierwszym szkicem drzewa życia
97
00:05:13,189 --> 00:05:14,148
w swoim notesie.
98
00:05:14,398 --> 00:05:17,818
Może wydawać się nieistotne,
ale rozbiło ten światopogląd
99
00:05:17,902 --> 00:05:19,362
dzięki teorii ewolucji.
100
00:05:19,570 --> 00:05:25,493
W dziele O powstawaniu gatunków
Darwin bardzo sugestywnie odmalował...
101
00:05:25,576 --> 00:05:26,410
FILOZOF NAUKI
102
00:05:26,494 --> 00:05:30,873
...alternatywny obraz,
w którym jest to drzewo, a nie skala.
103
00:05:30,956 --> 00:05:33,876
Zwierzęta ewoluowały
z wcześniejszych organizmów
104
00:05:33,959 --> 00:05:37,380
i wszystkie formy życia
są ze sobą powiązane, choćby luźno.
105
00:05:37,463 --> 00:05:39,256
Homo sapiens jest tutaj.
106
00:05:39,507 --> 00:05:40,341
To my.
107
00:05:40,925 --> 00:05:45,179
Darwin napisał także,
że inteligencja musi być na tym drzewie:
108
00:05:45,388 --> 00:05:49,141
„Umysłowa różnica między człowiekiem
a zwierzętami, choć wielka,
109
00:05:49,225 --> 00:05:52,019
to z pewnością różnica stopnia,
a nie rodzaju”.
110
00:05:54,980 --> 00:05:57,650
Ale umysł trudno badać naukowo.
111
00:05:57,942 --> 00:06:00,694
Dlatego przez większość XX wieku
psychologia
112
00:06:00,778 --> 00:06:02,738
badała zamiast tego zachowanie.
113
00:06:03,197 --> 00:06:06,117
Ten nurt badawczy nazywa się behawioryzm.
114
00:06:06,325 --> 00:06:08,911
Behawioryzm stał się rodzajem religii.
115
00:06:08,994 --> 00:06:11,956
Jego początkowe cele
były całkowicie słuszne.
116
00:06:12,123 --> 00:06:16,001
Zakładały odejście od stanów wewnętrznych,
emocji czy myśli,
117
00:06:16,085 --> 00:06:17,920
na rzecz obserwacji zachowania.
118
00:06:18,003 --> 00:06:23,008
Ale potem behawioryzm poszedł dalej,
twierdząc, że umysł w ogóle się nie liczy.
119
00:06:23,092 --> 00:06:28,097
Wszystkie oznaki inteligencji są tylko
wyuczone przez system nagród i kar.
120
00:06:28,347 --> 00:06:31,725
Tak wyjaśniano,
jak człekokształtne nauczyły się języka.
121
00:06:32,309 --> 00:06:36,021
Psycholog B.F. Skinner
był guru behawioryzmu.
122
00:06:36,105 --> 00:06:38,816
Jego badania były chwalone,
ale i atakowane,
123
00:06:38,899 --> 00:06:43,195
bo szczegółowo opisywały sposoby
kontrolowania zachowań innych.
124
00:06:43,654 --> 00:06:46,449
Według Skinnera
zwierzęta działają jak maszyny.
125
00:06:46,532 --> 00:06:50,453
Nauczymy je prawie wszystkiego
dzięki właściwym nagrodom i karom.
126
00:06:50,536 --> 00:06:52,663
Na przykład nauczymy gołębie czytać.
127
00:06:52,746 --> 00:06:56,959
Nauczył się różnych odpowiedzi
na każdy znak, dostając w nagrodę pokarm.
128
00:06:57,042 --> 00:06:58,794
Albo grać w ping ponga.
129
00:06:58,919 --> 00:07:05,050
Albo sterować pociskiem rakietowym,
czego jednak nigdy nie wykorzystano.
130
00:07:05,301 --> 00:07:09,555
Według Skinnera ludzie też się tak uczą,
mimo że są bardziej rozwinięci.
131
00:07:09,805 --> 00:07:14,226
W wywiadzie z 1977 roku stwierdził,
że inteligencja ludzi i zwierząt
132
00:07:14,310 --> 00:07:15,478
to warunkowanie.
133
00:07:15,561 --> 00:07:18,355
Oczywiście zachowanie ludzkie
jest całkiem inne,
134
00:07:18,439 --> 00:07:21,358
o wiele bardziej złożone niż zwierzęce,
135
00:07:21,442 --> 00:07:23,569
ale podstawy są zapewne te same.
136
00:07:24,987 --> 00:07:27,990
Lingwista Noam Chomsky
nie zgadzał się ze Skinnerem.
137
00:07:28,073 --> 00:07:30,910
W wywiadzie z tego samego roku stwierdził,
138
00:07:30,993 --> 00:07:34,497
że ludzie nie muszą być warunkowani,
by nauczyć się języka.
139
00:07:34,580 --> 00:07:37,750
Jesteśmy do niego stworzeni,
co widać od dzieciństwa.
140
00:07:37,833 --> 00:07:41,962
Większość rodziców
nie instruuje systematycznie swych dzieci,
141
00:07:42,046 --> 00:07:43,589
a dzieci mimo to się uczą.
142
00:07:43,672 --> 00:07:46,884
Właściwie możemy stwierdzić,
że nie uczymy się języka.
143
00:07:46,967 --> 00:07:49,929
Uważał, że zwierzęta
są stworzone do innych rzeczy.
144
00:07:50,012 --> 00:07:54,183
Spytany, czy człekokształtne, jak Washoe,
można nauczyć języka, odparł:
145
00:07:54,266 --> 00:07:57,728
„Na Olimpiadzie ludzie lecą
przez około dziewięć metrów.
146
00:07:57,811 --> 00:07:58,979
Czy to latanie?
147
00:07:59,396 --> 00:08:01,357
To zupełnie bezsensowne pytanie”.
148
00:08:02,274 --> 00:08:06,028
Po Washoe badacze
nauczyli języka migowego innego szympansa,
149
00:08:06,111 --> 00:08:07,279
Nima Chimpsky’ego.
150
00:08:08,072 --> 00:08:11,033
Przejrzeli też nagrania
z wcześniejszych badań
151
00:08:11,492 --> 00:08:15,329
i doszli do wniosku, że szympansy
mogą imitować pojedyncze słowa,
152
00:08:15,412 --> 00:08:19,166
ale nie mogą same z siebie
wypowiadać zdań z użyciem gramatyki,
153
00:08:19,375 --> 00:08:20,793
tak jak ludzie.
154
00:08:21,126 --> 00:08:25,756
Ostatecznie najdłuższe zdanie
Nima Chimpsky’ego składało się z 16 słów:
155
00:08:25,839 --> 00:08:31,637
„Dać pomarańcza ja dać jeść pomarańcza
ja jeść pomarańcza dać ja jeść
156
00:08:31,720 --> 00:08:33,806
pomarańcza dać ja ty”.
157
00:08:34,932 --> 00:08:37,059
Behawioryzm wypadł z łask.
158
00:08:38,352 --> 00:08:41,730
Mimo że teraz nie uważamy już,
że mają swój język,
159
00:08:41,814 --> 00:08:45,776
otwarto cały obszar poznania zwierząt,
pokazując, że człekokształtne
160
00:08:45,859 --> 00:08:47,403
umieją więcej, niż sądziliśmy.
161
00:08:49,029 --> 00:08:53,284
Dzięki Darwinowi naukowcy zgadzają się,
że ludzka inteligencja ewoluowała
162
00:08:53,367 --> 00:08:55,869
od ssaków naczelnych,
z pierwszym podziałem
163
00:08:55,953 --> 00:09:00,374
około siedem milionów,
a kolejnym około 200 tysięcy lat temu.
164
00:09:00,457 --> 00:09:02,376
Wtedy pojawił się homo sapiens.
165
00:09:02,960 --> 00:09:07,840
Potem, w ewolucyjnym mgnieniu oka,
u ludzi rozwinęły się większe mózgi,
166
00:09:07,923 --> 00:09:11,760
złożone języki, kultury,
technologie, cywilizacje
167
00:09:11,844 --> 00:09:14,263
i rozprzestrzenili się po całej planecie.
168
00:09:15,180 --> 00:09:18,350
Według jednej z teorii,
o wyjątkowości ludzkiego mózgu
169
00:09:18,434 --> 00:09:20,394
świadczy większa liczba neuronów.
170
00:09:20,477 --> 00:09:24,523
Mózg ludzki ma ich około 100 miliardów.
171
00:09:24,607 --> 00:09:27,484
To ponad trzy razy więcej od szympansa
172
00:09:27,568 --> 00:09:29,945
i ponad tysiąc razy więcej od myszy.
173
00:09:30,029 --> 00:09:35,951
Ale ostatnio badania wykazały, że słonie
mają blisko 260 miliardów neuronów,
174
00:09:36,243 --> 00:09:38,245
prawie trzy razy więcej od nas.
175
00:09:38,829 --> 00:09:43,292
Naukowcy próbowali też dociec,
czy nasz rodzaj neuronów jest wyjątkowy.
176
00:09:44,084 --> 00:09:45,502
Nie wyglądają wyjątkowo.
177
00:09:45,586 --> 00:09:50,132
Do tego stopnia, że jeśli weźmiemy obraz
ludzkiego lub mysiego mózgu
178
00:09:50,215 --> 00:09:54,303
i pokażemy neuron z tego obrazu
neurobiologom,
179
00:09:54,386 --> 00:09:58,766
będą mieć problem z określeniem,
czy pochodzi on z mózgu ludzkiego,
180
00:09:58,849 --> 00:10:00,267
czy z mysiego.
181
00:10:00,559 --> 00:10:03,270
Ale nie wszystkie neurony
mają tę samą funkcję.
182
00:10:03,520 --> 00:10:07,316
Ludzkie mózgi mają specjalne neurony,
aktywowane, gdy uczymy się
183
00:10:07,399 --> 00:10:09,234
na podstawie zachowania innych.
184
00:10:09,318 --> 00:10:11,904
To tak zwane „neurony lustrzane”.
185
00:10:11,987 --> 00:10:16,116
Ale naukowcy znaleźli podobne neurony
w mózgach innych naczelnych.
186
00:10:16,200 --> 00:10:19,787
Badania odkryły je też
u szarobrewki bagiennej.
187
00:10:20,579 --> 00:10:24,333
Aktywowały się, gdy ptaki
naśladowały śpiew innych ptaków.
188
00:10:24,667 --> 00:10:27,670
Wciąż nie znaleźliśmy
wyjątkowego ludzkiego neuronu.
189
00:10:27,878 --> 00:10:31,882
Jest ponad 100 miliardów,
więc wciąż mamy wśród czego szukać.
190
00:10:33,509 --> 00:10:36,303
Ludzie stoją najwyżej
w standardowej kalkulacji
191
00:10:36,387 --> 00:10:37,888
proporcji mózgu do ciała.
192
00:10:38,180 --> 00:10:41,809
Inne zwierzęta postrzegane
jako inteligentne też stoją wysoko.
193
00:10:42,184 --> 00:10:45,396
Zwierzęta o dużych mózgach
zwykle żyją też dłużej.
194
00:10:45,854 --> 00:10:48,524
Myśląc o inteligencji innych zwierząt,
195
00:10:48,607 --> 00:10:52,528
skupiamy się na zdolnościach poznawczych,
które budzą dumę u ludzi.
196
00:10:53,195 --> 00:10:57,157
Takich jak umiejętności społeczne,
bo wykształcamy zdolność życia
197
00:10:57,241 --> 00:10:59,576
w złożonych strukturach społecznych.
198
00:10:59,660 --> 00:11:02,454
Ale na mniejszą skalę
potrafią to też szympansy.
199
00:11:02,538 --> 00:11:07,501
Wymaga to inteligencji,
by ostrożnie oceniać uczucia innych.
200
00:11:07,584 --> 00:11:09,753
Mogę przewidzieć cudze zachowanie?
201
00:11:09,837 --> 00:11:13,424
Mogę wyzwać tego osobnika do walki?
Otrzymam wtedy wsparcie?
202
00:11:13,674 --> 00:11:17,219
Jak i z kim pogodzę się po walce?
203
00:11:17,302 --> 00:11:19,722
Często muszą podejmować
złożone decyzje.
204
00:11:20,639 --> 00:11:25,144
Według badaczy szympansy znają empatię,
bo doświadczają zaraźliwego ziewania.
205
00:11:25,227 --> 00:11:28,188
Badania z 2009 roku wykazały,
że szympansy ziewają,
206
00:11:28,272 --> 00:11:30,774
widząc kreskówkę
z ziewającym szympansem.
207
00:11:31,358 --> 00:11:35,612
Myśleliśmy, że tylko my używamy narzędzi
do rozwiązywania problemów.
208
00:11:35,696 --> 00:11:38,866
Napotykamy problemy,
których się nie spodziewaliśmy,
209
00:11:38,949 --> 00:11:42,161
bo wszechświat jest losowy
i trudny do przewidzenia.
210
00:11:42,244 --> 00:11:44,288
Jedna z definicji inteligencji
211
00:11:44,371 --> 00:11:48,250
to umiejętność rozwiązania
napotkanego przez zwierzę problemu,
212
00:11:48,333 --> 00:11:51,128
by mogło osiągnąć
pożądany przez siebie cel.
213
00:11:51,295 --> 00:11:57,134
Ale w latach 60. Jane Goodall odkryła,
że szympansy powszechnie używają narzędzi.
214
00:11:57,259 --> 00:12:00,220
A potem naukowcy
odkryli coś zaskakującego:
215
00:12:00,304 --> 00:12:01,930
ptaki też to potrafią.
216
00:12:02,014 --> 00:12:05,684
Na przykład wrony brodate
bardzo sprawnie używają narzędzi.
217
00:12:05,768 --> 00:12:06,769
Teraz to wiemy.
218
00:12:06,977 --> 00:12:11,231
Potrafią nawet tworzyć i modyfikować
całe sekwencje narzędzi.
219
00:12:11,774 --> 00:12:15,486
Ale choć inne zwierzęta
mogą rozwiązywać problemy na bieżąco,
220
00:12:15,569 --> 00:12:19,198
myśleliśmy, że tylko my
potrafimy uczyć się na bazie wspomnień
221
00:12:19,281 --> 00:12:21,158
i planować na przyszłość.
222
00:12:21,241 --> 00:12:24,453
Myśleliśmy, że zwierzęta
są w niewoli teraźniejszości.
223
00:12:24,536 --> 00:12:27,831
Że jako ludzie jesteśmy inni,
bo umiemy sięgać pamięcią
224
00:12:27,915 --> 00:12:29,291
do konkretnych zdarzeń.
225
00:12:29,374 --> 00:12:33,921
Umiemy robić plany na jutro,
a nawet na znacznie później
226
00:12:34,463 --> 00:12:35,881
i to nas wyróżnia.
227
00:12:36,381 --> 00:12:40,385
Ale badania nad orzechówką popielatą,
również z rodziny krukowatych,
228
00:12:40,469 --> 00:12:46,850
szacują, że jesienią potrafi ona schować
do 30 tysięcy nasion w 6 tysiącach miejsc,
229
00:12:47,351 --> 00:12:50,687
a potem znaleźć je ponownie wiosną,
po paru miesiącach.
230
00:12:51,271 --> 00:12:53,649
Ja nie wiem nawet, gdzie zaparkowałem,
231
00:12:53,732 --> 00:12:56,944
więc myślę, że jej dokonania
są dość imponujące.
232
00:12:57,027 --> 00:12:59,988
Nie planujemy jednak tylko
własnej przyszłości,
233
00:13:00,072 --> 00:13:02,366
ale też przyszłość naszego gatunku.
234
00:13:02,449 --> 00:13:05,619
Budujemy szkoły, biblioteki i muzea.
235
00:13:05,702 --> 00:13:06,662
Mamy kulturę.
236
00:13:06,745 --> 00:13:10,916
Kultura to idea wspólnej odpowiedzialności
za nasze dzieci.
237
00:13:10,999 --> 00:13:15,587
Ten model można znaleźć
w podstawowej wersji u zwierząt
238
00:13:15,671 --> 00:13:17,214
opiekujących się młodymi.
239
00:13:17,881 --> 00:13:22,344
Badania trzech genetycznie bliskich grup
szympansów na Wybrzeżu Kości Słoniowej
240
00:13:22,427 --> 00:13:25,013
wykazały, że każda
używała innych narzędzi,
241
00:13:25,097 --> 00:13:27,599
by rozłupać te same orzechy afrykańskie.
242
00:13:28,058 --> 00:13:31,103
To dowód, że każda z grup
inaczej uczyła swe młode.
243
00:13:31,186 --> 00:13:33,146
Wieloryby też mają kulturę.
244
00:13:37,276 --> 00:13:40,153
To hit wśród długopłetwców oceanicznych.
245
00:13:40,696 --> 00:13:44,241
W 2009 roku
tylko ta grupa wielorybów go śpiewała.
246
00:13:45,033 --> 00:13:49,830
W 2010 roku spotkała inne grupy
przy wspólnym żerowisku.
247
00:13:49,913 --> 00:13:52,833
Jedna z nich porzuciła własną piosenkę
248
00:13:52,916 --> 00:13:55,711
i wróciła do domu śpiewając nową.
249
00:13:55,794 --> 00:13:58,297
To się nazywa rewolucja kulturowa.
250
00:14:00,507 --> 00:14:05,053
Tego typu odkrycia naruszyły
nasze rozumienie ewolucji inteligencji.
251
00:14:05,137 --> 00:14:09,391
Ptaki i wieloryby nie są tak blisko
związane z ludźmi, jak inne naczelne.
252
00:14:10,142 --> 00:14:15,188
Wieloryby i ludzie, jako ssaki,
dzielą przodka sprzed 100 milionów lat,
253
00:14:15,522 --> 00:14:18,650
a nasz ostatni wspólny przodek
z rodziną krukowatych
254
00:14:18,775 --> 00:14:22,154
żył 300 milionów lat temu,
przed dinozaurami.
255
00:14:23,488 --> 00:14:27,326
Mamy zbieżne zdolności nie dlatego,
że jesteśmy blisko związani.
256
00:14:27,409 --> 00:14:31,830
Stawialiśmy czoła podobnym problemom
i odkryliśmy te same układy poznawcze.
257
00:14:31,914 --> 00:14:35,417
Tak się stało z cechami fizycznymi
w całym świecie zwierząt.
258
00:14:35,500 --> 00:14:39,880
Niepowiązane ze sobą gatunki wykształciły
podobne cechy na swoje potrzeby,
259
00:14:39,963 --> 00:14:42,841
takie jak skrzydła,
płetwy grzbietowe czy jad.
260
00:14:43,091 --> 00:14:45,636
To samo stało się z umysłem.
261
00:14:47,262 --> 00:14:50,891
Dlatego właśnie zwierzęta
z różnych części drzewa ewolucji
262
00:14:50,974 --> 00:14:53,060
mogą mieć poczucie samoświadomości.
263
00:14:53,894 --> 00:14:56,480
Choć w przypadku ryby
trudno to stwierdzić.
264
00:14:56,563 --> 00:14:59,316
Być może próbowała zdrapać czerwony znak,
265
00:14:59,399 --> 00:15:02,986
bo czuła,
że badacze oznaczyli jej łuskę tuszem,
266
00:15:03,487 --> 00:15:05,489
a nie dlatego, że się rozpoznała.
267
00:15:06,657 --> 00:15:09,326
Test lustra ma też inne ograniczenia.
268
00:15:09,576 --> 00:15:15,165
Część problemu polega na tym,
że to bardzo wizualny test,
269
00:15:15,248 --> 00:15:19,670
a wiele zwierząt
niekoniecznie używa wzroku tak, jak my,
270
00:15:19,753 --> 00:15:22,631
czyli do rozpoznania
innej istoty ludzkiej.
271
00:15:22,714 --> 00:15:27,260
Uwydatnia to podstawową wadę
naszego sposobu badania umysłów zwierząt.
272
00:15:27,344 --> 00:15:30,806
W pewnym sensie wiele naszych testów
przypominało lustra,
273
00:15:30,889 --> 00:15:34,309
bo szukaliśmy ludzkich cech
i używaliśmy ludzkich miar,
274
00:15:34,393 --> 00:15:36,937
bazując na ludzkiej percepcji świata.
275
00:15:38,146 --> 00:15:41,400
Tak wygląda sposób widzenia psów
w porównaniu z ludzkim.
276
00:15:41,692 --> 00:15:44,403
Psy nie rozpoznają
barwy czerwonej i zielonej,
277
00:15:44,486 --> 00:15:48,615
a ich wzrok jest od czterech do ośmiu razy
mniej precyzyjny niż ludzki.
278
00:15:48,699 --> 00:15:52,119
Ale po swoim świecie poruszają się
używając zmysłu węchu,
279
00:15:52,202 --> 00:15:55,372
który jest 10 tysięcy razy silniejszy
niż ludzki.
280
00:15:55,956 --> 00:15:59,418
Badacze użyli więc pojemników z moczem,
by sprawdzić,
281
00:15:59,501 --> 00:16:03,422
czy psy odróżnią swój zapach
od zapachu zmieszanego z innymi.
282
00:16:03,922 --> 00:16:06,591
Spędziły więcej czasu
przy zapachu zmieszanym,
283
00:16:06,717 --> 00:16:12,180
co oznacza, że psy mogą być samoświadome,
ale głównie poprzez zapach, a nie wzrok.
284
00:16:12,597 --> 00:16:17,811
Może to też wyjaśniać,
dlaczego w badaniach z 2011 roku słonie,
285
00:16:17,978 --> 00:16:23,608
według wielu standardów bystre zwierzęta,
nie zdały prostego testu, by użyć patyków
286
00:16:23,692 --> 00:16:26,111
w celu dosięgnięcia bliskiego pokarmu.
287
00:16:26,194 --> 00:16:29,156
Aby zrozumieć słonia,
musimy na przykład zrozumieć,
288
00:16:29,322 --> 00:16:32,409
że ma on sto razy lepszy węch niż pies.
289
00:16:32,784 --> 00:16:35,328
Ale potem badacze zmodyfikowali test.
290
00:16:35,787 --> 00:16:39,332
Zamiast patyków
zostawili skrzynię i oponę,
291
00:16:39,416 --> 00:16:43,211
chcąc sprawdzić, czy słonie na nich staną,
by dosięgnąć pokarmu.
292
00:16:43,587 --> 00:16:45,464
I słonie zdały.
293
00:16:45,964 --> 00:16:50,052
Według nas dlatego, że aby podnieść patyk,
294
00:16:50,761 --> 00:16:52,304
słoń wyłącza organ węchu.
295
00:16:52,763 --> 00:16:57,434
Musimy więc zrozumieć,
że trąba słonia to nie to samo, co ręka.
296
00:16:57,517 --> 00:16:59,269
Ma zupełnie inne funkcje.
297
00:17:00,020 --> 00:17:02,731
Każe zwierzę ma swój sposób
postrzegania świata
298
00:17:03,065 --> 00:17:05,442
i swoje zdolności percepcyjne.
299
00:17:05,525 --> 00:17:09,446
Niektóre zwierzęta słyszą i widzą rzeczy,
których my nie zauważamy.
300
00:17:10,864 --> 00:17:14,451
Na przykład nietoperze,
gatunek z wyewoluowaną zdolnością
301
00:17:14,534 --> 00:17:17,245
wyczuwania otoczenia przez echolokację.
302
00:17:17,496 --> 00:17:20,874
Oznacza ona, że znajdują drogę
wydając wysokie dźwięki,
303
00:17:20,957 --> 00:17:25,712
zwykle nieuchwytne dla ludzkich uszu,
które odbijają się od pobliskich obiektów.
304
00:17:25,879 --> 00:17:29,424
A łosoś potrafi używać
pola magnetycznego Ziemi jak kompasu,
305
00:17:29,508 --> 00:17:32,427
by nawigować przez tysiące mil
otwartego oceanu
306
00:17:32,511 --> 00:17:34,429
z powrotem do swojego tarliska.
307
00:17:34,513 --> 00:17:38,266
Nie potrafimy robić tych rzeczy,
więc możemy wydawać się głupi
308
00:17:38,350 --> 00:17:40,018
przy nietoperzu czy łososiu.
309
00:17:40,102 --> 00:17:44,064
Pomijamy wiele niesamowicie bystrych
zwierzęcych umiejętności,
310
00:17:44,147 --> 00:17:48,693
bo używamy ludzkiej inteligencji
jako standardu.
311
00:17:48,777 --> 00:17:53,490
Im bardziej poszerzamy ideę inteligencji,
by objęła więcej zwierząt,
312
00:17:53,865 --> 00:17:55,367
tym bardziej je chronimy.
313
00:17:55,575 --> 00:17:59,955
Parlament hiszpański ustanowił prawa
dla małp człekokształtnych,
314
00:18:00,038 --> 00:18:03,500
by chronić je od niewoli i eksperymentów.
315
00:18:03,708 --> 00:18:08,296
Podobne starania czynione są w USA,
by przyznać prawa pierwszej słonicy,
316
00:18:08,380 --> 00:18:10,715
która zdała test lustra.
317
00:18:11,466 --> 00:18:14,261
A indyjski rząd
zakazał pokazów z delfinami
318
00:18:14,344 --> 00:18:16,847
przez rosnącą liczbę dowodów wskazujących,
319
00:18:16,930 --> 00:18:19,391
że są „bardzo inteligentnym” gatunkiem.
320
00:18:20,058 --> 00:18:23,937
Musimy zakorzenić
nasze własne istnienie w naturze.
321
00:18:24,062 --> 00:18:27,774
Mamy tendencję, by się izolować.
Twierdzić, że jesteśmy odrębni.
322
00:18:27,858 --> 00:18:30,694
Tak nie jest.
Jesteśmy z nią całkowicie spleceni.
323
00:18:30,777 --> 00:18:34,739
Nie możemy robić z naturą,
co tylko chcemy, bo musimy być ostrożni.
324
00:18:34,823 --> 00:18:39,119
Do niedawna większość badaczy skupiała się
na zwierzętach przypominających
325
00:18:39,202 --> 00:18:40,120
nas samych.
326
00:18:42,372 --> 00:18:45,125
Dopiero zaczynamy szukać poza nimi.
327
00:18:47,169 --> 00:18:52,716
Jak by nie spojrzeć na ośmiornicę,
prawdopodobnie jest tak obca człowiekowi,
328
00:18:52,799 --> 00:18:55,218
jak dowolnemu innemu zwierzęciu na Ziemi.
329
00:18:55,385 --> 00:19:00,849
Ośmiornice należą do gromady głowonogów
330
00:19:00,932 --> 00:19:03,185
i wykazują typowe oznaki inteligencji.
331
00:19:03,268 --> 00:19:07,689
Jak ludzie, inne naczelne i ptaki
używają narzędzi,
332
00:19:07,772 --> 00:19:10,025
na przykład skorupy kokosa do ochrony.
333
00:19:10,108 --> 00:19:14,613
Noszą też narzędzia przy sobie,
by użyć ich później, planują więc,
334
00:19:14,696 --> 00:19:16,239
jak orzechówka popielata.
335
00:19:16,656 --> 00:19:19,117
Rozpoznają konkretnych ludzi
336
00:19:19,201 --> 00:19:23,079
i interesują się nowymi rzeczami,
na przykład tą kamerą.
337
00:19:23,163 --> 00:19:27,292
Jeśli przyniesiemy większości
dzikich zwierząt nieznany przedmiot,
338
00:19:27,375 --> 00:19:30,003
będą się go bały lub go ignorowały.
339
00:19:30,086 --> 00:19:33,131
Tymczasem ośmiornice
często uznają kawałek plastiku
340
00:19:33,215 --> 00:19:37,010
czy przedmiot w jasnych kolorach,
za bardzo interesujący.
341
00:19:38,345 --> 00:19:41,556
Ośmiornice i pokrewne im mątwy
342
00:19:41,640 --> 00:19:45,936
potrafią także w ciągu milisekund
zupełnie zmienić kolor swej skóry,
343
00:19:46,019 --> 00:19:49,773
czego naukowcy tradycyjnie
nie brali za oznakę inteligencji.
344
00:19:50,273 --> 00:19:52,776
Może dlatego, że ludzie tego nie potrafią.
345
00:19:52,859 --> 00:19:56,613
Na pewno opanują świat.
Mają osiem ramion i takie zdolności.
346
00:19:56,696 --> 00:20:01,451
Na pewno kiedyś zdarzy się coś strasznego
między nami i ośmiornicami.
347
00:20:03,578 --> 00:20:07,540
Ośmiornice nie pasują do klasycznych
współzależności z inteligencją.
348
00:20:07,624 --> 00:20:10,460
Żyją krótko, około dwóch lat.
349
00:20:10,543 --> 00:20:13,546
Często żyją też samotnie,
nie w grupie społecznej.
350
00:20:13,964 --> 00:20:17,217
Ciężko u nich nawet określić
proporcje mózgu do ciała,
351
00:20:17,300 --> 00:20:20,553
bo ich mózg i ciało
trudno od siebie odróżnić.
352
00:20:20,637 --> 00:20:24,432
Z blisko 500 milionów neuronów,
dwie trzecie są rozmieszczone
353
00:20:24,516 --> 00:20:25,934
wzdłuż ich macek.
354
00:20:26,017 --> 00:20:29,604
Może to znaczyć,
że są dalej od ludzi niż inne naczelne,
355
00:20:29,688 --> 00:20:33,358
inne ssaki, a nawet ptaki
na drzewie ewolucji.
356
00:20:33,483 --> 00:20:36,111
Nasz najbliższy przodek
wcale nie był bystry.
357
00:20:36,194 --> 00:20:40,156
Przypominał raczej robaka
żyjącego 700 milionów lat temu.
358
00:20:40,240 --> 00:20:42,575
Przez większość czasu ewolucji zwierząt
359
00:20:42,659 --> 00:20:44,869
szliśmy ścieżką odrębną od nich.
360
00:20:44,953 --> 00:20:46,579
Byliśmy na osobnym torze.
361
00:20:46,705 --> 00:20:50,709
Wielu naukowców uważa, że ośmiornice
mimo to dotarły do inteligencji,
362
00:20:50,792 --> 00:20:51,918
którą rozpoznajemy.
363
00:20:52,002 --> 00:20:57,090
Oznacza to, że myślące i czujące zwierzęta
mogą być wszędzie,
364
00:20:57,173 --> 00:21:00,343
wśród milionów gatunków,
które dzielą z nami świat.
365
00:21:00,427 --> 00:21:04,472
Chcielibyśmy zrozumieć,
jakim miejscem jest wszechświat.
366
00:21:04,556 --> 00:21:08,393
Ważnym elementem tego dążenia
jest pytanie,
367
00:21:08,476 --> 00:21:12,605
które jego części mają doświadczenia,
myśli i umysły?
368
00:21:13,273 --> 00:21:14,399
Tylko my?
369
00:21:15,066 --> 00:21:16,234
Wszystko?
370
00:21:16,318 --> 00:21:17,694
Niektóre zwierzęta?
371
00:21:18,194 --> 00:21:24,743
To istotne pytanie, jeśli chcemy pojąć,
w jakim świecie żyjemy.
372
00:21:57,233 --> 00:21:59,235
Napisy: Marzena Falkowska