1 00:00:06,049 --> 00:00:09,260 Indię przyciągnęło do tej grupy 2 00:00:09,719 --> 00:00:12,930 poczucie wspólnego celu. 3 00:00:13,431 --> 00:00:17,935 Grupa nazywała się NXIVM, a jej celem było samodoskonalenie 4 00:00:18,311 --> 00:00:22,857 przy użyciu metody „racjonalnego badania” do osiągnięcia „sukcesu zawodowego”. 5 00:00:23,107 --> 00:00:25,902 Kierował nią Keith Raniere. 6 00:00:26,652 --> 00:00:29,947 Jednak pogłoski, że Raniere miał najwyższe na świecie IQ, 7 00:00:30,073 --> 00:00:33,201 studenci musieli się kłaniać przed jego zdjęciem 8 00:00:33,284 --> 00:00:36,871 i nazywać go „Vanguard” zaniepokoiły Catherine. 9 00:00:36,954 --> 00:00:38,956 W końcu India powiedziała mi, 10 00:00:39,040 --> 00:00:42,668 że to jest grupa dla niej. Opadła mi szczęka, byłam w szoku. 11 00:00:42,960 --> 00:00:46,464 India przekazała na rzecz NXIVM setki tysięcy dolarów 12 00:00:46,631 --> 00:00:48,341 i została wciągnięta w coś 13 00:00:48,424 --> 00:00:51,219 o wiele gorszego niż „sukces zawodowy”. 14 00:00:51,385 --> 00:00:53,137 Zadzwoniła do mnie kobieta 15 00:00:53,221 --> 00:00:57,767 i powiedziała, że w NXIVM działa tajne ugrupowanie. 16 00:00:58,226 --> 00:01:00,478 Wtedy pierwszy raz usłyszałam o „DOS”. 17 00:01:00,561 --> 00:01:03,439 „Dominus Obsequious Sororium”. 18 00:01:03,689 --> 00:01:06,984 Reklamowana jako grupa emancypacji kobiet, ale... 19 00:01:07,151 --> 00:01:12,573 Po łacinie oznacza „pana swojej niewolnicy”. 20 00:01:12,824 --> 00:01:15,701 Powiedziano mi, że te kobiety były znakowane. 21 00:01:16,202 --> 00:01:19,080 Znakowanie stanowiło element inicjacji w DOS. 22 00:01:19,705 --> 00:01:21,749 Nowej kandydatce zawiązywano oczy, 23 00:01:21,874 --> 00:01:25,586 kazano zdjąć ubrania i położyć się na stole do masażu. 24 00:01:26,295 --> 00:01:29,757 Trzy inne kobiety przytrzymywały jej nogi i ręce, 25 00:01:30,133 --> 00:01:31,509 a ona miała powiedzieć: 26 00:01:31,759 --> 00:01:34,804 „Mistrzu, oznakuj mnie. To dla mnie zaszczyt”. 27 00:01:35,304 --> 00:01:37,849 Kobietom mówiono, że symbol oznacza żywioły, 28 00:01:38,141 --> 00:01:40,726 a znakowano je inicjałami Keitha Raniere'a. 29 00:01:42,061 --> 00:01:45,022 Istniały już tysiące takich grup jak NXIVM. 30 00:01:45,106 --> 00:01:47,233 Często określano je mianem kultów. 31 00:01:47,775 --> 00:01:51,237 Nie sposób ich policzyć, bo wiele nie uważa się za kult. 32 00:01:51,654 --> 00:01:54,282 I nikt nie zdaje sobie sprawy, że w nim jest. 33 00:01:54,866 --> 00:01:56,742 Co czyni daną grupę kultem? 34 00:01:57,493 --> 00:02:01,122 I jak udaje im się nakłonić ludzi do tych strasznych czynów? 35 00:02:03,833 --> 00:02:07,295 Jestem waszym Bogiem i nie będziecie mieć innego poza mną. 36 00:02:07,879 --> 00:02:10,715 Chcemy podzielić się wiedzą z innymi. 37 00:02:11,007 --> 00:02:13,759 Każda metoda była dozwolona, 38 00:02:14,051 --> 00:02:15,720 bo byliśmy dziećmi bożymi, 39 00:02:15,803 --> 00:02:17,722 a Bóg wiedział, czemu to robimy. 40 00:02:17,805 --> 00:02:20,683 Waco zaświadczy przeciwko ATF. 41 00:02:20,766 --> 00:02:23,311 Igrajcie z nami dalej, a ktoś tu ucierpi. 42 00:02:23,644 --> 00:02:26,856 Kazali ludziom porzucić rodziny i dawną tożsamość. 43 00:02:27,607 --> 00:02:32,528 Waszą jedyną szansą na przetrwanie jest ucieczka z nami. 44 00:02:32,695 --> 00:02:37,617 KULTY 45 00:02:38,826 --> 00:02:42,038 Miłość to cudowne lekarstwo. 46 00:02:42,455 --> 00:02:44,290 Świątynia Ludu była wyjątkowa. 47 00:02:44,957 --> 00:02:48,753 Zrzeszała czarnych i białych, Indian i Latynosów. 48 00:02:49,754 --> 00:02:52,131 Wszyscy naiwnie do niej dołączyliśmy, 49 00:02:52,256 --> 00:02:55,176 myśląc: „Skoro Jim chce utopii, ja też jej chcę”. 50 00:02:55,301 --> 00:02:57,887 Myśleliśmy, że ten ruch naprawi świat. 51 00:02:58,638 --> 00:03:03,100 Dołączyli jednak do grupy, która zdefiniowała współczesny kult. 52 00:03:03,351 --> 00:03:04,435 Dziękuję, maleńka. 53 00:03:06,729 --> 00:03:09,565 W latach 70. XX wieku przywódca grupy Jim Jones 54 00:03:09,732 --> 00:03:11,400 skierował prawie tysiąc osób 55 00:03:11,484 --> 00:03:14,487 ze Świątyni Ludu w Kalifornii do dżungli w Gujanie, 56 00:03:15,071 --> 00:03:18,407 by zbudować Jonestown, samowystarczalną utopię, 57 00:03:18,616 --> 00:03:21,035 wolną od przemocy i rasizmu w USA. 58 00:03:21,244 --> 00:03:23,829 - Jesteście tu szczęśliwi? Tom? - Tak. 59 00:03:24,163 --> 00:03:27,750 Wszyscy są tu szczęśliwi. Czy to nie oczywiste? 60 00:03:28,167 --> 00:03:32,838 Zatroskane rodziny wysyłały władzom ulotki opisujące koszmar w Jonestown, 61 00:03:33,256 --> 00:03:35,174 oskarżając o „kontrolę umysłu” 62 00:03:35,466 --> 00:03:40,137 i „próbne masowe samobójstwa”, aby ćwiczyć „śmierć w słusznej sprawie”. 63 00:03:41,013 --> 00:03:44,392 Kongresmen Leo Ryan poleciał do Gujany zbadać sprawę 64 00:03:44,809 --> 00:03:45,810 i już nie wrócił. 65 00:03:45,935 --> 00:03:48,688 Za późno. Kongresmen nie żyje, a z nim kongres. 66 00:03:48,771 --> 00:03:49,605 JIM JONES 67 00:03:49,689 --> 00:03:53,567 Jeśli nie możemy żyć w pokoju, umrzyjmy w pokoju. 68 00:03:59,490 --> 00:04:01,450 Zdjęcia niemal tysiąca ciał, 69 00:04:01,784 --> 00:04:04,578 ofiar największego masowego samobójstwa, 70 00:04:04,745 --> 00:04:05,788 zszokowały świat. 71 00:04:06,080 --> 00:04:10,126 Wyznawcy kultu Jima Jonesa odebrali sobie życie. 72 00:04:10,209 --> 00:04:12,753 Niektórzy zastrzeleni, większość otruta. 73 00:04:12,837 --> 00:04:15,548 Znaleziono puste butelki po cyjanku potasu. 74 00:04:15,631 --> 00:04:17,591 Truciznę przyjęły całe rodziny. 75 00:04:17,675 --> 00:04:20,594 Wśród ciał znaleziono zwłoki przywódcy, 76 00:04:20,678 --> 00:04:21,762 Jima Jonesa. 77 00:04:21,846 --> 00:04:25,099 Jones powiedział im: „Czas spotkać się w innym miejscu”. 78 00:04:27,518 --> 00:04:30,313 Kulty z charyzmatycznymi przywódcami, 79 00:04:30,396 --> 00:04:32,481 skrajnymi poglądami i fanatykami, 80 00:04:32,690 --> 00:04:35,192 istniały w niemal każdym kraju na świecie. 81 00:04:35,735 --> 00:04:38,029 Jednak skala zagłady w Jonestown 82 00:04:38,279 --> 00:04:41,490 nadała słowu „kult” nowe, przerażające skojarzenia 83 00:04:42,158 --> 00:04:44,452 i zachęciła naukowców z USA 84 00:04:44,535 --> 00:04:45,953 do publikacji badań 85 00:04:46,037 --> 00:04:48,998 definiujących cechy wspólne tych grup. 86 00:04:49,665 --> 00:04:51,792 Ustalili trzy główne cechy. 87 00:04:51,876 --> 00:04:54,295 Kult to grupa lub ruch społeczny... 88 00:04:54,378 --> 00:04:55,212 SOCJOLOG 89 00:04:55,296 --> 00:04:58,299 ...prowadzony przez charyzmatycznego przywódcę, 90 00:04:58,382 --> 00:05:00,134 który jest autorytarny 91 00:05:00,217 --> 00:05:04,055 i domaga się od innych czci niemal równej bogu. 92 00:05:04,138 --> 00:05:06,891 Uczono nas, że wszystko, co mówi, 93 00:05:06,974 --> 00:05:08,768 pochodzi prosto od Boga. 94 00:05:08,851 --> 00:05:11,228 W naszej „wspólnocie” miał władzę bożą. 95 00:05:11,312 --> 00:05:12,146 PRZYWÓDCA 96 00:05:12,229 --> 00:05:13,606 Drugi element kultu to... 97 00:05:13,814 --> 00:05:18,152 Grupa taka posiada program indoktrynacji, 98 00:05:18,486 --> 00:05:20,237 czasem zwany „reformą myśli”. 99 00:05:20,488 --> 00:05:21,947 Lub kontrolą umysłu. 100 00:05:22,031 --> 00:05:24,742 Biblia była niczym system operacyjny, 101 00:05:24,825 --> 00:05:27,870 a on dorzucał do niej wszystkie swoje programy. 102 00:05:28,287 --> 00:05:29,288 PRZYWÓDCA RODZINY 103 00:05:29,372 --> 00:05:33,667 Ludzie je akceptowali, bo nie chcieli kwestionować Biblii. 104 00:05:33,751 --> 00:05:35,252 Musieli w to wierzyć. 105 00:05:35,336 --> 00:05:37,671 Jest też wykorzystywanie 106 00:05:38,172 --> 00:05:41,926 seksualne, finansowe lub w innej formie. 107 00:05:42,009 --> 00:05:44,845 Gdy Sun Myung Moon potrzebował moich rodziców, 108 00:05:44,929 --> 00:05:47,640 na przykład podczas jakiejś misji, 109 00:05:47,723 --> 00:05:51,352 stawiali potrzeby przywódcy ponad własne dzieci. 110 00:05:51,435 --> 00:05:54,397 Prawie nie widywałem ojca, gdy dorastałem. 111 00:05:55,106 --> 00:05:57,983 Jest jednak pewien problem z tą definicją kultu. 112 00:05:58,109 --> 00:06:02,196 To bardziej osąd niż praktyczny termin. 113 00:06:02,279 --> 00:06:03,114 PISARZ 114 00:06:03,197 --> 00:06:08,536 Każdy prorok w każdej dużej religii to charyzmatyczny przywódca. 115 00:06:08,619 --> 00:06:11,080 Mamy taki żart wśród teologów: 116 00:06:11,163 --> 00:06:14,041 „Kult plus czas równa się religia”. 117 00:06:14,583 --> 00:06:17,086 „Kult” pochodzi od łacińskiego „cultus”, 118 00:06:17,169 --> 00:06:19,588 oznaczającego „kultywować”, 119 00:06:19,713 --> 00:06:21,632 które w starożytności używano 120 00:06:21,715 --> 00:06:26,345 do opisywania ofiar i pomników stawianych na cześć różnych bogów. 121 00:06:26,929 --> 00:06:29,849 Z czasem zaczęło oznaczać każdą nietypową religię. 122 00:06:30,141 --> 00:06:34,311 Cesarstwo Rzymskie określało judaizm mianem kultu. 123 00:06:34,395 --> 00:06:38,524 Niektórzy uważają, że niektóre odłamy Islamu to kulty. 124 00:06:38,607 --> 00:06:44,655 Dzisiaj naukowcy wolą używać terminu „nowy ruch religijny”. 125 00:06:44,738 --> 00:06:47,533 Wiele broniło się przed zagrożeniem z zewnątrz, 126 00:06:47,616 --> 00:06:50,369 a nie próbowało wykorzystać wyznawców. 127 00:06:50,578 --> 00:06:56,125 Zagrożone jest poczucie tożsamości danej grupy, 128 00:06:56,292 --> 00:07:00,671 a jedynym sposobem na jej ocalenie 129 00:07:00,754 --> 00:07:06,343 jest zjednoczenie się pod przywództwem charyzmatycznego lidera 130 00:07:06,635 --> 00:07:08,971 i odbudowanie jej od nowa. 131 00:07:09,221 --> 00:07:10,890 Jezus z Nazaretu żył 132 00:07:11,140 --> 00:07:16,854 w najbardziej burzliwych czasach, politycznie i społecznie, 133 00:07:16,979 --> 00:07:19,982 w historii Bliskiego Wschodu, a to wiele nam mówi. 134 00:07:20,483 --> 00:07:26,489 Jezus był jednym z co najmniej dwunastu mesjaszy, 135 00:07:26,572 --> 00:07:27,615 o których wiemy. 136 00:07:28,032 --> 00:07:32,161 Nowe ruchy religijne pojawiały się, by pomóc ludziom w trudnych czasach 137 00:07:32,244 --> 00:07:33,496 w historii ludzkości. 138 00:07:33,746 --> 00:07:36,457 W Europie wiele pojawiło się podczas renesansu, 139 00:07:36,540 --> 00:07:39,084 w odpowiedzi na instytucję religii. 140 00:07:39,627 --> 00:07:43,881 W Indiach powstały w wyniku zawirowań wywołanych transformacją rolnictwa, 141 00:07:44,173 --> 00:07:46,550 a później brytyjskim kolonializmem. 142 00:07:47,051 --> 00:07:50,596 Jeden kraj szczególnie ciepło przywitał nowe religie 143 00:07:50,679 --> 00:07:52,097 od samego początku. 144 00:07:52,348 --> 00:07:55,100 Cofając się do XVII wieku, 145 00:07:55,684 --> 00:07:57,937 amerykańskie kolonie znane były... 146 00:07:58,020 --> 00:07:58,854 PISARZ 147 00:07:58,938 --> 00:08:01,524 ...jako schronienie dla religijnych radykałów. 148 00:08:02,358 --> 00:08:04,276 W Ameryce było pewne miejsce 149 00:08:04,360 --> 00:08:07,404 szczególnie dotknięte tym religijnym entuzjazmem: 150 00:08:07,530 --> 00:08:10,199 obszar między Albany i Buffalo, 151 00:08:10,699 --> 00:08:12,701 znany jako Wypalony Region. 152 00:08:12,868 --> 00:08:17,289 To tam narodził się mormonizm, 153 00:08:17,498 --> 00:08:20,751 Kościół Adwentystów Dnia Siódmego, spirytualizm. 154 00:08:21,210 --> 00:08:24,880 I wiele innych ruchów społecznych, politycznych i religijnych. 155 00:08:25,047 --> 00:08:27,758 Gdy rodzi się nowy ruch religijny, 156 00:08:27,841 --> 00:08:31,136 nieuchronnie towarzyszy mu także ruch polityczny. 157 00:08:31,762 --> 00:08:34,848 Jemima Wilkinson była jednym z proroków tego regionu. 158 00:08:34,974 --> 00:08:37,768 Doświadczyła śmierci w wyniku duru brzusznego, 159 00:08:37,851 --> 00:08:41,188 po czym ogłosiła się wcieleniem ducha świętego 160 00:08:41,272 --> 00:08:43,649 i Publicznym Uniwersalnym Przyjacielem. 161 00:08:44,024 --> 00:08:45,651 Chyba po raz pierwszy 162 00:08:45,859 --> 00:08:50,864 Amerykanie zobaczyli kobietę nauczającą lub przemawiającą publicznie. 163 00:08:50,948 --> 00:08:52,741 Była amerykańskim Synajem, 164 00:08:52,825 --> 00:08:57,121 gdzie ludzie otrzymywali różnego rodzaju przesłania i dyspensy, 165 00:08:57,204 --> 00:08:59,290 niekoniecznie religijne. 166 00:08:59,373 --> 00:09:01,834 Ta reguła powtarzała się wielokrotnie. 167 00:09:01,917 --> 00:09:04,587 I rozszerzyła się poza Wypalony Obszar. 168 00:09:04,878 --> 00:09:07,339 W Nowym Jorku w latach 30. XX wieku 169 00:09:07,423 --> 00:09:10,384 dziesiątki tysięcy ludzi uważało ojca Divine'a 170 00:09:10,467 --> 00:09:12,094 za wcielenie Boga na Ziemi. 171 00:09:12,636 --> 00:09:15,973 Mówię dziś do całej ludzkości. 172 00:09:17,224 --> 00:09:20,019 Należy pamiętać, że ojciec Divine 173 00:09:20,102 --> 00:09:24,773 był prekursorem ruchu praw obywatelskich. 174 00:09:24,982 --> 00:09:27,401 Pierwsi wyznawcy ojca Divine'a 175 00:09:27,568 --> 00:09:31,405 angażowali się w protesty i petycje, 176 00:09:31,488 --> 00:09:35,868 pisali pisma domagające się praw obywatelskich w okresie, 177 00:09:35,951 --> 00:09:39,580 gdy to wołanie było jeszcze bardzo przytłumione w Ameryce. 178 00:09:39,997 --> 00:09:41,165 Z czasem narastało 179 00:09:41,248 --> 00:09:44,168 i zapoczątkowało nową epokę zmian społecznych, 180 00:09:44,835 --> 00:09:47,338 gdy napięcia na tle rasowym rodziły przemoc 181 00:09:47,588 --> 00:09:49,798 oraz falę zamachów politycznych. 182 00:09:51,133 --> 00:09:53,677 Wielu wątpiło w słuszność wojny w Wietnamie. 183 00:09:54,345 --> 00:09:56,388 Rząd amerykański stracił poparcie. 184 00:09:56,472 --> 00:09:57,598 POPARCIE DLA RZĄDU 185 00:09:57,681 --> 00:10:00,601 A widmo nieuchronnej zagłady nuklearnej sprawiło, 186 00:10:01,143 --> 00:10:03,979 że cały naród czuł się oblężony. 187 00:10:04,730 --> 00:10:08,025 Pokolenie to zaczęło szukać nowych form społeczności, 188 00:10:08,192 --> 00:10:09,818 innych źródeł sensu życia. 189 00:10:10,110 --> 00:10:12,279 Obserwowaliśmy w tym czasie 190 00:10:12,363 --> 00:10:16,325 szereg charyzmatycznych jednostek, również Amerykanów, 191 00:10:16,408 --> 00:10:20,079 z których wielu czerpało z tradycji Wschodu, 192 00:10:20,162 --> 00:10:21,830 zwłaszcza w Indiach. 193 00:10:22,122 --> 00:10:25,959 „Jesteśmy nielicznymi sprawiedliwymi. To my znamy odpowiedzi”. 194 00:10:26,043 --> 00:10:32,925 Ta wiedza stanowiła antidotum na te burzliwe czasy. 195 00:10:34,718 --> 00:10:37,054 Niestety wiązał się z nią haczyk. 196 00:10:38,013 --> 00:10:41,308 Poszukiwanie innych form sensu życia 197 00:10:41,392 --> 00:10:45,020 przyciągało całe rzesze ludzi, 198 00:10:45,104 --> 00:10:47,439 którzy z czasem zaczynają w to wierzyć, 199 00:10:47,523 --> 00:10:50,609 nawet sami przywódcy. 200 00:10:50,818 --> 00:10:52,986 Ale ludzka natura ma to do siebie, 201 00:10:53,070 --> 00:10:57,074 że idealizm bardzo łatwo zamienia się u nas w autorytaryzm. 202 00:10:57,533 --> 00:11:00,411 Tolerancja religijna, która dała kraju rozwój... 203 00:11:00,494 --> 00:11:01,453 Zrób ten krok. 204 00:11:01,537 --> 00:11:04,456 ...uczyniła Amerykanów podatnymi na manipulację. 205 00:11:07,334 --> 00:11:11,046 Ojca Divine'a też oskarżano o wyłudzanie pieniędzy, 206 00:11:11,171 --> 00:11:13,340 nakłanianie do kupienia mu hotelu 207 00:11:13,590 --> 00:11:15,551 i wyłudzenie od kobiety spadku. 208 00:11:16,552 --> 00:11:19,388 A pewien człowiek przyglądał się i robił notatki: 209 00:11:20,180 --> 00:11:21,348 Był to Jim Jones. 210 00:11:21,515 --> 00:11:24,393 Jim Jones śledził poczynania ojca Divine'a, 211 00:11:24,476 --> 00:11:27,146 by odkryć, jak ten stworzył swoją społeczność. 212 00:11:27,688 --> 00:11:29,773 Jones chciał się uczyć od Divine'a, 213 00:11:29,857 --> 00:11:32,860 co uwieczniono w serialu telewizyjnym z 1980 r. 214 00:11:33,110 --> 00:11:35,696 James Earl Jones gra tutaj ojca Divine'a. 215 00:11:35,779 --> 00:11:37,948 Ale jak utrzymać taki ruch? 216 00:11:38,574 --> 00:11:41,368 A jak mój syn Mojżesz utrzymał swoje stado? 217 00:11:42,244 --> 00:11:43,245 A co z kosztami? 218 00:11:43,537 --> 00:11:47,416 Proście, a będzie wam dane. 219 00:11:47,958 --> 00:11:49,460 Poproś, a będzie ci dane. 220 00:11:49,543 --> 00:11:52,921 Jim Jones wykorzystał wezwania o sprawiedliwość społeczną, 221 00:11:53,130 --> 00:11:56,175 które były typowe dla przesłań ojca Divine'a. 222 00:11:56,383 --> 00:11:58,761 Najpierw do przyciągnięcia ludzi, 223 00:11:58,927 --> 00:12:00,471 a potem do manipulowania. 224 00:12:01,096 --> 00:12:03,515 Gdy ta manipulacja staje się szkodliwa, 225 00:12:03,640 --> 00:12:06,894 grupa zamienia się w kult według naukowców społecznych. 226 00:12:06,977 --> 00:12:10,272 Nie chodzi tu nawet o system wierzeń, 227 00:12:10,355 --> 00:12:13,317 tylko o zachowania danej grupy 228 00:12:13,400 --> 00:12:18,363 oraz stosowane metody wywierania wpływu i kontroli 229 00:12:18,655 --> 00:12:21,116 w celu manipulacji i wyzyskania członków. 230 00:12:22,743 --> 00:12:25,829 Charles Manson przekonał wyznawców do zabicia 9 osób, 231 00:12:25,913 --> 00:12:27,581 by wzniecić wojnę rasową. 232 00:12:28,165 --> 00:12:32,628 Shoko Asahara kazała swoim wyznawcom uwolnić sarin w tokijskim metrze, 233 00:12:33,170 --> 00:12:34,338 zabijając 13 osób. 234 00:12:35,422 --> 00:12:39,051 Marshall Applewhite z Wrót Niebios nakłonił wyznawców do tego... 235 00:12:39,134 --> 00:12:42,888 Co jakiś czas poziom ten zbliża się na tyle, 236 00:12:42,971 --> 00:12:46,391 że oferuje nam promocję, 237 00:12:46,475 --> 00:12:51,605 oferuje nam ucieczkę na kolejny poziom ewolucji. 238 00:12:51,814 --> 00:12:54,650 Nakłonił do kastracji i samobójstwa wiele osób, 239 00:12:54,983 --> 00:12:58,111 które uwierzyły, że osiągną wyższy poziom egzystencji. 240 00:12:58,737 --> 00:13:00,739 Ta odwieczna fascynacja kultami 241 00:13:01,031 --> 00:13:05,118 bierze się z tajemniczej zdolności przywódców do kontroli nad ludźmi. 242 00:13:05,911 --> 00:13:08,580 Używają podstaw psychologii społecznej, 243 00:13:08,789 --> 00:13:12,584 prostych zasad wywierania wpływu i sprawowania kontroli. 244 00:13:13,293 --> 00:13:15,420 Przedstawimy zatem siedem elementów, 245 00:13:16,046 --> 00:13:20,300 które zdaniem naukowców mogą prowadzić do indoktrynacji w ramach kultu. 246 00:13:20,968 --> 00:13:21,802 Numer jeden: 247 00:13:22,094 --> 00:13:25,180 przechodzisz w życiu pewne trudne zmiany. 248 00:13:25,264 --> 00:13:29,643 Byłem głodującym, niespełnionym aktorem po dwudziestce w Nowym Jorku. 249 00:13:29,726 --> 00:13:32,062 Gdy jesteśmy w trudnej sytuacji, 250 00:13:32,729 --> 00:13:35,524 jesteśmy bardziej otwarci na nowe rozwiązania. 251 00:13:35,607 --> 00:13:39,778 Czasem wystarczy ulotka na tablicy informacyjnej, 252 00:13:39,862 --> 00:13:41,655 zachęcająca do zajęć jogi. 253 00:13:41,905 --> 00:13:45,367 Zaczęła się pierwsza medytacja i doświadczyłem 254 00:13:45,450 --> 00:13:49,204 fali miłości i więzi z innymi. 255 00:13:49,621 --> 00:13:51,623 Tak się reklamuje kult. 256 00:13:51,790 --> 00:13:53,166 Dostałem kwestionariusz 257 00:13:53,584 --> 00:13:56,420 z pytaniami o życiu: „Czy jesteś szczęśliwy?” 258 00:13:56,503 --> 00:13:58,046 Gdy zrobimy pierwszy krok 259 00:13:58,130 --> 00:14:03,385 i udamy się na pierwsze spotkanie, wykład, medytację, zajęcia biblijne, 260 00:14:03,468 --> 00:14:05,804 rekruterzy zaproszą nas ponownie, 261 00:14:05,888 --> 00:14:08,098 rozpoczynając cały proces rekrutacji. 262 00:14:08,181 --> 00:14:11,852 Zachęcaliśmy ludzi, żeby udali się na nasz obóz w lesie, 263 00:14:12,102 --> 00:14:14,021 by dalej ich indoktrynować. 264 00:14:14,438 --> 00:14:17,649 To pierwszy krok do budowy nowej rzeczywistości. 265 00:14:17,941 --> 00:14:20,444 Trzymano nas w zamkniętym otoczeniu, 266 00:14:20,527 --> 00:14:23,739 bez książek, telewizji i filmów, 267 00:14:23,822 --> 00:14:26,700 by chronić nas przed tym, co rodzice nazywaliby 268 00:14:26,783 --> 00:14:28,201 profanacją w świecie. 269 00:14:28,285 --> 00:14:32,164 Z czasem jesteśmy coraz bardziej uwięzieni 270 00:14:32,247 --> 00:14:34,499 w samoograniczającym się systemie. 271 00:14:35,083 --> 00:14:39,004 Do czasu, aż „ukochany przywódca” stanie się najbliższą ci osobą. 272 00:14:39,504 --> 00:14:43,759 Sun Myung Moon wychodził czasem do nas z rodziną: 273 00:14:43,967 --> 00:14:47,554 „Szanowni Państwo, oto prawdziwi rodzice ludzkości, 274 00:14:47,638 --> 00:14:49,389 Sun Myung Moon!” 275 00:14:49,473 --> 00:14:53,602 Jesteś w grupie, która ma odpowiedź. Masz jedynego przywódcę 276 00:14:53,685 --> 00:14:56,229 i tylko on może cię zabrać w tę podróż. 277 00:14:56,605 --> 00:14:59,399 Wszyscy inni się mylą. 278 00:14:59,483 --> 00:15:01,818 Każdej niedzieli o 5.00 rano 279 00:15:01,902 --> 00:15:05,030 kłanialiśmy się przed zdjęciem państwa Moon. 280 00:15:05,530 --> 00:15:09,284 Kazano nam kochać ich jak własnych rodziców, 281 00:15:09,618 --> 00:15:11,370 a nawet bardziej. 282 00:15:11,954 --> 00:15:15,123 Przywódca często kreuje zewnętrznego wroga. 283 00:15:15,207 --> 00:15:20,253 Powiedział mi: „Zgwałcą cię, pobiją. 284 00:15:20,337 --> 00:15:22,214 Porzucą cię w rowie”. 285 00:15:22,297 --> 00:15:26,259 Opowiadał, co się ze mną stanie, jeśli odejdę, 286 00:15:26,343 --> 00:15:28,428 bo świat był bardzo złym miejscem. 287 00:15:28,512 --> 00:15:33,225 A to znaczy, że będziesz uciekać się do swojego przywódcy o pomoc. 288 00:15:33,600 --> 00:15:39,147 Nieustannie zaprzeczasz swojej zdolności do racjonalnego myślenia. 289 00:15:39,231 --> 00:15:40,357 Przestajesz myśleć. 290 00:15:40,524 --> 00:15:42,901 Ludzie w stanie dysonansu poznawczego 291 00:15:42,985 --> 00:15:46,697 zawsze będą wybierali kult i jego przywódcę. 292 00:15:46,947 --> 00:15:50,742 Co prowadzi nas do sposobu, w jaki przywódcy wzmacniają kontrolę: 293 00:15:50,826 --> 00:15:52,077 presji grupy. 294 00:15:52,828 --> 00:15:56,206 Ta fundamentalna potrzeba przynależności do grupy 295 00:15:56,289 --> 00:15:58,875 czasem przesłania nasze własne postrzeganie. 296 00:15:59,126 --> 00:16:02,879 W 1951 r. psycholog społeczny Solomon Asch zademonstrował to, 297 00:16:03,005 --> 00:16:06,842 umieszczając w sali kilku studentów. Jeden nie wiedział o badaniu. 298 00:16:06,925 --> 00:16:10,178 Macie proste zadanie: spójrzcie na tę kreskę po lewej 299 00:16:10,470 --> 00:16:13,849 i ustalcie, która linia po prawej ma taką samą długość. 300 00:16:13,932 --> 00:16:15,183 - Druga. - Druga. 301 00:16:16,226 --> 00:16:17,060 Druga. 302 00:16:19,479 --> 00:16:20,313 Druga. 303 00:16:20,856 --> 00:16:24,276 75% badanych godziła się ostatecznie ze zdaniem większości, 304 00:16:24,568 --> 00:16:27,070 nawet gdy odpowiedzi były wyraźnie błędne. 305 00:16:27,237 --> 00:16:31,450 To właśnie tę presję przynależności wykorzystują przywódcy do kontroli. 306 00:16:32,034 --> 00:16:34,286 Zrobił to ostatniego dnia w Jonestown. 307 00:16:34,369 --> 00:16:35,912 Wszczął zamieszki, 308 00:16:36,163 --> 00:16:39,207 a potem pozwolił presji społecznej zrobić swoje. 309 00:16:39,416 --> 00:16:42,669 A to wszystko, by zaspokoić kaprysy socjopaty i narcyza. 310 00:16:42,794 --> 00:16:46,715 Powiedział: „Beze mnie zginiecie. A skoro ja umieram, to wy także. 311 00:16:47,257 --> 00:16:50,260 Wy się nie liczycie. To ja jestem tu najważniejszy”. 312 00:16:51,303 --> 00:16:54,514 Podczas gdy dzieciaki biegały po terenie, 313 00:16:54,598 --> 00:16:57,184 jego sekretarki i kochanki 314 00:16:57,267 --> 00:17:00,604 wstrzykiwały im do ust truciznę. Zaczął od dzieci, 315 00:17:00,687 --> 00:17:05,150 bo żaden rodzic nie będzie patrzył, jak dziecko ginie na jego oczach, 316 00:17:05,442 --> 00:17:09,488 żeby potem wrócić do swojego życia w Stanach Zjednoczonych. 317 00:17:13,950 --> 00:17:17,954 Dzisiaj inny rodzaj zagrożenia popycha ludzi do szukania sensu życia. 318 00:17:18,497 --> 00:17:20,624 Izolacja społeczna jest tak poważna, 319 00:17:20,707 --> 00:17:24,544 że wiele krajów uznało ją za zagrożenie dla zdrowia. 320 00:17:24,878 --> 00:17:26,088 Naukowcy twierdzą, 321 00:17:26,171 --> 00:17:29,716 że samotność jest przyczyną kryzysu zdrowotnego w Australii. 322 00:17:29,800 --> 00:17:33,053 W Ameryce szaleje epidemia samotności. 323 00:17:33,136 --> 00:17:35,680 Rząd mianował ministra samotności. 324 00:17:36,056 --> 00:17:39,559 W kraju żyje od 800 do 900 tysięcy ludzi w średnim wieku 325 00:17:39,643 --> 00:17:41,478 wycofanych z życia społecznego. 326 00:17:42,479 --> 00:17:45,315 Ludzie nie mają swojej społeczności... 327 00:17:45,398 --> 00:17:46,233 PISARKA 328 00:17:46,316 --> 00:17:49,194 ...w rodzinie, kościele czy wśród sąsiadów. 329 00:17:49,486 --> 00:17:51,905 Coraz mniej osób utożsamia się z religią 330 00:17:52,030 --> 00:17:53,990 i miejscami zgromadzeń, 331 00:17:54,324 --> 00:17:57,119 a społeczności internetowe wypełniają tę pustkę. 332 00:17:57,202 --> 00:17:59,412 Dzięki Internetowi 333 00:17:59,830 --> 00:18:02,666 po raz pierwszy w historii ludzkości 334 00:18:03,041 --> 00:18:07,963 definicja społeczności nie jest ograniczona lokalizacją geograficzną. 335 00:18:08,171 --> 00:18:12,843 Znajdujemy statystycznie niewielkie, ale bardzo ważne grupy 336 00:18:12,926 --> 00:18:16,429 podobnie myślących ludzi, które wzmacniają to, kim jesteśmy. 337 00:18:16,513 --> 00:18:19,307 Tak powstała generacja internetowych przywódców, 338 00:18:19,432 --> 00:18:23,019 którzy przyciągają wyznawców poprzez media społecznościowe. 339 00:18:23,103 --> 00:18:26,898 Poczujecie się, jakbyście trzymali w rękach glinę 340 00:18:26,982 --> 00:18:27,816 i to prawda. 341 00:18:27,899 --> 00:18:32,320 To, czego szukasz, możesz znaleźć wyłącznie w sobie. 342 00:18:32,404 --> 00:18:35,490 W 100% akceptujesz siebie takim, jaki jesteś. 343 00:18:35,574 --> 00:18:38,118 Jeśli komuś się to nie podoba, ich strata. 344 00:18:38,201 --> 00:18:42,414 Możemy szybko rozsyłać informacje do dużej liczby fanów, 345 00:18:42,497 --> 00:18:45,417 będąc w pokoju i nie mając znajomych. 346 00:18:45,500 --> 00:18:48,003 Z powodu rozmiarów sieci internetowej 347 00:18:48,420 --> 00:18:50,922 możesz znaleźć dowolną społeczność. 348 00:18:51,006 --> 00:18:54,092 To poczucie umocnienia może być bardzo silne. 349 00:18:54,176 --> 00:18:55,927 Teal Swan jest taką liderką. 350 00:18:56,011 --> 00:18:59,347 Ludzie wykorzystują depresję, aby uniknąć samobójstwa. 351 00:18:59,431 --> 00:19:00,932 Zyskała wielu zwolenników 352 00:19:01,016 --> 00:19:04,144 oferując kontrowersyjne porady samotnym i cierpiącym. 353 00:19:04,227 --> 00:19:06,897 Samobójstwo jest jak restart. 354 00:19:06,980 --> 00:19:09,649 Nie jest to ani dobra ani zła decyzja. 355 00:19:10,108 --> 00:19:13,987 Niektórzy uważają ją za przywódcę kultu, ale ona temu zaprzecza, 356 00:19:14,112 --> 00:19:16,990 choć przyznaje, że ma „idealny przepis na kult”. 357 00:19:17,407 --> 00:19:21,119 „Są zrozpaczeni, potrzebują aprobaty. Zrobią, co im każę”. 358 00:19:21,620 --> 00:19:25,790 A funkcje sieci społecznościowych pomagają zwieść bezbronnych. 359 00:19:26,041 --> 00:19:28,793 Oglądasz wideo, a YouTube sugeruje ci następne, 360 00:19:28,877 --> 00:19:32,380 co często prowadzi do szybko narastającej radykalizacji. 361 00:19:32,631 --> 00:19:35,133 Wiele z tych miejsc, jak fora dyskusyjne, 362 00:19:35,217 --> 00:19:38,136 tworzy kulty bez potrzeby przywódcy. 363 00:19:38,386 --> 00:19:42,766 Ruchy te dają ludziom odpowiedzi, dom i kogoś, kto ich wysłucha. 364 00:19:43,141 --> 00:19:45,852 Osoby na rozdrożu mogą łatwo znaleźć te treści. 365 00:19:46,102 --> 00:19:49,231 Łagodnym treściom często towarzyszy miękka sprzedaż, 366 00:19:49,522 --> 00:19:52,734 jak forum na temat frustracji seksualnych dla mężczyzn, 367 00:19:52,817 --> 00:19:57,322 które wciąga ludzi w nową rzeczywistość zaognioną przez zewnętrznego wroga 368 00:19:57,656 --> 00:19:59,574 i wzmocnioną przez presję ludzi. 369 00:19:59,699 --> 00:20:02,035 Innych mężczyzn szukających zemsty. 370 00:20:02,118 --> 00:20:04,871 Brak fizycznej przestrzeni 371 00:20:04,955 --> 00:20:08,291 nie czyni współczesnych kultów mniej groźnymi. 372 00:20:08,625 --> 00:20:12,128 W ostatnich latach takie sceny przerażały ludzkość. 373 00:20:12,212 --> 00:20:16,049 Elliot Roger z Santa Barbary zamieścił w Internecie szereg gróźb. 374 00:20:16,132 --> 00:20:18,927 Pchnął nożem lub zastrzelił sześć osób. 375 00:20:19,135 --> 00:20:22,389 Fora te prowadzą do przemocy. 376 00:20:22,472 --> 00:20:25,684 Bus wjechał w pieszych na ruchliwej ulicy w Toronto. 377 00:20:25,767 --> 00:20:30,647 Incel to internetowa społeczność sfrustrowana jakością pożycia z kobietami. 378 00:20:30,814 --> 00:20:32,607 Chwilę przed atakiem w Toronto 379 00:20:32,732 --> 00:20:36,778 jego sprawca zamieścił post na 4chan, forum internetowym, 380 00:20:36,945 --> 00:20:40,699 nazywając je sierżantem, jakby wykonywał rozkazy dowódcy. 381 00:20:41,116 --> 00:20:43,952 W wyniku strzelaniny w meczecie w Nowej Zelandii 382 00:20:44,035 --> 00:20:45,704 zginęło kilkadziesiąt osób, 383 00:20:45,787 --> 00:20:49,207 a zabójca transmitował całość w mediach społecznościowych. 384 00:20:49,791 --> 00:20:52,585 Napastnik z Nowej Zelandii chwalił się na forum 385 00:20:52,669 --> 00:20:53,837 tym masowym mordem 386 00:20:54,671 --> 00:20:57,340 a jego społeczność przyjęła to z entuzjazmem. 387 00:20:57,841 --> 00:21:01,553 Uwięziona w innej rzeczywistości niczym fizyczny kult. 388 00:21:01,678 --> 00:21:03,680 Internetowe kulty dają ludziom, 389 00:21:03,763 --> 00:21:07,726 którzy czują się wyalienowani z dominującej kultury, 390 00:21:07,809 --> 00:21:10,645 alternatywny scenariusz na życie. 391 00:21:11,479 --> 00:21:15,608 Nieważne, czy scenariusz powstaje w Internecie czy w realnym świecie. 392 00:21:15,817 --> 00:21:17,902 Z powodu obiecanej sprawiedliwości 393 00:21:18,028 --> 00:21:21,281 czy też obietnicy lepszej, szczęśliwszej tożsamości. 394 00:21:21,614 --> 00:21:25,452 Wszyscy używają tych samych metod kontroli i trudno od nich uciec. 395 00:21:26,161 --> 00:21:29,247 Trudno jest opuścić kult, bo stanowi cały twój świat. 396 00:21:29,622 --> 00:21:32,625 Z czasem większość członków kultu sama odchodzi, 397 00:21:33,126 --> 00:21:36,963 zwłaszcza gdy odkryją, że ich lider nie jest taki idealny. 398 00:21:37,088 --> 00:21:42,427 Bardzo często rzucał datą nadejścia końca świata. 399 00:21:42,510 --> 00:21:46,056 Słuchając teraz jego słów widzę, jak były one nielogiczne. 400 00:21:46,139 --> 00:21:49,184 I gdy okazuje się, że ich moralny guru to hipokryta. 401 00:21:49,267 --> 00:21:53,396 Wszyscy ślubowali celibat i udawali, że go przestrzegają. 402 00:21:53,480 --> 00:21:55,815 Sam Muktananda, jak się potem okazało, 403 00:21:55,899 --> 00:22:00,278 był wielkim drapieżcą seksualnym. 404 00:22:00,612 --> 00:22:03,239 Lub gdy ta rzeczywistość zaczynała się sypać. 405 00:22:03,490 --> 00:22:04,824 Zmarł mój tata. 406 00:22:04,908 --> 00:22:08,036 Lider pozwolił mi pojechać na pogrzeb. 407 00:22:08,119 --> 00:22:10,288 Wyrwanie się z tej sytuacji 408 00:22:10,747 --> 00:22:13,458 i spojrzenie na wszystko z innej perspektywy 409 00:22:13,541 --> 00:22:18,296 pozwoliło mi podjąć decyzję o odejściu i zabraniu stamtąd moich dzieci. 410 00:22:18,380 --> 00:22:21,925 Idea odejścia z kultu i powrotu do świata 411 00:22:22,467 --> 00:22:24,260 jest przerażająca. 412 00:22:24,511 --> 00:22:26,304 Bałam się przejść przez ulicę. 413 00:22:26,388 --> 00:22:29,808 Martwiłam się, że Bóg może odebrać mi życie. 414 00:22:29,891 --> 00:22:34,521 To jest trudne także dlatego, że odwykliśmy od podejmowania decyzji. 415 00:22:34,604 --> 00:22:38,233 Jakieś osiem lat temu należałem do klubu książki. 416 00:22:38,316 --> 00:22:41,986 Gdy ktoś pytał mnie o jakąś książkę, dawne wspomnienia wracały. 417 00:22:44,656 --> 00:22:47,700 Denerwowałem się, nie potrafiłem wydusić słowa 418 00:22:47,784 --> 00:22:48,827 i zrezygnowałem. 419 00:22:49,077 --> 00:22:51,329 Ludzie, których kochałem i cała wiara 420 00:22:51,413 --> 00:22:54,958 nagle okazały się urojeniem. 421 00:22:55,583 --> 00:22:58,169 Zacząłem siebie za to nienawidzić. 422 00:22:58,253 --> 00:22:59,671 Odejście jest ciężkie. 423 00:22:59,879 --> 00:23:02,882 Osoba taka potrzebuje bezpiecznego miejsca, 424 00:23:02,966 --> 00:23:04,467 by odbudować swoje życie. 425 00:23:04,551 --> 00:23:06,386 Aresztowanie Keitha Raniere'a 426 00:23:06,469 --> 00:23:10,849 pozwoliło Catherine i Indii Oxenberg rozpocząć długi proces leczenia. 427 00:23:10,932 --> 00:23:14,477 Udało mi się całkowicie odzyskać córkę. 428 00:23:14,727 --> 00:23:17,814 Ale to proces. Rozumie, jaki to miało wpływ. 429 00:23:17,897 --> 00:23:21,860 Nie złamało jej to, ale nie wyszła z tego bez szwanku. 430 00:23:22,068 --> 00:23:24,320 Sfery życia, które próbowałem odciąć, 431 00:23:24,404 --> 00:23:25,530 znów powracają. 432 00:23:25,613 --> 00:23:29,576 To pewnie zabrzmi śmiesznie, ale zacząłem obserwować ptaki... 433 00:23:29,659 --> 00:23:30,493 PISARZ 434 00:23:30,577 --> 00:23:32,829 ...co było kiedyś moją pasją. 435 00:23:33,163 --> 00:23:36,583 Nie zniszczyli mojego instynktu przetrwania. 436 00:23:36,833 --> 00:23:39,961 I właśnie na przetrwaniu się skupiłem, 437 00:23:40,044 --> 00:23:41,880 cokolwiek by ono oznaczało. 438 00:23:41,963 --> 00:23:43,548 Spotykam innych dziwaków, 439 00:23:43,631 --> 00:23:47,135 którzy czują, że są trochę inni. 440 00:23:47,218 --> 00:23:48,678 Jestem artystą. 441 00:23:48,761 --> 00:23:49,596 GRAFIK 442 00:23:49,679 --> 00:23:51,681 Wszyscy jesteśmy dziwakami. 443 00:23:51,764 --> 00:23:57,479 Krok po kroku odkrywam, że nie ma się tu czego bać 444 00:23:57,562 --> 00:24:00,064 i wciąż czegoś się uczę. 445 00:24:00,565 --> 00:24:03,943 Gdy miałam 20 lat, zaczynałam wszystko od nowa. 446 00:24:04,235 --> 00:24:07,405 Wciąż czuję, że mogę uczyć się nowych rzeczy. 447 00:24:07,489 --> 00:24:09,449 Nie każdy w moim wieku to umie. 448 00:24:09,782 --> 00:24:11,576 Zawsze będę chciała się uczyć... 449 00:24:11,659 --> 00:24:12,494 ZAŁOŻYCIELKA 450 00:24:12,577 --> 00:24:14,496 ...bo kiedyś mnie tego pozbawiono. 451 00:24:14,954 --> 00:24:16,998 W wieku 22 lat postanowiłam, 452 00:24:17,081 --> 00:24:21,294 że w którymś momencie mojego życia 453 00:24:21,377 --> 00:24:23,588 chcę zacząć pomagać ludziom... 454 00:24:23,671 --> 00:24:24,506 ZAŁOŻYCIELKA 455 00:24:24,589 --> 00:24:26,841 ...czego nie czułam po odejściu z kultu. 456 00:24:26,925 --> 00:24:31,012 Uczę ich, że mogą sami wybierać, zrobić coś dobrego dla siebie 457 00:24:31,095 --> 00:24:33,223 i być przez to niezależni. 458 00:24:33,431 --> 00:24:34,724 Ja przetrwałam 459 00:24:34,807 --> 00:24:39,354 i prawie od samego początku czułam... 460 00:24:39,437 --> 00:24:40,271 NAUCZYCIELKA 461 00:24:40,355 --> 00:24:42,690 ...że popisuję się przed Jimem. 462 00:24:43,107 --> 00:24:47,362 Laura Kohl wróciła w 2018 roku do Gujany wraz z innymi ocalałymi osobami, 463 00:24:47,445 --> 00:24:51,199 których nie było akurat w Jonestown w dniu tragedii. 464 00:24:52,242 --> 00:24:54,702 Zbyt rzadko się o tym mówi. 465 00:24:55,411 --> 00:24:58,873 Tu nie chodzi o Jima Jonesa, 466 00:24:58,957 --> 00:25:01,543 tylko o tych 917 osób. 467 00:25:36,911 --> 00:25:38,913 Napisy: Przemek Kalemba