1
00:00:06,049 --> 00:00:09,260
Indię przyciągnęło do tej grupy
2
00:00:09,719 --> 00:00:12,930
poczucie wspólnego celu.
3
00:00:13,431 --> 00:00:17,935
Grupa nazywała się NXIVM,
a jej celem było samodoskonalenie
4
00:00:18,311 --> 00:00:22,857
przy użyciu metody „racjonalnego badania”
do osiągnięcia „sukcesu zawodowego”.
5
00:00:23,107 --> 00:00:25,902
Kierował nią Keith Raniere.
6
00:00:26,652 --> 00:00:29,947
Jednak pogłoski,
że Raniere miał najwyższe na świecie IQ,
7
00:00:30,073 --> 00:00:33,201
studenci musieli się kłaniać
przed jego zdjęciem
8
00:00:33,284 --> 00:00:36,871
i nazywać go „Vanguard”
zaniepokoiły Catherine.
9
00:00:36,954 --> 00:00:38,956
W końcu India powiedziała mi,
10
00:00:39,040 --> 00:00:42,668
że to jest grupa dla niej.
Opadła mi szczęka, byłam w szoku.
11
00:00:42,960 --> 00:00:46,464
India przekazała na rzecz NXIVM
setki tysięcy dolarów
12
00:00:46,631 --> 00:00:48,341
i została wciągnięta w coś
13
00:00:48,424 --> 00:00:51,219
o wiele gorszego niż „sukces zawodowy”.
14
00:00:51,385 --> 00:00:53,137
Zadzwoniła do mnie kobieta
15
00:00:53,221 --> 00:00:57,767
i powiedziała, że w NXIVM
działa tajne ugrupowanie.
16
00:00:58,226 --> 00:01:00,478
Wtedy pierwszy raz usłyszałam o „DOS”.
17
00:01:00,561 --> 00:01:03,439
„Dominus Obsequious Sororium”.
18
00:01:03,689 --> 00:01:06,984
Reklamowana
jako grupa emancypacji kobiet, ale...
19
00:01:07,151 --> 00:01:12,573
Po łacinie oznacza
„pana swojej niewolnicy”.
20
00:01:12,824 --> 00:01:15,701
Powiedziano mi,
że te kobiety były znakowane.
21
00:01:16,202 --> 00:01:19,080
Znakowanie stanowiło
element inicjacji w DOS.
22
00:01:19,705 --> 00:01:21,749
Nowej kandydatce zawiązywano oczy,
23
00:01:21,874 --> 00:01:25,586
kazano zdjąć ubrania
i położyć się na stole do masażu.
24
00:01:26,295 --> 00:01:29,757
Trzy inne kobiety
przytrzymywały jej nogi i ręce,
25
00:01:30,133 --> 00:01:31,509
a ona miała powiedzieć:
26
00:01:31,759 --> 00:01:34,804
„Mistrzu, oznakuj mnie.
To dla mnie zaszczyt”.
27
00:01:35,304 --> 00:01:37,849
Kobietom mówiono,
że symbol oznacza żywioły,
28
00:01:38,141 --> 00:01:40,726
a znakowano je
inicjałami Keitha Raniere'a.
29
00:01:42,061 --> 00:01:45,022
Istniały już
tysiące takich grup jak NXIVM.
30
00:01:45,106 --> 00:01:47,233
Często określano je mianem kultów.
31
00:01:47,775 --> 00:01:51,237
Nie sposób ich policzyć,
bo wiele nie uważa się za kult.
32
00:01:51,654 --> 00:01:54,282
I nikt nie zdaje sobie sprawy,
że w nim jest.
33
00:01:54,866 --> 00:01:56,742
Co czyni daną grupę kultem?
34
00:01:57,493 --> 00:02:01,122
I jak udaje im się nakłonić ludzi
do tych strasznych czynów?
35
00:02:03,833 --> 00:02:07,295
Jestem waszym Bogiem
i nie będziecie mieć innego poza mną.
36
00:02:07,879 --> 00:02:10,715
Chcemy podzielić się wiedzą z innymi.
37
00:02:11,007 --> 00:02:13,759
Każda metoda była dozwolona,
38
00:02:14,051 --> 00:02:15,720
bo byliśmy dziećmi bożymi,
39
00:02:15,803 --> 00:02:17,722
a Bóg wiedział, czemu to robimy.
40
00:02:17,805 --> 00:02:20,683
Waco zaświadczy przeciwko ATF.
41
00:02:20,766 --> 00:02:23,311
Igrajcie z nami dalej, a ktoś tu ucierpi.
42
00:02:23,644 --> 00:02:26,856
Kazali ludziom porzucić rodziny
i dawną tożsamość.
43
00:02:27,607 --> 00:02:32,528
Waszą jedyną szansą na przetrwanie
jest ucieczka z nami.
44
00:02:32,695 --> 00:02:37,617
KULTY
45
00:02:38,826 --> 00:02:42,038
Miłość to cudowne lekarstwo.
46
00:02:42,455 --> 00:02:44,290
Świątynia Ludu była wyjątkowa.
47
00:02:44,957 --> 00:02:48,753
Zrzeszała czarnych i białych,
Indian i Latynosów.
48
00:02:49,754 --> 00:02:52,131
Wszyscy naiwnie do niej dołączyliśmy,
49
00:02:52,256 --> 00:02:55,176
myśląc:
„Skoro Jim chce utopii, ja też jej chcę”.
50
00:02:55,301 --> 00:02:57,887
Myśleliśmy, że ten ruch naprawi świat.
51
00:02:58,638 --> 00:03:03,100
Dołączyli jednak do grupy,
która zdefiniowała współczesny kult.
52
00:03:03,351 --> 00:03:04,435
Dziękuję, maleńka.
53
00:03:06,729 --> 00:03:09,565
W latach 70. XX wieku
przywódca grupy Jim Jones
54
00:03:09,732 --> 00:03:11,400
skierował prawie tysiąc osób
55
00:03:11,484 --> 00:03:14,487
ze Świątyni Ludu w Kalifornii
do dżungli w Gujanie,
56
00:03:15,071 --> 00:03:18,407
by zbudować Jonestown,
samowystarczalną utopię,
57
00:03:18,616 --> 00:03:21,035
wolną od przemocy i rasizmu w USA.
58
00:03:21,244 --> 00:03:23,829
- Jesteście tu szczęśliwi? Tom?
- Tak.
59
00:03:24,163 --> 00:03:27,750
Wszyscy są tu szczęśliwi.
Czy to nie oczywiste?
60
00:03:28,167 --> 00:03:32,838
Zatroskane rodziny wysyłały władzom
ulotki opisujące koszmar w Jonestown,
61
00:03:33,256 --> 00:03:35,174
oskarżając o „kontrolę umysłu”
62
00:03:35,466 --> 00:03:40,137
i „próbne masowe samobójstwa”,
aby ćwiczyć „śmierć w słusznej sprawie”.
63
00:03:41,013 --> 00:03:44,392
Kongresmen Leo Ryan
poleciał do Gujany zbadać sprawę
64
00:03:44,809 --> 00:03:45,810
i już nie wrócił.
65
00:03:45,935 --> 00:03:48,688
Za późno.
Kongresmen nie żyje, a z nim kongres.
66
00:03:48,771 --> 00:03:49,605
JIM JONES
67
00:03:49,689 --> 00:03:53,567
Jeśli nie możemy żyć w pokoju,
umrzyjmy w pokoju.
68
00:03:59,490 --> 00:04:01,450
Zdjęcia niemal tysiąca ciał,
69
00:04:01,784 --> 00:04:04,578
ofiar największego masowego samobójstwa,
70
00:04:04,745 --> 00:04:05,788
zszokowały świat.
71
00:04:06,080 --> 00:04:10,126
Wyznawcy kultu Jima Jonesa
odebrali sobie życie.
72
00:04:10,209 --> 00:04:12,753
Niektórzy zastrzeleni, większość otruta.
73
00:04:12,837 --> 00:04:15,548
Znaleziono puste butelki
po cyjanku potasu.
74
00:04:15,631 --> 00:04:17,591
Truciznę przyjęły całe rodziny.
75
00:04:17,675 --> 00:04:20,594
Wśród ciał znaleziono zwłoki przywódcy,
76
00:04:20,678 --> 00:04:21,762
Jima Jonesa.
77
00:04:21,846 --> 00:04:25,099
Jones powiedział im:
„Czas spotkać się w innym miejscu”.
78
00:04:27,518 --> 00:04:30,313
Kulty z charyzmatycznymi przywódcami,
79
00:04:30,396 --> 00:04:32,481
skrajnymi poglądami i fanatykami,
80
00:04:32,690 --> 00:04:35,192
istniały w niemal każdym kraju na świecie.
81
00:04:35,735 --> 00:04:38,029
Jednak skala zagłady w Jonestown
82
00:04:38,279 --> 00:04:41,490
nadała słowu „kult”
nowe, przerażające skojarzenia
83
00:04:42,158 --> 00:04:44,452
i zachęciła naukowców z USA
84
00:04:44,535 --> 00:04:45,953
do publikacji badań
85
00:04:46,037 --> 00:04:48,998
definiujących cechy wspólne tych grup.
86
00:04:49,665 --> 00:04:51,792
Ustalili trzy główne cechy.
87
00:04:51,876 --> 00:04:54,295
Kult to grupa lub ruch społeczny...
88
00:04:54,378 --> 00:04:55,212
SOCJOLOG
89
00:04:55,296 --> 00:04:58,299
...prowadzony przez
charyzmatycznego przywódcę,
90
00:04:58,382 --> 00:05:00,134
który jest autorytarny
91
00:05:00,217 --> 00:05:04,055
i domaga się
od innych czci niemal równej bogu.
92
00:05:04,138 --> 00:05:06,891
Uczono nas, że wszystko, co mówi,
93
00:05:06,974 --> 00:05:08,768
pochodzi prosto od Boga.
94
00:05:08,851 --> 00:05:11,228
W naszej „wspólnocie” miał władzę bożą.
95
00:05:11,312 --> 00:05:12,146
PRZYWÓDCA
96
00:05:12,229 --> 00:05:13,606
Drugi element kultu to...
97
00:05:13,814 --> 00:05:18,152
Grupa taka posiada program indoktrynacji,
98
00:05:18,486 --> 00:05:20,237
czasem zwany „reformą myśli”.
99
00:05:20,488 --> 00:05:21,947
Lub kontrolą umysłu.
100
00:05:22,031 --> 00:05:24,742
Biblia była niczym system operacyjny,
101
00:05:24,825 --> 00:05:27,870
a on dorzucał do niej
wszystkie swoje programy.
102
00:05:28,287 --> 00:05:29,288
PRZYWÓDCA RODZINY
103
00:05:29,372 --> 00:05:33,667
Ludzie je akceptowali,
bo nie chcieli kwestionować Biblii.
104
00:05:33,751 --> 00:05:35,252
Musieli w to wierzyć.
105
00:05:35,336 --> 00:05:37,671
Jest też wykorzystywanie
106
00:05:38,172 --> 00:05:41,926
seksualne, finansowe lub w innej formie.
107
00:05:42,009 --> 00:05:44,845
Gdy Sun Myung Moon
potrzebował moich rodziców,
108
00:05:44,929 --> 00:05:47,640
na przykład podczas jakiejś misji,
109
00:05:47,723 --> 00:05:51,352
stawiali potrzeby przywódcy
ponad własne dzieci.
110
00:05:51,435 --> 00:05:54,397
Prawie nie widywałem ojca, gdy dorastałem.
111
00:05:55,106 --> 00:05:57,983
Jest jednak pewien problem
z tą definicją kultu.
112
00:05:58,109 --> 00:06:02,196
To bardziej osąd niż praktyczny termin.
113
00:06:02,279 --> 00:06:03,114
PISARZ
114
00:06:03,197 --> 00:06:08,536
Każdy prorok w każdej dużej religii
to charyzmatyczny przywódca.
115
00:06:08,619 --> 00:06:11,080
Mamy taki żart wśród teologów:
116
00:06:11,163 --> 00:06:14,041
„Kult plus czas równa się religia”.
117
00:06:14,583 --> 00:06:17,086
„Kult” pochodzi od łacińskiego „cultus”,
118
00:06:17,169 --> 00:06:19,588
oznaczającego „kultywować”,
119
00:06:19,713 --> 00:06:21,632
które w starożytności używano
120
00:06:21,715 --> 00:06:26,345
do opisywania ofiar i pomników
stawianych na cześć różnych bogów.
121
00:06:26,929 --> 00:06:29,849
Z czasem zaczęło
oznaczać każdą nietypową religię.
122
00:06:30,141 --> 00:06:34,311
Cesarstwo Rzymskie
określało judaizm mianem kultu.
123
00:06:34,395 --> 00:06:38,524
Niektórzy uważają,
że niektóre odłamy Islamu to kulty.
124
00:06:38,607 --> 00:06:44,655
Dzisiaj naukowcy wolą używać terminu
„nowy ruch religijny”.
125
00:06:44,738 --> 00:06:47,533
Wiele broniło się
przed zagrożeniem z zewnątrz,
126
00:06:47,616 --> 00:06:50,369
a nie próbowało wykorzystać wyznawców.
127
00:06:50,578 --> 00:06:56,125
Zagrożone jest
poczucie tożsamości danej grupy,
128
00:06:56,292 --> 00:07:00,671
a jedynym sposobem na jej ocalenie
129
00:07:00,754 --> 00:07:06,343
jest zjednoczenie się pod przywództwem
charyzmatycznego lidera
130
00:07:06,635 --> 00:07:08,971
i odbudowanie jej od nowa.
131
00:07:09,221 --> 00:07:10,890
Jezus z Nazaretu żył
132
00:07:11,140 --> 00:07:16,854
w najbardziej burzliwych czasach,
politycznie i społecznie,
133
00:07:16,979 --> 00:07:19,982
w historii Bliskiego Wschodu,
a to wiele nam mówi.
134
00:07:20,483 --> 00:07:26,489
Jezus był jednym
z co najmniej dwunastu mesjaszy,
135
00:07:26,572 --> 00:07:27,615
o których wiemy.
136
00:07:28,032 --> 00:07:32,161
Nowe ruchy religijne pojawiały się,
by pomóc ludziom w trudnych czasach
137
00:07:32,244 --> 00:07:33,496
w historii ludzkości.
138
00:07:33,746 --> 00:07:36,457
W Europie wiele pojawiło się
podczas renesansu,
139
00:07:36,540 --> 00:07:39,084
w odpowiedzi na instytucję religii.
140
00:07:39,627 --> 00:07:43,881
W Indiach powstały w wyniku zawirowań
wywołanych transformacją rolnictwa,
141
00:07:44,173 --> 00:07:46,550
a później brytyjskim kolonializmem.
142
00:07:47,051 --> 00:07:50,596
Jeden kraj szczególnie ciepło
przywitał nowe religie
143
00:07:50,679 --> 00:07:52,097
od samego początku.
144
00:07:52,348 --> 00:07:55,100
Cofając się do XVII wieku,
145
00:07:55,684 --> 00:07:57,937
amerykańskie kolonie znane były...
146
00:07:58,020 --> 00:07:58,854
PISARZ
147
00:07:58,938 --> 00:08:01,524
...jako schronienie
dla religijnych radykałów.
148
00:08:02,358 --> 00:08:04,276
W Ameryce było pewne miejsce
149
00:08:04,360 --> 00:08:07,404
szczególnie dotknięte
tym religijnym entuzjazmem:
150
00:08:07,530 --> 00:08:10,199
obszar między Albany i Buffalo,
151
00:08:10,699 --> 00:08:12,701
znany jako Wypalony Region.
152
00:08:12,868 --> 00:08:17,289
To tam narodził się mormonizm,
153
00:08:17,498 --> 00:08:20,751
Kościół Adwentystów Dnia Siódmego,
spirytualizm.
154
00:08:21,210 --> 00:08:24,880
I wiele innych ruchów
społecznych, politycznych i religijnych.
155
00:08:25,047 --> 00:08:27,758
Gdy rodzi się nowy ruch religijny,
156
00:08:27,841 --> 00:08:31,136
nieuchronnie towarzyszy mu także
ruch polityczny.
157
00:08:31,762 --> 00:08:34,848
Jemima Wilkinson
była jednym z proroków tego regionu.
158
00:08:34,974 --> 00:08:37,768
Doświadczyła śmierci
w wyniku duru brzusznego,
159
00:08:37,851 --> 00:08:41,188
po czym ogłosiła się
wcieleniem ducha świętego
160
00:08:41,272 --> 00:08:43,649
i Publicznym Uniwersalnym Przyjacielem.
161
00:08:44,024 --> 00:08:45,651
Chyba po raz pierwszy
162
00:08:45,859 --> 00:08:50,864
Amerykanie zobaczyli kobietę
nauczającą lub przemawiającą publicznie.
163
00:08:50,948 --> 00:08:52,741
Była amerykańskim Synajem,
164
00:08:52,825 --> 00:08:57,121
gdzie ludzie otrzymywali
różnego rodzaju przesłania i dyspensy,
165
00:08:57,204 --> 00:08:59,290
niekoniecznie religijne.
166
00:08:59,373 --> 00:09:01,834
Ta reguła powtarzała się wielokrotnie.
167
00:09:01,917 --> 00:09:04,587
I rozszerzyła się poza Wypalony Obszar.
168
00:09:04,878 --> 00:09:07,339
W Nowym Jorku w latach 30. XX wieku
169
00:09:07,423 --> 00:09:10,384
dziesiątki tysięcy ludzi
uważało ojca Divine'a
170
00:09:10,467 --> 00:09:12,094
za wcielenie Boga na Ziemi.
171
00:09:12,636 --> 00:09:15,973
Mówię dziś do całej ludzkości.
172
00:09:17,224 --> 00:09:20,019
Należy pamiętać, że ojciec Divine
173
00:09:20,102 --> 00:09:24,773
był prekursorem ruchu praw obywatelskich.
174
00:09:24,982 --> 00:09:27,401
Pierwsi wyznawcy ojca Divine'a
175
00:09:27,568 --> 00:09:31,405
angażowali się w protesty i petycje,
176
00:09:31,488 --> 00:09:35,868
pisali pisma domagające się
praw obywatelskich w okresie,
177
00:09:35,951 --> 00:09:39,580
gdy to wołanie było jeszcze
bardzo przytłumione w Ameryce.
178
00:09:39,997 --> 00:09:41,165
Z czasem narastało
179
00:09:41,248 --> 00:09:44,168
i zapoczątkowało
nową epokę zmian społecznych,
180
00:09:44,835 --> 00:09:47,338
gdy napięcia na tle rasowym
rodziły przemoc
181
00:09:47,588 --> 00:09:49,798
oraz falę zamachów politycznych.
182
00:09:51,133 --> 00:09:53,677
Wielu wątpiło
w słuszność wojny w Wietnamie.
183
00:09:54,345 --> 00:09:56,388
Rząd amerykański stracił poparcie.
184
00:09:56,472 --> 00:09:57,598
POPARCIE DLA RZĄDU
185
00:09:57,681 --> 00:10:00,601
A widmo nieuchronnej
zagłady nuklearnej sprawiło,
186
00:10:01,143 --> 00:10:03,979
że cały naród czuł się oblężony.
187
00:10:04,730 --> 00:10:08,025
Pokolenie to zaczęło szukać
nowych form społeczności,
188
00:10:08,192 --> 00:10:09,818
innych źródeł sensu życia.
189
00:10:10,110 --> 00:10:12,279
Obserwowaliśmy w tym czasie
190
00:10:12,363 --> 00:10:16,325
szereg charyzmatycznych jednostek,
również Amerykanów,
191
00:10:16,408 --> 00:10:20,079
z których wielu
czerpało z tradycji Wschodu,
192
00:10:20,162 --> 00:10:21,830
zwłaszcza w Indiach.
193
00:10:22,122 --> 00:10:25,959
„Jesteśmy nielicznymi sprawiedliwymi.
To my znamy odpowiedzi”.
194
00:10:26,043 --> 00:10:32,925
Ta wiedza stanowiła antidotum
na te burzliwe czasy.
195
00:10:34,718 --> 00:10:37,054
Niestety wiązał się z nią haczyk.
196
00:10:38,013 --> 00:10:41,308
Poszukiwanie innych form sensu życia
197
00:10:41,392 --> 00:10:45,020
przyciągało całe rzesze ludzi,
198
00:10:45,104 --> 00:10:47,439
którzy z czasem zaczynają w to wierzyć,
199
00:10:47,523 --> 00:10:50,609
nawet sami przywódcy.
200
00:10:50,818 --> 00:10:52,986
Ale ludzka natura ma to do siebie,
201
00:10:53,070 --> 00:10:57,074
że idealizm bardzo łatwo
zamienia się u nas w autorytaryzm.
202
00:10:57,533 --> 00:11:00,411
Tolerancja religijna,
która dała kraju rozwój...
203
00:11:00,494 --> 00:11:01,453
Zrób ten krok.
204
00:11:01,537 --> 00:11:04,456
...uczyniła Amerykanów
podatnymi na manipulację.
205
00:11:07,334 --> 00:11:11,046
Ojca Divine'a też oskarżano
o wyłudzanie pieniędzy,
206
00:11:11,171 --> 00:11:13,340
nakłanianie do kupienia mu hotelu
207
00:11:13,590 --> 00:11:15,551
i wyłudzenie od kobiety spadku.
208
00:11:16,552 --> 00:11:19,388
A pewien człowiek
przyglądał się i robił notatki:
209
00:11:20,180 --> 00:11:21,348
Był to Jim Jones.
210
00:11:21,515 --> 00:11:24,393
Jim Jones
śledził poczynania ojca Divine'a,
211
00:11:24,476 --> 00:11:27,146
by odkryć,
jak ten stworzył swoją społeczność.
212
00:11:27,688 --> 00:11:29,773
Jones chciał się uczyć od Divine'a,
213
00:11:29,857 --> 00:11:32,860
co uwieczniono
w serialu telewizyjnym z 1980 r.
214
00:11:33,110 --> 00:11:35,696
James Earl Jones gra tutaj ojca Divine'a.
215
00:11:35,779 --> 00:11:37,948
Ale jak utrzymać taki ruch?
216
00:11:38,574 --> 00:11:41,368
A jak mój syn Mojżesz
utrzymał swoje stado?
217
00:11:42,244 --> 00:11:43,245
A co z kosztami?
218
00:11:43,537 --> 00:11:47,416
Proście, a będzie wam dane.
219
00:11:47,958 --> 00:11:49,460
Poproś, a będzie ci dane.
220
00:11:49,543 --> 00:11:52,921
Jim Jones wykorzystał wezwania
o sprawiedliwość społeczną,
221
00:11:53,130 --> 00:11:56,175
które były typowe
dla przesłań ojca Divine'a.
222
00:11:56,383 --> 00:11:58,761
Najpierw do przyciągnięcia ludzi,
223
00:11:58,927 --> 00:12:00,471
a potem do manipulowania.
224
00:12:01,096 --> 00:12:03,515
Gdy ta manipulacja staje się szkodliwa,
225
00:12:03,640 --> 00:12:06,894
grupa zamienia się w kult
według naukowców społecznych.
226
00:12:06,977 --> 00:12:10,272
Nie chodzi tu nawet o system wierzeń,
227
00:12:10,355 --> 00:12:13,317
tylko o zachowania danej grupy
228
00:12:13,400 --> 00:12:18,363
oraz stosowane metody
wywierania wpływu i kontroli
229
00:12:18,655 --> 00:12:21,116
w celu manipulacji i wyzyskania członków.
230
00:12:22,743 --> 00:12:25,829
Charles Manson przekonał
wyznawców do zabicia 9 osób,
231
00:12:25,913 --> 00:12:27,581
by wzniecić wojnę rasową.
232
00:12:28,165 --> 00:12:32,628
Shoko Asahara kazała swoim wyznawcom
uwolnić sarin w tokijskim metrze,
233
00:12:33,170 --> 00:12:34,338
zabijając 13 osób.
234
00:12:35,422 --> 00:12:39,051
Marshall Applewhite z Wrót Niebios
nakłonił wyznawców do tego...
235
00:12:39,134 --> 00:12:42,888
Co jakiś czas
poziom ten zbliża się na tyle,
236
00:12:42,971 --> 00:12:46,391
że oferuje nam promocję,
237
00:12:46,475 --> 00:12:51,605
oferuje nam ucieczkę
na kolejny poziom ewolucji.
238
00:12:51,814 --> 00:12:54,650
Nakłonił do kastracji
i samobójstwa wiele osób,
239
00:12:54,983 --> 00:12:58,111
które uwierzyły,
że osiągną wyższy poziom egzystencji.
240
00:12:58,737 --> 00:13:00,739
Ta odwieczna fascynacja kultami
241
00:13:01,031 --> 00:13:05,118
bierze się z tajemniczej zdolności
przywódców do kontroli nad ludźmi.
242
00:13:05,911 --> 00:13:08,580
Używają podstaw psychologii społecznej,
243
00:13:08,789 --> 00:13:12,584
prostych zasad wywierania wpływu
i sprawowania kontroli.
244
00:13:13,293 --> 00:13:15,420
Przedstawimy zatem siedem elementów,
245
00:13:16,046 --> 00:13:20,300
które zdaniem naukowców mogą
prowadzić do indoktrynacji w ramach kultu.
246
00:13:20,968 --> 00:13:21,802
Numer jeden:
247
00:13:22,094 --> 00:13:25,180
przechodzisz w życiu pewne trudne zmiany.
248
00:13:25,264 --> 00:13:29,643
Byłem głodującym, niespełnionym aktorem
po dwudziestce w Nowym Jorku.
249
00:13:29,726 --> 00:13:32,062
Gdy jesteśmy w trudnej sytuacji,
250
00:13:32,729 --> 00:13:35,524
jesteśmy bardziej otwarci
na nowe rozwiązania.
251
00:13:35,607 --> 00:13:39,778
Czasem wystarczy
ulotka na tablicy informacyjnej,
252
00:13:39,862 --> 00:13:41,655
zachęcająca do zajęć jogi.
253
00:13:41,905 --> 00:13:45,367
Zaczęła się pierwsza medytacja
i doświadczyłem
254
00:13:45,450 --> 00:13:49,204
fali miłości i więzi z innymi.
255
00:13:49,621 --> 00:13:51,623
Tak się reklamuje kult.
256
00:13:51,790 --> 00:13:53,166
Dostałem kwestionariusz
257
00:13:53,584 --> 00:13:56,420
z pytaniami o życiu:
„Czy jesteś szczęśliwy?”
258
00:13:56,503 --> 00:13:58,046
Gdy zrobimy pierwszy krok
259
00:13:58,130 --> 00:14:03,385
i udamy się na pierwsze spotkanie,
wykład, medytację, zajęcia biblijne,
260
00:14:03,468 --> 00:14:05,804
rekruterzy zaproszą nas ponownie,
261
00:14:05,888 --> 00:14:08,098
rozpoczynając cały proces rekrutacji.
262
00:14:08,181 --> 00:14:11,852
Zachęcaliśmy ludzi, żeby udali się
na nasz obóz w lesie,
263
00:14:12,102 --> 00:14:14,021
by dalej ich indoktrynować.
264
00:14:14,438 --> 00:14:17,649
To pierwszy krok
do budowy nowej rzeczywistości.
265
00:14:17,941 --> 00:14:20,444
Trzymano nas w zamkniętym otoczeniu,
266
00:14:20,527 --> 00:14:23,739
bez książek, telewizji i filmów,
267
00:14:23,822 --> 00:14:26,700
by chronić nas przed tym,
co rodzice nazywaliby
268
00:14:26,783 --> 00:14:28,201
profanacją w świecie.
269
00:14:28,285 --> 00:14:32,164
Z czasem jesteśmy coraz bardziej uwięzieni
270
00:14:32,247 --> 00:14:34,499
w samoograniczającym się systemie.
271
00:14:35,083 --> 00:14:39,004
Do czasu, aż „ukochany przywódca”
stanie się najbliższą ci osobą.
272
00:14:39,504 --> 00:14:43,759
Sun Myung Moon
wychodził czasem do nas z rodziną:
273
00:14:43,967 --> 00:14:47,554
„Szanowni Państwo,
oto prawdziwi rodzice ludzkości,
274
00:14:47,638 --> 00:14:49,389
Sun Myung Moon!”
275
00:14:49,473 --> 00:14:53,602
Jesteś w grupie, która ma odpowiedź.
Masz jedynego przywódcę
276
00:14:53,685 --> 00:14:56,229
i tylko on może cię zabrać w tę podróż.
277
00:14:56,605 --> 00:14:59,399
Wszyscy inni się mylą.
278
00:14:59,483 --> 00:15:01,818
Każdej niedzieli o 5.00 rano
279
00:15:01,902 --> 00:15:05,030
kłanialiśmy się
przed zdjęciem państwa Moon.
280
00:15:05,530 --> 00:15:09,284
Kazano nam kochać ich
jak własnych rodziców,
281
00:15:09,618 --> 00:15:11,370
a nawet bardziej.
282
00:15:11,954 --> 00:15:15,123
Przywódca często
kreuje zewnętrznego wroga.
283
00:15:15,207 --> 00:15:20,253
Powiedział mi: „Zgwałcą cię, pobiją.
284
00:15:20,337 --> 00:15:22,214
Porzucą cię w rowie”.
285
00:15:22,297 --> 00:15:26,259
Opowiadał,
co się ze mną stanie, jeśli odejdę,
286
00:15:26,343 --> 00:15:28,428
bo świat był bardzo złym miejscem.
287
00:15:28,512 --> 00:15:33,225
A to znaczy, że będziesz uciekać się
do swojego przywódcy o pomoc.
288
00:15:33,600 --> 00:15:39,147
Nieustannie zaprzeczasz
swojej zdolności do racjonalnego myślenia.
289
00:15:39,231 --> 00:15:40,357
Przestajesz myśleć.
290
00:15:40,524 --> 00:15:42,901
Ludzie w stanie dysonansu poznawczego
291
00:15:42,985 --> 00:15:46,697
zawsze będą wybierali
kult i jego przywódcę.
292
00:15:46,947 --> 00:15:50,742
Co prowadzi nas do sposobu,
w jaki przywódcy wzmacniają kontrolę:
293
00:15:50,826 --> 00:15:52,077
presji grupy.
294
00:15:52,828 --> 00:15:56,206
Ta fundamentalna potrzeba
przynależności do grupy
295
00:15:56,289 --> 00:15:58,875
czasem przesłania
nasze własne postrzeganie.
296
00:15:59,126 --> 00:16:02,879
W 1951 r. psycholog społeczny
Solomon Asch zademonstrował to,
297
00:16:03,005 --> 00:16:06,842
umieszczając w sali kilku studentów.
Jeden nie wiedział o badaniu.
298
00:16:06,925 --> 00:16:10,178
Macie proste zadanie:
spójrzcie na tę kreskę po lewej
299
00:16:10,470 --> 00:16:13,849
i ustalcie, która linia po prawej
ma taką samą długość.
300
00:16:13,932 --> 00:16:15,183
- Druga.
- Druga.
301
00:16:16,226 --> 00:16:17,060
Druga.
302
00:16:19,479 --> 00:16:20,313
Druga.
303
00:16:20,856 --> 00:16:24,276
75% badanych godziła się
ostatecznie ze zdaniem większości,
304
00:16:24,568 --> 00:16:27,070
nawet gdy odpowiedzi były wyraźnie błędne.
305
00:16:27,237 --> 00:16:31,450
To właśnie tę presję przynależności
wykorzystują przywódcy do kontroli.
306
00:16:32,034 --> 00:16:34,286
Zrobił to ostatniego dnia w Jonestown.
307
00:16:34,369 --> 00:16:35,912
Wszczął zamieszki,
308
00:16:36,163 --> 00:16:39,207
a potem pozwolił
presji społecznej zrobić swoje.
309
00:16:39,416 --> 00:16:42,669
A to wszystko, by zaspokoić
kaprysy socjopaty i narcyza.
310
00:16:42,794 --> 00:16:46,715
Powiedział: „Beze mnie zginiecie.
A skoro ja umieram, to wy także.
311
00:16:47,257 --> 00:16:50,260
Wy się nie liczycie.
To ja jestem tu najważniejszy”.
312
00:16:51,303 --> 00:16:54,514
Podczas gdy dzieciaki biegały po terenie,
313
00:16:54,598 --> 00:16:57,184
jego sekretarki i kochanki
314
00:16:57,267 --> 00:17:00,604
wstrzykiwały im do ust truciznę.
Zaczął od dzieci,
315
00:17:00,687 --> 00:17:05,150
bo żaden rodzic nie będzie patrzył,
jak dziecko ginie na jego oczach,
316
00:17:05,442 --> 00:17:09,488
żeby potem wrócić do swojego życia
w Stanach Zjednoczonych.
317
00:17:13,950 --> 00:17:17,954
Dzisiaj inny rodzaj zagrożenia
popycha ludzi do szukania sensu życia.
318
00:17:18,497 --> 00:17:20,624
Izolacja społeczna jest tak poważna,
319
00:17:20,707 --> 00:17:24,544
że wiele krajów uznało ją
za zagrożenie dla zdrowia.
320
00:17:24,878 --> 00:17:26,088
Naukowcy twierdzą,
321
00:17:26,171 --> 00:17:29,716
że samotność jest przyczyną
kryzysu zdrowotnego w Australii.
322
00:17:29,800 --> 00:17:33,053
W Ameryce szaleje epidemia samotności.
323
00:17:33,136 --> 00:17:35,680
Rząd mianował ministra samotności.
324
00:17:36,056 --> 00:17:39,559
W kraju żyje od 800 do 900 tysięcy
ludzi w średnim wieku
325
00:17:39,643 --> 00:17:41,478
wycofanych z życia społecznego.
326
00:17:42,479 --> 00:17:45,315
Ludzie nie mają swojej społeczności...
327
00:17:45,398 --> 00:17:46,233
PISARKA
328
00:17:46,316 --> 00:17:49,194
...w rodzinie, kościele czy wśród sąsiadów.
329
00:17:49,486 --> 00:17:51,905
Coraz mniej osób utożsamia się z religią
330
00:17:52,030 --> 00:17:53,990
i miejscami zgromadzeń,
331
00:17:54,324 --> 00:17:57,119
a społeczności internetowe
wypełniają tę pustkę.
332
00:17:57,202 --> 00:17:59,412
Dzięki Internetowi
333
00:17:59,830 --> 00:18:02,666
po raz pierwszy w historii ludzkości
334
00:18:03,041 --> 00:18:07,963
definicja społeczności nie jest
ograniczona lokalizacją geograficzną.
335
00:18:08,171 --> 00:18:12,843
Znajdujemy statystycznie niewielkie,
ale bardzo ważne grupy
336
00:18:12,926 --> 00:18:16,429
podobnie myślących ludzi,
które wzmacniają to, kim jesteśmy.
337
00:18:16,513 --> 00:18:19,307
Tak powstała generacja
internetowych przywódców,
338
00:18:19,432 --> 00:18:23,019
którzy przyciągają wyznawców
poprzez media społecznościowe.
339
00:18:23,103 --> 00:18:26,898
Poczujecie się,
jakbyście trzymali w rękach glinę
340
00:18:26,982 --> 00:18:27,816
i to prawda.
341
00:18:27,899 --> 00:18:32,320
To, czego szukasz,
możesz znaleźć wyłącznie w sobie.
342
00:18:32,404 --> 00:18:35,490
W 100% akceptujesz siebie
takim, jaki jesteś.
343
00:18:35,574 --> 00:18:38,118
Jeśli komuś się to nie podoba, ich strata.
344
00:18:38,201 --> 00:18:42,414
Możemy szybko
rozsyłać informacje do dużej liczby fanów,
345
00:18:42,497 --> 00:18:45,417
będąc w pokoju i nie mając znajomych.
346
00:18:45,500 --> 00:18:48,003
Z powodu rozmiarów sieci internetowej
347
00:18:48,420 --> 00:18:50,922
możesz znaleźć dowolną społeczność.
348
00:18:51,006 --> 00:18:54,092
To poczucie umocnienia
może być bardzo silne.
349
00:18:54,176 --> 00:18:55,927
Teal Swan jest taką liderką.
350
00:18:56,011 --> 00:18:59,347
Ludzie wykorzystują depresję,
aby uniknąć samobójstwa.
351
00:18:59,431 --> 00:19:00,932
Zyskała wielu zwolenników
352
00:19:01,016 --> 00:19:04,144
oferując kontrowersyjne porady
samotnym i cierpiącym.
353
00:19:04,227 --> 00:19:06,897
Samobójstwo jest jak restart.
354
00:19:06,980 --> 00:19:09,649
Nie jest to ani dobra ani zła decyzja.
355
00:19:10,108 --> 00:19:13,987
Niektórzy uważają ją za przywódcę kultu,
ale ona temu zaprzecza,
356
00:19:14,112 --> 00:19:16,990
choć przyznaje,
że ma „idealny przepis na kult”.
357
00:19:17,407 --> 00:19:21,119
„Są zrozpaczeni, potrzebują aprobaty.
Zrobią, co im każę”.
358
00:19:21,620 --> 00:19:25,790
A funkcje sieci społecznościowych
pomagają zwieść bezbronnych.
359
00:19:26,041 --> 00:19:28,793
Oglądasz wideo,
a YouTube sugeruje ci następne,
360
00:19:28,877 --> 00:19:32,380
co często prowadzi
do szybko narastającej radykalizacji.
361
00:19:32,631 --> 00:19:35,133
Wiele z tych miejsc, jak fora dyskusyjne,
362
00:19:35,217 --> 00:19:38,136
tworzy kulty bez potrzeby przywódcy.
363
00:19:38,386 --> 00:19:42,766
Ruchy te dają ludziom odpowiedzi,
dom i kogoś, kto ich wysłucha.
364
00:19:43,141 --> 00:19:45,852
Osoby na rozdrożu
mogą łatwo znaleźć te treści.
365
00:19:46,102 --> 00:19:49,231
Łagodnym treściom
często towarzyszy miękka sprzedaż,
366
00:19:49,522 --> 00:19:52,734
jak forum na temat frustracji seksualnych
dla mężczyzn,
367
00:19:52,817 --> 00:19:57,322
które wciąga ludzi w nową rzeczywistość
zaognioną przez zewnętrznego wroga
368
00:19:57,656 --> 00:19:59,574
i wzmocnioną przez presję ludzi.
369
00:19:59,699 --> 00:20:02,035
Innych mężczyzn szukających zemsty.
370
00:20:02,118 --> 00:20:04,871
Brak fizycznej przestrzeni
371
00:20:04,955 --> 00:20:08,291
nie czyni współczesnych kultów
mniej groźnymi.
372
00:20:08,625 --> 00:20:12,128
W ostatnich latach
takie sceny przerażały ludzkość.
373
00:20:12,212 --> 00:20:16,049
Elliot Roger z Santa Barbary
zamieścił w Internecie szereg gróźb.
374
00:20:16,132 --> 00:20:18,927
Pchnął nożem lub zastrzelił sześć osób.
375
00:20:19,135 --> 00:20:22,389
Fora te prowadzą do przemocy.
376
00:20:22,472 --> 00:20:25,684
Bus wjechał w pieszych
na ruchliwej ulicy w Toronto.
377
00:20:25,767 --> 00:20:30,647
Incel to internetowa społeczność
sfrustrowana jakością pożycia z kobietami.
378
00:20:30,814 --> 00:20:32,607
Chwilę przed atakiem w Toronto
379
00:20:32,732 --> 00:20:36,778
jego sprawca zamieścił post
na 4chan, forum internetowym,
380
00:20:36,945 --> 00:20:40,699
nazywając je sierżantem,
jakby wykonywał rozkazy dowódcy.
381
00:20:41,116 --> 00:20:43,952
W wyniku strzelaniny w meczecie
w Nowej Zelandii
382
00:20:44,035 --> 00:20:45,704
zginęło kilkadziesiąt osób,
383
00:20:45,787 --> 00:20:49,207
a zabójca transmitował całość
w mediach społecznościowych.
384
00:20:49,791 --> 00:20:52,585
Napastnik z Nowej Zelandii
chwalił się na forum
385
00:20:52,669 --> 00:20:53,837
tym masowym mordem
386
00:20:54,671 --> 00:20:57,340
a jego społeczność
przyjęła to z entuzjazmem.
387
00:20:57,841 --> 00:21:01,553
Uwięziona w innej rzeczywistości
niczym fizyczny kult.
388
00:21:01,678 --> 00:21:03,680
Internetowe kulty dają ludziom,
389
00:21:03,763 --> 00:21:07,726
którzy czują się
wyalienowani z dominującej kultury,
390
00:21:07,809 --> 00:21:10,645
alternatywny scenariusz na życie.
391
00:21:11,479 --> 00:21:15,608
Nieważne, czy scenariusz powstaje
w Internecie czy w realnym świecie.
392
00:21:15,817 --> 00:21:17,902
Z powodu obiecanej sprawiedliwości
393
00:21:18,028 --> 00:21:21,281
czy też obietnicy lepszej,
szczęśliwszej tożsamości.
394
00:21:21,614 --> 00:21:25,452
Wszyscy używają tych samych metod kontroli
i trudno od nich uciec.
395
00:21:26,161 --> 00:21:29,247
Trudno jest opuścić kult,
bo stanowi cały twój świat.
396
00:21:29,622 --> 00:21:32,625
Z czasem większość członków kultu
sama odchodzi,
397
00:21:33,126 --> 00:21:36,963
zwłaszcza gdy odkryją,
że ich lider nie jest taki idealny.
398
00:21:37,088 --> 00:21:42,427
Bardzo często
rzucał datą nadejścia końca świata.
399
00:21:42,510 --> 00:21:46,056
Słuchając teraz jego słów widzę,
jak były one nielogiczne.
400
00:21:46,139 --> 00:21:49,184
I gdy okazuje się,
że ich moralny guru to hipokryta.
401
00:21:49,267 --> 00:21:53,396
Wszyscy ślubowali celibat
i udawali, że go przestrzegają.
402
00:21:53,480 --> 00:21:55,815
Sam Muktananda, jak się potem okazało,
403
00:21:55,899 --> 00:22:00,278
był wielkim drapieżcą seksualnym.
404
00:22:00,612 --> 00:22:03,239
Lub gdy ta rzeczywistość
zaczynała się sypać.
405
00:22:03,490 --> 00:22:04,824
Zmarł mój tata.
406
00:22:04,908 --> 00:22:08,036
Lider pozwolił mi pojechać na pogrzeb.
407
00:22:08,119 --> 00:22:10,288
Wyrwanie się z tej sytuacji
408
00:22:10,747 --> 00:22:13,458
i spojrzenie na wszystko
z innej perspektywy
409
00:22:13,541 --> 00:22:18,296
pozwoliło mi podjąć decyzję o odejściu
i zabraniu stamtąd moich dzieci.
410
00:22:18,380 --> 00:22:21,925
Idea odejścia z kultu i powrotu do świata
411
00:22:22,467 --> 00:22:24,260
jest przerażająca.
412
00:22:24,511 --> 00:22:26,304
Bałam się przejść przez ulicę.
413
00:22:26,388 --> 00:22:29,808
Martwiłam się,
że Bóg może odebrać mi życie.
414
00:22:29,891 --> 00:22:34,521
To jest trudne także dlatego,
że odwykliśmy od podejmowania decyzji.
415
00:22:34,604 --> 00:22:38,233
Jakieś osiem lat temu
należałem do klubu książki.
416
00:22:38,316 --> 00:22:41,986
Gdy ktoś pytał mnie o jakąś książkę,
dawne wspomnienia wracały.
417
00:22:44,656 --> 00:22:47,700
Denerwowałem się,
nie potrafiłem wydusić słowa
418
00:22:47,784 --> 00:22:48,827
i zrezygnowałem.
419
00:22:49,077 --> 00:22:51,329
Ludzie, których kochałem i cała wiara
420
00:22:51,413 --> 00:22:54,958
nagle okazały się urojeniem.
421
00:22:55,583 --> 00:22:58,169
Zacząłem siebie za to nienawidzić.
422
00:22:58,253 --> 00:22:59,671
Odejście jest ciężkie.
423
00:22:59,879 --> 00:23:02,882
Osoba taka
potrzebuje bezpiecznego miejsca,
424
00:23:02,966 --> 00:23:04,467
by odbudować swoje życie.
425
00:23:04,551 --> 00:23:06,386
Aresztowanie Keitha Raniere'a
426
00:23:06,469 --> 00:23:10,849
pozwoliło Catherine i Indii Oxenberg
rozpocząć długi proces leczenia.
427
00:23:10,932 --> 00:23:14,477
Udało mi się całkowicie odzyskać córkę.
428
00:23:14,727 --> 00:23:17,814
Ale to proces.
Rozumie, jaki to miało wpływ.
429
00:23:17,897 --> 00:23:21,860
Nie złamało jej to,
ale nie wyszła z tego bez szwanku.
430
00:23:22,068 --> 00:23:24,320
Sfery życia, które próbowałem odciąć,
431
00:23:24,404 --> 00:23:25,530
znów powracają.
432
00:23:25,613 --> 00:23:29,576
To pewnie zabrzmi śmiesznie,
ale zacząłem obserwować ptaki...
433
00:23:29,659 --> 00:23:30,493
PISARZ
434
00:23:30,577 --> 00:23:32,829
...co było kiedyś moją pasją.
435
00:23:33,163 --> 00:23:36,583
Nie zniszczyli
mojego instynktu przetrwania.
436
00:23:36,833 --> 00:23:39,961
I właśnie na przetrwaniu się skupiłem,
437
00:23:40,044 --> 00:23:41,880
cokolwiek by ono oznaczało.
438
00:23:41,963 --> 00:23:43,548
Spotykam innych dziwaków,
439
00:23:43,631 --> 00:23:47,135
którzy czują, że są trochę inni.
440
00:23:47,218 --> 00:23:48,678
Jestem artystą.
441
00:23:48,761 --> 00:23:49,596
GRAFIK
442
00:23:49,679 --> 00:23:51,681
Wszyscy jesteśmy dziwakami.
443
00:23:51,764 --> 00:23:57,479
Krok po kroku odkrywam,
że nie ma się tu czego bać
444
00:23:57,562 --> 00:24:00,064
i wciąż czegoś się uczę.
445
00:24:00,565 --> 00:24:03,943
Gdy miałam 20 lat,
zaczynałam wszystko od nowa.
446
00:24:04,235 --> 00:24:07,405
Wciąż czuję,
że mogę uczyć się nowych rzeczy.
447
00:24:07,489 --> 00:24:09,449
Nie każdy w moim wieku to umie.
448
00:24:09,782 --> 00:24:11,576
Zawsze będę chciała się uczyć...
449
00:24:11,659 --> 00:24:12,494
ZAŁOŻYCIELKA
450
00:24:12,577 --> 00:24:14,496
...bo kiedyś mnie tego pozbawiono.
451
00:24:14,954 --> 00:24:16,998
W wieku 22 lat postanowiłam,
452
00:24:17,081 --> 00:24:21,294
że w którymś momencie mojego życia
453
00:24:21,377 --> 00:24:23,588
chcę zacząć pomagać ludziom...
454
00:24:23,671 --> 00:24:24,506
ZAŁOŻYCIELKA
455
00:24:24,589 --> 00:24:26,841
...czego nie czułam po odejściu z kultu.
456
00:24:26,925 --> 00:24:31,012
Uczę ich, że mogą sami wybierać,
zrobić coś dobrego dla siebie
457
00:24:31,095 --> 00:24:33,223
i być przez to niezależni.
458
00:24:33,431 --> 00:24:34,724
Ja przetrwałam
459
00:24:34,807 --> 00:24:39,354
i prawie od samego początku czułam...
460
00:24:39,437 --> 00:24:40,271
NAUCZYCIELKA
461
00:24:40,355 --> 00:24:42,690
...że popisuję się przed Jimem.
462
00:24:43,107 --> 00:24:47,362
Laura Kohl wróciła w 2018 roku do Gujany
wraz z innymi ocalałymi osobami,
463
00:24:47,445 --> 00:24:51,199
których nie było akurat w Jonestown
w dniu tragedii.
464
00:24:52,242 --> 00:24:54,702
Zbyt rzadko się o tym mówi.
465
00:24:55,411 --> 00:24:58,873
Tu nie chodzi o Jima Jonesa,
466
00:24:58,957 --> 00:25:01,543
tylko o tych 917 osób.
467
00:25:36,911 --> 00:25:38,913
Napisy: Przemek Kalemba