1
00:00:10,218 --> 00:00:11,428
KÜLKEDİSİ
2
00:00:11,511 --> 00:00:16,016
Bir zamanlar, kötü bir üvey annesi olan
güzel, ezilmiş bir kız yaşarmış.
3
00:00:16,975 --> 00:00:20,061
Bir peri anne,
baloya gitme dileğini yerine getirmiş.
4
00:00:20,562 --> 00:00:24,107
Tam gece yarısı
Külkedisi cam ayakkabısını kaybetmiş.
5
00:00:24,733 --> 00:00:28,570
Ama bir prens onu bulmuş
ve sonunda Külkedisi'nin de izini bulunca
6
00:00:28,653 --> 00:00:31,364
âşık olmuşlar
ve sonsuza dek mutlu yaşamışlar.
7
00:00:31,948 --> 00:00:35,452
Hikâyeyi biliyorsunuz.
Veya bildiğiniz hikâye şu:
8
00:00:35,994 --> 00:00:39,414
Kötü bir üvey annesi olan
güzel, ezilmiş bir kız varmış.
9
00:00:39,914 --> 00:00:44,085
Sihirli balık kılçıkları
yılbaşına gitme dileğini yerine getirmiş.
10
00:00:44,586 --> 00:00:47,005
Orada minik altın ayakkabısını kaybetmiş.
11
00:00:47,505 --> 00:00:50,925
Ama Kral onu bulmuş
ve Külkedisi'nin de izini bulunca
12
00:00:51,009 --> 00:00:53,887
âşık olmuşlar
ve sonsuza dek mutlu yaşamışlar.
13
00:00:54,387 --> 00:00:58,516
Kötü üvey annesi de
mağarada kayaların altında kalarak ölmüş.
14
00:00:59,184 --> 00:01:02,479
Yunanistan'da da
benzer bir hikâye anlatılırmış.
15
00:01:02,562 --> 00:01:06,816
Ama bu güzel, ezilmiş kız
nehirde yıkanırken
16
00:01:06,900 --> 00:01:09,819
bir kartal hızla gelip sandaletini çalmış.
17
00:01:09,903 --> 00:01:13,364
Sonra sandalet,
tesadüfen bir kralın kucağına düşmüş.
18
00:01:13,865 --> 00:01:14,866
Spoiler uyarısı.
19
00:01:14,949 --> 00:01:19,537
Sonunda onun izini bulmuş, âşık olmuşlar
ve sonsuza dek mutlu yaşamışlar.
20
00:01:20,747 --> 00:01:22,457
Ve çok daha fazlası var.
21
00:01:22,540 --> 00:01:23,833
Ezilmiş kız.
22
00:01:23,917 --> 00:01:27,128
Olaya sihir karışır.
Ayakkabısını kaybeder, aşkı bulur.
23
00:01:27,212 --> 00:01:29,130
Kız, sihir, ayakkabı, aşk.
24
00:01:30,423 --> 00:01:32,842
1893'te bir folklorcu
25
00:01:32,926 --> 00:01:37,931
Külkedisi'nin dünya çapında anlatılan
345 versiyonunu kaydetti.
26
00:01:38,515 --> 00:01:42,602
Bugün binlercesi olduğunu düşünüyoruz
ve sırf Külkedisi'nin değil.
27
00:01:43,103 --> 00:01:47,732
Bilip sevdiğiniz peri masallarının çoğu
onlarca ülkede mevcut.
28
00:01:48,358 --> 00:01:51,277
Neden aynı hikâyenin
versiyonlarını anlatıyoruz?
29
00:01:52,320 --> 00:01:54,864
Bu peri masallarında ne var?
30
00:01:54,948 --> 00:01:56,908
Hazır mısınız? Gidelim.
31
00:01:58,701 --> 00:02:00,245
Bu kapakların arkalarında
32
00:02:00,328 --> 00:02:02,497
bu ölümsüz gözdeleri buluyoruz.
33
00:02:03,081 --> 00:02:06,960
Küçükken Kırmızı Başlıklı Kız'ı dinlemeni
hatırlıyor musun?
34
00:02:08,586 --> 00:02:10,964
Unutma, saat 12'yi vurduğunda
35
00:02:11,047 --> 00:02:12,674
eve gitmiş olmalısın.
36
00:02:12,757 --> 00:02:15,510
Beyaz atlı prens büyüyü bozmaya gelene dek
37
00:02:15,593 --> 00:02:19,430
büyüyle derin bir uykuya yatırılan
güzel prensesi hatırlar mısın?
38
00:02:19,514 --> 00:02:22,892
Hadi, uyansana tembel işe yaramaz!
39
00:02:22,976 --> 00:02:24,269
Hadi, uyan!
40
00:02:24,352 --> 00:02:31,276
PERİ MASALLARI
41
00:02:31,359 --> 00:02:34,821
"Peri masalı" terimini genellikle
42
00:02:34,904 --> 00:02:39,075
{\an8}gerçek olamayacak kadar güzel şeyleri
düşünürken kullanırız.
43
00:02:39,659 --> 00:02:44,747
Görüntü aklınızda mevcut.
Birçok film, dizi ve reklamda gösterildi.
44
00:02:45,331 --> 00:02:49,127
Sonra görüntü,
inanılmaz derecede güzel bir anda donar.
45
00:02:49,752 --> 00:02:55,133
Genellikle spesifik olarak
Disney filmlerinin sonunu hatırlarız.
46
00:02:56,467 --> 00:03:02,098
1937'de Mickey Mouse'un eş yaratıcısı,
sıra dışı animatör Walt Disney
47
00:03:02,807 --> 00:03:04,434
{\an8}Pamuk Prenses'i çıkardı.
48
00:03:04,517 --> 00:03:07,353
{\an8}Güzel bir kızın, kötü üvey annesinin
49
00:03:07,437 --> 00:03:11,274
{\an8}ve farklı mizaçlarda yedi sevimli cücenin
hareketli öyküsü.
50
00:03:11,357 --> 00:03:12,275
{\an8}Ne?
51
00:03:12,358 --> 00:03:15,403
Onun ilk uzun metrajlı animasyon filmiydi
52
00:03:15,486 --> 00:03:19,824
ve tanıtımda övündükleri üzere
çok düzlemli teknikolorla yapılmıştı.
53
00:03:19,908 --> 00:03:22,118
Walt Disney ve sanatçı ekibi
54
00:03:22,202 --> 00:03:25,538
bunlar gibi
250,000'den fazla resim oluşturdu.
55
00:03:25,622 --> 00:03:29,709
Karakterlerin gerçek insanlar gibi
görünmesi ve dans etmesi için
56
00:03:30,293 --> 00:03:33,671
çoğu resim kare kare
referans videolarından kopyalandı.
57
00:03:34,464 --> 00:03:39,928
Çizgi filmlerin,
mesela bu eski Disney filmlerinin aksine.
58
00:03:40,428 --> 00:03:44,224
{\an8}Prodüksiyon o kadar iddialıydı ki
gazeteler "delilik" dedi.
59
00:03:44,724 --> 00:03:48,019
{\an8}Ama Pamuk Prenses çıktığında
fikirlerini değiştirdiler.
60
00:03:48,102 --> 00:03:50,813
Film dünya çapında ses getirdi.
61
00:03:50,897 --> 00:03:54,442
Pamuk Prenses aksesuarları, bebekleri,
62
00:03:54,525 --> 00:03:56,736
çeşit çeşit cüce tarzında şapka
63
00:03:56,819 --> 00:03:59,364
ve satılan ilk film müziği alınabiliyordu.
64
00:03:59,989 --> 00:04:01,616
{\an8}Enflasyon düzeltmesiyle,
65
00:04:01,699 --> 00:04:06,829
{\an8}Pamuk Prenses hâlâ
en yüksek hasılatlı filmler arasında.
66
00:04:07,372 --> 00:04:10,583
Ardından gelen birçok Disney hitine
yol gösterici oldu.
67
00:04:10,667 --> 00:04:13,753
Balo elbiselerinin, şatoların,
68
00:04:13,836 --> 00:04:17,715
muhtemelen bir prensle evlenerek
mutlu sona ulaşması gereken
69
00:04:17,799 --> 00:04:20,468
yoksul bir genç kızın olduğu bir fantezi.
70
00:04:21,135 --> 00:04:23,012
Bunlarda bir sorun yok
71
00:04:23,096 --> 00:04:26,891
ama yaptıkları şey
eski peri masallarından çok farklı.
72
00:04:27,392 --> 00:04:30,395
Peri masalının ne olduğunu
öğrenmek istiyorsanız
73
00:04:30,895 --> 00:04:33,147
gerçek uzmanlara sormanız gerekir.
74
00:04:33,648 --> 00:04:37,068
{\an8}Filmlerde olabilen,
75
00:04:37,151 --> 00:04:41,197
{\an8}kitaplarda olabilen bir şey.
76
00:04:41,281 --> 00:04:43,700
{\an8}Ana karakter gerekir. Sihir vardır.
77
00:04:45,243 --> 00:04:46,995
{\an8}Peri masalı,
78
00:04:47,078 --> 00:04:53,710
{\an8}güzel konuşmalar yapan
güzel karakterlerin olduğu bir hikâyedir.
79
00:04:53,793 --> 00:04:55,878
Peri masalları
80
00:04:56,838 --> 00:04:58,339
gerçek değildir.
81
00:04:58,423 --> 00:04:59,882
Sadece hikâyedir.
82
00:04:59,966 --> 00:05:05,054
{\an8}Sihirle, yaratıcılıkla, renklerle dolu
başka bir dünyadan gelir.
83
00:05:05,138 --> 00:05:09,058
{\an8}Yani bu dünya
bildiğimiz dünyadan tamamen farklıdır.
84
00:05:09,142 --> 00:05:11,686
Bu tanımlar epey doğru.
85
00:05:11,769 --> 00:05:13,563
{\an8}Bence bu hikâyeleri
86
00:05:13,646 --> 00:05:18,401
{\an8}başkalaşma ve dönüşüme dair masallar
olarak düşünebiliriz.
87
00:05:18,484 --> 00:05:21,863
Külkedisi'nin paçavraları
güzel bir elbiseye dönüşür.
88
00:05:21,946 --> 00:05:25,408
Pamuk Prenses
bir gerçek aşk öpücüğüyle hayata döner.
89
00:05:25,491 --> 00:05:26,617
Jack'in fasulyeleri
90
00:05:26,701 --> 00:05:30,246
bulutların ötesine uzanan
bir bitki kulesi çıkarır.
91
00:05:30,330 --> 00:05:33,916
Tüm peri masallarında
gizem ve sihir vardır.
92
00:05:34,000 --> 00:05:37,462
Peri masalı olmayan birçok öyküde de öyle.
93
00:05:37,545 --> 00:05:40,715
Bu nedenle peri masalının
ne olmadığına bakabiliriz.
94
00:05:42,633 --> 00:05:45,386
{\an8}Öncelikle peri masalı, efsane değildir.
95
00:05:46,220 --> 00:05:50,058
{\an8}Efsaneler,
tarihî temelleri olan öykülerdir.
96
00:05:50,141 --> 00:05:52,518
{\an8}Gerçek bir yer ve zamanda geçerler.
97
00:05:53,144 --> 00:05:55,938
Peri masalında
bu unsurlar belirsiz olabilir.
98
00:05:56,022 --> 00:05:59,525
Bu nedenle genellikle
"Bir zamanlar" diye başlarlar.
99
00:05:59,609 --> 00:06:04,530
Çekçede "Yedi sıradağın,
yedi nehrin ötesinde" diye.
100
00:06:04,614 --> 00:06:05,656
Arapçada
101
00:06:05,740 --> 00:06:11,954
"Evvel gün, çağ, zaman içinde
bir varmış bir yokmuş" diye.
102
00:06:12,830 --> 00:06:15,166
{\an8}Peri masalı mit de değildir.
103
00:06:15,249 --> 00:06:19,587
{\an8}Mitler, genellikle kutsal hikâyeler
veya kuruluş hikâyeleridir.
104
00:06:19,670 --> 00:06:24,342
{\an8}Bir medeniyetin nasıl başladığını anlatan
kuruluş anlatılarıdır.
105
00:06:24,425 --> 00:06:26,386
{\an8}Yani dinî hikâyelerdir.
106
00:06:26,928 --> 00:06:29,639
{\an8}Ve son olarak,
peri masalı fabl da değildir.
107
00:06:29,722 --> 00:06:33,518
{\an8}Fabl, genellikle
iki hayvanı konuşturma yoluyla
108
00:06:33,601 --> 00:06:36,604
{\an8}bir ahlak dersi
veya mesaj vermek üzere anlatılır.
109
00:06:36,687 --> 00:06:38,898
{\an8}Örneğin Tavşan ile Kaplumbağa,
110
00:06:38,981 --> 00:06:42,276
{\an8}yavaş ve istikrarlı gidenin
yarışı kazanacağını gösterir.
111
00:06:42,360 --> 00:06:43,361
Korkmuyorum.
112
00:06:44,195 --> 00:06:47,031
Seninle yarışacağım ve kazanacağım.
113
00:06:47,115 --> 00:06:49,992
Peri masallarında da
ahlak unsurları olabilir
114
00:06:50,076 --> 00:06:52,286
ama ne olduğu daima açık değildir.
115
00:06:52,370 --> 00:06:55,790
Jack ve Fasulye Sırığı
çalmayı savunuyor gibi duruyor.
116
00:06:55,873 --> 00:06:57,250
En azından devlerden.
117
00:06:58,000 --> 00:07:01,212
Basit bir hikâye. Derinliği yok.
118
00:07:01,295 --> 00:07:03,339
İyilik ve kötülük güçleri.
119
00:07:03,423 --> 00:07:06,217
İçinde hiç nüans yok.
120
00:07:06,300 --> 00:07:08,594
Olay örgüleri de benzerdir.
121
00:07:09,137 --> 00:07:11,305
Kahraman ve dünyası gösterilir.
122
00:07:11,389 --> 00:07:13,891
Sonra kötü adam girip kötü bir şey yapar.
123
00:07:13,975 --> 00:07:17,353
Kahraman, düzeltecek bir plan yapar.
Sihirden yardım alır.
124
00:07:17,437 --> 00:07:20,565
Zorlanır, kaçar, ödüllendirilir. Son.
125
00:07:21,274 --> 00:07:24,569
Bu olay örgüsüne sahip olan
çok hikâye var.
126
00:07:25,069 --> 00:07:26,863
Bunlardan pek azında
127
00:07:26,946 --> 00:07:31,242
bir prens, güzel bir prensesi kurtarır
ve evlenirler.
128
00:07:32,660 --> 00:07:34,871
Folklorcular Disney'den nefret eder.
129
00:07:34,954 --> 00:07:38,458
Disney'ninkiler şirket peri masallarıdır.
Tepeden inmedir.
130
00:07:38,541 --> 00:07:39,709
Ve bazı açılardan
131
00:07:39,792 --> 00:07:45,715
bize tüm yerel varyantları silen
standartlaşmış bir versiyon sunmuştur.
132
00:07:45,798 --> 00:07:47,842
Mesela o Külkedisi masallarını.
133
00:07:47,925 --> 00:07:51,179
{\an8}Japonya'nın Hachikazuki adında
kendi Külkedisi vardı.
134
00:07:51,262 --> 00:07:53,848
{\an8}Hikâyesi Japonya'ya özgüydü.
135
00:07:53,931 --> 00:07:57,435
Kafasına takılı
sihirli bir kâse onu koruyordu.
136
00:07:57,518 --> 00:07:58,811
Bir Budist sembolü.
137
00:07:58,895 --> 00:08:00,688
Ama Disney'nin Külkedisi,
138
00:08:00,771 --> 00:08:04,233
{\an8}Japonya'ya gelince
kültürel bir fenomene dönüştü.
139
00:08:04,317 --> 00:08:06,777
{\an8}Filmlerde, kitaplarda, aksesuarlarda
140
00:08:06,861 --> 00:08:10,490
{\an8}ve All-Star Dream Cinderella
güreş turnuvasında kullanıldı.
141
00:08:11,491 --> 00:08:15,453
Sovyet döneminde çizgi filmi yapılan
Rus Pamuk Prenses'e bakalım.
142
00:08:15,536 --> 00:08:17,580
Ünlü sihirli ayna
143
00:08:17,663 --> 00:08:19,290
ve zehirli elma mevcut.
144
00:08:19,373 --> 00:08:22,084
Ama yedi cüce yerine yedi şövalye var.
145
00:08:22,168 --> 00:08:25,755
Pamuk Prenses'le ilişkileri de
biraz farklı.
146
00:08:25,838 --> 00:08:28,633
Biliyorsun, sen bizim kardeşimizsin.
147
00:08:29,342 --> 00:08:32,970
Buradaki yedimiz de sana âşığız.
148
00:08:34,055 --> 00:08:37,183
Disney'nin Pamuk Prenses'i
dünyayı fethetmeden önce de
149
00:08:37,266 --> 00:08:40,019
temel aldığı masal
benzer bir şey yapmıştı.
150
00:08:40,102 --> 00:08:42,313
Disney'nin açıkça selam çaktığı,
151
00:08:42,396 --> 00:08:46,359
biraz daha karanlık bir
Alman halk masalı olan Sneewittchen.
152
00:08:46,442 --> 00:08:50,112
Cücelerin evi
klasik bir Orta Çağ Cermen tasarımı.
153
00:08:50,196 --> 00:08:53,574
Yuvarlak kuleleri, demir alemleriyle şato
154
00:08:53,658 --> 00:08:57,703
ve Pamuk Prenses'in dik yakası,
kabarık, pencereli kolları da öyle.
155
00:08:58,496 --> 00:09:00,331
Bu orijinal Alman versiyonu
156
00:09:00,414 --> 00:09:04,252
edebiyat tarihinin
en büyük pazarlama başarılarından biriyle
157
00:09:04,335 --> 00:09:05,711
böyle popüler olmuştu.
158
00:09:05,795 --> 00:09:09,757
Peri masallarının
çocuk hikâyelerine dönüştürülmesiyle.
159
00:09:11,133 --> 00:09:12,969
Jacob ve Wilhelm Grimm
160
00:09:13,052 --> 00:09:15,429
kütüphaneci ve amatör folklorcuydu.
161
00:09:15,513 --> 00:09:16,847
1800'lerin başlarında,
162
00:09:16,931 --> 00:09:19,767
günümüzde Almanya olan
Prusya'da yaşıyorlardı.
163
00:09:19,850 --> 00:09:23,271
Bu dönemde Napolyon'un imparatorluğu
hızla genişliyordu.
164
00:09:23,354 --> 00:09:27,275
Bu yüzden Alman mirasının
tamamen yok olabileceğini düşünüyorlardı.
165
00:09:27,358 --> 00:09:30,152
Ülkeyi dolaşarak
halk hikâyelerini topladılar.
166
00:09:30,236 --> 00:09:35,575
Hikâye anlatıcılığının kalıntılarını
kaybolmadan yakalamak istiyorlardı.
167
00:09:35,658 --> 00:09:37,243
Yetişkinlerin yetişkinlere
168
00:09:37,326 --> 00:09:40,871
bazen çocukların da olduğu ortamlarda
anlattığı hikâyeleri.
169
00:09:40,955 --> 00:09:46,252
1812'de Çocuk ve Ev Masalları adlı
bir kitap yayımladılar.
170
00:09:46,335 --> 00:09:47,169
Adı buydu
171
00:09:47,253 --> 00:09:50,590
çünkü masalların konusu çocuklardı,
kitlesi değil.
172
00:09:51,549 --> 00:09:54,427
Onların Rapunzel versiyonunu bir dinleyin.
173
00:09:54,510 --> 00:09:58,347
Kötü kalpli büyücü Gothel Ana'nın
bir kuleye hapsettiği,
174
00:09:58,431 --> 00:10:01,142
sihirli saçları olan güzel bir kız varmış.
175
00:10:01,642 --> 00:10:03,060
Bir gün bir prens
176
00:10:03,144 --> 00:10:06,564
onunla güzel vakit geçirmek için
saçlarından tırmanmış.
177
00:10:07,064 --> 00:10:09,650
Rapunzel hamile kalmış ve ikizleri olmuş.
178
00:10:09,734 --> 00:10:12,361
Gothel da onları ormana sürmüş.
179
00:10:12,445 --> 00:10:15,615
Aldığı eleştiriler çok kötüydü.
Kitap topa tutuldu.
180
00:10:16,449 --> 00:10:20,077
Önde gelen bir eleştirmen
kitaba "acınası ve tatsız" dedi.
181
00:10:20,161 --> 00:10:23,289
Onlar da "Bu eleştirmenleri
dinleyelim" dediler.
182
00:10:23,372 --> 00:10:26,083
"Bu hikâyeleri daha çocuk dostu yapalım."
183
00:10:26,167 --> 00:10:28,002
Kitabın son baskısında
184
00:10:28,085 --> 00:10:30,880
Prens'le Rapunzel sadece sohbet eder.
185
00:10:30,963 --> 00:10:32,590
Kimse hamile kalmaz.
186
00:10:32,673 --> 00:10:36,093
Sonra dikenler,
Prens'in gözlerini çıkarır.
187
00:10:36,886 --> 00:10:40,556
19. yüzyıl Almanyası'nda çocuk dostu
daha fazla şiddet demekti.
188
00:10:41,474 --> 00:10:45,686
Savruk Peter adlı bir kitap
zamanının çok satanlarındandı.
189
00:10:45,770 --> 00:10:50,107
Hikâyeler arasında, emdiği parmakları
dev makaslarla kesilen bir çocuk
190
00:10:50,608 --> 00:10:55,154
ve saçını taramak istemediği için
böyle olan,
191
00:10:55,237 --> 00:10:58,074
anne babasının sevgisini yitiren
bir çocuk vardı.
192
00:10:58,574 --> 00:11:03,621
Bunlar, merakın tehlikelerine karşı uyaran
eğitici masallardı.
193
00:11:03,704 --> 00:11:06,624
Çocuklar için davranış rehberi oldular.
194
00:11:06,707 --> 00:11:10,044
{\an8}Grimm'lerin Külkedisi'nde üvey kardeşler
195
00:11:10,127 --> 00:11:14,173
cam ayakkabıya sokabilmek için
ayaklarından parçalar keserler
196
00:11:14,256 --> 00:11:16,759
ama gıcık bir güvercin planlarını bozar.
197
00:11:16,842 --> 00:11:19,804
"Ku kuri ku, ayakkabı kan doldu" yazar.
198
00:11:19,887 --> 00:11:22,682
Kafiyeli bir beyitti. Hatırlamıyorum.
199
00:11:22,765 --> 00:11:23,933
Aslında şöyledir:
200
00:11:24,016 --> 00:11:26,227
Ruk di gu, ruk di gu!
201
00:11:26,310 --> 00:11:27,937
Ayakkabı kan doldu.
202
00:11:28,020 --> 00:11:29,814
Ayakkabı dar.
203
00:11:29,897 --> 00:11:32,024
Gelini saklamaya çalıştılar.
204
00:11:32,900 --> 00:11:35,945
Sonra da kuşlar geri gelip gözlerini oyar.
205
00:11:36,904 --> 00:11:39,824
Üç yaşındayken buna bayıldığımı,
206
00:11:39,907 --> 00:11:46,205
"Evet, kötülerin hak ettiği bu, oh olsun"
dediğimi çok net hatırlıyorum.
207
00:11:46,288 --> 00:11:50,835
Kitap yurt dışında yaygınlaşınca
editörler, illüstrasyonlar da ekledi.
208
00:11:50,918 --> 00:11:53,170
Büyük bir değişim noktasıydı.
209
00:11:53,254 --> 00:11:56,841
"Uykudan önce kitapları"
dediğimiz şeyin parçası oldular.
210
00:11:56,924 --> 00:12:00,302
Danimarkalı Hans Christian Andersen gibi
başka yazarları
211
00:12:00,386 --> 00:12:02,638
{\an8}peri masalı yaratmaya yönlendirdiler.
212
00:12:03,472 --> 00:12:07,685
Ama Grimm'ler kendi prologlarında
sihirli bir iddiada bulunmuşlardı.
213
00:12:08,227 --> 00:12:10,479
Onların hikâyeleri eskiydi.
214
00:12:10,563 --> 00:12:13,566
Eski, basit yaşam biçimlerinden çıkmıştı.
215
00:12:13,649 --> 00:12:18,529
Genellikle bu hikâyelerin çoğunun
çok eski olduğu varsayılırdı.
216
00:12:18,612 --> 00:12:22,074
{\an8}Çünkü aynı hikâyeleri
217
00:12:22,158 --> 00:12:26,996
{\an8}akraba olan farklı kültürlerde görüyoruz.
218
00:12:27,621 --> 00:12:29,790
Grimm'lerden bir küsur asır önce
219
00:12:29,874 --> 00:12:33,586
Charles Perrault, Fransa'da
hit bir masal kitabı yayımlamıştı.
220
00:12:33,669 --> 00:12:35,921
Çoğu hikâyesi aynıydı.
221
00:12:36,422 --> 00:12:38,257
{\an8}Daha eski yazarlar da vardı.
222
00:12:38,340 --> 00:12:43,679
{\an8}Bu hikâyelerin onlar uydurduktan sonra
hızla yayılmış olması mümkündü.
223
00:12:43,763 --> 00:12:47,683
Belki de bu hikâyeler çok ilgi çekiciydi,
224
00:12:47,767 --> 00:12:52,730
insanların dinlemeyi, anlatmayı sevdiği
çok eğlenceli hikâyelerdi.
225
00:12:52,813 --> 00:12:56,275
Yani aslında çok eski olmayabilirlerdi.
226
00:12:57,026 --> 00:13:00,654
Ama bu gizemi çözmek neredeyse imkânsızdı.
227
00:13:01,614 --> 00:13:03,616
Kırmızı Başlıklı Kız'a bakalım.
228
00:13:03,699 --> 00:13:08,120
Harita, masalın bir versiyonunun yazıldığı
her bir zamanı gösteriyor.
229
00:13:08,621 --> 00:13:11,749
Yazanlar Batı Afrika'da bir misyoner,
Çin'de bir şair,
230
00:13:11,832 --> 00:13:13,751
Almanya'da iki kardeş.
231
00:13:13,834 --> 00:13:16,629
Ama tüm bu kaydedilen hikâyelerin arasında
232
00:13:16,712 --> 00:13:19,840
binlerce kilometre ve yüzlerce yıl var.
233
00:13:19,924 --> 00:13:22,134
Bu, evrimsel biyologların
234
00:13:22,218 --> 00:13:28,641
yaşamın tarihini anlamaya çalışırken
yaşadığı soruna benziyor.
235
00:13:28,724 --> 00:13:33,896
Çünkü var olmuş türlerin
yalnızca çok küçük bir kısmı
236
00:13:33,979 --> 00:13:35,481
dünyada bir iz bırakmış.
237
00:13:35,564 --> 00:13:38,359
Ama belli bir özelliği
veya geni takip ederek
238
00:13:38,442 --> 00:13:41,570
türlerin evrimini gösterebiliyorlar.
239
00:13:41,654 --> 00:13:46,200
Hatta uzun süre önce yok olmuş
ortak ataları kanıtlayabiliyorlar.
240
00:13:46,992 --> 00:13:49,411
Tehrani de bu yaklaşımı benimsedi.
241
00:13:50,246 --> 00:13:53,457
Kırmızı Başlıklı Kız'ın DNA'sı basittir.
242
00:13:53,541 --> 00:13:56,669
Bir çocuk veya çocuklar
ebeveyn olmadan yalnız kalır.
243
00:13:56,752 --> 00:14:00,589
Sevilen bir akrabanın kılığına giren
avcı tarafından kandırılır.
244
00:14:00,673 --> 00:14:03,050
Ama bir sürü mutasyon da vardır.
245
00:14:03,133 --> 00:14:05,344
Avrupa'da avcı kurttur.
246
00:14:05,427 --> 00:14:06,971
Çin'de kaplandır.
247
00:14:07,054 --> 00:14:08,764
Afrika'da devdir.
248
00:14:08,848 --> 00:14:11,976
Bazı hikâyelerde
çocuk, kırmızı bir başlık takar.
249
00:14:12,059 --> 00:14:14,228
Bazılarındaysa çocuk keçidir.
250
00:14:14,311 --> 00:14:17,147
Bazen çocuk ölür veya…
251
00:14:17,231 --> 00:14:20,025
Yoldan geçen bir oduncu
kurdun karnını deşer
252
00:14:20,109 --> 00:14:22,194
ve Kırmızı Başlıklı Kız'ı kurtarır.
253
00:14:22,278 --> 00:14:23,445
Bazen de…
254
00:14:23,529 --> 00:14:25,447
Bir adama ihtiyacı yoktur.
255
00:14:25,531 --> 00:14:28,826
Kurttan kaçmanın bir yolunu kendisi bulur.
256
00:14:28,909 --> 00:14:33,873
Tehrani, tüm bu varyasyonlara göre
hikâyenin yayılmasının izini sürdü.
257
00:14:33,956 --> 00:14:38,669
Kırmızı Başlıklı Kız'ın versiyonlarının
bir soyağacı çıkıyor.
258
00:14:38,752 --> 00:14:40,796
Üç kıtaya yayılıyor,
259
00:14:40,880 --> 00:14:44,925
detayların eklenip çıkarıldığı
küçük dallara ayrılıyor.
260
00:14:45,634 --> 00:14:47,928
Bu ağaç kendi masalını anlatıyor.
261
00:14:48,012 --> 00:14:50,139
Bir masalın seyahat ettiği yerlerin,
262
00:14:50,222 --> 00:14:54,977
onu paylaşan, seven,
kendine uyduran kuşakların masalını.
263
00:14:55,811 --> 00:15:00,774
Bir dalda geriye giderek
ortak atalı hikâyeleri de görebilirsiniz.
264
00:15:01,400 --> 00:15:02,860
Grimm'lerinki gibi.
265
00:15:02,943 --> 00:15:08,115
Almanlığından gurur duydukları masalları
Perrault'nun Fransız masalından geliyor.
266
00:15:08,198 --> 00:15:10,284
Grimm'lerin ana kaynaklarından biri
267
00:15:10,367 --> 00:15:13,954
anne babası Fransız göçmenler olan
bir aile dostuydu.
268
00:15:14,038 --> 00:15:18,250
Muhtemelen
Perrault'nun yazdığı versiyonu biliyordu.
269
00:15:18,334 --> 00:15:22,087
Ama masalı
Perrault'nun yaratmadığı kesindi.
270
00:15:22,171 --> 00:15:26,091
Orijinal Kırmızı Başlıklı Kız
tüm ünlü kitaplardan eskidir,
271
00:15:26,634 --> 00:15:29,595
en az 1,000 yıl önce ortaya çıkmıştır.
272
00:15:30,262 --> 00:15:33,098
Ama yerini ve zamanını
tam olarak bilmiyoruz.
273
00:15:33,182 --> 00:15:35,976
İnsanların kamp alanlarında toplanıp
274
00:15:36,060 --> 00:15:39,688
birbirlerine
hikâyeler anlattıklarını düşünüyoruz.
275
00:15:39,772 --> 00:15:42,358
Hem atalarının bilgilerini aktarmak için
276
00:15:42,441 --> 00:15:44,693
hem de eğlence için.
277
00:15:45,277 --> 00:15:51,033
Bu hikâyeler çok uzun süre boyunca
kuşaktan kuşağa aktarıldı.
278
00:15:51,116 --> 00:15:53,911
Güzel ve Çirkin 4,000 yıllık.
279
00:15:53,994 --> 00:15:56,497
Jack ve Fasulye Sırığı 5,000 yıllık.
280
00:15:56,580 --> 00:15:59,166
İnceledikleri en eski peri masalıysa…
281
00:15:59,249 --> 00:16:03,253
Almanya'da, Batı Avrupa'da,
282
00:16:03,337 --> 00:16:05,673
Doğu Avrupa'da, Batı Asya'da,
283
00:16:05,756 --> 00:16:11,011
son ortak atalarına kadar gidilebilen
bu halkların çoğunda var.
284
00:16:11,095 --> 00:16:13,764
6,000 yıl önce.
285
00:16:13,847 --> 00:16:20,646
Matbaanın icadından 5,500 yıl önce.
Kâğıdın icadından 4,000 yıl önce.
286
00:16:20,729 --> 00:16:24,483
Gılgamış Destanı'yla
bir hikâyeyi ilk yazıya geçirmemizden
287
00:16:24,566 --> 00:16:26,318
2,000 yıl önce.
288
00:16:27,194 --> 00:16:31,365
Bronz yapmayı öğrenmemizin,
bu medeniyet değiştiren olayın zamanında
289
00:16:31,448 --> 00:16:33,575
anlatılan bir hikâyeydi.
290
00:16:34,159 --> 00:16:37,413
Hikâye belki de bu nedenle
Demirci ve Şeytan'dı.
291
00:16:37,496 --> 00:16:43,752
Demirci, kötü niyetli
ve doğaüstü bir yaratıkla anlaşma yapar.
292
00:16:43,836 --> 00:16:48,882
İsteği, her maddeyi lehimleyebilip
gelmiş geçmiş en iyi demirci olmaktır.
293
00:16:49,466 --> 00:16:52,678
Karşılığında da ruhunu verecektir.
294
00:16:52,761 --> 00:16:55,681
Bunu duymadıysanız
bir versiyonunu duymuşsunuzdur.
295
00:16:55,764 --> 00:17:00,227
Ruhumu şeytana satmak için
dün gece yarısı kavşağa gidecektim.
296
00:17:00,310 --> 00:17:04,648
Hessian'ı benden öç alsın diye
mezarından kaldırmasının karşılığında
297
00:17:04,732 --> 00:17:06,525
şeytana ruhumu teklif ettim.
298
00:17:07,526 --> 00:17:09,737
Bir anlaşma yapmak ister miydin?
299
00:17:14,241 --> 00:17:15,159
Fiyatını söyle.
300
00:17:15,909 --> 00:17:20,122
Hristiyan toplumlarında
hırsın tehlikelerine dair bir hikâye oldu
301
00:17:20,664 --> 00:17:22,332
ama orijinal versiyonunda…
302
00:17:22,416 --> 00:17:24,293
Demircinin ilk yaptığı şey
303
00:17:24,376 --> 00:17:27,963
hareket edemesin diye
şeytanı yere sabitlemek oluyor.
304
00:17:28,047 --> 00:17:32,926
Hem gelmiş geçmiş en iyi demirci oluyor
hem de ruhunu vermiyor.
305
00:17:33,010 --> 00:17:34,636
Şeytanı kandırıyor.
306
00:17:35,596 --> 00:17:40,184
Peri masalları çok uzun zamandır
beta testlerinden geçiyor.
307
00:17:40,267 --> 00:17:43,437
Bu hikâyeler,
asırlar boyu anlatılıp dokunarak
308
00:17:43,520 --> 00:17:50,235
çağrışımlar yapan,
spesifik detayların bir dizisine dönüştü.
309
00:17:50,319 --> 00:17:52,654
Hikâyelerde doğal seçilim.
310
00:17:52,738 --> 00:17:56,283
Bir hikâye evrimleştikçe
gereksiz her şeyi üstünden atar.
311
00:17:56,909 --> 00:17:59,703
Karakter ve olaylar
bu nedenle çok basittir.
312
00:17:59,787 --> 00:18:03,040
Böylece kolayca çağa uydurulabilirler.
313
00:18:03,123 --> 00:18:04,958
{\an8}Kötü üvey anne karakteri çoktur
314
00:18:05,042 --> 00:18:06,877
{\an8}çünkü 20. yüzyıldan önce
315
00:18:06,960 --> 00:18:09,838
{\an8}kadınların doğumda ölmesi çok yaygındı.
316
00:18:09,922 --> 00:18:12,925
Disney'nin Külkedisi'nde
bal kabağından fayton vardı
317
00:18:13,008 --> 00:18:16,386
çünkü Charles Perrault
o versiyonu ilk yazdığında
318
00:18:16,470 --> 00:18:19,014
bal kabağı insanları heyecanlandırıyordu.
319
00:18:19,098 --> 00:18:22,976
Amerika kıtasından gelen
yeni, havalı mahsuldü.
320
00:18:24,186 --> 00:18:29,066
Efsanevi illüzyonist Georges Méliès'in
en eski filmlerinden bazıları
321
00:18:29,149 --> 00:18:31,819
Külkedisi
ve Mavi Sakal'ın versiyonlarıydı.
322
00:18:31,902 --> 00:18:34,404
Pek de çocuk dostu olmayan hikâyede
323
00:18:34,488 --> 00:18:39,409
bir kadın yeni kocasının
karılarını öldürme alışkanlığını keşfeder.
324
00:18:40,410 --> 00:18:44,081
Sonra Lotte Reiniger
onları yepyeni bir dünyaya taşıdı.
325
00:18:44,164 --> 00:18:46,917
Kuklalar kesip gölgelerini oynatarak
326
00:18:47,000 --> 00:18:50,754
ilk gerçek uzun metrajlı animasyonu
üretmiş oldu.
327
00:18:52,047 --> 00:18:55,801
Grimm'lerin Pamuk Prensesi'nin
1916'daki versiyonu olan bu film
328
00:18:55,884 --> 00:18:58,178
kapalı gişe oynadı.
329
00:18:58,262 --> 00:19:01,932
Filmi izlemeyi çok isteyen kalabalıklar
sinemalara sığmadı.
330
00:19:02,015 --> 00:19:06,311
Söylentiye göre
aralarında Walt adında bir çocuk da vardı.
331
00:19:07,187 --> 00:19:11,400
Filmden öyle büyülendi ki
büyüyünce kendi versiyonunu yaptı.
332
00:19:13,277 --> 00:19:17,156
Disney, hikâyelerin
hepimizin bildiği tek versiyonunu yarattı.
333
00:19:17,239 --> 00:19:18,991
Bu açıdan
334
00:19:19,074 --> 00:19:24,496
olumsuz bir kültürel etkisinin olduğunu
söylemek mümkün.
335
00:19:24,580 --> 00:19:27,374
Ama Disney hikâyeleri canlı tuttu.
336
00:19:27,457 --> 00:19:29,334
Disney olmasaydı
337
00:19:29,418 --> 00:19:32,421
bu peri masallarının çoğu yok olabilirdi.
338
00:19:32,504 --> 00:19:37,384
Peri masalları,
yapıldıkları dönemin ürünüdür.
339
00:19:37,467 --> 00:19:39,636
Örneğin Pamuk Prenses
340
00:19:39,720 --> 00:19:41,805
1930'larda yapılmış bir film.
341
00:19:42,514 --> 00:19:47,352
Zamanın uysal, hamarat,
temizlik yapan kadın idealine;
342
00:19:47,436 --> 00:19:52,482
kadınlıkta, kadınsılıkta pasiflik idealine
yer veriyor.
343
00:19:53,233 --> 00:19:58,030
Disney'nin yaratıcı pozisyonlarına
sadece beyaz erkekleri alması da meşhur.
344
00:19:58,113 --> 00:20:01,366
Şirketin bu ret mektubunda açıkladığı gibi
345
00:20:01,450 --> 00:20:05,495
"Kızlar Disney'nin
meslek okuluna bile alınmıyordu."
346
00:20:06,246 --> 00:20:07,831
Ama zaman değişti.
347
00:20:07,915 --> 00:20:12,252
Karlar Ülkesi, bir kadının yönettiği
ilk Disney animasyonu oldu.
348
00:20:12,336 --> 00:20:17,090
{\an8}Esin kaynağı
Andersen'ın Karlar Kraliçesi hikâyesiydi.
349
00:20:17,174 --> 00:20:23,222
Ama kız kardeşlerin dayanışmasına
bir övgü hâline geldi.
350
00:20:23,305 --> 00:20:26,642
Ve genel olarak kadın dayanışmasına.
351
00:20:26,725 --> 00:20:29,811
Birçok açıdan
peri masallarını daha feminist yaparken
352
00:20:29,895 --> 00:20:33,232
aslında ileri değil, geriye gidiyoruz.
353
00:20:33,815 --> 00:20:35,359
Yazar Madame d'Aulnoy
354
00:20:35,442 --> 00:20:38,904
bize "peri masalı" terimini
17. yüzyılda verdi.
355
00:20:38,987 --> 00:20:40,822
Onun Külkedisi versiyonunda
356
00:20:40,906 --> 00:20:45,410
{\an8}güzel, ezilmiş kızın lakabı
Küçük Zeki Kız.
357
00:20:45,494 --> 00:20:48,205
{\an8}Çünkü düşmanlarını zekâsıyla yenerek,
358
00:20:48,288 --> 00:20:51,708
üst mevkilerdeki perilerle arkadaş olarak
zafer kazanıyor.
359
00:20:51,792 --> 00:20:55,087
Bütün zamanını
düşmanlarına kibar davranarak geçiriyor
360
00:20:55,170 --> 00:20:57,839
ama bu versiyonun sonundaki ders
361
00:20:57,923 --> 00:21:01,718
berbat insanlara kibar davranmanın,
sonunda onları yenmenin
362
00:21:01,802 --> 00:21:03,720
çok komik bir şey olduğu.
363
00:21:04,846 --> 00:21:07,557
Peri masalları kamp ateşlerinden evlere,
364
00:21:07,641 --> 00:21:10,060
sayfalara, sonra da ekranlara taşınırken
365
00:21:10,143 --> 00:21:12,354
bazı hikâyeler karanlığa gömüldü.
366
00:21:13,355 --> 00:21:17,693
Ama bugün farklı dallara, ağaçlara,
hatta farklı ormanlara
367
00:21:17,776 --> 00:21:20,570
her zamankinden daha çok erişebiliyoruz.
368
00:21:22,281 --> 00:21:23,240
Coco filmi,
369
00:21:23,323 --> 00:21:28,328
atalarımızı hatırlamanın önemli olduğu
Meksika kültürünü milyonlara tanıttı.
370
00:21:28,996 --> 00:21:32,666
Moana, içinde yaşadığımız topluluklarla
ilgilenmeyi hatırlatan
371
00:21:32,749 --> 00:21:34,668
Polinezya kültürüne dayanıyordu.
372
00:21:34,751 --> 00:21:37,004
Ve Japonya'dan Hayao Miyazaki
373
00:21:37,087 --> 00:21:42,050
dünyaya, şiddetin dehşetiyle
ve doğaya saygıyla ilgili hikâyeler verdi.
374
00:21:42,551 --> 00:21:43,635
Doğaya saygı,
375
00:21:43,719 --> 00:21:47,556
Wolfwalkers filmine ilham veren
Kelt kültüründe de olan bir tema.
376
00:21:48,223 --> 00:21:50,809
Dünyaya açılmanın en güzel yanı,
377
00:21:50,892 --> 00:21:57,107
hepimizi birleştiren
bir halk kültürü zinciri olduğunu görmek.
378
00:21:57,190 --> 00:21:59,484
Yani bu hikâyeleri
379
00:21:59,568 --> 00:22:05,324
farklı kıtalarda, farklı kültürlerde,
farklı dillerde konuşabiliyoruz.
380
00:22:05,407 --> 00:22:10,912
Peri masallarının
binlerce yıl yaşamasının bir sebebi var.
381
00:22:10,996 --> 00:22:12,080
Bu sebep de
382
00:22:12,164 --> 00:22:16,209
insana dair temel sorunları
düşünmemize yardım etmeleri.
383
00:22:16,293 --> 00:22:18,086
En iyi halk masalları
384
00:22:18,170 --> 00:22:21,882
hem çok uyarlanabilir olan
385
00:22:21,965 --> 00:22:28,722
hem de her yerde ve her zaman
tüm insanlara hitap eden temel gerçekleri
386
00:22:28,805 --> 00:22:33,268
ve temel endişeleri anlatanlardır.
387
00:22:33,894 --> 00:22:37,022
Yabancılarla konuşmamam,
388
00:22:37,105 --> 00:22:41,360
daima anne babamı ve akrabalarımı
dinlemem gerektiğini öğrendim.
389
00:22:41,443 --> 00:22:45,113
{\an8}Kurdu görsem yürümeye devam ederdim,
onunla konuşmazdım,
390
00:22:45,197 --> 00:22:46,865
{\an8}büyükannemin evine giderdim.
391
00:22:46,948 --> 00:22:49,201
Orada durmadan yemek yerdim.
392
00:22:50,035 --> 00:22:52,120
{\an8}İçimizin güzel olması için
393
00:22:52,954 --> 00:22:59,044
{\an8}illaki güzel bir şey giymemiz
veya güzel olmamız gerekmez.
394
00:22:59,127 --> 00:23:03,048
{\an8}Birisi bizi seviyorsa
veya bizimle arkadaş olmak istiyorsa
395
00:23:03,131 --> 00:23:04,800
{\an8}bizi olduğumuz gibi sever.
396
00:23:04,883 --> 00:23:07,010
{\an8}Kendimize inanır ve güvenirsek
397
00:23:07,094 --> 00:23:09,888
{\an8}ne olursa olsun ilerleyebiliriz.
398
00:23:11,223 --> 00:23:13,517
Huzur ve refah içinde yaşadılar.
399
00:23:14,351 --> 00:23:18,063
Veya ömürlerinin sonuna kadar
mutlu ve hoşnut yaşadılar.
400
00:23:18,146 --> 00:23:21,441
Veya hâlâ mutluluk
ve lüks içinde yaşıyorlar.
401
00:23:22,067 --> 00:23:24,027
Veya sonsuza dek mutlu yaşadılar.
402
00:23:25,028 --> 00:23:27,364
Veya onlar ermiş muradına,
biz çıkalım kerevetine.
403
00:23:54,182 --> 00:23:59,187
Alt yazı çevirmeni: Hazal Ünlüçay