1
00:00:10,218 --> 00:00:11,428
ASSEPOESTER
2
00:00:11,511 --> 00:00:16,141
Er was eens een mooi, onderdrukt meisje
met een gemene stiefmoeder.
3
00:00:16,975 --> 00:00:20,437
Toen zorgde een goede fee
dat ze naar het bal kon gaan…
4
00:00:20,520 --> 00:00:24,107
…waar ze om klokslag middernacht
haar glazen muiltje verloor.
5
00:00:24,733 --> 00:00:28,570
Maar een prins vond het
en toen hij haar eindelijk opspoorde…
6
00:00:28,653 --> 00:00:33,074
…werden ze verliefd en leefden ze
nog lang en gelukkig. Je kent het verhaal.
7
00:00:33,742 --> 00:00:35,910
Of misschien ken je dit verhaal.
8
00:00:35,994 --> 00:00:39,831
Er was eens mooi, onderdrukt meisje
met een gemene stiefmoeder.
9
00:00:39,914 --> 00:00:44,502
Toen zorgden magische visgraten
dat ze naar het nieuwjaarsfestival kon…
10
00:00:44,586 --> 00:00:47,338
…waar ze haar gouden schoentje verloor.
11
00:00:47,422 --> 00:00:50,925
Maar de koning vond 't
en toen hij haar eindelijk opspoorde…
12
00:00:51,009 --> 00:00:54,304
…werden ze verliefd
en leefden ze nog lang en gelukkig.
13
00:00:54,387 --> 00:00:58,433
En haar gemene stiefmoeder
werd verpletterd door rotsen in een grot.
14
00:00:59,184 --> 00:01:02,479
In Griekenland werd
een vergelijkbaar verhaal verteld.
15
00:01:02,562 --> 00:01:06,816
Alleen was dit mooie, onderdrukte meisje
aan het baden in een rivier…
16
00:01:06,900 --> 00:01:09,819
…toen een arend haar sandaal stal…
17
00:01:09,903 --> 00:01:13,782
…en bij gelukkig toeval
in de schoot van een koning liet vallen.
18
00:01:13,865 --> 00:01:16,367
Spoiler:
toen hij haar eindelijk opspoorde…
19
00:01:16,451 --> 00:01:19,662
…werden ze verliefd
en leefden ze nog lang en gelukkig.
20
00:01:20,747 --> 00:01:22,457
En er zijn er nog veel meer.
21
00:01:22,540 --> 00:01:27,128
Onderdrukt meisje. Magische ingreep.
Verliest schoen. Ontmoet geliefde.
22
00:01:27,212 --> 00:01:29,130
Meisje, magie, schoen, liefde.
23
00:01:30,381 --> 00:01:32,884
Al in 1893 legde een folklorist…
24
00:01:32,967 --> 00:01:37,931
…345 versies van Assepoester vast
die wereldwijd verteld werden.
25
00:01:38,014 --> 00:01:42,644
We denken dat er nu duizenden versies zijn
en niet alleen van Assepoester.
26
00:01:43,144 --> 00:01:47,732
Veel van de sprookjes waar je van houdt
bestaan in tientallen andere landen.
27
00:01:48,274 --> 00:01:51,361
Waarom vertellen we
hetzelfde verhaal steeds opnieuw?
28
00:01:52,320 --> 00:01:54,864
Wat is het toch met sprookjes?
29
00:01:54,948 --> 00:01:56,908
Klaar? Laten we gaan.
30
00:01:58,701 --> 00:02:02,580
Tussen deze kaften
vinden we deze blijvende favorieten.
31
00:02:03,081 --> 00:02:06,960
Weet je nog dat je als kind
het verhaal van Roodkapje hoorde?
32
00:02:08,586 --> 00:02:12,674
Denk eraan dat je thuis moet zijn
als de klok 12 slaat.
33
00:02:12,757 --> 00:02:16,261
Weet je die lieflijke prinses nog
die in een toverslaap was…
34
00:02:16,344 --> 00:02:19,347
…tot haar droomprins
de betovering kwam verbreken?
35
00:02:19,430 --> 00:02:24,185
Kom op, wakker worden.
Luie schavuit dat je bent. Wakker worden.
36
00:02:31,359 --> 00:02:34,821
Als we over sprookjes praten,
gebruiken we die term vaak…
37
00:02:34,904 --> 00:02:39,075
{\an8}…om dingen te beschrijven
die onrealistisch goed zijn.
38
00:02:39,159 --> 00:02:40,660
Je kent het beeld wel.
39
00:02:40,743 --> 00:02:44,747
Het is keer op keer opgevoerd
in films, tv-series, advertenties.
40
00:02:44,831 --> 00:02:49,127
Het beeld bevriest
op een onmogelijk mooi moment.
41
00:02:49,752 --> 00:02:55,133
Vaak halen we daarbij specifiek het idee
van het einde van een Disneyfilm op.
42
00:02:56,467 --> 00:02:58,511
In 1937 bracht Walt Disney…
43
00:02:58,595 --> 00:03:02,223
…buitengewoon animator
en medebedenker van Mickey Mouse…
44
00:03:02,807 --> 00:03:04,267
…Sneeuwwitje uit.
45
00:03:04,350 --> 00:03:07,854
{\an8}Het verhaal van een mooi meisje,
haar gemene stiefmoeder…
46
00:03:07,937 --> 00:03:11,274
…en zeven snoezige dwergen
met elk een ander temperament.
47
00:03:11,357 --> 00:03:12,275
{\an8}Wat?
48
00:03:12,358 --> 00:03:15,403
Het was z'n eerste animatiefilm
van speelfilmlengte…
49
00:03:15,486 --> 00:03:19,824
…gemaakt in multiplane technicolor,
zoals de marketing trots meldde.
50
00:03:19,908 --> 00:03:22,619
Meer dan 250,000 dergelijke schilderingen…
51
00:03:22,702 --> 00:03:25,496
…zijn gemaakt
door Walt Disney en z'n tekenaars.
52
00:03:25,580 --> 00:03:29,709
Veel waren frame voor frame gekopieerd
van een opname van deze acteurs…
53
00:03:29,792 --> 00:03:33,671
…zodat de personages eruitzagen
en dansten als echte mensen.
54
00:03:34,464 --> 00:03:39,677
In tegenstelling tot… nou ja, tekenfilms.
Zoals deze eerdere Disneyfilms.
55
00:03:40,428 --> 00:03:44,557
De productie was zo ambitieus
dat kranten het z'n stommiteit noemden.
56
00:03:44,641 --> 00:03:48,061
Maar toen Sneeuwwitje uitkwam,
zongen ze een toontje lager.
57
00:03:48,144 --> 00:03:50,813
De film werd een internationale sensatie.
58
00:03:50,897 --> 00:03:54,442
Je kon Sneeuwwitje-accessoires kopen,
Sneeuwwitje-poppen…
59
00:03:54,525 --> 00:03:56,736
…hoeden die op die van de dwergen leken…
60
00:03:56,819 --> 00:03:59,489
…en de eerste soundtrack
die ooit te koop was.
61
00:03:59,989 --> 00:04:03,868
{\an8}Als je de inflatie meerekent,
is Sneeuwwitje nog steeds…
62
00:04:03,952 --> 00:04:06,746
{\an8}…onder de grootste kassuccessen
ooit gemaakt.
63
00:04:07,372 --> 00:04:10,583
En het vormde de mal
voor vele Disneyhits die volgden.
64
00:04:10,667 --> 00:04:15,838
Een fantasie van baljurken
en kastelen en een arm jong meisje dat…
65
00:04:15,922 --> 00:04:20,301
…haar gelukkige afloop moet vinden,
waarschijnlijk door een prins te huwen.
66
00:04:21,135 --> 00:04:25,431
Daar is niets mis mee,
maar het doet heel iets anders…
67
00:04:25,515 --> 00:04:27,308
…dan eerdere sprookjes.
68
00:04:27,392 --> 00:04:30,812
Als je wilt weten
waar sprookjes echt om gaan…
69
00:04:30,895 --> 00:04:33,147
…moet je het de echte experts vragen.
70
00:04:33,648 --> 00:04:36,067
{\an8}Het is een ding…
71
00:04:36,150 --> 00:04:41,197
{\an8}…dat misschien in een film zit,
misschien in een boek.
72
00:04:41,281 --> 00:04:43,950
{\an8}Er moet een hoofdpersoon zijn.
Het is magisch.
73
00:04:45,243 --> 00:04:48,955
{\an8}Een sprookje is in principe
een verhaal waarin…
74
00:04:49,789 --> 00:04:53,710
{\an8}…knappe personages
mooie toespraken houden.
75
00:04:53,793 --> 00:04:55,712
Een sprookje is…
76
00:04:56,754 --> 00:04:59,966
…niet echt. Het is maar een verhaal.
77
00:05:00,466 --> 00:05:05,054
{\an8}Dat komt uit een andere wereld,
vol magie, creativiteit en kleur.
78
00:05:05,138 --> 00:05:09,058
{\an8}Het is een totaal andere wereld
dan de wereld die wij kennen.
79
00:05:09,142 --> 00:05:11,686
En die definities zijn
behoorlijk accuraat.
80
00:05:11,769 --> 00:05:14,731
{\an8}Het is misschien zinnig
om deze verhalen te zien…
81
00:05:14,814 --> 00:05:18,401
{\an8}…als verhalen over metamorfose
en transformatie.
82
00:05:18,484 --> 00:05:21,863
Assepoesters lompen veranderen
in een mooie jurk.
83
00:05:21,946 --> 00:05:25,408
Sneeuwwitje komt tot leven
door een echte liefdeskus.
84
00:05:25,491 --> 00:05:30,246
Jaaps bonen groeien uit
tot een toren die voorbij de wolken reikt.
85
00:05:30,330 --> 00:05:33,916
In alle sprookjes zit mysterie en magie.
86
00:05:34,000 --> 00:05:37,462
Maar in veel verhalen
die geen sprookjes zijn ook.
87
00:05:37,545 --> 00:05:41,090
Het helpt dus misschien
om te weten wat een sprookje niet is.
88
00:05:42,633 --> 00:05:45,386
{\an8}Ten eerste is een sprookje geen legende.
89
00:05:46,220 --> 00:05:50,016
{\an8}Legenden zijn allemaal verhalen
met een historische basis…
90
00:05:50,099 --> 00:05:52,518
{\an8}…in een echte tijd, op een echte plek.
91
00:05:53,144 --> 00:05:55,938
De setting van een sprookje
moet ambigu zijn.
92
00:05:56,022 --> 00:05:59,525
Daarom beginnen ze vaak met 'er was eens'.
93
00:05:59,609 --> 00:06:02,695
Of in het Tsjechisch:
'Voorbij zeven bergketens…
94
00:06:02,779 --> 00:06:04,530
…voorbij zeven rivieren.'
95
00:06:04,614 --> 00:06:07,909
Of in het Arabisch:
'Er was, o, wat er was…
96
00:06:07,992 --> 00:06:11,788
…of er was niet,
in de oudste dagen en perioden en tijden.'
97
00:06:12,830 --> 00:06:15,166
{\an8}Een sprookje is ook geen mythe.
98
00:06:15,249 --> 00:06:19,587
{\an8}Wat vaak een heilig verhaal
of een oorsprongsverhaal is.
99
00:06:19,670 --> 00:06:24,342
{\an8}Een vertelling
over het begin van een beschaving.
100
00:06:24,425 --> 00:06:26,844
{\an8}Anders gezegd, een religieus verhaal.
101
00:06:26,928 --> 00:06:29,639
{\an8}Tot slot is een sprookje geen fabel…
102
00:06:29,722 --> 00:06:33,518
{\an8}…wat verhalen zijn
met een specifieke moraal of boodschap…
103
00:06:33,601 --> 00:06:36,604
{\an8}…vaak overgebracht
door twee pratende dieren.
104
00:06:36,687 --> 00:06:38,898
Zoals De haas en de schildpad…
105
00:06:38,981 --> 00:06:42,235
…dat ons laat zien
dat langzaam maar zeker wint.
106
00:06:42,318 --> 00:06:47,031
Ik ben niet bang.
Ik neem het tegen je op en ik win.
107
00:06:47,115 --> 00:06:49,992
Sprookjes kunnen
een moreel element hebben…
108
00:06:50,076 --> 00:06:52,286
…maar het is
niet altijd duidelijk wat het is.
109
00:06:52,370 --> 00:06:55,790
Jaap en de bonenstaak lijkt vóór stelen.
110
00:06:55,873 --> 00:06:57,333
Tenminste van reuzen.
111
00:06:58,000 --> 00:07:01,212
Het is een simpel verhaal. Een geraamte.
112
00:07:01,295 --> 00:07:03,339
De krachten van goed en kwaad.
113
00:07:03,423 --> 00:07:06,217
Er zit maar heel weinig nuance in.
114
00:07:06,300 --> 00:07:08,594
Vaak is er een vergelijkbare verhaallijn.
115
00:07:09,137 --> 00:07:13,975
De held en diens wereld worden gevestigd.
Dan komt de slechterik iets slechts doen.
116
00:07:14,058 --> 00:07:17,270
De held wil het rechtzetten,
krijgt magische hulp.
117
00:07:17,353 --> 00:07:20,773
Er is een strijd.
De held ontsnapt en wordt beloond. Einde.
118
00:07:21,274 --> 00:07:24,944
Er zijn veel verhalen die die lijn volgen.
119
00:07:25,027 --> 00:07:28,448
Slechts een kleine subset
gaat over een knappe prinses…
120
00:07:28,531 --> 00:07:31,451
…die wordt gered door een prins
met wie ze trouwt.
121
00:07:32,660 --> 00:07:34,871
Folkloristen zijn Disney-haters.
122
00:07:34,954 --> 00:07:38,458
Het is een commercieel sprookje.
Het is van bovenaf.
123
00:07:38,541 --> 00:07:42,753
Eigenlijk heeft het ons
een gestandaardiseerde versie gegeven…
124
00:07:42,837 --> 00:07:45,715
…die al die lokale varianten
heeft weggevaagd.
125
00:07:45,798 --> 00:07:47,842
Zoals al die Assepoesters.
126
00:07:47,925 --> 00:07:51,179
{\an8}Japan had z'n eigen Assepoester,
Hachikazuki…
127
00:07:51,262 --> 00:07:53,848
{\an8}…en haar verhaal was uniek Japans.
128
00:07:53,931 --> 00:07:58,811
Ze wordt beschermd door een magische kom
op haar hoofd, een boeddhistisch symbool.
129
00:07:58,895 --> 00:08:01,564
Maar toen Disney's Assepoester
naar Japan kwam…
130
00:08:01,647 --> 00:08:06,777
…werd zij een cultureel fenomeen
in films, boeken, accessoires…
131
00:08:06,861 --> 00:08:10,490
{\an8}…en All-Star Dream Cinderella,
een worsteltoernooi.
132
00:08:11,491 --> 00:08:15,453
Of de Russische versie van Sneeuwwitje,
hier in een film uit de Sovjettijd.
133
00:08:15,536 --> 00:08:17,580
Met de beroemde magische spiegel…
134
00:08:17,663 --> 00:08:19,290
…en de giftige appel…
135
00:08:19,373 --> 00:08:22,084
…maar de zeven dwergen zijn zeven ridders.
136
00:08:22,168 --> 00:08:25,755
En hun relatie met Sneeuwwitje
is een beetje anders.
137
00:08:25,838 --> 00:08:28,508
Zoals je weet, ben je onze zus.
138
00:08:29,300 --> 00:08:32,970
We zijn alle zeven verliefd op je.
139
00:08:34,055 --> 00:08:37,099
Maar zelfs voor Disney's Sneeuwwitje
de wereld veroverde…
140
00:08:37,183 --> 00:08:40,019
…deed het verhaal waarop het
is gebaseerd iets vergelijkbaars.
141
00:08:40,102 --> 00:08:43,064
Een wat duisterder Duits volksverhaal…
142
00:08:43,147 --> 00:08:46,359
…Sneewittchen,
waar Disney duidelijk naar verwijst.
143
00:08:46,442 --> 00:08:50,112
Het huis van de dwergen
is een typisch middeleeuws Duits ontwerp.
144
00:08:50,196 --> 00:08:53,574
Net als het kasteel
met ronde torens en ijzeren pinakels…
145
00:08:53,658 --> 00:08:57,703
…en Sneeuwwitjes opstaande kraag
en bolle mouwen met inkepingen.
146
00:08:58,496 --> 00:09:01,707
Die originele Duitse versie
was zo beroemd geworden…
147
00:09:01,791 --> 00:09:05,711
…door een van de grote marketingcoups
in de literaire geschiedenis.
148
00:09:05,795 --> 00:09:07,338
Sprookjes veranderen…
149
00:09:08,047 --> 00:09:09,757
…in kinderverhalen.
150
00:09:11,133 --> 00:09:15,429
Jacob en Wilhelm Grimm waren
bibliothecarissen en amateurfolkloristen…
151
00:09:15,513 --> 00:09:19,767
…uit Pruisen, nu Duitsland.
Ze leefden in de vroege 19e eeuw…
152
00:09:19,850 --> 00:09:23,229
…een periode
waarin Napoleons rijk snel groter werd.
153
00:09:23,312 --> 00:09:27,275
Het dreigde, zo vreesden ze,
het Duitse erfgoed te overschaduwen.
154
00:09:27,358 --> 00:09:30,152
Dus reisden ze rond
om sagen te verzamelen.
155
00:09:30,236 --> 00:09:33,948
Ze wilden de resten
van de mondelinge overlevering vastleggen…
156
00:09:34,031 --> 00:09:35,575
…voor die verdween.
157
00:09:35,658 --> 00:09:38,786
Het waren verhalen
die volwassenen elkaar vertelden…
158
00:09:38,869 --> 00:09:40,871
…soms met kinderen erbij.
159
00:09:40,955 --> 00:09:46,252
In 1812 publiceerden ze een boek
met de titel Kinder- en huisverhalen…
160
00:09:46,335 --> 00:09:50,715
…met verhalen over kinderen,
niet voor kinderen.
161
00:09:51,549 --> 00:09:56,637
Nou, dit is hun versie van Raponsje.
Er is een mooi meisje met magisch haar…
162
00:09:56,721 --> 00:10:01,100
…dat in een toren is opgesloten
door een slechte heks, moeder Gothel.
163
00:10:01,601 --> 00:10:04,312
Op een dag klimt een prins
in haar haar omhoog…
164
00:10:04,395 --> 00:10:06,522
…om van haar gezelschap te genieten.
165
00:10:07,064 --> 00:10:12,320
Raponsje wordt zwanger van een tweeling,
dus verbant Gothel ze naar de wildernis.
166
00:10:12,403 --> 00:10:15,615
Ze kregen vreselijke recensies.
Het boek werd afgekraakt.
167
00:10:16,449 --> 00:10:20,077
Een vooraanstaand criticus noemde het
'zielig en smakeloos'.
168
00:10:20,161 --> 00:10:23,289
En ze besloten
om naar de critici te luisteren.
169
00:10:23,372 --> 00:10:26,083
'We maken die verhalen kindvriendelijker.'
170
00:10:26,167 --> 00:10:30,880
In hun laatste editie
kletst de prins alleen met Raponsje.
171
00:10:30,963 --> 00:10:32,590
Niemand wordt zwanger.
172
00:10:32,673 --> 00:10:36,177
En dan worden de ogen van de prins
uitgestoken door doornen.
173
00:10:36,927 --> 00:10:40,556
Kindvriendelijk in 19e-eeuws Duitsland
betekende meer geweld.
174
00:10:41,474 --> 00:10:45,686
Een boek dat Piet de Smeerpoets heet,
was in die tijd een bestseller.
175
00:10:45,770 --> 00:10:50,524
Met verhalen over een duimzuiger
wiens duim wordt afgeknipt…
176
00:10:50,608 --> 00:10:53,152
…en een jongen
die z'n haar niet wil kammen…
177
00:10:53,235 --> 00:10:57,907
…zodat hij er uiteindelijk zo uitziet
en z'n ouders niet meer van hem houden.
178
00:10:58,574 --> 00:11:03,621
De verhalen waren een waarschuwing
over de gevaren van nieuwsgierigheid.
179
00:11:03,704 --> 00:11:06,624
Ze werden
een manierenhandboek voor kinderen.
180
00:11:06,707 --> 00:11:08,876
In de Grimm-versie van Assepoester…
181
00:11:08,959 --> 00:11:11,587
…hakken de stiefzussen een stuk voet af…
182
00:11:11,671 --> 00:11:16,759
…om ze in het muiltje te kunnen proppen,
maar een lastige duif verijdelt dat.
183
00:11:16,842 --> 00:11:19,804
Die zegt: 'Roekoekoe,
er zit bloed in de schoen.'
184
00:11:19,887 --> 00:11:22,682
Het rijmt. Ik weet het niet meer precies.
185
00:11:22,765 --> 00:11:23,933
Eigenlijk is het…
186
00:11:24,016 --> 00:11:26,227
Roekedekoe, roekedekoe.
187
00:11:26,310 --> 00:11:27,937
Er is bloed in de schoen.
188
00:11:28,020 --> 00:11:29,814
De schoen is veel te klein.
189
00:11:29,897 --> 00:11:32,024
Dit kan de bruid niet zijn.
190
00:11:32,900 --> 00:11:36,028
Later komen de vogels terug
en pikken ze hun ogen uit.
191
00:11:36,904 --> 00:11:39,824
Ik herinner me helder
dat ik een jaar of drie was…
192
00:11:39,907 --> 00:11:43,119
…en het gewoon helemaal zag zitten.
Ik had zoiets van:
193
00:11:43,202 --> 00:11:46,205
'Ja, die slechte mensen verdienen het.
Pak ze.'
194
00:11:46,288 --> 00:11:50,793
Toen het boek werd vertaald,
voegden redacteuren illustraties toe.
195
00:11:50,876 --> 00:11:53,170
Dat is een echt verbuigingspunt.
196
00:11:53,254 --> 00:11:56,841
Ze werden deel
van wat we nu bedtijdverhaaltjes noemen.
197
00:11:56,924 --> 00:12:00,302
Het inspireerde anderen,
zoals de Deen Hans Christian Andersen…
198
00:12:00,386 --> 00:12:02,888
{\an8}…tot het verzinnen
van hun eigen sprookjes.
199
00:12:03,472 --> 00:12:07,685
Maar in hun proloog
deden de Grimms een vrij magische claim.
200
00:12:08,227 --> 00:12:10,396
Hun verhalen waren eeuwenoud…
201
00:12:10,479 --> 00:12:13,607
…verbonden aan de eerdere,
simpelste vormen van leven.
202
00:12:13,691 --> 00:12:18,529
Er was vaak de aanname
dat veel van die verhalen erg oud waren.
203
00:12:18,612 --> 00:12:22,074
{\an8}Dat komt doordat we
veel van dezelfde verhalen…
204
00:12:22,158 --> 00:12:26,996
{\an8}…in verschillende culturen vinden,
culturen die aan elkaar verwant zijn.
205
00:12:27,621 --> 00:12:29,707
Meer dan een eeuw voor de Grimms…
206
00:12:29,790 --> 00:12:33,586
…had Charles Perrault in Frankrijk
een populair sprookjesboek gepubliceerd…
207
00:12:33,669 --> 00:12:38,257
…met daarin veel van dezelfde verhalen.
Er waren ook eerdere schrijvers.
208
00:12:38,340 --> 00:12:41,427
{\an8}Het is mogelijk dat zij deze verhalen
daadwerkelijk verzonnen…
209
00:12:41,510 --> 00:12:43,679
{\an8}…en dat ze zich daarna snel verspreidden.
210
00:12:43,763 --> 00:12:47,683
Veel van deze verhalen zijn
wellicht simpelweg erg pakkend.
211
00:12:47,767 --> 00:12:52,730
Niets meer dan vermakelijke verhalen
die mensen graag horen en vertellen.
212
00:12:52,813 --> 00:12:56,275
Dus wellicht ontstonden ze
helemaal niet zo lang geleden.
213
00:12:56,901 --> 00:13:00,654
Maar het oplossen van dat mysterie
was vrijwel onmogelijk.
214
00:13:01,614 --> 00:13:03,616
Neem Roodkapje.
215
00:13:03,699 --> 00:13:08,496
Deze kaart is een snapshot van alle keren
dat er een versie van werd opgeschreven.
216
00:13:08,579 --> 00:13:11,707
Door een missionaris in West-Afrika,
een dichter in China…
217
00:13:11,791 --> 00:13:13,751
…of twee broers in Duitsland.
218
00:13:13,834 --> 00:13:16,629
Maar tussen al die opgetekende verhalen…
219
00:13:16,712 --> 00:13:19,840
…liggen duizenden kilometers
en honderden jaren.
220
00:13:19,924 --> 00:13:24,470
Het lijkt erg op het probleem
dat evolutiebiologen hebben…
221
00:13:24,553 --> 00:13:28,641
…bij hun pogingen de geschiedenis
van het leven te reconstrueren…
222
00:13:28,724 --> 00:13:33,896
…omdat slechts een fractie
van alle soorten die ooit hebben bestaan…
223
00:13:33,979 --> 00:13:35,481
…überhaupt enig spoor achterliet.
224
00:13:35,564 --> 00:13:38,359
Maar door
een bepaald trekje of gen te volgen…
225
00:13:38,442 --> 00:13:41,570
…kunnen ze aantonen
hoe soorten zich ontwikkelden…
226
00:13:41,654 --> 00:13:46,158
…en zelfs bewijzen dat uitgestorven
gedeelde voorouders echt bestonden.
227
00:13:46,951 --> 00:13:49,328
Tehrani koos voor dezelfde aanpak.
228
00:13:50,246 --> 00:13:53,457
De kern van Roodkapje is simpel.
229
00:13:53,541 --> 00:13:57,920
Een kind wordt van een ouder gescheiden
en misleid door een roofdier…
230
00:13:58,003 --> 00:14:00,589
…dat zich als geliefd familielid voordoet.
231
00:14:00,673 --> 00:14:03,050
Maar er zijn ook veel mutaties.
232
00:14:03,133 --> 00:14:06,971
In Europa is het roofdier een wolf.
In China is het een tijger.
233
00:14:07,054 --> 00:14:08,764
In Afrika een reus.
234
00:14:08,848 --> 00:14:11,976
In sommige verhalen
draagt het kind een rood kapje.
235
00:14:12,059 --> 00:14:14,228
In andere is het kind een geit.
236
00:14:14,311 --> 00:14:17,147
Soms gaat het kind dood of…
237
00:14:17,231 --> 00:14:20,109
Een houthakker snijdt
de maag van de wolf open…
238
00:14:20,192 --> 00:14:22,194
…en redt Roodkapje.
239
00:14:22,278 --> 00:14:23,445
En andere keren…
240
00:14:23,529 --> 00:14:25,447
Een man hoeft haar niet te redden.
241
00:14:25,531 --> 00:14:28,826
Ze verzint zelf een manier
om aan de wolf te ontsnappen.
242
00:14:28,909 --> 00:14:31,203
Op basis van al die variaties…
243
00:14:31,287 --> 00:14:33,873
…heeft Tehrani
de spreiding van het verhaal getraceerd.
244
00:14:33,956 --> 00:14:38,586
Je krijgt een soort stamboom
van versies van Roodkapje.
245
00:14:38,669 --> 00:14:40,754
Uitgewaaierd over drie continenten…
246
00:14:40,838 --> 00:14:45,134
…en verdeeld in kleinere aftakkingen
van toegevoegde en verdwenen details.
247
00:14:45,634 --> 00:14:50,139
Deze boom vertelt een eigen verhaal
over de plekken die een verhaal bezocht…
248
00:14:50,222 --> 00:14:54,977
…en de generaties mensen die het deelden,
liefhadden en zich eigen maakten.
249
00:14:55,811 --> 00:14:57,771
Door elke tak terug te volgen…
250
00:14:57,855 --> 00:15:00,900
…kun je ook zien
welke verhalen een voorouder delen.
251
00:15:01,400 --> 00:15:02,860
Zoals de Grimm-versie.
252
00:15:02,943 --> 00:15:08,115
Hun trots Duitse verhaal stamt direct af
van Perraults Franse verhaal.
253
00:15:08,198 --> 00:15:10,159
Een belangrijke bron voor de Grimms…
254
00:15:10,242 --> 00:15:13,954
…was een familievriendin,
de dochter van Franse immigranten.
255
00:15:14,038 --> 00:15:18,250
Die waarschijnlijk wel bekend waren
met de versie van Perrault.
256
00:15:18,334 --> 00:15:22,087
Maar Perrault had het verhaal
zeker niet bedacht.
257
00:15:22,171 --> 00:15:26,091
Het originele Roodkapje
was er eerder dan de beroemde boeken.
258
00:15:26,634 --> 00:15:29,595
Het ontstond minstens 1000 jaar geleden.
259
00:15:30,262 --> 00:15:33,098
Maar we weten niet zeker waar of wanneer.
260
00:15:33,182 --> 00:15:37,561
We stellen ons mensen voor
die om een kampvuur zitten…
261
00:15:37,645 --> 00:15:39,688
…en elkaar verhalen vertellen.
262
00:15:39,772 --> 00:15:44,693
Ten eerste om de wijsheid van voorouders
door te geven, maar ook ter vermaak.
263
00:15:45,277 --> 00:15:51,033
Deze verhalen zijn heel lang
van generatie op generatie doorgegeven.
264
00:15:51,116 --> 00:15:53,911
Belle en het beest is 4000 jaar oud.
265
00:15:53,994 --> 00:15:56,497
Jaap en de bonenstaak is 5000 jaar oud.
266
00:15:56,580 --> 00:15:59,166
En het oudste sprookje
dat ze onderzochten…
267
00:15:59,249 --> 00:16:01,627
Je vindt in Duitsland…
268
00:16:01,710 --> 00:16:03,253
…en in West-Europa…
269
00:16:03,337 --> 00:16:05,673
…en in Oost-Europa en West-Azië…
270
00:16:05,756 --> 00:16:08,717
…veel populaties
die je helemaal kunt traceren…
271
00:16:08,801 --> 00:16:11,011
…naar de laatste gedeelde voorouders.
272
00:16:11,095 --> 00:16:13,764
Zesduizend jaar geleden.
273
00:16:13,847 --> 00:16:17,601
Dat is 5500 jaar
voor we de boekdrukkunst uitvonden.
274
00:16:17,685 --> 00:16:20,521
Vierduizend jaar voor we papier uitvonden.
275
00:16:20,604 --> 00:16:26,318
Tweeduizend jaar voor het eerste verhaal
dat we opschreven, het Gilgamesj-epos.
276
00:16:27,069 --> 00:16:31,365
Het werd voor het eerst verteld
in de tijd waarin we brons leerden maken…
277
00:16:31,448 --> 00:16:33,575
…iets wat de beschaving veranderde.
278
00:16:34,159 --> 00:16:37,413
Wellicht is het verhaal daarom
De smid en de duivel.
279
00:16:37,496 --> 00:16:39,748
De hoefsmid maakt een afspraak…
280
00:16:39,832 --> 00:16:43,752
…met een kwaadaardig,
bovennatuurlijk figuur.
281
00:16:43,836 --> 00:16:46,797
Hij wil om het even welk materiaal
aaneen kunnen smeden…
282
00:16:46,880 --> 00:16:48,882
…om de beste smid ooit te worden.
283
00:16:48,966 --> 00:16:52,678
In ruil daarvoor zal hij z'n ziel opgeven.
284
00:16:52,761 --> 00:16:55,556
Dat verhaal ken je misschien niet,
maar een versie ervan wel.
285
00:16:55,639 --> 00:17:00,227
Ik moest m'n ziel om middernacht
bij die kruising aan de duivel verkopen.
286
00:17:00,310 --> 00:17:02,646
Ik bood m'n ziel aan Satan aan…
287
00:17:02,730 --> 00:17:06,525
…als hij de Hessiër
tot leven zou wekken om me te wreken.
288
00:17:07,526 --> 00:17:09,737
Ben je bereid om een deal te maken?
289
00:17:14,199 --> 00:17:15,159
Noem je prijs.
290
00:17:15,909 --> 00:17:20,122
In christelijke gemeenschappen is het
een verhaal over het gevaar van ambitie…
291
00:17:20,664 --> 00:17:22,332
…maar in de originele versie…
292
00:17:22,416 --> 00:17:24,293
Het eerste wat de smid doet…
293
00:17:24,376 --> 00:17:27,963
…is de duivel vastsmeden,
zodat hij niet van z'n plek kan.
294
00:17:28,047 --> 00:17:31,675
Dus hij wordt de beste hoefsmid ooit…
295
00:17:31,759 --> 00:17:34,636
…en behoudt z'n ziel,
dus hij beduvelt de duivel.
296
00:17:35,596 --> 00:17:40,184
Sprookjes worden al heel lang
in de praktijk getest.
297
00:17:40,267 --> 00:17:43,437
Het zijn verhalen die zijn teruggebracht…
298
00:17:43,520 --> 00:17:47,149
…tot een reeks
zeer suggestieve, specifieke details…
299
00:17:47,232 --> 00:17:50,277
…in de eeuwen waarin ze
steeds weer werden verteld.
300
00:17:50,360 --> 00:17:52,654
Het is natuurlijke verhaalselectie.
301
00:17:52,738 --> 00:17:56,408
Naarmate een verhaal evolueert,
werpt het af wat overtollig is.
302
00:17:56,909 --> 00:17:59,703
Daarom zijn de personages en plots
zo simpel…
303
00:17:59,787 --> 00:18:03,040
…waardoor ze makkelijk
op de tijd zijn aan te passen.
304
00:18:03,123 --> 00:18:06,877
{\an8}Er zijn zoveel gemene stiefmoeders
omdat het voor de 20e eeuw…
305
00:18:06,960 --> 00:18:09,838
{\an8}…vaak voorkwam
dat vrouwen stierven in het kraambed.
306
00:18:09,922 --> 00:18:12,925
En Disney's Assepoester kreeg
een pompoen als koets…
307
00:18:13,008 --> 00:18:16,887
…omdat men in de tijd
dat Charles Perrault dat opschreef…
308
00:18:16,970 --> 00:18:19,014
…enthousiast was over pompoenen.
309
00:18:19,098 --> 00:18:22,893
Pompoenen waren
het coole, nieuwe gewas uit de Amerika's.
310
00:18:24,186 --> 00:18:25,938
Wat van de eerste films…
311
00:18:26,021 --> 00:18:29,066
…van de legendarische illusionist
Georges Méliès…
312
00:18:29,149 --> 00:18:31,819
…waren versies
van Assepoester en Blauwbaard…
313
00:18:31,902 --> 00:18:36,657
…het niet-zo-kindvriendelijke verhaal
van een vrouw die ontdekt dat haar man…
314
00:18:36,740 --> 00:18:39,576
…de gewoonte heeft
z'n echtgenotes te vermoorden.
315
00:18:40,410 --> 00:18:44,039
Toen verplaatste Lotte Reiniger ze
naar een nieuwe wereld.
316
00:18:44,123 --> 00:18:46,917
Ze knipte poppen
en choreografeerde hun schaduw.
317
00:18:47,000 --> 00:18:50,754
Zo maakte zij echt de eerste animatiefilm
van speelfilmlengte.
318
00:18:52,047 --> 00:18:55,801
En deze verfilming uit 1916
van de Grimm-versie van Sneeuwwitje…
319
00:18:55,884 --> 00:18:58,178
…draaide in afgeladen zalen…
320
00:18:58,262 --> 00:19:01,932
…waar de dolenthousiaste mensenmassa
maar amper in paste.
321
00:19:02,015 --> 00:19:06,311
Onder hen, zo gaat het verhaal,
was een jonge jongen die Walt heette…
322
00:19:07,187 --> 00:19:11,275
…die er zo door bekoord was
dat hij later z'n eigen versie zou maken.
323
00:19:13,277 --> 00:19:17,156
Disney heeft het ene verhaal gecreëerd
dat we allemaal kennen.
324
00:19:17,239 --> 00:19:20,117
In die zin kun je dus zeggen…
325
00:19:20,200 --> 00:19:24,496
…dat het een soort
negatief cultureel effect heeft gehad.
326
00:19:24,580 --> 00:19:27,374
Maar Disney hield de verhalen in leven.
327
00:19:27,457 --> 00:19:29,334
Als Disney er niet geweest was…
328
00:19:29,418 --> 00:19:32,421
…waren veel van z'n sprookjes
misschien verdwenen.
329
00:19:32,504 --> 00:19:37,384
Sprookjes zijn echt een product
van de tijd waarin ze zijn gemaakt.
330
00:19:37,467 --> 00:19:41,805
Kijk naar Sneeuwwitje,
een film uit de jaren 30.
331
00:19:42,472 --> 00:19:47,352
Het vrouwelijke ideaal in die tijd
was lief en vlijtig, iemand die poetst.
332
00:19:47,436 --> 00:19:52,482
Het is een soort passief ideaal
van vrouwelijkheid en het vrouw-zijn.
333
00:19:53,233 --> 00:19:56,445
Disney stond er ook om bekend
dat hij alleen witte mannen…
334
00:19:56,528 --> 00:19:58,030
…creatieve functies gaf.
335
00:19:58,113 --> 00:20:01,366
Zoals het bedrijf uitlegde
in deze afwijzingsbrief…
336
00:20:01,450 --> 00:20:05,495
…werden meisjes niet eens
in overweging genomen voor hun opleiding.
337
00:20:06,121 --> 00:20:07,831
Maar het zijn andere tijden.
338
00:20:07,915 --> 00:20:12,586
Frozen is de eerste Disney-animatiefilm
die door een vrouw is geregisseerd.
339
00:20:12,669 --> 00:20:17,090
{\an8}Het is gebaseerd op De sneeuwkoningin
van Hans Christian Andersen…
340
00:20:17,174 --> 00:20:23,222
…maar wordt een soort hymne
aan de solidariteit van zussen…
341
00:20:23,305 --> 00:20:26,642
…en de solidariteit van vrouwen
in het algemeen.
342
00:20:26,725 --> 00:20:29,728
Als we sprookjes
feministischer herschrijven…
343
00:20:29,811 --> 00:20:33,232
…gaan we niet zozeer vooruit,
maar achteruit.
344
00:20:33,315 --> 00:20:35,359
De schrijfster Madame d'Aulnoy…
345
00:20:35,442 --> 00:20:38,904
…was de gangmaakster
van het sprookjesgenre in de 17e eeuw.
346
00:20:38,987 --> 00:20:42,908
In haar versie van Assepoester
wordt het mooie, onderdrukte meisje…
347
00:20:42,991 --> 00:20:45,410
{\an8}…ook wel 'slimme kleine meid' genoemd…
348
00:20:45,494 --> 00:20:48,205
{\an8}…omdat ze haar vijanden te slim af is…
349
00:20:48,288 --> 00:20:51,708
…en hooggeplaatste vrienden vindt
in de feeën.
350
00:20:51,792 --> 00:20:55,087
Ze is de hele tijd aardig
tegen al haar vijanden…
351
00:20:55,170 --> 00:20:57,839
…maar de moraal
aan het einde van deze versie…
352
00:20:57,923 --> 00:21:01,718
…is dat het grappig is
om aardig te zijn tegen akelige mensen…
353
00:21:01,802 --> 00:21:03,720
…en ze daarna toch te verslaan.
354
00:21:04,846 --> 00:21:08,433
Toen sprookjes van het kampvuur
naar het huis, de bladzijde…
355
00:21:08,517 --> 00:21:12,604
…en uiteindelijk het scherm gingen,
verdwenen sommige in de schaduwen.
356
00:21:13,355 --> 00:21:17,693
Maar meer dan ooit tevoren
beschikken we over verschillende takken…
357
00:21:17,776 --> 00:21:20,696
…verschillende bomen
en zelfs compleet verschillende bossen.
358
00:21:22,281 --> 00:21:25,575
De film Coco introduceerde miljoenen
tot Mexicaanse folklore…
359
00:21:25,659 --> 00:21:28,328
…over het belang
van het herinneren van je voorouders.
360
00:21:28,996 --> 00:21:31,999
Vaiana was gebaseerd
op Polynesische volkstradities…
361
00:21:32,082 --> 00:21:34,668
…over zorgen voor onze gemeenschap.
362
00:21:34,751 --> 00:21:36,962
En de Japanner Hayao Miyazaki…
363
00:21:37,045 --> 00:21:39,923
…schonk de wereld verhalen
over de gruwel van geweld…
364
00:21:40,007 --> 00:21:42,467
…en respect voor de natuurlijke wereld.
365
00:21:42,551 --> 00:21:44,761
Dat thema zie je ook
in de Keltische folklore…
366
00:21:44,845 --> 00:21:47,347
…die de inspiratie vormde
voor Wolfwalkers.
367
00:21:48,223 --> 00:21:50,809
Het mooie aan de globalisering is…
368
00:21:50,892 --> 00:21:55,230
…dat we beseffen
dat er een gouden draad van folklore is…
369
00:21:55,314 --> 00:21:57,107
…die ons allemaal verenigt.
370
00:21:57,190 --> 00:22:01,528
Deze verhalen kunnen ons
in gesprek brengen over continenten…
371
00:22:01,611 --> 00:22:05,324
…en cultuurverschillen
en taalverschillen overbruggen.
372
00:22:05,407 --> 00:22:10,912
Sprookjes zijn verhalen die met reden
al duizenden jaren overleven.
373
00:22:10,996 --> 00:22:16,209
Ze helpen ons nadenken over de problemen
die horen bij het mens-zijn.
374
00:22:16,293 --> 00:22:21,882
De allerbeste volksverhalen
zijn de verhalen die erg aanpasbaar zijn…
375
00:22:21,965 --> 00:22:28,680
…maar die ook echt iets zeggen
over de fundamentele waarheden en zorgen…
376
00:22:28,764 --> 00:22:33,185
…die altijd en overal
relevant zullen zijn voor mensen.
377
00:22:33,894 --> 00:22:37,022
Ik heb geleerd
dat je niet met vreemden moet praten…
378
00:22:37,105 --> 00:22:41,360
…en altijd naar je ouders moet luisteren,
of naar familie die je kent.
379
00:22:41,443 --> 00:22:45,072
{\an8}Als ik de wolf zag,
zou ik doorlopen en niet met hem praten.
380
00:22:45,155 --> 00:22:49,201
{\an8}Ik zou naar het huis van oma gaan
en gewoon eten zonder te stoppen.
381
00:22:50,035 --> 00:22:51,995
{\an8}Je hoeft niet altijd…
382
00:22:52,954 --> 00:22:56,500
{\an8}…mooie kleren te dragen of mooi te zijn…
383
00:22:56,583 --> 00:22:59,044
…om vanbinnen mooi te zijn.
384
00:22:59,127 --> 00:23:04,800
{\an8}Als iemand je mag of vrienden wil zijn,
mag diegene je om wie je bent.
385
00:23:04,883 --> 00:23:07,010
{\an8}Als we in onszelf geloven…
386
00:23:07,094 --> 00:23:09,888
{\an8}…kunnen we altijd verder,
wat er ook gebeurt.
387
00:23:11,181 --> 00:23:13,642
En ze leefden nog vredig en welvarend.
388
00:23:14,351 --> 00:23:18,063
Of gelukkig en tevreden
tot het einde van hun dagen.
389
00:23:18,146 --> 00:23:21,441
Of vol geluk en weelde
tot op de dag van vandaag.
390
00:23:22,067 --> 00:23:23,819
Of nog lang en gelukkig.
391
00:23:24,945 --> 00:23:27,364
Of snip, snap, snuit, het verhaal is uit.