1
00:00:07,257 --> 00:00:09,426
<i>‪Vào tháng Chín năm 2017,</i>

2
00:00:09,509 --> 00:00:12,137
<i>‪Bão Maria đã quét qua vùng biển Ca-ri-bê</i>

3
00:00:12,220 --> 00:00:14,180
<i>‪và đổ bộ vào Puerto Rico.</i>

4
00:00:19,144 --> 00:00:23,064
‪Cơn bão đó thực sự
‪nghe như một con quái vật.

5
00:00:23,982 --> 00:00:27,527
‪Như một con quái vật đang săn mồi, gào rú

6
00:00:28,028 --> 00:00:29,362
‪và phá hủy mọi thứ.

7
00:00:30,030 --> 00:00:33,199
‪Thật tệ khi ở trong tình huống
‪mà ta chả thể làm gì.

8
00:00:33,700 --> 00:00:36,745
‪Tôi đã chứng kiến toàn bộ
‪20 năm lao động của mình

9
00:00:36,828 --> 00:00:37,787
‪bị hủy hoại.

10
00:00:37,871 --> 00:00:40,707
‪Xin anh cho biết
‪24 giờ qua đã như thế nào.

11
00:00:40,790 --> 00:00:44,377
‪Đúng là địa ngục.
‪Việc này thật kinh khủng. Kinh khủng.

12
00:00:46,546 --> 00:00:51,009
‪Tôi chưa bao giờ trải qua
‪điều gì như thế trong đời mình,

13
00:00:51,092 --> 00:00:53,553
‪và mong là sẽ không phải trải qua nó nữa.

14
00:00:54,888 --> 00:00:58,558
‪Tôi đã đến San Juan
‪hai ngày sau khi cơn bão đi qua.

15
00:00:58,641 --> 00:01:02,604
‪Không có nước, cũng chẳng có điện
‪trong suốt thời gian tôi ở đó.

16
00:01:02,687 --> 00:01:07,650
‪Sau khi tận mắt chứng kiến,
‪tôi có thể nói việc trải qua một cơn bão,

17
00:01:07,734 --> 00:01:11,780
‪khi bạn lo sợ cho mái ấm của mình,
‪cho những người thân yêu của mình,

18
00:01:11,863 --> 00:01:14,199
‪việc đó sẽ để lại một dấu ấn

19
00:01:14,282 --> 00:01:16,785
‪trong tâm hồn của bạn đến tận cuối đời.

20
00:01:19,621 --> 00:01:22,415
<i>‪Ngày càng nhiều người</i>
<i>‪sống trên đường đi của bão</i>

21
00:01:22,499 --> 00:01:26,127
<i>‪và hành tinh nóng lên</i>
<i>‪có thể khiến bão gây thiệt hại nặng hơn.</i>

22
00:01:26,211 --> 00:01:28,963
‪Dù có thể ta không phải trải qua thêm bão,

23
00:01:29,047 --> 00:01:33,468
‪song các cơn bão ta phải trải qua
‪có thể sẽ dữ tợn, gây thiệt hại hơn nhiều.

24
00:01:33,551 --> 00:01:36,387
<i>‪Vậy ta cần làm gì</i>
<i>‪để giúp cộng đồng an toàn hơn</i>

25
00:01:36,471 --> 00:01:38,973
<i>‪khi đối mặt với</i>
<i>‪thứ sức mạnh tàn khốc này?</i>

26
00:01:41,601 --> 00:01:44,729
<i>‪Ta có thể học cách chống chọi</i>
<i>‪với các cơn bão sắp tới?</i>

27
00:01:45,438 --> 00:01:48,024
<i>‪Ngay giữa trường quan sát là cơn bão lớn.</i>

28
00:01:48,525 --> 00:01:52,237
<i>‪Các cơn bão đi kèm với</i>
<i>‪gió giật dữ dội, có sức tàn phá lớn,</i>

29
00:01:52,320 --> 00:01:54,155
<i>‪cùng mưa xối xả và triều cường.</i>

30
00:01:54,906 --> 00:01:57,450
<i>‪Tàu thuyền bất lực</i>
<i>‪trước sự thịnh nộ của bão.</i>

31
00:01:57,951 --> 00:02:00,829
<i>‪Cho đến giờ,</i>
<i>‪phía Tây New Orleans rất may mắn,</i>

32
00:02:00,912 --> 00:02:05,208
<i>‪mà với bao người, ký ức về các cơn bão lớn</i>
<i>‪của thập niên 60 sẽ còn mãi.</i>

33
00:02:05,917 --> 00:02:07,460
‪Tôi 61 tuổi rồi, biết đó,

34
00:02:07,544 --> 00:02:11,965
‪nên tất cả những cơn bão đó
‪đều rất đáng sợ. Phải dè chừng chúng.

35
00:02:13,633 --> 00:02:17,470
‪BÃO

36
00:02:20,431 --> 00:02:23,101
<i>‪Năm 1959,</i>
<i>‪khi Chiến tranh Lạnh đang sôi sục,</i>

37
00:02:23,184 --> 00:02:27,897
<i>‪hàng trăm nhà khoa học họp ở San Francisco</i>
<i>‪để cố trả lời một câu hỏi đơn giản.</i>

38
00:02:28,439 --> 00:02:32,068
<i>‪"Ta có thể làm gì tốt đẹp</i>
<i>‪với số vũ khí hạt nhân này không?"</i>

39
00:02:32,569 --> 00:02:34,070
<i>‪Họ có rất nhiều ý tưởng.</i>

40
00:02:34,154 --> 00:02:37,157
<i>‪Biến một loạt các hố bom</i>
<i>‪thành kênh đào vận chuyển.</i>

41
00:02:37,824 --> 00:02:40,785
<i>‪Dùng sức nóng của bom</i>
<i>‪để chưng cất nước biển.</i>

42
00:02:41,578 --> 00:02:44,831
{\an8}<i>‪Và kích nổ bom hạt nhân</i>
<i>‪trong mắt của một cơn bão</i>

43
00:02:44,914 --> 00:02:46,916
{\an8}<i>‪để cố làm chệch hướng cơn bão.</i>

44
00:02:50,003 --> 00:02:52,547
<i>‪Tới giờ, ý tưởng đó vẫn cực kỳ hấp dẫn,</i>

45
00:02:52,630 --> 00:02:55,633
<i>‪đến mức một cơ quan Mỹ</i>
<i>‪chuyên nghiên cứu về bão</i>

46
00:02:55,717 --> 00:02:58,469
<i>‪đã nêu vấn đề</i>
<i>‪trên trang Câu Thường Hỏi của họ.</i>

47
00:02:58,553 --> 00:02:59,804
‪ĐÂY KHÔNG PHẢI Ý HAY.

48
00:02:59,888 --> 00:03:03,266
<i>‪Một vấn đề lớn là chúng ta</i>
<i>‪không có một quả bom đủ lớn.</i>

49
00:03:03,933 --> 00:03:07,854
<i>‪Đoạn phim hiếm này về quả bom hạt nhân</i>
<i>‪mạnh nhất từng được kích nổ,</i>

50
00:03:07,937 --> 00:03:10,315
<i>‪Tsar Bomba của Liên Xô.</i>

51
00:03:15,069 --> 00:03:17,530
<i>‪Vụ nổ có sức công phá 50 megaton,</i>

52
00:03:17,614 --> 00:03:20,074
<i>‪một sự giải phóng năng lượng kinh hoàng.</i>

53
00:03:21,159 --> 00:03:22,827
<i>‪Song một cơn bão đạt cực đại</i>

54
00:03:22,911 --> 00:03:25,830
<i>‪có thể giải phóng</i>
<i>‪lượng năng lượng đó mỗi vài giờ.</i>

55
00:03:25,914 --> 00:03:30,835
<i>‪Nếu đánh bom hạt nhân một cơn bão,</i>
<i>‪kết quả rất có thể sẽ là bão phóng xạ.</i>

56
00:03:32,503 --> 00:03:34,339
<i>‪Những cơn bão này rất mạnh</i>

57
00:03:34,422 --> 00:03:37,258
<i>‪vì chúng hoạt động</i>
<i>‪ở một quy mô hoàn toàn khác.</i>

58
00:03:37,342 --> 00:03:42,013
<i>‪Chúng có năng lượng từ các vùng biển</i>
<i>‪khổng lồ và sự xoay vòng của Trái Đất.</i>

59
00:03:42,555 --> 00:03:45,808
{\an8}<i>‪Tia nắng Mặt Trời làm nóng nước,</i>
<i>‪nước bốc hơi, bay lên</i>‪,

60
00:03:45,892 --> 00:03:51,272
<i>‪tạo thành các đám mây dông cao ngất</i>
<i>‪và một vùng áp suất thấp gần với bề mặt.</i>

61
00:03:51,981 --> 00:03:54,817
{\an8}<i>‪Không khí xung quanh</i>
<i>‪tràn vào để lấp đầy khoảng trống này,</i>

62
00:03:54,901 --> 00:03:57,570
<i>‪nhưng nó bị lệch dòng</i>
<i>‪bởi Hiệu ứng Coriolis.</i>

63
00:03:58,446 --> 00:04:02,575
<i>‪Luồng không khí di chuyển các quãng xa</i>
<i>‪trên bề mặt Trái Đất bị bẻ cong.</i>

64
00:04:03,243 --> 00:04:05,245
<i>‪Điều đó làm toàn bộ hệ thống xoáy</i>

65
00:04:05,328 --> 00:04:09,290
<i>‪ngược chiều kim đồng hồ ở bán cầu Bắc,</i>
<i>‪thuận chiều kim đồng hồ ở bán cầu Nam.</i>

66
00:04:10,208 --> 00:04:13,586
<i>‪Ở gần xích đạo, Hiệu ứng Coriolis quá yếu </i>

67
00:04:13,670 --> 00:04:15,964
<i>‪còn ở gần các cực, nước lại quá lạnh.</i>

68
00:04:16,047 --> 00:04:19,092
<i>‪Song ở khu vực này,</i>
<i>‪các điều kiện lại vừa chuẩn.</i>

69
00:04:19,592 --> 00:04:23,304
<i>‪Hơn 100 triệu người</i>
<i>‪bị ảnh hưởng bởi các cơn lốc xoáy mỗi năm,</i>

70
00:04:23,388 --> 00:04:27,684
<i>‪và hơn một phần năm số người ở Trái Đất</i>
<i>‪có nguy cơ rơi vào đường chúng đi.</i>

71
00:04:28,184 --> 00:04:33,439
<i>‪Về cơ bản, đây đều là lốc xoáy nhiệt đới</i>
<i>‪song ở đây chúng có tên là bão nhiệt đới,</i>

72
00:04:33,523 --> 00:04:35,650
<i>‪và ở đây là bão.</i>

73
00:04:35,733 --> 00:04:38,319
<i>‪Một con đường chung của chúng</i>
<i>‪cắt qua vùng biển Ca-ri-bê,</i>

74
00:04:38,403 --> 00:04:41,864
<i>‪và cứ vài năm một lần,</i>
<i>‪Puerto Rico lại bị bão đổ bộ.</i>

75
00:04:41,948 --> 00:04:44,701
<i>‪Mà thế đâu nghĩa là</i>
<i>‪nó đã sẵn sàng cho một cơn bão lớn.</i>

76
00:04:45,410 --> 00:04:49,914
<i>‪Đây là thời điểm tháng Chín, 2017.</i>
<i>‪Vài cơn bão đang đe dọa vùng biển Ca-ri-bê</i>

77
00:04:49,998 --> 00:04:54,585
<i>‪song Maria chỉ là cơn lốc nhẹ trên</i>
<i>‪dòng khí tràn ra ngoài Bờ biển Châu Phi.</i>

78
00:04:55,169 --> 00:04:57,797
<i>‪Các mây bão hình thành và bắt đầu xoáy</i>

79
00:04:57,880 --> 00:05:00,675
<i>‪rồi mắt bão xuất hiện,</i>
<i>‪một vùng trung tâm lặng gió tới kỳ quái</i>

80
00:05:00,758 --> 00:05:03,886
<i>‪bao quanh bởi</i>
<i>‪những cơn gió nhanh như tàu cao tốc.</i>

81
00:05:04,387 --> 00:05:06,639
<i>‪Chúng đạt tốc độ 278 cây số một giờ,</i>

82
00:05:06,723 --> 00:05:09,642
<i>‪khiến Maria trở thành cơn bão Cấp năm.</i>

83
00:05:09,726 --> 00:05:12,895
‪Đó là bão Cấp năm,
‪và đường đi của nó có vẻ như

84
00:05:12,979 --> 00:05:14,939
‪nó sẽ đổ bộ vào Puerto Rico.

85
00:05:15,523 --> 00:05:20,069
<i>‪Tanya điều hành Taller Salud. Một tổ chức</i>
<i>‪phi lợi nhuận trao quyền cho phụ nữ</i>

86
00:05:20,153 --> 00:05:25,074
<i>‪có trụ sở ở thị trấn ven biển Loíza,</i>
<i>‪cách thủ đô Puerto Rico chưa đến 32 cây.</i>

87
00:05:25,158 --> 00:05:28,536
‪Nó được thành lập
‪như một ngôi làng của các nô lệ bỏ trốn.

88
00:05:29,037 --> 00:05:31,539
‪Sáu mươi phần trăm số người sống ở Loíza

89
00:05:31,622 --> 00:05:35,126
‪tự nhận mình là người Puerto Rico gốc Phi.

90
00:05:35,710 --> 00:05:40,214
<i>‪Thị trấn nép mình ở giữa hai con sông,</i>
<i>‪đại dương, và một đầm lầy rộng lớn,</i>

91
00:05:40,298 --> 00:05:43,968
<i>‪giúp cư dân bảo vệ nền văn hóa</i>
<i>‪Puerto Rico gốc Phi của mình.</i>

92
00:05:44,052 --> 00:05:48,264
<i>‪Cư dân Loíza đã sáng tạo ra </i>‪bomba<i>‪,</i>
<i>‪kết hợp giữa nhạc Tây Ban Nha và Châu Phi.</i>

93
00:05:48,765 --> 00:05:52,101
<i>‪Nhưng vị trí địa lý của Loíza</i>
<i>‪cũng tách biệt nó</i>

94
00:05:52,185 --> 00:05:54,771
<i>‪khỏi sự phát triển về kinh tế</i>
<i>‪của San Juan.</i>

95
00:05:54,854 --> 00:05:57,857
‪Nó kiểu, bị loại ra khỏi quy hoạch đô thị,

96
00:05:57,940 --> 00:06:01,944
‪vào những năm 1950 và 1960.
‪Phân biệt chủng tộc là lý do chính.

97
00:06:02,028 --> 00:06:05,531
‪Họ chả làm gì để tạo ra
‪các con đường hữu hình bằng bê tông

98
00:06:05,615 --> 00:06:09,619
‪đến các bệnh viện,
‪trường đại học, cơ sở hạ tầng nói chung.

99
00:06:09,702 --> 00:06:12,038
<i>‪Nghèo đói, bị bao bọc bởi các vùng nước</i>

100
00:06:12,121 --> 00:06:16,167
<i>‪khiến Loíza rất dễ bị tàn phá</i>
<i>‪khi Maria đổ bộ vào đất liền.</i>

101
00:06:17,251 --> 00:06:21,589
<i>‪Bão làm biển dâng lên phía trước họ,</i>
<i>‪tạo nên những ngọn sóng cao như núi.</i>

102
00:06:21,672 --> 00:06:25,051
{\an8}<i>‪Cơn sóng bão này</i>
<i>‪đã làm bờ biển Loíza xói mòn.</i>

103
00:06:25,134 --> 00:06:29,180
<i>‪Cùng lúc đó, những đám mây</i>
<i>‪giải phóng kho dự trữ nước biển,</i>

104
00:06:29,263 --> 00:06:32,350
<i>‪làm đầy tràn các con sông,</i>
<i>‪gây lụt lội cả khu dân cư.</i>

105
00:06:32,892 --> 00:06:37,480
‪Ở một vài nơi,
‪nước lũ dâng cao một mét rưỡi, mét tám,

106
00:06:37,563 --> 00:06:41,484
‪làm nhà cửa ngập trong nước.
‪Có nơi, nước lũ chính là nước thải.

107
00:06:42,026 --> 00:06:45,363
<i>‪Loíza thuộc số thị trấn</i>
<i>‪bị ảnh hưởng nặng nhất ở Puerto Rico.</i>

108
00:06:45,446 --> 00:06:47,865
<i>‪Ba ngàn ngôi nhà đã bị phá hủy.</i>

109
00:06:49,617 --> 00:06:52,120
<i>‪Tình trạng ở Loíza</i>
<i>‪cũng phổ biến trên thế giới.</i>

110
00:06:52,203 --> 00:06:55,123
<i>‪Cộng đồng nghèo hơn</i>
<i>‪hay ở các khu dễ bị lụt hơn.</i>

111
00:06:55,206 --> 00:06:59,252
<i>‪Điều đó đúng ở các thành phố</i>
<i>‪của Việt Nam và ở Tây Nam Bangladesh.</i>

112
00:06:59,794 --> 00:07:04,424
<i>‪Hoặc chúng gần hơn với các nhà máy</i>
<i>‪công nghiệp, như ở Houston, bang Texas.</i>

113
00:07:04,507 --> 00:07:08,469
<i>‪Năm 2017, Bão Harvey đã dội xuống</i>
<i>‪lượng mưa cao vài mét vào khu này,</i>

114
00:07:08,553 --> 00:07:10,471
<i>‪quét qua các bãi thải chất độc hại.</i>

115
00:07:10,972 --> 00:07:14,851
‪Các cơn lũ do bão có thể gây ô nhiễm
‪cho các cộng đồng xung quanh.

116
00:07:15,435 --> 00:07:19,564
<i>‪Khu dân nghèo dễ bị thiệt hại hơn</i>
<i>‪và ít có khả năng được giúp đỡ ngay.</i>

117
00:07:20,064 --> 00:07:21,649
‪Điển hình như Puerto Rico.

118
00:07:22,316 --> 00:07:26,654
<i>‪Hình ảnh vệ tinh cho thấy ánh điện</i>
<i>‪trên hòn đảo trước và sau cơn bão.</i>

119
00:07:27,155 --> 00:07:29,574
<i>‪Nhiều tháng trôi qua,</i>
<i>‪khi San Juan đã có điện lại,</i>

120
00:07:29,657 --> 00:07:33,453
<i>‪nhiều vùng xa hơn,</i>
<i>‪gồm đa phần Loíza, vẫn chìm trong tối tăm.</i>

121
00:07:34,036 --> 00:07:35,872
<i>‪Cựu thống đốc của Puerto Rico</i>

122
00:07:35,955 --> 00:07:39,208
<i>‪đã đăng lên Twitter</i>
<i>‪bức ảnh phẫu thuật bằng đèn pin.</i>

123
00:07:39,292 --> 00:07:43,713
<i>‪Bệnh nhân thận phải đi máy bay ba lần</i>
<i>‪một tuần tới trung tâm lọc máu hoạt động.</i>

124
00:07:43,796 --> 00:07:46,424
<i>‪Bệnh nhân tiểu đường</i>
<i>‪không thể làm lạnh insulin.</i>

125
00:07:46,924 --> 00:07:51,721
‪Thật khó tin. Đây là một cuộc khủng hoảng
‪đang ảnh hưởng đến cả đất nước.

126
00:07:51,804 --> 00:07:56,058
<i>‪Trong vài tuần và vài tháng</i>
<i>‪sau Bão Maria, số người chết vẫn gia tăng.</i>

127
00:07:56,684 --> 00:07:58,978
‪Có những sinh mạng đã mất đi

128
00:07:59,061 --> 00:08:02,148
‪mà lẽ ra họ đã nên được bảo vệ.

129
00:08:02,648 --> 00:08:04,484
‪Các thiên tai là do tự nhiên,

130
00:08:04,984 --> 00:08:07,195
‪còn thảm họa lại thuộc về chính trị.

131
00:08:07,778 --> 00:08:12,617
<i>‪Puerto Rico là lãnh thổ của Hoa Kỳ, nên</i>
<i>‪họ đã tìm chính phủ liên bang xin giúp đỡ.</i>

132
00:08:12,700 --> 00:08:17,747
{\an8}‪Không có sự giúp đỡ, khủng hoảng
‪nhân đạo đang diễn ra sẽ chỉ tệ hơn.

133
00:08:17,830 --> 00:08:22,585
{\an8}‪Người dân Puerto Rico là công dân Mỹ.
‪Đây là nhiệm vụ của chính phủ liên bang.

134
00:08:22,668 --> 00:08:25,463
<i>‪Song liên bang gửi viện trợ rất chậm trễ,</i>

135
00:08:25,546 --> 00:08:28,299
<i>‪và chính quyền trên đảo</i>
<i>‪quản lý việc phân phối rất tệ hại.</i>

136
00:08:28,382 --> 00:08:30,134
{\an8}‪Một số ít người

137
00:08:30,218 --> 00:08:32,887
{\an8}‪không phải đối mặt với những rủi ro đó

138
00:08:32,970 --> 00:08:35,806
{\an8}‪lại được quyết định thay cho cộng đồng

139
00:08:35,890 --> 00:08:38,851
{\an8}‪dựa trên rất nhiều
‪kiến thức chuyên môn góp nhặt

140
00:08:38,935 --> 00:08:44,106
{\an8}‪về phòng chống, quản lý rủi ro thiên tai.
‪Nó mang tính rất trịch thượng, tàn nhẫn.

141
00:08:44,815 --> 00:08:47,026
{\an8}<i>‪Hậu quả sau Bão Maria là một bi kịch,</i>

142
00:08:47,610 --> 00:08:50,696
<i>‪song trước khi bão ập đến,</i>
<i>‪có một thắng lợi nho nhỏ.</i>

143
00:08:51,280 --> 00:08:56,327
<i>‪Nhờ nhiều thập kỷ khéo léo của con người,</i>
<i>‪người dân Puerto Rico đã biết nó sẽ đến.</i>

144
00:08:57,328 --> 00:09:00,206
<i>‪Người dân bản địa vùng Ca-ri-bê,</i>
<i>‪như người Taino</i>

145
00:09:00,289 --> 00:09:03,376
<i>‪đã học cách nhận ra dấu hiệu sớm</i>
<i>‪của các cơn bão này.</i>

146
00:09:03,459 --> 00:09:04,794
<i>‪Mây cao, hình lông vũ,</i>

147
00:09:04,877 --> 00:09:08,798
<i>‪và chim cốc biển bay về tổ trú ngụ</i>
<i>‪vào những thời điểm bất thường. </i>

148
00:09:09,423 --> 00:09:12,176
<i>‪Số người mới đến đảo</i>
<i>‪đã lờ đi các cảnh báo này.</i>

149
00:09:12,885 --> 00:09:15,721
<i>‪Năm 1780, một cơn bão</i>
<i>‪quét qua vùng biển Ca-ri-bê</i>

150
00:09:15,805 --> 00:09:18,891
<i>‪và giết chết 22,000 người</i>
<i>‪trong vài ngày ngắn ngủi.</i>

151
00:09:19,850 --> 00:09:23,020
{\an8}<i>‪Nhưng vào năm 1928,</i>
<i>‪khi một cơn bão mạnh tương tự</i>

152
00:09:23,104 --> 00:09:26,607
{\an8}<i>‪quét một đường như vậy</i>
<i>‪qua Puerto Rico, khí áp kế ở San Juan</i>

153
00:09:26,691 --> 00:09:30,361
<i>‪đã đo được sự sụt giảm áp suất khí quyển</i>
<i>‪hay xảy ra trước một cơn bão lớn.</i>

154
00:09:30,861 --> 00:09:33,906
<i>‪Báo động được gửi đi</i>
<i>‪qua điện báo đến mọi quận trên đảo,</i>

155
00:09:34,407 --> 00:09:36,617
<i>‪và đài phát thanh phát đi cảnh báo.</i>

156
00:09:36,701 --> 00:09:40,121
{\an8}<i>‪Kết quả là,</i>
<i>‪cơn bão đã làm rất ít người chết.</i>

157
00:09:40,204 --> 00:09:42,915
{\an8}<i>‪Và dự báo của ta chỉ ngày càng tốt hơn.</i>

158
00:09:42,999 --> 00:09:45,334
‪Từ khắp nơi ở vùng biển Ca-ri-bê,

159
00:09:45,418 --> 00:09:50,214
‪thông tin thời tiết được nhận 24 giờ
‪một ngày từ các trạm thời tiết trên đảo,

160
00:09:50,298 --> 00:09:54,802
‪và từ các máy bay của các phi đội
‪trinh sát của Không quân và Hải quân.

161
00:09:55,845 --> 00:09:57,513
<i>‪Và sau đó, vào năm 1961,</i>

162
00:09:57,597 --> 00:10:00,558
<i>‪họ đã nhận được</i>
<i>‪báo cáo trước nhất về Bão Carla.</i>

163
00:10:01,058 --> 00:10:05,354
<i>‪Lần đầu tiên, khán giả truyền hình</i>
<i>‪được thấy hình ảnh ra-đa của cơn bão.</i>

164
00:10:05,938 --> 00:10:08,691
‪Ở ngay đây chính là vùng mắt bão.

165
00:10:08,774 --> 00:10:12,236
<i>‪Chỉ việc nhìn thấy</i>
<i>‪kích thước của cơn bão trên bản đồ thôi</i>

166
00:10:12,320 --> 00:10:14,822
<i>‪đã thôi thúc</i>
<i>‪cả ngàn người tìm nơi an toàn.</i>

167
00:10:14,905 --> 00:10:19,035
<i>‪Và cũng cùng hôm đó có</i>
<i>‪một sự kiện lần đầu tiên quan trọng nữa.</i>

168
00:10:19,535 --> 00:10:22,997
<i>‪Từ không gian, vệ tinh TIROS-3</i>
<i>‪đã phát hiện ra một cơn bão</i>

169
00:10:23,080 --> 00:10:25,458
<i>‪trước cả khi</i>
<i>‪người dưới đất biết nó có tồn tại.</i>

170
00:10:25,541 --> 00:10:29,962
<i>‪Chúng là tiên phong cho các công cụ</i>
<i>‪dự báo thời tiết tiên tiến hơn sau này.</i>

171
00:10:31,172 --> 00:10:35,718
<i>‪Mười năm sau, dự báo thời tiết</i>
<i>‪cách hai ngày còn chệch khoảng 483 cây số,</i>

172
00:10:35,801 --> 00:10:39,847
<i>‪nhưng con số đó đã liên tục giảm,</i>
<i>‪tới nay chỉ còn khoảng 80 cây số.</i>

173
00:10:39,930 --> 00:10:45,102
<i>‪Tức số người chết đã giảm. Thập niên 1960,</i>
<i>‪có khi có tới hàng chục ngàn người</i>

174
00:10:45,186 --> 00:10:49,440
<i>‪chết đuối vì nước mưa bão mỗi năm.</i>
<i>‪Giờ con số thường gặp là cỡ vài trăm.</i>

175
00:10:49,940 --> 00:10:53,611
‪Dù việc dự báo
‪và tất cả bước chuẩn bị đang hiệu quả,

176
00:10:53,694 --> 00:10:56,364
‪điều đó không có nghĩa
‪sẽ không có thiệt hại.

177
00:10:56,447 --> 00:10:59,283
{\an8}<i>‪Craig Fugate từng là giám đốc FEMA,</i>

178
00:10:59,367 --> 00:11:02,244
{\an8}<i>‪cơ quan ứng phó thiên tai của Mỹ.</i>

179
00:11:02,328 --> 00:11:05,748
‪Chúng tôi đã thấy
‪việc dự báo theo dõi cải thiện đáng kể.

180
00:11:05,831 --> 00:11:07,958
‪Dự báo cường độ thì chưa ổn định.

181
00:11:08,042 --> 00:11:11,379
<i>‪Đôi khi sức mạnh của một cơn bão</i>
<i>‪có thể đột ngột tăng,</i>

182
00:11:11,462 --> 00:11:14,632
<i>‪làm giới khí tượng học bất ngờ.</i>

183
00:11:14,715 --> 00:11:19,428
‪- Hôm qua nó là cơn bão nhiệt đới.
‪- Dự báo cường độ có những thay đổi lớn.

184
00:11:19,512 --> 00:11:22,181
‪Thực sự không ai ngờ được nó mạnh đến vậy.

185
00:11:22,264 --> 00:11:25,893
‪Những cơn bão
‪mạnh lên nhanh chóng đó cực nguy hiểm

186
00:11:25,976 --> 00:11:30,314
{\an8}‪ở chỗ, trong mắt dư luận thì:
‪"À, nó là bão Cấp một thôi ấy mà".

187
00:11:30,815 --> 00:11:33,109
{\an8}‪Nhưng 24 giờ sau, nó đã thành Cấp năm.

188
00:11:33,192 --> 00:11:36,195
{\an8}‪"Tôi mà biết
‪nó là Cấp năm thì đã đi sơ tán rồi".

189
00:11:36,278 --> 00:11:40,324
<i>‪Giới khoa học cho rằng sự mạnh lên</i>
<i>‪nhanh chóng này đang phổ biến hơn</i>

190
00:11:40,950 --> 00:11:42,660
<i>‪do biến đổi khí hậu.</i>

191
00:11:43,744 --> 00:11:47,164
‪Nhắc đến biến đổi khí hậu, tôi muốn
‪dùng từ "đã". Khí hậu đã biến đổi rồi,

192
00:11:47,248 --> 00:11:51,210
‪ta đã đang đo được sự gia tăng đáng kể
‪của mực nước biển dâng lên.

193
00:11:51,293 --> 00:11:55,631
<i>‪Gần 25,4 phân. Nhiều thành phố lớn</i>
<i>‪vốn đã nằm sát mực nước biển,</i>

194
00:11:55,715 --> 00:12:01,095
<i>‪mà đại dương có khi sẽ dâng lên thêm hơn</i>
<i>‪30 phân, hoặc cả mét, vào cuối thế kỷ.</i>

195
00:12:01,178 --> 00:12:04,432
<i>‪Mỗi phân nước biển dâng</i>
<i>‪lại làm tăng nguy cơ sóng bão.</i>

196
00:12:04,515 --> 00:12:07,727
‪Điều đó làm tình trạng lụt
‪do các cơn dông tố ven biển,

197
00:12:07,810 --> 00:12:10,730
‪đặc biệt là những cơn bão,
‪trở nên trầm trọng hơn.

198
00:12:11,313 --> 00:12:14,942
<i>‪Và những vùng nước ấm</i>
<i>‪sẽ dễ khiến gió thổi nhanh hơn,</i>

199
00:12:15,025 --> 00:12:19,780
<i>‪gây các cơn dông tố có mưa nhiều hơn.</i>
<i>‪Và khi nước nóng lên ở gần hai cực,</i>

200
00:12:19,864 --> 00:12:23,284
<i>‪có bằng chứng cho thấy</i>
<i>‪các vùng lốc xoáy sẽ mở rộng ra.</i>

201
00:12:23,784 --> 00:12:27,371
<i>‪Nhưng ta chưa thể biết chắc. Tác động</i>
<i>‪của sự ấm lên toàn cầu có thể khá kỳ lạ.</i>

202
00:12:27,455 --> 00:12:31,417
{\an8}<i>‪Ví dụ, dường như</i>
<i>‪nó khiến những cơn bão di chuyển chậm hơn.</i>

203
00:12:31,500 --> 00:12:33,335
{\an8}‪Hãy nhớ lại Bão Dorian,

204
00:12:33,419 --> 00:12:36,881
{\an8}‪nó đúng nghĩa là
‪đã đứng yên ở Grand Bahama suốt nhiều ngày

205
00:12:36,964 --> 00:12:38,841
{\an8}‪dưới dạng một cơn bão lớn.

206
00:12:38,924 --> 00:12:43,053
<i>‪Lốc xoáy nhiệt đới đang gây ra</i>
<i>‪ngày càng nhiều thiệt hại về kinh tế,</i>

207
00:12:43,137 --> 00:12:45,890
<i>‪và biến đổi khí hậu</i>
<i>‪có thể sẽ làm việc đó tệ hơn.</i>

208
00:12:45,973 --> 00:12:48,601
<i>‪Nhưng xu hướng ta đang thấy chủ yếu lại do</i>

209
00:12:48,684 --> 00:12:52,396
<i>‪ngày càng nhiều người</i>
<i>‪xây công trình trên lộ trình bão tàn phá.</i>

210
00:12:52,480 --> 00:12:57,234
<i>‪Từ năm 1970 đến năm 2010,</i>
<i>‪trong khi dân số thế giới tăng gần gấp đôi</i>

211
00:12:57,318 --> 00:13:01,197
<i>‪thì dân số ở các vùng bờ biển</i>
<i>‪dễ bị lốc xoáy tăng gần gấp ba.</i>

212
00:13:01,822 --> 00:13:04,450
<i>‪Nhưng không phải ai cũng có thể ở lại.</i>

213
00:13:04,533 --> 00:13:08,287
‪Ngày càng nhiều người
‪đứng trước quyết định có nên rời đi không.

214
00:13:09,121 --> 00:13:11,499
‪Các cộng đồng tiền tuyến rất thực dụng.

215
00:13:11,582 --> 00:13:14,168
‪Họ hiểu là
‪ở đó không sống được, đúng nghĩa,

216
00:13:14,251 --> 00:13:19,673
‪nhưng họ còn đòi hỏi người ta thừa nhận
‪ý nghĩa của vùng đất đó đối với họ.

217
00:13:19,757 --> 00:13:23,969
‪Loíza thực chất được gọi là
‪thủ phủ truyền thống ở Puerto Rico,

218
00:13:24,053 --> 00:13:27,848
‪nó là một thành trì
‪của bản sắc người Puerto Rico gốc Phi.

219
00:13:27,932 --> 00:13:32,686
‪Nó kết nối họ với tổ tiên họ.
‪Nó không chỉ là một lô bất động sản.

220
00:13:33,229 --> 00:13:38,025
‪Chúng tôi có nên để biến đổi khí hậu
‪đẩy chúng tôi đi khỏi cộng đồng của mình?

221
00:13:38,108 --> 00:13:42,696
‪Ở nước này, có những khu vực
‪mà việc tái thiết đơn giản là vô nghĩa.

222
00:13:42,780 --> 00:13:46,742
‪Nhưng có những khu vực,
‪việc đó có thể là một giải pháp kỹ thuật.

223
00:13:47,243 --> 00:13:49,745
<i>‪Ta đang dần xây được</i>
<i>‪nhà chống gió tốt hơn,</i>

224
00:13:49,829 --> 00:13:51,789
<i>‪nhờ các thí nghiệm có kiểm soát</i>‪…<i>‪ </i>

225
00:13:53,374 --> 00:13:55,584
<i>‪cùng kinh nghiệm thực tế.</i>

226
00:13:56,126 --> 00:13:59,713
<i>‪Đây là Mexico Beach, Florida,</i>
<i>‪trước khi Bão Michael đổ bộ.</i>

227
00:13:59,797 --> 00:14:01,507
<i>‪Còn đây là sau khi bão đổ bộ.</i>

228
00:14:02,508 --> 00:14:04,718
<i>‪Nhiều dãy nhà đã bị san phẳng,</i>

229
00:14:04,802 --> 00:14:07,763
<i>‪nhưng ngôi nhà này</i>
<i>‪lại gần như không hề hấn gì.</i>

230
00:14:07,847 --> 00:14:11,559
<i>‪Những bức tường của nó</i>
<i>‪được đổ bê tông xen với thanh cốt thép,</i>

231
00:14:11,642 --> 00:14:14,895
<i>‪đẩy chi phí xây lên từ 15 đến 20%.</i>

232
00:14:15,479 --> 00:14:20,067
<i>‪Nhưng ngay cuối đường có vài căn</i>
<i>‪của Tổ chức Hỗ trợ Gia cư cũng đã trụ được</i>

233
00:14:20,150 --> 00:14:22,862
<i>‪nhờ một số kỹ thuật gia cố rẻ hơn nhiều,</i>

234
00:14:22,945 --> 00:14:25,906
<i>‪như dùng thanh nối kim loại,</i>
<i>‪đóng đinh có tính toán</i>

235
00:14:25,990 --> 00:14:27,449
<i>‪và lắp cửa chớp cố định,</i>

236
00:14:27,533 --> 00:14:30,828
<i>‪những kỹ thuật</i>
<i>‪khiến chi phí xây chỉ tăng vài phần trăm.</i>

237
00:14:31,328 --> 00:14:35,916
<i>‪Trang bị thêm cho những căn nhà cũ</i>
<i>‪đã khó và đắt đỏ hơn đôi chút,</i>

238
00:14:36,000 --> 00:14:39,795
<i>‪trang bị thêm</i>
<i>‪cho những thành phố cũ còn khó hơn nhiều.</i>

239
00:14:40,963 --> 00:14:45,885
<i>‪Một số đại đô thị giàu có đang rót</i>
<i>‪hàng tỷ đô cho việc xây dựng phòng tuyến.</i>

240
00:14:45,968 --> 00:14:48,512
<i>‪Osaka đang nâng sân bay dễ bị ngập lên</i>

241
00:14:48,596 --> 00:14:51,098
<i>‪bằng cách xây thêm nhiều lớp mặt lát.</i>

242
00:14:51,181 --> 00:14:54,560
<i>‪Thượng Hải đã quyết định</i>
<i>‪trở thành một thành phố bọt biển,</i>

243
00:14:54,643 --> 00:14:58,480
<i>‪với hàng loạt công viên và đường thủy</i>
<i>‪có thể hấp thụ hoặc chuyển hướng dòng lũ.</i>

244
00:14:59,064 --> 00:15:01,901
<i>‪Thành phố New York</i>
<i>‪thì đang mang dự định táo bạo.</i>

245
00:15:01,984 --> 00:15:06,280
{\an8}‪Chúng tôi sẽ khởi động một nỗ lực
‪ước tính tiêu tốn mười tỷ đô la

246
00:15:06,363 --> 00:15:09,450
‪nhằm mở rộng đường bờ biển Hạ Manhattan

247
00:15:09,533 --> 00:15:10,951
‪xuống Sông Đông.

248
00:15:11,452 --> 00:15:15,247
{\an8}‪Dự định này táo bạo,
‪nhưng quan trọng hơn cả là nó cần thiết.

249
00:15:15,331 --> 00:15:19,084
<i>‪Trong số dự định của các thành phố lớn</i>
<i>‪có việc xây những bức tường khổng lồ</i>

250
00:15:19,168 --> 00:15:23,172
<i>‪để ngăn sóng bão,</i>
<i>‪một việc ta đã làm hơn một thế kỷ qua.</i>

251
00:15:23,672 --> 00:15:26,425
<i>‪Nhưng hóa ra</i>
<i>‪sự xáo trộn mà tường biển gây ra</i>

252
00:15:26,508 --> 00:15:29,511
<i>‪làm vùng biển quanh chúng</i>
<i>‪bị xói mòn còn nhanh hơn.</i>

253
00:15:29,595 --> 00:15:34,016
<i>‪Chi phí xây cũng rất đắt, và chúng</i>
<i>‪thường cần những đợt tu sửa tốn kém.</i>

254
00:15:34,099 --> 00:15:38,812
<i>‪Rất nhiều bàn tay khéo léo của con người,</i>
<i>‪nhưng bão vẫn vượt trội so với ta.</i>

255
00:15:38,896 --> 00:15:43,442
‪Một cách hiệu quả hơn nhiều
‪so với việc xây những bức tường khổng lồ

256
00:15:43,525 --> 00:15:45,110
‪là phục hồi đất ngập nước.

257
00:15:45,611 --> 00:15:47,404
<i>‪Năm 1999,</i>

258
00:15:47,488 --> 00:15:50,366
<i>‪một trận lốc xoáy</i>
<i>‪đã đổ bộ vào vùng Đông Ấn.</i>

259
00:15:50,866 --> 00:15:54,787
{\an8}<i>‪Các căn nhà ở ngôi làng này</i>
<i>‪chịu thiệt hại trung bình 7,000 rupi,</i>

260
00:15:54,870 --> 00:15:57,998
{\an8}<i>‪gần một phần ba thu nhập hàng năm</i>
<i>‪của một gia đình bình thường.</i>

261
00:15:58,082 --> 00:16:01,085
{\an8}<i>‪Còn làng này</i>
<i>‪chỉ chịu thiệt hại bằng một phần năm,</i>

262
00:16:01,168 --> 00:16:03,837
{\an8}<i>‪bởi nó được một khu rừng ngập mặn bao bọc.</i>

263
00:16:04,338 --> 00:16:09,343
<i>‪Khắp thế giới, rừng ngập mặn đóng vai trò</i>
<i>‪một lá chắn hữu hình lẫn miếng bọt biển,</i>

264
00:16:09,426 --> 00:16:10,886
<i>‪hút hết nước lũ</i>

265
00:16:10,970 --> 00:16:14,848
<i>‪và ngăn chặn</i>
<i>‪65 tỷ đô thiệt hại tài sản xảy ra mỗi năm.</i>

266
00:16:15,349 --> 00:16:17,851
<i>‪Dĩ nhiên, lốc xoáy</i>
<i>‪cũng gây hư hại rừng ngập mặn,</i>

267
00:16:17,935 --> 00:16:21,981
<i>‪nhưng khác tường biển nhân tạo,</i>
<i>‪rừng khỏe mạnh có thể tự sửa chữa,</i>

268
00:16:22,064 --> 00:16:25,734
<i>‪chúng còn đảo ngược sự xói mòn,</i>
<i>‪giữ lại những chất cặn dưới rễ.</i>

269
00:16:25,818 --> 00:16:30,447
<i>‪Vùng đất xung quanh các rừng ngập mặn</i>
<i>‪một năm có thể cao lên tới 10 milimet,</i>

270
00:16:30,531 --> 00:16:32,449
<i>‪vượt xa mực nước biển dâng.</i>

271
00:16:32,950 --> 00:16:36,495
<i>‪Các đường bờ biển còn được phú cho</i>
<i>‪các rào cản tự nhiên khác.</i>

272
00:16:36,578 --> 00:16:40,290
<i>‪Đất ngập nước, như rừng ngập mặn,</i>
<i>‪chứa được hàng triệu lít nước,</i>

273
00:16:40,374 --> 00:16:44,044
<i>‪các rạn san hô thì có thể</i>
<i>‪hấp thụ tác động vật lý của sóng bão.</i>

274
00:16:44,128 --> 00:16:46,505
<i>‪Các cồn cát cũng có thể "đỡ đòn" hộ ta.</i>

275
00:16:46,588 --> 00:16:49,800
<i>‪Bờ biển Puerto Rico</i>
<i>‪từng có những cồn cát cao ngút,</i>

276
00:16:49,883 --> 00:16:53,095
<i>‪nhưng hồi thập niên 1950,</i>
<i>‪khi San Juan phát triển mạnh,</i>

277
00:16:53,178 --> 00:16:56,348
<i>‪rất nhiều cát đã bị lấy</i>
<i>‪để xây những đường băng mới.</i>

278
00:16:56,849 --> 00:16:59,393
<i>‪Phần sót lại</i>
<i>‪thì bị việc đi lại của con người bào mòn</i>

279
00:16:59,476 --> 00:17:02,396
<i>‪nên dễ dàng bị sóng bão Maria áp đảo.</i>

280
00:17:03,147 --> 00:17:05,441
<i>‪Các nhà khoa học ở Đại học Puerto Rico</i>

281
00:17:05,524 --> 00:17:10,029
<i>‪đang cùng các cộng đồng địa phương</i>
<i>‪đánh giá thiệt hại</i>‪ <i>‪và khôi phục cồn cát.</i>

282
00:17:10,529 --> 00:17:13,490
<i>‪Những dự án tương tự</i>
<i>‪cũng đang diễn ra ở khắp nơi.</i>

283
00:17:14,199 --> 00:17:18,370
‪Ngày càng nhiều người
‪coi những vùng đất ngập nước là những nơi

284
00:17:18,454 --> 00:17:20,706
‪giá trị với chúng ta chẳng kém gì

285
00:17:20,789 --> 00:17:22,416
‪những khu nhà chọc trời.

286
00:17:22,916 --> 00:17:24,460
‪Điều đó sẽ định đoạt

287
00:17:24,543 --> 00:17:28,088
‪việc cứu được bao nhiêu phần
‪ở miền Đông, Đông Nam nước Mỹ.

288
00:17:28,172 --> 00:17:29,757
‪Điều tôi không muốn thấy

289
00:17:29,840 --> 00:17:33,635
‪là các cộng đồng thứ yếu,
‪các cộng đồng nghèo đói,

290
00:17:33,719 --> 00:17:36,055
‪bị ảnh hưởng nhất khi phải di dời,

291
00:17:36,138 --> 00:17:41,268
‪trong khi những cộng đồng giàu thì được
‪xây tường biển và các hệ thống che chắn.

292
00:17:41,977 --> 00:17:47,232
<i>‪Nhưng vậy lại hợp lý nếu bạn là chính phủ</i>
<i>‪bị hạn chế nguồn lực, phải lo về túi tiền.</i>

293
00:17:47,733 --> 00:17:51,862
{\an8}<i>‪Giả sử có hai gia đình sống ở</i>
<i>‪hai căn nhà ở hai khu dân cư riêng biệt.</i>

294
00:17:51,945 --> 00:17:54,073
{\an8}<i>‪Căn nhà rẻ hơn dễ bị thiệt hại hơn,</i>

295
00:17:54,573 --> 00:17:58,285
<i>‪nhưng nếu chính phủ bảo vệ nó,</i>
<i>‪để căn nhà đắt hơn chịu đòn,</i>

296
00:17:58,368 --> 00:18:02,664
<i>‪phí sửa chữa sẽ cao hơn, chính phủ</i>
<i>‪có khi phải chi nhiều để viện trợ hơn,</i>

297
00:18:02,748 --> 00:18:05,918
<i>‪và nhà đó mà đi,</i>
<i>‪họ còn mất một hộ đóng thuế giàu có.</i>

298
00:18:06,001 --> 00:18:08,545
<i>‪Phép tính về vật chất ở đây quá đơn giản.</i>

299
00:18:08,629 --> 00:18:12,424
‪Tôi tiết kiệm được nhiều hơn
‪khi đầu tư<i>‪ </i>‪cho các căn nhà triệu đô.

300
00:18:12,925 --> 00:18:18,430
‪Giai đoạn bất bình đẳng nhất sau
‪mọi thảm họa chính là giai đoạn phục hồi.

301
00:18:19,014 --> 00:18:21,433
<i>‪Một nghiên cứu về những thiên tai lớn</i>

302
00:18:21,517 --> 00:18:25,020
{\an8}<i>‪cho thấy ở giai đoạn sau, các hộ</i>
<i>‪da Đen và gốc Tây Ban Nha thường mất tiền.</i>

303
00:18:25,104 --> 00:18:27,564
{\an8}<i>‪Cũng có lý. Nhưng cái bất ngờ là…</i>

304
00:18:27,648 --> 00:18:32,778
{\an8}‪Người da trắng ở vùng bị thiên tai thực tế
‪lại thường được tăng giá trị tài sản ròng.

305
00:18:33,278 --> 00:18:37,366
{\an8}<i>‪Thực chất, khối tài sản của họ</i>
<i>‪tăng trung bình 126,000 đô la.</i>

306
00:18:38,075 --> 00:18:41,870
<i>‪Những nhà giàu sẽ dễ có</i>
<i>‪những gói bảo hiểm tốt để trả phí tu sửa,</i>

307
00:18:41,954 --> 00:18:44,832
<i>‪có bảo hiểm y tế tốt</i>
<i>‪để phục hồi cơ thể, tâm trí,</i>

308
00:18:44,915 --> 00:18:48,085
<i>‪và có nguồn lực</i>
<i>‪để xin chính phủ viện trợ thành công.</i>

309
00:18:48,585 --> 00:18:53,423
‪Sau đó, họ còn được ưu ái cho quay lại
‪một nơi đang trong quá trình phục hồi.

310
00:18:54,591 --> 00:18:59,388
<i>‪Mặt khác, những gia đình thu nhập thấp</i>
<i>‪thì đôi khi mất sạch nhà cửa.</i>

311
00:18:59,888 --> 00:19:04,351
‪Tài sản của họ
‪có khi được truyền lại trong gia đình,

312
00:19:04,434 --> 00:19:06,812
‪nên không phải lúc nào cũng có giấy tờ.

313
00:19:06,895 --> 00:19:09,857
‪Có rất nhiều thỏa thuận không chính thức.

314
00:19:09,940 --> 00:19:13,443
‪Phải có văn bản pháp lý
‪để nộp đơn xin một số dạng viện trợ.

315
00:19:13,527 --> 00:19:18,073
‪Nên nhiều người đã mất nhà cửa và đất đai
‪mà gia đình họ sở hữu nhiều thế hệ,

316
00:19:18,157 --> 00:19:21,827
‪dù thiệt hại do bão chỉ là vài trăm đô.
‪Chuyện đó là phổ biến.

317
00:19:22,494 --> 00:19:26,665
{\an8}<i>‪Những gia đình đó không có điều kiện đi,</i>
<i>‪nhưng ở lại thì quá đắt đỏ.</i>

318
00:19:27,166 --> 00:19:29,626
{\an8}‪Nếu ngay lúc này ta còn không hỗ trợ họ

319
00:19:29,710 --> 00:19:33,630
‪thì làm sao tin được
‪chính phủ sẽ tới viện trợ, hỗ trợ phục hồi

320
00:19:34,131 --> 00:19:36,091
{\an8}‪khi thảm họa xảy ra? Không thể.

321
00:19:36,592 --> 00:19:38,677
{\an8}‪Chúng tôi rất vui vì quý vị đã tới

322
00:19:38,760 --> 00:19:42,931
{\an8}‪để bàn việc chuẩn bị cho mùa bão năm nay.

323
00:19:43,015 --> 00:19:47,144
<i>‪Hồi năm 2007,</i>‪ <i>‪Craig Fugate</i>
<i>‪đã ra điều trần trước Quốc hội.</i>

324
00:19:47,227 --> 00:19:51,732
{\an8}‪Thử thách tôi muốn nói đây. Giả sử
‪có cơn bão Cấp năm sắp ập vào Nam Florida

325
00:19:51,815 --> 00:19:54,902
{\an8}‪giống với Bão Great Miami
‪từng đổ bộ hồi năm 1926.

326
00:19:54,985 --> 00:19:59,364
{\an8}<i>‪Cơn bão đó đã giết chết hàng trăm người</i>
<i>‪và làm cỡ 40,000 người mất nhà cửa,</i>

327
00:19:59,448 --> 00:20:04,578
{\an8}<i>‪gần một phần ba dân số quận này.</i>
<i>‪Và Fugate đã làm một phép mô phỏng.</i>

328
00:20:04,661 --> 00:20:08,332
‪Chúng tôi nghĩ: "Nếu giờ cơn bão đó
‪ập tới, khả năng ứng phó sẽ ra sao?"

329
00:20:08,415 --> 00:20:10,417
‪Chúng tôi bèn đánh giá điều kiện hỗ trợ

330
00:20:10,500 --> 00:20:13,921
‪và thấy không đáp ứng được.
‪Chúng tôi chả có đủ nguồn lực.

331
00:20:14,588 --> 00:20:17,424
{\an8}‪Ở khu vực bị ảnh hưởng
‪có hơn sáu triệu người.

332
00:20:17,507 --> 00:20:20,344
{\an8}‪Và trong quá trình đánh giá,
‪tôi bắt đầu nhận ra

333
00:20:20,427 --> 00:20:23,472
{\an8}‪là chúng tôi đang coi
‪tất cả số đó là nạn nhân,

334
00:20:23,555 --> 00:20:25,849
{\an8}‪những người đang đợi người khác cứu.

335
00:20:26,350 --> 00:20:30,020
‪Nhưng ở mọi thảm họa tôi từng gặp,
‪người ta chả bao giờ đợi.

336
00:20:30,729 --> 00:20:33,440
‪Hàng xóm
‪là nhóm ứng phó, hỗ trợ nhanh nhất.

337
00:20:33,523 --> 00:20:37,319
‪Rất nhiều phụ nữ
‪đã bố trí những khu bếp cộng đồng

338
00:20:37,402 --> 00:20:39,655
‪để nấu ăn cho từ 30 tới 60 người.

339
00:20:39,738 --> 00:20:42,824
‪Chúng tôi bèn hỏi:
‪"Nếu có thêm lương thực và ga tới,

340
00:20:42,908 --> 00:20:46,495
‪bạn có thể nấu ăn
‪cho 300 người thay vì 30 người không?"

341
00:20:46,578 --> 00:20:47,746
‪Họ đều đáp là có.

342
00:20:48,413 --> 00:20:50,916
<i>‪Ở Loíza và trên khắp Puerto Rico,</i>

343
00:20:50,999 --> 00:20:54,544
<i>‪hàng xóm đã giao đồ ăn thức uống,</i>
<i>‪trông chừng người yếu đuối</i>‪,

344
00:20:54,628 --> 00:20:56,338
<i>‪lắp những tấm pin mặt trời</i>

345
00:20:56,421 --> 00:20:59,424
<i>‪và thiết kế một ứng dụng</i>
<i>‪điện thoại thông minh để chia sẻ trợ cấp.</i>

346
00:20:59,925 --> 00:21:03,595
‪Họ đã nghĩ ra những cách cực kỳ sáng tạo

347
00:21:03,679 --> 00:21:08,016
‪để giải quyết sự thiếu hụt
‪về hỗ trợ tại hiện trường từ chính phủ.

348
00:21:08,100 --> 00:21:12,562
‪Cách giải quyết vấn đề với trọng tâm
‪là chính phủ sẽ thất bại thảm hại

349
00:21:12,646 --> 00:21:16,566
‪trong những sự kiện lớn kiểu đó.
‪Càng nhiều hàng xóm giúp đỡ nhau,

350
00:21:16,650 --> 00:21:19,820
‪ta càng dễ tập trung
‪nguồn lực hạn chế của chính phủ

351
00:21:19,903 --> 00:21:21,947
‪cho những người cần chúng nhất.

352
00:21:22,030 --> 00:21:24,533
‪Chúng tôi đã rút ra là công cuộc phục hồi

353
00:21:24,616 --> 00:21:26,535
‪là đa chiều.

354
00:21:26,618 --> 00:21:27,911
‪Niềm hạnh phúc

355
00:21:27,995 --> 00:21:30,455
‪và sự vui tươi

356
00:21:30,539 --> 00:21:34,209
‪là một khía cạnh cực kỳ quan trọng
‪của phúc lợi chung.

357
00:21:35,502 --> 00:21:38,630
‪Âm nhạc Loíza bắt nguồn từ cộng đồng.

358
00:21:38,714 --> 00:21:42,926
‪Những sự kiện đó tạo cơ hội
‪cho cộng đồng tụ họp và chơi nhạc,

359
00:21:43,010 --> 00:21:44,761
‪ca hát, nhảy múa

360
00:21:44,845 --> 00:21:47,264
‪và đơn giản là ở bên nhau.

361
00:21:47,347 --> 00:21:49,808
‪Những nơi đối phó với thảm họa tốt nhất

362
00:21:49,891 --> 00:21:55,272
‪là những nơi đã chăm chút và nuôi dưỡng
‪những mối quan hệ cộng đồng sẵn có.

363
00:21:55,355 --> 00:21:58,775
‪Ta thấy họ
‪lấy cảm hứng từ nguồn năng lượng đó

364
00:21:58,859 --> 00:22:00,027
‪để tiếp tục sống.

365
00:22:00,527 --> 00:22:02,821
<i>‪Nhưng nguồn lực nào cũng có giới hạn.</i>

366
00:22:03,322 --> 00:22:06,033
<i>‪Bốn năm sau Maria, nhiều mái nhà ở Loíza</i>

367
00:22:06,116 --> 00:22:07,993
<i>‪vẫn bị che phủ bởi màu xanh.</i>

368
00:22:08,076 --> 00:22:13,540
<i>‪Còn ở vùng biển ngoài khơi Châu Phi,</i>
<i>‪một thảm họa mới có thể sắp thành hình.</i>

369
00:22:13,623 --> 00:22:18,253
‪Tất cả đều mong manh,
‪tất cả đều có thể dễ dàng sụp đổ.

370
00:22:19,296 --> 00:22:21,923
‪Ý là, chúng tôi
‪chả muốn có một cơn bão nữa.

371
00:22:55,957 --> 00:22:57,709
‪Biên dịch: Joy Ng