1
00:00:07,841 --> 00:00:12,387
W 2004 roku Carolina Panthers
stanęły do walki z New England Patriots.
2
00:00:13,013 --> 00:00:16,600
To jeden z najlepiej rozegranych
meczów Super Bowl,
3
00:00:17,267 --> 00:00:19,978
ale przeszedł do historii z innego powodu.
4
00:00:20,729 --> 00:00:24,316
Widzowie zobaczyli na ekranie coś,
czego się nie spodziewali.
5
00:00:24,399 --> 00:00:28,362
Piosenkarka Janet Jackson
została nadmiernie wyeksponowana.
6
00:00:28,445 --> 00:00:30,781
Wpadka, zaplanowana prowokacja
7
00:00:30,864 --> 00:00:33,283
albo awaria garderoby. Cokolwiek to było…
8
00:00:33,367 --> 00:00:35,244
Viacom, właściciel CBS,
9
00:00:35,327 --> 00:00:38,622
będzie musiał zapłacić 550 000 dolarów.
10
00:00:38,705 --> 00:00:42,251
Następnego dnia Janet Jackson przeprosiła.
11
00:00:42,334 --> 00:00:44,920
Bardzo mi przykro,
12
00:00:45,003 --> 00:00:48,131
jeśli kogoś uraziłam.
To nie było moją intencją.
13
00:00:48,882 --> 00:00:51,385
Ale media nie miały dość.
14
00:00:51,468 --> 00:00:54,304
Rzekomy przyjaciel Justina Timberlake’a
15
00:00:54,388 --> 00:00:56,473
anonimowo powiedział brukowcom,
16
00:00:56,557 --> 00:00:59,601
że okłamała go i wykorzystała,
17
00:00:59,685 --> 00:01:01,353
żeby utrzymać karierę.
18
00:01:01,979 --> 00:01:06,066
Na głowę Janet Jackson posypały się gromy.
19
00:01:06,149 --> 00:01:07,985
JANET JACKSON TAKA JEST
20
00:01:08,068 --> 00:01:11,113
Gdy kilka dni później Justin przepraszał,
21
00:01:11,196 --> 00:01:12,573
zaczął od żarciku.
22
00:01:13,323 --> 00:01:16,493
Wiem, że to był dla wszystkich
ciężki tydzień…
23
00:01:16,577 --> 00:01:18,704
Nie mógł powstrzymać uśmieszku.
24
00:01:18,787 --> 00:01:20,706
To było niezamierzone.
25
00:01:21,373 --> 00:01:25,252
Przepraszam, jeśli czuliście się urażeni.
26
00:01:25,877 --> 00:01:28,380
Dziś takie przeprosiny by nie przeszły.
27
00:01:29,339 --> 00:01:31,133
Żyjemy w epoce przeprosin.
28
00:01:31,216 --> 00:01:32,217
Nie ma gazety…
29
00:01:32,301 --> 00:01:33,427
PSYCHOLOG SPOŁECZNY
30
00:01:33,510 --> 00:01:36,054
…która nie pisałaby o przeprosinach.
31
00:01:36,138 --> 00:01:37,973
Polityków,
32
00:01:38,056 --> 00:01:39,433
celebrytów,
33
00:01:39,516 --> 00:01:43,103
a nawet rządów za zbrodnie z przeszłości.
34
00:01:43,687 --> 00:01:45,647
Niektórzy obawiają się…
35
00:01:45,731 --> 00:01:46,690
PREZES
36
00:01:46,773 --> 00:01:49,276
…że przy tej ilości przeprosin
37
00:01:49,359 --> 00:01:51,153
mogą być one mniej skuteczne.
38
00:01:51,236 --> 00:01:53,530
Co nazywa się efektem rozcieńczenia.
39
00:01:53,614 --> 00:01:55,824
Im więcej osób przeprasza,
40
00:01:55,907 --> 00:01:58,118
tym bardziej oczekujemy przeprosin,
41
00:01:58,201 --> 00:02:00,871
ale tym mniej chętnie wybaczamy.
42
00:02:01,371 --> 00:02:03,290
Stając się bardziej wyrafinowani
43
00:02:03,373 --> 00:02:06,543
i widząc potok przeprosin,
liczymy na więcej.
44
00:02:06,627 --> 00:02:09,630
Na gest płynący z serca.
45
00:02:09,713 --> 00:02:12,132
Czym zatem są dobre przeprosiny
46
00:02:12,215 --> 00:02:14,509
i jaką rzeczywiście mają moc?
47
00:02:15,927 --> 00:02:17,763
NETFLIX — ORYGINALNY SERIAL DOKUMENTALNY
48
00:02:17,846 --> 00:02:18,972
Tak mi przykro.
49
00:02:19,640 --> 00:02:23,560
Pewnie będzie miał dobre wytłumaczenie,
dlaczego się spóźnił.
50
00:02:23,644 --> 00:02:26,104
- Potem przeprosi.
- Przeprosiny!
51
00:02:27,105 --> 00:02:30,776
Zebraliśmy się dziś,
żeby przeprosić jako naród.
52
00:02:30,859 --> 00:02:33,487
Muszę wziąć odpowiedzialność
za swoje czyny.
53
00:02:34,071 --> 00:02:36,073
Nie przyszedłem tu przepraszać.
54
00:02:36,156 --> 00:02:39,242
Nie zmienię zdania
i nie będę bił się w piersi.
55
00:02:40,911 --> 00:02:43,038
To szansa,
56
00:02:43,121 --> 00:02:46,333
żeby zostawić przeszłość za sobą.
57
00:02:47,459 --> 00:02:52,172
PRZEPROSINY
58
00:02:54,257 --> 00:02:56,760
„Wybacz mi, Ojcze, bo zgrzeszyłem”.
59
00:02:56,843 --> 00:03:00,847
Przez tysiące lat w anglojęzycznym świecie
60
00:03:00,931 --> 00:03:03,016
były to jedyne przeprosiny.
61
00:03:03,600 --> 00:03:05,894
Wobec siły wyższej.
62
00:03:06,395 --> 00:03:10,565
Badacz przeanalizował teksty
w języku staroangielskim
63
00:03:10,649 --> 00:03:14,403
i nie znalazł żadnej formy przeprosin.
64
00:03:15,237 --> 00:03:17,572
Ale w latach 90. XVI wieku
65
00:03:17,656 --> 00:03:19,991
Szekspir napisał te słowa:
66
00:03:20,075 --> 00:03:23,078
„Nie ma potrzeby
tych usprawiedliwień, Milordzie,
67
00:03:23,161 --> 00:03:25,789
ja to was raczej przepraszam”.
68
00:03:26,707 --> 00:03:30,711
Było to pierwsze użycie przeprosin
we współczesnym sensie
69
00:03:30,794 --> 00:03:32,546
i zupełnie nowy rytuał,
70
00:03:32,629 --> 00:03:35,966
pokazujący bliźnim naszą skruchę.
71
00:03:36,800 --> 00:03:38,593
Trudno jest przeprosić,
72
00:03:38,677 --> 00:03:41,763
tym bardziej w szczery i znaczący sposób.
73
00:03:42,347 --> 00:03:45,308
Ale jest kilka kluczowych elementów.
74
00:03:45,934 --> 00:03:48,562
Pierwszy: okazanie skruchy.
75
00:03:48,645 --> 00:03:51,732
Właśnie to się nasuwa,
gdy myślimy o przeprosinach.
76
00:03:51,815 --> 00:03:55,902
„Przepraszam. Czuję się okropnie”.
Tego typu komunikaty.
77
00:03:55,986 --> 00:03:57,529
Numer dwa.
78
00:03:57,612 --> 00:04:01,867
Uznanie krzywdy i cierpienia ofiary
w wyniku naszych działań.
79
00:04:01,950 --> 00:04:03,952
Dzięki temu czuje się zrozumiana.
80
00:04:04,619 --> 00:04:07,289
Chcesz wziąć na siebie odpowiedzialność.
81
00:04:07,372 --> 00:04:10,292
To ważne dla ofiary, żeby to usłyszała.
82
00:04:10,375 --> 00:04:13,712
Może też pomóc wyjaśnienie
naszego zachowania.
83
00:04:14,212 --> 00:04:15,589
A potem…
84
00:04:15,672 --> 00:04:18,925
Propozycja zadośćuczynienia
lub zobowiązanie do zmiany.
85
00:04:19,009 --> 00:04:22,053
I wreszcie prośba o przebaczenie.
86
00:04:23,138 --> 00:04:26,975
W badaniach Kariny ludzie twierdzą,
że w codziennych przeprosinach
87
00:04:27,058 --> 00:04:29,853
zawierają cztery lub pięć tych elementów.
88
00:04:29,936 --> 00:04:32,689
Ale w rzeczywistości tylko dwa.
89
00:04:33,231 --> 00:04:38,361
Zmagasz się ze sobą,
bo chcesz postąpić właściwie,
90
00:04:38,445 --> 00:04:42,824
chcesz naprawić relację,
żeby druga osoba poczuła się lepiej,
91
00:04:42,908 --> 00:04:46,286
ale też chronić swoją tożsamość
jako dobrego człowieka,
92
00:04:46,369 --> 00:04:48,872
nie tylko wobec kogoś, ale też dla siebie.
93
00:04:48,955 --> 00:04:50,499
To może być niewygodne.
94
00:04:51,082 --> 00:04:54,878
Publiczne przeprosiny
mogą być jeszcze trudniejsze.
95
00:04:54,961 --> 00:04:58,131
Trudno zaspokoić milionową widownię.
96
00:04:58,215 --> 00:05:02,177
Decydując się na przeprosiny,
bierze się pod uwagę wiele czynników.
97
00:05:02,260 --> 00:05:05,597
Po pierwsze, jaka publiczność
jest dla nas najważniejsza.
98
00:05:05,680 --> 00:05:08,308
Matthew Hiltzik jest ekspertem od kryzysów
99
00:05:08,391 --> 00:05:10,435
i ma wielu klientów wśród gwiazd.
100
00:05:11,019 --> 00:05:12,562
To prężny biznes.
101
00:05:12,646 --> 00:05:16,900
Za chwilę muszę odebrać telefon.
102
00:05:16,983 --> 00:05:19,277
Wybaczcie, zaraz wracam.
103
00:05:19,361 --> 00:05:22,197
Przerwiemy na minutę? Przepraszam.
104
00:05:22,280 --> 00:05:24,991
Przepraszam za te przerwy.
To nie potrwa długo.
105
00:05:25,075 --> 00:05:28,537
Nie myślałem,
że będę tak zajęty. Taki dzień.
106
00:05:28,620 --> 00:05:30,121
Z góry przepraszam.
107
00:05:30,705 --> 00:05:35,377
Zauważyliście wielokrotnie
osłabienie przekazu w wywiadzie,
108
00:05:35,460 --> 00:05:37,838
kiedy celebryta siedzi na kanapie.
109
00:05:37,921 --> 00:05:42,092
Jestem tu, żeby to przyznać i przeprosić.
110
00:05:42,175 --> 00:05:43,760
Chcę przeprosić.
111
00:05:43,844 --> 00:05:48,515
Przepraszam.
Nie zasługuję na wasze przebaczenie.
112
00:05:48,598 --> 00:05:52,561
Nie podporządkowują się dziennikarzowi.
113
00:05:52,644 --> 00:05:56,147
Mają szansę zwrócić się
bezpośrednio do publiczności,
114
00:05:56,231 --> 00:05:58,400
jak nigdy wcześniej.
115
00:05:58,483 --> 00:06:03,321
Co jest innym rodzajem występu
bezpośrednio do kamery.
116
00:06:03,405 --> 00:06:07,158
Przepraszam wszystkich,
którzy poczuli się urażeni.
117
00:06:07,242 --> 00:06:09,286
Przepraszam, że was zraniłam.
118
00:06:09,369 --> 00:06:10,996
Przepraszam.
119
00:06:11,079 --> 00:06:16,001
Albo spersonalizowane wyznania
napisane w aplikacji do notatek,
120
00:06:16,084 --> 00:06:19,629
które trafiają jako zrzut ekranu
do mediów społecznościowych.
121
00:06:20,130 --> 00:06:23,008
Z jednej strony jest super,
bo jest łatwiej.
122
00:06:23,091 --> 00:06:26,136
Mówisz, co chcesz i jak chcesz.
123
00:06:26,219 --> 00:06:28,388
Ale nawet przy dodatkowej kontroli
124
00:06:28,471 --> 00:06:31,600
wiele osób nadal
nie uwzględnia tych punktów.
125
00:06:32,434 --> 00:06:34,561
Największym popełnianym błędem
126
00:06:34,644 --> 00:06:38,690
jest wrzucanie małych elementów obronnych,
127
00:06:38,773 --> 00:06:42,110
które pomagają zachować twarz
i chronić obraz siebie.
128
00:06:42,193 --> 00:06:46,323
Jak nieprzekonujące wyrazy skruchy.
129
00:06:46,406 --> 00:06:48,992
Szczerze przepraszam. Jestem komikiem.
130
00:06:49,075 --> 00:06:50,285
OBRONA
131
00:06:50,368 --> 00:06:52,287
Przekroczyłam granicę.
132
00:06:52,370 --> 00:06:53,538
PRZEWRACANIE OCZAMI
133
00:06:53,622 --> 00:06:56,666
Albo przesadna skrucha.
134
00:06:56,750 --> 00:06:58,126
Przepraszam was.
135
00:06:58,209 --> 00:06:59,502
BLOGERKA KOSMETYCZNA
136
00:06:59,586 --> 00:07:01,755
Mam nadzieję, że kiedyś…
137
00:07:01,838 --> 00:07:03,340
POTOK ŁEZ
138
00:07:03,423 --> 00:07:05,967
…zobaczycie we mnie kobietę, którą jestem.
139
00:07:06,051 --> 00:07:07,469
SKUPIENIE NA SOBIE
140
00:07:07,552 --> 00:07:11,181
Laura Lee później przeprosiła
za swoje przeprosiny.
141
00:07:11,264 --> 00:07:13,767
W tym filmie wyszłam na ofiarę.
142
00:07:13,850 --> 00:07:16,686
Oczywiście w żaden sposób nią nie jestem
143
00:07:16,770 --> 00:07:18,688
w tej sytuacji.
144
00:07:19,481 --> 00:07:22,442
Jest też skłonność do odpierania winy,
145
00:07:22,525 --> 00:07:25,946
jak sugerowanie,
że prawdziwy problem tkwi w reakcji.
146
00:07:26,029 --> 00:07:28,657
Nie chciałem, żeby cały ten szum
147
00:07:28,740 --> 00:07:29,991
wokół mojej podróży
148
00:07:30,075 --> 00:07:35,080
odwrócił uwagę od prawdziwych problemów,
na których chyba Teksańczykom zależy.
149
00:07:35,163 --> 00:07:37,791
Albo unikanie komunikatu „ja”.
150
00:07:37,874 --> 00:07:41,044
Przykro mi, że tak ją potraktowano.
151
00:07:41,127 --> 00:07:43,046
Zaś w przypadku Ja Rule’a,
152
00:07:43,129 --> 00:07:45,966
który współtworzył
katastrofalny festiwal Fyre,
153
00:07:46,049 --> 00:07:47,550
zabrakło precyzji.
154
00:07:47,634 --> 00:07:49,386
NIE MOJA WINA, ALE MI PRZYKRO
155
00:07:49,469 --> 00:07:53,264
Można się postawić i trwać przy swoim.
156
00:07:53,348 --> 00:07:56,267
„Nie przeproszę za to”.
157
00:07:56,351 --> 00:07:59,145
To daje siłę i poczucie własnej wartości,
158
00:07:59,229 --> 00:08:04,317
bo ludzie czują,
że odzyskują kontrolę nad sytuacją.
159
00:08:04,901 --> 00:08:06,569
To naturalny impuls,
160
00:08:06,653 --> 00:08:09,781
zwłaszcza gdy sytuacja nie jest jasna.
161
00:08:10,323 --> 00:08:13,910
Dość często czujemy się pokrzywdzeni.
162
00:08:14,577 --> 00:08:16,329
Uważamy wtedy,
163
00:08:16,413 --> 00:08:19,541
że to nam należą się przeprosiny.
164
00:08:19,624 --> 00:08:21,751
Dlatego niektórzy eksperci twierdzą,
165
00:08:21,835 --> 00:08:24,671
że dobre przeprosiny
nie powinny być występem,
166
00:08:24,754 --> 00:08:26,715
ale rozmową.
167
00:08:28,049 --> 00:08:31,052
Jestem Donnell Penny
z Brooklynu w Nowym Jorku.
168
00:08:31,136 --> 00:08:33,263
Lafayette Gardens, niedaleko stąd.
169
00:08:33,847 --> 00:08:37,934
Latem 2011 roku Donnell miał zwykły dzień,
170
00:08:38,018 --> 00:08:40,353
gdy do pokoju wpadł jego brat.
171
00:08:40,854 --> 00:08:43,565
Ma spuchnięte oko i krwawi z nosa.
172
00:08:43,648 --> 00:08:46,443
Źle to wygląda i pytam, co się stało.
173
00:08:46,526 --> 00:08:49,738
Mówi, że zaatakowano go na przystanku.
174
00:08:49,821 --> 00:08:54,159
Na tym rogu zawsze była zła energia,
175
00:08:54,242 --> 00:08:58,204
bo rozdziela on teren,
na którym rywalizują dwa gangi.
176
00:08:58,288 --> 00:09:01,541
Brat Donnella był cichym dzieckiem,
molem książkowym.
177
00:09:01,624 --> 00:09:05,754
Dla mnie to oznaczało:
„Chodźmy, niech zobaczą, kim jestem,
178
00:09:05,837 --> 00:09:08,256
i dotrzemy do sedna sprawy”.
179
00:09:08,840 --> 00:09:13,136
Gdy bracia wracali na miejsce,
dołączyli do nich inni.
180
00:09:13,219 --> 00:09:15,930
Na przystanku skonfrontowali się z kimś,
181
00:09:16,014 --> 00:09:17,849
kogo uznali za zamieszanego.
182
00:09:18,349 --> 00:09:19,726
Otoczyli mnie…
183
00:09:19,809 --> 00:09:21,311
ABSOLWENT PROGRAMU
184
00:09:21,394 --> 00:09:22,687
…i spytali,
185
00:09:22,771 --> 00:09:25,565
dlaczego zrobiłem coś z ich przyjacielem
186
00:09:25,648 --> 00:09:27,567
wcześniej w autobusie.
187
00:09:27,650 --> 00:09:29,235
Powiedziałem im:
188
00:09:29,319 --> 00:09:33,156
„Nie wiem, o czym mówicie. To nie ja”.
189
00:09:33,239 --> 00:09:35,492
Ale się uparli, że to ja.
190
00:09:35,575 --> 00:09:37,327
Zdenerwowałem się.
191
00:09:37,410 --> 00:09:39,662
Wtedy Brandon wyciągnął brzytwę,
192
00:09:39,746 --> 00:09:43,041
zranił brata Donnella w twarz i uciekł.
193
00:09:43,124 --> 00:09:45,001
Automatycznie się wkurzyłem.
194
00:09:45,085 --> 00:09:47,420
Pobiegli za Brandonem do sklepu.
195
00:09:47,504 --> 00:09:48,755
Zaczęliśmy się bić.
196
00:09:48,838 --> 00:09:50,840
Jeden z gości, który był z nami,
197
00:09:50,924 --> 00:09:54,177
chwycił nóż z blatu i go dźgnął.
198
00:09:54,677 --> 00:09:58,681
Prawie przebił mi płuca.
Miałem 160 metalowych szwów.
199
00:09:59,432 --> 00:10:03,394
Donnell i Brandon zostali aresztowani
i groziły im lata więzienia.
200
00:10:05,396 --> 00:10:07,023
Nazywam się Danielle Sered.
201
00:10:07,107 --> 00:10:09,901
Jestem dyrektorem wykonawczym
programu Common Justice.
202
00:10:09,984 --> 00:10:12,987
Prokurator okręgowy i sąd
zawierają porozumienie,
203
00:10:13,071 --> 00:10:16,574
że jeśli ktoś w pełni
uczestniczy w programie,
204
00:10:16,658 --> 00:10:18,701
to pod koniec procesu
205
00:10:18,785 --> 00:10:21,371
mogą oddalić zarzuty o przestępstwo.
206
00:10:21,454 --> 00:10:23,039
U podstaw naszej pracy
207
00:10:23,123 --> 00:10:26,417
leży sprawiedliwość naprawcza
zastępująca więzienie.
208
00:10:27,001 --> 00:10:28,920
Termin „sprawiedliwość naprawcza”
209
00:10:29,003 --> 00:10:33,174
stał się popularny w Stanach w latach 70.,
210
00:10:33,258 --> 00:10:37,178
choć wywodzi się
z dużo starszych tradycji.
211
00:10:37,720 --> 00:10:40,306
Podstawą jest okrąg.
212
00:10:40,390 --> 00:10:43,268
Obejmuje osobę odpowiedzialną za krzywdę,
213
00:10:43,351 --> 00:10:44,978
osobę, która ucierpiała,
214
00:10:45,061 --> 00:10:47,605
i osoby wspierające, bliskich.
215
00:10:47,689 --> 00:10:50,024
Jedną była moja matka, a drugą ciotka.
216
00:10:50,108 --> 00:10:53,695
Wziąłem do kręgu matkę i dziewczynę.
217
00:10:53,778 --> 00:10:55,488
Plus mediator.
218
00:10:55,572 --> 00:10:58,908
W procesie przechodzi się
przez wiele etapów przeprosin,
219
00:10:58,992 --> 00:11:01,119
ale nie trzeba przepraszać.
220
00:11:01,202 --> 00:11:03,496
Zaczynają od wyjaśnienia.
221
00:11:03,580 --> 00:11:05,540
Musieliśmy połączyć historię,
222
00:11:05,623 --> 00:11:08,251
żeby zrozumieć,
dlaczego tak zareagowaliśmy.
223
00:11:08,334 --> 00:11:11,921
Okazało się, że nie o wszystkim wiedzieli.
224
00:11:12,505 --> 00:11:16,176
W pewnym momencie,
zanim zraniłem brata Donnella,
225
00:11:16,259 --> 00:11:17,677
ktoś wyciągnął broń.
226
00:11:18,178 --> 00:11:19,179
Broń.
227
00:11:20,221 --> 00:11:23,808
Donnell nie miał pojęcia,
że ktoś z jego grupy wyjął broń.
228
00:11:23,892 --> 00:11:27,812
Nagle dotarło do mnie, że tak mogło być.
229
00:11:27,896 --> 00:11:29,439
Przeszła mi złość.
230
00:11:29,522 --> 00:11:31,858
Już nie byłem zły na tego gościa,
231
00:11:31,941 --> 00:11:34,861
ale na siebie,
że otaczam się takimi ludźmi.
232
00:11:34,944 --> 00:11:39,115
Zacząłem wylewać z siebie „przepraszam”.
233
00:11:39,199 --> 00:11:40,658
Ciągle to powtarzałem.
234
00:11:40,742 --> 00:11:43,661
Poszedłem tam w obronie brata,
235
00:11:43,745 --> 00:11:45,580
a tak naprawdę go zraniłem.
236
00:11:45,663 --> 00:11:47,707
I przykro mi, że Brandona też.
237
00:11:48,291 --> 00:11:51,502
Nie było przymusu
i przeprosił z własnej woli.
238
00:11:52,295 --> 00:11:56,049
Pamiętam, że jego przeprosiny
były bardzo szczere.
239
00:11:56,132 --> 00:11:58,092
Takie naturalne.
240
00:11:58,176 --> 00:11:59,802
Też przeprosiłem
241
00:11:59,886 --> 00:12:03,306
i czułem, jakbyśmy się znali od lat.
242
00:12:03,389 --> 00:12:05,225
Pod wieloma względami
243
00:12:05,308 --> 00:12:08,728
trauma sprowadza się do bezsilności,
244
00:12:08,811 --> 00:12:12,023
czyli przeciwieństwem traumy
nie jest pomoc.
245
00:12:12,106 --> 00:12:14,567
Jest nią siła.
246
00:12:14,651 --> 00:12:17,070
I tak podchodzą do naprawy.
247
00:12:17,153 --> 00:12:20,031
Wymyślają w kręgu listę działań,
248
00:12:20,114 --> 00:12:21,991
które pomogą naprawić sytuację,
249
00:12:22,075 --> 00:12:25,787
i zawierają umowę,
która będzie namacalna dla sądu.
250
00:12:25,870 --> 00:12:28,957
Miałem napisać list do syna
251
00:12:29,040 --> 00:12:30,833
i wyjaśnić, co się stało.
252
00:12:30,917 --> 00:12:34,295
To miała być lekcja życia,
którą mógłby z tego wyciągnąć.
253
00:12:34,879 --> 00:12:38,466
Donnell i Brandon
wrócili też na miejsce zdarzenia.
254
00:12:38,549 --> 00:12:41,719
Wróciliśmy na przystanek wcześnie rano,
255
00:12:41,803 --> 00:12:43,388
gdy nikogo nie było.
256
00:12:43,471 --> 00:12:45,974
Z kwiatkami i pluszowym misiem.
257
00:12:46,057 --> 00:12:49,060
Wypuściliśmy balony.
258
00:12:49,143 --> 00:12:50,520
Ku pamięci.
259
00:12:50,603 --> 00:12:53,690
Gdy w okolicy widzisz pomnik, mówisz:
260
00:12:53,773 --> 00:12:57,902
„Ten ktoś przeniósł się w lepsze miejsce,
ale stało się coś złego”.
261
00:12:59,404 --> 00:13:02,532
Rządy też przyjęły
model sprawiedliwości naprawczej.
262
00:13:02,615 --> 00:13:05,785
Najbardziej znanym przykładem jest TRC,
263
00:13:05,868 --> 00:13:08,871
południowoafrykańska
Komisja Prawdy i Pojednania.
264
00:13:09,455 --> 00:13:12,000
Kieruje nią arcybiskup Desmond Tutu.
265
00:13:12,083 --> 00:13:14,627
Miała pomóc otrząsnąć się po apartheidzie.
266
00:13:14,711 --> 00:13:19,173
Zbierano zeznania ofiar
w sprawie dokonanych zbrodni
267
00:13:19,257 --> 00:13:21,801
i udzielano amnestii sprawcom,
268
00:13:21,884 --> 00:13:24,429
którzy powiedzieli prawdę.
269
00:13:25,638 --> 00:13:29,017
Około 40% mieszkańców Afryki Południowej
270
00:13:29,100 --> 00:13:31,060
oglądało zeznania ofiar,
271
00:13:31,644 --> 00:13:34,689
w tym kobiety o imieniu Nomonde.
272
00:13:35,356 --> 00:13:37,900
Wiedziałam od dawna…
273
00:13:37,984 --> 00:13:38,818
WDOWA
274
00:13:38,901 --> 00:13:43,740
…że mój mąż został zabity przez policję.
275
00:13:43,823 --> 00:13:46,951
Chciałam to powiedzieć publicznie.
276
00:13:47,035 --> 00:13:48,619
W 1985 roku
277
00:13:48,703 --> 00:13:51,039
mąż Nomonde, Fort Calata,
278
00:13:51,122 --> 00:13:54,208
wraz z trzema innymi aktywistami
279
00:13:54,792 --> 00:13:56,794
został pobity, dźgnięty,
280
00:13:57,295 --> 00:13:59,964
a ciało porzucono w spalonym samochodzie.
281
00:14:00,048 --> 00:14:02,425
Nikt nie poniósł odpowiedzialności.
282
00:14:07,180 --> 00:14:08,931
Arcybiskup Desmond Tutu
283
00:14:09,015 --> 00:14:13,019
nazwał jej krzyk
„dźwiękiem definiującym TRC”.
284
00:14:13,561 --> 00:14:15,813
Nie mogłam tego znieść.
285
00:14:16,939 --> 00:14:18,316
Zawsze było mi mało
286
00:14:19,025 --> 00:14:21,944
czasu spędzonego z mężem
287
00:14:22,653 --> 00:14:24,447
w naszym małżeństwie.
288
00:14:24,530 --> 00:14:27,200
Było za krótkie.
289
00:14:27,283 --> 00:14:30,953
Każdego dnia czuję się,
jakby to było wczoraj.
290
00:14:31,454 --> 00:14:33,706
Reprezentowała
291
00:14:33,790 --> 00:14:35,750
każdą inną kobietę…
292
00:14:35,833 --> 00:14:36,667
CÓRKA
293
00:14:36,751 --> 00:14:40,046
…która nie doznała oczyszczenia.
294
00:14:40,630 --> 00:14:44,592
Kilka miesięcy później
TRC skontaktowało się z Nomonde.
295
00:14:44,675 --> 00:14:46,427
Ktoś się zgłosił.
296
00:14:46,511 --> 00:14:48,846
Nazywa się Eric Taylor.
297
00:14:49,347 --> 00:14:52,642
Bierze pełną odpowiedzialność
298
00:14:52,725 --> 00:14:54,894
za zabicie Forta Calaty.
299
00:14:55,478 --> 00:14:59,607
Nomonde patrzyła,
jak Eric Taylor składał zeznania.
300
00:15:00,149 --> 00:15:02,443
Uderzyłem pana Calatę od tyłu
301
00:15:02,527 --> 00:15:04,904
ciężkim, żelaznym przedmiotem
302
00:15:04,987 --> 00:15:08,074
i podpaliłem oba ciała.
303
00:15:10,368 --> 00:15:13,037
Kazano mu popełnić to morderstwo,
304
00:15:13,121 --> 00:15:15,415
ale nie wskazał zleceniodawcy.
305
00:15:15,998 --> 00:15:19,168
Zapytał, czy mu wybaczę.
306
00:15:19,752 --> 00:15:23,047
Mam w sercu miejsce na przebaczenie,
307
00:15:23,131 --> 00:15:26,759
ale jak mogę wybaczyć komuś,
308
00:15:26,843 --> 00:15:29,929
kto wciąż kłamie?
309
00:15:30,513 --> 00:15:33,599
TRC nie przyznało Taylorowi amnestii,
310
00:15:33,683 --> 00:15:36,102
ale nigdy nie został oskarżony.
311
00:15:36,686 --> 00:15:39,730
Dopiero w dniu, w którym powiesz prawdę,
312
00:15:39,814 --> 00:15:41,649
przy wszystkich,
313
00:15:41,732 --> 00:15:45,278
i dostaniesz karę za zabicie mojego męża,
314
00:15:45,361 --> 00:15:49,073
pomyślę o przebaczeniu.
315
00:15:50,366 --> 00:15:53,744
Nie posunę się tak daleko i nie powiem,
316
00:15:54,620 --> 00:15:58,916
że każdy potrzebuje przebaczenia,
żeby się uleczyć.
317
00:15:59,000 --> 00:16:01,669
Niektórzy wyleczą się z pragnienia zemsty,
318
00:16:01,752 --> 00:16:06,549
inni z unikania
i odpychania od siebie traumy,
319
00:16:06,632 --> 00:16:11,554
wymazywania jej z pamięci
i codziennego życia.
320
00:16:12,597 --> 00:16:14,807
Prawda nas uzdrowi.
321
00:16:14,891 --> 00:16:17,226
Ktokolwiek, kto chodzi wolny,
322
00:16:17,727 --> 00:16:20,855
i pozbawia nas tej prawdy,
323
00:16:22,190 --> 00:16:25,151
utrwala traumę w naszym życiu.
324
00:16:25,234 --> 00:16:27,987
To, co pomaga nam przejść traumę,
325
00:16:28,070 --> 00:16:30,448
to stworzenie spójnej narracji.
326
00:16:30,531 --> 00:16:33,034
Jak historia o tym, co się wydarzyło,
327
00:16:33,117 --> 00:16:36,412
opisująca świat, w którym możemy żyć.
328
00:16:36,496 --> 00:16:40,249
Gdy zaczęliśmy rozmawiać o zajściu,
wyjaśniłem je Donowi,
329
00:16:40,333 --> 00:16:43,794
a on przedstawił swoją perspektywę.
330
00:16:43,878 --> 00:16:45,838
Wtedy wiedziałem, że to prawda.
331
00:16:45,922 --> 00:16:48,925
Narracja nie zawsze jest uniwersalna.
332
00:16:49,008 --> 00:16:51,302
Czasami zawiera luki,
333
00:16:51,385 --> 00:16:55,765
napięcia, ale jest na tyle prawdziwa,
że utrzyma twój ciężar.
334
00:16:55,848 --> 00:16:57,183
UWOLNIĆ AFRYKĘ POŁUDNIOWĄ
335
00:16:57,266 --> 00:17:01,312
W społeczeństwach historie o tym,
kogo skrzywdzono
336
00:17:01,395 --> 00:17:04,273
i co trzeba naprawić, zmieniają się.
337
00:17:05,191 --> 00:17:06,859
W ostatnich latach
338
00:17:06,943 --> 00:17:10,863
molestowanie kobiet stało się
339
00:17:10,947 --> 00:17:13,658
powszechnym i poważnym problemem.
340
00:17:13,741 --> 00:17:17,453
A zabójstwo George’a Floyda przez policję
341
00:17:17,537 --> 00:17:20,873
i światowe protesty i dyskusje,
które ta sprawa wywołała,
342
00:17:20,957 --> 00:17:23,793
przekonały miliony Amerykanów,
343
00:17:23,876 --> 00:17:27,380
że dyskryminacja rasowa
jest dużym problemem w ich kraju.
344
00:17:28,130 --> 00:17:30,758
Może i mamy epokę przeprosin,
345
00:17:30,841 --> 00:17:33,344
ale w roku 2020 w New York Timesie
346
00:17:33,427 --> 00:17:36,597
odnotowaną zbliżoną liczbę przeprosin
347
00:17:36,681 --> 00:17:38,015
co w 2010 roku.
348
00:17:38,099 --> 00:17:42,019
Zmieniło się to, za co przepraszano,
349
00:17:42,103 --> 00:17:44,480
w tym rzeczy, które nie tak dawno
350
00:17:44,564 --> 00:17:46,107
nie uchodziły za złe.
351
00:17:46,190 --> 00:17:49,610
Nie uważałem wtedy, że to rasistowskie,
352
00:17:49,694 --> 00:17:53,489
ale teraz wiemy,
że to było niedopuszczalne.
353
00:17:53,573 --> 00:17:56,284
Przypominam sobie
swoje swobodne wypowiedzi
354
00:17:56,367 --> 00:17:59,662
o ludziach, tożsamości płciowej
i orientacji seksualnej
355
00:17:59,745 --> 00:18:01,289
i się nie poznaję.
356
00:18:01,372 --> 00:18:05,167
Teraz widzę,
że powinniśmy działać szybciej,
357
00:18:05,251 --> 00:18:08,045
wcześniej zaniechać zatrzymań.
358
00:18:08,129 --> 00:18:10,381
Przykro mi, że tak się nie stało.
359
00:18:10,464 --> 00:18:13,467
Nadzieja jest w tym, że mając do czynienia
360
00:18:13,551 --> 00:18:18,139
z poważną, głęboko zakorzenioną
sytuacją kryzysową,
361
00:18:18,222 --> 00:18:21,225
gdy ktoś ucierpiał
przez czyjeś czyny lub słowa,
362
00:18:21,309 --> 00:18:23,644
można się od tego wyzwolić.
363
00:18:23,728 --> 00:18:27,607
Zarówno ty, jak i klient
dowiadujecie się czegoś nowego.
364
00:18:28,608 --> 00:18:31,485
Publiczne przeprosiny mogą być występem,
365
00:18:31,569 --> 00:18:34,488
ale są też miernikiem naszych wartości
366
00:18:34,572 --> 00:18:37,325
i mogą pomóc w ich szerzeniu.
367
00:18:37,867 --> 00:18:40,536
Siedemnaście lat po tym,
jak Justin Timberlake
368
00:18:40,620 --> 00:18:43,164
i Janet Jackson przeprosili Amerykę,
369
00:18:43,748 --> 00:18:47,209
Justin Timberlake przeprosił Janet Jackson
370
00:18:47,293 --> 00:18:49,086
za skorzystanie z systemu,
371
00:18:49,170 --> 00:18:52,173
który toleruje mizoginię i rasizm.
372
00:18:53,549 --> 00:18:55,885
Przeprosiny wymagają czasu.
373
00:18:55,968 --> 00:18:59,221
Jest duża szansa,
że wciąż jesteś je komuś winien,
374
00:18:59,305 --> 00:19:02,391
bo to coś więcej niż odhaczenie listy.
375
00:19:02,892 --> 00:19:07,063
Chciałabym, żeby uważano to za działania,
376
00:19:07,146 --> 00:19:10,191
które pozwalają zapanować
nad własnym losem.
377
00:19:10,274 --> 00:19:12,401
To bardzo odważne.
378
00:19:12,485 --> 00:19:15,613
To, co skłoniło mnie do przeprosin,
to świadomość,
379
00:19:15,696 --> 00:19:17,782
że jest człowiekiem, który kocha,
380
00:19:17,865 --> 00:19:20,660
marzy i pragnie wielkich rzeczy
tak samo jak ja.
381
00:19:20,743 --> 00:19:22,995
Ta więź pozwoliła mi przeprosić.
382
00:19:23,079 --> 00:19:25,873
Przepraszam za to, co zrobiłem.
383
00:19:25,956 --> 00:19:28,709
Za konsekwencje dla twojej rodziny.
384
00:19:28,793 --> 00:19:31,295
Przyjąłem przeprosiny, bo ich chciałem.
385
00:19:31,379 --> 00:19:33,798
Byłem na nie gotowy.
386
00:19:33,881 --> 00:19:36,342
Uważam ten dzień za dar i przekleństwo,
387
00:19:36,425 --> 00:19:39,804
bo mogłem natknąć się na kogoś innego
388
00:19:39,887 --> 00:19:44,350
i to potoczyłoby się inaczej.
Bardzo przez to dojrzałem.
389
00:19:44,433 --> 00:19:45,935
Teraz to mój brat.
390
00:19:46,018 --> 00:19:49,021
Ta sytuacja połączyła dwóch nieznajomych.
391
00:19:49,605 --> 00:19:50,773
Zarąbiście.
392
00:20:17,717 --> 00:20:19,468
Napisy: Anna Samoń