1 00:00:07,841 --> 00:00:12,387 In 2004 namen de Carolina Panthers het op tegen de New England Patriots. 2 00:00:13,013 --> 00:00:16,600 Het wordt beschouwd als een van de beste Super Bowls ooit… 3 00:00:17,267 --> 00:00:19,978 …maar schreef geschiedenis om een andere reden. 4 00:00:20,729 --> 00:00:24,316 Veel mensen die de wedstrijd keken, zagen iets onverwachts… 5 00:00:24,399 --> 00:00:28,362 …toen Janet Jackson in de rust wel erg veel van zichzelf liet zien. 6 00:00:28,445 --> 00:00:33,283 Ongelukje, geplande stunt, of garderobedefect. Wat het ook was… 7 00:00:33,367 --> 00:00:38,622 Viacom, de eigenaar van CBS, zal 550.000 dollar moeten betalen. 8 00:00:38,705 --> 00:00:42,251 De dag erna verontschuldigde Janet Jackson zich. 9 00:00:42,334 --> 00:00:48,840 Het spijt me echt als iemand gekwetst is. Dat was echt niet m'n bedoeling. 10 00:00:48,924 --> 00:00:51,385 Maar de media kregen er geen genoeg van. 11 00:00:51,468 --> 00:00:54,304 Een anonieme 'vriend' van Justin Timberlake… 12 00:00:54,388 --> 00:00:57,766 …vertelde de roddelbladen dat ze tegen hem had gelogen… 13 00:00:57,849 --> 00:01:01,478 …en hem had gebruikt om haar carrière in leven te houden. 14 00:01:01,979 --> 00:01:06,066 Een van de velen die Janet Jackson de schuld gaf. 15 00:01:06,149 --> 00:01:07,985 ZO IS JANET JACKSON 16 00:01:08,068 --> 00:01:11,071 Toen Justin zich een week later verontschuldigde… 17 00:01:11,154 --> 00:01:13,240 …was z'n eerste zin lollig bedoeld. 18 00:01:13,323 --> 00:01:16,493 Ik weet dat het voor iedereen een zware week was… 19 00:01:16,577 --> 00:01:18,704 Hij kon z'n grijns amper bedwingen. 20 00:01:18,787 --> 00:01:20,789 Het voorval was onbedoeld… 21 00:01:21,373 --> 00:01:25,252 …volkomen te betreuren, en het spijt me als jullie gekwetst waren. 22 00:01:25,877 --> 00:01:28,380 Zo'n excuus kan er nu niet meer mee door. 23 00:01:29,339 --> 00:01:33,427 Het is een tijdperk van excuses. Je kunt het nieuws niet lezen… 24 00:01:33,510 --> 00:01:36,054 …zonder een nieuw publiek excuus te horen. 25 00:01:36,138 --> 00:01:38,807 Van politici en beroemdheden… 26 00:01:39,516 --> 00:01:43,103 …tot overheden die zich verontschuldigen voor oude misdaden. 27 00:01:43,186 --> 00:01:45,772 Een van de zorgen die mensen hebben… 28 00:01:45,856 --> 00:01:51,153 …is dat er zoveel verontschuldigingen zijn dat ze misschien minder effectief zijn. 29 00:01:51,236 --> 00:01:53,530 Dat is normatieve verwatering. 30 00:01:53,614 --> 00:01:58,118 Hoe meer mensen zich verontschuldigen, hoe meer we excuses verwachten… 31 00:01:58,201 --> 00:02:01,330 …maar hoe minder bereid we zijn te vergeven. 32 00:02:01,413 --> 00:02:04,833 Als mensen gaan inzien hoe verontschuldigingen werken… 33 00:02:04,916 --> 00:02:06,501 …gaan ze op meer hopen. 34 00:02:06,585 --> 00:02:09,630 Ze hopen te zien dat het uit het hart komt. 35 00:02:09,713 --> 00:02:14,509 Dus wat is een goede verontschuldiging en welke invloed hebben ze echt? 36 00:02:15,927 --> 00:02:17,679 EEN NETFLIX ORIGINAL-DOCUMENTAIRESERIE 37 00:02:17,763 --> 00:02:18,972 Het spijt me zo. 38 00:02:19,640 --> 00:02:23,602 Hij kan vast prima verklaren waarom hij zo laat was. 39 00:02:23,685 --> 00:02:26,104 Dan zal hij sorry zeggen. -Excuses. 40 00:02:27,105 --> 00:02:30,776 We komen vandaag samen om onze excuses als land aan te bieden. 41 00:02:30,859 --> 00:02:33,487 Ik moet de verantwoordelijkheid nemen voor m'n daden. 42 00:02:34,071 --> 00:02:36,073 Ik ben hier niet om me te verontschuldigen. 43 00:02:36,156 --> 00:02:39,242 Ik ga niet bijdraaien of schuldbewust doen. 44 00:02:40,911 --> 00:02:46,333 Dit is een gelegenheid om het verleden achter je te laten. 45 00:02:54,257 --> 00:02:56,760 'Vergeef me, God, want ik heb gezondigd.' 46 00:02:56,843 --> 00:02:59,763 Duizenden jaren lang waren dat in de Engelstalige wereld… 47 00:02:59,846 --> 00:03:03,016 …voor zover wij weten, de enige verontschuldigingen. 48 00:03:03,600 --> 00:03:06,311 Verontschuldigingen aan een hogere macht. 49 00:03:06,395 --> 00:03:10,565 Een wetenschappelijke analyse van alle overgebleven Oudengelse teksten… 50 00:03:10,649 --> 00:03:14,236 …leverde geen enkele echte verontschuldiging op. 51 00:03:15,237 --> 00:03:19,991 Maar toen, in de jaren 1590, schreef Shakespeare deze woorden. 52 00:03:20,075 --> 00:03:25,789 'Heer, uw verontschuldiging is niet nodig. Ik verzoek u om mij te vergeven.' 53 00:03:26,707 --> 00:03:30,711 Het was het eerste bekende gebruik van 'verontschuldiging' in de moderne zin… 54 00:03:30,794 --> 00:03:35,757 …en een compleet nieuw ritueel: innerlijk berouw tonen aan onze medemens. 55 00:03:36,800 --> 00:03:41,763 Je verontschuldigen is moeilijk, zeker als het oprecht en zinvol moet. 56 00:03:42,347 --> 00:03:45,308 Maar er is gebruikelijk een aantal hoofdelementen. 57 00:03:45,934 --> 00:03:48,562 Eerst een uitdrukking van wroeging. 58 00:03:48,645 --> 00:03:51,732 Dat is waar we aan denken bij een verontschuldiging. 59 00:03:51,815 --> 00:03:55,902 'Het spijt me. Mijn excuses. Ik baal ervan.' Zulke opmerkingen. 60 00:03:55,986 --> 00:03:57,529 Nummer twee. 61 00:03:57,612 --> 00:04:01,867 Onderkennen dat het slachtoffer heeft geleden als gevolg van onze daden. 62 00:04:01,950 --> 00:04:04,536 Dan voelen ze zich bevestigd en begrepen. 63 00:04:04,619 --> 00:04:07,289 Neem ook écht de verantwoordelijkheid. 64 00:04:07,372 --> 00:04:10,292 Het is psychologisch belangrijk dat het slachtoffer dat hoort. 65 00:04:10,375 --> 00:04:14,129 Het kan helpen om een verklaring voor je gedrag te geven. 66 00:04:14,212 --> 00:04:15,630 En om verder te kunnen… 67 00:04:15,714 --> 00:04:18,550 Bied een vergoeding of beloof te veranderen. 68 00:04:19,050 --> 00:04:22,053 En ten slotte een verzoek om vergeving. 69 00:04:23,138 --> 00:04:27,017 In onderzoek van Karina geven mensen aan dat ze vier of vijf… 70 00:04:27,100 --> 00:04:29,811 …van die elementen opnemen als ze sorry zeggen. 71 00:04:29,895 --> 00:04:32,689 In werkelijkheid zijn het er meestal maar twee. 72 00:04:33,231 --> 00:04:38,361 Je voelt een innerlijke strijd. Aan de ene kant wil je doen wat juist is… 73 00:04:38,445 --> 00:04:42,824 …de relatie herstellen en zorgen dat de ander zich beter voelt… 74 00:04:42,908 --> 00:04:46,328 …maar je wilt ook je identiteit als goed iemand beschermen. 75 00:04:46,411 --> 00:04:48,872 Niet alleen voor de ander, maar ook voor jezelf. 76 00:04:48,955 --> 00:04:50,499 Dat kan erg ongemakkelijk zijn. 77 00:04:51,082 --> 00:04:54,878 Publiekelijke excuses kunnen een nog lastigere performance zijn. 78 00:04:54,961 --> 00:04:58,131 Een miljoenenpubliek is moeilijk tevreden te stellen. 79 00:04:58,215 --> 00:05:02,177 Er zijn talloze overwegingen als men overweegt zich te verontschuldigen. 80 00:05:02,260 --> 00:05:05,597 Van groot belang is welk publiek je wilt bereiken. 81 00:05:05,680 --> 00:05:10,435 Matthew Hiltzik is crisismanager en heeft veel beroemde cliënten. 82 00:05:10,519 --> 00:05:12,604 Het is een bloeiende bedrijfstak. 83 00:05:12,687 --> 00:05:16,900 Ik ga antwoord geven. Ik moet alleen zo even telefoneren. 84 00:05:16,983 --> 00:05:19,277 Dat ga ik doen en dan ben ik zo terug. 85 00:05:19,361 --> 00:05:22,197 Mag ik heel even pauze? Sorry. Ik moet alleen… 86 00:05:22,280 --> 00:05:24,991 Sorry voor de onderbrekingen. Dit is zo klaar. 87 00:05:25,075 --> 00:05:28,537 Wat drukker dan ik dacht. Ja, het is gewoon zo'n dag. 88 00:05:28,620 --> 00:05:30,121 Alvast m'n excuses. 89 00:05:30,705 --> 00:05:35,460 Er is een aanzienlijke reductie geweest in de grote primeurs in interviews… 90 00:05:35,544 --> 00:05:37,838 …met beroemdheden op de bank. 91 00:05:37,921 --> 00:05:42,092 Ik zit hier om dat te onderkennen en te zeggen dat het me spijt. 92 00:05:42,175 --> 00:05:43,760 Ik wil sorry zeggen. 93 00:05:43,844 --> 00:05:48,515 Het spijt me en ik verdien en verwacht geen vergeving. 94 00:05:48,598 --> 00:05:52,561 Ze onderwerpen zich niet meer aan het interviewproces van anderen. 95 00:05:52,644 --> 00:05:56,147 Ze hebben de kans om hun publiek direct aan te spreken… 96 00:05:56,231 --> 00:05:58,400 …op een manier die vroeger onmogelijk was. 97 00:05:58,483 --> 00:06:03,321 Wat een ander soort performance is in speciaal opgenomen video's. 98 00:06:03,405 --> 00:06:07,158 Aan iedereen die zich gekrenkt voelt, het spijt me vreselijk. 99 00:06:07,242 --> 00:06:10,996 Het spijt me dat ik mensen heb gekwetst. -M'n excuses. 100 00:06:11,079 --> 00:06:16,042 Of verklaringen die een persoonlijke noot krijgen door ze in Notities te schrijven… 101 00:06:16,126 --> 00:06:19,504 …en een screenshot daarvan op sociale media te zetten. 102 00:06:20,130 --> 00:06:23,091 Ergens is het mooi, omdat het veel makkelijker is. 103 00:06:23,174 --> 00:06:26,136 Je kunt op jouw manier zeggen wat je wilt zeggen. 104 00:06:26,219 --> 00:06:28,388 Maar zelfs met die extra controle… 105 00:06:28,471 --> 00:06:31,600 …weten veel mensen deze doelen nog niet te raken. 106 00:06:32,434 --> 00:06:36,313 De grootste fout bij verontschuldigingen is dat mensen er… 107 00:06:36,396 --> 00:06:38,857 …verdedigende elementen in verweven… 108 00:06:38,940 --> 00:06:42,110 …om hun eer te redden en hun zelfbeeld te beschermen. 109 00:06:42,193 --> 00:06:46,323 Uitingen van berouw die niet al te berouwvol klinken. 110 00:06:46,406 --> 00:06:49,159 Het spijt me oprecht. Ik ben een komiek. 111 00:06:49,242 --> 00:06:50,327 BEETJE VERDEDIGEND 112 00:06:50,410 --> 00:06:52,287 Ik ging over de schreef. 113 00:06:52,370 --> 00:06:53,538 MET JE OGEN ROLLEN 114 00:06:53,622 --> 00:06:56,666 Of te berouwvol klinken. 115 00:06:56,750 --> 00:06:58,126 Het spijt me zo. 116 00:06:59,586 --> 00:07:01,796 Ik hoop dat jullie me op een dag… 117 00:07:01,880 --> 00:07:03,340 VEEL TRANEN 118 00:07:03,423 --> 00:07:05,967 …kunnen zien voor de vrouw die ik ben. 119 00:07:06,051 --> 00:07:07,469 GERICHT OP ZELF 120 00:07:07,552 --> 00:07:11,181 Laura Lee verontschuldigde zich later voor haar verontschuldiging. 121 00:07:11,264 --> 00:07:13,767 In die video kom ik over als slachtoffer. 122 00:07:13,850 --> 00:07:18,688 Ik ben op geen enkele manier het slachtoffer in deze situatie. 123 00:07:19,522 --> 00:07:22,442 Er is ook de neiging om de schuld te verleggen… 124 00:07:22,525 --> 00:07:25,946 …bijvoorbeeld door te suggereren dat de reactie het echte probleem is. 125 00:07:26,029 --> 00:07:29,991 Ik heb nooit gewild dat alle heisa over dit reisje… 126 00:07:30,075 --> 00:07:33,328 …de aandacht ook maar een moment zou afleiden van problemen… 127 00:07:33,411 --> 00:07:35,080 …waar Texanen echt om geven. 128 00:07:35,163 --> 00:07:37,749 Of door de ik-vorm te mijden. 129 00:07:37,832 --> 00:07:41,044 Het spijt me dat ze is behandeld zoals ze is behandeld. 130 00:07:41,127 --> 00:07:43,046 Of in het geval van Ja Rule… 131 00:07:43,129 --> 00:07:46,007 …die medeverantwoordelijk was voor het rampzalige Fyre Festival… 132 00:07:46,091 --> 00:07:48,134 …kun je veel explicieter zijn. 133 00:07:48,218 --> 00:07:49,386 NIET MIJN SCHULD WEL SPIJT 134 00:07:49,469 --> 00:07:53,264 Je kunt voet bij stuk houden en zeggen: 'Ik sta achter m'n daden. 135 00:07:53,348 --> 00:07:56,267 Ik weiger me hiervoor te verontschuldigen.' 136 00:07:56,351 --> 00:07:59,187 Dat is een boost voor de eigenwaarde… 137 00:07:59,270 --> 00:08:04,317 …omdat mensen zich voelen alsof ze de situatie weer in handen nemen. 138 00:08:04,901 --> 00:08:09,781 Dat is een natuurlijke drijfveer, vooral in een niet-vastomlijnde situatie. 139 00:08:10,323 --> 00:08:13,910 Vaak voelen we ons minstens een beetje het slachtoffer. 140 00:08:14,577 --> 00:08:19,708 We hebben allemaal het gevoel dat wij degene zijn die excuses verdienen. 141 00:08:19,791 --> 00:08:21,668 Daarom zeggen sommige experts… 142 00:08:21,751 --> 00:08:26,756 …dat een goede verontschuldiging geen eenzijdige daad is, maar een gesprek. 143 00:08:28,049 --> 00:08:31,052 Ik ben Donnell Penny. Ik kom uit Brooklyn, New York. 144 00:08:31,136 --> 00:08:33,263 Lafayette Gardens, hier vlakbij. 145 00:08:33,847 --> 00:08:37,934 In de zomer van 2011 had Donnell een normale dag… 146 00:08:38,018 --> 00:08:40,770 …tot z'n broer kwam binnenvallen. 147 00:08:40,854 --> 00:08:43,565 Z'n oog was opgezwollen. Hij had een bloedneus. 148 00:08:43,648 --> 00:08:46,443 Hij zag er slecht uit. Ik vroeg wat er was gebeurd. 149 00:08:46,526 --> 00:08:49,738 Hij zei dat hij was aangevallen bij de bushalte. 150 00:08:49,821 --> 00:08:54,159 Let wel, op die hoek hangt altijd al een soort negatieve energie. 151 00:08:54,242 --> 00:08:58,204 Want die hoek is de grens van de wijk van twee rivaliserende bendes. 152 00:08:58,288 --> 00:09:01,541 Donnells broer was een rustige knul, een boekenwurm. 153 00:09:01,624 --> 00:09:04,669 Dus ik dacht: ik ga naar buiten… 154 00:09:04,753 --> 00:09:08,256 …dan zien ze wiens broer dat was en zoeken we het uit. 155 00:09:08,882 --> 00:09:13,136 Toen Donnell en z'n broer erheen liepen, lokte dat meer mensen. 156 00:09:13,219 --> 00:09:17,849 Bij de bushalte confronteerden ze iemand die ze van betrokkenheid verdachten. 157 00:09:18,349 --> 00:09:22,687 Ze begonnen een kring te vormen en ze vroegen me… 158 00:09:22,771 --> 00:09:27,567 …waarom ik een van hun vrienden had aangevallen in de bus eerder die dag. 159 00:09:27,650 --> 00:09:33,156 Dus ik zei: 'Ik weet niet waar jullie het over hebben. Ik was het niet.' 160 00:09:33,239 --> 00:09:37,327 Ze bleven zeggen dat ik het wel was. Ik raakte geagiteerd. 161 00:09:37,410 --> 00:09:39,662 Toen trok Brandon een mes. 162 00:09:39,746 --> 00:09:43,041 Hij sneed Donnells broer in z'n gezicht en rende weg. 163 00:09:43,124 --> 00:09:45,001 Ik werd automatisch bloedlink. 164 00:09:45,085 --> 00:09:47,420 Ze volgden Brandon tot in de buurtsuper. 165 00:09:47,504 --> 00:09:48,755 We begonnen te vechten. 166 00:09:48,838 --> 00:09:54,177 Een van de heren die bij ons was, greep een mes van de toonbank en stak hem. 167 00:09:54,677 --> 00:09:58,681 Het had m'n longen bijna doorboord. Ik kreeg 160 nietjes. 168 00:09:59,432 --> 00:10:03,603 Donnell en Brandon werden gearresteerd en konden jaren de gevangenis in gaan. 169 00:10:05,396 --> 00:10:09,901 Ik ben Danielle Sered. Ik ben de directeur van Common Justice. 170 00:10:09,984 --> 00:10:12,946 De officier van justitie en het hof spreken af… 171 00:10:13,029 --> 00:10:16,574 …dat ze, mits iemand volledig deelneemt aan Common Justice… 172 00:10:16,658 --> 00:10:21,371 …bereid zijn om de aanklacht tegen diegene niet ontvankelijk te verklaren. 173 00:10:21,454 --> 00:10:26,417 De kern van ons werk ligt in herstelrecht als alternatief voor de gevangenis. 174 00:10:27,001 --> 00:10:28,920 De term 'herstelrecht'… 175 00:10:29,003 --> 00:10:33,174 …werd in de jaren 1970 gepopulariseerd in de Verenigde Staten… 176 00:10:33,258 --> 00:10:37,178 …ook al put het uit tradities die veel ouder zijn. 177 00:10:37,720 --> 00:10:40,306 Het kernidee is een kring. 178 00:10:40,390 --> 00:10:44,978 Met degene die verantwoordelijk is voor het letsel, het slachtoffer… 179 00:10:45,061 --> 00:10:47,605 …en de mensen die hen steunen, hun naasten. 180 00:10:47,689 --> 00:10:50,024 Ik koos m'n moeder en m'n tante. 181 00:10:50,108 --> 00:10:53,695 Ik kwam naar de kring met m'n moeder en m'n vriendin. 182 00:10:53,778 --> 00:10:55,488 En een gespreksleider. 183 00:10:55,572 --> 00:10:58,908 Het proces volgt de stappen van een verontschuldiging… 184 00:10:58,992 --> 00:11:03,496 …maar sorry zeggen is niet verplicht. Ze beginnen met de verklaring. 185 00:11:03,580 --> 00:11:08,251 We moesten het verhaal verbinden om te begrijpen waarom we zo reageerden. 186 00:11:08,334 --> 00:11:11,921 Er waren delen waar zij niet van wisten. 187 00:11:12,505 --> 00:11:17,468 Kort voordat ik Penny's broer aanviel, liet iemand een pistool zien. 188 00:11:18,219 --> 00:11:19,137 Het pistool. 189 00:11:20,221 --> 00:11:23,808 Donnell had geen idee dat z'n vrienden een pistool hadden. 190 00:11:23,892 --> 00:11:27,812 Plotseling ging het me dagen. Natuurlijk haal je dan uit. 191 00:11:27,896 --> 00:11:31,858 M'n woede verplaatste zich naar de kerel die achter me stond… 192 00:11:31,941 --> 00:11:34,861 …en naar mezelf omdat ik met zulke mensen omging. 193 00:11:34,944 --> 00:11:40,658 Ik begon te praten en kon niet stoppen. 'Het spijt me.' Ik bleef het zeggen. 194 00:11:40,742 --> 00:11:43,661 Ik ging naar buiten om m'n broer te beschermen… 195 00:11:43,745 --> 00:11:47,707 …maar heb zo een broeder echt geschaad. Daar heb ik veel spijt van. 196 00:11:47,790 --> 00:11:51,753 De verontschuldiging die niet vereist was, werd uit eigen beweging aangeboden. 197 00:11:52,295 --> 00:11:56,049 Ik herinner me hoe oprecht Penny's verontschuldiging was. 198 00:11:56,132 --> 00:11:58,092 Het voelde heel natuurlijk. 199 00:11:58,176 --> 00:11:59,802 Ik verontschuldigde me ook. 200 00:11:59,886 --> 00:12:03,306 Het voelde alsof we elkaar al jaren kenden. 201 00:12:03,389 --> 00:12:08,728 Op veel manieren distilleert trauma zich tot machteloosheid. 202 00:12:08,811 --> 00:12:12,023 Dus is hulp niet het tegengestelde van trauma. 203 00:12:12,106 --> 00:12:14,567 Het tegengestelde van trauma is macht. 204 00:12:14,651 --> 00:12:17,070 En zo benaderen zij het herstel. 205 00:12:17,153 --> 00:12:21,991 De kring brainstormt samen over een lijst met daden die het weer goed kunnen maken. 206 00:12:22,075 --> 00:12:25,787 Ze ondertekenen een bindend verdrag dat de rechter mag inzien. 207 00:12:25,870 --> 00:12:30,833 Ik moest een brief aan m'n zoon schrijven met een uitleg over wat er was gebeurd… 208 00:12:30,917 --> 00:12:34,295 …en een levensles die hij uit die situatie kon leren. 209 00:12:34,879 --> 00:12:38,466 Donnell en Brandon gingen ook samen naar de plek. 210 00:12:38,549 --> 00:12:40,301 We gingen naar die bushalte. 211 00:12:40,385 --> 00:12:43,388 Vroeg 's ochtends, toen er niemand was. 212 00:12:43,471 --> 00:12:45,974 Met bloemen en een teddybeer. 213 00:12:46,057 --> 00:12:49,060 We hebben er ook wat ballonnen opgelaten. 214 00:12:49,143 --> 00:12:50,561 Als een gedenkteken. 215 00:12:50,645 --> 00:12:53,690 Als je een gedenkteken in de buurt ziet, zeg je: 216 00:12:53,773 --> 00:12:57,902 'Deze persoon is op een betere plek, maar er is iets negatiefs gebeurd.' 217 00:12:59,404 --> 00:13:02,532 Ook overheden hebben het herstelrechtmodel omarmd. 218 00:13:02,615 --> 00:13:05,785 De Waarheids- en Verzoeningscommissie in Zuid-Afrika… 219 00:13:05,868 --> 00:13:08,871 …ook wel de TRC, is het beroemdste voorbeeld. 220 00:13:08,955 --> 00:13:12,000 Met aartsbisschop Desmond Tutu als voorzitter… 221 00:13:12,083 --> 00:13:14,627 …was het een poging om te genezen na apartheid… 222 00:13:14,711 --> 00:13:19,173 …door getuigenissen van slachtoffers over de misdaden te verzamelen… 223 00:13:19,257 --> 00:13:21,801 …en amnestie te verlenen aan daders… 224 00:13:21,884 --> 00:13:24,846 …die zich meldden en de hele waarheid vertelden. 225 00:13:25,638 --> 00:13:29,017 Ongeveer 40 procent van de Zuid-Afrikanen keek… 226 00:13:29,100 --> 00:13:34,689 …naar de eerste getuigenissen, onder meer van een vrouw die Nomonde heet. 227 00:13:35,356 --> 00:13:37,900 Ik wist al heel lang… 228 00:13:37,984 --> 00:13:38,901 WEDUWE FORT CALATA 229 00:13:38,985 --> 00:13:43,740 …dat m'n man was vermoord door de Veiligheidspolitie. 230 00:13:43,823 --> 00:13:46,951 Dat wilde ik echt in het openbaar zeggen. 231 00:13:47,035 --> 00:13:51,039 In 1985 was Nomondes echtgenoot Fort Calata… 232 00:13:51,122 --> 00:13:56,753 …met drie andere antiapartheidsactivisten afgeranseld, neergestoken… 233 00:13:57,295 --> 00:14:02,342 …en in een uitgebrande auto achtergelaten. Er had niemand rekenschap voor afgelegd. 234 00:14:07,180 --> 00:14:13,019 Aartsbisschop Desmond Tutu noemde haar kreet 'het geluid van de TRC'. 235 00:14:13,603 --> 00:14:15,813 Ik kon het gewoon niet verdragen. 236 00:14:16,939 --> 00:14:18,232 Ik heb nooit… 237 00:14:19,025 --> 00:14:21,944 …genoeg tijd met m'n man gehad… 238 00:14:22,653 --> 00:14:24,447 …in ons huwelijk. 239 00:14:24,530 --> 00:14:27,200 Het was te snel en te kort. 240 00:14:27,283 --> 00:14:30,953 Elke dag voelt het alsof het pas gisteren is gebeurd. 241 00:14:31,454 --> 00:14:36,042 Ze vertegenwoordigde absoluut iedere vrouw… 242 00:14:36,584 --> 00:14:40,046 …die nooit een louterend moment had gehad. 243 00:14:40,129 --> 00:14:44,592 Een paar maanden later nam de TRC contact op met Nomonde. 244 00:14:44,675 --> 00:14:46,427 Iemand had zich gemeld. 245 00:14:46,511 --> 00:14:48,846 Z'n naam was Eric Taylor. 246 00:14:49,347 --> 00:14:54,894 Hij nam de volledige verantwoordelijkheid voor de moord op Fort Calata. 247 00:14:55,478 --> 00:14:59,607 Nomonde keek toen Eric Taylor z'n verklaring aflegde. 248 00:15:00,149 --> 00:15:04,445 Ik sloeg Mr Calata van achteren met een zwaar ijzeren voorwerp… 249 00:15:04,987 --> 00:15:08,074 …en stak toen beide lichamen in brand. 250 00:15:10,368 --> 00:15:15,415 Iemand beval hem deze moorden te plegen, maar hij weigerde te zeggen wie. 251 00:15:15,998 --> 00:15:19,168 Hij vroeg me of ik hem zou vergeven. 252 00:15:19,752 --> 00:15:23,047 Ik heb wel een plek in m'n hart voor vergiffenis… 253 00:15:23,131 --> 00:15:29,929 …maar hoe kan ik jou vergeven, iemand die nog steeds liegt? 254 00:15:30,513 --> 00:15:36,102 De TRC weigerde Taylors amnestieverzoek, maar hij is nooit gerechtelijk vervolgd. 255 00:15:36,686 --> 00:15:41,649 De dag dat je de waarheid vertelt ten overstaan van iedereen… 256 00:15:41,732 --> 00:15:45,278 …en je straf krijgt voor het vermoorden van mijn echtgenoot… 257 00:15:45,361 --> 00:15:49,073 …zal ik m'n vergiffenis heroverwegen. 258 00:15:50,366 --> 00:15:53,828 Ik zou niet durven zeggen… 259 00:15:54,620 --> 00:15:58,916 …dat elk type mens vergeving nodig heeft om te kunnen genezen. 260 00:15:59,000 --> 00:16:01,627 Sommige mensen hebben baat bij wraakzucht… 261 00:16:01,711 --> 00:16:05,047 …en sommige mensen genezen beter als ze het vermijden… 262 00:16:05,131 --> 00:16:11,554 …en het zo ver mogelijk verdringen uit hun herinnering en dagelijks leven. 263 00:16:12,597 --> 00:16:17,018 De essentie van waarheid zal ons genezen. Iedereen die vrij rondloopt… 264 00:16:17,727 --> 00:16:20,855 …en ons die waarheid onthoudt… 265 00:16:22,190 --> 00:16:25,151 …doet het trauma in onze levens voortduren. 266 00:16:25,234 --> 00:16:30,448 We weten trauma deels te doorstaan door een coherent narratief te vormen. 267 00:16:30,531 --> 00:16:33,034 Een verhaal over wat er is gebeurd… 268 00:16:33,117 --> 00:16:36,412 …dat een wereld beschrijft waarin we kunnen leven. 269 00:16:36,496 --> 00:16:40,124 Toen we over het verhaal begonnen, legde ik dat aan Don uit. 270 00:16:40,208 --> 00:16:43,794 Toen legden ze het aan mij uit vanuit hun kijk erop. 271 00:16:43,878 --> 00:16:45,838 Toen wist ik dat het oprecht was. 272 00:16:45,922 --> 00:16:48,925 Het is niet altijd een universeel narratief. 273 00:16:49,008 --> 00:16:53,471 Soms zitten er nog steeds gaten en spanningen in. 274 00:16:53,554 --> 00:16:55,765 Maar het is waar genoeg om stand te houden. 275 00:16:55,848 --> 00:16:57,058 BEVRIJD ZUID-AFRIKA 276 00:16:57,141 --> 00:17:01,395 Als samenlevingen zijn de verhalen die we onszelf vertellen over onrecht… 277 00:17:01,479 --> 00:17:04,273 …en wat moet worden rechtgezet continu in beweging. 278 00:17:05,191 --> 00:17:08,778 In de afgelopen jaren werd de seksuele intimidatie van vrouwen… 279 00:17:08,861 --> 00:17:13,658 …voor het eerst breed erkend als alomtegenwoordig en ernstig probleem. 280 00:17:13,741 --> 00:17:17,453 En de moord op George Floyd door een agent in de zomer van 2020… 281 00:17:17,537 --> 00:17:20,873 …en de wereldwijde protesten en discussies die volgden… 282 00:17:20,957 --> 00:17:23,793 …overtuigden miljoenen Amerikanen ervan… 283 00:17:23,876 --> 00:17:27,380 …dat rassendiscriminatie een groot probleem is in hun land. 284 00:17:28,005 --> 00:17:30,758 Men noemt dit het tijdperk van verontschuldigingen… 285 00:17:30,841 --> 00:17:34,679 …maar in 2020 werd er van ruwweg net zoveel verontschuldigingen… 286 00:17:34,762 --> 00:17:38,015 …verslag gedaan in The New York Times als in 2010. 287 00:17:38,099 --> 00:17:42,019 De echte verandering was waar mensen zich voor verontschuldigden… 288 00:17:42,103 --> 00:17:46,107 …waaronder dingen die ze tot voor kort niet als verkeerd zagen. 289 00:17:46,190 --> 00:17:49,569 Ik beschouwde het indertijd niet als racistische daad… 290 00:17:49,652 --> 00:17:53,489 …maar nu weten we beter en dit was onacceptabel en ja, racistisch. 291 00:17:53,573 --> 00:17:56,284 Als ik terugkijk op de manier waarop ik achteloos… 292 00:17:56,367 --> 00:17:59,662 …over mensen en hun genderidentiteit en seksuele geaardheid sprak… 293 00:17:59,745 --> 00:18:01,289 …vraag ik me af wie dat was. 294 00:18:01,372 --> 00:18:06,627 Ik zie nu in dat we eerder en sneller hadden kunnen en moeten handelen… 295 00:18:06,711 --> 00:18:10,381 …tegen het fouilleren. Het spijt me dat we dat niet deden. 296 00:18:10,464 --> 00:18:13,467 Al met al is de hoop, als je te maken hebt… 297 00:18:13,551 --> 00:18:18,139 …met een echt diepgewortelde crisisachtige situatie… 298 00:18:18,222 --> 00:18:21,225 …waarin mensen gekwetst zijn door iets wat iemand zei of deed… 299 00:18:21,309 --> 00:18:23,644 …dat een weg terug mogelijk is… 300 00:18:23,728 --> 00:18:27,607 …waarbij je cliënt en zelfs jijzelf dingen kunnen leren. 301 00:18:28,608 --> 00:18:31,485 Publieke verontschuldigingen zijn een performance… 302 00:18:31,569 --> 00:18:34,488 …maar ze zijn ook een maatstaf voor onze waarden… 303 00:18:34,572 --> 00:18:37,366 …en kunnen helpen die waarden te verspreiden. 304 00:18:37,867 --> 00:18:41,287 Zeventien jaar nadat Justin Timberlake en Janet Jackson… 305 00:18:41,370 --> 00:18:43,164 …Amerika hun excuses aanboden… 306 00:18:43,748 --> 00:18:47,209 …bood Justin Timberlake z'n excuses aan Janet Jackson aan… 307 00:18:47,293 --> 00:18:52,089 …omdat hij profiteerde van een systeem dat misogynie en racisme gedoogt. 308 00:18:53,549 --> 00:18:55,885 Verontschuldigingen kunnen tijd kosten. 309 00:18:55,968 --> 00:18:59,221 Grote kans dat je er een verschuldigd bent die je nog niet wilt geven… 310 00:18:59,305 --> 00:19:02,808 …omdat ze meer zijn dan alleen hokjes om af te vinken. 311 00:19:02,892 --> 00:19:07,063 Ik wil mensen aanmoedigen om het te beschouwen als een daad… 312 00:19:07,146 --> 00:19:10,191 …waarmee je op je eigen manier de controle over je lot kunt nemen. 313 00:19:10,274 --> 00:19:12,401 Het is een dapper iets om te doen. 314 00:19:12,485 --> 00:19:15,613 Wat zorgde dat ik me wou verontschuldigen, was de band… 315 00:19:15,696 --> 00:19:20,660 …en het besef dat hij liefhad, droomde, en mooie dingen wilde, net als ik. 316 00:19:20,743 --> 00:19:23,079 Genoeg invoelen om sorry te kunnen zeggen. 317 00:19:23,162 --> 00:19:25,873 Sorry voor wat ik heb aangericht en gedaan. 318 00:19:25,956 --> 00:19:28,709 Sorry voor de gevolgen voor je familie. 319 00:19:28,793 --> 00:19:33,798 Ik accepteerde het meteen, want ik wilde dit. Ik was er klaar voor. 320 00:19:33,881 --> 00:19:36,342 Ik beschouw die dag als een geschenk en een vloek. 321 00:19:36,425 --> 00:19:39,804 Ik had die aanvaring met iemand anders kunnen hebben… 322 00:19:39,887 --> 00:19:44,350 …en dan was het niet zo gegaan. En ik ben er echt door gegroeid. 323 00:19:44,433 --> 00:19:45,935 En dat is nu m'n broeder. 324 00:19:46,018 --> 00:19:49,021 Die situatie bracht twee vreemden samen. 325 00:19:49,605 --> 00:19:50,856 Dat is verrekt gaaf.