1
00:00:07,132 --> 00:00:08,633
Năm 1856,
2
00:00:08,717 --> 00:00:12,846
một nhà khoa học tên là Eunice Foote
đã tiến hành một thí nghiệm.
3
00:00:13,346 --> 00:00:15,890
Bà đã bơm đầy khí thường
vào một ống nghiệm,
4
00:00:15,974 --> 00:00:18,018
khí cacbon đioxit vào ống còn lại,
5
00:00:18,101 --> 00:00:20,854
đặt nhiệt kế vào trong
rồi để dưới ánh nắng.
6
00:00:21,354 --> 00:00:23,857
Sau đó bà nhận thấy,
ống chứa cacbon đioxit
7
00:00:23,940 --> 00:00:26,568
đã bị hun nóng hơn hẳn
và giữ nhiệt lâu hơn.
8
00:00:27,485 --> 00:00:31,614
Bà đã công bố những kết quả này với lưu ý:
"Một atmôfe của loại khí này
9
00:00:31,698 --> 00:00:34,534
sẽ khiến Trái Đất của chúng ta nóng lên".
10
00:00:35,368 --> 00:00:38,872
Ba năm sau, Edwin Drake đã đào được dầu
11
00:00:38,955 --> 00:00:40,498
ở Tây Pennsylvania.
12
00:00:41,624 --> 00:00:44,085
Một trăm năm sau giếng dầu đầu tiên đó,
13
00:00:44,169 --> 00:00:47,422
ngành công nghiệp dầu mỏ Mỹ
đã kỷ niệm một trăm năm thành lập.
14
00:00:47,922 --> 00:00:50,425
Và họ đã mời nhà vật lý Edward Teller,
15
00:00:50,508 --> 00:00:55,930
một trong những cha đẻ của bom nguyên tử,
tới phát biểu về tương lai của năng lượng.
16
00:00:56,014 --> 00:01:00,143
Ông nói: "Có thể ta sẽ phải tìm
những nguồn nhiên liệu khác.
17
00:01:00,226 --> 00:01:03,313
Vì cacbon thừa tỏa ra
từ nhiên liệu hóa thạch bị đốt
18
00:01:03,396 --> 00:01:05,190
sẽ gây ra hiệu ứng nhà kính".
19
00:01:05,273 --> 00:01:08,026
Thứ ông tin rằng sẽ đủ
20
00:01:08,109 --> 00:01:11,071
để làm tan chỏm băng
và nhấn chìm New York.
21
00:01:12,197 --> 00:01:15,533
Tới năm 1965,
giới khoa học đã cảm thấy đủ tự tin
22
00:01:15,617 --> 00:01:18,078
để chính thức cảnh báo tổng thống Mỹ,
23
00:01:18,161 --> 00:01:19,704
Lyndon B. Johnson.
24
00:01:20,455 --> 00:01:24,751
Mười năm sau, chính giới khoa học
của Exxon đã đưa ra những dự đoán u ám.
25
00:01:25,251 --> 00:01:28,338
Tới 1988, vấn đề này
đã được đưa lên các trang nhất.
26
00:01:29,172 --> 00:01:30,548
Nhưng kể từ đó,
27
00:01:30,632 --> 00:01:34,010
ta vẫn tiếp tục
thải khí cacbon đioxit vào bầu khí quyển
28
00:01:34,094 --> 00:01:35,762
với tốc độ chóng mặt.
29
00:01:35,845 --> 00:01:37,972
Nền kinh tế thế giới của ta ngày nay
30
00:01:38,056 --> 00:01:41,351
có đa phần năng lượng
phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch.
31
00:01:41,434 --> 00:01:43,228
Một phần ba là vào dầu.
32
00:01:43,311 --> 00:01:46,940
Trớ trêu làm sao khi chính các chất
33
00:01:47,023 --> 00:01:50,110
đã giúp ta đạt tới
trình độ phát triển ngày nay
34
00:01:50,193 --> 00:01:54,489
giờ lại là các chất đang đe dọa
tương lai của nền văn minh như ta đã biết.
35
00:01:55,240 --> 00:01:57,283
Các chính phủ đang dần nhất trí
36
00:01:57,367 --> 00:02:01,871
rằng chúng ta không nên
để thế giới bị ấm lên hơn 1,5 độ C nữa.
37
00:02:01,955 --> 00:02:05,375
Nhưng ta đã đang trên đà
vượt con số đó vào năm 2030.
38
00:02:06,376 --> 00:02:09,170
Vậy, sao việc ngừng dùng dầu
lại khó đến thế?
39
00:02:10,296 --> 00:02:12,090
Liệu ta có kịp làm vậy không?
40
00:02:13,508 --> 00:02:17,303
Các nước công nghiệp
đã trở nên cực kỳ lệ thuộc vào dầu mỏ.
41
00:02:17,387 --> 00:02:19,472
Nó đã đem lại cho cuộc sống sự tự do mới.
42
00:02:19,973 --> 00:02:22,976
Những nguồn cung dầu vô giá
trên những hòn đảo xa.
43
00:02:23,059 --> 00:02:26,938
Sự giàu có của họ đang khiến cuộc sống xưa
của Ả rập thay đổi nhanh chóng.
44
00:02:27,021 --> 00:02:28,731
Chính phủ Nigeria
45
00:02:28,815 --> 00:02:31,359
yêu dầu mỏ hơn cả tính mạng chúng tôi.
46
00:02:32,360 --> 00:02:35,780
Lượng khí cacbon đioxit quanh ta
đang ngày một tăng.
47
00:02:35,864 --> 00:02:38,575
Nếu con người
còn lạm dụng môi trường sống,
48
00:02:39,075 --> 00:02:41,452
Trái Đất cũng sẽ có thể trở nên cằn cỗi.
49
00:02:42,996 --> 00:02:47,667
CÁI KẾT CỦA DẦU
50
00:02:48,376 --> 00:02:51,671
Câu chuyện dầu mỏ
là về sự xung đột địa chính trị,
51
00:02:51,754 --> 00:02:55,425
về sự tiến bộ công nghệ
và về sự cạnh tranh khốc liệt.
52
00:02:56,426 --> 00:02:59,429
Câu chuyện dầu mỏ
là câu chuyện về sự bất bình đẳng.
53
00:02:59,929 --> 00:03:01,723
Là câu chuyện về sự thống trị.
54
00:03:02,307 --> 00:03:05,310
Lúc tôi chào đời, Nigeria
55
00:03:05,393 --> 00:03:07,770
chỉ còn đôi ba năm nữa
56
00:03:07,854 --> 00:03:11,566
là thoát khỏi
ách thống trị của thực dân Anh.
57
00:03:12,108 --> 00:03:15,028
Bấy giờ, nước ông
có nền kinh tế nông nghiệp.
58
00:03:15,111 --> 00:03:16,654
Bông ở miền Bắc,
59
00:03:16,738 --> 00:03:19,699
ca cao ở miền Tây
và cao su ở khu vực Trung Tây.
60
00:03:19,782 --> 00:03:22,911
Còn khu vực nơi Nnimmo lớn lên có nghề cá.
61
00:03:22,994 --> 00:03:25,580
Đồng bằng Niger là một khu vực
62
00:03:25,663 --> 00:03:28,666
được đan xen bởi các thủy vực,
63
00:03:28,750 --> 00:03:31,044
lạch, suối, sông, cửa sông,
64
00:03:31,127 --> 00:03:34,505
đồng thời là nơi sinh sản
của đa số loài cá ở Vịnh Ghi-nê.
65
00:03:34,589 --> 00:03:38,843
Nơi đó từng nhiều cá đến nỗi,
ngư dân chỉ việc đặt bẫy lúc triều lên
66
00:03:38,927 --> 00:03:42,096
rồi đợi lúc triều xuống thì đem về.
Còn khi đêm xuống…
67
00:03:42,180 --> 00:03:46,017
Trẻ con sẽ ngồi quây quần dưới ánh trăng
nghe người già kể chuyện.
68
00:03:46,100 --> 00:03:50,772
Họ không hề biết họ đang ngồi trên
mảnh đất vào loại nhiều dầu nhất Trái Đất.
69
00:03:51,481 --> 00:03:56,986
Mãi tới khi người Anh cấp cho Shell and BP
giấy phép khai thác dầu mỏ độc quyền.
70
00:03:58,446 --> 00:04:01,950
Năm 1956, họ đã đào được vàng đen.
71
00:04:02,533 --> 00:04:07,080
Người Nigeria đã rất hy vọng rằng
việc phát hiện ra dầu mỏ ở cộng đồng họ
72
00:04:07,163 --> 00:04:10,917
sẽ đem đến những thay đổi tích cực
cho sức khỏe của nền kinh tế,
73
00:04:11,000 --> 00:04:14,796
cho điều kiện sức khỏe của người dân,
vấn đề việc làm, mọi thứ.
74
00:04:14,879 --> 00:04:20,426
Và sau đó chỉ vài năm, Nigeria đã giành
độc lập. Tương lai tưởng chừng xán lạn.
75
00:04:22,971 --> 00:04:26,516
Dù gì, nhiên liệu hóa thạch
cũng đã thay đổi nhiều nước khác.
76
00:04:27,016 --> 00:04:30,395
Những nước giàu nhất thế giới
từng nghèo đói hơn nhiều.
77
00:04:30,478 --> 00:04:33,356
Khối lượng công việc mà một người làm được
78
00:04:33,439 --> 00:04:38,194
từng là khối lượng họ làm được bằng tay,
có thể là với sự trợ giúp của ngựa, la.
79
00:04:38,695 --> 00:04:41,990
Than đá là
phát kiến đầu tiên đã thay đổi điều đó.
80
00:04:42,073 --> 00:04:44,951
Những sinh vật cổ đại
dưới đại dương và đầm lầy
81
00:04:45,034 --> 00:04:47,287
đã hấp thụ năng lượng mặt trời.
82
00:04:47,370 --> 00:04:51,374
Qua nhiều triệu năm,
hóa thạch của chúng đã cô đọng thành than.
83
00:04:51,457 --> 00:04:55,795
Và ở sâu cỡ 1,6 cây số hoặc hơn
là cô đọng thành khí thiên nhiên, dầu thô.
84
00:04:56,296 --> 00:05:00,300
Than đốt, những viên nang thời gian
chứa đựng năng lượng Mặt Trời,
85
00:05:00,383 --> 00:05:03,720
đã giúp Anh trở thành
quốc gia công nghiệp hóa đầu tiên
86
00:05:03,803 --> 00:05:07,348
và trở thành
đế chế hùng mạnh nhất thế giới từng biết.
87
00:05:07,890 --> 00:05:11,686
- Rồi dầu mỏ xuất hiện.
- Nó đã châm ngòi cho một cuộc bùng nổ.
88
00:05:13,396 --> 00:05:15,315
Người ta phát hiện ra là xăng,
89
00:05:15,398 --> 00:05:18,776
vốn từng bị coi là
thứ chất thải của quá trình lọc dầu,
90
00:05:18,860 --> 00:05:21,612
thực chất lại là
nhiên liệu cực tốt cho xe hơi.
91
00:05:21,696 --> 00:05:25,366
Dầu là nguồn năng lượng lỏng
92
00:05:25,450 --> 00:05:29,370
giàu "công lực" nhất mà bạn tiếp cận được.
93
00:05:29,454 --> 00:05:33,124
Ngay từ đầu, Hải quân Anh
đã nghĩ nó cực kỳ quan trọng,
94
00:05:33,207 --> 00:05:36,919
họ muốn tiếp cận
nguồn dầu mỏ do Anh kiểm soát.
95
00:05:37,003 --> 00:05:40,048
Họ khởi đầu
như một tập đoàn các nhà đầu tư tư nhân,
96
00:05:40,131 --> 00:05:43,092
bắt đầu một cuộc hành trình,
một chuyến phiêu lưu
97
00:05:43,176 --> 00:05:45,595
đi tìm dầu mỏ ở khu vực chân đồi
98
00:05:45,678 --> 00:05:48,389
thuộc Dãy núi Zagros ở Ba Tư.
99
00:05:48,473 --> 00:05:52,602
Từ đó,
Công ty Dầu mỏ Anglo-Persian ra đời.
100
00:05:52,685 --> 00:05:55,063
Sau họ đổi tên thành British Petroleum.
101
00:05:55,563 --> 00:05:57,273
Và họ đến vừa kịp lúc.
102
00:05:58,691 --> 00:06:03,279
Thế Chiến thứ Nhất mở màn với những
trận xung kích kỵ binh, lính cưỡi ngựa.
103
00:06:03,863 --> 00:06:07,658
Nó kết thúc với những chiếc máy bay,
với xe tăng, với xe tải.
104
00:06:08,326 --> 00:06:11,913
Khi hải quân Đồng minh
chuyển sang dùng dầu mỏ thay than đá,
105
00:06:11,996 --> 00:06:15,041
những con tàu của họ đã đi được xa hơn
rồi mới cần nạp nhiên liệu.
106
00:06:15,124 --> 00:06:16,459
ĐỨC ĐẦU HÀNG
107
00:06:16,542 --> 00:06:18,961
Dầu mỏ đã khiến thế giới chuyển động.
108
00:06:20,380 --> 00:06:22,382
Người ta đã tìm ra sự tự do mới,
109
00:06:22,465 --> 00:06:25,510
lái xe đi khắp nơi, bay đi khắp nơi.
110
00:06:25,593 --> 00:06:28,513
Nó đã giúp hàng triệu người thoát nghèo.
111
00:06:29,097 --> 00:06:31,516
Dầu mỏ thực sự tạo ra thế giới hiện đại.
112
00:06:31,599 --> 00:06:34,310
Những đường ống,
những con đường được xây nên,
113
00:06:34,394 --> 00:06:37,438
các trạm xăng,
các nhà máy lọc được xây nên.
114
00:06:37,522 --> 00:06:41,484
Ai ai cũng muốn đầu tư
vào dầu mỏ và khí đốt.
115
00:06:41,567 --> 00:06:43,569
Nhưng lợi nhuận lại chênh lệch rõ.
116
00:06:43,653 --> 00:06:46,406
Biển dầu thô nằm dưới sa mạc Ba Tư
117
00:06:46,489 --> 00:06:48,783
đã gây ra
cuộc bùng nổ dầu mỏ ở Trung Đông.
118
00:06:49,283 --> 00:06:52,995
Iran chỉ thu được một phần nhỏ lợi nhuận
từ nguồn dầu của họ,
119
00:06:53,079 --> 00:06:54,956
trong khi phần còn lại về túi Anh.
120
00:06:55,456 --> 00:06:58,126
Và họ đã quyết định
họ chán ngán cảnh đó rồi.
121
00:06:58,209 --> 00:07:02,004
Các nhà dân tộc chủ nghĩa Iran
căm hờn từ lâu đã tỏ rõ ý định
122
00:07:02,088 --> 00:07:05,633
chiếm lĩnh ngành dầu mỏ
và chiếm đoạt công ty của Anh.
123
00:07:06,592 --> 00:07:08,261
Thế là năm 1953,
124
00:07:08,344 --> 00:07:11,097
Anh và Mỹ đã sắp đặt một cuộc đảo chính,
125
00:07:11,180 --> 00:07:15,351
lật đổ nhà lãnh đạo được bầu chọn dân chủ
của Iran để đưa Vua Ba Tư lên nắm quyền.
126
00:07:15,435 --> 00:07:19,105
Vì họ cho rằng ông ta chịu phục tùng hơn
127
00:07:19,188 --> 00:07:22,442
nên sẽ giữ được
mối giao hảo với phương Tây.
128
00:07:22,525 --> 00:07:25,736
Đó là lý do
Nam tước Browne trẻ tuổi đặt chân tới đây.
129
00:07:25,820 --> 00:07:28,239
Hồi bé, tôi đã ở Iran rất nhiều năm
130
00:07:28,322 --> 00:07:31,576
lúc bố tôi còn làm trong ngành dầu mỏ.
131
00:07:31,659 --> 00:07:33,202
Và năm ông lên 18,
132
00:07:33,286 --> 00:07:35,538
ông cũng bắt đầu làm cho BP.
133
00:07:35,621 --> 00:07:37,790
Tôi gia nhập ngành dầu mỏ
134
00:07:37,874 --> 00:07:40,918
vì tin rằng ngành đó
có thể giúp xử lý những vấn đề
135
00:07:41,002 --> 00:07:42,879
trước đó chưa ai xử lý được.
136
00:07:42,962 --> 00:07:46,215
Làm sao để
đi được sâu hơn và xa hơn nhờ dầu mỏ?
137
00:07:46,299 --> 00:07:47,592
Bấy giờ,
138
00:07:47,675 --> 00:07:51,679
BP đang là một trong bảy công ty
thuộc nhóm ba quốc gia ít ỏi
139
00:07:51,762 --> 00:07:55,850
nhưng kiểm soát tới
85% trữ lượng dầu mỏ thế giới.
140
00:07:56,809 --> 00:08:00,771
Trong lúc đó, ở Nigeria, người ta
nhanh chóng nhận ra rằng dầu mỏ
141
00:08:00,855 --> 00:08:03,357
sẽ không đem lại
sự thịnh vượng cho tất cả.
142
00:08:04,484 --> 00:08:06,027
Dưới ách cai trị thực dân,
143
00:08:06,110 --> 00:08:09,697
Anh đã ép nhiều nước riêng biệt
hợp thành một nước duy nhất.
144
00:08:10,198 --> 00:08:14,785
Nên sau khi độc lập, khu vực quê hương
của Nnimmo tuyên bố họ sẽ ly khai.
145
00:08:15,786 --> 00:08:18,080
Còn nhỏ nên tôi chưa hiểu hết được
146
00:08:18,748 --> 00:08:20,374
những rủi ro.
147
00:08:20,458 --> 00:08:22,376
Với tôi, việc phấn khởi nhất là
148
00:08:22,460 --> 00:08:24,879
sắp sửa có một nước mới tên là Biafra.
149
00:08:25,588 --> 00:08:28,549
Nhưng khu vực này bao bọc
phần lớn Đồng bằng Niger
150
00:08:29,050 --> 00:08:33,221
cùng trữ lượng dầu mỏ của nó.
Nên khi chính phủ Nigeria tuyên chiến,
151
00:08:33,804 --> 00:08:35,515
người Anh đã hỗ trợ họ.
152
00:08:35,598 --> 00:08:38,226
Làng tôi chẳng khác gì một chiến trường.
153
00:08:38,309 --> 00:08:40,561
Chính phủ đã cô lập khu vực này.
154
00:08:40,645 --> 00:08:43,856
Ước tính đã có hơn một triệu dân thường
155
00:08:43,940 --> 00:08:45,608
bị chết đói.
156
00:08:45,691 --> 00:08:48,444
Thỉnh thoảng trong đầu tôi
vẫn văng vẳng tiếng
157
00:08:48,528 --> 00:08:51,197
người ta kêu cứu, khóc xin miếng ăn.
158
00:08:51,280 --> 00:08:53,824
Đó không phải thứ bạn mau quên được.
159
00:08:54,450 --> 00:08:56,786
Năm 1970, Biafra đầu hàng.
160
00:08:58,246 --> 00:09:00,957
Năm sau, Nigeria gia nhập OPEC,
161
00:09:01,040 --> 00:09:03,334
{\an8}tổ chức các nước xuất khẩu dầu lửa
162
00:09:03,417 --> 00:09:06,754
{\an8}muốn giành lại
quyền kiểm soát nguồn tài nguyên của họ.
163
00:09:07,338 --> 00:09:11,676
Thập niên 70, họ đã sử dụng
quyền hành của mình để tăng giá dầu,
164
00:09:11,759 --> 00:09:15,346
trong khi nhiều nước đang tẩy chay Mỹ
vì hỗ trợ quân sự cho Israel.
165
00:09:15,429 --> 00:09:19,934
Đột nhiên có một cuộc khủng hoảng,
dội gáo nước lạnh vào trật tự chính trị.
166
00:09:20,017 --> 00:09:24,480
Các trạm xăng cạn kiệt. Các
hãng hàng không phải cắt giảm chuyến bay.
167
00:09:24,564 --> 00:09:26,399
Các nhà máy buộc phải đóng cửa.
168
00:09:26,899 --> 00:09:30,736
Và năm 1979,
khi người Iran lật đổ Vua Ba Tư
169
00:09:30,820 --> 00:09:33,239
để giành lại quyền kiểm soát dầu mỏ,
170
00:09:33,322 --> 00:09:35,700
giá dầu một lần nữa tăng vọt.
171
00:09:35,783 --> 00:09:38,286
Nhưng trong khi điều đó gây bất lợi
cho người tiêu thụ…
172
00:09:38,369 --> 00:09:41,789
Thật lố bịch.
Bạn biết đấy, chả biết bao giờ mới hết.
173
00:09:41,872 --> 00:09:44,542
…nó lại có lợi
cho các nước chế tạo dầu mỏ.
174
00:09:44,625 --> 00:09:48,004
Nigeria trở thành
một trong những nước giàu nhất Châu Phi.
175
00:09:48,504 --> 00:09:50,506
Nhưng sau những năm 70 bùng nổ,
176
00:09:50,590 --> 00:09:52,216
giá dầu đã giảm mạnh,
177
00:09:52,300 --> 00:09:54,260
kéo theo nền kinh tế của Nigeria.
178
00:09:55,344 --> 00:09:57,597
Khái niệm "lời nguyền tài nguyên"
179
00:09:57,680 --> 00:10:01,100
có nghĩa là các quốc gia chưa chắc đã
180
00:10:01,183 --> 00:10:04,812
thịnh vượng hơn nhờ họ sở hữu
tài nguyên thiên nhiên dồi dào.
181
00:10:04,895 --> 00:10:08,232
Nó có thể phá vỡ định giá tiền tệ,
182
00:10:08,316 --> 00:10:11,068
làm giảm tính cạnh tranh
của các ngành khác.
183
00:10:11,152 --> 00:10:14,238
Và gây ra rối loạn kinh tế và tham nhũng.
184
00:10:14,322 --> 00:10:19,243
Vấn đề không nằm ở nguồn tài nguyên,
mà nằm ở cách khai thác nguồn tài nguyên.
185
00:10:19,327 --> 00:10:21,829
Một nước có nguồn thu từ dầu
là một chuyện.
186
00:10:21,912 --> 00:10:25,249
Nguồn thu đó về tay ai và đi đâu
lại là chuyện khác.
187
00:10:25,333 --> 00:10:29,837
Phần lớn nguồn thu đó
đã bị các tập đoàn xuyên quốc gia hút mất.
188
00:10:29,920 --> 00:10:31,505
Số tiền còn lại
189
00:10:31,589 --> 00:10:34,634
thì đổ vào túi
Tập đoàn Dầu khí Quốc gia Nigeria,
190
00:10:34,717 --> 00:10:36,594
thuộc sở hữu của chính phủ,
191
00:10:36,677 --> 00:10:40,681
đồng thời chịu trách nhiệm
điều tiết ngành dầu mỏ quốc gia.
192
00:10:40,765 --> 00:10:43,434
Tức là
kẻ điều hành kiêm luôn việc điều tiết.
193
00:10:43,517 --> 00:10:45,269
Nên từ khi họ giành độc lập,
194
00:10:45,853 --> 00:10:47,813
hàng tỷ đô đã bốc hơi.
195
00:10:49,607 --> 00:10:51,150
Tham nhũng ở mức độ đó
196
00:10:51,233 --> 00:10:56,113
không chỉ hủy hoại người dân về kinh tế.
Nó còn hủy hoại cả hệ thống chính trị.
197
00:10:56,781 --> 00:10:58,741
Và còn những cái giá khác nữa.
198
00:10:59,659 --> 00:11:02,620
Ở Đồng bằng Niger, hơn 50 năm xả tràn
199
00:11:02,703 --> 00:11:07,124
đã tạo ra
hơn 43.400 cây số đầm lầy dầu độc hại.
200
00:11:07,833 --> 00:11:10,711
Trẻ em đang bơi
ở các vùng nước phủ đầy dầu thô.
201
00:11:11,212 --> 00:11:12,797
Tuổi thọ trung bình ở đây
202
00:11:12,880 --> 00:11:16,133
là 41 tuổi, có lẽ là
thuộc nhóm nước thấp nhất thế giới.
203
00:11:16,884 --> 00:11:21,055
Ngư dân không thể
chỉ việc đặt bẫy lúc triều lên nữa.
204
00:11:21,138 --> 00:11:23,766
Có những ngư dân trầm mình dưới sông,
205
00:11:23,849 --> 00:11:26,769
mò mẫm suốt ngày đêm mà chẳng bắt được gì.
206
00:11:26,852 --> 00:11:29,146
Cũng chẳng còn những đêm trăng sáng.
207
00:11:29,230 --> 00:11:34,944
Những ngọn đuốc khí mà các tập đoàn dầu mỏ
dựng nên ngày nào cũng cháy suốt 24 tiếng.
208
00:11:35,027 --> 00:11:36,904
Và trên hết,
209
00:11:36,987 --> 00:11:39,865
Nigeria là một đất nước khô, nóng,
210
00:11:39,949 --> 00:11:43,661
tức là nó dễ chịu ảnh hưởng
của sự tăng nhiệt độ hơn.
211
00:11:44,829 --> 00:11:48,416
Tính đến năm 2020,
nhiệt độ trung bình toàn cầu
212
00:11:48,499 --> 00:11:51,335
đã tăng hơn một độ C.
213
00:11:52,044 --> 00:11:55,631
Sóng nhiệt đang ngày một mạnh,
thường xuyên và nguy hiểm hơn.
214
00:11:55,715 --> 00:11:58,926
Chúng khiến những cơn bão
nhanh mạnh lên hơn.
215
00:11:59,009 --> 00:12:02,263
Cháy rừng đang lan
trên một diện tích rộng hơn nhiều.
216
00:12:02,972 --> 00:12:04,473
Sự biến đổi khí hậu không đến từ
217
00:12:04,557 --> 00:12:07,059
lượng khí thải hàng năm,
thứ ta thải ra một năm,
218
00:12:07,143 --> 00:12:09,729
mà nó đến từ lượng khí thải tích lũy.
219
00:12:09,812 --> 00:12:12,523
Tức là vấn đề đến từ các nước giàu.
220
00:12:12,606 --> 00:12:16,402
Chúng ta là những người thải ra
ngần ấy khí cacbon bao năm qua.
221
00:12:16,485 --> 00:12:20,448
Nhưng các nước đang phát triển
lại đang phải trả cái giá đắt nhất.
222
00:12:21,031 --> 00:12:24,702
Vấn nạn này đã khiến hàng triệu người
phải rời bỏ quê hương.
223
00:12:24,785 --> 00:12:28,497
Thời gian đang cạn dần, và ta
phải băn khoăn liệu có cơ may nào
224
00:12:28,581 --> 00:12:33,419
ta có thể giải quyết vấn nạn này mà không
đi quá giới hạn của loài người không.
225
00:12:33,502 --> 00:12:37,923
Cái gì đang gặp nguy hiểm? Không phải
hành tinh này. Nó sẽ sống sót. Là ta.
226
00:12:38,841 --> 00:12:41,677
Thế giới đang thải ra khoảng 50 tỷ tấn
227
00:12:41,761 --> 00:12:43,763
khí nhà kính mỗi năm,
228
00:12:43,846 --> 00:12:45,389
nhiều hơn bao giờ hết.
229
00:12:45,473 --> 00:12:49,393
Và các chính phủ đã nhất trí,
ta cần đạt được sự trung hòa cacbon
230
00:12:49,477 --> 00:12:50,811
vào năm 2050.
231
00:12:50,895 --> 00:12:52,730
{\an8}Đạt được sự trung hòa cacbon.
232
00:12:52,813 --> 00:12:55,357
{\an8}Ta sẽ đạt tới sự trung hòa cacbon
trong chuyển đổi…
233
00:12:55,441 --> 00:12:59,320
{\an8}- …quyết tâm đạt sự trung hòa cacbon.
- …giảm đáng kể khí thải.
234
00:12:59,403 --> 00:13:01,405
{\an8}…pháp chế để trung hòa cacbon.
235
00:13:01,489 --> 00:13:05,117
{\an8}Nigeria đã triển khai
các khuôn khổ thể chế
236
00:13:05,201 --> 00:13:07,745
{\an8}nhằm cắt giảm lượng khí thải thêm 20%.
237
00:13:07,828 --> 00:13:10,581
Vấn đề này khác với vi-rút Corona,
238
00:13:10,664 --> 00:13:15,211
thứ bạn chỉ cần một loại vắc-xin để
xử lý một loại vi-rút cùng các biến thể.
239
00:13:15,294 --> 00:13:19,215
Đây là một vấn đề rất rộng,
đòi hỏi rất nhiều giải pháp.
240
00:13:19,298 --> 00:13:21,926
Và nó sẽ cần đến rất nhiều công nghệ
241
00:13:22,009 --> 00:13:23,636
còn chưa được phát triển.
242
00:13:24,136 --> 00:13:26,806
Nhưng đã có những chuyển biến đáng kể.
243
00:13:26,889 --> 00:13:31,101
Năng lượng gió và Mặt Trời
giờ đã rẻ hơn than đá ở rất nhiều nước.
244
00:13:31,185 --> 00:13:33,813
Công nghệ pin đang tiến bộ nhanh chóng.
245
00:13:33,896 --> 00:13:37,441
Các chính phủ đang đầu tư thêm
nhà máy thủy điện và hạt nhân.
246
00:13:37,525 --> 00:13:42,321
Mỗi năm xe điện lại rẻ hơn. Và đối với
các tàu và máy bay vận chuyển đường dài,
247
00:13:42,404 --> 00:13:45,574
các kỹ sư đang nghiên cứu
nhiên liệu sinh học và hyđrô lỏng.
248
00:13:45,658 --> 00:13:49,495
Và người ta đang tìm giải pháp
cho mỗi phần trong cái bánh này.
249
00:13:49,578 --> 00:13:53,249
Và mục tiêu hiện tại
không phải cắt hoàn toàn khí thải cacbon.
250
00:13:53,332 --> 00:13:58,003
Thứ người ta đang hướng tới
là sự trung hòa cacbon.
251
00:13:58,087 --> 00:14:01,924
Người ta đang nói: "Ta sẽ
thải ra cacbon, nhưng sẽ bù lại nó".
252
00:14:02,007 --> 00:14:06,345
- Nhờ khôi phục rừng, đất ngập nước.
- Bằng những kỹ thuật dưới đại dương.
253
00:14:06,428 --> 00:14:08,764
Thứ sẽ giúp hấp thụ nhiều cacbon hơn.
254
00:14:08,848 --> 00:14:12,560
Hoặc bằng những công nghệ thu hồi cacbon,
hiện vẫn rất đắt đỏ.
255
00:14:13,602 --> 00:14:16,105
Đó là vấn đề của nhiều giải pháp nêu trên.
256
00:14:16,856 --> 00:14:19,859
Nên rất nhiều chính phủ
đang muốn thay đổi cán cân.
257
00:14:19,942 --> 00:14:23,279
Hơn 40 quốc gia đã đánh thuế cacbon
258
00:14:23,362 --> 00:14:26,115
để việc đốt nhiên liệu hóa thạch
tốn kém hơn.
259
00:14:26,198 --> 00:14:29,618
Và trong thập kỷ vừa qua,
Mỹ đã chuyển từ than đá
260
00:14:29,702 --> 00:14:32,746
sang dùng khí thiên nhiên
lấy từ thủy lực cắt phá.
261
00:14:33,247 --> 00:14:37,084
Mỹ đã chuyển từ
nước nhập khẩu dầu mỏ số một thế giới
262
00:14:37,167 --> 00:14:39,587
sang nước chế tạo dầu mỏ số một thế giới.
263
00:14:40,087 --> 00:14:42,923
Và những nhà máy khí thiên nhiên
Mỹ đang xây dựng
264
00:14:43,007 --> 00:14:46,176
là các khoản đầu tư lớn
vào tương lai nhiên liệu hóa thạch.
265
00:14:46,677 --> 00:14:50,097
Nhưng nó đã giúp nước này
giảm đáng kể lượng khí thải.
266
00:14:50,180 --> 00:14:54,685
Lượng khí thải ở Châu Âu cũng đang giảm,
nhưng trên toàn cầu thì chưa.
267
00:14:55,227 --> 00:14:57,980
Nếu bạn nhìn
những điểm tăng khí thải hiện tại
268
00:14:58,063 --> 00:15:00,816
thì đó đều là những nước đang phát triển.
269
00:15:01,317 --> 00:15:05,446
Dù Mỹ và Châu Âu
có chung tay xử lý vấn đề này đi nữa,
270
00:15:05,529 --> 00:15:08,616
ta cũng chả thể thành công
trừ phi ta hỗ trợ các nước đang phát triển
271
00:15:08,699 --> 00:15:11,368
vì lượng khí thải tương lai
sẽ từ đó mà ra.
272
00:15:12,077 --> 00:15:14,288
Nếu không giảm được lượng khí thải
273
00:15:14,371 --> 00:15:17,833
ở các nước đang phát triển,
tất cả chúng ta sẽ cháy thui.
274
00:15:17,917 --> 00:15:20,002
Là một người Nigeria và Châu Phi,
275
00:15:20,085 --> 00:15:23,923
thật đáng buồn khi thấy
người dân sống trong cảnh bần hàn
276
00:15:24,006 --> 00:15:26,884
nhưng phải bảo họ là, ừm:
"Đợi mấy năm nữa nhé,
277
00:15:26,967 --> 00:15:30,054
chúng tôi sẽ có giải pháp tốt nhất có thể
để giúp bạn thoát nghèo".
278
00:15:30,638 --> 00:15:32,640
Một người trẻ Châu Phi bình thường
279
00:15:32,723 --> 00:15:36,560
cần có cùng một lượng năng lượng
như một người trẻ Mỹ bình thường.
280
00:15:36,644 --> 00:15:41,023
Họ muốn được nhận những cơ hội tương tự.
Và năng lượng là sợi chỉ vàng
281
00:15:41,106 --> 00:15:44,109
đang cản trở người ta
phát huy hết tiềm năng sẵn có.
282
00:15:44,610 --> 00:15:47,529
Mặc dù
đất đai Nigeria rất giàu năng lượng…
283
00:15:47,613 --> 00:15:51,450
Nó lại là nước có khả năng
tiếp cận năng lượng thấp nhất thế giới.
284
00:15:51,533 --> 00:15:55,037
Một đất nước có khoảng 200 triệu dân
285
00:15:55,120 --> 00:15:59,541
nhưng gần nửa số đó không có điện dùng.
Với những người có điện dùng thì…
286
00:16:00,167 --> 00:16:05,381
Ngày nào cũng vậy, cứ chín giờ sáng
là nguồn cấp điện công cộng ở chỗ tôi sập.
287
00:16:05,881 --> 00:16:07,841
Tới hai giờ chiều sẽ có điện lại,
288
00:16:07,925 --> 00:16:10,678
rồi tám giờ tối lại mất.
289
00:16:11,178 --> 00:16:12,596
Nên đa số doanh nghiệp
290
00:16:12,680 --> 00:16:16,141
phải dùng máy phát điện chạy bằng điêzen
để có đèn sáng.
291
00:16:16,225 --> 00:16:20,354
Trên thế giới, có 800 triệu người
không tiếp cận được nguồn năng lượng.
292
00:16:20,437 --> 00:16:24,566
Không có đủ năng lượng để sống
một cuộc sống đầy đủ và đàng hoàng.
293
00:16:24,650 --> 00:16:26,318
Đó không chỉ là sự bất tiện.
294
00:16:26,402 --> 00:16:30,698
Đó là sự khác biệt giữa sự sống
và cái chết đối với rất nhiều người.
295
00:16:32,241 --> 00:16:36,161
Họ cần có khả năng phát triển,
có điện và cơ sở vật chất như ta.
296
00:16:36,245 --> 00:16:40,833
Mà giờ ta đều biết có những cách hay hơn
cách ta từng làm 200 - 300 năm trước.
297
00:16:40,916 --> 00:16:42,626
Bạn hẳn có nghe về "nhảy cóc"
298
00:16:42,710 --> 00:16:46,463
tức các nước đang phát triển
có thể bỏ qua luôn những công nghệ
299
00:16:46,547 --> 00:16:48,882
mà các nước giàu từng dùng để giàu lên.
300
00:16:48,966 --> 00:16:51,719
Thay vì thế, họ sẽ phát triển
dựa trên năng lượng tái tạo.
301
00:16:51,802 --> 00:16:55,055
Các nước phát triển có phần đạo đức giả
302
00:16:55,139 --> 00:16:57,099
khi yêu cầu những quốc gia
303
00:16:57,182 --> 00:17:00,019
đang không có ngân sách dư dả cho lắm
304
00:17:00,102 --> 00:17:04,690
nhảy cóc
và bỏ qua luôn những gì họ vẫn đang làm.
305
00:17:05,441 --> 00:17:07,776
Ví dụ, ở Đảo Lagos tôi có một người dì,
306
00:17:07,860 --> 00:17:12,698
và ngày nào cũng vậy, dì ấy
đi xe buýt công cộng từ nhà tới chỗ làm.
307
00:17:12,781 --> 00:17:16,577
Dì ấy đang tiết kiệm tiền
để mua một chiếc xe hai chỗ nhỏ,
308
00:17:16,660 --> 00:17:18,871
có lẽ là chạy bằng điêzen hoặc xăng.
309
00:17:18,954 --> 00:17:21,999
Dì ấy bảo:
"Dì lấy đâu ra tiền mà mua xe điện".
310
00:17:22,082 --> 00:17:26,086
Nhưng bạn bảo: "Không, dì phải đi xe buýt
đến lúc mua được xe điện".
311
00:17:26,170 --> 00:17:29,465
Tình hình chuyển đổi năng lượng hiện tại
ở Châu Phi đấy.
312
00:17:30,007 --> 00:17:34,553
Trước khi bảo các nước đang phát triển:
"Đừng dùng hóa thạch, đừng dùng than",
313
00:17:34,636 --> 00:17:36,889
bạn phải giúp họ về mặt tài chính.
314
00:17:37,723 --> 00:17:40,225
Để Châu Phi chuyển đổi thành công,
315
00:17:40,309 --> 00:17:44,438
giới chuyên gia cho rằng,
mỗi năm sẽ phải đầu tư 70 tỷ đô.
316
00:17:45,022 --> 00:17:47,733
Các nước Bắc Bán cầu nên trả món nợ
về khí hậu
317
00:17:47,816 --> 00:17:51,612
vì nạn khai thác kéo dài đã quá nhiều năm.
318
00:17:52,279 --> 00:17:56,784
Những người gây ra vấn đề có trách nhiệm
phải đầu tư vào việc xử lý vấn đề.
319
00:17:57,951 --> 00:18:02,247
Và khi các lãnh đạo toàn cầu họp ở Paris
năm 2015, họ đã nhất trí như vậy.
320
00:18:02,331 --> 00:18:04,875
Hiệp định khí hậu Paris
mang tính bước ngoặt
321
00:18:04,958 --> 00:18:08,128
có bao gồm
một thứ gọi là Quỹ Khí hậu Xanh,
322
00:18:08,212 --> 00:18:12,299
một cách để các nước giàu hỗ trợ
các nước đang phát triển chuyển đổi.
323
00:18:12,800 --> 00:18:16,678
Họ đã cam kết, tới năm 2020,
họ sẽ đóng góp 100 tỷ đô mỗi năm.
324
00:18:16,762 --> 00:18:18,847
Con số đó còn lâu mới đạt được.
325
00:18:18,931 --> 00:18:20,432
Họ đã hụt so với chỉ tiêu
326
00:18:21,100 --> 00:18:25,562
những 90 tỷ đô. Có những nước giàu hơn
đang đầu tư nhiều tỷ đô
327
00:18:25,646 --> 00:18:28,273
vào các dự án năng lượng sạch ở Châu Phi,
328
00:18:28,357 --> 00:18:33,612
nhưng con số họ đầu tư vào nhiên liệu
hóa thạch thì lớn hơn thế nhiều. Năm 2020,
329
00:18:33,695 --> 00:18:37,449
thủ tướng Anh đã phát biểu như sau
tại một hội nghị Anh - Phi.
330
00:18:37,533 --> 00:18:41,203
{\an8}Nước Anh cắt giảm lượng than đá đang đốt
chẳng có nghĩa lý gì
331
00:18:41,286 --> 00:18:45,749
nếu sau đó chúng ta lại lấn sang Châu Phi
rồi ních tiền đầy túi
332
00:18:45,833 --> 00:18:50,379
bằng cách khuyến khích các nước Châu Phi
sử dụng nhiều than hơn, đúng không?
333
00:18:50,462 --> 00:18:53,549
Nhưng vài ngày sau thì vỡ lở ra
là 90% các thỏa thuận về năng lượng
334
00:18:53,632 --> 00:18:55,592
mà Anh ký kết cùng trong tuần đó
335
00:18:55,676 --> 00:18:59,429
là về các dự án nhiên liệu hóa thạch.
Điều tương tự vẫn diễn ra.
336
00:19:00,013 --> 00:19:04,226
Trung Quốc đã tạo ra những công nghệ
từ gió và Mặt Trời rẻ hơn nhiều,
337
00:19:04,309 --> 00:19:06,895
nhưng họ lại vẫn đang đầu tư
vào các nhà máy than.
338
00:19:06,979 --> 00:19:09,606
Và mới đây, Mỹ đã đầu tư chín tỷ đô
339
00:19:09,690 --> 00:19:13,777
cho nhiên liệu hóa thạch trên thế giới,
hầu hết ở khu vực Châu Phi hạ Sahara.
340
00:19:14,278 --> 00:19:17,990
Trong khi đường phố ở những nước giàu có
đang sạch hơn thật,
341
00:19:18,073 --> 00:19:20,534
với xe tiết kiệm nhiên liệu
hoặc chạy bằng điện,
342
00:19:21,034 --> 00:19:23,537
rất nhiều dòng xe ngốn xăng đời cũ
343
00:19:23,620 --> 00:19:26,206
vẫn chưa biến mất khỏi bề mặt Trái Đất.
344
00:19:26,290 --> 00:19:29,251
Chúng đang được xuất khẩu
sang các nước như Nigeria
345
00:19:29,334 --> 00:19:32,713
vì chúng là những dòng xe duy nhất
mà dân ở các nước này đủ tiền mua.
346
00:19:32,796 --> 00:19:35,674
Châu Phi đã và đang bị coi
là bãi thải công nghệ.
347
00:19:35,757 --> 00:19:39,261
Và mặc dù Nigeria
là nước chế tạo dầu mỏ số một châu lục,
348
00:19:39,344 --> 00:19:42,931
các nhà máy lọc dầu ít ỏi họ có
hoặc đã đóng, hoặc trục trặc.
349
00:19:43,015 --> 00:19:46,226
Nên họ xuất khẩu dầu thô đi khắp thế giới
350
00:19:46,310 --> 00:19:50,230
rồi lại nhập về hầu hết nhiên liệu
cho mình từ Hà Lan và Bỉ.
351
00:19:50,314 --> 00:19:52,983
Nhưng những nhiên liệu đó
khác với thứ họ đốt.
352
00:19:53,066 --> 00:19:57,029
Các điều tra viên đã thấy
trong các mẫu điêzen có lượng lưu huỳnh
353
00:19:57,112 --> 00:20:02,034
cao gấp 204 lần con số cho phép
theo tiêu chuẩn nhiên liệu của Châu Âu.
354
00:20:02,784 --> 00:20:05,662
Người ta đang đầu tư rất nhiều
cho những thứ hủy hoại thế giới.
355
00:20:05,746 --> 00:20:10,709
Bài toán đối với thế giới hiện tại là
làm sao để từ một hệ thống bất bình đẳng
356
00:20:11,210 --> 00:20:14,671
chuyển thành
một hệ thống công bằng và đích đáng hơn.
357
00:20:15,756 --> 00:20:17,424
Hẳn là tôi thấy cần có trách nhiệm
358
00:20:17,507 --> 00:20:20,552
đối với cả những lợi nhuận
dầu mỏ, khí đốt đem lại
359
00:20:20,636 --> 00:20:23,680
và những vấn đề chúng gây ra,
trong đó có sự biến đổi khí hậu.
360
00:20:23,764 --> 00:20:25,098
Hồi năm 1997,
361
00:20:25,182 --> 00:20:29,561
Nam tước Browne đã có bài phát biểu
khiến ngành công nghiệp dầu mỏ sững sờ.
362
00:20:29,645 --> 00:20:33,357
{\an8}Tác động của con người lên khí hậu
là quá rõ ràng.
363
00:20:33,440 --> 00:20:35,651
{\an8}Giới dầu mỏ đã phản ứng gay gắt
364
00:20:35,734 --> 00:20:39,613
và cho rằng tôi đã,
nguyên văn nhé, "phản đạo".
365
00:20:40,113 --> 00:20:42,157
Nhưng giờ đây, các đại gia dầu mỏ
366
00:20:42,241 --> 00:20:45,619
cũng đã thừa nhận
ta phải đạt được sự trung hòa cacbon.
367
00:20:45,702 --> 00:20:49,122
Họ nhận ra làn gió chính trị đã đổi chiều
nên họ đã ngả theo chiều gió.
368
00:20:49,706 --> 00:20:51,750
Họ phải đóng góp cho giải pháp,
369
00:20:52,251 --> 00:20:56,338
chứ không phải chỉ mong một lời xin lỗi
sẽ giúp họ thoát được tình trạng "đỏ" sàn.
370
00:20:56,421 --> 00:20:58,298
Đa số công ty có thể tự quyết.
371
00:20:58,382 --> 00:21:01,885
Nhưng nhìn chung, những công ty dầu mỏ đó
đều đã quyết chọn
372
00:21:01,969 --> 00:21:02,970
dầu mỏ.
373
00:21:03,053 --> 00:21:07,516
Năng lượng tái tạo chiếm chưa đầy
một phần trăm các khoản đầu tư của họ.
374
00:21:07,599 --> 00:21:10,310
Theo một báo cáo ước tính, tới năm 2030,
375
00:21:10,394 --> 00:21:12,479
đa số đại gia dầu mỏ thế giới
376
00:21:12,562 --> 00:21:14,439
thực tế sẽ chế tạo ra
377
00:21:14,523 --> 00:21:16,525
nhiều dầu mỏ hơn cả hiện tại.
378
00:21:17,442 --> 00:21:20,696
Trong khi giới dầu mỏ
từng do các công ty tư nhân thống lĩnh,
379
00:21:20,779 --> 00:21:24,616
các công ty thuộc chính phủ đang chế tạo
nửa số lượng dầu mỏ, khí đốt của thế giới,
380
00:21:24,700 --> 00:21:27,995
và phần lớn nền kinh tế nước họ
gần như trông cả ở chúng.
381
00:21:28,495 --> 00:21:33,458
Các nước có nền kinh tế quá lệ thuộc dầu
sẽ đối mặt với một thách thức thực sự.
382
00:21:33,542 --> 00:21:36,378
Sản phẩm của họ
thường rẻ hơn của các nước khác,
383
00:21:36,962 --> 00:21:39,089
nên họ có lẽ sẽ là những người cuối cùng
384
00:21:39,172 --> 00:21:42,301
như trước đây, xử lý những điểm hạn chế
của ngành công nghiệp này.
385
00:21:44,136 --> 00:21:47,389
Nền kinh tế thế giới
trị giá 88 nghìn tỷ đô hiện nay
386
00:21:47,472 --> 00:21:49,599
vốn luôn dựa trên một hệ năng lượng
387
00:21:49,683 --> 00:21:52,269
mà trong đó,
dầu mỏ đóng vai trò then chốt.
388
00:21:52,352 --> 00:21:56,606
Các cuộc chuyển đổi năng lượng trước
mất hàng thế kỷ. Lần này chỉ 30 năm.
389
00:21:56,690 --> 00:22:01,987
Tôi mong dù dầu mỏ sẽ còn tồn tại khá lâu,
nó sẽ chỉ được dùng bởi những ai
390
00:22:02,070 --> 00:22:04,990
không còn lựa chọn nào khác
ngoài dùng dầu mỏ.
391
00:22:05,073 --> 00:22:09,619
Các nước giàu, vốn chịu trách nhiệm
cho tỷ lệ lượng khí thải cacbon lớn nhất,
392
00:22:09,703 --> 00:22:13,081
sẽ chịu trách nhiệm
phải hành động ngay, quyết liệt nhất.
393
00:22:13,165 --> 00:22:15,167
Có tranh cãi về sự công bằng,
394
00:22:15,250 --> 00:22:18,670
và phần nào đó thì ai cũng có cái đúng,
mà việc đó chả quan trọng.
395
00:22:18,754 --> 00:22:22,799
Tất cả phải chung tay xử lý,
dù chuyện đó có công bằng hay không.
396
00:22:23,383 --> 00:22:26,636
Các nước đang phát triển nói:
"Chúng tôi muốn tham gia.
397
00:22:26,720 --> 00:22:30,307
Chúng tôi muốn chuyển đổi,
nhưng chúng tôi rất cần hỗ trợ".
398
00:22:30,390 --> 00:22:35,312
Ta sẽ chả thể đạt được mục tiêu khí hậu
nếu không phổ cập quyền tiếp cận.
399
00:22:35,395 --> 00:22:39,649
Câu chuyện về năng lượng, biến đổi khí hậu
và sự phát triển phải đi liền.
400
00:22:40,484 --> 00:22:43,487
Ba mươi năm nữa,
thế giới sẽ mang một diện mạo khác.
401
00:22:43,570 --> 00:22:46,907
Nó sẽ thay đổi thế nào
và diện mạo của nó khác đến đâu
402
00:22:46,990 --> 00:22:48,617
thì giờ vẫn khó mà biết.
403
00:22:49,701 --> 00:22:54,122
Nhiều lúc muốn mơ mộng về tương lai
và về đường tới tương lai quả là khó.
404
00:22:54,664 --> 00:22:57,167
Nhưng một hệ thống mới là chuyện khả thi.
405
00:22:58,126 --> 00:22:59,795
Và tôi đặt cả hy vọng ở nó.
406
00:23:22,859 --> 00:23:27,864
Biên dịch: Joy Ng