1
00:00:07,132 --> 00:00:08,634
1856'da
2
00:00:08,717 --> 00:00:11,220
Eunice Foote adlı bir bilim insanı
3
00:00:11,303 --> 00:00:12,721
bir deney yaptı.
4
00:00:13,347 --> 00:00:18,018
Bir tüpü normal havayla,
bir tüpü de karbondioksitle doldurdu.
5
00:00:18,101 --> 00:00:20,854
İçlerine termometre koyup
onları güneşe koydu.
6
00:00:21,355 --> 00:00:23,065
Karbondioksitli tüpün
7
00:00:23,148 --> 00:00:26,568
çok daha fazla ısınıp
daha uzun süre sıcak kaldığını gördü.
8
00:00:27,486 --> 00:00:29,029
Sonuçlarını yayımladı.
9
00:00:29,112 --> 00:00:31,615
"O gazdan oluşan bir atmosfer
10
00:00:31,698 --> 00:00:34,117
dünyamızı daha sıcak yapardı" diye yazdı.
11
00:00:35,369 --> 00:00:40,499
Üç yıl sonra Edwin Drake
Batı Pennsylvania'da petrol buldu.
12
00:00:41,625 --> 00:00:44,086
O ilk kuyudan 100 yıl sonra
13
00:00:44,169 --> 00:00:47,839
Amerikan petrol sektörü
100. yılını kutladı.
14
00:00:47,923 --> 00:00:52,594
Atom bombasının mucitlerinden
fizikçi Edward Teller'ı
15
00:00:52,678 --> 00:00:55,931
enerjinin geleceği üzerine
konuşmaya çağırdılar.
16
00:00:56,014 --> 00:01:00,102
Dinleyicilere "Muhtemelen
ek yakıt kaynakları bulmalıyız" dedi.
17
00:01:00,185 --> 00:01:05,190
"Çünkü fosil yakıtları yakmamızla salınan
fazla karbon, sera gazı etkisi yaratıyor."
18
00:01:05,274 --> 00:01:07,192
Bunun, buz örtüsünü eritip
19
00:01:07,276 --> 00:01:11,154
New York'u sular altında bırakmaya
yeteceğini düşünüyordu.
20
00:01:12,197 --> 00:01:14,324
1965'te bilim insanları
21
00:01:14,408 --> 00:01:18,036
ABD Başkanı Lyndon B. Johnson'ı
resmen uyaracak kadar
22
00:01:18,120 --> 00:01:19,705
konudan eminlerdi.
23
00:01:20,455 --> 00:01:24,751
10 yıl sonra Exxon'un bilim insanları
korkunç tahminler yapıyordu.
24
00:01:25,252 --> 00:01:27,671
1988'de konu ilk sayfada haber oldu.
25
00:01:27,754 --> 00:01:29,089
KÜRESEL ISINMA BAŞLADI
26
00:01:29,172 --> 00:01:30,549
Ve o zamandan beri
27
00:01:30,632 --> 00:01:32,175
artan bir hızla
28
00:01:32,259 --> 00:01:35,762
atmosfere karbondioksit pompalamaya
devam ettik.
29
00:01:35,846 --> 00:01:37,973
Günümüzün dünya ekonomisi
30
00:01:38,056 --> 00:01:41,310
enerjisinin çoğu için
fosil yakıtlara bağımlı.
31
00:01:41,393 --> 00:01:43,228
Üçte biri petrolden.
32
00:01:43,312 --> 00:01:46,940
Günümüzdeki gelişmişliğe
ulaşmamızı sağlayan maddelerin
33
00:01:47,024 --> 00:01:52,613
bildiğimiz medeniyeti
yok olma tehlikesine sokan maddeler olması
34
00:01:52,696 --> 00:01:54,489
büyük bir ironi.
35
00:01:55,198 --> 00:01:58,702
Devletler dünyanın
1,5 santigrat dereceden fazla ısınmasına
36
00:01:58,785 --> 00:02:01,913
izin vermememiz gerektiği konusunda
uzlaşmaya başladı.
37
00:02:01,997 --> 00:02:04,791
Ve böyle gidersek
bu sınırı 2030'da geçeceğiz.
38
00:02:06,376 --> 00:02:09,171
Peki musluğu kapatmak neden bu kadar zor?
39
00:02:10,297 --> 00:02:12,132
Ve zamanında kapatabilir miyiz?
40
00:02:13,508 --> 00:02:17,304
Sanayileşmiş devletler,
büyük bir petrol bağımlılığı geliştirdi.
41
00:02:17,387 --> 00:02:19,890
Hayatımıza yeni bir özgürlük kattı.
42
00:02:19,973 --> 00:02:22,976
Bu egzotik adalardaki
çok değerli petrol rezervleri…
43
00:02:23,060 --> 00:02:26,938
Zenginlikleri, Arabistan'ın eski yaşamını
gözler önüne seriyor.
44
00:02:27,022 --> 00:02:28,732
Nijerya hükûmeti
45
00:02:28,815 --> 00:02:31,360
petrolü hayatlarımızdan daha çok seviyor.
46
00:02:32,361 --> 00:02:35,781
Artan miktarda karbondioksit
etrafımızı sarıyor.
47
00:02:35,864 --> 00:02:38,533
İnsanlık çevresini sömürmeyi sürdürürse
48
00:02:39,076 --> 00:02:41,411
Dünya da yaşamsız bir gezegen olabilir.
49
00:02:42,746 --> 00:02:47,542
PETROLÜN SONU
50
00:02:48,418 --> 00:02:51,672
Petrolün öyküsü; jeopolitik çatışmanın,
51
00:02:51,755 --> 00:02:54,841
teknolojik ilerlemenin
ve yoğun rekabetin öyküsüdür.
52
00:02:56,426 --> 00:02:59,304
Petrolün öyküsü bir eşitsizlik öyküsüdür.
53
00:02:59,930 --> 00:03:01,640
Bir tahakküm öyküsüdür.
54
00:03:02,307 --> 00:03:09,022
Ben doğduğumda Nijerya hâlâ
Britanya sömürgesiydi,
55
00:03:09,106 --> 00:03:11,608
bundan birkaç sene sonra
özgürlüğe kavuştu.
56
00:03:12,109 --> 00:03:15,028
O zamanlar ekonomisi tarıma dayalıydı.
57
00:03:15,112 --> 00:03:16,655
Kuzeyden pamuk,
58
00:03:16,738 --> 00:03:19,700
batıdan kakao ve iç batıdan kauçuk.
59
00:03:19,783 --> 00:03:22,911
Ve Nnimmo'nun büyüdüğü bölgede balıkçılık.
60
00:03:22,994 --> 00:03:26,456
Nijer Deltası; kesişen su kütleleri,
61
00:03:26,540 --> 00:03:31,044
çaylar, dereler, nehirler
ve haliçlerden oluşan bir bölgedir.
62
00:03:31,128 --> 00:03:34,506
Burası Gine Körfezi'ndeki çoğu balığın
çiftleşme alanıdır.
63
00:03:34,589 --> 00:03:36,133
Öyle bereketliydi ki
64
00:03:36,216 --> 00:03:42,055
balıkçılar mette tuzaklarını bırakıp
cezirde toplayabiliyordu. Ve akşamları…
65
00:03:42,139 --> 00:03:46,017
Çocuklar ay ışığında otururdu,
yaşlılar hikâyeler anlatırdı.
66
00:03:46,101 --> 00:03:50,772
Dünyanın en petrol zengini bölgelerinden
birinde oturduklarını bilmiyorlardı.
67
00:03:51,481 --> 00:03:56,987
Britanyalılar, Shell ve BP'ye
özel bir petrol keşif izni verene dek.
68
00:03:58,447 --> 00:04:01,992
1956'da siyah altını buldular.
69
00:04:02,534 --> 00:04:06,288
Nijeryalılar,
bölgelerinde petrol bulunmasının
70
00:04:06,371 --> 00:04:09,750
ekonomik koşullar,
insanların sağlık koşulları,
71
00:04:09,833 --> 00:04:11,251
istihdam gibi alanlarda
72
00:04:11,334 --> 00:04:14,796
olumlu değişiklikler getireceğinden
çok umutluydular.
73
00:04:14,880 --> 00:04:18,425
Sadece birkaç yıl sonra
Nijerya bağımsızlığını kazandı.
74
00:04:19,217 --> 00:04:20,719
Gelecek parlak duruyordu.
75
00:04:23,013 --> 00:04:26,266
Sonuçta fosil yakıtlar
başka ülkeleri dönüştürmüştü.
76
00:04:27,017 --> 00:04:30,395
Dünyanın en zengin ülkeleri
bir zamanlar çok daha fakirdi.
77
00:04:30,479 --> 00:04:33,315
Bir insanın yapabileceği iş miktarı
78
00:04:33,398 --> 00:04:37,194
elleriyle, muhtemelen bir at
veya katırın yardımıyla yapabileceği
79
00:04:37,277 --> 00:04:38,612
iş miktarına eşitti.
80
00:04:38,695 --> 00:04:41,990
Kömür tüm bunları değiştiren ilk keşifti.
81
00:04:42,073 --> 00:04:44,951
Okyanus ve bataklıklardaki
antik organizmalar
82
00:04:45,035 --> 00:04:47,287
güneşin gücünü emmişti.
83
00:04:47,370 --> 00:04:51,374
Fosilleri, milyonlarca yıl boyunca
sıkışarak kömüre dönüşmüştü.
84
00:04:51,458 --> 00:04:55,670
1,5 kilometre veya daha aşağısında da
doğal gaza ve ham petrole.
85
00:04:56,296 --> 00:05:00,300
Güneşin enerjisinin zaman kapsülünü,
kömürü yakmanın
86
00:05:00,383 --> 00:05:05,639
Britanya'yı sanayileşen ilk ülke
ve görülmüş en güçlü imparatorluk yapmaya
87
00:05:05,722 --> 00:05:07,349
yardımı oldu.
88
00:05:07,891 --> 00:05:09,601
Sonra petrol geldi.
89
00:05:09,684 --> 00:05:11,686
Bir patlama başlattı diyebiliriz.
90
00:05:13,396 --> 00:05:17,818
Petrolün rafinasyonunda
atık madde olarak çıkan benzinin
91
00:05:17,901 --> 00:05:21,613
arabalar için
çok iyi bir yakıt olduğu keşfedildi.
92
00:05:21,696 --> 00:05:23,365
Petrol,
93
00:05:23,448 --> 00:05:29,371
ulaşılabilecek en enerji dolu
sıvı güç kaynağıydı.
94
00:05:29,454 --> 00:05:35,043
Britanya kontrolündeki petrole
erişmek isteyen Britanya Donanması için
95
00:05:35,126 --> 00:05:37,003
başından beri çok önemliydi.
96
00:05:37,087 --> 00:05:40,048
Bir özel yatırımcılar birliği
olarak başladı.
97
00:05:40,632 --> 00:05:45,720
Bu kişiler, İran'daki Zagros Dağları'nın
eteklerinde petrol bulmak üzere
98
00:05:45,804 --> 00:05:48,390
bir yolculuğa çıktılar,
maceraya atıldılar.
99
00:05:48,473 --> 00:05:52,602
Anglo-Fars Petrol Şirketi'nin
başlangıcıydı bu.
100
00:05:52,686 --> 00:05:54,980
Sonradan adı British Petroleum oldu.
101
00:05:55,564 --> 00:05:57,274
Ve tam zamanında gelmişlerdi.
102
00:05:59,192 --> 00:06:03,154
Birinci Dünya Savaşı
süvari hücumlarıyla ve atlılarla başladı.
103
00:06:03,864 --> 00:06:07,659
Uçaklarla, tanklarla, kamyonlarla bitti.
104
00:06:08,326 --> 00:06:11,913
İtilaf Devletleri'nin donanması
kömür yerine petrole geçince
105
00:06:11,997 --> 00:06:15,041
gemiler yakıt ikmalsiz
daha uzağa gitmeye başladı.
106
00:06:15,125 --> 00:06:16,459
ALMANYA TESLİM OLDU
107
00:06:16,543 --> 00:06:18,962
Petrol, dünyayı harekete geçirdi.
108
00:06:20,380 --> 00:06:22,382
İnsanlar yeni bir özgürlük buldu.
109
00:06:22,465 --> 00:06:25,510
Çeşitli yerlere
arabayla, uçakla gidiyorlardı.
110
00:06:25,594 --> 00:06:28,513
Milyonlarca insanı yoksulluktan kurtardı.
111
00:06:29,097 --> 00:06:31,516
Petrol, modern dünyayı yarattı.
112
00:06:31,600 --> 00:06:37,439
Boru hatları, yollar,
benzinlikler, rafineriler yapıldı.
113
00:06:37,522 --> 00:06:41,484
Herkes petrole
ve gaza yatırım yapmak istiyordu.
114
00:06:41,568 --> 00:06:43,528
Ama kârlar orantısızdı.
115
00:06:43,612 --> 00:06:46,406
İran'ın çölünün altındaki
ham petrol okyanusu
116
00:06:46,489 --> 00:06:49,200
Orta Doğu'nun petrol patlamasına yol açtı.
117
00:06:49,284 --> 00:06:52,996
İran kendi petrolünün kârından
yalnızca küçük bir pay alırken
118
00:06:53,079 --> 00:06:55,373
Britanyalılar kalanını alıyordu.
119
00:06:55,457 --> 00:06:58,084
İran, bu durumdan bıktığına karar verdi.
120
00:06:58,168 --> 00:07:02,631
Sabrı taşan İranlı milliyetçiler,
niyetlerinin petrol sektörünü ele geçirip
121
00:07:02,714 --> 00:07:05,634
Britanyalı şirkete el koymak
olduğunu söyledi.
122
00:07:06,593 --> 00:07:08,261
Bunun üstüne 1953'te
123
00:07:08,345 --> 00:07:11,097
Britanya ve ABD bir darbe düzenleyerek
124
00:07:11,181 --> 00:07:15,310
İran'ın seçilmiş liderini devirip
Şah'ı başa geçirdi.
125
00:07:15,393 --> 00:07:19,105
Çünkü Batı'yla
harika bir ilişki içinde olmaya
126
00:07:19,189 --> 00:07:22,442
daha açık olduğunu düşünüyorlardı.
127
00:07:22,525 --> 00:07:25,737
Genç Lort Browne böylece oraya gitti.
128
00:07:25,820 --> 00:07:28,239
Çocukken uzun süre İran'da kaldım,
129
00:07:28,323 --> 00:07:31,576
babam petrol sektöründe çalışıyordu.
130
00:07:31,660 --> 00:07:33,203
Ve 18 yaşına geldiğinde
131
00:07:33,286 --> 00:07:35,538
kendisi de BP'de çalışmaya başladı.
132
00:07:35,622 --> 00:07:40,919
Daha önce kimsenin çözmediği sorunları
çözebileceğimiz bir yer olduğuna inanarak
133
00:07:41,002 --> 00:07:42,879
petrol sektörüne girdim.
134
00:07:42,963 --> 00:07:46,216
Petrolü ilerlemede nasıl kullanabilirdik?
135
00:07:46,800 --> 00:07:48,093
O zamanlar BP,
136
00:07:48,176 --> 00:07:53,139
dünyanın petrol rezervlerinin yüzde 85'ini
kontrol eden sadece üç ülkenin
137
00:07:53,223 --> 00:07:55,850
yedi petrol şirketinden biriydi.
138
00:07:56,810 --> 00:07:58,603
Ve Nijerya'dakiler
139
00:07:58,687 --> 00:08:01,690
petrolün herkes için refah
anlamına gelmediğini
140
00:08:01,773 --> 00:08:03,358
kısa sürede öğrendiler.
141
00:08:04,526 --> 00:08:05,944
Kolonyal yönetimde
142
00:08:06,027 --> 00:08:09,698
Britanyalılar farklı eyaletleri
tek bir ülke olmaya zorlamıştı.
143
00:08:10,198 --> 00:08:11,574
Ve bağımsızlıktan sonra
144
00:08:11,658 --> 00:08:14,869
Nnimmo'nun doğduğu bölge
ayrılacağını açıkladı.
145
00:08:15,787 --> 00:08:17,122
Küçük bir çocuk olarak
146
00:08:17,205 --> 00:08:20,375
işin ucunda neler olduğunu
tam olarak anlamamıştım.
147
00:08:20,458 --> 00:08:24,879
Bana göre en heyecan verici şey
Biafra adında yeni bir ülkenin olacağıydı.
148
00:08:25,588 --> 00:08:30,635
Ama Nijer Deltası'yla petrol rezervlerinin
büyük bir kısmı bu bölgedeydi.
149
00:08:30,719 --> 00:08:33,221
Bu nedenle Nijerya hükûmeti savaş açınca
150
00:08:33,805 --> 00:08:35,515
Britanyalılar destek verdi.
151
00:08:35,598 --> 00:08:37,642
Köyüm âdeta bir savaş cephesiydi.
152
00:08:38,268 --> 00:08:40,562
Hükûmet bölgeyi ablukaya aldı.
153
00:08:40,645 --> 00:08:45,608
Bir milyondan fazla sivilin
açlıktan öldüğü tahmin ediliyor.
154
00:08:45,692 --> 00:08:46,985
Bazen hâlâ kafamda
155
00:08:47,068 --> 00:08:51,197
yardım isteyen, yemek için bağıranların
seslerini duyuyorum.
156
00:08:51,781 --> 00:08:53,825
Hemen unutulacak bir şey değil.
157
00:08:54,451 --> 00:08:56,870
Biafra, 1970'te teslim oldu.
158
00:08:58,246 --> 00:08:59,789
Ertesi yıl Nijerya,
159
00:08:59,873 --> 00:09:03,543
kaynaklarının kontrolünü
tekrar ele geçirmek isteyen
160
00:09:03,626 --> 00:09:06,755
petrol üreticisi ülkeler birliği
OPEC'e katıldı.
161
00:09:07,338 --> 00:09:08,173
Ve 1970'lerde
162
00:09:08,256 --> 00:09:11,676
petrol fiyatlarını yükselterek
güçlerini kullandılar.
163
00:09:11,760 --> 00:09:15,346
Bazısı İsrail'e askerî desteği sebebiyle
ABD'yi boykot etti.
164
00:09:15,430 --> 00:09:19,934
Birden bir krize
ve siyasi düzen için bir şoka dönüştü.
165
00:09:20,018 --> 00:09:21,853
Benzinliklerde benzin kalmadı.
166
00:09:22,353 --> 00:09:26,399
Uçuş sayıları düşürüldü.
Fabrikalar kapanmak zorunda kaldı.
167
00:09:26,900 --> 00:09:33,239
1979'da İranlılar, Şah'ı devirip
petrollerinin kontrolünü geri alınca
168
00:09:33,323 --> 00:09:35,700
fiyatlar yine uçtu.
169
00:09:36,284 --> 00:09:38,495
Bu, petrol müşterileri için kötüyken…
170
00:09:38,578 --> 00:09:41,790
Çok saçma. Nerede duracak, bilmiyoruz.
171
00:09:42,373 --> 00:09:44,542
…petrol üreticileri için harikaydı.
172
00:09:44,626 --> 00:09:47,921
Nijerya, Afrika'nın
en zengin ülkelerinden biri oldu.
173
00:09:48,505 --> 00:09:50,507
Ama 1970'lerin patlamasından sonra
174
00:09:50,590 --> 00:09:52,217
petrol fiyatları çakıldı.
175
00:09:52,300 --> 00:09:54,135
Nijerya'nın ekonomisi de.
176
00:09:55,345 --> 00:09:57,597
Kaynak laneti fikri şudur:
177
00:09:57,680 --> 00:09:59,766
Ülkelerin durumu,
178
00:09:59,849 --> 00:10:04,813
bolca doğal kaynakları var diye
illaki düzelmez.
179
00:10:04,896 --> 00:10:08,233
Kaynaklar
para birimi değerlemelerini bozabilir,
180
00:10:08,316 --> 00:10:11,069
diğer sektörleri
daha az rekabetçi kılabilir.
181
00:10:11,152 --> 00:10:14,239
Ekonomik çalkantılara
ve yolsuzluğa da yol açabilir.
182
00:10:14,322 --> 00:10:16,825
Sorun, kaynak değil.
183
00:10:16,908 --> 00:10:19,244
Sorun, kaynağın nasıl kullanıldığı.
184
00:10:19,327 --> 00:10:21,830
Bir ülkenin petrol geliri olması başka,
185
00:10:21,913 --> 00:10:25,250
parayı alan,
paranın gittiği yer başka bir şey.
186
00:10:25,333 --> 00:10:29,838
Bunun büyük bir kısmını
çok uluslu şirketler alıyor.
187
00:10:29,921 --> 00:10:31,506
Nijerya'da kalan paraysa
188
00:10:31,589 --> 00:10:34,634
Nijerya Ulusal Petrol Şirketi'ne gidiyor.
189
00:10:34,717 --> 00:10:36,636
Şirketin sahibi devlet.
190
00:10:36,719 --> 00:10:40,682
Bu şirket, ülkenin petrol sektörünü
düzenlemekten de sorumlu.
191
00:10:40,765 --> 00:10:43,434
İşletmeci, aynı zamanda düzenleyici.
192
00:10:44,018 --> 00:10:47,814
Ve bağımsızlıktan bu yana
milyarlar kayboldu.
193
00:10:49,607 --> 00:10:51,151
Bu düzeyde bir yolsuzluk
194
00:10:51,234 --> 00:10:54,112
insanlara
ekonomik zarar vermekle kalmıyor,
195
00:10:54,195 --> 00:10:56,114
siyasi sistemi de bozuyor.
196
00:10:56,781 --> 00:10:58,741
Başka maliyetler de oldu.
197
00:10:59,659 --> 00:11:02,620
Nijer Deltası'nda,
50 küsur yıllık sızıntılar
198
00:11:02,704 --> 00:11:07,125
43.000 kilometrelik
toksik petrol bataklıklarını yarattı.
199
00:11:07,834 --> 00:11:11,087
Çocuklar ham petrolle kaplı suda yüzüyor.
200
00:11:11,171 --> 00:11:16,134
Beklenen yaşam süresi 41 yıl.
Belki de dünyada en düşüklerden.
201
00:11:16,885 --> 00:11:21,055
Balıkçılar artık
mette tuzaklarını bırakamıyor.
202
00:11:21,139 --> 00:11:25,143
Balıkçılar nehre girip
gece ve gündüz boyunca uğraşıyor
203
00:11:25,226 --> 00:11:26,769
ama bir şey yakalayamıyor.
204
00:11:27,353 --> 00:11:29,189
Artık ay ışıklı geceler de yok.
205
00:11:29,272 --> 00:11:34,944
Petrol şirketleri
yedi gün, 24 saat bacalarda gaz yakıyor.
206
00:11:35,528 --> 00:11:36,905
Tüm bunların üstüne,
207
00:11:36,988 --> 00:11:39,866
Nijerya kuru ve sıcak bir ülke.
208
00:11:39,949 --> 00:11:43,661
Yani artan sıcaklıklara karşı daha hassas.
209
00:11:44,829 --> 00:11:48,416
2020 itibarıyla, ortalama küresel sıcaklık
210
00:11:48,499 --> 00:11:51,336
bir santigrat dereceden daha çok
artmış durumda.
211
00:11:52,045 --> 00:11:55,632
Sıcak hava dalgalarının gücü,
sıklığı ve ölümcüllüğü artıyor.
212
00:11:55,715 --> 00:11:58,927
Daha hızlı şiddetlenen
kasırgaları besliyorlar.
213
00:11:59,510 --> 00:12:02,430
Orman yangınları
çok daha geniş alanları yakıyor.
214
00:12:02,972 --> 00:12:04,432
İklim değişikliği
215
00:12:04,515 --> 00:12:07,101
o yılki emisyonlarımıza göre değil,
216
00:12:07,185 --> 00:12:09,729
kümülatif emisyonlarımıza göre oluyor.
217
00:12:09,812 --> 00:12:12,482
Sorunlara zengin ülkeler yol açtı.
218
00:12:12,565 --> 00:12:16,402
Bunca yıl bu karbon emisyonlarına
sebep olanlar bizleriz.
219
00:12:16,986 --> 00:12:20,448
Ama en ağır bedeli
gelişmekte olan ülkeler ödüyor.
220
00:12:21,032 --> 00:12:24,702
Şimdiden milyonlarca insan
evlerinden kaçmak zorunda kaldı.
221
00:12:24,786 --> 00:12:26,162
Zaman geçiyor.
222
00:12:26,246 --> 00:12:31,251
İnsanlık olarak uçurumdan yuvarlanmadan
bunu başaracağımıza dair bir umut var mı,
223
00:12:31,334 --> 00:12:32,669
orası muamma.
224
00:12:33,419 --> 00:12:35,922
Ne tehlike altında?
Gezegen değil. O yaşar.
225
00:12:36,631 --> 00:12:37,924
Tehlikede olan biziz.
226
00:12:38,841 --> 00:12:43,763
Dünya, yılda
yaklaşık 50 milyar ton sera gazı salıyor.
227
00:12:43,846 --> 00:12:45,390
Hiç olmadığı kadar.
228
00:12:45,473 --> 00:12:46,849
Ve devletler,
229
00:12:46,933 --> 00:12:50,812
2050'ye dek net sıfıra ulaşmamız gerektiği
konusunda hemfikir.
230
00:12:50,895 --> 00:12:52,730
…ve karbon nötrlüğe ulaşmak.
231
00:12:52,814 --> 00:12:55,358
Bir dönüşümle net sıfıra geçeceğiz…
232
00:12:55,441 --> 00:12:57,277
…net sıfıra ulaşma arzusu.
233
00:12:57,360 --> 00:12:59,320
…emisyonları çok azaltarak.
234
00:12:59,404 --> 00:13:01,406
…net sıfır için kanuni düzenleme.
235
00:13:01,489 --> 00:13:05,118
Nijerya, emisyonu yüzde 20 azaltmak için
236
00:13:05,201 --> 00:13:07,745
kurumsal çerçeveleri açıklamıştır.
237
00:13:07,829 --> 00:13:09,205
Bu mesele,
238
00:13:09,289 --> 00:13:15,211
virüs ve varyantlarıyla mücadele için
tek aşının yettiği koronavirüs gibi değil.
239
00:13:15,295 --> 00:13:19,215
Bu, birçok çözüm gerektiren
çok geniş bir mesele.
240
00:13:19,799 --> 00:13:23,678
Ve henüz geliştirilmemiş
birçok teknoloji gerekecek.
241
00:13:24,178 --> 00:13:26,806
Ama büyük değişiklikler oldu.
242
00:13:26,889 --> 00:13:31,102
Artık rüzgâr ve güneş enerjileri,
birçok ülkede kömürden ucuz.
243
00:13:31,185 --> 00:13:33,813
Batarya teknolojisi hızla gelişiyor.
244
00:13:33,896 --> 00:13:37,442
Devletlerin hidrolik enerji,
nükleer santral yatırımları var.
245
00:13:37,525 --> 00:13:40,236
Elektrikli arabalar
her yıl daha da ucuzluyor.
246
00:13:40,320 --> 00:13:42,280
Uzun yol gemileri ve uçaklar için
247
00:13:42,363 --> 00:13:45,616
mühendisler biyoyakıtla
sıvı hidrojen üstünde çalışıyor.
248
00:13:45,700 --> 00:13:49,495
Bu pastanın her bir dilimi için
çözümler arayan insanlar var.
249
00:13:49,579 --> 00:13:53,249
Ve şu anki hedef
sıfır karbon emisyonu değil.
250
00:13:53,333 --> 00:13:58,004
Net sıfır hedefleniyor.
251
00:13:58,087 --> 00:14:01,924
"Karbon üreteceğiz
ama sonra denkleştireceğiz" diyorlar.
252
00:14:02,008 --> 00:14:04,260
Sulak alan ve ormanları iyileştirerek.
253
00:14:04,344 --> 00:14:06,304
Okyanustaki teknikler.
254
00:14:06,387 --> 00:14:08,765
Daha çok karbon yutmalarına yarayabilir.
255
00:14:08,848 --> 00:14:12,560
Veya henüz pahalı olan
karbon yakalama teknolojisi.
256
00:14:13,603 --> 00:14:16,105
Bu çözümlerin çoğunda bu sorun var.
257
00:14:16,773 --> 00:14:19,859
Bu yüzden birçok devlet
durumu etkilemeye çalışıyor.
258
00:14:19,942 --> 00:14:21,694
40'tan fazla ülkede
259
00:14:21,778 --> 00:14:24,405
fosil yakıtları yakmak
daha pahalı olsun diye
260
00:14:24,489 --> 00:14:26,115
karbon fiyatlandırması var.
261
00:14:26,199 --> 00:14:29,619
Son 10 yıldır ABD, kömürden uzaklaşıp
262
00:14:29,702 --> 00:14:32,663
hidrolik kırmanın sonucu olan
doğal gaza yöneliyor.
263
00:14:33,247 --> 00:14:37,043
ABD, dünyanın en büyük
petrol ithalatçısıyken
264
00:14:37,126 --> 00:14:39,545
dünyanın en büyük petrol üreticisi oldu.
265
00:14:40,088 --> 00:14:42,924
ABD'nin kurmakta olduğu
doğal gaz santralleri
266
00:14:43,007 --> 00:14:46,135
fosil yakıtlı bir geleceğe dönük
büyük yatırımlar.
267
00:14:46,677 --> 00:14:50,098
Ama ülkedeki emisyonların
önemli ölçüde azalmasını sağladı.
268
00:14:50,181 --> 00:14:54,727
Emisyonlar Avrupa'da da azalıyor
ama küresel emisyonlar azalmıyor.
269
00:14:55,228 --> 00:14:57,980
Emisyonların arttığı yerlere baktığımızda
270
00:14:58,064 --> 00:15:01,234
hepsinin gelişmekte olan ülkeler
olduklarını görürüz.
271
00:15:01,317 --> 00:15:05,446
ABD ve Avrupa
sorunu çözmek için birlikte çalışsa bile
272
00:15:05,530 --> 00:15:08,616
gelişmekte olan ülkeleri katmazsak
başarılı olamayız.
273
00:15:09,200 --> 00:15:11,452
Çünkü geleceğin emisyonları buralarda.
274
00:15:12,078 --> 00:15:16,290
Gelişmekte olan ülkelerde
emisyonları düşük tutmazsak
275
00:15:16,833 --> 00:15:17,834
hepimiz yanarız.
276
00:15:17,917 --> 00:15:20,002
Bir Nijeryalı ve Afrikalı olarak,
277
00:15:20,086 --> 00:15:23,923
aşırı yoksulluk içinde yaşayan
insanları görüp
278
00:15:24,006 --> 00:15:28,678
onlara "Seni bu durumdan çıkaracak
en iyi çözümü bulana dek bekle" demek
279
00:15:28,761 --> 00:15:30,054
çok zor geliyor.
280
00:15:30,638 --> 00:15:32,515
Afrika'daki sıradan bir genç,
281
00:15:32,598 --> 00:15:36,602
Amerika'daki sıradan bir gençle
aynı miktarda enerjisi olsun istiyor.
282
00:15:36,686 --> 00:15:38,563
Aynı fırsatları istiyorlar.
283
00:15:38,646 --> 00:15:44,026
Enerji, insanların tam potansiyellerine
ulaşmalarını engelleyen temel şey.
284
00:15:44,527 --> 00:15:47,530
Nijerya'nın toprakları
enerji bakımından zengin ama…
285
00:15:47,613 --> 00:15:51,451
Dünyada enerjiye erişim eksikliği
en büyük olan ülke.
286
00:15:52,034 --> 00:15:55,037
Yaklaşık 200 milyon nüfuslu ülkede
287
00:15:55,121 --> 00:15:57,957
halkın neredeyse yarısının
elektriğe erişimi yok.
288
00:15:58,458 --> 00:15:59,542
Olanlarda da…
289
00:16:00,168 --> 00:16:02,962
Yaşadığım yerde her gün sabah dokuzda
290
00:16:03,045 --> 00:16:05,131
elektrik kesiliyor.
291
00:16:05,882 --> 00:16:07,842
14.00'te geliyor,
292
00:16:07,925 --> 00:16:10,678
sonra 20.00'de yine kesiliyor.
293
00:16:11,179 --> 00:16:12,597
Bu yüzden çoğu iş yeri
294
00:16:12,680 --> 00:16:16,142
işine devam edebilmek için
dizel jeneratörler kullanıyor.
295
00:16:16,225 --> 00:16:20,354
Dünyada, enerjiye erişimi olmayan
800 milyon kişi var.
296
00:16:20,438 --> 00:16:24,567
Ve tam, onurlu bir yaşam için
yeterli enerjisi olmayan.
297
00:16:24,650 --> 00:16:26,319
Bu küçük bir sorun değil.
298
00:16:26,402 --> 00:16:30,698
Birçok kişi için ölüm kalım meselesi.
299
00:16:32,241 --> 00:16:36,162
Bizdeki elektrik veya altyapı için
gelişmeleri gerekiyor.
300
00:16:36,245 --> 00:16:37,246
Ama artık bunun
301
00:16:37,330 --> 00:16:40,833
200-300 yıl önceye göre
daha iyi yolları olduğunu biliyoruz.
302
00:16:40,917 --> 00:16:42,627
Leapfrogging'i duyuyoruz.
303
00:16:42,710 --> 00:16:44,253
Gelişmekte olan ülkelerin,
304
00:16:44,337 --> 00:16:48,883
zengin ülkelere
zenginliği getiren teknolojileri atlayıp
305
00:16:48,966 --> 00:16:51,719
yerine yenilenebilir olanla gelişmeleri.
306
00:16:51,802 --> 00:16:57,099
Gelişmiş ülkelerin,
şu anda o kadar parası olmayan ülkelerden
307
00:16:57,183 --> 00:17:03,105
kendilerinin hâlâ yaptığı bir şeyi bırakıp
yeni teknolojilere geçmelerini istemesinde
308
00:17:03,189 --> 00:17:04,690
biraz ikiyüzlülük var.
309
00:17:05,441 --> 00:17:07,777
Diyelim ki Lagos Adası'nda teyzem var.
310
00:17:07,860 --> 00:17:12,698
Evinden işine gitmek için
her gün otobüse biniyor.
311
00:17:12,782 --> 00:17:16,577
Küçük, iki kapılı bir araba almak için
para biriktiriyor.
312
00:17:16,661 --> 00:17:18,871
Araba muhtemelen dizel veya benzinli.
313
00:17:18,955 --> 00:17:21,999
"Elektrikli araba alacak param yok" diyor.
314
00:17:22,083 --> 00:17:26,087
Siz de "Elektrikli araba alana kadar
otobüsle gideceksin" diyorsunuz.
315
00:17:26,170 --> 00:17:29,465
Şu anda Afrika'daki enerji geçişi
buna benziyor.
316
00:17:30,007 --> 00:17:34,512
Gelişmekte olan ülkelere "Fosil yakıt,
kömür kullanmayın" demek için
317
00:17:34,595 --> 00:17:36,889
buna finansmanınızın olması gerekiyor.
318
00:17:37,723 --> 00:17:40,226
Uzmanlar, Afrika'nın enerji geçişi için
319
00:17:40,309 --> 00:17:44,438
yılda 70 milyar dolar yatırım yapılması
gerektiğini söylüyor.
320
00:17:45,022 --> 00:17:51,612
Küresel Kuzey, yıllarca süren sömürü için
bir iklim borcu ödemeli.
321
00:17:52,280 --> 00:17:54,991
Bunu gerçekleştirmek için
yatırım yapma görevi
322
00:17:55,074 --> 00:17:56,867
sorunu yaratanlara ait.
323
00:17:57,952 --> 00:18:02,248
2015'te Paris'te buluşan
küresel liderler de aynı fikirdeydi.
324
00:18:02,832 --> 00:18:05,459
Dönüm noktası olan
Paris İklim Anlaşması'nda
325
00:18:05,543 --> 00:18:08,129
Yeşil İklim Fonu adlı bir şey de vardı.
326
00:18:08,212 --> 00:18:09,213
Zengin ülkelerin,
327
00:18:09,297 --> 00:18:12,675
gelişmekte olan ülkelere
geçişte yardım etmesi için.
328
00:18:12,758 --> 00:18:16,679
2020'ye dek yılda 100 milyar dolar
vereceklerini söylediler.
329
00:18:16,762 --> 00:18:18,848
Aldığımız, bu meblağdan çok uzak.
330
00:18:19,432 --> 00:18:22,435
90 milyar dolar kadar eksik verdiler.
331
00:18:23,144 --> 00:18:24,353
Bazı zengin ülkeler,
332
00:18:24,437 --> 00:18:28,399
Afrika'daki temiz enerji projelerine
milyarlar yatırıyor.
333
00:18:28,482 --> 00:18:31,819
Ama fosil yakıtlara olan yatırımları
daha fazla.
334
00:18:32,320 --> 00:18:33,613
2020'de
335
00:18:33,696 --> 00:18:37,491
Britanya Başbakanı,
bir Britanya-Afrika zirvesinde konuştu.
336
00:18:37,575 --> 00:18:39,577
Sonra Afrika'ya gidip
337
00:18:39,660 --> 00:18:44,665
Afrika ülkelerini kömür kullanmaya
teşvik ederek ceplerimizi dolduruyorsak
338
00:18:44,749 --> 00:18:50,379
Britanya'da yaktığımız kömür miktarını
azaltmamızın bir anlamı olmuyor, değil mi?
339
00:18:50,463 --> 00:18:51,422
Ama günler sonra
340
00:18:51,505 --> 00:18:54,884
Britanya'nın o haftaki
enerji anlaşmalarının yüzde 90'ının
341
00:18:54,967 --> 00:18:57,595
fosil yakıt projeleri olduğu ortaya çıktı.
342
00:18:58,220 --> 00:18:59,430
Düzen devam ediyor.
343
00:19:00,014 --> 00:19:04,185
Çin, rüzgâr ve güneş teknolojilerini
çok daha ucuzlattı
344
00:19:04,268 --> 00:19:06,896
ama kömür santrallerine yatırımı sürüyor.
345
00:19:06,979 --> 00:19:08,189
Ve yakın zamanda,
346
00:19:08,272 --> 00:19:11,734
ABD çeşitli yerlerde
fosil yakıta dokuz milyon yatırdı.
347
00:19:11,817 --> 00:19:14,195
Çoğu Sahraaltı Afrika ülkelerinde.
348
00:19:14,278 --> 00:19:17,990
Daha yakıt verimli
veya elektrikli arabalarla
349
00:19:18,074 --> 00:19:20,951
zengin ülkelerin sokakları temizlenirken
350
00:19:21,035 --> 00:19:23,537
çok yakıt isteyen eski modellerin çoğu
351
00:19:23,621 --> 00:19:26,207
dünyadan silinmiyor.
352
00:19:26,290 --> 00:19:29,251
Nijerya gibi ülkelere ihraç ediliyorlar.
353
00:19:29,335 --> 00:19:32,713
Çünkü orada çoğu kişi
sadece bunları karşılayabiliyor.
354
00:19:32,797 --> 00:19:35,675
Afrika, resmen
teknolojiler için bir çöplük.
355
00:19:35,758 --> 00:19:39,261
Nijerya, kıtadaki
en büyük petrol üreticisi olsa da
356
00:19:39,345 --> 00:19:42,890
sahip oldukları birkaç rafineri
ya kapalı ya da işlevsiz.
357
00:19:42,973 --> 00:19:46,227
Bu yüzden ham petrollerini
dünyaya ihraç ediyorlar.
358
00:19:46,310 --> 00:19:50,231
Yakıtlarının çoğunu da
Hollanda ve Belçika'dan ithal ediyorlar.
359
00:19:50,815 --> 00:19:52,983
Ama onların yaktıklarını değil.
360
00:19:53,067 --> 00:19:55,319
Araştırmacılar, dizel örneklerinin
361
00:19:55,403 --> 00:19:59,657
Avrupa yakıt standartlarında
izin verilenin 204 katı kadar
362
00:19:59,740 --> 00:20:01,742
sülfür içerdiğini buldu.
363
00:20:02,785 --> 00:20:05,621
Günümüzde, dünyada
yıkıma çok yatırım yapılıyor.
364
00:20:06,247 --> 00:20:08,457
Şu anda dünyanın karşısındaki zorluk,
365
00:20:08,541 --> 00:20:10,710
bir eşitsizlik sisteminden
366
00:20:11,210 --> 00:20:14,672
daha adil bir sisteme geçmek.
367
00:20:15,756 --> 00:20:18,426
Hem petrolle gazın faydalarının olduğuna
368
00:20:18,509 --> 00:20:21,637
hem de iklim değişikliği gibi
sorunların olduğuna
369
00:20:21,721 --> 00:20:23,681
kesinlikle katılıyorum.
370
00:20:23,764 --> 00:20:25,182
1997'de
371
00:20:25,266 --> 00:20:29,562
Lort Browne, petrol sektörünü şoke eden
bir konuşma yaptı.
372
00:20:29,645 --> 00:20:33,357
İklimin üstünde
fark edilir bir insan etkisi var.
373
00:20:33,441 --> 00:20:35,651
Petrol dünyasının tepkisi kötü oldu
374
00:20:35,735 --> 00:20:39,613
ve dediklerini alıntılıyorum,
"dinden döndüğümü" söylediler.
375
00:20:40,114 --> 00:20:42,199
Ama dünyanın petrol devleri de
376
00:20:42,283 --> 00:20:45,661
net sıfıra ulaşmamız gerektiğini
artık kabul ediyor.
377
00:20:46,203 --> 00:20:49,123
Siyasi rüzgârların yönünü görüp
ona uyuyorlar.
378
00:20:49,707 --> 00:20:52,126
Çözüme katkıda bulunmalılar,
379
00:20:52,209 --> 00:20:56,338
sadece "Üzgünüm" demenin
hisselerini kurtarmasını ummamalılar.
380
00:20:56,422 --> 00:20:58,299
Çoğu şirket bir seçim yapmalı.
381
00:20:58,883 --> 00:21:02,553
Ama petrol şirketlerinin
toplamda petrolü seçtiğini görüyoruz.
382
00:21:03,053 --> 00:21:07,516
Yatırımlarının yüzde birinden azı
yenilenebilir enerjilere.
383
00:21:07,600 --> 00:21:12,480
Bir rapordaki tahmine göre
2030'da dünyanın petrol devlerinin çoğu
384
00:21:12,563 --> 00:21:16,650
bugün ürettiğinden daha çok
petrol üretecek.
385
00:21:17,443 --> 00:21:20,821
Petrol dünyasını
bir zamanlar özel şirketler yönetirken
386
00:21:20,905 --> 00:21:24,617
bugün devlete ait şirketler
petrolün ve gazın yarısını üretiyor.
387
00:21:24,700 --> 00:21:27,995
Ve çoğunun ekonomisi
büyük ölçüde bunlara bağımlı.
388
00:21:28,496 --> 00:21:31,832
Ekonomisi petrole çok bağımlı olan
ülkelerin karşısında
389
00:21:31,916 --> 00:21:33,459
büyük bir zorluk var.
390
00:21:33,542 --> 00:21:36,378
Üretimleri genellikle
diğer ülkelerden ucuz.
391
00:21:36,962 --> 00:21:38,047
Yani muhtemelen
392
00:21:38,130 --> 00:21:42,301
bu sektörün, tabiri caizse
ışıklarını son kapatacak olanlar onlar.
393
00:21:44,136 --> 00:21:47,389
88 trilyon dolarlık dünya ekonomisi
394
00:21:47,473 --> 00:21:52,269
petrolün en önemli rolü üstlendiği
bir enerji sistemine dayalı.
395
00:21:52,853 --> 00:21:56,607
Diğer enerji geçişleri asırlar sürdü.
Bu, 30 yıl içinde olmalı.
396
00:21:56,690 --> 00:21:59,735
Petrolün uzun süre
kullanılacağını düşünüyorum.
397
00:22:00,361 --> 00:22:04,990
Ama petrol dışında
seçeneği olmayanlar kullanacak.
398
00:22:05,074 --> 00:22:06,116
Tarihsel olarak
399
00:22:06,200 --> 00:22:09,620
en fazla karbon emisyonundan sorumlu olan
zengin ülkelerin
400
00:22:09,703 --> 00:22:13,082
ilk ve en çok müdahaleyi yapma
sorumluluğu var.
401
00:22:13,165 --> 00:22:15,167
Burada bir adalet meselesi var
402
00:22:15,251 --> 00:22:18,671
ve bir anlamda herkes haklı
ama bunun pek önemi yok.
403
00:22:18,754 --> 00:22:22,800
Adil olsun veya olmasın,
bu konuda birlikte çalışmamız şart.
404
00:22:23,467 --> 00:22:24,844
Gelişmekte olan ülkeler
405
00:22:24,927 --> 00:22:27,763
"Buna katılmak,
enerji geçişini yapmak istiyoruz
406
00:22:27,847 --> 00:22:29,557
ama yardım lazım" diyor.
407
00:22:30,516 --> 00:22:35,312
Herkes için evrensel erişimi sağlamazsak
iklim hedeflerimize ulaşamayız.
408
00:22:35,396 --> 00:22:37,565
Enerjinin, iklim değişikliğinin
409
00:22:37,648 --> 00:22:39,650
ve kalkınmanın öyküsü bir olmalı.
410
00:22:40,484 --> 00:22:43,571
30 yıl sonra dünya farklı görünecek.
411
00:22:43,654 --> 00:22:47,241
Ne kadar değişip
ne kadar farklı görüneceğini tahmin etmek
412
00:22:47,324 --> 00:22:48,617
henüz çok zor.
413
00:22:50,077 --> 00:22:54,123
Bazen geleceği ve ona giden yolu
hayal etmek zor oluyor.
414
00:22:54,665 --> 00:22:57,084
Ama yeni bir sistem mümkün.
415
00:22:58,127 --> 00:22:59,795
Benim umudum burada yatıyor.
416
00:23:22,860 --> 00:23:27,865
Alt yazı çevirmeni: Hazal Ünlüçay