1 00:00:07,132 --> 00:00:08,634 1856'da 2 00:00:08,717 --> 00:00:11,220 Eunice Foote adlı bir bilim insanı 3 00:00:11,303 --> 00:00:12,721 bir deney yaptı. 4 00:00:13,347 --> 00:00:18,018 Bir tüpü normal havayla, bir tüpü de karbondioksitle doldurdu. 5 00:00:18,101 --> 00:00:20,854 İçlerine termometre koyup onları güneşe koydu. 6 00:00:21,355 --> 00:00:23,065 Karbondioksitli tüpün 7 00:00:23,148 --> 00:00:26,568 çok daha fazla ısınıp daha uzun süre sıcak kaldığını gördü. 8 00:00:27,486 --> 00:00:29,029 Sonuçlarını yayımladı. 9 00:00:29,112 --> 00:00:31,615 "O gazdan oluşan bir atmosfer 10 00:00:31,698 --> 00:00:34,117 dünyamızı daha sıcak yapardı" diye yazdı. 11 00:00:35,369 --> 00:00:40,499 Üç yıl sonra Edwin Drake Batı Pennsylvania'da petrol buldu. 12 00:00:41,625 --> 00:00:44,086 O ilk kuyudan 100 yıl sonra 13 00:00:44,169 --> 00:00:47,839 Amerikan petrol sektörü 100. yılını kutladı. 14 00:00:47,923 --> 00:00:52,594 Atom bombasının mucitlerinden fizikçi Edward Teller'ı 15 00:00:52,678 --> 00:00:55,931 enerjinin geleceği üzerine konuşmaya çağırdılar. 16 00:00:56,014 --> 00:01:00,102 Dinleyicilere "Muhtemelen ek yakıt kaynakları bulmalıyız" dedi. 17 00:01:00,185 --> 00:01:05,190 "Çünkü fosil yakıtları yakmamızla salınan fazla karbon, sera gazı etkisi yaratıyor." 18 00:01:05,274 --> 00:01:07,192 Bunun, buz örtüsünü eritip 19 00:01:07,276 --> 00:01:11,154 New York'u sular altında bırakmaya yeteceğini düşünüyordu. 20 00:01:12,197 --> 00:01:14,324 1965'te bilim insanları 21 00:01:14,408 --> 00:01:18,036 ABD Başkanı Lyndon B. Johnson'ı resmen uyaracak kadar 22 00:01:18,120 --> 00:01:19,705 konudan eminlerdi. 23 00:01:20,455 --> 00:01:24,751 10 yıl sonra Exxon'un bilim insanları korkunç tahminler yapıyordu. 24 00:01:25,252 --> 00:01:27,671 1988'de konu ilk sayfada haber oldu. 25 00:01:27,754 --> 00:01:29,089 KÜRESEL ISINMA BAŞLADI 26 00:01:29,172 --> 00:01:30,549 Ve o zamandan beri 27 00:01:30,632 --> 00:01:32,175 artan bir hızla 28 00:01:32,259 --> 00:01:35,762 atmosfere karbondioksit pompalamaya devam ettik. 29 00:01:35,846 --> 00:01:37,973 Günümüzün dünya ekonomisi 30 00:01:38,056 --> 00:01:41,310 enerjisinin çoğu için fosil yakıtlara bağımlı. 31 00:01:41,393 --> 00:01:43,228 Üçte biri petrolden. 32 00:01:43,312 --> 00:01:46,940 Günümüzdeki gelişmişliğe ulaşmamızı sağlayan maddelerin 33 00:01:47,024 --> 00:01:52,613 bildiğimiz medeniyeti yok olma tehlikesine sokan maddeler olması 34 00:01:52,696 --> 00:01:54,489 büyük bir ironi. 35 00:01:55,198 --> 00:01:58,702 Devletler dünyanın 1,5 santigrat dereceden fazla ısınmasına 36 00:01:58,785 --> 00:02:01,913 izin vermememiz gerektiği konusunda uzlaşmaya başladı. 37 00:02:01,997 --> 00:02:04,791 Ve böyle gidersek bu sınırı 2030'da geçeceğiz. 38 00:02:06,376 --> 00:02:09,171 Peki musluğu kapatmak neden bu kadar zor? 39 00:02:10,297 --> 00:02:12,132 Ve zamanında kapatabilir miyiz? 40 00:02:13,508 --> 00:02:17,304 Sanayileşmiş devletler, büyük bir petrol bağımlılığı geliştirdi. 41 00:02:17,387 --> 00:02:19,890 Hayatımıza yeni bir özgürlük kattı. 42 00:02:19,973 --> 00:02:22,976 Bu egzotik adalardaki çok değerli petrol rezervleri… 43 00:02:23,060 --> 00:02:26,938 Zenginlikleri, Arabistan'ın eski yaşamını gözler önüne seriyor. 44 00:02:27,022 --> 00:02:28,732 Nijerya hükûmeti 45 00:02:28,815 --> 00:02:31,360 petrolü hayatlarımızdan daha çok seviyor. 46 00:02:32,361 --> 00:02:35,781 Artan miktarda karbondioksit etrafımızı sarıyor. 47 00:02:35,864 --> 00:02:38,533 İnsanlık çevresini sömürmeyi sürdürürse 48 00:02:39,076 --> 00:02:41,411 Dünya da yaşamsız bir gezegen olabilir. 49 00:02:42,746 --> 00:02:47,542 PETROLÜN SONU 50 00:02:48,418 --> 00:02:51,672 Petrolün öyküsü; jeopolitik çatışmanın, 51 00:02:51,755 --> 00:02:54,841 teknolojik ilerlemenin ve yoğun rekabetin öyküsüdür. 52 00:02:56,426 --> 00:02:59,304 Petrolün öyküsü bir eşitsizlik öyküsüdür. 53 00:02:59,930 --> 00:03:01,640 Bir tahakküm öyküsüdür. 54 00:03:02,307 --> 00:03:09,022 Ben doğduğumda Nijerya hâlâ Britanya sömürgesiydi, 55 00:03:09,106 --> 00:03:11,608 bundan birkaç sene sonra özgürlüğe kavuştu. 56 00:03:12,109 --> 00:03:15,028 O zamanlar ekonomisi tarıma dayalıydı. 57 00:03:15,112 --> 00:03:16,655 Kuzeyden pamuk, 58 00:03:16,738 --> 00:03:19,700 batıdan kakao ve iç batıdan kauçuk. 59 00:03:19,783 --> 00:03:22,911 Ve Nnimmo'nun büyüdüğü bölgede balıkçılık. 60 00:03:22,994 --> 00:03:26,456 Nijer Deltası; kesişen su kütleleri, 61 00:03:26,540 --> 00:03:31,044 çaylar, dereler, nehirler ve haliçlerden oluşan bir bölgedir. 62 00:03:31,128 --> 00:03:34,506 Burası Gine Körfezi'ndeki çoğu balığın çiftleşme alanıdır. 63 00:03:34,589 --> 00:03:36,133 Öyle bereketliydi ki 64 00:03:36,216 --> 00:03:42,055 balıkçılar mette tuzaklarını bırakıp cezirde toplayabiliyordu. Ve akşamları… 65 00:03:42,139 --> 00:03:46,017 Çocuklar ay ışığında otururdu, yaşlılar hikâyeler anlatırdı. 66 00:03:46,101 --> 00:03:50,772 Dünyanın en petrol zengini bölgelerinden birinde oturduklarını bilmiyorlardı. 67 00:03:51,481 --> 00:03:56,987 Britanyalılar, Shell ve BP'ye özel bir petrol keşif izni verene dek. 68 00:03:58,447 --> 00:04:01,992 1956'da siyah altını buldular. 69 00:04:02,534 --> 00:04:06,288 Nijeryalılar, bölgelerinde petrol bulunmasının 70 00:04:06,371 --> 00:04:09,750 ekonomik koşullar, insanların sağlık koşulları, 71 00:04:09,833 --> 00:04:11,251 istihdam gibi alanlarda 72 00:04:11,334 --> 00:04:14,796 olumlu değişiklikler getireceğinden çok umutluydular. 73 00:04:14,880 --> 00:04:18,425 Sadece birkaç yıl sonra Nijerya bağımsızlığını kazandı. 74 00:04:19,217 --> 00:04:20,719 Gelecek parlak duruyordu. 75 00:04:23,013 --> 00:04:26,266 Sonuçta fosil yakıtlar başka ülkeleri dönüştürmüştü. 76 00:04:27,017 --> 00:04:30,395 Dünyanın en zengin ülkeleri bir zamanlar çok daha fakirdi. 77 00:04:30,479 --> 00:04:33,315 Bir insanın yapabileceği iş miktarı 78 00:04:33,398 --> 00:04:37,194 elleriyle, muhtemelen bir at veya katırın yardımıyla yapabileceği 79 00:04:37,277 --> 00:04:38,612 iş miktarına eşitti. 80 00:04:38,695 --> 00:04:41,990 Kömür tüm bunları değiştiren ilk keşifti. 81 00:04:42,073 --> 00:04:44,951 Okyanus ve bataklıklardaki antik organizmalar 82 00:04:45,035 --> 00:04:47,287 güneşin gücünü emmişti. 83 00:04:47,370 --> 00:04:51,374 Fosilleri, milyonlarca yıl boyunca sıkışarak kömüre dönüşmüştü. 84 00:04:51,458 --> 00:04:55,670 1,5 kilometre veya daha aşağısında da doğal gaza ve ham petrole. 85 00:04:56,296 --> 00:05:00,300 Güneşin enerjisinin zaman kapsülünü, kömürü yakmanın 86 00:05:00,383 --> 00:05:05,639 Britanya'yı sanayileşen ilk ülke ve görülmüş en güçlü imparatorluk yapmaya 87 00:05:05,722 --> 00:05:07,349 yardımı oldu. 88 00:05:07,891 --> 00:05:09,601 Sonra petrol geldi. 89 00:05:09,684 --> 00:05:11,686 Bir patlama başlattı diyebiliriz. 90 00:05:13,396 --> 00:05:17,818 Petrolün rafinasyonunda atık madde olarak çıkan benzinin 91 00:05:17,901 --> 00:05:21,613 arabalar için çok iyi bir yakıt olduğu keşfedildi. 92 00:05:21,696 --> 00:05:23,365 Petrol, 93 00:05:23,448 --> 00:05:29,371 ulaşılabilecek en enerji dolu sıvı güç kaynağıydı. 94 00:05:29,454 --> 00:05:35,043 Britanya kontrolündeki petrole erişmek isteyen Britanya Donanması için 95 00:05:35,126 --> 00:05:37,003 başından beri çok önemliydi. 96 00:05:37,087 --> 00:05:40,048 Bir özel yatırımcılar birliği olarak başladı. 97 00:05:40,632 --> 00:05:45,720 Bu kişiler, İran'daki Zagros Dağları'nın eteklerinde petrol bulmak üzere 98 00:05:45,804 --> 00:05:48,390 bir yolculuğa çıktılar, maceraya atıldılar. 99 00:05:48,473 --> 00:05:52,602 Anglo-Fars Petrol Şirketi'nin başlangıcıydı bu. 100 00:05:52,686 --> 00:05:54,980 Sonradan adı British Petroleum oldu. 101 00:05:55,564 --> 00:05:57,274 Ve tam zamanında gelmişlerdi. 102 00:05:59,192 --> 00:06:03,154 Birinci Dünya Savaşı süvari hücumlarıyla ve atlılarla başladı. 103 00:06:03,864 --> 00:06:07,659 Uçaklarla, tanklarla, kamyonlarla bitti. 104 00:06:08,326 --> 00:06:11,913 İtilaf Devletleri'nin donanması kömür yerine petrole geçince 105 00:06:11,997 --> 00:06:15,041 gemiler yakıt ikmalsiz daha uzağa gitmeye başladı. 106 00:06:15,125 --> 00:06:16,459 ALMANYA TESLİM OLDU 107 00:06:16,543 --> 00:06:18,962 Petrol, dünyayı harekete geçirdi. 108 00:06:20,380 --> 00:06:22,382 İnsanlar yeni bir özgürlük buldu. 109 00:06:22,465 --> 00:06:25,510 Çeşitli yerlere arabayla, uçakla gidiyorlardı. 110 00:06:25,594 --> 00:06:28,513 Milyonlarca insanı yoksulluktan kurtardı. 111 00:06:29,097 --> 00:06:31,516 Petrol, modern dünyayı yarattı. 112 00:06:31,600 --> 00:06:37,439 Boru hatları, yollar, benzinlikler, rafineriler yapıldı. 113 00:06:37,522 --> 00:06:41,484 Herkes petrole ve gaza yatırım yapmak istiyordu. 114 00:06:41,568 --> 00:06:43,528 Ama kârlar orantısızdı. 115 00:06:43,612 --> 00:06:46,406 İran'ın çölünün altındaki ham petrol okyanusu 116 00:06:46,489 --> 00:06:49,200 Orta Doğu'nun petrol patlamasına yol açtı. 117 00:06:49,284 --> 00:06:52,996 İran kendi petrolünün kârından yalnızca küçük bir pay alırken 118 00:06:53,079 --> 00:06:55,373 Britanyalılar kalanını alıyordu. 119 00:06:55,457 --> 00:06:58,084 İran, bu durumdan bıktığına karar verdi. 120 00:06:58,168 --> 00:07:02,631 Sabrı taşan İranlı milliyetçiler, niyetlerinin petrol sektörünü ele geçirip 121 00:07:02,714 --> 00:07:05,634 Britanyalı şirkete el koymak olduğunu söyledi. 122 00:07:06,593 --> 00:07:08,261 Bunun üstüne 1953'te 123 00:07:08,345 --> 00:07:11,097 Britanya ve ABD bir darbe düzenleyerek 124 00:07:11,181 --> 00:07:15,310 İran'ın seçilmiş liderini devirip Şah'ı başa geçirdi. 125 00:07:15,393 --> 00:07:19,105 Çünkü Batı'yla harika bir ilişki içinde olmaya 126 00:07:19,189 --> 00:07:22,442 daha açık olduğunu düşünüyorlardı. 127 00:07:22,525 --> 00:07:25,737 Genç Lort Browne böylece oraya gitti. 128 00:07:25,820 --> 00:07:28,239 Çocukken uzun süre İran'da kaldım, 129 00:07:28,323 --> 00:07:31,576 babam petrol sektöründe çalışıyordu. 130 00:07:31,660 --> 00:07:33,203 Ve 18 yaşına geldiğinde 131 00:07:33,286 --> 00:07:35,538 kendisi de BP'de çalışmaya başladı. 132 00:07:35,622 --> 00:07:40,919 Daha önce kimsenin çözmediği sorunları çözebileceğimiz bir yer olduğuna inanarak 133 00:07:41,002 --> 00:07:42,879 petrol sektörüne girdim. 134 00:07:42,963 --> 00:07:46,216 Petrolü ilerlemede nasıl kullanabilirdik? 135 00:07:46,800 --> 00:07:48,093 O zamanlar BP, 136 00:07:48,176 --> 00:07:53,139 dünyanın petrol rezervlerinin yüzde 85'ini kontrol eden sadece üç ülkenin 137 00:07:53,223 --> 00:07:55,850 yedi petrol şirketinden biriydi. 138 00:07:56,810 --> 00:07:58,603 Ve Nijerya'dakiler 139 00:07:58,687 --> 00:08:01,690 petrolün herkes için refah anlamına gelmediğini 140 00:08:01,773 --> 00:08:03,358 kısa sürede öğrendiler. 141 00:08:04,526 --> 00:08:05,944 Kolonyal yönetimde 142 00:08:06,027 --> 00:08:09,698 Britanyalılar farklı eyaletleri tek bir ülke olmaya zorlamıştı. 143 00:08:10,198 --> 00:08:11,574 Ve bağımsızlıktan sonra 144 00:08:11,658 --> 00:08:14,869 Nnimmo'nun doğduğu bölge ayrılacağını açıkladı. 145 00:08:15,787 --> 00:08:17,122 Küçük bir çocuk olarak 146 00:08:17,205 --> 00:08:20,375 işin ucunda neler olduğunu tam olarak anlamamıştım. 147 00:08:20,458 --> 00:08:24,879 Bana göre en heyecan verici şey Biafra adında yeni bir ülkenin olacağıydı. 148 00:08:25,588 --> 00:08:30,635 Ama Nijer Deltası'yla petrol rezervlerinin büyük bir kısmı bu bölgedeydi. 149 00:08:30,719 --> 00:08:33,221 Bu nedenle Nijerya hükûmeti savaş açınca 150 00:08:33,805 --> 00:08:35,515 Britanyalılar destek verdi. 151 00:08:35,598 --> 00:08:37,642 Köyüm âdeta bir savaş cephesiydi. 152 00:08:38,268 --> 00:08:40,562 Hükûmet bölgeyi ablukaya aldı. 153 00:08:40,645 --> 00:08:45,608 Bir milyondan fazla sivilin açlıktan öldüğü tahmin ediliyor. 154 00:08:45,692 --> 00:08:46,985 Bazen hâlâ kafamda 155 00:08:47,068 --> 00:08:51,197 yardım isteyen, yemek için bağıranların seslerini duyuyorum. 156 00:08:51,781 --> 00:08:53,825 Hemen unutulacak bir şey değil. 157 00:08:54,451 --> 00:08:56,870 Biafra, 1970'te teslim oldu. 158 00:08:58,246 --> 00:08:59,789 Ertesi yıl Nijerya, 159 00:08:59,873 --> 00:09:03,543 kaynaklarının kontrolünü tekrar ele geçirmek isteyen 160 00:09:03,626 --> 00:09:06,755 petrol üreticisi ülkeler birliği OPEC'e katıldı. 161 00:09:07,338 --> 00:09:08,173 Ve 1970'lerde 162 00:09:08,256 --> 00:09:11,676 petrol fiyatlarını yükselterek güçlerini kullandılar. 163 00:09:11,760 --> 00:09:15,346 Bazısı İsrail'e askerî desteği sebebiyle ABD'yi boykot etti. 164 00:09:15,430 --> 00:09:19,934 Birden bir krize ve siyasi düzen için bir şoka dönüştü. 165 00:09:20,018 --> 00:09:21,853 Benzinliklerde benzin kalmadı. 166 00:09:22,353 --> 00:09:26,399 Uçuş sayıları düşürüldü. Fabrikalar kapanmak zorunda kaldı. 167 00:09:26,900 --> 00:09:33,239 1979'da İranlılar, Şah'ı devirip petrollerinin kontrolünü geri alınca 168 00:09:33,323 --> 00:09:35,700 fiyatlar yine uçtu. 169 00:09:36,284 --> 00:09:38,495 Bu, petrol müşterileri için kötüyken… 170 00:09:38,578 --> 00:09:41,790 Çok saçma. Nerede duracak, bilmiyoruz. 171 00:09:42,373 --> 00:09:44,542 …petrol üreticileri için harikaydı. 172 00:09:44,626 --> 00:09:47,921 Nijerya, Afrika'nın en zengin ülkelerinden biri oldu. 173 00:09:48,505 --> 00:09:50,507 Ama 1970'lerin patlamasından sonra 174 00:09:50,590 --> 00:09:52,217 petrol fiyatları çakıldı. 175 00:09:52,300 --> 00:09:54,135 Nijerya'nın ekonomisi de. 176 00:09:55,345 --> 00:09:57,597 Kaynak laneti fikri şudur: 177 00:09:57,680 --> 00:09:59,766 Ülkelerin durumu, 178 00:09:59,849 --> 00:10:04,813 bolca doğal kaynakları var diye illaki düzelmez. 179 00:10:04,896 --> 00:10:08,233 Kaynaklar para birimi değerlemelerini bozabilir, 180 00:10:08,316 --> 00:10:11,069 diğer sektörleri daha az rekabetçi kılabilir. 181 00:10:11,152 --> 00:10:14,239 Ekonomik çalkantılara ve yolsuzluğa da yol açabilir. 182 00:10:14,322 --> 00:10:16,825 Sorun, kaynak değil. 183 00:10:16,908 --> 00:10:19,244 Sorun, kaynağın nasıl kullanıldığı. 184 00:10:19,327 --> 00:10:21,830 Bir ülkenin petrol geliri olması başka, 185 00:10:21,913 --> 00:10:25,250 parayı alan, paranın gittiği yer başka bir şey. 186 00:10:25,333 --> 00:10:29,838 Bunun büyük bir kısmını çok uluslu şirketler alıyor. 187 00:10:29,921 --> 00:10:31,506 Nijerya'da kalan paraysa 188 00:10:31,589 --> 00:10:34,634 Nijerya Ulusal Petrol Şirketi'ne gidiyor. 189 00:10:34,717 --> 00:10:36,636 Şirketin sahibi devlet. 190 00:10:36,719 --> 00:10:40,682 Bu şirket, ülkenin petrol sektörünü düzenlemekten de sorumlu. 191 00:10:40,765 --> 00:10:43,434 İşletmeci, aynı zamanda düzenleyici. 192 00:10:44,018 --> 00:10:47,814 Ve bağımsızlıktan bu yana milyarlar kayboldu. 193 00:10:49,607 --> 00:10:51,151 Bu düzeyde bir yolsuzluk 194 00:10:51,234 --> 00:10:54,112 insanlara ekonomik zarar vermekle kalmıyor, 195 00:10:54,195 --> 00:10:56,114 siyasi sistemi de bozuyor. 196 00:10:56,781 --> 00:10:58,741 Başka maliyetler de oldu. 197 00:10:59,659 --> 00:11:02,620 Nijer Deltası'nda, 50 küsur yıllık sızıntılar 198 00:11:02,704 --> 00:11:07,125 43.000 kilometrelik toksik petrol bataklıklarını yarattı. 199 00:11:07,834 --> 00:11:11,087 Çocuklar ham petrolle kaplı suda yüzüyor. 200 00:11:11,171 --> 00:11:16,134 Beklenen yaşam süresi 41 yıl. Belki de dünyada en düşüklerden. 201 00:11:16,885 --> 00:11:21,055 Balıkçılar artık mette tuzaklarını bırakamıyor. 202 00:11:21,139 --> 00:11:25,143 Balıkçılar nehre girip gece ve gündüz boyunca uğraşıyor 203 00:11:25,226 --> 00:11:26,769 ama bir şey yakalayamıyor. 204 00:11:27,353 --> 00:11:29,189 Artık ay ışıklı geceler de yok. 205 00:11:29,272 --> 00:11:34,944 Petrol şirketleri yedi gün, 24 saat bacalarda gaz yakıyor. 206 00:11:35,528 --> 00:11:36,905 Tüm bunların üstüne, 207 00:11:36,988 --> 00:11:39,866 Nijerya kuru ve sıcak bir ülke. 208 00:11:39,949 --> 00:11:43,661 Yani artan sıcaklıklara karşı daha hassas. 209 00:11:44,829 --> 00:11:48,416 2020 itibarıyla, ortalama küresel sıcaklık 210 00:11:48,499 --> 00:11:51,336 bir santigrat dereceden daha çok artmış durumda. 211 00:11:52,045 --> 00:11:55,632 Sıcak hava dalgalarının gücü, sıklığı ve ölümcüllüğü artıyor. 212 00:11:55,715 --> 00:11:58,927 Daha hızlı şiddetlenen kasırgaları besliyorlar. 213 00:11:59,510 --> 00:12:02,430 Orman yangınları çok daha geniş alanları yakıyor. 214 00:12:02,972 --> 00:12:04,432 İklim değişikliği 215 00:12:04,515 --> 00:12:07,101 o yılki emisyonlarımıza göre değil, 216 00:12:07,185 --> 00:12:09,729 kümülatif emisyonlarımıza göre oluyor. 217 00:12:09,812 --> 00:12:12,482 Sorunlara zengin ülkeler yol açtı. 218 00:12:12,565 --> 00:12:16,402 Bunca yıl bu karbon emisyonlarına sebep olanlar bizleriz. 219 00:12:16,986 --> 00:12:20,448 Ama en ağır bedeli gelişmekte olan ülkeler ödüyor. 220 00:12:21,032 --> 00:12:24,702 Şimdiden milyonlarca insan evlerinden kaçmak zorunda kaldı. 221 00:12:24,786 --> 00:12:26,162 Zaman geçiyor. 222 00:12:26,246 --> 00:12:31,251 İnsanlık olarak uçurumdan yuvarlanmadan bunu başaracağımıza dair bir umut var mı, 223 00:12:31,334 --> 00:12:32,669 orası muamma. 224 00:12:33,419 --> 00:12:35,922 Ne tehlike altında? Gezegen değil. O yaşar. 225 00:12:36,631 --> 00:12:37,924 Tehlikede olan biziz. 226 00:12:38,841 --> 00:12:43,763 Dünya, yılda yaklaşık 50 milyar ton sera gazı salıyor. 227 00:12:43,846 --> 00:12:45,390 Hiç olmadığı kadar. 228 00:12:45,473 --> 00:12:46,849 Ve devletler, 229 00:12:46,933 --> 00:12:50,812 2050'ye dek net sıfıra ulaşmamız gerektiği konusunda hemfikir. 230 00:12:50,895 --> 00:12:52,730 …ve karbon nötrlüğe ulaşmak. 231 00:12:52,814 --> 00:12:55,358 Bir dönüşümle net sıfıra geçeceğiz… 232 00:12:55,441 --> 00:12:57,277 …net sıfıra ulaşma arzusu. 233 00:12:57,360 --> 00:12:59,320 …emisyonları çok azaltarak. 234 00:12:59,404 --> 00:13:01,406 …net sıfır için kanuni düzenleme. 235 00:13:01,489 --> 00:13:05,118 Nijerya, emisyonu yüzde 20 azaltmak için 236 00:13:05,201 --> 00:13:07,745 kurumsal çerçeveleri açıklamıştır. 237 00:13:07,829 --> 00:13:09,205 Bu mesele, 238 00:13:09,289 --> 00:13:15,211 virüs ve varyantlarıyla mücadele için tek aşının yettiği koronavirüs gibi değil. 239 00:13:15,295 --> 00:13:19,215 Bu, birçok çözüm gerektiren çok geniş bir mesele. 240 00:13:19,799 --> 00:13:23,678 Ve henüz geliştirilmemiş birçok teknoloji gerekecek. 241 00:13:24,178 --> 00:13:26,806 Ama büyük değişiklikler oldu. 242 00:13:26,889 --> 00:13:31,102 Artık rüzgâr ve güneş enerjileri, birçok ülkede kömürden ucuz. 243 00:13:31,185 --> 00:13:33,813 Batarya teknolojisi hızla gelişiyor. 244 00:13:33,896 --> 00:13:37,442 Devletlerin hidrolik enerji, nükleer santral yatırımları var. 245 00:13:37,525 --> 00:13:40,236 Elektrikli arabalar her yıl daha da ucuzluyor. 246 00:13:40,320 --> 00:13:42,280 Uzun yol gemileri ve uçaklar için 247 00:13:42,363 --> 00:13:45,616 mühendisler biyoyakıtla sıvı hidrojen üstünde çalışıyor. 248 00:13:45,700 --> 00:13:49,495 Bu pastanın her bir dilimi için çözümler arayan insanlar var. 249 00:13:49,579 --> 00:13:53,249 Ve şu anki hedef sıfır karbon emisyonu değil. 250 00:13:53,333 --> 00:13:58,004 Net sıfır hedefleniyor. 251 00:13:58,087 --> 00:14:01,924 "Karbon üreteceğiz ama sonra denkleştireceğiz" diyorlar. 252 00:14:02,008 --> 00:14:04,260 Sulak alan ve ormanları iyileştirerek. 253 00:14:04,344 --> 00:14:06,304 Okyanustaki teknikler. 254 00:14:06,387 --> 00:14:08,765 Daha çok karbon yutmalarına yarayabilir. 255 00:14:08,848 --> 00:14:12,560 Veya henüz pahalı olan karbon yakalama teknolojisi. 256 00:14:13,603 --> 00:14:16,105 Bu çözümlerin çoğunda bu sorun var. 257 00:14:16,773 --> 00:14:19,859 Bu yüzden birçok devlet durumu etkilemeye çalışıyor. 258 00:14:19,942 --> 00:14:21,694 40'tan fazla ülkede 259 00:14:21,778 --> 00:14:24,405 fosil yakıtları yakmak daha pahalı olsun diye 260 00:14:24,489 --> 00:14:26,115 karbon fiyatlandırması var. 261 00:14:26,199 --> 00:14:29,619 Son 10 yıldır ABD, kömürden uzaklaşıp 262 00:14:29,702 --> 00:14:32,663 hidrolik kırmanın sonucu olan doğal gaza yöneliyor. 263 00:14:33,247 --> 00:14:37,043 ABD, dünyanın en büyük petrol ithalatçısıyken 264 00:14:37,126 --> 00:14:39,545 dünyanın en büyük petrol üreticisi oldu. 265 00:14:40,088 --> 00:14:42,924 ABD'nin kurmakta olduğu doğal gaz santralleri 266 00:14:43,007 --> 00:14:46,135 fosil yakıtlı bir geleceğe dönük büyük yatırımlar. 267 00:14:46,677 --> 00:14:50,098 Ama ülkedeki emisyonların önemli ölçüde azalmasını sağladı. 268 00:14:50,181 --> 00:14:54,727 Emisyonlar Avrupa'da da azalıyor ama küresel emisyonlar azalmıyor. 269 00:14:55,228 --> 00:14:57,980 Emisyonların arttığı yerlere baktığımızda 270 00:14:58,064 --> 00:15:01,234 hepsinin gelişmekte olan ülkeler olduklarını görürüz. 271 00:15:01,317 --> 00:15:05,446 ABD ve Avrupa sorunu çözmek için birlikte çalışsa bile 272 00:15:05,530 --> 00:15:08,616 gelişmekte olan ülkeleri katmazsak başarılı olamayız. 273 00:15:09,200 --> 00:15:11,452 Çünkü geleceğin emisyonları buralarda. 274 00:15:12,078 --> 00:15:16,290 Gelişmekte olan ülkelerde emisyonları düşük tutmazsak 275 00:15:16,833 --> 00:15:17,834 hepimiz yanarız. 276 00:15:17,917 --> 00:15:20,002 Bir Nijeryalı ve Afrikalı olarak, 277 00:15:20,086 --> 00:15:23,923 aşırı yoksulluk içinde yaşayan insanları görüp 278 00:15:24,006 --> 00:15:28,678 onlara "Seni bu durumdan çıkaracak en iyi çözümü bulana dek bekle" demek 279 00:15:28,761 --> 00:15:30,054 çok zor geliyor. 280 00:15:30,638 --> 00:15:32,515 Afrika'daki sıradan bir genç, 281 00:15:32,598 --> 00:15:36,602 Amerika'daki sıradan bir gençle aynı miktarda enerjisi olsun istiyor. 282 00:15:36,686 --> 00:15:38,563 Aynı fırsatları istiyorlar. 283 00:15:38,646 --> 00:15:44,026 Enerji, insanların tam potansiyellerine ulaşmalarını engelleyen temel şey. 284 00:15:44,527 --> 00:15:47,530 Nijerya'nın toprakları enerji bakımından zengin ama… 285 00:15:47,613 --> 00:15:51,451 Dünyada enerjiye erişim eksikliği en büyük olan ülke. 286 00:15:52,034 --> 00:15:55,037 Yaklaşık 200 milyon nüfuslu ülkede 287 00:15:55,121 --> 00:15:57,957 halkın neredeyse yarısının elektriğe erişimi yok. 288 00:15:58,458 --> 00:15:59,542 Olanlarda da… 289 00:16:00,168 --> 00:16:02,962 Yaşadığım yerde her gün sabah dokuzda 290 00:16:03,045 --> 00:16:05,131 elektrik kesiliyor. 291 00:16:05,882 --> 00:16:07,842 14.00'te geliyor, 292 00:16:07,925 --> 00:16:10,678 sonra 20.00'de yine kesiliyor. 293 00:16:11,179 --> 00:16:12,597 Bu yüzden çoğu iş yeri 294 00:16:12,680 --> 00:16:16,142 işine devam edebilmek için dizel jeneratörler kullanıyor. 295 00:16:16,225 --> 00:16:20,354 Dünyada, enerjiye erişimi olmayan 800 milyon kişi var. 296 00:16:20,438 --> 00:16:24,567 Ve tam, onurlu bir yaşam için yeterli enerjisi olmayan. 297 00:16:24,650 --> 00:16:26,319 Bu küçük bir sorun değil. 298 00:16:26,402 --> 00:16:30,698 Birçok kişi için ölüm kalım meselesi. 299 00:16:32,241 --> 00:16:36,162 Bizdeki elektrik veya altyapı için gelişmeleri gerekiyor. 300 00:16:36,245 --> 00:16:37,246 Ama artık bunun 301 00:16:37,330 --> 00:16:40,833 200-300 yıl önceye göre daha iyi yolları olduğunu biliyoruz. 302 00:16:40,917 --> 00:16:42,627 Leapfrogging'i duyuyoruz. 303 00:16:42,710 --> 00:16:44,253 Gelişmekte olan ülkelerin, 304 00:16:44,337 --> 00:16:48,883 zengin ülkelere zenginliği getiren teknolojileri atlayıp 305 00:16:48,966 --> 00:16:51,719 yerine yenilenebilir olanla gelişmeleri. 306 00:16:51,802 --> 00:16:57,099 Gelişmiş ülkelerin, şu anda o kadar parası olmayan ülkelerden 307 00:16:57,183 --> 00:17:03,105 kendilerinin hâlâ yaptığı bir şeyi bırakıp yeni teknolojilere geçmelerini istemesinde 308 00:17:03,189 --> 00:17:04,690 biraz ikiyüzlülük var. 309 00:17:05,441 --> 00:17:07,777 Diyelim ki Lagos Adası'nda teyzem var. 310 00:17:07,860 --> 00:17:12,698 Evinden işine gitmek için her gün otobüse biniyor. 311 00:17:12,782 --> 00:17:16,577 Küçük, iki kapılı bir araba almak için para biriktiriyor. 312 00:17:16,661 --> 00:17:18,871 Araba muhtemelen dizel veya benzinli. 313 00:17:18,955 --> 00:17:21,999 "Elektrikli araba alacak param yok" diyor. 314 00:17:22,083 --> 00:17:26,087 Siz de "Elektrikli araba alana kadar otobüsle gideceksin" diyorsunuz. 315 00:17:26,170 --> 00:17:29,465 Şu anda Afrika'daki enerji geçişi buna benziyor. 316 00:17:30,007 --> 00:17:34,512 Gelişmekte olan ülkelere "Fosil yakıt, kömür kullanmayın" demek için 317 00:17:34,595 --> 00:17:36,889 buna finansmanınızın olması gerekiyor. 318 00:17:37,723 --> 00:17:40,226 Uzmanlar, Afrika'nın enerji geçişi için 319 00:17:40,309 --> 00:17:44,438 yılda 70 milyar dolar yatırım yapılması gerektiğini söylüyor. 320 00:17:45,022 --> 00:17:51,612 Küresel Kuzey, yıllarca süren sömürü için bir iklim borcu ödemeli. 321 00:17:52,280 --> 00:17:54,991 Bunu gerçekleştirmek için yatırım yapma görevi 322 00:17:55,074 --> 00:17:56,867 sorunu yaratanlara ait. 323 00:17:57,952 --> 00:18:02,248 2015'te Paris'te buluşan küresel liderler de aynı fikirdeydi. 324 00:18:02,832 --> 00:18:05,459 Dönüm noktası olan Paris İklim Anlaşması'nda 325 00:18:05,543 --> 00:18:08,129 Yeşil İklim Fonu adlı bir şey de vardı. 326 00:18:08,212 --> 00:18:09,213 Zengin ülkelerin, 327 00:18:09,297 --> 00:18:12,675 gelişmekte olan ülkelere geçişte yardım etmesi için. 328 00:18:12,758 --> 00:18:16,679 2020'ye dek yılda 100 milyar dolar vereceklerini söylediler. 329 00:18:16,762 --> 00:18:18,848 Aldığımız, bu meblağdan çok uzak. 330 00:18:19,432 --> 00:18:22,435 90 milyar dolar kadar eksik verdiler. 331 00:18:23,144 --> 00:18:24,353 Bazı zengin ülkeler, 332 00:18:24,437 --> 00:18:28,399 Afrika'daki temiz enerji projelerine milyarlar yatırıyor. 333 00:18:28,482 --> 00:18:31,819 Ama fosil yakıtlara olan yatırımları daha fazla. 334 00:18:32,320 --> 00:18:33,613 2020'de 335 00:18:33,696 --> 00:18:37,491 Britanya Başbakanı, bir Britanya-Afrika zirvesinde konuştu. 336 00:18:37,575 --> 00:18:39,577 Sonra Afrika'ya gidip 337 00:18:39,660 --> 00:18:44,665 Afrika ülkelerini kömür kullanmaya teşvik ederek ceplerimizi dolduruyorsak 338 00:18:44,749 --> 00:18:50,379 Britanya'da yaktığımız kömür miktarını azaltmamızın bir anlamı olmuyor, değil mi? 339 00:18:50,463 --> 00:18:51,422 Ama günler sonra 340 00:18:51,505 --> 00:18:54,884 Britanya'nın o haftaki enerji anlaşmalarının yüzde 90'ının 341 00:18:54,967 --> 00:18:57,595 fosil yakıt projeleri olduğu ortaya çıktı. 342 00:18:58,220 --> 00:18:59,430 Düzen devam ediyor. 343 00:19:00,014 --> 00:19:04,185 Çin, rüzgâr ve güneş teknolojilerini çok daha ucuzlattı 344 00:19:04,268 --> 00:19:06,896 ama kömür santrallerine yatırımı sürüyor. 345 00:19:06,979 --> 00:19:08,189 Ve yakın zamanda, 346 00:19:08,272 --> 00:19:11,734 ABD çeşitli yerlerde fosil yakıta dokuz milyon yatırdı. 347 00:19:11,817 --> 00:19:14,195 Çoğu Sahraaltı Afrika ülkelerinde. 348 00:19:14,278 --> 00:19:17,990 Daha yakıt verimli veya elektrikli arabalarla 349 00:19:18,074 --> 00:19:20,951 zengin ülkelerin sokakları temizlenirken 350 00:19:21,035 --> 00:19:23,537 çok yakıt isteyen eski modellerin çoğu 351 00:19:23,621 --> 00:19:26,207 dünyadan silinmiyor. 352 00:19:26,290 --> 00:19:29,251 Nijerya gibi ülkelere ihraç ediliyorlar. 353 00:19:29,335 --> 00:19:32,713 Çünkü orada çoğu kişi sadece bunları karşılayabiliyor. 354 00:19:32,797 --> 00:19:35,675 Afrika, resmen teknolojiler için bir çöplük. 355 00:19:35,758 --> 00:19:39,261 Nijerya, kıtadaki en büyük petrol üreticisi olsa da 356 00:19:39,345 --> 00:19:42,890 sahip oldukları birkaç rafineri ya kapalı ya da işlevsiz. 357 00:19:42,973 --> 00:19:46,227 Bu yüzden ham petrollerini dünyaya ihraç ediyorlar. 358 00:19:46,310 --> 00:19:50,231 Yakıtlarının çoğunu da Hollanda ve Belçika'dan ithal ediyorlar. 359 00:19:50,815 --> 00:19:52,983 Ama onların yaktıklarını değil. 360 00:19:53,067 --> 00:19:55,319 Araştırmacılar, dizel örneklerinin 361 00:19:55,403 --> 00:19:59,657 Avrupa yakıt standartlarında izin verilenin 204 katı kadar 362 00:19:59,740 --> 00:20:01,742 sülfür içerdiğini buldu. 363 00:20:02,785 --> 00:20:05,621 Günümüzde, dünyada yıkıma çok yatırım yapılıyor. 364 00:20:06,247 --> 00:20:08,457 Şu anda dünyanın karşısındaki zorluk, 365 00:20:08,541 --> 00:20:10,710 bir eşitsizlik sisteminden 366 00:20:11,210 --> 00:20:14,672 daha adil bir sisteme geçmek. 367 00:20:15,756 --> 00:20:18,426 Hem petrolle gazın faydalarının olduğuna 368 00:20:18,509 --> 00:20:21,637 hem de iklim değişikliği gibi sorunların olduğuna 369 00:20:21,721 --> 00:20:23,681 kesinlikle katılıyorum. 370 00:20:23,764 --> 00:20:25,182 1997'de 371 00:20:25,266 --> 00:20:29,562 Lort Browne, petrol sektörünü şoke eden bir konuşma yaptı. 372 00:20:29,645 --> 00:20:33,357 İklimin üstünde fark edilir bir insan etkisi var. 373 00:20:33,441 --> 00:20:35,651 Petrol dünyasının tepkisi kötü oldu 374 00:20:35,735 --> 00:20:39,613 ve dediklerini alıntılıyorum, "dinden döndüğümü" söylediler. 375 00:20:40,114 --> 00:20:42,199 Ama dünyanın petrol devleri de 376 00:20:42,283 --> 00:20:45,661 net sıfıra ulaşmamız gerektiğini artık kabul ediyor. 377 00:20:46,203 --> 00:20:49,123 Siyasi rüzgârların yönünü görüp ona uyuyorlar. 378 00:20:49,707 --> 00:20:52,126 Çözüme katkıda bulunmalılar, 379 00:20:52,209 --> 00:20:56,338 sadece "Üzgünüm" demenin hisselerini kurtarmasını ummamalılar. 380 00:20:56,422 --> 00:20:58,299 Çoğu şirket bir seçim yapmalı. 381 00:20:58,883 --> 00:21:02,553 Ama petrol şirketlerinin toplamda petrolü seçtiğini görüyoruz. 382 00:21:03,053 --> 00:21:07,516 Yatırımlarının yüzde birinden azı yenilenebilir enerjilere. 383 00:21:07,600 --> 00:21:12,480 Bir rapordaki tahmine göre 2030'da dünyanın petrol devlerinin çoğu 384 00:21:12,563 --> 00:21:16,650 bugün ürettiğinden daha çok petrol üretecek. 385 00:21:17,443 --> 00:21:20,821 Petrol dünyasını bir zamanlar özel şirketler yönetirken 386 00:21:20,905 --> 00:21:24,617 bugün devlete ait şirketler petrolün ve gazın yarısını üretiyor. 387 00:21:24,700 --> 00:21:27,995 Ve çoğunun ekonomisi büyük ölçüde bunlara bağımlı. 388 00:21:28,496 --> 00:21:31,832 Ekonomisi petrole çok bağımlı olan ülkelerin karşısında 389 00:21:31,916 --> 00:21:33,459 büyük bir zorluk var. 390 00:21:33,542 --> 00:21:36,378 Üretimleri genellikle diğer ülkelerden ucuz. 391 00:21:36,962 --> 00:21:38,047 Yani muhtemelen 392 00:21:38,130 --> 00:21:42,301 bu sektörün, tabiri caizse ışıklarını son kapatacak olanlar onlar. 393 00:21:44,136 --> 00:21:47,389 88 trilyon dolarlık dünya ekonomisi 394 00:21:47,473 --> 00:21:52,269 petrolün en önemli rolü üstlendiği bir enerji sistemine dayalı. 395 00:21:52,853 --> 00:21:56,607 Diğer enerji geçişleri asırlar sürdü. Bu, 30 yıl içinde olmalı. 396 00:21:56,690 --> 00:21:59,735 Petrolün uzun süre kullanılacağını düşünüyorum. 397 00:22:00,361 --> 00:22:04,990 Ama petrol dışında seçeneği olmayanlar kullanacak. 398 00:22:05,074 --> 00:22:06,116 Tarihsel olarak 399 00:22:06,200 --> 00:22:09,620 en fazla karbon emisyonundan sorumlu olan zengin ülkelerin 400 00:22:09,703 --> 00:22:13,082 ilk ve en çok müdahaleyi yapma sorumluluğu var. 401 00:22:13,165 --> 00:22:15,167 Burada bir adalet meselesi var 402 00:22:15,251 --> 00:22:18,671 ve bir anlamda herkes haklı ama bunun pek önemi yok. 403 00:22:18,754 --> 00:22:22,800 Adil olsun veya olmasın, bu konuda birlikte çalışmamız şart. 404 00:22:23,467 --> 00:22:24,844 Gelişmekte olan ülkeler 405 00:22:24,927 --> 00:22:27,763 "Buna katılmak, enerji geçişini yapmak istiyoruz 406 00:22:27,847 --> 00:22:29,557 ama yardım lazım" diyor. 407 00:22:30,516 --> 00:22:35,312 Herkes için evrensel erişimi sağlamazsak iklim hedeflerimize ulaşamayız. 408 00:22:35,396 --> 00:22:37,565 Enerjinin, iklim değişikliğinin 409 00:22:37,648 --> 00:22:39,650 ve kalkınmanın öyküsü bir olmalı. 410 00:22:40,484 --> 00:22:43,571 30 yıl sonra dünya farklı görünecek. 411 00:22:43,654 --> 00:22:47,241 Ne kadar değişip ne kadar farklı görüneceğini tahmin etmek 412 00:22:47,324 --> 00:22:48,617 henüz çok zor. 413 00:22:50,077 --> 00:22:54,123 Bazen geleceği ve ona giden yolu hayal etmek zor oluyor. 414 00:22:54,665 --> 00:22:57,084 Ama yeni bir sistem mümkün. 415 00:22:58,127 --> 00:22:59,795 Benim umudum burada yatıyor. 416 00:23:22,860 --> 00:23:27,865 Alt yazı çevirmeni: Hazal Ünlüçay