1
00:00:07,174 --> 00:00:11,261
Ortalama bir yılda
7.000'den fazla yeni film,
2
00:00:11,845 --> 00:00:14,223
1.000'den fazla yeni TV programı,
3
00:00:14,306 --> 00:00:16,767
binlerce yeni video oyunu çıkıyor.
4
00:00:16,850 --> 00:00:19,645
Spotify'a her gün
yüz binlerce yeni podcast
5
00:00:20,312 --> 00:00:24,399
ve 60.000'den fazla yeni parça yükleniyor.
6
00:00:25,234 --> 00:00:27,778
Tüm bu keyif ve eğlence seçeneklerinden
7
00:00:27,861 --> 00:00:31,865
2020'de popülerliği en çok artansa
8
00:00:33,033 --> 00:00:35,661
1.500 küsur yaşında.
9
00:00:36,370 --> 00:00:39,915
Satrançta, hiç görmediğimiz
bir patlama yaşanıyor.
10
00:00:39,998 --> 00:00:42,209
Bu oyun hediye listelerinin tepesinde
11
00:00:42,292 --> 00:00:45,128
ve esnaf, stokta tutmaya
yetişemediğini söylüyor.
12
00:00:45,212 --> 00:00:46,713
Yurt dışında bile
13
00:00:46,797 --> 00:00:49,591
satrancın indirilmesi
yüzde 11 artmış durumda.
14
00:00:50,175 --> 00:00:51,301
Kısa bir süre için
15
00:00:51,385 --> 00:00:55,055
yayın platformu Twitch'te
en popüler türdü.
16
00:00:55,138 --> 00:00:59,184
League of Legends ve Fortnite gibi
video oyunlarını geçmişti.
17
00:00:59,268 --> 00:01:02,271
Beni izlemeye bile binlerce kişi geldi.
18
00:01:02,354 --> 00:01:05,941
H4'e gitme hatasını yaptı.
Logic şah mat yapacak bence.
19
00:01:06,024 --> 00:01:07,859
O neydi öyle? Salak.
20
00:01:07,943 --> 00:01:09,486
Satranç, tarihte
21
00:01:09,570 --> 00:01:12,990
çok zeki kişilerin oynadığı bir oyundu.
22
00:01:13,073 --> 00:01:15,075
Büyük liderleri çekiyordu.
23
00:01:15,158 --> 00:01:16,743
Ve düşünürleri,
24
00:01:16,827 --> 00:01:18,161
sanatçıları,
25
00:01:18,245 --> 00:01:20,247
seçkin sporcuları.
26
00:01:20,831 --> 00:01:23,208
Ünlüler dükkâna oynamaya gelirdi.
27
00:01:23,292 --> 00:01:26,378
Marcel Duchamp buraya gelip oynardı.
28
00:01:26,461 --> 00:01:28,255
Stanley Kubrick gelip oynardı.
29
00:01:28,338 --> 00:01:30,841
Ama Bobby Fischer da gelip oynardı.
30
00:01:31,633 --> 00:01:35,262
Bence iyi satranç oynamak için
dâhi olmak gerekmez. Mit bu.
31
00:01:35,846 --> 00:01:38,932
Ama satranç hep
bir hobiden fazlası olmuştur.
32
00:01:39,516 --> 00:01:43,103
Yaş, inanç ve kültür farklarını aşar.
33
00:01:44,021 --> 00:01:45,731
Ama nedense yaşlanmaz.
34
00:01:45,814 --> 00:01:49,109
Büyüleyici. Sanki gerçek hayatından kaçıp
35
00:01:49,192 --> 00:01:52,362
64 karelik yeni bir dünyaya geliyorsun.
36
00:01:52,446 --> 00:01:54,781
Peki neden bu eski masa oyunu
37
00:01:54,865 --> 00:01:57,200
ilgimizi çekmeyi sürdürüyor?
38
00:01:57,784 --> 00:02:00,787
Satrancı özel kılan şey ne?
39
00:02:02,873 --> 00:02:06,501
Satranç harika bir oyun.
Hem oyun hem beyin sporu.
40
00:02:06,585 --> 00:02:08,045
NETFLIX ORİJİNAL BELGESEL DİZİSİ
41
00:02:08,128 --> 00:02:12,549
Dünyanın en iyi oyuncularından olmak için
bütün vaktini vermen lazım.
42
00:02:12,633 --> 00:02:15,927
Satranç oynamayı seviyorum
çünkü güzel bir oyun.
43
00:02:16,595 --> 00:02:20,974
Bu ekipmanı normal olan herkesin de
büyükusta olabileceğini anladık.
44
00:02:21,058 --> 00:02:22,309
Satranç makinesi,
45
00:02:22,392 --> 00:02:25,646
tecrübelerini kullanıp
en iyi hamleleri öğreniyor
46
00:02:25,729 --> 00:02:27,773
ve bir dizi hamleyi analiz ediyor.
47
00:02:28,690 --> 00:02:30,108
Sonra birini seçiyor.
48
00:02:30,776 --> 00:02:37,115
SATRANÇ
49
00:02:40,369 --> 00:02:42,537
Şahlık saldırı altında.
50
00:02:43,038 --> 00:02:45,832
Düşmanın atlıları kaleyi bastı.
51
00:02:46,416 --> 00:02:48,043
Şah kaçtı bile.
52
00:02:48,585 --> 00:02:50,337
Nereye gittiğini bilen yok
53
00:02:50,420 --> 00:02:53,173
ama öldüğünü duyana dek savaşacaklar.
54
00:02:53,840 --> 00:02:57,427
Vezir, hayatında ilk kez tamamen çaresiz.
55
00:02:58,011 --> 00:03:01,556
İmparatorluğa öyle bir diz çöktürdüler ki
56
00:03:01,640 --> 00:03:04,685
gelecek nesillerin öğrenmesi şart oldu.
57
00:03:05,352 --> 00:03:06,186
Ve öğrendiler.
58
00:03:07,396 --> 00:03:09,356
Hepsi bu satranç tahtasında oldu.
59
00:03:10,232 --> 00:03:15,278
Ve bu oyunun bu anı efsanevi.
60
00:03:15,779 --> 00:03:17,614
Çok güzel bir oyundu.
61
00:03:17,698 --> 00:03:19,825
Ve tabii acemilere
62
00:03:19,908 --> 00:03:22,953
mucizevi görünüyordu.
63
00:03:23,620 --> 00:03:25,831
Alman bir mühendis olan Edward Lasker
64
00:03:25,914 --> 00:03:29,584
1912'deki o mühim günde
Londra'da tekneden indiğinde
65
00:03:29,668 --> 00:03:32,504
satranç tarihine geçeceğini bilmiyordu.
66
00:03:33,130 --> 00:03:36,299
İlk durağı
şehrin en iyi satranç kulübüydü.
67
00:03:37,134 --> 00:03:40,220
Lasker hiç İngilizce bilmiyordu ama burada
68
00:03:41,054 --> 00:03:44,349
önemi yoktu.
Bir adam onu bir hızlı maça davet etti.
69
00:03:44,891 --> 00:03:45,726
Lasker, adamın
70
00:03:45,809 --> 00:03:48,228
İngiltere'nin en iyi satranççısı denen
71
00:03:48,311 --> 00:03:50,897
Sör George Alan Thomas
olduğunu bilmiyordu.
72
00:03:50,981 --> 00:03:54,735
Rastgele, planlanmamış bir oyundu
ama nedense kaydedildi.
73
00:03:54,818 --> 00:03:57,904
Bir turnuva kapsamında
veya parasına değildi.
74
00:03:58,572 --> 00:04:01,533
Günümüzde bu maça Mükemmel Şah Avı deniyor
75
00:04:01,616 --> 00:04:04,077
çünkü çok acımasız.
76
00:04:04,578 --> 00:04:06,747
Bazen de Öldüren Cazibe deniyor
77
00:04:06,830 --> 00:04:09,207
çünkü bir yandan çok güzel.
78
00:04:10,584 --> 00:04:12,586
Ve güzelliğini görebilmek için
79
00:04:13,211 --> 00:04:15,297
nasıl oynandığını bilmek lazım.
80
00:04:15,797 --> 00:04:18,925
Öğrettiğim kişi altı yaşında mı,
20 yaşında mı?
81
00:04:19,009 --> 00:04:20,927
Altı yaşında. Kesinlikle altı.
82
00:04:21,678 --> 00:04:23,889
Sekiz piyonunuz var,
83
00:04:23,972 --> 00:04:25,390
bunlar piyadeleriniz.
84
00:04:25,474 --> 00:04:28,477
Altı yaşındakiler
kendilerini piyonlara benzetirler.
85
00:04:28,560 --> 00:04:30,437
En zayıf, küçük taşlardır
86
00:04:30,520 --> 00:04:32,981
ama düşmanın şahını yenebilirler.
87
00:04:34,357 --> 00:04:37,819
Sonra kaleler var, güçlü yapılar.
88
00:04:37,903 --> 00:04:41,323
Düz gider.
Pek heyecan verici bir taş değil.
89
00:04:41,406 --> 00:04:44,534
Kalelerin yanında atlar vardır.
Şekilleri de…
90
00:04:44,618 --> 00:04:47,579
At gibidir.
Herkes atçıkları sever, değil mi?
91
00:04:47,662 --> 00:04:49,247
L çizer.
92
00:04:49,331 --> 00:04:51,833
-Atlayıp zıplarlar.
-At gibi işte.
93
00:04:52,417 --> 00:04:54,461
Sıradaki oyuncu fil.
94
00:04:54,544 --> 00:04:55,712
Çok uzağa gider.
95
00:04:55,796 --> 00:04:59,591
Bir uçtan diğerine gidip
rakibinizin taşlarına saldırabilir.
96
00:05:00,091 --> 00:05:03,720
Filin yanında en güçlü taş bulunur.
97
00:05:03,804 --> 00:05:07,390
15. yüzyılın sonlarından önce
98
00:05:07,474 --> 00:05:10,143
bu taş bir kare gidiyordu.
99
00:05:10,727 --> 00:05:14,147
Ama sonra Avrupa'da
güçlü kadın liderler ortaya çıktı.
100
00:05:14,231 --> 00:05:15,148
ARAGON'LU CATHERINE
101
00:05:15,232 --> 00:05:17,067
Ve aniden o zayıf parça…
102
00:05:17,150 --> 00:05:20,529
Tek hamlede tahtanın her yerine gidebilen
103
00:05:20,612 --> 00:05:21,988
bir vezir oldu.
104
00:05:22,072 --> 00:05:25,492
İyi oynasanız bile
veziriniz yoksa terk etseniz de olur.
105
00:05:26,076 --> 00:05:28,662
Ve en önemli taş.
106
00:05:28,745 --> 00:05:30,372
Herhangi bir yöne
107
00:05:30,455 --> 00:05:32,958
sadece bir kare gidebilen küçük şah.
108
00:05:33,041 --> 00:05:35,126
Çok zayıf bir taş gibi duruyor
109
00:05:35,210 --> 00:05:38,797
ama onu korumazsanız oyunu kaybedersiniz.
110
00:05:38,880 --> 00:05:39,840
Antik İran'da
111
00:05:39,923 --> 00:05:41,925
"Şah mat" derlermiş,
112
00:05:42,425 --> 00:05:43,802
yani "Şah öldü."
113
00:05:43,885 --> 00:05:46,513
Bu, İngilizceye
"checkmate" olarak geçmiştir.
114
00:05:47,138 --> 00:05:47,973
Bu kadar.
115
00:05:48,807 --> 00:05:51,518
İşte ordunuz bu.
Rakibinizde de aynısı var.
116
00:05:51,601 --> 00:05:54,729
Şimdi ilk hamlenizi yapmalısınız.
117
00:05:54,813 --> 00:05:57,649
AÇILIŞ
118
00:05:57,732 --> 00:06:01,444
Edward Lasker beyazı çekti,
yani o başlayacaktı.
119
00:06:02,028 --> 00:06:04,114
Ve yapabileceği 20 şey vardı.
120
00:06:04,906 --> 00:06:06,241
Sör Thomas'ın da.
121
00:06:07,909 --> 00:06:11,872
Ama daha bu iki seçim bile
400 farklı oyun çıkarabilirdi.
122
00:06:12,873 --> 00:06:15,083
Lasker ve Thomas bunu oynadı.
123
00:06:16,001 --> 00:06:19,296
Bir hamle sonra
potansiyel tahta düzeni sayısı
124
00:06:19,379 --> 00:06:21,840
71.852'ye fırladı.
125
00:06:22,966 --> 00:06:26,970
İki oyuncu da üçüncü hamlelerini yapınca
yaklaşık dokuz milyon oldu.
126
00:06:28,096 --> 00:06:31,600
Bu kadar seçenek varken
hamlenize nasıl karar vereceksiniz?
127
00:06:32,642 --> 00:06:34,436
Asırlarca bunun cevabı
128
00:06:35,020 --> 00:06:36,813
"Ölümüne saldıracaksın" oldu.
129
00:06:38,481 --> 00:06:40,734
18'inci yüzyılda
130
00:06:40,817 --> 00:06:45,488
bu, centilmence olan
tek oynama biçimi olarak görülüyordu.
131
00:06:45,572 --> 00:06:48,617
Rakibe sınır tanımadan saldırıyordun,
132
00:06:48,700 --> 00:06:50,911
piyonları rastgele feda ediyordun.
133
00:06:51,578 --> 00:06:53,830
Buna satrançta romantik dönem diyoruz.
134
00:06:54,331 --> 00:06:57,459
Sanattaki romantik dönemle
hemen hemen çakışmıştır.
135
00:06:57,542 --> 00:07:01,338
Teknik ustalıktan çok
duygu ifadesine odaklanan
136
00:07:01,838 --> 00:07:03,340
müzik, resim, şiir.
137
00:07:04,883 --> 00:07:08,929
Satrançta mesele sırf kazanmak değildi.
Güzel kazanmak da önemliydi.
138
00:07:11,264 --> 00:07:12,599
Sonra Steinitz geldi.
139
00:07:13,183 --> 00:07:14,517
Wilhelm Steinitz,
140
00:07:14,601 --> 00:07:17,687
ilk dünya satranç sampiyonu. Dedi ki…
141
00:07:17,771 --> 00:07:20,023
"Bu biraz ilkelce."
142
00:07:20,106 --> 00:07:22,233
Steinitz yeni bir dönemi başlattı,
143
00:07:22,317 --> 00:07:24,277
bilimsel satranç ekolünü.
144
00:07:24,861 --> 00:07:29,699
Sanatçılar dramadan uzaklaşıp
gerçekçiliğe ve netliğe yönelirken
145
00:07:29,783 --> 00:07:34,037
satranççılar, oyunun temel prensiplerini
belirlemeye koyuldu.
146
00:07:34,788 --> 00:07:36,581
Şu hamlelere tekrar bakın.
147
00:07:36,665 --> 00:07:39,084
Lasker tahtanın merkezini seçiyor.
148
00:07:39,668 --> 00:07:42,337
Merkezi kontrole çalışmak birinci prensip.
149
00:07:42,837 --> 00:07:44,673
Savaş meydanının kalbi.
150
00:07:45,882 --> 00:07:47,592
Lasker atıyla hamle yapıyor.
151
00:07:48,301 --> 00:07:49,886
Bu ikinci bir prensip.
152
00:07:49,970 --> 00:07:53,598
Güçlü taşları oyuna
mümkün olduğunca erken sokmak.
153
00:07:54,099 --> 00:07:56,351
Ama açılışta yalnız değilsiniz.
154
00:07:56,434 --> 00:07:59,938
Geçmişin büyük oyuncuları
işin zor kısmını yapmış.
155
00:08:00,021 --> 00:08:02,941
Danimarkalı Gambiti, Evans Gambiti var.
156
00:08:03,024 --> 00:08:04,693
Sicilya Savunması,
157
00:08:04,776 --> 00:08:07,070
Fransız Savunması, Ruy Lopez.
158
00:08:07,153 --> 00:08:09,447
Ve evet, Vezir Gambiti.
159
00:08:09,531 --> 00:08:14,452
Yüzlerce açılış sistemleştirildi
ve biraz açılış teorisi bilmek iyi olur.
160
00:08:14,536 --> 00:08:18,415
Rakibin biliyorsa, sen bilmiyorsan
tuzağa düşebilirsin.
161
00:08:18,498 --> 00:08:19,916
Bunu istemezsin.
162
00:08:20,625 --> 00:08:23,878
Ama dördüncü hamlede
potansiyel tahta düzeni sayısı
163
00:08:23,962 --> 00:08:26,715
315 milyar olmuştur.
164
00:08:27,799 --> 00:08:30,218
Er ya da geç kitaptaki hamleleri bırakıp
165
00:08:30,719 --> 00:08:32,929
başınızın çaresine bakmanız gerekir.
166
00:08:33,888 --> 00:08:35,598
OYUNORTASI
167
00:08:35,682 --> 00:08:39,894
Oyunortası ana savaş meydanıdır.
168
00:08:40,729 --> 00:08:43,857
Burada plan ve stratejiler uygulanır.
169
00:08:43,940 --> 00:08:45,275
Genellikle oyunortası
170
00:08:45,358 --> 00:08:48,236
oyunun sonucunu belirler.
171
00:08:48,319 --> 00:08:50,572
Lasker'ın fili av peşinde.
172
00:08:51,781 --> 00:08:53,366
Ama zafer kısa sürdü.
173
00:08:53,950 --> 00:08:56,494
Bir piyon cesurca can pazarına girdi
174
00:08:56,578 --> 00:08:58,705
ve anında katledildi.
175
00:08:58,788 --> 00:09:01,958
Beyaz vezir
tam şahın karşısına dikilecekti ki
176
00:09:02,042 --> 00:09:03,585
şah saklandı.
177
00:09:04,085 --> 00:09:07,338
Oynandığı dönem için
nefes kesici bir maçtı bu.
178
00:09:07,922 --> 00:09:09,674
Unutmayın, sene 1912'ydi.
179
00:09:10,258 --> 00:09:12,052
Bilimsel ekol zirvesindeydi.
180
00:09:12,635 --> 00:09:17,182
Satranç artık daha sofistike, hesaplı
181
00:09:17,265 --> 00:09:19,267
ve sıkıcı bir şeydi.
182
00:09:20,060 --> 00:09:23,063
Ama yepyeni bir dönem başlamak üzereydi.
183
00:09:24,189 --> 00:09:29,360
Sanatta, müzikte, siyasette
ve satrançta isyan çağı.
184
00:09:29,861 --> 00:09:32,489
Hipermodernistlerle tanışın.
185
00:09:32,572 --> 00:09:35,784
Gelenek düşmanıydılar
186
00:09:35,867 --> 00:09:38,369
ve "Farklı oynayacağız" dediler.
187
00:09:38,453 --> 00:09:40,914
Örneğin merkezi açıkta bırakarak.
188
00:09:41,414 --> 00:09:43,792
Ama taşları öyle konumlandırıyorlardı ki
189
00:09:43,875 --> 00:09:46,544
merkez bir ölüm tuzağı oluyordu.
190
00:09:46,628 --> 00:09:50,924
Merkezden vazgeçmiyoruz,
sadece farklı bir biçimde yönetiyoruz.
191
00:09:51,007 --> 00:09:55,512
Hipermodernistler satranca
sürrealistlerin sanata yaptığını yaptı.
192
00:09:55,595 --> 00:10:00,308
Sıradan görünen şeyleri alıp
imkânlarını tekrar düşündüler.
193
00:10:00,391 --> 00:10:02,560
Hiçbir şey
göründüğü gibi olmak zorunda değildi.
194
00:10:02,644 --> 00:10:03,853
BU BİR PİPO DEĞİLDİR
195
00:10:03,937 --> 00:10:07,857
Satrancın tarihteki
en eski savaş oyunu olduğunu unutmayalım.
196
00:10:08,358 --> 00:10:10,902
En yüksek rekabet düzeyinde
197
00:10:10,985 --> 00:10:12,654
aslında kanlı bir spor.
198
00:10:13,154 --> 00:10:13,988
Zor.
199
00:10:14,489 --> 00:10:17,200
Bir satranççının tansiyonu
turnuva sırasında
200
00:10:17,283 --> 00:10:20,245
yarış maratonu koşucusununki
kadar yükselebilir.
201
00:10:20,745 --> 00:10:23,540
Ve günde 6.000 kalori yakabilirler.
202
00:10:24,040 --> 00:10:26,584
Dünyanın en iyi tenisçilerinden fazla.
203
00:10:27,168 --> 00:10:30,547
Sadece oturup düşünerek.
204
00:10:31,464 --> 00:10:35,510
1940'larda
Hollandalı psikolog Adriaan de Groot
205
00:10:35,593 --> 00:10:38,555
satranççının beyninde olanları
çalışmaya koyuldu.
206
00:10:39,180 --> 00:10:41,683
Farklı beceri düzeylerine sahip oyunculara
207
00:10:41,766 --> 00:10:44,519
bunun gibi
alışılmadık bir pozisyon gösterdi.
208
00:10:44,602 --> 00:10:48,273
Ve hamlelerine karar verirken
sesli düşünmelerini istedi.
209
00:10:49,232 --> 00:10:52,193
Büyükustaların
ve unvansız profesyonellerin
210
00:10:52,277 --> 00:10:55,697
hamle için yaklaşık aynı sayıda seçeneği
düşündüğünü buldu.
211
00:10:56,489 --> 00:10:59,784
Düşündükleri gelecek hamle sayısı da
neredeyse aynıydı.
212
00:11:00,285 --> 00:11:02,537
Peki büyük oyuncuların farkı neydi?
213
00:11:03,288 --> 00:11:06,207
Daha iyi seçenekler görüyorlardı.
214
00:11:06,291 --> 00:11:09,127
Büyük hipermodernistlerden Richard Réti'ye
215
00:11:09,210 --> 00:11:12,088
kaç hamle ilerisini düşündüğünü sormuşlar.
216
00:11:12,797 --> 00:11:16,467
"Sadece bir hamle düşünüyorum,
en iyisini" demiş.
217
00:11:16,551 --> 00:11:20,263
Bence öncelikle
ezberde iyi olmanız gerekiyor.
218
00:11:21,055 --> 00:11:23,516
Neredeyse tüm çok güçlü büyükustalar
219
00:11:23,600 --> 00:11:27,103
uzun kariyerleri boyunca oynadıklarını
bir şekilde hatırlar.
220
00:11:27,187 --> 00:11:31,566
Çoğu kez fillerin, atların,
piyonların yerlerine bakıp
221
00:11:32,483 --> 00:11:35,236
geçmiş oyunlarımızla
karşılaştırmaya çalışırız.
222
00:11:35,320 --> 00:11:39,866
Besteci için piyano akorları neyse
satranççı için taşların konumları odur.
223
00:11:40,450 --> 00:11:44,621
Piyanist her akordan sonra
yalnızca birkaç seçeneği düşünebilir.
224
00:11:44,704 --> 00:11:47,248
Çünkü onlarcasının nasıl ses çıkaracağını
225
00:11:47,332 --> 00:11:48,917
aklına kaydetmiştir.
226
00:11:49,626 --> 00:11:52,545
Bunun kaynağı gamları
ve tuşları çalışmaktır,
227
00:11:52,629 --> 00:11:57,258
güzel ses çıkaran nota dizilerinin
yüzyıllar önce sistemleştirilen bilgisini.
228
00:11:57,884 --> 00:11:59,344
Bir kaynağı da
229
00:11:59,844 --> 00:12:00,678
uygulamadır.
230
00:12:01,179 --> 00:12:02,847
Mesele tecrübe.
231
00:12:02,931 --> 00:12:06,559
Ve inanın, usta bir satranççı olmak için
232
00:12:06,643 --> 00:12:09,062
çok oynamanız ve çalışmanız gerekir.
233
00:12:09,145 --> 00:12:11,105
Ve 20. yüzyılda
234
00:12:11,606 --> 00:12:14,400
kimse Sovyetlerden çok çalışmadı.
235
00:12:16,736 --> 00:12:18,655
Satranç okullarda okutuluyor,
236
00:12:18,738 --> 00:12:21,491
parklarda, nehir kenarlarında oynanıyordu.
237
00:12:21,574 --> 00:12:23,368
Her yerde kulüpler kuruldu.
238
00:12:23,451 --> 00:12:26,996
Dergiler ünlü oyun
ve analizleri yeniden bastı.
239
00:12:27,080 --> 00:12:30,583
Satranç ülkelerin yarıştığı şeylerden biri
240
00:12:30,667 --> 00:12:34,545
çünkü bir açıdan
ülkenin ilerlemesinin bir göstergesi.
241
00:12:35,213 --> 00:12:38,591
Rejim için satrançta hâkimiyet
tahtadakiyle kalmıyordu.
242
00:12:39,384 --> 00:12:43,137
Yoz Batı'ya karşı
komünistlerin entelektüel üstünlüğünün
243
00:12:43,221 --> 00:12:44,722
bir kanıtıydı da.
244
00:12:44,806 --> 00:12:48,184
24 yıl boyunca Dünya Şampiyonası'nı
kazanmakla kalmadılar.
245
00:12:49,060 --> 00:12:52,063
Kimse elemeleri geçip
onlarla oynayamadı bile.
246
00:12:52,563 --> 00:12:54,357
1972'ye
247
00:12:54,941 --> 00:12:56,317
ve Bobby Fischer'a dek.
248
00:12:56,818 --> 00:12:58,403
Satranç ABD'de bir anda
249
00:12:58,486 --> 00:13:00,863
TV'nin altın saatlerine çıkmaya başladı.
250
00:13:01,447 --> 00:13:03,741
Rus Dünya Şampiyonu Boris Spassky
251
00:13:03,825 --> 00:13:08,538
bu yaz 24 oyunluk bir şampiyonluk maçında
Amerikan Bobby Fischer'la karşılaşacak.
252
00:13:08,621 --> 00:13:13,167
"Satranç ustalarının ülkesi" unvanını
tutkuyla korumaya çalışan Ruslar için
253
00:13:13,251 --> 00:13:14,752
prestijleri söz konusu.
254
00:13:14,836 --> 00:13:17,338
Dünya Satranç Federasyonu yarın sabaha dek
255
00:13:17,422 --> 00:13:21,467
Fischer'dan İzlanda'da 24 oyunu
kabul edip etmediğine dair yanıt bekliyor
256
00:13:21,551 --> 00:13:23,428
ve Fischer onları bekletiyor.
257
00:13:23,511 --> 00:13:25,138
Kariyeri boyunca
258
00:13:25,638 --> 00:13:30,476
aşırı huysuz
ve kaprisli olmasıyla tanındı.
259
00:13:31,185 --> 00:13:33,479
Bobby Fischer sonunda kabul etti
260
00:13:33,563 --> 00:13:36,607
ve uçağa binmek için
New York'a gitti ama sonra
261
00:13:37,358 --> 00:13:38,818
fikrini değiştirdi.
262
00:13:39,319 --> 00:13:42,196
Kimse ne yapacağını bilmiyordu.
Uçağa binmiyordu.
263
00:13:42,280 --> 00:13:44,115
Boris Spassky'yi
264
00:13:44,615 --> 00:13:47,201
ve dünyayı merakta bıraktı.
265
00:13:47,785 --> 00:13:50,538
Bu bekleme, rutininizi bozuyor mu?
266
00:13:50,621 --> 00:13:54,208
Hayır, teşekkürler.
Sorularınız için çok sağ olun.
267
00:13:54,292 --> 00:13:57,211
Kaygılanmış görünmüyorsunuz. Öyle misiniz?
268
00:13:57,962 --> 00:13:59,172
Çaresiz kalmıştık
269
00:13:59,672 --> 00:14:02,216
ve nerede yatacağını bile bilmiyorduk.
270
00:14:02,300 --> 00:14:04,469
Gecenin bir yarısı annemi aradım,
271
00:14:04,552 --> 00:14:09,474
Lübnanlı misafirperverliğine
yakışır biçimde "Tabii, getir" dedi.
272
00:14:09,557 --> 00:14:10,808
Evimizin
273
00:14:11,309 --> 00:14:16,814
dünyanın yeni merkezi
hâline geleceğini bilmiyordu.
274
00:14:16,898 --> 00:14:19,067
Yüzlerce gazeteci
275
00:14:19,150 --> 00:14:20,568
dışarıda kamp kurdu.
276
00:14:20,651 --> 00:14:22,779
Henry Kissinger arayıp
277
00:14:23,279 --> 00:14:25,823
kıçını kaldırmasını sağlamaya çalıştı.
278
00:14:25,907 --> 00:14:28,743
Gerisi malum.
279
00:14:29,619 --> 00:14:32,372
Turnuva, bir oyundan fazlasını
ifade ediyordu.
280
00:14:33,247 --> 00:14:35,249
Soğuk Savaş dönemiydi.
281
00:14:35,333 --> 00:14:38,086
Savaş da sıkça
satranç gibi tanımlanıyordu.
282
00:14:38,586 --> 00:14:43,758
Her yerde potansiyel tuzaklar vardı.
Çoğu şey büyük güç mücadelesinde piyondu.
283
00:14:44,675 --> 00:14:46,844
Satrancın kendisi de.
284
00:14:48,346 --> 00:14:50,264
Dünya şampiyonluğunu kapınca
285
00:14:50,348 --> 00:14:51,891
Bobby yıldız oldu.
286
00:14:51,974 --> 00:14:53,393
Şah öldü!
287
00:14:55,228 --> 00:14:56,104
Henüz ölmedi.
288
00:14:56,687 --> 00:15:00,316
Eminim bütün dünya
Bobby Fischer'ın ismini öğrenmiştir.
289
00:15:00,400 --> 00:15:03,319
Dünyanın en iyi satranç oyuncusu.
290
00:15:03,403 --> 00:15:06,489
Bobby Fischer sizi nasıl yendi?
Sizden iyi miydi?
291
00:15:06,572 --> 00:15:08,324
Evet, benden iyi bir oyuncu.
292
00:15:10,243 --> 00:15:14,664
Ama önemli bir açıdan
Soğuk Savaş satranca hiç benzemiyordu.
293
00:15:14,747 --> 00:15:17,500
Satrançta bütün bilgiye
baştan sahipsindir.
294
00:15:17,583 --> 00:15:21,963
Hiçbir şey gizli değil.
Gizlediğin kartlar gibi değil.
295
00:15:22,046 --> 00:15:24,173
Belirleyici bir zar yok.
296
00:15:24,257 --> 00:15:26,676
Belirleyici bir şans faktörü yok.
297
00:15:26,759 --> 00:15:30,513
Soruya bakıyorsun ve cevaba bakıyorsun.
298
00:15:30,596 --> 00:15:32,014
Tabii görebilirsen.
299
00:15:32,682 --> 00:15:35,685
Lasker'ın veziri
saldırı vaktinin geldiğini düşündü.
300
00:15:35,768 --> 00:15:38,563
Cesurca düşmanın bölgesine girdi.
301
00:15:39,272 --> 00:15:42,608
Ama siyah vezir
şahını savunmak için öne çıktı.
302
00:15:43,192 --> 00:15:45,319
Şah artık köşesinde güvendeydi.
303
00:15:45,403 --> 00:15:47,071
Her taraftan korunuyordu.
304
00:15:47,738 --> 00:15:50,992
Satranç oynuyorsanız söyleyin.
Bu konumda ne yapardınız?
305
00:15:51,742 --> 00:15:54,370
Lasker, bunun
oyunda belirleyici an olduğunu,
306
00:15:54,454 --> 00:15:57,623
büyük bir şey yapması gerektiğini
bildiğini söylüyor.
307
00:15:58,458 --> 00:16:01,127
Karar vermek için beş dakikası vardı
308
00:16:01,210 --> 00:16:03,337
ama maalesef bizim yok.
309
00:16:04,505 --> 00:16:05,840
Lasker şunu yaptı.
310
00:16:06,674 --> 00:16:09,343
Veziri artık şahla karşı karşıyaydı.
311
00:16:09,844 --> 00:16:10,678
Şah.
312
00:16:11,429 --> 00:16:14,807
Ve Sör Thomas çoğu insanın
muhtemelen yapacağı şeyi yaptı.
313
00:16:16,225 --> 00:16:17,310
Onu yedi.
314
00:16:17,977 --> 00:16:20,188
Lasker ölümcül bir hata yapmıştı.
315
00:16:20,771 --> 00:16:23,399
Bunun sonun başlangıcı olduğu
316
00:16:23,483 --> 00:16:25,735
henüz belli değildi.
317
00:16:25,818 --> 00:16:27,987
OYUNSONU
318
00:16:28,654 --> 00:16:30,448
Onlarca yıldır bilgisayarlara,
319
00:16:30,531 --> 00:16:34,202
milyarlarca oyun göstererek
satranç öğretiyoruz.
320
00:16:34,827 --> 00:16:38,164
Ve onlara bizimkini
çok geride bırakan hafızalar verdik.
321
00:16:38,748 --> 00:16:43,252
Bir insan büyükusta
karar başına onlarca hamle düşünebilirken
322
00:16:43,836 --> 00:16:47,006
makine onlarca milyon hamleye bakar.
323
00:16:47,089 --> 00:16:51,219
Anlamamızın yıllarca sürebileceği bir şeyi
bilgisayarın görmesi
324
00:16:51,302 --> 00:16:53,387
bir saniye bile almayabilir.
325
00:16:53,471 --> 00:16:56,349
Ve 11 Mayıs 1997'de
326
00:16:56,432 --> 00:16:59,477
Dünya Satranç Şampiyonu Garry Kasparov'la
327
00:16:59,560 --> 00:17:05,525
IBM'in süper bilgisayarı Deep Blue
arasındaki beraberliği bozacak finali
328
00:17:06,108 --> 00:17:08,569
makine kazandı.
329
00:17:08,653 --> 00:17:11,322
Resmen devasa bir hesap makinesi
330
00:17:11,405 --> 00:17:12,323
bizi yendi.
331
00:17:12,406 --> 00:17:17,036
Bu rakibi olumsuz etkileyebilecek
bir psikolojik baskı yok.
332
00:17:17,119 --> 00:17:19,038
Tabii fişinin çekilmesi dışında.
333
00:17:19,789 --> 00:17:22,833
Ama insan oyuncular zayıflık gösterebilir.
334
00:17:23,668 --> 00:17:26,546
Şah tuzağa düştüğünü fark etmedi,
335
00:17:27,171 --> 00:17:30,216
böylece Mükemmel Şah Avı başladı.
336
00:17:31,425 --> 00:17:34,554
At ileri koştu, çifte şah çekilmiş oldu.
337
00:17:35,972 --> 00:17:37,348
Şah geri çekilse
338
00:17:37,431 --> 00:17:39,433
sonraki hamle şah mat olacaktı.
339
00:17:43,354 --> 00:17:45,022
Yani tek bir seçeneği vardı.
340
00:17:47,483 --> 00:17:49,110
Sonra Lasker yine saldırdı.
341
00:17:49,652 --> 00:17:50,611
Ve tekrar.
342
00:17:51,654 --> 00:17:52,780
Ve tekrar.
343
00:17:53,823 --> 00:17:57,285
Şahlığından kovulan veziri kaçtı.
344
00:17:57,994 --> 00:18:00,413
Dönüşü olmayan nokta geçildiğinde
345
00:18:00,496 --> 00:18:01,747
önce şok yaşanır,
346
00:18:02,456 --> 00:18:03,958
sonra kabullenme.
347
00:18:04,041 --> 00:18:08,963
Bilgisayarlar, güçleri arttıkça
ve birbirleriyle oynadıkça
348
00:18:09,046 --> 00:18:10,840
sürekli gelişti.
349
00:18:10,923 --> 00:18:15,928
Günümüzde kimse
bilgisayarla oynamaya cesaret edemez
350
00:18:16,012 --> 00:18:17,805
çünkü kazanan bilgisayar olur.
351
00:18:17,888 --> 00:18:19,682
Ve 2017'de
352
00:18:19,765 --> 00:18:23,352
yeni bir tür satranç oyuncusu
dünyayı kasıp kavurdu.
353
00:18:23,853 --> 00:18:25,896
Adı AlphaZero'ydu
354
00:18:25,980 --> 00:18:27,898
ve süper bilgisayar değildi.
355
00:18:27,982 --> 00:18:30,693
En güçlü satranç motorlarının
hamle sayısının
356
00:18:30,776 --> 00:18:32,987
küçük bir kısmını düşünebiliyordu
357
00:18:33,070 --> 00:18:35,656
ama öğretilme biçimi çok farklıydı.
358
00:18:35,740 --> 00:18:37,992
AlphaZero sıfır insan bilgisi demekti.
359
00:18:38,075 --> 00:18:39,952
Ona sadece kurallar verildi.
360
00:18:40,036 --> 00:18:45,625
Sonra kendisiyle oynadı. Tekrar tekrar.
361
00:18:45,708 --> 00:18:47,877
Kendisiyle ışık hızında
362
00:18:47,960 --> 00:18:50,421
44 milyon oyun oynadı.
363
00:18:50,504 --> 00:18:54,508
Rastgele olduğu için
başta çoğu oyun bir sonuca varmadı.
364
00:18:54,592 --> 00:18:57,303
Çünkü örneğin şah mat yapmayı bilmiyordu.
365
00:18:57,386 --> 00:19:01,098
Ama şans eseri bazı oyunlar sonuca vardı.
366
00:19:01,182 --> 00:19:03,517
O da kazanan tarafın hamelelerine bakıp
367
00:19:03,601 --> 00:19:05,394
onun gibi oynamaya çalıştı.
368
00:19:05,478 --> 00:19:07,146
Dokuz saatlik çalışmasıyla
369
00:19:07,229 --> 00:19:10,566
insanların satranç tarihinin
neredeyse tamamını öğrendi.
370
00:19:10,650 --> 00:19:11,942
Ve AlphaZero
371
00:19:12,526 --> 00:19:14,612
hiç de bilgisayar gibi oynamıyordu.
372
00:19:15,112 --> 00:19:18,282
Oyununda cesurca saldırılar
ve feda etmeler vardı.
373
00:19:18,366 --> 00:19:20,159
Romantiklerdeki gibi.
374
00:19:20,242 --> 00:19:24,538
Ve bilimsel ekolün belirlediği
bazı prensipleri uyguluyordu.
375
00:19:25,039 --> 00:19:27,958
Bazen de onları çiğniyordu.
376
00:19:28,459 --> 00:19:31,754
Çünkü genel kuralların
daima geçerli olduğuna dair
377
00:19:31,837 --> 00:19:33,297
bir ön kabulü yoktu.
378
00:19:33,381 --> 00:19:34,215
Ben çocukken
379
00:19:34,298 --> 00:19:37,385
tamamen çılgınlık dediğimiz
hamleler vardı.
380
00:19:37,468 --> 00:19:39,095
Şimdiyse bilgisayarlar bize
381
00:19:39,178 --> 00:19:42,264
yüzyıllardır imkânsız sanılan bu şeyleri
382
00:19:42,348 --> 00:19:43,849
yapabileceğimizi öğretti.
383
00:19:43,933 --> 00:19:46,060
Bilgisayarlar satrancı öldürmedi.
384
00:19:46,143 --> 00:19:49,772
Şimdiye kadarki
en büyük satranç bilgisini tetiklediler.
385
00:19:50,481 --> 00:19:53,025
Büyükusta sayısı artıyor.
386
00:19:53,109 --> 00:19:55,820
Ve bu yüksek rütbeye
erişme yaşı küçülüyor.
387
00:19:55,903 --> 00:19:58,447
Geçmişte neredeyse tüm büyük satranççılar
388
00:19:58,531 --> 00:20:00,032
Sovyetler Birliği'ndendi.
389
00:20:00,116 --> 00:20:02,201
Çünkü en iyiler zaten oradaydı.
390
00:20:02,284 --> 00:20:05,371
Tecrübeyi edinmek için
en iyilerle olman gerekiyordu.
391
00:20:05,955 --> 00:20:08,666
Ama şimdi tek ihtiyacınız
internet bağlantısı.
392
00:20:08,749 --> 00:20:12,420
Bence Rubius
yayınlar dışında da çok çalışıyor
393
00:20:12,503 --> 00:20:14,547
çünkü çok iyi oynuyor.
394
00:20:15,256 --> 00:20:18,300
Ve rekabetçi satranç geçmişi
olmayan ülkeler
395
00:20:18,384 --> 00:20:21,053
en iyi satranççılardan
bazılarını çıkarıyor.
396
00:20:21,637 --> 00:20:25,558
Mesela Hindistan. İran da sayılabilir.
397
00:20:25,641 --> 00:20:26,767
Hatta Norveç tabii.
398
00:20:26,851 --> 00:20:28,269
Magnus Carlsen'dan önce
399
00:20:28,352 --> 00:20:31,689
dünyanın ilk 20'sinde satranççıları yoktu.
400
00:20:31,772 --> 00:20:33,357
Bu, şartları eşitledi.
401
00:20:33,441 --> 00:20:36,444
İnsanların yerlerinden,
şartlarından bağımsız olarak
402
00:20:36,527 --> 00:20:38,446
başarılı olabildiğini görüyoruz.
403
00:20:39,196 --> 00:20:41,615
Yalnızca 64 kareyle sınırlanan,
404
00:20:41,699 --> 00:20:44,285
kısıtlayıcı kuralların olduğu satrançta
405
00:20:44,368 --> 00:20:46,287
birbirinden farklı oyun sayısı
406
00:20:46,370 --> 00:20:50,374
tahminen yaklaşık 10 üssü 120.
407
00:20:51,167 --> 00:20:52,752
Gündelik dilde söylersek
408
00:20:52,835 --> 00:20:56,589
bin trilyon trilyon trilyon
trilyon trilyon trilyon trilyon
409
00:20:56,672 --> 00:20:59,008
trilyon trilyon trilyon oyun.
410
00:21:00,217 --> 00:21:01,635
Olasılık sayısı
411
00:21:01,719 --> 00:21:04,847
dünyadaki kum tanesi sayısından fazla.
412
00:21:04,930 --> 00:21:07,975
Samanyolu'ndaki toz parçacığı sayısından
413
00:21:08,058 --> 00:21:11,896
ve gözlemlenebilir evrendeki
atom sayısından da.
414
00:21:12,438 --> 00:21:16,066
Bence oyunun güzelliği
ve büyüsü akışkanlığında saklı.
415
00:21:16,150 --> 00:21:18,527
Her hamlede oyun tamamen değişiyor.
416
00:21:18,611 --> 00:21:21,363
Yeniden plan yapmanız,
tahtayı izlemeniz lazım.
417
00:21:21,447 --> 00:21:24,867
Öyle zengin bir oyun ki
asla mükemmel oyuncu olamazsınız.
418
00:21:24,950 --> 00:21:26,827
Ve daima gelişme yolları var.
419
00:21:26,911 --> 00:21:29,413
Kariyerimin büyük kısmında
satranç oynamama
420
00:21:29,497 --> 00:21:31,332
ve yıllarca çalışmama rağmen
421
00:21:31,415 --> 00:21:34,084
bir oyuna bakarken
veya çalışırken şaşırdığım,
422
00:21:34,168 --> 00:21:36,670
bir şeyi ilk kez gördüğüm anlar
çok oluyor.
423
00:21:36,754 --> 00:21:40,382
Satranç bağımlılık yapıyor,
onu itiraf edeyim.
424
00:21:40,466 --> 00:21:41,842
Zengin olmadım,
425
00:21:41,926 --> 00:21:43,385
ünlü olmadım
426
00:21:43,469 --> 00:21:46,722
ama iyi bir oyun oynamak
çok tatmin ediciydi.
427
00:21:46,806 --> 00:21:49,850
Ve o anları mutlulukla hatırlıyorum.
428
00:21:51,894 --> 00:21:54,271
Bir dizi zorunlu hamleden sonra
429
00:21:54,855 --> 00:21:57,608
siyah şah tahtanın diğer ucuna,
430
00:21:57,691 --> 00:21:59,693
beyaz şahlığının ortasına ulaştı.
431
00:22:00,361 --> 00:22:02,029
Şahlara yakışır zarafetiyle
432
00:22:02,112 --> 00:22:05,282
beyaz şah bir adım ileri gitti
433
00:22:05,366 --> 00:22:09,453
ve oyun boyunca
hiç hareket etmemiş kalesinden gelecek
434
00:22:09,954 --> 00:22:12,039
ölümcül darbeye alan açtı.
435
00:22:14,250 --> 00:22:15,292
Şah mat.
436
00:22:42,570 --> 00:22:47,575
Alt yazı çevirmeni: Hazal Ünlüçay