1 00:00:07,174 --> 00:00:11,094 W ciągu roku wychodzi ponad 7000 nowych filmów 2 00:00:11,845 --> 00:00:14,223 i ponad tysiąc nowych programów TV, 3 00:00:14,306 --> 00:00:16,767 tysiące nowych gier, 4 00:00:16,850 --> 00:00:19,645 setki tysięcy nowych podcastów, 5 00:00:20,312 --> 00:00:22,272 a ponad 60 000 nowych utworów 6 00:00:22,356 --> 00:00:24,399 trafia codziennie na Spotify. 7 00:00:25,234 --> 00:00:27,778 Wśród tych wszystkich rozrywek 8 00:00:27,861 --> 00:00:31,865 ta, która zyskała w 2020 roku znacznie na popularności, 9 00:00:33,033 --> 00:00:35,661 ma ponad 1500 lat tradycji. 10 00:00:36,370 --> 00:00:39,915 Takiego zainteresowania szachami jeszcze nie widzieliśmy. 11 00:00:39,998 --> 00:00:42,209 Gra jest na szczycie listy życzeń, 12 00:00:42,292 --> 00:00:45,128 a detaliści mają problem z utrzymaniem zapasów. 13 00:00:45,212 --> 00:00:46,713 Nawet w skali światowej 14 00:00:46,797 --> 00:00:49,591 liczba pobrań szachów wzrosła o 11%. 15 00:00:49,675 --> 00:00:50,717 Przez krótki czas 16 00:00:50,801 --> 00:00:52,761 był to najpopularniejszy gatunek 17 00:00:52,844 --> 00:00:55,055 na platformie Twitch, 18 00:00:55,138 --> 00:00:57,849 przewyższający gry wideo, jak League of Legends 19 00:00:57,933 --> 00:00:59,184 i Fortnite. 20 00:00:59,268 --> 00:01:02,271 Tysiące ludzi oglądały nawet moją grę. 21 00:01:02,354 --> 00:01:05,941 Na h4, gruby błąd. Logic będzie miał szach-mat. 22 00:01:06,024 --> 00:01:07,859 Co to było? Idiota! 23 00:01:07,943 --> 00:01:09,486 Na przestrzeni lat 24 00:01:09,570 --> 00:01:13,073 uważano, że w szachy grają bardzo mądrzy ludzie. 25 00:01:13,156 --> 00:01:15,075 Przyciągały wielkich przywódców. 26 00:01:15,158 --> 00:01:16,743 Myślicieli, 27 00:01:16,827 --> 00:01:18,161 artystów 28 00:01:18,245 --> 00:01:20,247 i sportową elitę. 29 00:01:20,831 --> 00:01:23,208 Gwiazdy przychodziły grać do sklepu. 30 00:01:23,292 --> 00:01:25,252 Marcel Duchamp tu grał. 31 00:01:25,335 --> 00:01:26,378 WŁAŚCICIEL 32 00:01:26,461 --> 00:01:28,255 Grał Stanley Kubrick. 33 00:01:28,338 --> 00:01:30,799 Ale także Bobby Fischer. 34 00:01:31,633 --> 00:01:35,262 Żeby być dobrym szachistą, nie trzeba być geniuszem. To mit. 35 00:01:35,345 --> 00:01:38,932 Szachy zawsze były czymś więcej niż rozrywką, 36 00:01:39,516 --> 00:01:43,103 wykraczającą poza wiek, wiarę i kulturę, 37 00:01:43,186 --> 00:01:45,731 ale nigdy się nie zestarzały. 38 00:01:45,814 --> 00:01:46,857 To fascynujące. 39 00:01:46,940 --> 00:01:49,109 To jak ucieczka od rzeczywistości 40 00:01:49,192 --> 00:01:52,362 do nowego świata złożonego z 64 kwadratów. 41 00:01:52,446 --> 00:01:54,781 Dlaczego ta klasyczna gra planszowa 42 00:01:54,865 --> 00:01:57,075 wciąż pobudza naszą wyobraźnię? 43 00:01:57,784 --> 00:02:00,621 Co niezwykłego jest w szachach? 44 00:02:02,873 --> 00:02:06,501 Szachy to świetna gra. Gra i sport dla umysłu. 45 00:02:06,585 --> 00:02:08,295 NETFLIX — ORYGINALNY SERIAL DOKUMENTALNY 46 00:02:08,378 --> 00:02:10,297 Trzeba poświęcić cały swój czas, 47 00:02:10,380 --> 00:02:11,965 by zostać najlepszym. 48 00:02:12,674 --> 00:02:15,927 Lubię grać w szachy, bo to fajna gra. 49 00:02:16,595 --> 00:02:19,431 Wiemy, że każdy, kto ma działający sprzęt, 50 00:02:19,514 --> 00:02:20,974 może zostać arcymistrzem. 51 00:02:21,058 --> 00:02:23,393 Maszyna szachowa uczy się najlepszych ruchów, 52 00:02:23,477 --> 00:02:27,773 wykorzystując przeszłe doświadczenia do analizy różnych posunięć. 53 00:02:28,690 --> 00:02:30,108 Potem wybiera jedno. 54 00:02:30,776 --> 00:02:37,115 SZACHY 55 00:02:40,369 --> 00:02:42,537 Zaatakowano królestwo. 56 00:02:43,038 --> 00:02:45,832 Nieprzyjacielska kawaleria szturmuje zamek. 57 00:02:46,416 --> 00:02:47,959 Król już uciekł. 58 00:02:48,585 --> 00:02:50,337 Nikt nie wie, dokąd zmierza, 59 00:02:50,420 --> 00:02:53,173 ale będą walczyć aż do wieści o jego śmierci. 60 00:02:53,840 --> 00:02:57,344 Po raz pierwszy w życiu królowa jest zupełnie bezradna. 61 00:02:58,011 --> 00:03:01,556 Imperium zostało rzucone na kolana w tak spektakularny sposób, 62 00:03:01,640 --> 00:03:04,726 że jest przykładem do analizy dla przyszłych pokoleń. 63 00:03:05,352 --> 00:03:06,186 Co ma miejsce. 64 00:03:07,437 --> 00:03:09,356 To wszystko na tej szachownicy. 65 00:03:10,232 --> 00:03:12,484 A ta chwila w tej grze 66 00:03:12,567 --> 00:03:15,153 jest legendarna. 67 00:03:15,779 --> 00:03:17,614 To była piękna gra. 68 00:03:17,698 --> 00:03:19,116 Dla początkujących… 69 00:03:19,199 --> 00:03:20,450 MISTRZ MIĘDZYNARODOWY 70 00:03:20,534 --> 00:03:22,953 …to wyglądało niewiarygodnie. 71 00:03:23,620 --> 00:03:25,747 Edward Lasker, niemiecki inżynier, 72 00:03:25,831 --> 00:03:28,792 nie miał pojęcia, że przejdzie do historii szachów, 73 00:03:28,875 --> 00:03:32,504 przypływając do Londynu tego pamiętnego dnia w 1912 roku. 74 00:03:33,130 --> 00:03:36,383 Jego pierwszym przystankiem był najlepszy klub szachowy. 75 00:03:37,134 --> 00:03:40,220 Lasker nie znał ani słowa po angielsku, 76 00:03:41,012 --> 00:03:44,433 ale tutaj nie miało to znaczenia. Został zaproszony do gry. 77 00:03:44,933 --> 00:03:48,145 Lasker nie wiedział, że to sir George Alan Thomas, 78 00:03:48,228 --> 00:03:50,856 najlepszy zawodnik w Anglii. 79 00:03:50,939 --> 00:03:54,735 To był zwykły mecz, który akurat został zapisany. 80 00:03:54,818 --> 00:03:57,904 To nie był turniej ani gra o pieniądze. 81 00:03:58,572 --> 00:04:01,533 Dziś nosi przydomek „Idealne polowanie na króla”, 82 00:04:01,616 --> 00:04:04,077 bo jest niezwykle brutalny. 83 00:04:04,578 --> 00:04:06,747 Albo „Fatalne zauroczenie”, 84 00:04:06,830 --> 00:04:09,207 bo jednocześnie jest piękny. 85 00:04:10,584 --> 00:04:12,586 Żeby zobaczyć piękno tej gry, 86 00:04:13,211 --> 00:04:15,297 warto umieć grać. 87 00:04:15,797 --> 00:04:18,925 Tłumaczę sześciolatkowi czy dwudziestolatkowi? 88 00:04:19,009 --> 00:04:20,927 Zdecydowanie sześciolatkowi. 89 00:04:21,678 --> 00:04:23,889 Do dyspozycji jest osiem pionków, 90 00:04:23,972 --> 00:04:25,390 żołnierzy. 91 00:04:25,474 --> 00:04:28,477 Sześciolatki identyfikują się z pionkami. 92 00:04:28,560 --> 00:04:30,437 Są najsłabsze, 93 00:04:30,520 --> 00:04:32,981 ale potrafią pokonać wrogiego króla. 94 00:04:34,357 --> 00:04:37,819 Potem są wieże, potężne zamki. 95 00:04:37,903 --> 00:04:39,946 Poruszają się w linii prostej. 96 00:04:40,030 --> 00:04:41,323 Nie są najciekawsze. 97 00:04:41,406 --> 00:04:44,534 Obok wież są twoi rycerze. Wyglądają jak… 98 00:04:44,618 --> 00:04:47,579 Koniki. Wszyscy je kochają. 99 00:04:47,662 --> 00:04:49,331 Poruszają się po literze „L”. 100 00:04:49,414 --> 00:04:51,833 - Skaczą. - Jak koń. 101 00:04:52,417 --> 00:04:54,461 Kolejna figura to goniec. 102 00:04:54,544 --> 00:04:57,881 Może poruszać się z jednego końca planszy na drugi 103 00:04:57,964 --> 00:05:00,008 i atakować pionki przeciwnika. 104 00:05:00,091 --> 00:05:03,720 Obok gońca stoi najpotężniejsza figura. 105 00:05:03,804 --> 00:05:07,349 Przed końcem XV wieku 106 00:05:07,432 --> 00:05:10,143 poruszała się tylko o jedno pole. 107 00:05:10,727 --> 00:05:14,189 Ale wtedy w Europie pojawiło się wiele wpływowych kobiet. 108 00:05:14,231 --> 00:05:15,148 KATARZYNA ARAGOŃSKA 109 00:05:15,232 --> 00:05:17,067 I nagle ta słaba figura… 110 00:05:17,150 --> 00:05:19,277 Została zastąpiona przez królową, 111 00:05:19,361 --> 00:05:22,030 która może pokonać całą planszę jednym ruchem. 112 00:05:22,113 --> 00:05:25,492 Bez królowej, jeśli nie jesteś dobry, możesz zrezygnować. 113 00:05:26,076 --> 00:05:28,662 Jest też najważniejsza figura. 114 00:05:28,745 --> 00:05:30,247 Mały król, 115 00:05:30,330 --> 00:05:32,958 poruszający się o jedno pole w każdym kierunku. 116 00:05:33,041 --> 00:05:35,126 Wydaje się być słabeuszem, 117 00:05:35,210 --> 00:05:38,755 ale jeśli go nie ochronisz, przegrywasz. 118 00:05:38,839 --> 00:05:40,674 W starożytnej Persji mówiono: 119 00:05:40,757 --> 00:05:42,342 „Shah mat”. 120 00:05:42,425 --> 00:05:43,760 „Król umarł”. 121 00:05:43,844 --> 00:05:46,137 Stąd dzisiejszy „szach-mat”. 122 00:05:47,055 --> 00:05:47,973 To wszystko. 123 00:05:48,807 --> 00:05:51,434 To twoja armia, taka sama jak wroga. 124 00:05:51,518 --> 00:05:54,729 Teraz musisz wykonać pierwszy ruch. 125 00:05:54,813 --> 00:05:57,649 OTWARCIE 126 00:05:57,732 --> 00:06:01,444 Edward Lasker wylosował białe figury, co znaczy, że rozpoczyna. 127 00:06:01,528 --> 00:06:04,114 Mógł wykonać 20 ruchów. 128 00:06:04,906 --> 00:06:06,199 Tak samo sir Thomas. 129 00:06:07,409 --> 00:06:09,369 Ale już te dwa wybory 130 00:06:09,452 --> 00:06:11,872 mogą doprowadzić do 400 różnych partii. 131 00:06:12,873 --> 00:06:15,000 Lasker i Thomas zagrali tak. 132 00:06:16,001 --> 00:06:19,296 Przy kolejnym ruchu liczba możliwych kombinacji wzrasta 133 00:06:19,379 --> 00:06:21,673 do 71 852. 134 00:06:22,966 --> 00:06:26,887 Po trzecim ruchu wynosi już około dziewięciu milionów. 135 00:06:28,096 --> 00:06:31,474 Mając tyle opcji, jak zdecydować, co zrobić? 136 00:06:32,642 --> 00:06:34,436 Przez wieki odpowiedź brzmiała: 137 00:06:35,020 --> 00:06:36,229 „Żądaj krwi”. 138 00:06:38,481 --> 00:06:41,401 W XVIII wieku był to 139 00:06:41,484 --> 00:06:45,488 jedyny dżentelmeński sposób na grę. 140 00:06:45,572 --> 00:06:48,617 Atakujesz przeciwnika bez opamiętania, 141 00:06:48,700 --> 00:06:50,911 oddajesz pionki do woli. 142 00:06:51,494 --> 00:06:54,205 Nazywamy to romantyczną erą szachów. 143 00:06:54,289 --> 00:06:57,459 Która zbiegła się z romantyzmem w sztuce. 144 00:06:57,542 --> 00:06:59,461 Muzyka, malarstwo, poezja 145 00:06:59,544 --> 00:07:03,340 skupiały się na ekspresji emocjonalnej, a nie opanowaniu techniki. 146 00:07:04,883 --> 00:07:06,843 Nie chodziło tylko o wygraną, 147 00:07:06,927 --> 00:07:08,929 ale o piękne zwycięstwo. 148 00:07:11,139 --> 00:07:12,599 Potem pojawił się Steinitz. 149 00:07:13,183 --> 00:07:14,476 Wilhelm Steinitz, 150 00:07:14,559 --> 00:07:17,687 pierwszy oficjalny mistrz świata w szachach, powiedział… 151 00:07:17,771 --> 00:07:20,023 „To trochę prymitywne”. 152 00:07:20,106 --> 00:07:22,233 Steinitz zapoczątkował nową erę, 153 00:07:22,317 --> 00:07:24,277 naukową szkołę szachową. 154 00:07:24,861 --> 00:07:29,699 Tak jak artyści odeszli od dramatyzmu na rzecz realizmu i precyzji, 155 00:07:29,783 --> 00:07:34,037 szachiści zaczęli ustalać podstawowe zasady gry. 156 00:07:34,788 --> 00:07:36,581 Spójrzmy jeszcze raz. 157 00:07:36,665 --> 00:07:39,084 Lasker wychodzi na środek planszy. 158 00:07:39,167 --> 00:07:42,253 Próba kontrolowania centrum to zasada numer jeden. 159 00:07:42,837 --> 00:07:44,631 To serce pola bitwy. 160 00:07:45,882 --> 00:07:47,676 Potem Lasker przesuwa skoczka. 161 00:07:48,301 --> 00:07:49,886 To druga zasada. 162 00:07:49,970 --> 00:07:53,598 Jak najszybciej włączyć do akcji najpotężniejsze figury. 163 00:07:54,099 --> 00:07:56,309 Ale na początku nie jesteś sam. 164 00:07:56,393 --> 00:07:58,061 Wielcy gracze z przeszłości 165 00:07:58,144 --> 00:07:59,938 wykonali już ciężką pracę. 166 00:08:00,021 --> 00:08:02,941 Jest gambit północny, gambit Evansa. 167 00:08:03,024 --> 00:08:04,693 Obrona sycylijska, 168 00:08:04,776 --> 00:08:07,070 obrona francuska, partia hiszpańska. 169 00:08:07,153 --> 00:08:09,447 I tak, gambit królowej. 170 00:08:09,531 --> 00:08:12,283 Setki otwarć zostały skodyfikowane, 171 00:08:12,367 --> 00:08:14,452 więc warto znać nieco teorii. 172 00:08:14,536 --> 00:08:16,579 Jeśli przeciwnik to zna, a ty nie, 173 00:08:16,663 --> 00:08:19,916 możesz wpaść w pułapkę, a tego nie chcesz. 174 00:08:20,625 --> 00:08:23,878 Po czwartym ruchu liczba konfiguracji na planszy 175 00:08:23,962 --> 00:08:26,715 wynosi już 315 miliardów. 176 00:08:27,298 --> 00:08:30,635 Prędzej czy później musisz porzucić podręcznikowe ruchy 177 00:08:30,719 --> 00:08:32,679 i zacząć radzić sobie sam. 178 00:08:33,888 --> 00:08:35,557 GRA ŚRODKOWA 179 00:08:35,640 --> 00:08:39,769 Gra środkowa jest główną areną walki, 180 00:08:40,729 --> 00:08:43,857 gdzie realizuje się plany i strategie. 181 00:08:43,940 --> 00:08:46,568 Gra środkowa zwykle decyduje 182 00:08:46,651 --> 00:08:48,236 o wyniku meczu. 183 00:08:48,319 --> 00:08:50,530 Goniec Laskera żąda krwi. 184 00:08:51,781 --> 00:08:53,366 Ale triumf trwa krótko. 185 00:08:53,450 --> 00:08:56,453 Pionek dzielnie przystępuje do rzezi 186 00:08:56,536 --> 00:08:58,705 i zostaje natychmiast zgładzony. 187 00:08:58,788 --> 00:09:01,958 Biała królowa prawie miała króla na celowniku, 188 00:09:02,042 --> 00:09:03,543 ale ten się osłonił. 189 00:09:04,044 --> 00:09:07,338 To była wówczas ekscytująca gra. 190 00:09:07,881 --> 00:09:09,674 Pamiętajcie, był rok 1912. 191 00:09:09,758 --> 00:09:12,052 Szkoła naukowa była u szczytu, 192 00:09:12,635 --> 00:09:15,972 a szachy zamieniły się w coś bardziej wyrafinowanego, 193 00:09:16,056 --> 00:09:17,682 wyrachowanego i… 194 00:09:18,266 --> 00:09:19,267 nudnego. 195 00:09:20,060 --> 00:09:23,063 Ale nowa era dopiero się zaczynała. 196 00:09:24,189 --> 00:09:26,941 Epoka buntu w sztuce, muzyce, 197 00:09:27,025 --> 00:09:29,277 polityce i szachach. 198 00:09:29,861 --> 00:09:32,489 Poznajmy hipermodernistów. 199 00:09:32,572 --> 00:09:35,784 Byli obrazoburcami, 200 00:09:35,867 --> 00:09:38,369 mówili: „Będziemy grać inaczej”. 201 00:09:38,453 --> 00:09:41,331 Choćby zostawiając otwarty środek planszy, 202 00:09:41,414 --> 00:09:44,542 ale tak ustawiając pionki, żeby środek 203 00:09:44,626 --> 00:09:46,544 stał się śmiertelną pułapką. 204 00:09:46,628 --> 00:09:50,924 Nie rezygnujemy z centrum, tylko inaczej je kontrolujemy. 205 00:09:51,007 --> 00:09:53,301 Hipermoderniści zrobili z szachami to, 206 00:09:53,384 --> 00:09:55,261 co surrealiści ze sztuką. 207 00:09:55,345 --> 00:09:57,263 Wymyślali nowe możliwości 208 00:09:57,347 --> 00:10:00,266 dla tego, co wydawało się zwyczajne. 209 00:10:00,350 --> 00:10:02,769 Nic nie musiało być tym, na co wyglądało. 210 00:10:02,852 --> 00:10:03,853 TO NIE JEST FAJKA. 211 00:10:03,937 --> 00:10:07,857 Musimy pamiętać, że szachy to najstarsza gra wojenna. 212 00:10:08,358 --> 00:10:10,902 Na najwyższym poziomie rywalizacji 213 00:10:10,985 --> 00:10:12,695 to naprawdę krwawy sport. 214 00:10:13,238 --> 00:10:14,405 Jest trudno. 215 00:10:14,489 --> 00:10:17,200 Podczas turnieju ciśnienie krwi szachisty 216 00:10:17,283 --> 00:10:20,245 może być tak wysokie jak maratończyka. 217 00:10:20,745 --> 00:10:23,498 A gracze spalają do 6000 kalorii dziennie, 218 00:10:24,040 --> 00:10:26,584 więcej niż światowej klasy tenisista. 219 00:10:27,168 --> 00:10:28,837 To wszystko siedząc 220 00:10:28,920 --> 00:10:30,463 i myśląc. 221 00:10:31,464 --> 00:10:34,050 W latach 40. holenderski psycholog, 222 00:10:34,134 --> 00:10:35,510 Adriaan de Groot, 223 00:10:35,593 --> 00:10:38,555 zbadał, co dzieje się w głowie szachisty. 224 00:10:39,139 --> 00:10:41,683 Pokazał zawodnikom na różnym poziomie 225 00:10:41,766 --> 00:10:44,519 nieznaną pozycję jak ta 226 00:10:44,602 --> 00:10:48,273 i poprosił, żeby głośno myśleli, podejmując kolejny ruch. 227 00:10:49,232 --> 00:10:52,152 Okazało się, że arcymistrzowie i zwykli zawodowcy 228 00:10:52,235 --> 00:10:55,613 rozważali podobną liczbę opcji. 229 00:10:56,531 --> 00:10:59,784 I planowali prawie tę samą liczbę ruchów naprzód. 230 00:11:00,285 --> 00:11:02,704 To co czyniło świetnych graczy świetnymi? 231 00:11:03,288 --> 00:11:06,207 Widzieli lepsze opcje. 232 00:11:06,291 --> 00:11:10,003 Spytano Richarda Rétiego, wielkiego hipermodernistę, 233 00:11:10,086 --> 00:11:12,088 ile ruchów naprzód planuje. 234 00:11:12,797 --> 00:11:14,090 Odpowiedział: 235 00:11:14,174 --> 00:11:16,467 „Tylko jeden. Najlepszy”. 236 00:11:16,551 --> 00:11:20,263 Myślę, że przede wszystkim trzeba być mocnym w zapamiętywaniu. 237 00:11:21,014 --> 00:11:23,516 Prawie każdy wielki arcymistrz 238 00:11:23,600 --> 00:11:27,103 umie przypomnieć sobie mecze, które rozegrał w karierze. 239 00:11:27,187 --> 00:11:30,732 Często sprawdzamy, gdzie są gońce i skoczki, 240 00:11:30,815 --> 00:11:31,941 albo pionki, 241 00:11:32,483 --> 00:11:35,236 i porównujemy to do meczów z przeszłości. 242 00:11:35,320 --> 00:11:39,866 Dla szachisty pozycje figur są jak akordy fortepianu dla kompozytora. 243 00:11:40,450 --> 00:11:41,534 Po każdym akordzie 244 00:11:41,618 --> 00:11:44,704 muzyk może świadomie rozważyć tylko kilka opcji, 245 00:11:44,787 --> 00:11:48,917 bo głęboko przechowuje brzmienie wielu z nich. 246 00:11:49,626 --> 00:11:52,545 A to wynika z analizy gam i klawiszy, 247 00:11:52,629 --> 00:11:54,631 wiedzy skodyfikowanej wieki temu, 248 00:11:54,714 --> 00:11:57,258 jakie układy nut brzmią dobrze. 249 00:11:57,884 --> 00:11:59,135 To także przychodzi 250 00:11:59,844 --> 00:12:01,095 z grania. 251 00:12:01,179 --> 00:12:02,847 To kwestia doświadczenia. 252 00:12:02,931 --> 00:12:06,559 Uwierzcie mi, trzeba dużo grać i się uczyć, 253 00:12:06,643 --> 00:12:09,062 żeby osiągnąć mistrzowski poziom. 254 00:12:09,145 --> 00:12:10,521 A w XX wieku 255 00:12:11,564 --> 00:12:14,400 nikt nie uczył się więcej od Sowietów. 256 00:12:16,736 --> 00:12:18,655 Gry w szachy uczono w szkołach, 257 00:12:18,738 --> 00:12:21,491 grano w parkach i nad rzeką. 258 00:12:21,574 --> 00:12:23,368 W całym kraju zakładano kluby, 259 00:12:23,451 --> 00:12:26,996 a czasopisma przedrukowywały słynne gry i analizy. 260 00:12:27,080 --> 00:12:30,583 Narody rywalizują ze sobą między innymi w szachach, 261 00:12:30,667 --> 00:12:34,545 bo w pewnym sensie jest to odzwierciedleniem postępu. 262 00:12:35,129 --> 00:12:38,591 Dla reżimu dominacja szachowa to nie tylko walka na planszy. 263 00:12:39,384 --> 00:12:42,762 To dowód na komunistyczną wyższość intelektualną 264 00:12:42,845 --> 00:12:44,722 nad dekadenckim Zachodem. 265 00:12:44,806 --> 00:12:48,184 Przez 24 lata nie tylko zdobywali mistrzostwo świata. 266 00:12:49,060 --> 00:12:51,854 Nikt inny nie mógł się zakwalifikować. 267 00:12:52,563 --> 00:12:54,357 Aż do 1972 roku 268 00:12:54,440 --> 00:12:55,984 i Bobby’ego Fischera. 269 00:12:56,776 --> 00:12:57,860 W Stanach 270 00:12:57,944 --> 00:13:00,863 szachy stały się nagle popularnym tematem. 271 00:13:01,447 --> 00:13:03,741 Mistrz świata z Rosji, Boris Spasski, 272 00:13:03,825 --> 00:13:05,618 zmierzy się z Bobbym Fischerem 273 00:13:05,702 --> 00:13:08,538 w meczu o mistrzostwo. 274 00:13:08,621 --> 00:13:11,374 Stawką jest ogromny prestiż dla Rosjan, 275 00:13:11,457 --> 00:13:14,752 którzy zazdrośnie strzegą reputacji mistrzów szachowych. 276 00:13:14,836 --> 00:13:18,548 Fischer ma do jutra powiadomić Federację Szachową, 277 00:13:18,631 --> 00:13:21,467 czy zgadza się na 24 mecze w Islandii, 278 00:13:21,551 --> 00:13:23,511 ale nie spieszy się z odpowiedzią. 279 00:13:23,594 --> 00:13:25,555 Miał reputację 280 00:13:25,638 --> 00:13:28,975 wyjątkowo wybrednego i wymagającego 281 00:13:29,058 --> 00:13:30,476 w całej swojej karierze. 282 00:13:31,144 --> 00:13:33,479 Bobby Fischer w końcu zgodził się 283 00:13:33,563 --> 00:13:36,607 pojechać do Nowego Jorku na samolot, 284 00:13:37,275 --> 00:13:38,693 ale zmienił zdanie. 285 00:13:39,319 --> 00:13:42,196 Nikt nie wiedział, co robić. Nie wsiadł do samolotu. 286 00:13:42,280 --> 00:13:44,449 Trzymał Borisa Spasskiego 287 00:13:44,532 --> 00:13:47,201 i resztę świata w napięciu. 288 00:13:47,785 --> 00:13:50,538 Czy to czekanie nie zaburza panu rutyny? 289 00:13:50,621 --> 00:13:54,208 Nie. Dziękuję za to pytanie. 290 00:13:54,292 --> 00:13:57,211 Nie wydaje się pan zmartwiony sytuacją. 291 00:13:57,962 --> 00:13:59,505 Utknęliśmy. 292 00:13:59,589 --> 00:14:02,216 Nie wiedzieliśmy, gdzie będzie spał. 293 00:14:02,300 --> 00:14:04,469 Zadzwoniłem w środku nocy do matki, 294 00:14:04,552 --> 00:14:09,474 która zgodnie z libańską gościnnością mówi: „Pewnie, przyprowadź go”. 295 00:14:09,557 --> 00:14:12,852 Nie wiedziała, że nasz dom 296 00:14:12,935 --> 00:14:16,814 zmieni się w nowe centrum świata. 297 00:14:16,898 --> 00:14:19,067 Setki dziennikarzy 298 00:14:19,150 --> 00:14:20,568 obozowało na zewnątrz, 299 00:14:20,651 --> 00:14:23,071 a Henry Kissinger dzwonił, 300 00:14:23,154 --> 00:14:25,823 żeby go stamtąd ruszyć. 301 00:14:25,907 --> 00:14:28,743 Reszta to już historia. 302 00:14:29,619 --> 00:14:31,871 Turniej był czymś więcej niż grą. 303 00:14:33,206 --> 00:14:34,665 To była zimna wojna, 304 00:14:35,291 --> 00:14:38,503 którą zresztą często opisywano jako grę w szachy 305 00:14:38,586 --> 00:14:41,005 z potencjalnymi pułapkami. 306 00:14:41,089 --> 00:14:44,592 Wiele rzeczy było pionkami w walce o władzę, 307 00:14:44,675 --> 00:14:46,844 w tym same szachy. 308 00:14:48,346 --> 00:14:50,264 Po zdobyciu mistrzostwa świata 309 00:14:50,348 --> 00:14:51,891 Bobby zdobył sławę. 310 00:14:51,974 --> 00:14:53,393 Król umarł. 311 00:14:54,769 --> 00:14:56,187 Jeszcze nie. 312 00:14:56,687 --> 00:15:00,316 Jestem pewien, że cały świat zna Bobby’ego Fischera. 313 00:15:00,400 --> 00:15:03,319 To najlepszy szachista na świecie. 314 00:15:03,403 --> 00:15:06,489 Jak Bobby Fischer pana pokonał? Był lepszym graczem? 315 00:15:06,572 --> 00:15:08,324 Tak, jest lepszym graczem. 316 00:15:10,243 --> 00:15:14,580 Ale w pewnym sensie zimna wojna nie przypominała gry w szachy. 317 00:15:14,664 --> 00:15:17,500 W szachach na starcie znasz wszystkie informacje. 318 00:15:17,583 --> 00:15:21,963 Nic nie jest ukryte. A przykładowo w kartach trzymasz je blisko siebie. 319 00:15:22,046 --> 00:15:24,173 Nie polegasz na rzucie kostką. 320 00:15:24,257 --> 00:15:26,676 Ani na losowaniu. 321 00:15:26,759 --> 00:15:30,471 Patrzysz na pytanie i patrzysz na odpowiedź, 322 00:15:30,555 --> 00:15:32,014 jeśli tylko ją widzisz. 323 00:15:32,640 --> 00:15:35,685 Królowa Laskera postanawia uderzyć. 324 00:15:35,768 --> 00:15:38,438 Odważnie wkracza na terytorium wroga. 325 00:15:39,272 --> 00:15:42,525 Ale czarna królowa broni swojego człowieka. 326 00:15:43,192 --> 00:15:45,278 Król jest bezpieczny w rogu, 327 00:15:45,361 --> 00:15:47,155 strzeżony ze wszystkich stron. 328 00:15:47,738 --> 00:15:50,867 Co ty byś zrobił w tej sytuacji? 329 00:15:51,742 --> 00:15:55,329 Lasker czuł, że to był decydujący moment 330 00:15:55,413 --> 00:15:57,623 i musiał zrobić coś drastycznego. 331 00:15:58,458 --> 00:16:01,085 Miał pięć minut na decyzję. 332 00:16:01,169 --> 00:16:03,337 Niestety my nie mamy tyle czasu. 333 00:16:04,005 --> 00:16:05,673 Lasker zrobił to. 334 00:16:06,632 --> 00:16:09,302 Jego królowa jest twarzą w twarz z królem. 335 00:16:09,844 --> 00:16:10,845 Szach. 336 00:16:11,429 --> 00:16:14,640 Sir Thomas zrobił to, co zrobiłaby większość ludzi. 337 00:16:16,225 --> 00:16:17,310 Zabił ją. 338 00:16:17,977 --> 00:16:20,188 Czyżby Lasker popełnił duży błąd? 339 00:16:20,771 --> 00:16:22,440 Jeszcze nie widać, 340 00:16:22,523 --> 00:16:25,735 że to początek końca. 341 00:16:25,818 --> 00:16:27,987 GRA KOŃCOWA 342 00:16:28,654 --> 00:16:31,782 Od dziesięcioleci uczymy komputery grać w szachy, 343 00:16:32,325 --> 00:16:34,202 karmiąc je miliardami gier. 344 00:16:34,827 --> 00:16:38,164 Obdarzamy je też pamięcią, która przewyższa naszą. 345 00:16:38,748 --> 00:16:43,127 Podczas gdy arcymistrz może rozważać dziesiątki ruchów przy jednej decyzji, 346 00:16:43,836 --> 00:16:47,006 maszyna analizuje dziesiątki milionów. 347 00:16:47,089 --> 00:16:49,926 To, co nam może zająć lata, 348 00:16:50,009 --> 00:16:53,387 komputer sprawdzi w niecałą sekundę. 349 00:16:53,471 --> 00:16:56,349 A 11 maja 1997 roku 350 00:16:56,432 --> 00:16:58,643 w ostatniej partii remisowej gry 351 00:16:58,726 --> 00:17:01,854 między mistrzem świata w szachach, Garrim Kasparowem, 352 00:17:01,938 --> 00:17:04,065 i superkomputerem IBM, 353 00:17:04,148 --> 00:17:05,525 Deep Blue, 354 00:17:05,608 --> 00:17:08,569 maszyna zwyciężyła. 355 00:17:08,653 --> 00:17:10,488 Pokonał nas 356 00:17:10,571 --> 00:17:12,323 wielki kalkulator. 357 00:17:12,406 --> 00:17:14,867 Nie ma presji psychicznej, 358 00:17:14,951 --> 00:17:16,994 która zdekoncentruje przeciwnika. 359 00:17:17,078 --> 00:17:19,038 Można go tylko odłączyć. 360 00:17:19,789 --> 00:17:22,833 Ludzie są podatni na słabości. 361 00:17:23,668 --> 00:17:26,546 Król nie zdawał sobie sprawy, że wpadł w pułapkę, 362 00:17:27,171 --> 00:17:30,216 więc tu zaczyna się idealne polowanie. 363 00:17:31,384 --> 00:17:34,554 Konik galopuje naprzód i mamy podwójny szach. 364 00:17:35,972 --> 00:17:37,348 Jeśli król się wycofa, 365 00:17:37,431 --> 00:17:39,433 następnym ruchem będzie szach-mat. 366 00:17:43,354 --> 00:17:44,981 Zostaje jedno wyjście. 367 00:17:46,983 --> 00:17:49,026 Lasker znów atakuje. 368 00:17:49,652 --> 00:17:50,611 Jeszcze raz. 369 00:17:51,654 --> 00:17:52,780 Jeszcze raz. 370 00:17:53,781 --> 00:17:57,285 Wygnany z królestwa, opuszczony przez królową. 371 00:17:57,994 --> 00:18:00,371 Kiedy miniesz punkt bez powrotu, 372 00:18:00,454 --> 00:18:01,956 najpierw jest szok, 373 00:18:02,456 --> 00:18:03,958 a potem akceptacja. 374 00:18:04,041 --> 00:18:05,710 Gdy moc komputerów rosła, 375 00:18:05,793 --> 00:18:08,879 jak i liczba partii rozgrywanych między nimi, 376 00:18:08,963 --> 00:18:10,840 stawały się coraz lepsze. 377 00:18:10,923 --> 00:18:14,427 Obecnie żaden człowiek nie odważyłby się 378 00:18:14,510 --> 00:18:17,805 zmierzyć z komputerem, bo by przegrał. 379 00:18:17,888 --> 00:18:19,682 W 2017 roku 380 00:18:19,765 --> 00:18:23,102 nowy szachista podbił świat. 381 00:18:23,853 --> 00:18:25,855 Nazywał się AlphaZero 382 00:18:25,938 --> 00:18:27,857 i nie był superkomputerem. 383 00:18:27,940 --> 00:18:30,318 Mógł wziąć pod uwagę tylko ułamek ruchów 384 00:18:30,401 --> 00:18:32,987 najpotężniejszych silników szachowych, 385 00:18:33,070 --> 00:18:35,656 ale nauczono go zupełnie inaczej. 386 00:18:35,740 --> 00:18:37,992 AlphaZero, czyli zero ludzkiej wiedzy. 387 00:18:38,075 --> 00:18:39,952 Dostał tylko zasady, 388 00:18:40,036 --> 00:18:42,038 a potem grał sam ze sobą. 389 00:18:42,121 --> 00:18:43,789 W kółko 390 00:18:43,873 --> 00:18:45,625 i w kółko. 391 00:18:45,708 --> 00:18:50,421 Rozegrał 44 miliony partii z prędkością światła przeciwko sobie. 392 00:18:50,504 --> 00:18:52,006 Najpierw rządził przypadek. 393 00:18:52,089 --> 00:18:54,508 Wiele partii nie było rozstrzygniętych, 394 00:18:54,592 --> 00:18:57,303 bo nie umiał na przykład zaszachować. 395 00:18:57,386 --> 00:19:01,098 Ponieważ przypadkowe partie się rozstrzygnęły, 396 00:19:01,182 --> 00:19:03,559 analizował ruchy strony wygrywającej 397 00:19:03,643 --> 00:19:05,394 i próbował tak grać. 398 00:19:05,478 --> 00:19:07,146 W ciągu dziewięciu godzin 399 00:19:07,229 --> 00:19:10,566 opanował całą ludzką wiedzę szachową. 400 00:19:10,650 --> 00:19:11,942 A AlphaZero 401 00:19:12,526 --> 00:19:14,362 wcale nie grał jak komputer. 402 00:19:15,112 --> 00:19:18,282 Dokonywał śmiałych ataków i poświęceń, 403 00:19:18,366 --> 00:19:20,159 jak romantycy. 404 00:19:20,242 --> 00:19:22,453 Wydawało się, że gra zgodnie 405 00:19:22,536 --> 00:19:24,955 z zasadami szkoły naukowej. 406 00:19:25,039 --> 00:19:27,875 A jednocześnie czasem je łamał, 407 00:19:28,459 --> 00:19:30,961 bo nie miał z góry przyjętego założenia, 408 00:19:31,045 --> 00:19:33,255 że zasady powinny zawsze obowiązywać. 409 00:19:33,339 --> 00:19:37,385 Gdy dorastałem, były pewne ruchy, które uważaliśmy za szalone. 410 00:19:37,468 --> 00:19:40,262 Komputer nauczył nas, że można robić coś, 411 00:19:40,346 --> 00:19:43,849 co przez wieki uważano za niemożliwe. 412 00:19:43,933 --> 00:19:46,018 Komputery nie zabiły szachów. 413 00:19:46,102 --> 00:19:49,772 Spowodowały największy rozkwit wiedzy szachowej w historii. 414 00:19:50,398 --> 00:19:53,025 Liczba arcymistrzów rośnie, 415 00:19:53,109 --> 00:19:55,820 a zdobywają ten tytuł coraz młodsi. 416 00:19:55,903 --> 00:19:59,949 Kiedyś prawie wszyscy najlepsi gracze pochodzili z byłego ZSRR, 417 00:20:00,032 --> 00:20:02,159 bo tam byli najlepsi. 418 00:20:02,243 --> 00:20:05,371 Trzeba było z nimi grać, żeby zdobyć doświadczenie. 419 00:20:05,955 --> 00:20:08,666 Teraz potrzeba tylko Internetu. 420 00:20:08,749 --> 00:20:12,420 Myślę, że Rubius wkłada w to dużo pracy, 421 00:20:12,503 --> 00:20:14,547 bo świetnie gra. 422 00:20:15,256 --> 00:20:18,300 Kraje bez dawnych sukcesów w szachach 423 00:20:18,384 --> 00:20:21,053 teraz mają najlepszych graczy na świecie. 424 00:20:21,137 --> 00:20:22,722 Weźmy Indie. 425 00:20:22,805 --> 00:20:25,558 Albo na przykład Iran. 426 00:20:25,641 --> 00:20:28,269 Oczywiście Norwegia. Przed Magnusem Carlsenem 427 00:20:28,352 --> 00:20:31,689 nie mieli szachistów w pierwszej dwudziestce. 428 00:20:31,772 --> 00:20:35,484 Wyrównały się szanse i widać, że można być dobrym, 429 00:20:35,568 --> 00:20:38,446 bez względu na miejsce i okoliczności. 430 00:20:39,155 --> 00:20:41,615 Szacuje się, że w ramach ścisłych zasad 431 00:20:41,699 --> 00:20:44,285 na planszy z jedynie 64 kwadratami 432 00:20:44,368 --> 00:20:47,371 liczba unikalnych partii szachowych 433 00:20:47,455 --> 00:20:50,374 wynosi około 10 do 120 potęgi. 434 00:20:51,167 --> 00:20:52,668 Mówiąc prościej, 435 00:20:52,752 --> 00:20:56,714 tysiąc bilionów bilionów bilionów bilionów bilionów bilionów bilionów 436 00:20:56,797 --> 00:20:59,008 bilionów bilionów bilionów partii. 437 00:20:59,717 --> 00:21:01,635 Więcej możliwości 438 00:21:01,719 --> 00:21:04,847 niż ziarenek piasku na Ziemi 439 00:21:04,930 --> 00:21:07,933 lub cząsteczek pyłu w Drodze Mlecznej, 440 00:21:08,017 --> 00:21:11,729 lub atomów w obserwowalnym wszechświecie. 441 00:21:12,438 --> 00:21:16,066 Piękno i magia gry tkwią w płynności. 442 00:21:16,150 --> 00:21:18,444 Z każdym ruchem wszystko się zmienia. 443 00:21:18,527 --> 00:21:21,363 Musisz się przestawiać, obserwować planszę. 444 00:21:21,447 --> 00:21:24,867 Jest w nich tyle bogactwa, że nigdy nie będziesz idealny. 445 00:21:24,950 --> 00:21:26,827 Zawsze można coś poprawić. 446 00:21:26,911 --> 00:21:31,290 Mimo że spędziłem wiele lat, grając w tę grę i się jej ucząc, 447 00:21:31,373 --> 00:21:34,460 wciąż jest wiele takich chwil, kiedy patrzę na grę 448 00:21:34,543 --> 00:21:36,670 i coś mnie zaskakuje. 449 00:21:36,754 --> 00:21:40,382 Szachy są uzależniające. 450 00:21:40,466 --> 00:21:41,842 Nie stałem się bogaty, 451 00:21:41,926 --> 00:21:43,385 nie stałem się sławny, 452 00:21:43,469 --> 00:21:46,722 ale każdy dobry mecz był satysfakcjonujący. 453 00:21:46,806 --> 00:21:49,600 Wspominam te chwile z radością. 454 00:21:51,894 --> 00:21:54,271 Po serii wymuszonych ruchów 455 00:21:54,355 --> 00:21:57,608 czarny król dociera do przeciwnego końca planszy 456 00:21:57,691 --> 00:21:59,693 w sercu białego królestwa. 457 00:22:00,361 --> 00:22:05,282 Biały król z monarszą gracją robi krok naprzód, 458 00:22:05,366 --> 00:22:06,659 pozwalając wieży, 459 00:22:06,742 --> 00:22:09,870 która nie wykonała jeszcze żadnego ruchu, 460 00:22:09,954 --> 00:22:12,039 zadać śmiertelny cios. 461 00:22:14,250 --> 00:22:15,376 Szach-mat. 462 00:22:45,823 --> 00:22:47,575 Napisy: Anna Samoń