1
00:00:07,174 --> 00:00:11,094
W ciągu roku wychodzi
ponad 7000 nowych filmów
2
00:00:11,845 --> 00:00:14,223
i ponad tysiąc nowych programów TV,
3
00:00:14,306 --> 00:00:16,767
tysiące nowych gier,
4
00:00:16,850 --> 00:00:19,645
setki tysięcy nowych podcastów,
5
00:00:20,312 --> 00:00:22,272
a ponad 60 000 nowych utworów
6
00:00:22,356 --> 00:00:24,399
trafia codziennie na Spotify.
7
00:00:25,234 --> 00:00:27,778
Wśród tych wszystkich rozrywek
8
00:00:27,861 --> 00:00:31,865
ta, która zyskała w 2020 roku
znacznie na popularności,
9
00:00:33,033 --> 00:00:35,661
ma ponad 1500 lat tradycji.
10
00:00:36,370 --> 00:00:39,915
Takiego zainteresowania szachami
jeszcze nie widzieliśmy.
11
00:00:39,998 --> 00:00:42,209
Gra jest na szczycie listy życzeń,
12
00:00:42,292 --> 00:00:45,128
a detaliści mają problem
z utrzymaniem zapasów.
13
00:00:45,212 --> 00:00:46,713
Nawet w skali światowej
14
00:00:46,797 --> 00:00:49,591
liczba pobrań szachów wzrosła o 11%.
15
00:00:49,675 --> 00:00:50,717
Przez krótki czas
16
00:00:50,801 --> 00:00:52,761
był to najpopularniejszy gatunek
17
00:00:52,844 --> 00:00:55,055
na platformie Twitch,
18
00:00:55,138 --> 00:00:57,849
przewyższający gry wideo,
jak League of Legends
19
00:00:57,933 --> 00:00:59,184
i Fortnite.
20
00:00:59,268 --> 00:01:02,271
Tysiące ludzi oglądały nawet moją grę.
21
00:01:02,354 --> 00:01:05,941
Na h4, gruby błąd.
Logic będzie miał szach-mat.
22
00:01:06,024 --> 00:01:07,859
Co to było? Idiota!
23
00:01:07,943 --> 00:01:09,486
Na przestrzeni lat
24
00:01:09,570 --> 00:01:13,073
uważano, że w szachy
grają bardzo mądrzy ludzie.
25
00:01:13,156 --> 00:01:15,075
Przyciągały wielkich przywódców.
26
00:01:15,158 --> 00:01:16,743
Myślicieli,
27
00:01:16,827 --> 00:01:18,161
artystów
28
00:01:18,245 --> 00:01:20,247
i sportową elitę.
29
00:01:20,831 --> 00:01:23,208
Gwiazdy przychodziły grać do sklepu.
30
00:01:23,292 --> 00:01:25,252
Marcel Duchamp tu grał.
31
00:01:25,335 --> 00:01:26,378
WŁAŚCICIEL
32
00:01:26,461 --> 00:01:28,255
Grał Stanley Kubrick.
33
00:01:28,338 --> 00:01:30,799
Ale także Bobby Fischer.
34
00:01:31,633 --> 00:01:35,262
Żeby być dobrym szachistą,
nie trzeba być geniuszem. To mit.
35
00:01:35,345 --> 00:01:38,932
Szachy zawsze były
czymś więcej niż rozrywką,
36
00:01:39,516 --> 00:01:43,103
wykraczającą poza wiek, wiarę i kulturę,
37
00:01:43,186 --> 00:01:45,731
ale nigdy się nie zestarzały.
38
00:01:45,814 --> 00:01:46,857
To fascynujące.
39
00:01:46,940 --> 00:01:49,109
To jak ucieczka od rzeczywistości
40
00:01:49,192 --> 00:01:52,362
do nowego świata złożonego z 64 kwadratów.
41
00:01:52,446 --> 00:01:54,781
Dlaczego ta klasyczna gra planszowa
42
00:01:54,865 --> 00:01:57,075
wciąż pobudza naszą wyobraźnię?
43
00:01:57,784 --> 00:02:00,621
Co niezwykłego jest w szachach?
44
00:02:02,873 --> 00:02:06,501
Szachy to świetna gra.
Gra i sport dla umysłu.
45
00:02:06,585 --> 00:02:08,295
NETFLIX — ORYGINALNY SERIAL DOKUMENTALNY
46
00:02:08,378 --> 00:02:10,297
Trzeba poświęcić cały swój czas,
47
00:02:10,380 --> 00:02:11,965
by zostać najlepszym.
48
00:02:12,674 --> 00:02:15,927
Lubię grać w szachy, bo to fajna gra.
49
00:02:16,595 --> 00:02:19,431
Wiemy, że każdy, kto ma działający sprzęt,
50
00:02:19,514 --> 00:02:20,974
może zostać arcymistrzem.
51
00:02:21,058 --> 00:02:23,393
Maszyna szachowa
uczy się najlepszych ruchów,
52
00:02:23,477 --> 00:02:27,773
wykorzystując przeszłe doświadczenia
do analizy różnych posunięć.
53
00:02:28,690 --> 00:02:30,108
Potem wybiera jedno.
54
00:02:30,776 --> 00:02:37,115
SZACHY
55
00:02:40,369 --> 00:02:42,537
Zaatakowano królestwo.
56
00:02:43,038 --> 00:02:45,832
Nieprzyjacielska kawaleria
szturmuje zamek.
57
00:02:46,416 --> 00:02:47,959
Król już uciekł.
58
00:02:48,585 --> 00:02:50,337
Nikt nie wie, dokąd zmierza,
59
00:02:50,420 --> 00:02:53,173
ale będą walczyć
aż do wieści o jego śmierci.
60
00:02:53,840 --> 00:02:57,344
Po raz pierwszy w życiu
królowa jest zupełnie bezradna.
61
00:02:58,011 --> 00:03:01,556
Imperium zostało rzucone na kolana
w tak spektakularny sposób,
62
00:03:01,640 --> 00:03:04,726
że jest przykładem do analizy
dla przyszłych pokoleń.
63
00:03:05,352 --> 00:03:06,186
Co ma miejsce.
64
00:03:07,437 --> 00:03:09,356
To wszystko na tej szachownicy.
65
00:03:10,232 --> 00:03:12,484
A ta chwila w tej grze
66
00:03:12,567 --> 00:03:15,153
jest legendarna.
67
00:03:15,779 --> 00:03:17,614
To była piękna gra.
68
00:03:17,698 --> 00:03:19,116
Dla początkujących…
69
00:03:19,199 --> 00:03:20,450
MISTRZ MIĘDZYNARODOWY
70
00:03:20,534 --> 00:03:22,953
…to wyglądało niewiarygodnie.
71
00:03:23,620 --> 00:03:25,747
Edward Lasker, niemiecki inżynier,
72
00:03:25,831 --> 00:03:28,792
nie miał pojęcia,
że przejdzie do historii szachów,
73
00:03:28,875 --> 00:03:32,504
przypływając do Londynu
tego pamiętnego dnia w 1912 roku.
74
00:03:33,130 --> 00:03:36,383
Jego pierwszym przystankiem
był najlepszy klub szachowy.
75
00:03:37,134 --> 00:03:40,220
Lasker nie znał ani słowa po angielsku,
76
00:03:41,012 --> 00:03:44,433
ale tutaj nie miało to znaczenia.
Został zaproszony do gry.
77
00:03:44,933 --> 00:03:48,145
Lasker nie wiedział,
że to sir George Alan Thomas,
78
00:03:48,228 --> 00:03:50,856
najlepszy zawodnik w Anglii.
79
00:03:50,939 --> 00:03:54,735
To był zwykły mecz,
który akurat został zapisany.
80
00:03:54,818 --> 00:03:57,904
To nie był turniej ani gra o pieniądze.
81
00:03:58,572 --> 00:04:01,533
Dziś nosi przydomek
„Idealne polowanie na króla”,
82
00:04:01,616 --> 00:04:04,077
bo jest niezwykle brutalny.
83
00:04:04,578 --> 00:04:06,747
Albo „Fatalne zauroczenie”,
84
00:04:06,830 --> 00:04:09,207
bo jednocześnie jest piękny.
85
00:04:10,584 --> 00:04:12,586
Żeby zobaczyć piękno tej gry,
86
00:04:13,211 --> 00:04:15,297
warto umieć grać.
87
00:04:15,797 --> 00:04:18,925
Tłumaczę sześciolatkowi
czy dwudziestolatkowi?
88
00:04:19,009 --> 00:04:20,927
Zdecydowanie sześciolatkowi.
89
00:04:21,678 --> 00:04:23,889
Do dyspozycji jest osiem pionków,
90
00:04:23,972 --> 00:04:25,390
żołnierzy.
91
00:04:25,474 --> 00:04:28,477
Sześciolatki identyfikują się z pionkami.
92
00:04:28,560 --> 00:04:30,437
Są najsłabsze,
93
00:04:30,520 --> 00:04:32,981
ale potrafią pokonać wrogiego króla.
94
00:04:34,357 --> 00:04:37,819
Potem są wieże, potężne zamki.
95
00:04:37,903 --> 00:04:39,946
Poruszają się w linii prostej.
96
00:04:40,030 --> 00:04:41,323
Nie są najciekawsze.
97
00:04:41,406 --> 00:04:44,534
Obok wież są twoi rycerze. Wyglądają jak…
98
00:04:44,618 --> 00:04:47,579
Koniki. Wszyscy je kochają.
99
00:04:47,662 --> 00:04:49,331
Poruszają się po literze „L”.
100
00:04:49,414 --> 00:04:51,833
- Skaczą.
- Jak koń.
101
00:04:52,417 --> 00:04:54,461
Kolejna figura to goniec.
102
00:04:54,544 --> 00:04:57,881
Może poruszać się
z jednego końca planszy na drugi
103
00:04:57,964 --> 00:05:00,008
i atakować pionki przeciwnika.
104
00:05:00,091 --> 00:05:03,720
Obok gońca stoi najpotężniejsza figura.
105
00:05:03,804 --> 00:05:07,349
Przed końcem XV wieku
106
00:05:07,432 --> 00:05:10,143
poruszała się tylko o jedno pole.
107
00:05:10,727 --> 00:05:14,189
Ale wtedy w Europie pojawiło się
wiele wpływowych kobiet.
108
00:05:14,231 --> 00:05:15,148
KATARZYNA ARAGOŃSKA
109
00:05:15,232 --> 00:05:17,067
I nagle ta słaba figura…
110
00:05:17,150 --> 00:05:19,277
Została zastąpiona przez królową,
111
00:05:19,361 --> 00:05:22,030
która może pokonać całą planszę
jednym ruchem.
112
00:05:22,113 --> 00:05:25,492
Bez królowej, jeśli nie jesteś dobry,
możesz zrezygnować.
113
00:05:26,076 --> 00:05:28,662
Jest też najważniejsza figura.
114
00:05:28,745 --> 00:05:30,247
Mały król,
115
00:05:30,330 --> 00:05:32,958
poruszający się o jedno pole
w każdym kierunku.
116
00:05:33,041 --> 00:05:35,126
Wydaje się być słabeuszem,
117
00:05:35,210 --> 00:05:38,755
ale jeśli go nie ochronisz, przegrywasz.
118
00:05:38,839 --> 00:05:40,674
W starożytnej Persji mówiono:
119
00:05:40,757 --> 00:05:42,342
„Shah mat”.
120
00:05:42,425 --> 00:05:43,760
„Król umarł”.
121
00:05:43,844 --> 00:05:46,137
Stąd dzisiejszy „szach-mat”.
122
00:05:47,055 --> 00:05:47,973
To wszystko.
123
00:05:48,807 --> 00:05:51,434
To twoja armia, taka sama jak wroga.
124
00:05:51,518 --> 00:05:54,729
Teraz musisz wykonać pierwszy ruch.
125
00:05:54,813 --> 00:05:57,649
OTWARCIE
126
00:05:57,732 --> 00:06:01,444
Edward Lasker wylosował białe figury,
co znaczy, że rozpoczyna.
127
00:06:01,528 --> 00:06:04,114
Mógł wykonać 20 ruchów.
128
00:06:04,906 --> 00:06:06,199
Tak samo sir Thomas.
129
00:06:07,409 --> 00:06:09,369
Ale już te dwa wybory
130
00:06:09,452 --> 00:06:11,872
mogą doprowadzić do 400 różnych partii.
131
00:06:12,873 --> 00:06:15,000
Lasker i Thomas zagrali tak.
132
00:06:16,001 --> 00:06:19,296
Przy kolejnym ruchu
liczba możliwych kombinacji wzrasta
133
00:06:19,379 --> 00:06:21,673
do 71 852.
134
00:06:22,966 --> 00:06:26,887
Po trzecim ruchu wynosi już
około dziewięciu milionów.
135
00:06:28,096 --> 00:06:31,474
Mając tyle opcji,
jak zdecydować, co zrobić?
136
00:06:32,642 --> 00:06:34,436
Przez wieki odpowiedź brzmiała:
137
00:06:35,020 --> 00:06:36,229
„Żądaj krwi”.
138
00:06:38,481 --> 00:06:41,401
W XVIII wieku był to
139
00:06:41,484 --> 00:06:45,488
jedyny dżentelmeński sposób na grę.
140
00:06:45,572 --> 00:06:48,617
Atakujesz przeciwnika bez opamiętania,
141
00:06:48,700 --> 00:06:50,911
oddajesz pionki do woli.
142
00:06:51,494 --> 00:06:54,205
Nazywamy to romantyczną erą szachów.
143
00:06:54,289 --> 00:06:57,459
Która zbiegła się z romantyzmem w sztuce.
144
00:06:57,542 --> 00:06:59,461
Muzyka, malarstwo, poezja
145
00:06:59,544 --> 00:07:03,340
skupiały się na ekspresji emocjonalnej,
a nie opanowaniu techniki.
146
00:07:04,883 --> 00:07:06,843
Nie chodziło tylko o wygraną,
147
00:07:06,927 --> 00:07:08,929
ale o piękne zwycięstwo.
148
00:07:11,139 --> 00:07:12,599
Potem pojawił się Steinitz.
149
00:07:13,183 --> 00:07:14,476
Wilhelm Steinitz,
150
00:07:14,559 --> 00:07:17,687
pierwszy oficjalny mistrz świata
w szachach, powiedział…
151
00:07:17,771 --> 00:07:20,023
„To trochę prymitywne”.
152
00:07:20,106 --> 00:07:22,233
Steinitz zapoczątkował nową erę,
153
00:07:22,317 --> 00:07:24,277
naukową szkołę szachową.
154
00:07:24,861 --> 00:07:29,699
Tak jak artyści odeszli od dramatyzmu
na rzecz realizmu i precyzji,
155
00:07:29,783 --> 00:07:34,037
szachiści zaczęli ustalać
podstawowe zasady gry.
156
00:07:34,788 --> 00:07:36,581
Spójrzmy jeszcze raz.
157
00:07:36,665 --> 00:07:39,084
Lasker wychodzi na środek planszy.
158
00:07:39,167 --> 00:07:42,253
Próba kontrolowania centrum
to zasada numer jeden.
159
00:07:42,837 --> 00:07:44,631
To serce pola bitwy.
160
00:07:45,882 --> 00:07:47,676
Potem Lasker przesuwa skoczka.
161
00:07:48,301 --> 00:07:49,886
To druga zasada.
162
00:07:49,970 --> 00:07:53,598
Jak najszybciej włączyć do akcji
najpotężniejsze figury.
163
00:07:54,099 --> 00:07:56,309
Ale na początku nie jesteś sam.
164
00:07:56,393 --> 00:07:58,061
Wielcy gracze z przeszłości
165
00:07:58,144 --> 00:07:59,938
wykonali już ciężką pracę.
166
00:08:00,021 --> 00:08:02,941
Jest gambit północny, gambit Evansa.
167
00:08:03,024 --> 00:08:04,693
Obrona sycylijska,
168
00:08:04,776 --> 00:08:07,070
obrona francuska, partia hiszpańska.
169
00:08:07,153 --> 00:08:09,447
I tak, gambit królowej.
170
00:08:09,531 --> 00:08:12,283
Setki otwarć zostały skodyfikowane,
171
00:08:12,367 --> 00:08:14,452
więc warto znać nieco teorii.
172
00:08:14,536 --> 00:08:16,579
Jeśli przeciwnik to zna, a ty nie,
173
00:08:16,663 --> 00:08:19,916
możesz wpaść w pułapkę, a tego nie chcesz.
174
00:08:20,625 --> 00:08:23,878
Po czwartym ruchu
liczba konfiguracji na planszy
175
00:08:23,962 --> 00:08:26,715
wynosi już 315 miliardów.
176
00:08:27,298 --> 00:08:30,635
Prędzej czy później musisz
porzucić podręcznikowe ruchy
177
00:08:30,719 --> 00:08:32,679
i zacząć radzić sobie sam.
178
00:08:33,888 --> 00:08:35,557
GRA ŚRODKOWA
179
00:08:35,640 --> 00:08:39,769
Gra środkowa jest główną areną walki,
180
00:08:40,729 --> 00:08:43,857
gdzie realizuje się plany i strategie.
181
00:08:43,940 --> 00:08:46,568
Gra środkowa zwykle decyduje
182
00:08:46,651 --> 00:08:48,236
o wyniku meczu.
183
00:08:48,319 --> 00:08:50,530
Goniec Laskera żąda krwi.
184
00:08:51,781 --> 00:08:53,366
Ale triumf trwa krótko.
185
00:08:53,450 --> 00:08:56,453
Pionek dzielnie przystępuje do rzezi
186
00:08:56,536 --> 00:08:58,705
i zostaje natychmiast zgładzony.
187
00:08:58,788 --> 00:09:01,958
Biała królowa
prawie miała króla na celowniku,
188
00:09:02,042 --> 00:09:03,543
ale ten się osłonił.
189
00:09:04,044 --> 00:09:07,338
To była wówczas ekscytująca gra.
190
00:09:07,881 --> 00:09:09,674
Pamiętajcie, był rok 1912.
191
00:09:09,758 --> 00:09:12,052
Szkoła naukowa była u szczytu,
192
00:09:12,635 --> 00:09:15,972
a szachy zamieniły się
w coś bardziej wyrafinowanego,
193
00:09:16,056 --> 00:09:17,682
wyrachowanego i…
194
00:09:18,266 --> 00:09:19,267
nudnego.
195
00:09:20,060 --> 00:09:23,063
Ale nowa era dopiero się zaczynała.
196
00:09:24,189 --> 00:09:26,941
Epoka buntu w sztuce, muzyce,
197
00:09:27,025 --> 00:09:29,277
polityce i szachach.
198
00:09:29,861 --> 00:09:32,489
Poznajmy hipermodernistów.
199
00:09:32,572 --> 00:09:35,784
Byli obrazoburcami,
200
00:09:35,867 --> 00:09:38,369
mówili: „Będziemy grać inaczej”.
201
00:09:38,453 --> 00:09:41,331
Choćby zostawiając otwarty środek planszy,
202
00:09:41,414 --> 00:09:44,542
ale tak ustawiając pionki, żeby środek
203
00:09:44,626 --> 00:09:46,544
stał się śmiertelną pułapką.
204
00:09:46,628 --> 00:09:50,924
Nie rezygnujemy z centrum,
tylko inaczej je kontrolujemy.
205
00:09:51,007 --> 00:09:53,301
Hipermoderniści zrobili z szachami to,
206
00:09:53,384 --> 00:09:55,261
co surrealiści ze sztuką.
207
00:09:55,345 --> 00:09:57,263
Wymyślali nowe możliwości
208
00:09:57,347 --> 00:10:00,266
dla tego, co wydawało się zwyczajne.
209
00:10:00,350 --> 00:10:02,769
Nic nie musiało być tym, na co wyglądało.
210
00:10:02,852 --> 00:10:03,853
TO NIE JEST FAJKA.
211
00:10:03,937 --> 00:10:07,857
Musimy pamiętać, że szachy
to najstarsza gra wojenna.
212
00:10:08,358 --> 00:10:10,902
Na najwyższym poziomie rywalizacji
213
00:10:10,985 --> 00:10:12,695
to naprawdę krwawy sport.
214
00:10:13,238 --> 00:10:14,405
Jest trudno.
215
00:10:14,489 --> 00:10:17,200
Podczas turnieju ciśnienie krwi szachisty
216
00:10:17,283 --> 00:10:20,245
może być tak wysokie jak maratończyka.
217
00:10:20,745 --> 00:10:23,498
A gracze spalają do 6000 kalorii dziennie,
218
00:10:24,040 --> 00:10:26,584
więcej niż światowej klasy tenisista.
219
00:10:27,168 --> 00:10:28,837
To wszystko siedząc
220
00:10:28,920 --> 00:10:30,463
i myśląc.
221
00:10:31,464 --> 00:10:34,050
W latach 40. holenderski psycholog,
222
00:10:34,134 --> 00:10:35,510
Adriaan de Groot,
223
00:10:35,593 --> 00:10:38,555
zbadał, co dzieje się w głowie szachisty.
224
00:10:39,139 --> 00:10:41,683
Pokazał zawodnikom na różnym poziomie
225
00:10:41,766 --> 00:10:44,519
nieznaną pozycję jak ta
226
00:10:44,602 --> 00:10:48,273
i poprosił, żeby głośno myśleli,
podejmując kolejny ruch.
227
00:10:49,232 --> 00:10:52,152
Okazało się, że arcymistrzowie
i zwykli zawodowcy
228
00:10:52,235 --> 00:10:55,613
rozważali podobną liczbę opcji.
229
00:10:56,531 --> 00:10:59,784
I planowali prawie tę samą
liczbę ruchów naprzód.
230
00:11:00,285 --> 00:11:02,704
To co czyniło świetnych graczy świetnymi?
231
00:11:03,288 --> 00:11:06,207
Widzieli lepsze opcje.
232
00:11:06,291 --> 00:11:10,003
Spytano Richarda Rétiego,
wielkiego hipermodernistę,
233
00:11:10,086 --> 00:11:12,088
ile ruchów naprzód planuje.
234
00:11:12,797 --> 00:11:14,090
Odpowiedział:
235
00:11:14,174 --> 00:11:16,467
„Tylko jeden. Najlepszy”.
236
00:11:16,551 --> 00:11:20,263
Myślę, że przede wszystkim
trzeba być mocnym w zapamiętywaniu.
237
00:11:21,014 --> 00:11:23,516
Prawie każdy wielki arcymistrz
238
00:11:23,600 --> 00:11:27,103
umie przypomnieć sobie mecze,
które rozegrał w karierze.
239
00:11:27,187 --> 00:11:30,732
Często sprawdzamy,
gdzie są gońce i skoczki,
240
00:11:30,815 --> 00:11:31,941
albo pionki,
241
00:11:32,483 --> 00:11:35,236
i porównujemy to do meczów z przeszłości.
242
00:11:35,320 --> 00:11:39,866
Dla szachisty pozycje figur
są jak akordy fortepianu dla kompozytora.
243
00:11:40,450 --> 00:11:41,534
Po każdym akordzie
244
00:11:41,618 --> 00:11:44,704
muzyk może świadomie rozważyć
tylko kilka opcji,
245
00:11:44,787 --> 00:11:48,917
bo głęboko przechowuje
brzmienie wielu z nich.
246
00:11:49,626 --> 00:11:52,545
A to wynika z analizy gam i klawiszy,
247
00:11:52,629 --> 00:11:54,631
wiedzy skodyfikowanej wieki temu,
248
00:11:54,714 --> 00:11:57,258
jakie układy nut brzmią dobrze.
249
00:11:57,884 --> 00:11:59,135
To także przychodzi
250
00:11:59,844 --> 00:12:01,095
z grania.
251
00:12:01,179 --> 00:12:02,847
To kwestia doświadczenia.
252
00:12:02,931 --> 00:12:06,559
Uwierzcie mi,
trzeba dużo grać i się uczyć,
253
00:12:06,643 --> 00:12:09,062
żeby osiągnąć mistrzowski poziom.
254
00:12:09,145 --> 00:12:10,521
A w XX wieku
255
00:12:11,564 --> 00:12:14,400
nikt nie uczył się więcej od Sowietów.
256
00:12:16,736 --> 00:12:18,655
Gry w szachy uczono w szkołach,
257
00:12:18,738 --> 00:12:21,491
grano w parkach i nad rzeką.
258
00:12:21,574 --> 00:12:23,368
W całym kraju zakładano kluby,
259
00:12:23,451 --> 00:12:26,996
a czasopisma przedrukowywały
słynne gry i analizy.
260
00:12:27,080 --> 00:12:30,583
Narody rywalizują ze sobą
między innymi w szachach,
261
00:12:30,667 --> 00:12:34,545
bo w pewnym sensie
jest to odzwierciedleniem postępu.
262
00:12:35,129 --> 00:12:38,591
Dla reżimu dominacja szachowa
to nie tylko walka na planszy.
263
00:12:39,384 --> 00:12:42,762
To dowód na komunistyczną
wyższość intelektualną
264
00:12:42,845 --> 00:12:44,722
nad dekadenckim Zachodem.
265
00:12:44,806 --> 00:12:48,184
Przez 24 lata nie tylko zdobywali
mistrzostwo świata.
266
00:12:49,060 --> 00:12:51,854
Nikt inny nie mógł się zakwalifikować.
267
00:12:52,563 --> 00:12:54,357
Aż do 1972 roku
268
00:12:54,440 --> 00:12:55,984
i Bobby’ego Fischera.
269
00:12:56,776 --> 00:12:57,860
W Stanach
270
00:12:57,944 --> 00:13:00,863
szachy stały się nagle popularnym tematem.
271
00:13:01,447 --> 00:13:03,741
Mistrz świata z Rosji, Boris Spasski,
272
00:13:03,825 --> 00:13:05,618
zmierzy się z Bobbym Fischerem
273
00:13:05,702 --> 00:13:08,538
w meczu o mistrzostwo.
274
00:13:08,621 --> 00:13:11,374
Stawką jest ogromny prestiż dla Rosjan,
275
00:13:11,457 --> 00:13:14,752
którzy zazdrośnie strzegą
reputacji mistrzów szachowych.
276
00:13:14,836 --> 00:13:18,548
Fischer ma do jutra powiadomić
Federację Szachową,
277
00:13:18,631 --> 00:13:21,467
czy zgadza się na 24 mecze w Islandii,
278
00:13:21,551 --> 00:13:23,511
ale nie spieszy się z odpowiedzią.
279
00:13:23,594 --> 00:13:25,555
Miał reputację
280
00:13:25,638 --> 00:13:28,975
wyjątkowo wybrednego i wymagającego
281
00:13:29,058 --> 00:13:30,476
w całej swojej karierze.
282
00:13:31,144 --> 00:13:33,479
Bobby Fischer w końcu zgodził się
283
00:13:33,563 --> 00:13:36,607
pojechać do Nowego Jorku na samolot,
284
00:13:37,275 --> 00:13:38,693
ale zmienił zdanie.
285
00:13:39,319 --> 00:13:42,196
Nikt nie wiedział, co robić.
Nie wsiadł do samolotu.
286
00:13:42,280 --> 00:13:44,449
Trzymał Borisa Spasskiego
287
00:13:44,532 --> 00:13:47,201
i resztę świata w napięciu.
288
00:13:47,785 --> 00:13:50,538
Czy to czekanie nie zaburza panu rutyny?
289
00:13:50,621 --> 00:13:54,208
Nie. Dziękuję za to pytanie.
290
00:13:54,292 --> 00:13:57,211
Nie wydaje się pan zmartwiony sytuacją.
291
00:13:57,962 --> 00:13:59,505
Utknęliśmy.
292
00:13:59,589 --> 00:14:02,216
Nie wiedzieliśmy, gdzie będzie spał.
293
00:14:02,300 --> 00:14:04,469
Zadzwoniłem w środku nocy do matki,
294
00:14:04,552 --> 00:14:09,474
która zgodnie z libańską gościnnością
mówi: „Pewnie, przyprowadź go”.
295
00:14:09,557 --> 00:14:12,852
Nie wiedziała, że nasz dom
296
00:14:12,935 --> 00:14:16,814
zmieni się w nowe centrum świata.
297
00:14:16,898 --> 00:14:19,067
Setki dziennikarzy
298
00:14:19,150 --> 00:14:20,568
obozowało na zewnątrz,
299
00:14:20,651 --> 00:14:23,071
a Henry Kissinger dzwonił,
300
00:14:23,154 --> 00:14:25,823
żeby go stamtąd ruszyć.
301
00:14:25,907 --> 00:14:28,743
Reszta to już historia.
302
00:14:29,619 --> 00:14:31,871
Turniej był czymś więcej niż grą.
303
00:14:33,206 --> 00:14:34,665
To była zimna wojna,
304
00:14:35,291 --> 00:14:38,503
którą zresztą często opisywano
jako grę w szachy
305
00:14:38,586 --> 00:14:41,005
z potencjalnymi pułapkami.
306
00:14:41,089 --> 00:14:44,592
Wiele rzeczy było pionkami
w walce o władzę,
307
00:14:44,675 --> 00:14:46,844
w tym same szachy.
308
00:14:48,346 --> 00:14:50,264
Po zdobyciu mistrzostwa świata
309
00:14:50,348 --> 00:14:51,891
Bobby zdobył sławę.
310
00:14:51,974 --> 00:14:53,393
Król umarł.
311
00:14:54,769 --> 00:14:56,187
Jeszcze nie.
312
00:14:56,687 --> 00:15:00,316
Jestem pewien,
że cały świat zna Bobby’ego Fischera.
313
00:15:00,400 --> 00:15:03,319
To najlepszy szachista na świecie.
314
00:15:03,403 --> 00:15:06,489
Jak Bobby Fischer pana pokonał?
Był lepszym graczem?
315
00:15:06,572 --> 00:15:08,324
Tak, jest lepszym graczem.
316
00:15:10,243 --> 00:15:14,580
Ale w pewnym sensie zimna wojna
nie przypominała gry w szachy.
317
00:15:14,664 --> 00:15:17,500
W szachach na starcie znasz
wszystkie informacje.
318
00:15:17,583 --> 00:15:21,963
Nic nie jest ukryte. A przykładowo
w kartach trzymasz je blisko siebie.
319
00:15:22,046 --> 00:15:24,173
Nie polegasz na rzucie kostką.
320
00:15:24,257 --> 00:15:26,676
Ani na losowaniu.
321
00:15:26,759 --> 00:15:30,471
Patrzysz na pytanie
i patrzysz na odpowiedź,
322
00:15:30,555 --> 00:15:32,014
jeśli tylko ją widzisz.
323
00:15:32,640 --> 00:15:35,685
Królowa Laskera postanawia uderzyć.
324
00:15:35,768 --> 00:15:38,438
Odważnie wkracza na terytorium wroga.
325
00:15:39,272 --> 00:15:42,525
Ale czarna królowa
broni swojego człowieka.
326
00:15:43,192 --> 00:15:45,278
Król jest bezpieczny w rogu,
327
00:15:45,361 --> 00:15:47,155
strzeżony ze wszystkich stron.
328
00:15:47,738 --> 00:15:50,867
Co ty byś zrobił w tej sytuacji?
329
00:15:51,742 --> 00:15:55,329
Lasker czuł, że to był decydujący moment
330
00:15:55,413 --> 00:15:57,623
i musiał zrobić coś drastycznego.
331
00:15:58,458 --> 00:16:01,085
Miał pięć minut na decyzję.
332
00:16:01,169 --> 00:16:03,337
Niestety my nie mamy tyle czasu.
333
00:16:04,005 --> 00:16:05,673
Lasker zrobił to.
334
00:16:06,632 --> 00:16:09,302
Jego królowa jest twarzą w twarz z królem.
335
00:16:09,844 --> 00:16:10,845
Szach.
336
00:16:11,429 --> 00:16:14,640
Sir Thomas zrobił to,
co zrobiłaby większość ludzi.
337
00:16:16,225 --> 00:16:17,310
Zabił ją.
338
00:16:17,977 --> 00:16:20,188
Czyżby Lasker popełnił duży błąd?
339
00:16:20,771 --> 00:16:22,440
Jeszcze nie widać,
340
00:16:22,523 --> 00:16:25,735
że to początek końca.
341
00:16:25,818 --> 00:16:27,987
GRA KOŃCOWA
342
00:16:28,654 --> 00:16:31,782
Od dziesięcioleci
uczymy komputery grać w szachy,
343
00:16:32,325 --> 00:16:34,202
karmiąc je miliardami gier.
344
00:16:34,827 --> 00:16:38,164
Obdarzamy je też pamięcią,
która przewyższa naszą.
345
00:16:38,748 --> 00:16:43,127
Podczas gdy arcymistrz może rozważać
dziesiątki ruchów przy jednej decyzji,
346
00:16:43,836 --> 00:16:47,006
maszyna analizuje dziesiątki milionów.
347
00:16:47,089 --> 00:16:49,926
To, co nam może zająć lata,
348
00:16:50,009 --> 00:16:53,387
komputer sprawdzi w niecałą sekundę.
349
00:16:53,471 --> 00:16:56,349
A 11 maja 1997 roku
350
00:16:56,432 --> 00:16:58,643
w ostatniej partii remisowej gry
351
00:16:58,726 --> 00:17:01,854
między mistrzem świata w szachach,
Garrim Kasparowem,
352
00:17:01,938 --> 00:17:04,065
i superkomputerem IBM,
353
00:17:04,148 --> 00:17:05,525
Deep Blue,
354
00:17:05,608 --> 00:17:08,569
maszyna zwyciężyła.
355
00:17:08,653 --> 00:17:10,488
Pokonał nas
356
00:17:10,571 --> 00:17:12,323
wielki kalkulator.
357
00:17:12,406 --> 00:17:14,867
Nie ma presji psychicznej,
358
00:17:14,951 --> 00:17:16,994
która zdekoncentruje przeciwnika.
359
00:17:17,078 --> 00:17:19,038
Można go tylko odłączyć.
360
00:17:19,789 --> 00:17:22,833
Ludzie są podatni na słabości.
361
00:17:23,668 --> 00:17:26,546
Król nie zdawał sobie sprawy,
że wpadł w pułapkę,
362
00:17:27,171 --> 00:17:30,216
więc tu zaczyna się idealne polowanie.
363
00:17:31,384 --> 00:17:34,554
Konik galopuje naprzód
i mamy podwójny szach.
364
00:17:35,972 --> 00:17:37,348
Jeśli król się wycofa,
365
00:17:37,431 --> 00:17:39,433
następnym ruchem będzie szach-mat.
366
00:17:43,354 --> 00:17:44,981
Zostaje jedno wyjście.
367
00:17:46,983 --> 00:17:49,026
Lasker znów atakuje.
368
00:17:49,652 --> 00:17:50,611
Jeszcze raz.
369
00:17:51,654 --> 00:17:52,780
Jeszcze raz.
370
00:17:53,781 --> 00:17:57,285
Wygnany z królestwa,
opuszczony przez królową.
371
00:17:57,994 --> 00:18:00,371
Kiedy miniesz punkt bez powrotu,
372
00:18:00,454 --> 00:18:01,956
najpierw jest szok,
373
00:18:02,456 --> 00:18:03,958
a potem akceptacja.
374
00:18:04,041 --> 00:18:05,710
Gdy moc komputerów rosła,
375
00:18:05,793 --> 00:18:08,879
jak i liczba partii
rozgrywanych między nimi,
376
00:18:08,963 --> 00:18:10,840
stawały się coraz lepsze.
377
00:18:10,923 --> 00:18:14,427
Obecnie żaden człowiek nie odważyłby się
378
00:18:14,510 --> 00:18:17,805
zmierzyć z komputerem, bo by przegrał.
379
00:18:17,888 --> 00:18:19,682
W 2017 roku
380
00:18:19,765 --> 00:18:23,102
nowy szachista podbił świat.
381
00:18:23,853 --> 00:18:25,855
Nazywał się AlphaZero
382
00:18:25,938 --> 00:18:27,857
i nie był superkomputerem.
383
00:18:27,940 --> 00:18:30,318
Mógł wziąć pod uwagę tylko ułamek ruchów
384
00:18:30,401 --> 00:18:32,987
najpotężniejszych silników szachowych,
385
00:18:33,070 --> 00:18:35,656
ale nauczono go zupełnie inaczej.
386
00:18:35,740 --> 00:18:37,992
AlphaZero, czyli zero ludzkiej wiedzy.
387
00:18:38,075 --> 00:18:39,952
Dostał tylko zasady,
388
00:18:40,036 --> 00:18:42,038
a potem grał sam ze sobą.
389
00:18:42,121 --> 00:18:43,789
W kółko
390
00:18:43,873 --> 00:18:45,625
i w kółko.
391
00:18:45,708 --> 00:18:50,421
Rozegrał 44 miliony partii
z prędkością światła przeciwko sobie.
392
00:18:50,504 --> 00:18:52,006
Najpierw rządził przypadek.
393
00:18:52,089 --> 00:18:54,508
Wiele partii nie było rozstrzygniętych,
394
00:18:54,592 --> 00:18:57,303
bo nie umiał na przykład zaszachować.
395
00:18:57,386 --> 00:19:01,098
Ponieważ przypadkowe partie
się rozstrzygnęły,
396
00:19:01,182 --> 00:19:03,559
analizował ruchy strony wygrywającej
397
00:19:03,643 --> 00:19:05,394
i próbował tak grać.
398
00:19:05,478 --> 00:19:07,146
W ciągu dziewięciu godzin
399
00:19:07,229 --> 00:19:10,566
opanował całą ludzką wiedzę szachową.
400
00:19:10,650 --> 00:19:11,942
A AlphaZero
401
00:19:12,526 --> 00:19:14,362
wcale nie grał jak komputer.
402
00:19:15,112 --> 00:19:18,282
Dokonywał śmiałych ataków i poświęceń,
403
00:19:18,366 --> 00:19:20,159
jak romantycy.
404
00:19:20,242 --> 00:19:22,453
Wydawało się, że gra zgodnie
405
00:19:22,536 --> 00:19:24,955
z zasadami szkoły naukowej.
406
00:19:25,039 --> 00:19:27,875
A jednocześnie czasem je łamał,
407
00:19:28,459 --> 00:19:30,961
bo nie miał z góry przyjętego założenia,
408
00:19:31,045 --> 00:19:33,255
że zasady powinny zawsze obowiązywać.
409
00:19:33,339 --> 00:19:37,385
Gdy dorastałem, były pewne ruchy,
które uważaliśmy za szalone.
410
00:19:37,468 --> 00:19:40,262
Komputer nauczył nas, że można robić coś,
411
00:19:40,346 --> 00:19:43,849
co przez wieki uważano za niemożliwe.
412
00:19:43,933 --> 00:19:46,018
Komputery nie zabiły szachów.
413
00:19:46,102 --> 00:19:49,772
Spowodowały największy rozkwit
wiedzy szachowej w historii.
414
00:19:50,398 --> 00:19:53,025
Liczba arcymistrzów rośnie,
415
00:19:53,109 --> 00:19:55,820
a zdobywają ten tytuł coraz młodsi.
416
00:19:55,903 --> 00:19:59,949
Kiedyś prawie wszyscy najlepsi gracze
pochodzili z byłego ZSRR,
417
00:20:00,032 --> 00:20:02,159
bo tam byli najlepsi.
418
00:20:02,243 --> 00:20:05,371
Trzeba było z nimi grać,
żeby zdobyć doświadczenie.
419
00:20:05,955 --> 00:20:08,666
Teraz potrzeba tylko Internetu.
420
00:20:08,749 --> 00:20:12,420
Myślę, że Rubius wkłada w to dużo pracy,
421
00:20:12,503 --> 00:20:14,547
bo świetnie gra.
422
00:20:15,256 --> 00:20:18,300
Kraje bez dawnych sukcesów w szachach
423
00:20:18,384 --> 00:20:21,053
teraz mają najlepszych graczy na świecie.
424
00:20:21,137 --> 00:20:22,722
Weźmy Indie.
425
00:20:22,805 --> 00:20:25,558
Albo na przykład Iran.
426
00:20:25,641 --> 00:20:28,269
Oczywiście Norwegia.
Przed Magnusem Carlsenem
427
00:20:28,352 --> 00:20:31,689
nie mieli szachistów
w pierwszej dwudziestce.
428
00:20:31,772 --> 00:20:35,484
Wyrównały się szanse
i widać, że można być dobrym,
429
00:20:35,568 --> 00:20:38,446
bez względu na miejsce i okoliczności.
430
00:20:39,155 --> 00:20:41,615
Szacuje się, że w ramach ścisłych zasad
431
00:20:41,699 --> 00:20:44,285
na planszy z jedynie 64 kwadratami
432
00:20:44,368 --> 00:20:47,371
liczba unikalnych partii szachowych
433
00:20:47,455 --> 00:20:50,374
wynosi około 10 do 120 potęgi.
434
00:20:51,167 --> 00:20:52,668
Mówiąc prościej,
435
00:20:52,752 --> 00:20:56,714
tysiąc bilionów bilionów bilionów
bilionów bilionów bilionów bilionów
436
00:20:56,797 --> 00:20:59,008
bilionów bilionów bilionów partii.
437
00:20:59,717 --> 00:21:01,635
Więcej możliwości
438
00:21:01,719 --> 00:21:04,847
niż ziarenek piasku na Ziemi
439
00:21:04,930 --> 00:21:07,933
lub cząsteczek pyłu w Drodze Mlecznej,
440
00:21:08,017 --> 00:21:11,729
lub atomów w obserwowalnym wszechświecie.
441
00:21:12,438 --> 00:21:16,066
Piękno i magia gry tkwią w płynności.
442
00:21:16,150 --> 00:21:18,444
Z każdym ruchem wszystko się zmienia.
443
00:21:18,527 --> 00:21:21,363
Musisz się przestawiać,
obserwować planszę.
444
00:21:21,447 --> 00:21:24,867
Jest w nich tyle bogactwa,
że nigdy nie będziesz idealny.
445
00:21:24,950 --> 00:21:26,827
Zawsze można coś poprawić.
446
00:21:26,911 --> 00:21:31,290
Mimo że spędziłem wiele lat,
grając w tę grę i się jej ucząc,
447
00:21:31,373 --> 00:21:34,460
wciąż jest wiele takich chwil,
kiedy patrzę na grę
448
00:21:34,543 --> 00:21:36,670
i coś mnie zaskakuje.
449
00:21:36,754 --> 00:21:40,382
Szachy są uzależniające.
450
00:21:40,466 --> 00:21:41,842
Nie stałem się bogaty,
451
00:21:41,926 --> 00:21:43,385
nie stałem się sławny,
452
00:21:43,469 --> 00:21:46,722
ale każdy dobry mecz
był satysfakcjonujący.
453
00:21:46,806 --> 00:21:49,600
Wspominam te chwile z radością.
454
00:21:51,894 --> 00:21:54,271
Po serii wymuszonych ruchów
455
00:21:54,355 --> 00:21:57,608
czarny król dociera
do przeciwnego końca planszy
456
00:21:57,691 --> 00:21:59,693
w sercu białego królestwa.
457
00:22:00,361 --> 00:22:05,282
Biały król z monarszą gracją
robi krok naprzód,
458
00:22:05,366 --> 00:22:06,659
pozwalając wieży,
459
00:22:06,742 --> 00:22:09,870
która nie wykonała jeszcze żadnego ruchu,
460
00:22:09,954 --> 00:22:12,039
zadać śmiertelny cios.
461
00:22:14,250 --> 00:22:15,376
Szach-mat.
462
00:22:45,823 --> 00:22:47,575
Napisy: Anna Samoń