1
00:00:07,132 --> 00:00:11,094
In een gemiddeld jaar
komen er meer dan 7000 nieuwe films uit…
2
00:00:11,845 --> 00:00:16,767
…en meer dan duizend nieuwe tv-series,
duizenden nieuwe videogames…
3
00:00:16,850 --> 00:00:19,645
…honderdduizenden nieuwe podcasts…
4
00:00:20,312 --> 00:00:24,399
…en er komen elke dag
meer dan 60.000 nieuwe nummers op Spotify.
5
00:00:25,234 --> 00:00:27,778
Van al die opties
tot vermaak en afleiding…
6
00:00:27,861 --> 00:00:31,865
…is de optie die in 2020
de grootste stijging in populariteit zag…
7
00:00:33,033 --> 00:00:35,661
…meer dan 1500 jaar oud.
8
00:00:36,370 --> 00:00:39,915
Er vindt een ongekende bloei plaats
binnen het schaken.
9
00:00:39,998 --> 00:00:45,128
Het spel staat boven aan de verlanglijsten
en winkels krijgen het niet aangesleept.
10
00:00:45,212 --> 00:00:49,591
Zelfs internationaal
wordt het 11 procent vaker gedownload.
11
00:00:50,175 --> 00:00:55,055
Even was schaak het populairste genre
op streamingplatform Twitch…
12
00:00:55,138 --> 00:00:59,184
…en overtrof het videogames
zoals League of Legends en Fortnite.
13
00:00:59,268 --> 00:01:02,229
Duizenden mensen stemden zelfs af
om mij te zien spelen.
14
00:01:02,312 --> 00:01:05,941
Hij blundert naar H4.
Logic gaat schaakmat krijgen, denk ik.
15
00:01:06,024 --> 00:01:07,859
Wat was dat? Idioot.
16
00:01:07,943 --> 00:01:13,073
Historisch gezien werd schaak beschouwd
als spel dat heel slimme mensen speelden.
17
00:01:13,156 --> 00:01:15,075
Het trok grote leiders aan…
18
00:01:15,158 --> 00:01:20,247
…evenals als denkers,
artiesten en topatleten.
19
00:01:20,831 --> 00:01:23,208
Beroemdheden komen schaken in de winkel.
20
00:01:23,292 --> 00:01:28,213
Marcel Duchamp kwam op dit adres schaken.
Stanley Kubrick kwam hier schaken.
21
00:01:28,297 --> 00:01:30,966
Maar ook Bobby Fischer kwam hier schaken.
22
00:01:31,633 --> 00:01:35,262
Een goede schaker hoeft
geen genie te zijn. Dat is een mythe.
23
00:01:35,345 --> 00:01:38,932
Maar schaak is altijd
meer dan alleen vermaak geweest.
24
00:01:39,516 --> 00:01:43,103
Het overstijgt leeftijd,
geloofsovertuiging en cultuur…
25
00:01:43,186 --> 00:01:45,731
…maar gaat nooit vervelen.
26
00:01:45,814 --> 00:01:49,109
Het is fascinerend.
Een ontsnapping aan je echte leven…
27
00:01:49,192 --> 00:01:52,362
…naar een nieuwe wereld van 64 velden.
28
00:01:52,446 --> 00:01:57,075
Dus waarom blijft dit eeuwenoude bordspel
tot de verbeelding spreken?
29
00:01:57,784 --> 00:02:00,621
Wat is er zo speciaal aan schaak?
30
00:02:02,873 --> 00:02:06,501
Schaken is een geweldig spel.
Een spel en een denksport.
31
00:02:06,585 --> 00:02:08,337
EEN NETFLIX ORIGINAL-DOCUMENTAIRESERIE
32
00:02:08,420 --> 00:02:11,965
Je moet er al je tijd in steken
om de wereldtop te bereiken.
33
00:02:12,674 --> 00:02:15,927
Ik hou van schaken
omdat het een leuk spel is.
34
00:02:16,595 --> 00:02:20,974
We beseffen nu dat iedereen met normale
denkvermogens grootmeester kan worden.
35
00:02:21,058 --> 00:02:23,393
De schaakmachine leert de beste zetten…
36
00:02:23,477 --> 00:02:27,773
…door eerdere ervaring te gebruiken
om mogelijke zetten te analyseren.
37
00:02:28,690 --> 00:02:30,108
Dan kiest hij er één.
38
00:02:40,369 --> 00:02:45,832
Een koninkrijk wordt aangevallen.
De cavalerie heeft het kasteel bestormd.
39
00:02:46,416 --> 00:02:47,959
De koning is al gevlucht.
40
00:02:48,585 --> 00:02:50,337
Niemand weet echt waarheen…
41
00:02:50,420 --> 00:02:53,215
…maar ze vechten
tot ze horen dat hij dood is.
42
00:02:53,840 --> 00:02:57,344
Voor het eerst in haar leven
is de koningin echt hulpeloos.
43
00:02:58,011 --> 00:03:01,431
Een rijk dat zo spectaculair
op de knieën is gedwongen…
44
00:03:01,515 --> 00:03:04,726
…is iets waar toekomstige generaties
over zouden moeten leren.
45
00:03:05,227 --> 00:03:06,186
En dat deden ze.
46
00:03:07,396 --> 00:03:09,356
Dat gebeurt allemaal op dit schaakbord.
47
00:03:10,232 --> 00:03:15,153
En dit moment in deze partij
is legendarisch geworden.
48
00:03:15,779 --> 00:03:17,614
Het was een prachtige partij.
49
00:03:17,698 --> 00:03:22,953
En voor beginners zag het er natuurlijk
simpelweg wonderbaarlijk uit.
50
00:03:23,620 --> 00:03:25,831
Edward Lasker, een Duitse ingenieur…
51
00:03:25,914 --> 00:03:28,750
…had geen idee
dat hij schaakgeschiedenis zou schrijven…
52
00:03:28,834 --> 00:03:32,629
…toen hij in Londen van de boot kwam
op die beslissende dag in 1912.
53
00:03:33,130 --> 00:03:36,216
Z'n eerste halte
was de beste schaakclub van de stad.
54
00:03:37,134 --> 00:03:40,220
Lasker sprak geen woord Engels, maar hier…
55
00:03:41,054 --> 00:03:44,349
…maakte dat niets uit.
Hij werd uitgenodigd voor een snel potje.
56
00:03:44,933 --> 00:03:48,145
Lasker wist niet dat die man,
Sir George Alan Thomas…
57
00:03:48,228 --> 00:03:50,897
…vermoedelijk de beste schaker
in Engeland was.
58
00:03:50,981 --> 00:03:54,735
Het was een onvoorbereide partij
die toevallig werd vastgelegd.
59
00:03:54,818 --> 00:03:57,904
Het was geen toernooi
en het ging niet om geld.
60
00:03:58,572 --> 00:04:03,660
Men noemt het 'de perfecte koningsjacht'
omdat het zo voortreffelijk bruut was.
61
00:04:04,578 --> 00:04:09,207
Soms noemt men het ook 'fatale bekoring'
omdat het tegelijk ook mooi was.
62
00:04:10,542 --> 00:04:12,377
Om de schoonheid echt te zien…
63
00:04:13,211 --> 00:04:15,297
…helpt het om te weten
hoe je moet schaken.
64
00:04:15,797 --> 00:04:18,925
Leg ik het uit
aan iemand van zes of van 20?
65
00:04:19,009 --> 00:04:20,927
Van zes. Absoluut.
66
00:04:21,678 --> 00:04:25,390
Je hebt acht pionnen tot je beschikking.
Je infanteristen.
67
00:04:25,474 --> 00:04:28,477
De zesjarigen identificeren zich
met de pionnen.
68
00:04:28,560 --> 00:04:30,437
Het zijn de zwakste stukken…
69
00:04:30,520 --> 00:04:33,565
…maar ze kunnen
van de vijandelijke koning winnen.
70
00:04:34,357 --> 00:04:37,819
Vervolgens heb je de torens,
de sterke kastelen.
71
00:04:37,903 --> 00:04:41,323
Die gaat in rechte lijnen.
Niet het spannendste stuk.
72
00:04:41,406 --> 00:04:44,576
Naast de torens staan de paarden.
Hoe zien die eruit?
73
00:04:44,659 --> 00:04:47,579
Als paardjes.
Iedereen houdt van paardjes, oké?
74
00:04:47,662 --> 00:04:49,206
Ze bewegen in een L-vorm.
75
00:04:49,289 --> 00:04:51,833
Ze springen rond.
-Een beetje zoals paarden.
76
00:04:52,417 --> 00:04:54,461
Het volgende stuk is de loper.
77
00:04:54,544 --> 00:05:00,008
Ze kunnen het hele bord oversteken
en stukken van je tegenstander aanvallen.
78
00:05:00,091 --> 00:05:03,720
Naast de loper staat
je sterkste schaakstuk.
79
00:05:03,804 --> 00:05:10,143
Voor de late 15e eeuw
kon dat stuk zich maar één veld bewegen.
80
00:05:10,727 --> 00:05:14,147
Maar toen kwamen overal in Europa
sterke vrouwelijke leiders op.
81
00:05:14,231 --> 00:05:15,148
CATHARINA VAN ARAGON
82
00:05:15,232 --> 00:05:17,067
Opeens werd dat zwakke stuk…
83
00:05:17,150 --> 00:05:21,988
Vervangen door de dame,
die in één zet het hele bord over kon.
84
00:05:22,072 --> 00:05:25,492
Zonder de dame kun je,
tenzij je goed bent, beter opgeven.
85
00:05:26,076 --> 00:05:28,662
Dan is er nog het belangrijkste stuk.
86
00:05:28,745 --> 00:05:32,958
De kleine koning, die zich maar één veld
in alle richtingen kan bewegen.
87
00:05:33,041 --> 00:05:35,126
Hij lijkt zo'n zwakkeling…
88
00:05:35,210 --> 00:05:38,755
…maar als je hem niet beschermt,
verlies je de partij.
89
00:05:38,839 --> 00:05:43,760
In het oude Perzië zei men:
'Shah mat,'' de koning is dood'.
90
00:05:43,844 --> 00:05:46,137
Dat werd 'schaakmat'.
91
00:05:47,138 --> 00:05:47,973
Dat is alles.
92
00:05:48,807 --> 00:05:51,476
Dit is je leger,
gelijk aan dat van de vijand.
93
00:05:51,560 --> 00:05:54,729
Nu moet je alleen nog je eerste zet doen.
94
00:05:54,813 --> 00:05:57,649
DE OPENING
95
00:05:57,732 --> 00:06:01,444
Edward Lasker trok een wit stuk,
wat betekende dat hij begon.
96
00:06:01,528 --> 00:06:04,114
Er waren 20 dingen die hij kon doen.
97
00:06:04,865 --> 00:06:06,575
Dat gold ook voor Sir Thomas.
98
00:06:07,409 --> 00:06:11,872
Maar die twee keuzes konden al
op 400 verschillende partijen uitlopen.
99
00:06:12,372 --> 00:06:15,000
Lasker en Thomas speelden deze.
100
00:06:16,001 --> 00:06:19,296
Een zet later schoot
het aantal mogelijke opstellingen…
101
00:06:19,379 --> 00:06:21,798
…naar 71.852.
102
00:06:22,966 --> 00:06:27,095
Na de derde zet van beide spelers,
waren het er ongeveer negen miljoen.
103
00:06:28,096 --> 00:06:31,600
Hoe beslis je met zoveel opties
wat je moet doen?
104
00:06:32,642 --> 00:06:36,813
Eeuwenlang was het antwoord:
'Je wilt bloed zien.'
105
00:06:38,481 --> 00:06:41,401
In de 18e eeuw werd dat beschouwd…
106
00:06:41,484 --> 00:06:45,488
…als de enige beschaafde manier
om het spel te spelen.
107
00:06:45,572 --> 00:06:50,911
Je valt de tegenstander met overgave aan
en geeft je pionnen naar willekeur weg.
108
00:06:51,494 --> 00:06:54,205
Dat was het romantische tijdperk
van schaken.
109
00:06:54,289 --> 00:06:57,459
Het viel ruwweg samen
met de Romantiek in de kunsten.
110
00:06:57,542 --> 00:06:59,544
Muziek, schilderkunst en poëzie…
111
00:06:59,628 --> 00:07:03,757
…gingen meer om emotionele expressie
dan om technische beheersing.
112
00:07:04,883 --> 00:07:08,929
Schaken ging niet alleen om winnen.
Het ging om fraai winnen.
113
00:07:11,181 --> 00:07:12,599
Toen verscheen Steinitz.
114
00:07:13,183 --> 00:07:17,687
Wilhelm Steinitz,
de eerste wereldkampioen schaken. Hij zei:
115
00:07:17,771 --> 00:07:20,023
'Nou, dit is een beetje primitief.'
116
00:07:20,106 --> 00:07:24,778
Steinitz luidde een nieuw tijdperk in,
de wetenschappelijke school van schaken.
117
00:07:24,861 --> 00:07:29,699
Terwijl de kunstenaars drama verruilden
voor realisme en nauwkeurigheid…
118
00:07:29,783 --> 00:07:34,037
…begonnen schakers de grondbeginselen
van het spel op papier te zetten.
119
00:07:34,788 --> 00:07:39,084
Bekijk deze zetten nog eens.
Lasker gaat voor het centrum van het bord.
120
00:07:39,167 --> 00:07:42,253
Het centrum proberen te beheersen,
is principe één.
121
00:07:42,837 --> 00:07:44,839
Het is het hart van het slagveld.
122
00:07:45,882 --> 00:07:47,592
Dan verzet Lasker z'n paard.
123
00:07:48,259 --> 00:07:49,886
Dat is een tweede principe.
124
00:07:49,970 --> 00:07:53,598
Laat je sterkere stukken
zo snel mogelijk in actie komen.
125
00:07:54,099 --> 00:07:56,351
Maar in de opening ben je niet alleen.
126
00:07:56,434 --> 00:07:59,938
De grote spelers van weleer
hebben al zwaar werk verzet.
127
00:08:00,021 --> 00:08:02,941
Je hebt het Deens gambiet,
het Evansgambiet.
128
00:08:03,024 --> 00:08:07,070
De Siciliaanse verdediging, de Franse,
en de Spaanse van Ruy López.
129
00:08:07,153 --> 00:08:09,447
En het damegambiet,
bekend van The Queen's Gambit.
130
00:08:09,531 --> 00:08:14,452
Er zijn honderden openingen gecodificeerd
en wat kennis van openingstheorie helpt.
131
00:08:14,536 --> 00:08:19,916
Als je tegenstander die kent en jij niet,
kun je in de val lopen. Dat wil je niet.
132
00:08:20,625 --> 00:08:26,715
Maar tegen de vierde zet zijn er
al 315 miljard mogelijke opstellingen.
133
00:08:27,298 --> 00:08:30,635
Vroeg of laat moet je
de zetten uit het boekje opgeven…
134
00:08:30,719 --> 00:08:32,679
…en jezelf zien te redden.
135
00:08:33,888 --> 00:08:35,557
HET MIDDENSPEL
136
00:08:35,640 --> 00:08:39,769
Het middenspel is
het voornaamste strijdtoneel…
137
00:08:40,729 --> 00:08:43,857
…waar plannen en strategieën
worden uitgevoerd.
138
00:08:43,940 --> 00:08:48,236
Het middenspel bepaalt in de regel
het resultaat van de partij.
139
00:08:48,319 --> 00:08:50,530
Laskers loper wil bloed zien.
140
00:08:51,781 --> 00:08:53,366
Maar de triomf is kortstondig.
141
00:08:53,450 --> 00:08:58,705
Een pion mengt zich dapper in het bloedbad
en wordt onmiddellijk afgeslacht.
142
00:08:58,788 --> 00:09:03,460
De witte dame had de koning bijna
in het vizier voor hij dekking zocht.
143
00:09:04,085 --> 00:09:07,338
Dit was een opwindende partij
voor deze periode.
144
00:09:07,922 --> 00:09:09,674
Denk eraan dat het 1912 was.
145
00:09:09,758 --> 00:09:12,052
De wetenschappelijke school was
op z'n hoogtepunt…
146
00:09:12,135 --> 00:09:17,015
…en schaken was veranderd
in iets dat verfijnder en berekender…
147
00:09:17,098 --> 00:09:18,850
…en saaier was.
148
00:09:19,934 --> 00:09:23,063
Maar een nieuw tijdperk
stond op het punt te beginnen.
149
00:09:24,189 --> 00:09:29,360
Het tijdperk van rebellie
in kunst, muziek, politiek en schaken.
150
00:09:29,861 --> 00:09:32,489
Dit zijn de hypermodernisten.
151
00:09:32,572 --> 00:09:38,369
Het waren iconoclasten en ze zeiden:
'We gaan anders spelen.'
152
00:09:38,453 --> 00:09:40,955
Zo lieten ze
het centrum van het bord open…
153
00:09:41,456 --> 00:09:46,544
…maar stelden ze hun stukken zo op
dat het centrum levensgevaarlijk werd.
154
00:09:46,628 --> 00:09:50,924
We geven het centrum niet op,
we beheersen het alleen anders.
155
00:09:51,007 --> 00:09:55,261
De hypermodernisten deden met schaak
wat surrealisten met kunst deden.
156
00:09:55,345 --> 00:10:00,350
Ze namen alledaagse dingen en gaven
een eigen invulling aan hun mogelijkheden.
157
00:10:00,433 --> 00:10:02,477
Niets hoefde te zijn wat het leek.
158
00:10:02,560 --> 00:10:03,853
DIT IS GEEN PIJP.
159
00:10:03,937 --> 00:10:08,274
Bedenk wel dat schaken
het oudste oorlogsspel is dat er is.
160
00:10:08,358 --> 00:10:12,695
Op het hoogste competitieve niveau
is het echt een bloedige sport.
161
00:10:13,238 --> 00:10:14,405
Het is zwaar.
162
00:10:14,489 --> 00:10:17,200
De bloeddruk van een schaker
kan een heel toernooi…
163
00:10:17,283 --> 00:10:20,245
…zo hoog blijven
als die van een wedstrijdloper.
164
00:10:20,745 --> 00:10:23,957
Ze kunnen
tot 6000 calorieën per dag verbranden…
165
00:10:24,040 --> 00:10:26,584
…meer dan een tennisser van wereldklasse.
166
00:10:27,168 --> 00:10:30,463
Allemaal terwijl ze zitten
en simpelweg nadenken.
167
00:10:31,422 --> 00:10:35,969
Daarom besloot een Nederlandse psycholoog,
Adriaan de Groot, in de jaren 40…
168
00:10:36,052 --> 00:10:38,555
…het hoofd van de schaker te bestuderen.
169
00:10:39,139 --> 00:10:41,766
Hij legde schakers
van verschillende niveaus…
170
00:10:41,850 --> 00:10:44,519
…een onbekende opstelling zoals deze voor…
171
00:10:44,602 --> 00:10:47,981
…en vroeg ze om hardop na te denken
over hun volgende zet.
172
00:10:49,232 --> 00:10:52,152
Hij ontdekte
dat grootmeesters en meesters…
173
00:10:52,235 --> 00:10:55,613
…hetzelfde aantal keuzes
voor hun volgende zet overwogen.
174
00:10:56,531 --> 00:10:59,784
Ze dachten ook
een haast identiek aantal zetten vooruit.
175
00:11:00,285 --> 00:11:02,537
Wat maakte de beste schakers zo goed?
176
00:11:03,288 --> 00:11:06,207
Nou, zij zagen betere opties.
177
00:11:06,291 --> 00:11:09,127
Richard Réti,
een van de beste hypermodernisten…
178
00:11:09,210 --> 00:11:12,088
…werd gevraagd
hoeveel zetten hij vooruitdacht.
179
00:11:12,797 --> 00:11:16,467
Hij zei: 'Maar één zet. De beste zet.'
180
00:11:16,551 --> 00:11:20,263
Ik denk dat je bovenal
goed moet zijn in uit het hoofd leren.
181
00:11:21,014 --> 00:11:23,516
Bijna alle erg sterke grootmeesters…
182
00:11:23,600 --> 00:11:27,103
…weten zich eerdere partijen
uit hun carrière te herinneren.
183
00:11:27,187 --> 00:11:31,691
Vaak kijk je dus naar de plaatsing
van je lopers, paarden en pionnen…
184
00:11:32,483 --> 00:11:35,236
…en vergelijk je dat
met je eerdere partijen.
185
00:11:35,320 --> 00:11:39,866
Een schaker ziet de positie van stukken
zoals een componist pianoakkoorden ziet.
186
00:11:39,949 --> 00:11:44,621
Na elk akkoord neemt de speler
maar een paar opties bewust in overweging…
187
00:11:44,704 --> 00:11:49,000
…omdat de speler tientallen opties
diep vanbinnen heeft opgeslagen.
188
00:11:49,584 --> 00:11:52,545
Dat komt door het bestuderen
van toonladders en toonaarden…
189
00:11:52,629 --> 00:11:57,258
…de al eeuwen gecodificeerde wijsheid
over patronen van noten die goed klinken.
190
00:11:57,884 --> 00:12:00,678
En het komt ook door spelen.
191
00:12:01,179 --> 00:12:02,847
Het is een kwestie van ervaring.
192
00:12:02,931 --> 00:12:06,559
Geloof me,
er gaat heel veel spelen en studeren…
193
00:12:06,643 --> 00:12:09,062
…in het maken van een meester zitten.
194
00:12:09,145 --> 00:12:14,400
En in de 20e eeuw
studeerde niemand harder dan de Sovjets.
195
00:12:16,736 --> 00:12:21,491
Schaken was een schoolvak en werd gespeeld
in parken en aan rivieroevers.
196
00:12:21,574 --> 00:12:23,368
Overal waren schaakclubs…
197
00:12:23,451 --> 00:12:26,996
…en tijdschriften herdrukten
beroemde partijen en analysen.
198
00:12:27,080 --> 00:12:30,583
Schaken is een van de dingen
waar landen in wedijveren…
199
00:12:30,667 --> 00:12:34,545
…omdat het in zekere zin
de vooruitgang van het land weergeeft.
200
00:12:35,171 --> 00:12:39,300
Voor het regime ging schaakdominantie
niet alleen om de strijd op het bord.
201
00:12:39,384 --> 00:12:42,762
Het bewees dat het communisme
intellectueel superieur was…
202
00:12:42,845 --> 00:12:44,722
…aan het decadente westen.
203
00:12:44,806 --> 00:12:48,393
Vierentwintig jaar lang wonnen ze
het wereldkampioenschap niet alleen.
204
00:12:49,018 --> 00:12:51,896
Niemand anders
wist zich überhaupt te plaatsen.
205
00:12:52,563 --> 00:12:54,357
Tot 1972…
206
00:12:54,440 --> 00:12:55,984
…en Bobby Fischer.
207
00:12:56,776 --> 00:13:00,863
In de VS werd schaken plotseling
iets om op primetime uit te zenden.
208
00:13:00,947 --> 00:13:03,825
De Rus Boris Spasski, de wereldkampioen…
209
00:13:03,908 --> 00:13:08,538
…ontmoet de Amerikaan Bobby Fischer
deze zomer in een strijd om de titel.
210
00:13:08,621 --> 00:13:11,416
Op het spel staat enorm prestige
voor de Russen…
211
00:13:11,499 --> 00:13:14,752
…die hun reputatie als het land
van schaakmeesters angstvallig bewaken.
212
00:13:14,836 --> 00:13:18,548
FIDE wil morgenochtend
van Fischer hebben gehoord…
213
00:13:18,631 --> 00:13:21,467
…of hij akkoord gaat
met 24 partijen in IJsland…
214
00:13:21,551 --> 00:13:23,428
…en Fischer neemt de tijd.
215
00:13:23,511 --> 00:13:28,975
Hij had de reputatie
extreem pietluttig en veeleisend te zijn.
216
00:13:29,058 --> 00:13:30,476
Z'n hele carrière lang.
217
00:13:31,144 --> 00:13:33,479
Uiteindelijk stemde Bobby Fischer in.
218
00:13:33,563 --> 00:13:36,607
Hij reisde naar New York voor z'n vlucht,
maar toen…
219
00:13:37,275 --> 00:13:38,693
…bedacht hij zich.
220
00:13:39,319 --> 00:13:42,196
Niemand wist wat ze moesten doen.
Hij wilde niet instappen.
221
00:13:42,280 --> 00:13:47,201
Wat Boris Spasski en de rest van de wereld
in onzekerheid liet.
222
00:13:47,785 --> 00:13:50,538
Verstoort het wachten uw routine?
223
00:13:50,621 --> 00:13:54,208
Nee, dank u.
Heel erg bedankt voor uw vragen.
224
00:13:54,292 --> 00:13:57,211
U lijkt niet erg bezorgd. Klopt dat?
225
00:13:57,962 --> 00:14:02,216
We zaten vast en we wisten niet eens
waar hij zou slapen.
226
00:14:02,300 --> 00:14:04,469
We belden m'n moeder midden in de nacht.
227
00:14:04,552 --> 00:14:09,474
Geheel volgens haar Libanese gastvrijheid
zei ze: 'Natuurlijk mag hij komen.'
228
00:14:09,557 --> 00:14:12,852
Niet wetende dat ons huis…
229
00:14:12,935 --> 00:14:16,814
…in het nieuwe middelpunt van de wereld
zou worden veranderd…
230
00:14:16,898 --> 00:14:20,568
…toen honderden journalisten
hun kamp voor de deur opsloegen…
231
00:14:20,651 --> 00:14:25,823
…en Henry Kissinger opbelde
om te proberen hem tot actie te overreden.
232
00:14:25,907 --> 00:14:28,743
En de rest is geschiedenis.
233
00:14:29,619 --> 00:14:31,871
Het toernooi was meer dan een spel.
234
00:14:33,206 --> 00:14:35,249
Dit was de Koude Oorlog…
235
00:14:35,333 --> 00:14:38,503
…die zelf vaak werd beschreven
als een schaakpartij…
236
00:14:38,586 --> 00:14:41,005
…met overal potentiële vallen.
237
00:14:41,089 --> 00:14:44,592
Veel dingen waren pionnen
in de grotere machtsstrijd…
238
00:14:44,675 --> 00:14:46,844
…inclusief het schaken zelf.
239
00:14:48,346 --> 00:14:51,891
Na het veroveren van de wereldtitel
was Bobby plots een ster.
240
00:14:51,974 --> 00:14:53,393
De koning is dood.
241
00:14:54,769 --> 00:14:56,604
Nog niet, hoor.
242
00:14:56,687 --> 00:15:00,316
De hele wereld zal ondertussen weten
wie Bobby Fischer is.
243
00:15:00,400 --> 00:15:03,319
Hij is de allerbeste schaker ter wereld.
244
00:15:03,403 --> 00:15:06,489
Hoe heeft Fischer u verslagen?
Was hij beter dan u?
245
00:15:06,572 --> 00:15:07,907
Ja, hij is beter.
246
00:15:10,243 --> 00:15:14,622
Maar op één cruciale manier leek
de Koude Oorlog helemaal niet op schaken.
247
00:15:14,705 --> 00:15:17,500
Bij schaken weet je
alle informatie vooraf.
248
00:15:17,583 --> 00:15:18,626
Niets is geheim.
249
00:15:18,709 --> 00:15:21,963
Niet zoals kaarten,
waar je je kaarten niet laat zien.
250
00:15:22,046 --> 00:15:26,676
Je bent niet afhankelijk van een worp
met de dobbelstenen of van goede kaarten.
251
00:15:26,759 --> 00:15:28,428
Je staart naar de vraag…
252
00:15:28,511 --> 00:15:32,014
…en naar het antwoord,
als je het maar kunt zien.
253
00:15:32,598 --> 00:15:35,685
Laskers dame besluit
dat het tijd is om toe te slaan.
254
00:15:35,768 --> 00:15:38,729
Ze gaat stoutmoedig
het vijandelijke gebied in.
255
00:15:39,272 --> 00:15:42,692
Maar de zwarte dame stapt naar voren
om haar vent te verdedigen.
256
00:15:43,192 --> 00:15:46,946
De koning is nu veilig in z'n hoek,
aan alle kanten bewaakt.
257
00:15:47,738 --> 00:15:50,867
Voor de schakers:
wat zou je doen in deze positie?
258
00:15:51,742 --> 00:15:55,329
Laskers zegt dat hij wist
dat dit het beslissende moment was.
259
00:15:55,413 --> 00:15:57,623
Dat hij iets drastisch moest doen.
260
00:15:58,458 --> 00:16:03,337
Hij had vijf minuten om te beslissen
en helaas hebben wij niet zoveel tijd.
261
00:16:04,005 --> 00:16:05,673
Lasker deed dit.
262
00:16:06,632 --> 00:16:09,302
Z'n dame staat nu
oog in oog met de koning.
263
00:16:09,844 --> 00:16:10,761
Schaak.
264
00:16:11,429 --> 00:16:14,474
Sir Thomas deed
wat de meeste mensen zouden doen.
265
00:16:16,184 --> 00:16:17,310
Hij maakte haar af.
266
00:16:17,935 --> 00:16:20,188
Het lijkt een fatale blunder van Lasker.
267
00:16:20,771 --> 00:16:25,735
Het is nog niet duidelijk
dat dit het begin van het einde is.
268
00:16:25,818 --> 00:16:27,987
HET EINDSPEL
269
00:16:28,654 --> 00:16:31,782
We leren computers
al tientallen jaren schaken…
270
00:16:32,283 --> 00:16:34,327
…door ze miljarden partijen te voeren.
271
00:16:34,827 --> 00:16:38,664
We gaven ze een geheugen
dat het onze ruimschoots overtreft.
272
00:16:38,748 --> 00:16:43,294
Waar een menselijke grootmeester
tientallen zetten per beurt kan overwegen…
273
00:16:43,794 --> 00:16:47,006
…kijkt een machine
naar tientallen miljoenen zetten.
274
00:16:47,089 --> 00:16:53,387
Wat jou jaren kost om door te krijgen,
kan de computer in minder dan een seconde.
275
00:16:53,471 --> 00:16:58,643
En op 11 mei 1997,
in de laatste, beslissende partij…
276
00:16:58,726 --> 00:17:01,854
…tussen wereldkampioen Garri Kasparov…
277
00:17:01,938 --> 00:17:05,525
…en de supercomputer van IBM, Deep Blue…
278
00:17:05,608 --> 00:17:08,152
…won de machine.
279
00:17:08,653 --> 00:17:12,323
We waren in feite verslagen
door een enorme rekenmachine.
280
00:17:12,406 --> 00:17:16,994
Er is geen psychologische druk
die deze tegenstander onderuit kan halen.
281
00:17:17,078 --> 00:17:19,038
Behalve als je de stekker eruit trekt.
282
00:17:19,789 --> 00:17:22,833
Menselijke schakers, daarentegen,
zijn geneigd tot zwakte.
283
00:17:23,584 --> 00:17:26,671
De koning merkte niet
dat hij in een val was gelopen…
284
00:17:27,171 --> 00:17:30,216
…en aldus begon de perfecte koningsjacht.
285
00:17:31,384 --> 00:17:34,554
Het paard galoppeert voorwaarts
en zet de koning dubbelschaak.
286
00:17:35,972 --> 00:17:39,475
Als de koning zich terugtrekt,
is de volgende zet schaakmat.
287
00:17:43,354 --> 00:17:45,064
Hij heeft dus maar één optie.
288
00:17:46,983 --> 00:17:49,026
Dan valt Lasker weer aan.
289
00:17:49,652 --> 00:17:50,611
En nog een keer.
290
00:17:51,654 --> 00:17:52,780
En nog een keer.
291
00:17:53,781 --> 00:17:57,326
Hij is uit z'n koninkrijk gejaagd.
Z'n dame is achtergelaten.
292
00:17:57,994 --> 00:18:03,958
Als je de laatste terugweg voorbij bent,
is er eerst schok en dan aanvaarding.
293
00:18:04,041 --> 00:18:08,879
Toen de kracht van computers toenam
en computers meer tegen elkaar speelden…
294
00:18:08,963 --> 00:18:10,840
…werden ze steeds beter.
295
00:18:10,923 --> 00:18:14,427
Nu zou geen mens het echt durven opnemen…
296
00:18:14,510 --> 00:18:17,805
…tegen een computer,
want de computer gaat winnen.
297
00:18:17,888 --> 00:18:23,102
En in 2017 werd de wereld stormenderhand
veroverd door een nieuw soort schaker.
298
00:18:23,853 --> 00:18:27,398
Deze heette AlphaZero
en was geen supercomputer.
299
00:18:27,982 --> 00:18:32,987
Hij kon lang niet zoveel zetten overwegen
als de krachtigste schaakmachines…
300
00:18:33,070 --> 00:18:35,656
…maar leerde heel anders schaken.
301
00:18:35,740 --> 00:18:37,992
AlphaZero kreeg nul menselijke kennis.
302
00:18:38,075 --> 00:18:39,952
Hij kreeg alleen de regels.
303
00:18:40,036 --> 00:18:45,625
Vervolgens had hij keer op keer
tegen zichzelf gespeeld.
304
00:18:45,708 --> 00:18:50,421
Vierenveertig miljoen
bliksemsnelle partijen tegen zichzelf.
305
00:18:50,504 --> 00:18:54,508
Eerst bereikten veel partijen,
die willekeurig waren, geen conclusie.
306
00:18:54,592 --> 00:18:57,303
Hij wist niet hoe je schaakmat zet,
bijvoorbeeld.
307
00:18:57,386 --> 00:19:01,098
Maar sommige partijen bereikten
door toeval wel een conclusie.
308
00:19:01,182 --> 00:19:05,394
Hij bekeek de zetten van de winnende kant
en probeerde meer zo te spelen.
309
00:19:05,478 --> 00:19:07,146
Binnen negen uur training…
310
00:19:07,229 --> 00:19:10,566
…leerde hij
de hele menselijke schaakgeschiedenis.
311
00:19:10,650 --> 00:19:14,403
En AlphaZero
speelde helemaal niet als een computer.
312
00:19:15,112 --> 00:19:18,282
Hij deed moedige aanvallen
en gedurfde opofferingen…
313
00:19:18,366 --> 00:19:20,159
…zoals de romantici.
314
00:19:20,242 --> 00:19:24,955
Hij leek een aantal van de principes
van de wetenschappelijke school te volgen.
315
00:19:25,039 --> 00:19:30,961
Tegelijkertijd brak hij die principes soms
omdat hij geen vooropgezet idee had…
316
00:19:31,045 --> 00:19:33,214
…dat algemene regels altijd golden.
317
00:19:33,297 --> 00:19:37,385
Vroeger hadden we zetten
die we als compleet gestoord beschouwden.
318
00:19:37,468 --> 00:19:40,554
Computers hebben ons geleerd
dat je dingen kunt doen…
319
00:19:40,638 --> 00:19:43,849
…die eeuwenlang
gewoon niet mogelijk werden geacht.
320
00:19:43,933 --> 00:19:46,018
Computers hebben
het schaken niet kapotgemaakt.
321
00:19:46,102 --> 00:19:49,814
Ze hebben de grootste explosie
in schaakkennis ooit veroorzaakt.
322
00:19:50,398 --> 00:19:55,820
Het aantal grootmeesters stijgt
en ze behalen die hoge titel jonger.
323
00:19:55,903 --> 00:19:59,949
Vroeger kwamen bijna alle topschakers
uit de voormalige Sovjet-Unie…
324
00:20:00,032 --> 00:20:02,159
…omdat de topschakers daar waren.
325
00:20:02,243 --> 00:20:05,371
Je moest in hun buurt zijn
om die ervaring op te doen.
326
00:20:05,955 --> 00:20:08,666
Maar nu heb je alleen internet nodig.
327
00:20:08,749 --> 00:20:12,420
Ik denk dat Rubius
ook buiten de stream veel heeft geoefend…
328
00:20:12,503 --> 00:20:14,547
…want hij speelt dit heel goed.
329
00:20:15,256 --> 00:20:18,300
Landen zonder een verleden
van competitief schaak…
330
00:20:18,384 --> 00:20:21,053
…leveren nu schakers van wereldniveau.
331
00:20:21,137 --> 00:20:25,558
Landen zoals India.
En landen zoals Iran, bijvoorbeeld.
332
00:20:25,641 --> 00:20:28,269
En Noorwegen, uiteraard.
Voor Magnus Carlsen…
333
00:20:28,352 --> 00:20:31,689
…hadden ze geen schakers
in de top 20 van de wereld.
334
00:20:31,772 --> 00:20:34,650
Het heeft het speelveld gelijkgemaakt.
Je ziet…
335
00:20:34,734 --> 00:20:38,446
…dat mensen goed worden,
ongeacht locatie of omstandigheden.
336
00:20:39,155 --> 00:20:44,285
Binnen de strikte grenzen van de regels,
beknot door slechts 64 velden…
337
00:20:44,368 --> 00:20:50,374
…is 't totaal aantal unieke schaakpartijen
naar schatting tien tot de macht 120.
338
00:20:51,167 --> 00:20:54,670
Of simpeler gezegd:
duizend biljoen biljoen biljoen…
339
00:20:54,754 --> 00:20:59,008
…biljoen biljoen biljoen biljoen
biljoen biljoen biljoen partijen.
340
00:20:59,717 --> 00:21:01,635
Meer mogelijkheden…
341
00:21:01,719 --> 00:21:04,847
…dan er zandkorrels op aarde zijn…
342
00:21:04,930 --> 00:21:07,475
…of stofdeeltjes in de Melkweg…
343
00:21:08,017 --> 00:21:11,729
…of atomen in het waarneembare heelal.
344
00:21:12,438 --> 00:21:16,066
De schoonheid en de magie zitten 'm
in die veranderlijkheid.
345
00:21:16,150 --> 00:21:18,486
Bij elke zet verandert het hele spel.
346
00:21:18,569 --> 00:21:21,363
Je moet je aanpassen
en naar het bord blijven kijken.
347
00:21:21,447 --> 00:21:24,825
Het is zo veelzijdig dat je nooit
de perfecte speler zult worden.
348
00:21:24,909 --> 00:21:26,827
Je kunt altijd nog beter worden.
349
00:21:26,911 --> 00:21:31,290
Ik heb het een groot deel van m'n carrière
gespeeld en jaren bestudeerd…
350
00:21:31,373 --> 00:21:36,670
…maar ik zie vaak genoeg partijen
waarin ik iets voor mij geheel nieuws zie.
351
00:21:36,754 --> 00:21:40,382
Schaak heeft iets verslavends,
dat geef ik toe.
352
00:21:40,466 --> 00:21:43,385
Ik werd niet rijk, ik werd niet beroemd…
353
00:21:43,469 --> 00:21:46,722
…maar een goede partij spelen
gaf veel voldoening.
354
00:21:46,806 --> 00:21:49,600
Ik herinner me die momenten met vreugde.
355
00:21:51,894 --> 00:21:54,271
Na een reeks gedwongen zetten…
356
00:21:54,355 --> 00:21:57,525
…bereikt de zwarte koning
de overkant van het bord…
357
00:21:57,608 --> 00:21:59,860
…in het hart van het witte koninkrijk.
358
00:22:00,361 --> 00:22:05,282
Met z'n koninklijke gratie
doet de witte koning één stap naar voren…
359
00:22:05,366 --> 00:22:09,453
…en laat hij z'n toren,
die nog geen enkele zet heeft gedaan…
360
00:22:09,954 --> 00:22:11,914
…de genadeslag toebrengen.
361
00:22:14,250 --> 00:22:15,334
Schaakmat.