1
00:00:06,005 --> 00:00:07,507
DAWNO, DAWNO TEMU
2
00:00:07,590 --> 00:00:12,095
Dawno temu większością świata
rządzili królowie i królowe.
3
00:00:12,804 --> 00:00:16,057
W prawie każdym społeczeństwie
zasiadali na szczycie,
4
00:00:16,141 --> 00:00:19,185
twierdząc, że ich moc pochodzi od Boga.
5
00:00:19,269 --> 00:00:21,688
I tak to działało przez tysiąclecia.
6
00:00:22,605 --> 00:00:27,444
Ale na początku XVII wieku
wśród mas pojawił się radykalny pomysł.
7
00:00:27,527 --> 00:00:29,779
A gdyby wszyscy byli równi,
8
00:00:29,863 --> 00:00:32,949
a ludzie mieli prawo decydować,
kto nimi rządzi?
9
00:00:33,450 --> 00:00:35,577
To był przewrót w myśleniu,
10
00:00:35,660 --> 00:00:37,912
który postawił monarchię na głowie
11
00:00:38,413 --> 00:00:41,207
i stał się inspiracją dla rewolucji.
12
00:00:41,291 --> 00:00:45,587
Świat przeszedł
od królewskich rządów do tego.
13
00:00:46,254 --> 00:00:50,341
Zostały tylko 43 monarchie
o różnym zakresie władzy.
14
00:00:50,425 --> 00:00:52,802
Niektórzy wciąż mają władzę absolutną.
15
00:00:52,886 --> 00:00:55,472
Rządzą w różny sposób, ale każdy król,
16
00:00:55,555 --> 00:00:57,474
bo nie ma monarchiń absolutnych,
17
00:00:57,557 --> 00:01:01,811
podejmuje decyzje za obywateli,
a ci nie mogą go usunąć.
18
00:01:02,312 --> 00:01:05,023
Tak tradycyjnie funkcjonowały monarchie.
19
00:01:05,106 --> 00:01:08,193
Nowe, dziwniejsze monarchie są tutaj.
20
00:01:08,693 --> 00:01:10,945
Niektóre mają specjalną ochronę,
21
00:01:11,029 --> 00:01:14,824
ale wszystkie sprawują
symboliczną władzę nad demokracją.
22
00:01:14,908 --> 00:01:16,451
Choć jeszcze nie tak dawno
23
00:01:16,534 --> 00:01:19,621
rządzili swoimi krajami wszechwładnie.
24
00:01:19,704 --> 00:01:21,873
Tak zdobyli swoją pozycję.
25
00:01:21,956 --> 00:01:23,833
Większość z nich to europejskie
26
00:01:23,917 --> 00:01:27,086
lub byłe brytyjskie kolonie, jak Jamajka.
27
00:01:27,170 --> 00:01:30,006
Królowa Anglii stojąca na czele Jamajki...
28
00:01:30,089 --> 00:01:31,299
AUTORKA I PROFESOR
29
00:01:31,382 --> 00:01:33,635
...to nieporozumienie w XXI wieku.
30
00:01:33,718 --> 00:01:35,970
Powinniśmy być krajem postkolonialnym,
31
00:01:36,054 --> 00:01:39,057
a trzymamy się pozostałości imperium.
32
00:01:39,140 --> 00:01:41,518
Czas pozbyć się królowej
jako głowy państwa.
33
00:01:42,685 --> 00:01:45,772
Ale w Wielkiej Brytanii
większość popiera monarchię.
34
00:01:45,855 --> 00:01:49,234
Każda monarchia reprezentacyjna,
z wyjątkiem jednej,
35
00:01:49,317 --> 00:01:52,112
cieszy się w ojczyźnie
poparciem większości.
36
00:01:53,196 --> 00:01:56,533
Po części dlatego,
że dajemy się naciągnąć na bajkę.
37
00:01:56,616 --> 00:01:57,867
Wychowaliśmy się na tym.
38
00:01:57,951 --> 00:01:58,785
JAMAJSKA POLITYK
39
00:01:58,868 --> 00:02:02,330
Pocałuj żabę, a ona zmieni się w księcia.
40
00:02:02,413 --> 00:02:05,583
Wielu z nas dorastało z taką narracją.
41
00:02:06,209 --> 00:02:09,504
Te bajkowe chwile, wielkie wesela
to spektakularny pokaz.
42
00:02:09,587 --> 00:02:11,506
KRÓLEWSKI KORESPONDENT
43
00:02:11,589 --> 00:02:13,883
O tym można tylko pomarzyć.
44
00:02:13,967 --> 00:02:16,970
To uosobienie filmów Disneya.
45
00:02:17,512 --> 00:02:20,849
A ta fantazja,
udoskonalona w Wielkiej Brytanii,
46
00:02:20,932 --> 00:02:25,144
jest po części fundamentem przetrwania
wszystkich rodzin królewskich.
47
00:02:26,020 --> 00:02:28,982
Głównym celem rodziny królewskiej
jest przetrwanie.
48
00:02:29,065 --> 00:02:29,983
KRÓLEWSKI HISTORYK
49
00:02:30,066 --> 00:02:31,985
Jako elitarna instytucja
50
00:02:32,068 --> 00:02:35,113
martwią się o zachowanie ciągłości.
51
00:02:35,196 --> 00:02:37,740
Jak im się to udało?
52
00:02:37,824 --> 00:02:40,243
Jak przeszli od władców absolutnych
53
00:02:40,326 --> 00:02:42,328
do baśniowych celebrytów?
54
00:02:42,829 --> 00:02:45,498
I jak długo może trwać ta fantazja?
55
00:02:47,208 --> 00:02:49,919
Teraz królowa przywdziewa swoją szatę.
56
00:02:51,754 --> 00:02:55,216
Japończycy nazywają go boskim cesarzem.
57
00:02:55,300 --> 00:02:57,927
To, jak Wielka Brytania utrzyma
pod koniec wojny
58
00:02:58,011 --> 00:03:02,098
tę luźną, ogólnoświatową strukturę,
ma znaczenie dla przyszłości.
59
00:03:02,682 --> 00:03:05,935
Tysiące ludzi przybyło,
żeby zobaczyć parę królewską.
60
00:03:06,644 --> 00:03:09,939
To był królewski ślub jak z bajki.
61
00:03:12,066 --> 00:03:16,154
Darzymy rodzinę królewską
szacunkiem i czułością.
62
00:03:16,237 --> 00:03:18,239
Ich szczęście to nasze szczęście.
63
00:03:20,700 --> 00:03:24,412
MONARCHIE
64
00:03:25,747 --> 00:03:28,958
Monarchie reprezentacyjne miło się ogląda.
65
00:03:29,042 --> 00:03:32,962
Mają wszystkie insygnia
dawnych królów i królowych.
66
00:03:33,046 --> 00:03:36,633
Korony, trony, pałace.
67
00:03:36,716 --> 00:03:39,052
Ale są praktycznie bez władzy.
68
00:03:39,135 --> 00:03:42,180
Nawet najsłynniejsza monarchini świata,
69
00:03:42,263 --> 00:03:44,474
królowa Elżbieta II,
70
00:03:44,557 --> 00:03:46,017
jest tylko figurantką.
71
00:03:46,601 --> 00:03:49,228
Nie ma jako takiej władzy politycznej.
72
00:03:49,312 --> 00:03:52,148
Nie ustanawia prawa.
73
00:03:52,232 --> 00:03:54,525
Nie powinna wpływać
74
00:03:54,609 --> 00:03:58,112
na politykę różnych polityków ani partii.
75
00:03:58,196 --> 00:04:00,907
Zamiast tego
członkowie rodziny królewskiej
76
00:04:00,990 --> 00:04:03,701
na przykład otwierają sesje parlamentu,
77
00:04:04,535 --> 00:04:07,830
goszczą monarchów i prezydentów
z całego świata,
78
00:04:08,414 --> 00:04:10,583
oraz stają na balkonie
79
00:04:10,667 --> 00:04:12,210
i machają.
80
00:04:12,710 --> 00:04:15,672
Naprawdę lubią to robić.
81
00:04:15,755 --> 00:04:17,757
HISZPAŃSKA RODZINA KRÓLEWSKA
82
00:04:17,840 --> 00:04:22,095
Brak władzy politycznej oznacza,
że nie powodujesz sporów
83
00:04:22,178 --> 00:04:26,557
i nie podejmujesz decyzji,
którym sprzeciwia się opinia publiczna.
84
00:04:26,641 --> 00:04:30,937
Bycie bezstronnym jest kluczowe
dla współczesnej monarchii konstytucyjnej.
85
00:04:31,020 --> 00:04:34,983
Lubię ich apolityczny charakter.
Nie stoją po niczyjej stronie.
86
00:04:35,066 --> 00:04:37,860
Ich neutralna postawa
87
00:04:37,944 --> 00:04:39,821
i ponadpolityczny charakter
88
00:04:39,904 --> 00:04:41,572
nie byłyby możliwe,
89
00:04:41,656 --> 00:04:44,575
gdyby głowa państwa
90
00:04:44,659 --> 00:04:46,119
była wybierana.
91
00:04:46,202 --> 00:04:49,956
Mają też niesamowitą moc
jednoczenia kraju.
92
00:04:50,039 --> 00:04:53,376
Wystarczy spojrzeć na niedawną pandemię,
93
00:04:53,459 --> 00:04:56,838
to, w jaki sposób
królowa łączyła obywateli.
94
00:04:56,921 --> 00:05:01,759
Choć możemy się jeszcze zmagać,
niech będzie dla was pociechą,
95
00:05:01,843 --> 00:05:03,594
że lepsze dni powrócą.
96
00:05:03,678 --> 00:05:06,556
Pocieszenie może też płynąć ze stałości,
97
00:05:06,639 --> 00:05:10,727
że widzi się to samo przez lata i dekady.
98
00:05:11,394 --> 00:05:14,147
I tę samą rodzinę przez całe wieki.
99
00:05:14,230 --> 00:05:15,815
ROZDZIAŁ 2
LINIE RODOWE
100
00:05:18,901 --> 00:05:22,113
JEGO CESARSKA MOŚĆ
ARCYKSIĄŻĘ AUSTRII
101
00:05:22,196 --> 00:05:25,366
To mój prapradziadek,
102
00:05:25,450 --> 00:05:28,661
cesarz austriacki Franciszek Józef.
103
00:05:30,455 --> 00:05:34,083
Cesarz Franciszek Józef
był najdłużej panującym monarchą
104
00:05:34,167 --> 00:05:36,294
w ówczesnej Europie.
105
00:05:37,045 --> 00:05:40,173
Reprezentował główną linię Habsburgów.
106
00:05:40,256 --> 00:05:44,302
Habsburgowie to jedna z najstarszych
dynastii królewskich w Europie.
107
00:05:44,385 --> 00:05:48,306
Przodkowie Gézy rządzili ponad 600 lat.
108
00:05:49,432 --> 00:05:52,060
Dziś mieszka w Bronxville w Nowym Jorku.
109
00:05:53,186 --> 00:05:57,148
Tutaj, w Stanach,
jestem zwykłym obywatelem,
110
00:05:57,231 --> 00:06:00,234
ale w Europie jest wiele kręgów,
111
00:06:00,318 --> 00:06:04,697
w których Habsburgowie
nadal są uważani za wyjątkowych.
112
00:06:05,406 --> 00:06:08,076
Nie wszyscy z nich mieli tyle szczęścia.
113
00:06:08,159 --> 00:06:11,996
Jedna z gałęzi rodziny,
która oddzieliła się w XVI wieku,
114
00:06:12,080 --> 00:06:16,042
była tak zaaferowana utrzymywaniem władzy,
115
00:06:16,125 --> 00:06:17,752
że brano ślub między sobą.
116
00:06:18,252 --> 00:06:19,629
Często.
117
00:06:19,712 --> 00:06:22,465
Kuzyni, wujkowie i siostrzenice
118
00:06:22,548 --> 00:06:24,133
i kolejni kuzyni.
119
00:06:24,217 --> 00:06:27,095
Skutki były opłakane.
120
00:06:27,178 --> 00:06:30,390
Jednym z nich była warga habsburska.
121
00:06:30,890 --> 00:06:32,725
Zniekształcenie było tak duże,
122
00:06:32,809 --> 00:06:36,354
że malarze i rzeźbiarze starali się
123
00:06:36,437 --> 00:06:38,397
je zminimalizować.
124
00:06:38,898 --> 00:06:41,359
Przez te małżeństwa
125
00:06:41,442 --> 00:06:43,069
w 1700 roku,
126
00:06:43,152 --> 00:06:45,780
ponieważ nie urodziło się więcej dzieci,
127
00:06:45,863 --> 00:06:47,907
linia hiszpańska wymarła.
128
00:06:48,825 --> 00:06:52,912
Gdy nie zostajesz królem,
największą zaletą jest według Gézy to,
129
00:06:52,995 --> 00:06:55,498
że możesz wybrać, kogo poślubisz.
130
00:06:55,581 --> 00:06:58,668
To moje błogosławieństwo,
131
00:06:58,751 --> 00:07:02,088
że nie musiałem wyjść
za członka rodziny królewskiej.
132
00:07:02,171 --> 00:07:04,924
Mam wyjątkową żonę
133
00:07:05,007 --> 00:07:09,470
o takich samych zainteresowaniach jak ja.
134
00:07:09,554 --> 00:07:12,181
Jestem szczęściarzem.
135
00:07:12,765 --> 00:07:15,935
Większość monarchii reprezentacyjnych
rozluźniła zasady.
136
00:07:16,018 --> 00:07:18,604
Elżbieta II poślubiła
kuzyna trzeciego stopnia.
137
00:07:18,688 --> 00:07:21,023
Oboje wywodzą się od królowej Wiktorii.
138
00:07:21,107 --> 00:07:24,819
Ale jej wnuki miały
większą wolność wyboru partnera.
139
00:07:25,319 --> 00:07:28,823
A w niemal połowie krajów
z monarchią reprezentacyjną
140
00:07:28,906 --> 00:07:31,701
następny monarcha może być królową.
141
00:07:31,784 --> 00:07:34,787
Unowocześnianie może być kluczem do przetrwania.
142
00:07:35,955 --> 00:07:38,249
Japońska monarchia jest najstarszą...
143
00:07:38,332 --> 00:07:39,917
ANALITYK GEOPOLITYCZNY JAPONII
144
00:07:40,001 --> 00:07:42,879
...dziedziczną i ciągłą dynastią na świecie.
145
00:07:43,379 --> 00:07:47,800
Aktualny cesarz jest 126. władcą Japonii.
146
00:07:48,384 --> 00:07:51,679
A obecna cesarzowa Masako
znalazła się pod presją,
147
00:07:51,762 --> 00:07:53,764
żeby wydać na świat 127.
148
00:07:54,640 --> 00:07:57,393
Tak bardzo, że usunęła się w cień.
149
00:07:58,477 --> 00:08:01,689
Gdy w końcu urodziła, była to dziewczynka,
150
00:08:01,772 --> 00:08:04,525
a te nie mogą objąć tronu.
151
00:08:05,067 --> 00:08:07,361
Mimo że jest córką cesarza,
152
00:08:07,445 --> 00:08:09,780
przyszłość tej tysiącletniej dynastii
153
00:08:09,864 --> 00:08:12,033
spoczywa na barkach tego chłopca.
154
00:08:12,700 --> 00:08:13,951
Jej młodego kuzyna.
155
00:08:14,035 --> 00:08:18,831
Wielkim wyzwaniem dla Japonii
będzie kwestia sukcesji.
156
00:08:18,915 --> 00:08:22,251
Dosłownie grozi im wymarcie.
157
00:08:22,335 --> 00:08:23,920
W każdej monarchii
158
00:08:24,003 --> 00:08:26,130
podstawowa zasada się nie zmieniła.
159
00:08:26,214 --> 00:08:28,216
Władza jest dziedziczna.
160
00:08:28,799 --> 00:08:30,718
Jak i pieniądze.
161
00:08:30,801 --> 00:08:32,595
ROZDZIAŁ 3
MAJĄTEK
162
00:08:38,559 --> 00:08:41,395
Podatnicy utrzymują
większość władców reprezentacyjnych.
163
00:08:41,479 --> 00:08:43,397
Każdy kraj oblicza to inaczej,
164
00:08:43,481 --> 00:08:46,943
ale nikt nie dostaje tyle,
co brytyjska rodzina królewska.
165
00:08:48,110 --> 00:08:50,404
Według niektórych inwestycja się spłaca,
166
00:08:50,488 --> 00:08:53,282
bo generują dochody z turystyki,
167
00:08:53,366 --> 00:08:57,870
szacowane na ponad 700 milionów dolarów rocznie.
168
00:08:57,954 --> 00:09:00,248
Ale trudno to obliczyć.
169
00:09:00,831 --> 00:09:04,585
Pałac Buckingham odwiedza
około 15 milionów gości rocznie,
170
00:09:05,169 --> 00:09:07,964
ale pałac wersalski dziesięć milionów,
171
00:09:08,047 --> 00:09:11,676
a Francja od wieków
nie ma rodziny królewskiej.
172
00:09:13,177 --> 00:09:16,514
Monarchia brytyjska
nie polega tylko na podatkach.
173
00:09:17,515 --> 00:09:20,017
Mają prywatne, spektakularne nieruchomości
174
00:09:20,101 --> 00:09:22,019
kupione za środki publiczne.
175
00:09:22,103 --> 00:09:24,188
Drogie kolekcje.
176
00:09:25,022 --> 00:09:27,525
Oraz inwestycje, o których nie wiemy,
177
00:09:28,192 --> 00:09:30,736
choć w 2017 roku część wyszła na jaw.
178
00:09:30,820 --> 00:09:32,947
Największy wyciek danych w historii.
179
00:09:33,030 --> 00:09:36,325
Ujawnione dokumenty pokazują,
jak potężni i bogaci,
180
00:09:36,409 --> 00:09:40,788
w tym królowa, potajemnie inwestują
ogromne sumy w rajach podatkowych.
181
00:09:40,871 --> 00:09:44,292
Około dziesięć milionów funtów
z majątku królowej
182
00:09:44,375 --> 00:09:46,419
trafiło do funduszy na Bermudach.
183
00:09:46,502 --> 00:09:49,839
Dla historyka takiego jak ja
fascynujące jest to,
184
00:09:49,922 --> 00:09:54,427
jak tajemnicze są królewskie finanse.
185
00:09:54,510 --> 00:09:58,848
Nie wiemy, co mają ani gdzie to mają.
186
00:09:59,557 --> 00:10:02,143
Ale wiemy, że ich kapitał początkowy
187
00:10:02,226 --> 00:10:06,606
pochodzi od poddanych z czasów,
gdy monarchowie mieli władzę absolutną.
188
00:10:07,189 --> 00:10:09,734
Kazali klasom niższym płacić podatki
189
00:10:09,817 --> 00:10:14,280
w zamian za przysługi,
ziemię, ochronę albo za nic.
190
00:10:14,363 --> 00:10:17,992
Rodziny królewskie mogły mieć wszystko.
Ich słowo było prawem.
191
00:10:18,075 --> 00:10:21,120
Z tych pieniędzy budowali pałace,
192
00:10:21,203 --> 00:10:24,248
które w Japonii i Wielkiej Brytanii
193
00:10:24,332 --> 00:10:26,167
do dziś nazywają domami.
194
00:10:26,792 --> 00:10:29,629
Wydawali też te pieniądze na wojnę.
195
00:10:29,712 --> 00:10:31,839
Im więcej podbitych ziem,
196
00:10:31,922 --> 00:10:36,260
tym więcej ludzi z niższych klas
i więcej zdobytego majątku
197
00:10:36,344 --> 00:10:39,388
do finansowania podbojów,
a więc nowych poddanych.
198
00:10:39,472 --> 00:10:41,349
I tak dalej.
199
00:10:41,432 --> 00:10:44,518
Pod tym kryła się jeszcze jedna warstwa.
200
00:10:45,144 --> 00:10:46,395
Niewolnictwo.
201
00:10:47,480 --> 00:10:49,231
W XV wieku
202
00:10:49,315 --> 00:10:53,444
europejskie mocarstwa
zaczęły podbijać obszary zamorskie,
203
00:10:53,527 --> 00:10:56,697
aż przejęły panowanie
nad prawie całym światem.
204
00:10:57,365 --> 00:11:00,576
To zainspiruje Japonię
do inwazji na sąsiadów
205
00:11:00,660 --> 00:11:02,703
i stworzenia własnego imperium.
206
00:11:03,746 --> 00:11:07,375
Ale to imperium brytyjskie
było największe na świecie.
207
00:11:07,875 --> 00:11:10,086
W 1655 roku najechało Jamajkę
208
00:11:10,169 --> 00:11:13,255
i zamieniło ją
w najnowszy klejnot w koronie.
209
00:11:13,839 --> 00:11:16,675
Założono Królewską Kompanię Afrykańską,
210
00:11:16,759 --> 00:11:21,097
która wysłała
więcej niewolników do Ameryki
211
00:11:21,180 --> 00:11:24,141
niż jakakolwiek inna instytucja.
212
00:11:25,142 --> 00:11:28,479
Poczynając od rządów Karola II,
aż po króla Wilhelma III,
213
00:11:28,562 --> 00:11:32,650
brytyjska rodzina królewska
miała monopol na handel niewolnikami.
214
00:11:33,150 --> 00:11:35,986
Czerpali zyski z porywania ludzi,
215
00:11:36,070 --> 00:11:38,406
rozwożenia ich po całym świecie
216
00:11:38,489 --> 00:11:41,909
i sprzedaży właścicielom plantacji
jako darmowej siły roboczej.
217
00:11:42,410 --> 00:11:47,623
Kolonializm i zniewolenie
były nierozerwalnie związane z monarchią.
218
00:11:47,707 --> 00:11:52,169
To była rasistowska ideologia podboju.
219
00:11:52,253 --> 00:11:54,296
W całym imperium chodziło
220
00:11:54,380 --> 00:11:57,717
o zbieranie poddanych na całym świecie.
221
00:11:58,551 --> 00:12:02,680
Pod rządami Wilhelma III
Kompania Afrykańska straciła monopol.
222
00:12:03,180 --> 00:12:06,851
Rodzina królewska była ważnym inwestorem
w handlu niewolnikami,
223
00:12:06,934 --> 00:12:09,603
który stał się wielką gałęzią przemysłu,
224
00:12:09,687 --> 00:12:12,648
przewożąc prawie trzy miliony ludzi
225
00:12:13,649 --> 00:12:16,736
i wzbogacając wielu
wzdłuż szlaków handlowych.
226
00:12:16,819 --> 00:12:18,446
Te pieniądze się pomnażały.
227
00:12:19,155 --> 00:12:21,824
Szacuje się, że Wielka Brytania
jest winna Jamajce
228
00:12:21,907 --> 00:12:24,785
ponad trzy biliony dolarów odszkodowań,
229
00:12:24,869 --> 00:12:27,037
głównie za pracę niewolników.
230
00:12:27,830 --> 00:12:31,584
Dla całych Karaibów jest to 9,7 biliona.
231
00:12:32,209 --> 00:12:35,087
Podążając szlakiem pieniędzy,
można zobaczyć,
232
00:12:35,171 --> 00:12:39,091
ile imperium brytyjskie zyskało
na koloniach na całym świecie.
233
00:12:39,175 --> 00:12:42,762
Należy uznać, że doszło
do wielkiej niesprawiedliwości,
234
00:12:42,845 --> 00:12:46,515
której spuścizna wciąż pozostaje z nami.
235
00:12:46,599 --> 00:12:51,145
Niewolnictwo napędzało
brytyjskie bogactwo.
236
00:12:51,228 --> 00:12:54,607
Handel niewolnikami
skończył się na początku XIX wieku,
237
00:12:54,690 --> 00:12:58,694
ale światowe imperia
przetrwały do następnego stulecia.
238
00:12:59,945 --> 00:13:02,948
Bitwa na kontynencie
staje się wojną totalną Europy.
239
00:13:04,033 --> 00:13:06,994
Wielkie wstrząsy XX wieku,
240
00:13:07,077 --> 00:13:09,914
pierwsza wojna światowa i druga wojna.
241
00:13:09,997 --> 00:13:12,750
Te wydarzenia prowadzą do rewolucji.
242
00:13:12,833 --> 00:13:14,877
I upadku dziesiątek monarchii.
243
00:13:15,753 --> 00:13:17,630
Uciekliśmy z Węgier,
244
00:13:17,713 --> 00:13:19,381
zostawiając wszystko,
245
00:13:19,465 --> 00:13:22,968
i przeżyliśmy kolejne lata
246
00:13:23,052 --> 00:13:25,471
jako uchodźcy.
247
00:13:25,554 --> 00:13:28,057
Japonia przegrała II wojnę światową.
248
00:13:28,140 --> 00:13:31,685
Cesarz zostaje pozbawiony złudzeń,
249
00:13:31,769 --> 00:13:34,814
że jest boską istotą.
Jest zwykłym śmiertelnikiem.
250
00:13:34,897 --> 00:13:37,858
Japonia zostaje pozbawiona też kolonii.
251
00:13:38,734 --> 00:13:42,571
Ale nie Wielka Brytania,
która jest po zwycięskiej stronie
252
00:13:42,655 --> 00:13:44,698
i spotyka się z życzliwością.
253
00:13:44,782 --> 00:13:49,119
Monarchia musiała wymyślić,
jak zmienić swoje zachowanie,
254
00:13:49,203 --> 00:13:50,913
swój wizerunek,
255
00:13:50,996 --> 00:13:54,333
żeby przetrwać w erze demokracji.
256
00:13:54,416 --> 00:13:57,419
Zdjęli korony oraz królewskie szaty
257
00:13:57,503 --> 00:13:59,630
i wyszli na ulicę.
258
00:13:59,713 --> 00:14:01,549
Rodzina królewska bardzo szybko
259
00:14:01,632 --> 00:14:05,886
zapoczątkowuje przemyślaną strategię
kreowania wizerunku.
260
00:14:05,970 --> 00:14:10,474
Jest zdeterminowana, żeby z wroga,
klasy robotniczej,
261
00:14:10,558 --> 00:14:11,600
zrobić sojusznika.
262
00:14:12,184 --> 00:14:15,271
Ta zmiana oblicza monarchii
263
00:14:15,354 --> 00:14:17,481
leży u podstaw jej przetrwania.
264
00:14:18,023 --> 00:14:18,941
Wszędzie.
265
00:14:20,109 --> 00:14:22,403
Dnia 6 sierpnia 1962 roku
266
00:14:22,486 --> 00:14:25,281
Jamajka stała się niepodległym państwem.
267
00:14:25,364 --> 00:14:29,118
Miałam w tym czasie 11 lat.
268
00:14:29,201 --> 00:14:31,662
To było doniosłe wydarzenie.
269
00:14:31,745 --> 00:14:35,749
Zmienialiśmy się z kolonii
w niezależny kraj.
270
00:14:36,584 --> 00:14:38,752
Ale był pewien haczyk.
271
00:14:39,378 --> 00:14:41,422
Jednym z paradoksów było
272
00:14:41,505 --> 00:14:45,342
pojawienie się w imieniu królowej
księżniczki Małgorzaty.
273
00:14:45,426 --> 00:14:48,053
To działo się na całym świecie.
274
00:14:48,679 --> 00:14:51,682
Widzimy dokładnie zaaranżowane sceny.
275
00:14:51,765 --> 00:14:54,852
Jak pokazują kroniki filmowe,
276
00:14:54,935 --> 00:14:57,021
są witani przez miejscowych.
277
00:14:57,104 --> 00:15:01,025
Chcą pokazać, że imperium,
zwane teraz Wspólnotą Narodów,
278
00:15:01,108 --> 00:15:05,529
cechuje idea harmonii,
jedności, demokracji, równości.
279
00:15:05,613 --> 00:15:07,906
A jednak przez długi czas
280
00:15:07,990 --> 00:15:10,743
monarchia utrzymywała imperium
281
00:15:10,826 --> 00:15:12,703
w oparciu o ucisk i przemoc.
282
00:15:13,412 --> 00:15:14,997
Z 63 brytyjskich kolonii,
283
00:15:15,080 --> 00:15:17,875
które uzyskały niepodległość w XX wieku,
284
00:15:17,958 --> 00:15:21,128
prawie połowa postanowiła
być częścią Wspólnoty,
285
00:15:21,211 --> 00:15:23,672
a 15 z nich nadal jest.
286
00:15:25,257 --> 00:15:28,886
Innymi słowy,
Elżbieta II jest ich królową.
287
00:15:29,511 --> 00:15:33,641
W początkach niepodległości
wiele osób nie znało innej Jamajki
288
00:15:33,724 --> 00:15:37,227
niż pod rządami Wielkiej Brytanii.
289
00:15:37,311 --> 00:15:38,896
Śpiewaliśmy:
290
00:15:38,979 --> 00:15:41,815
„Brytania rządzi morzami.
291
00:15:41,899 --> 00:15:44,109
Brytyjczycy nie będą niewolnikami”.
292
00:15:44,193 --> 00:15:48,238
Nauczyciele nie wpadli na to,
że jesteśmy dziećmi niewolników.
293
00:15:48,322 --> 00:15:50,991
Jak mogliśmy śpiewać taką głupią piosenkę?
294
00:15:51,075 --> 00:15:54,286
Bo utożsamialiśmy się z Brytyjczykami.
295
00:15:54,370 --> 00:15:55,788
Byliśmy Brytyjczykami.
296
00:15:56,372 --> 00:15:59,458
Co roku parlament Jamajki
rozpoczyna obrady tak.
297
00:15:59,541 --> 00:16:02,211
Mężczyźni w brytyjskich mundurach,
298
00:16:02,294 --> 00:16:04,922
brytyjskich strojach i perukach.
299
00:16:05,005 --> 00:16:07,549
Przemawia gubernator generalny Jamajki,
300
00:16:07,633 --> 00:16:10,886
mianowany przez angielską królową.
301
00:16:10,969 --> 00:16:13,305
Dostaje też królewską oznakę,
302
00:16:13,389 --> 00:16:15,140
która była częścią munduru,
303
00:16:15,224 --> 00:16:18,394
choć ostatnio znalazła się pod lupą.
304
00:16:18,477 --> 00:16:22,648
Królewskie insygnia przedstawiają
305
00:16:22,731 --> 00:16:27,820
świętego Michała Archanioła
depczącego szatana.
306
00:16:27,903 --> 00:16:31,824
Zaczęto dostrzegać symboliczny związek
307
00:16:31,907 --> 00:16:35,452
z białym kolonistą
308
00:16:35,536 --> 00:16:37,830
uciskającym czarnego poddanego.
309
00:16:37,913 --> 00:16:40,332
Powiedziałbyś: „Chwileczkę”.
310
00:16:40,416 --> 00:16:44,586
Nawet sam gubernator generalny
stwierdził potrzebę zmiany.
311
00:16:45,212 --> 00:16:49,842
Ziemie państwowe na Jamajce
są w posiadaniu królowej,
312
00:16:49,925 --> 00:16:53,887
a w stolicy stoi pomnik królowej Wiktorii.
313
00:16:53,971 --> 00:16:59,017
Prawda jest taka, że to są kwestie,
314
00:16:59,101 --> 00:17:01,645
których czasem nie jesteśmy świadomi,
315
00:17:01,729 --> 00:17:05,983
ale podświadomie zmieniają nasze myślenie.
316
00:17:06,066 --> 00:17:08,944
Królowa jako głowa państwa
317
00:17:09,028 --> 00:17:11,822
to klasyczny przykład
niewolnictwa psychicznego.
318
00:17:11,905 --> 00:17:14,533
Musimy uwolnić się
319
00:17:14,616 --> 00:17:18,454
od niektórych tradycji,
które wiążą nas z przeszłością
320
00:17:18,537 --> 00:17:21,832
i nie pozwalają nam na pełną wolność.
321
00:17:22,541 --> 00:17:26,295
Tej historii monarchia nie chce opowiadać.
322
00:17:26,378 --> 00:17:28,964
To nie jest już kwestia marki politycznej.
323
00:17:29,048 --> 00:17:30,174
To sprawa osobista.
324
00:17:30,799 --> 00:17:34,136
Bycie głową Wspólnoty
oznacza długie nieobecności.
325
00:17:34,219 --> 00:17:37,056
Zaczynamy rozumieć, co to za poświęcenie,
326
00:17:37,139 --> 00:17:40,517
patrząc na te chwile szczęścia
rodziny królewskiej,
327
00:17:40,601 --> 00:17:42,478
gdy są razem w domu.
328
00:17:43,812 --> 00:17:48,484
Monarchia zamieniła rodzinę w biznes.
329
00:17:48,567 --> 00:17:52,279
Bardzo udany biznes. Chodzi o emocje.
330
00:17:52,362 --> 00:17:56,366
Wszyscy możemy się odnieść
do obrazu zwykłej rodziny.
331
00:17:56,450 --> 00:17:58,786
Widzimy to każdego dnia.
332
00:17:58,869 --> 00:18:01,830
To bardzo popularny gatunek telewizyjny,
333
00:18:01,914 --> 00:18:05,667
choć zapoczątkowany dekady wcześniej.
334
00:18:06,168 --> 00:18:10,339
Po raz pierwszy zaczęli obchodzić
królewskie wesela,
335
00:18:10,422 --> 00:18:12,508
narodziny, pogrzeby
336
00:18:12,591 --> 00:18:14,092
jako imprezy narodowe.
337
00:18:14,802 --> 00:18:16,178
I globalne.
338
00:18:16,261 --> 00:18:19,348
Szacuje się, że śluby
książąt Williama i Harry’ego
339
00:18:19,431 --> 00:18:23,060
obejrzała ponad jedna czwarta
ludzi na Ziemi.
340
00:18:25,145 --> 00:18:29,733
Muszę przyznać,
że oglądałam ślub księcia Harry’ego.
341
00:18:29,817 --> 00:18:31,610
To było wielkie wydarzenie.
342
00:18:31,693 --> 00:18:35,489
Na Jamajce zwracamy uwagę
na rodzinę królewską,
343
00:18:35,572 --> 00:18:40,244
traktując ich podobnie jak celebrytów.
344
00:18:40,327 --> 00:18:42,704
Czemu obserwuję rodzinę królewską?
345
00:18:42,788 --> 00:18:45,332
Bo mając tysiącletnią tradycję,
346
00:18:45,415 --> 00:18:47,876
są najdłuższym i nieprzerwanie emitowanym
347
00:18:47,960 --> 00:18:50,546
rodzinnym reality show na świecie.
348
00:18:50,629 --> 00:18:52,256
I ciągle jest ciekawie.
349
00:18:52,339 --> 00:18:54,842
Moje ulubione wspomnienie to takie,
350
00:18:54,925 --> 00:18:57,761
kiedy królowa ubrała się na różowo,
351
00:18:57,845 --> 00:19:02,516
a książę Harry i Meghan się całują.
352
00:19:02,599 --> 00:19:06,019
Fajnie mieć tę tradycję,
353
00:19:06,103 --> 00:19:08,897
bo uważam się za tradycjonalistkę.
354
00:19:08,981 --> 00:19:10,649
Podoba mi się jej wpływ.
355
00:19:11,191 --> 00:19:14,611
W demokracji myślimy,
że władza działa w ten sposób.
356
00:19:14,695 --> 00:19:16,780
Od ludzi po rząd.
357
00:19:16,864 --> 00:19:19,992
Ale w naszej kulturze
to wciąż dawny trójkąt.
358
00:19:20,075 --> 00:19:21,577
Monarchie są na szczycie,
359
00:19:21,660 --> 00:19:25,581
ale władza nie pochodzi od Boga,
tylko od mediów.
360
00:19:25,664 --> 00:19:29,209
Korzystają z niej,
a my się temu poddajemy.
361
00:19:29,793 --> 00:19:33,088
Taka jest strategia monarchii
na całym świecie.
362
00:19:34,131 --> 00:19:37,926
Wraz z uwagą mediów przychodzi władza
363
00:19:38,010 --> 00:19:41,138
i nikt nie wiedział o tym lepiej
niż księżna Diana.
364
00:19:42,848 --> 00:19:46,268
Jako pierwsza przekierowała tę uwagę
365
00:19:46,351 --> 00:19:47,895
na inne sprawy.
366
00:19:47,978 --> 00:19:50,022
Księżniczka jest inspiracją.
367
00:19:50,105 --> 00:19:52,191
Dotyka pacjentów i z nimi rozmawia,
368
00:19:52,274 --> 00:19:55,319
ograniczając uprzedzenia,
piętno i lęk przed AIDS.
369
00:19:55,402 --> 00:19:59,865
Ta wizyta przekonała mnie,
że dalej muszę być częścią
370
00:19:59,948 --> 00:20:03,660
globalnej kampanii na rzecz
zakazu min przeciwpiechotnych.
371
00:20:03,744 --> 00:20:06,413
Pod wieloma względami przyjęła nową rolę.
372
00:20:06,496 --> 00:20:10,167
Przedstawiała się
jako działaczka humanitarna.
373
00:20:10,751 --> 00:20:14,963
Synowie poszli w jej ślady,
udzielając się charytatywnie.
374
00:20:15,047 --> 00:20:17,090
Nasz przykład pokazał,
375
00:20:17,174 --> 00:20:19,968
że trzeba dbać o zdrowie psychiczne.
376
00:20:20,552 --> 00:20:22,221
Ale w niektórych kwestiach
377
00:20:22,304 --> 00:20:26,308
trudno być aktywistą
i nie budzić kontrowersji.
378
00:20:26,391 --> 00:20:29,227
Pojawienie się ruchu Black Lives Matter
379
00:20:29,311 --> 00:20:31,855
było szczególnie ważnym momentem.
380
00:20:31,939 --> 00:20:35,567
Biorąc pod uwagę kolonialną przeszłość
Zjednoczonego Królestwa
381
00:20:35,651 --> 00:20:38,236
oraz przeszłość rodziny królewskiej,
382
00:20:38,320 --> 00:20:41,365
to nie jest łatwa rozmowa.
383
00:20:41,448 --> 00:20:44,868
Fundacja Kate i Williama
okazała wsparcie na Instagramie,
384
00:20:44,952 --> 00:20:47,579
ale nie pisali pod swoim nazwiskiem.
385
00:20:48,121 --> 00:20:52,084
Dwie osoby, które się wypowiedziały,
to Harry i Meghan,
386
00:20:52,167 --> 00:20:55,087
ale oni już wystąpili z tej instytucji.
387
00:20:55,170 --> 00:20:57,422
Książę Harry działa
na rzecz zmian społecznych.
388
00:20:57,506 --> 00:20:59,466
Teraz skupia się na systemowym rasizmie.
389
00:20:59,549 --> 00:21:02,761
Stał się świadomy problemów mniejszości.
390
00:21:02,844 --> 00:21:05,806
Nie możemy iść naprzód,
391
00:21:05,889 --> 00:21:07,808
dopóki nie uznamy przeszłości.
392
00:21:07,891 --> 00:21:11,812
Świat wkrótce dowiedział się,
jak osobista to sprawa,
393
00:21:11,895 --> 00:21:16,316
kiedy w 2021 roku udzielili wywiadu Oprah,
394
00:21:16,400 --> 00:21:20,529
dodając, że instytucja przegapiła szansę.
395
00:21:20,612 --> 00:21:23,699
Nigdy nie rozumiałam,
dlaczego nie postrzega się tego
396
00:21:24,533 --> 00:21:26,118
jako dodatkową korzyść
397
00:21:26,201 --> 00:21:28,495
i odbicie świata.
398
00:21:28,578 --> 00:21:31,248
Zawsze, ale zwłaszcza teraz.
399
00:21:31,331 --> 00:21:34,001
Oto jeden z największych atutów Wspólnoty,
400
00:21:34,084 --> 00:21:36,586
jakiego rodzina mogłaby sobie życzyć.
401
00:21:36,670 --> 00:21:39,756
Rodzina królewska
odpowiedziała w oświadczeniu.
402
00:21:40,340 --> 00:21:41,758
„Poruszone kwestie,
403
00:21:41,842 --> 00:21:44,803
zwłaszcza rasowe, są niepokojące.
404
00:21:44,886 --> 00:21:46,596
Są traktowane bardzo poważnie
405
00:21:46,680 --> 00:21:49,891
i rodzina zajmie się nimi prywatnie”.
406
00:21:51,184 --> 00:21:54,271
Ale dla wielu ludzi z krajów Wspólnoty
407
00:21:54,354 --> 00:21:57,024
te problemy to coś więcej
niż sprawa rodzinna.
408
00:21:57,107 --> 00:21:59,192
To wywołało debatę na Jamajce.
409
00:21:59,276 --> 00:22:02,654
Osoba, która nami „rządzi”,
410
00:22:02,738 --> 00:22:05,115
nie wygląda jak my, nie mówi jak my.
411
00:22:05,198 --> 00:22:07,492
Nawet przed wywiadem z Oprah
412
00:22:07,576 --> 00:22:10,662
tylko 30% Jamajczyków, rekordowo mało,
413
00:22:10,746 --> 00:22:13,415
chciało mieć królową w roli głowy państwa.
414
00:22:14,041 --> 00:22:17,252
Barbados ogłosił, że oficjalnie ją usunie.
415
00:22:17,753 --> 00:22:19,838
Inne kraje mogą pójść w jego ślady.
416
00:22:21,089 --> 00:22:23,091
W przeciwieństwie do brytyjskiej monarchii
417
00:22:23,175 --> 00:22:27,179
japoński cesarz konfrontuje się
z imperialną przeszłością kraju.
418
00:22:27,262 --> 00:22:31,266
Przywołuję przeszłość z głęboką skruchą
z powodu poprzedniej wojny.
419
00:22:31,350 --> 00:22:34,770
To może być postrzegane
jako akcja polityczna,
420
00:22:34,853 --> 00:22:38,315
ale jednocześnie jest to coś,
co spotkało się
421
00:22:38,398 --> 00:22:41,360
z dużym szacunkiem
ze strony samych Japończyków.
422
00:22:43,320 --> 00:22:46,698
Z królewskiej baśni
zawsze wycinano inne rozdziały.
423
00:22:47,366 --> 00:22:51,119
Prawdziwym wyzwaniem monarchii
w XXI wieku jest to,
424
00:22:51,203 --> 00:22:53,955
jak zachować tę aurę tajemniczości.
425
00:22:54,623 --> 00:22:56,750
Jeśli otworzysz drzwi za szeroko,
426
00:22:56,833 --> 00:22:59,002
tajemniczość zniknie,
427
00:22:59,086 --> 00:23:02,214
a ty przestaniesz się różnić od innych.
428
00:23:02,297 --> 00:23:06,093
Ludzie chcą magii związanej z monarchią.
429
00:23:06,176 --> 00:23:07,761
Ale dla niektórych
430
00:23:07,844 --> 00:23:11,098
trzymanie się tej bajki jest obciążeniem,
431
00:23:11,890 --> 00:23:13,809
które może nie mieć happy endu.
432
00:23:14,810 --> 00:23:18,647
Dla innych opuszczenie rodziny królewskiej
okazuje się szczęśliwe.
433
00:23:19,606 --> 00:23:22,984
Dla większości rodzin królewskich
utrzymywanie bajki
434
00:23:23,068 --> 00:23:26,696
może oznaczać stawienie czoła historii.
435
00:23:26,780 --> 00:23:31,201
Afrykańskie powiedzenie mówi,
że dopóki lew nie opowie swojej wersji,
436
00:23:31,284 --> 00:23:33,036
nie usłyszymy całej historii,
437
00:23:33,120 --> 00:23:37,332
bo jest ona tradycyjnie opowiadana
przez myśliwych, a nie przez lwy.
438
00:23:37,416 --> 00:23:40,585
Myślę, że czas opowiedzieć historię lwa.
439
00:23:41,336 --> 00:23:43,171
EPILOG DRUGA STRONA HISTORII
440
00:24:11,283 --> 00:24:13,201
Napisy: Anna Samoń