1 00:00:06,005 --> 00:00:07,507 DAWNO, DAWNO TEMU 2 00:00:07,590 --> 00:00:12,095 Dawno temu większością świata rządzili królowie i królowe. 3 00:00:12,804 --> 00:00:16,057 W prawie każdym społeczeństwie zasiadali na szczycie, 4 00:00:16,141 --> 00:00:19,185 twierdząc, że ich moc pochodzi od Boga. 5 00:00:19,269 --> 00:00:21,688 I tak to działało przez tysiąclecia. 6 00:00:22,605 --> 00:00:27,444 Ale na początku XVII wieku wśród mas pojawił się radykalny pomysł. 7 00:00:27,527 --> 00:00:29,779 A gdyby wszyscy byli równi, 8 00:00:29,863 --> 00:00:32,949 a ludzie mieli prawo decydować, kto nimi rządzi? 9 00:00:33,450 --> 00:00:35,577 To był przewrót w myśleniu, 10 00:00:35,660 --> 00:00:37,912 który postawił monarchię na głowie 11 00:00:38,413 --> 00:00:41,207 i stał się inspiracją dla rewolucji. 12 00:00:41,291 --> 00:00:45,587 Świat przeszedł od królewskich rządów do tego. 13 00:00:46,254 --> 00:00:50,341 Zostały tylko 43 monarchie o różnym zakresie władzy. 14 00:00:50,425 --> 00:00:52,802 Niektórzy wciąż mają władzę absolutną. 15 00:00:52,886 --> 00:00:55,472 Rządzą w różny sposób, ale każdy król, 16 00:00:55,555 --> 00:00:57,474 bo nie ma monarchiń absolutnych, 17 00:00:57,557 --> 00:01:01,811 podejmuje decyzje za obywateli, a ci nie mogą go usunąć. 18 00:01:02,312 --> 00:01:05,023 Tak tradycyjnie funkcjonowały monarchie. 19 00:01:05,106 --> 00:01:08,193 Nowe, dziwniejsze monarchie są tutaj. 20 00:01:08,693 --> 00:01:10,945 Niektóre mają specjalną ochronę, 21 00:01:11,029 --> 00:01:14,824 ale wszystkie sprawują symboliczną władzę nad demokracją. 22 00:01:14,908 --> 00:01:16,451 Choć jeszcze nie tak dawno 23 00:01:16,534 --> 00:01:19,621 rządzili swoimi krajami wszechwładnie. 24 00:01:19,704 --> 00:01:21,873 Tak zdobyli swoją pozycję. 25 00:01:21,956 --> 00:01:23,833 Większość z nich to europejskie 26 00:01:23,917 --> 00:01:27,086 lub byłe brytyjskie kolonie, jak Jamajka. 27 00:01:27,170 --> 00:01:30,006 Królowa Anglii stojąca na czele Jamajki... 28 00:01:30,089 --> 00:01:31,299 AUTORKA I PROFESOR 29 00:01:31,382 --> 00:01:33,635 ...to nieporozumienie w XXI wieku. 30 00:01:33,718 --> 00:01:35,970 Powinniśmy być krajem postkolonialnym, 31 00:01:36,054 --> 00:01:39,057 a trzymamy się pozostałości imperium. 32 00:01:39,140 --> 00:01:41,518 Czas pozbyć się królowej jako głowy państwa. 33 00:01:42,685 --> 00:01:45,772 Ale w Wielkiej Brytanii większość popiera monarchię. 34 00:01:45,855 --> 00:01:49,234 Każda monarchia reprezentacyjna, z wyjątkiem jednej, 35 00:01:49,317 --> 00:01:52,112 cieszy się w ojczyźnie poparciem większości. 36 00:01:53,196 --> 00:01:56,533 Po części dlatego, że dajemy się naciągnąć na bajkę. 37 00:01:56,616 --> 00:01:57,867 Wychowaliśmy się na tym. 38 00:01:57,951 --> 00:01:58,785 JAMAJSKA POLITYK 39 00:01:58,868 --> 00:02:02,330 Pocałuj żabę, a ona zmieni się w księcia. 40 00:02:02,413 --> 00:02:05,583 Wielu z nas dorastało z taką narracją. 41 00:02:06,209 --> 00:02:09,504 Te bajkowe chwile, wielkie wesela to spektakularny pokaz. 42 00:02:09,587 --> 00:02:11,506 KRÓLEWSKI KORESPONDENT 43 00:02:11,589 --> 00:02:13,883 O tym można tylko pomarzyć. 44 00:02:13,967 --> 00:02:16,970 To uosobienie filmów Disneya. 45 00:02:17,512 --> 00:02:20,849 A ta fantazja, udoskonalona w Wielkiej Brytanii, 46 00:02:20,932 --> 00:02:25,144 jest po części fundamentem przetrwania wszystkich rodzin królewskich. 47 00:02:26,020 --> 00:02:28,982 Głównym celem rodziny królewskiej jest przetrwanie. 48 00:02:29,065 --> 00:02:29,983 KRÓLEWSKI HISTORYK 49 00:02:30,066 --> 00:02:31,985 Jako elitarna instytucja 50 00:02:32,068 --> 00:02:35,113 martwią się o zachowanie ciągłości. 51 00:02:35,196 --> 00:02:37,740 Jak im się to udało? 52 00:02:37,824 --> 00:02:40,243 Jak przeszli od władców absolutnych 53 00:02:40,326 --> 00:02:42,328 do baśniowych celebrytów? 54 00:02:42,829 --> 00:02:45,498 I jak długo może trwać ta fantazja? 55 00:02:47,208 --> 00:02:49,919 Teraz królowa przywdziewa swoją szatę. 56 00:02:51,754 --> 00:02:55,216 Japończycy nazywają go boskim cesarzem. 57 00:02:55,300 --> 00:02:57,927 To, jak Wielka Brytania utrzyma pod koniec wojny 58 00:02:58,011 --> 00:03:02,098 tę luźną, ogólnoświatową strukturę, ma znaczenie dla przyszłości. 59 00:03:02,682 --> 00:03:05,935 Tysiące ludzi przybyło, żeby zobaczyć parę królewską. 60 00:03:06,644 --> 00:03:09,939 To był królewski ślub jak z bajki. 61 00:03:12,066 --> 00:03:16,154 Darzymy rodzinę królewską szacunkiem i czułością. 62 00:03:16,237 --> 00:03:18,239 Ich szczęście to nasze szczęście. 63 00:03:20,700 --> 00:03:24,412 MONARCHIE 64 00:03:25,747 --> 00:03:28,958 Monarchie reprezentacyjne miło się ogląda. 65 00:03:29,042 --> 00:03:32,962 Mają wszystkie insygnia dawnych królów i królowych. 66 00:03:33,046 --> 00:03:36,633 Korony, trony, pałace. 67 00:03:36,716 --> 00:03:39,052 Ale są praktycznie bez władzy. 68 00:03:39,135 --> 00:03:42,180 Nawet najsłynniejsza monarchini świata, 69 00:03:42,263 --> 00:03:44,474 królowa Elżbieta II, 70 00:03:44,557 --> 00:03:46,017 jest tylko figurantką. 71 00:03:46,601 --> 00:03:49,228 Nie ma jako takiej władzy politycznej. 72 00:03:49,312 --> 00:03:52,148 Nie ustanawia prawa. 73 00:03:52,232 --> 00:03:54,525 Nie powinna wpływać 74 00:03:54,609 --> 00:03:58,112 na politykę różnych polityków ani partii. 75 00:03:58,196 --> 00:04:00,907 Zamiast tego członkowie rodziny królewskiej 76 00:04:00,990 --> 00:04:03,701 na przykład otwierają sesje parlamentu, 77 00:04:04,535 --> 00:04:07,830 goszczą monarchów i prezydentów z całego świata, 78 00:04:08,414 --> 00:04:10,583 oraz stają na balkonie 79 00:04:10,667 --> 00:04:12,210 i machają. 80 00:04:12,710 --> 00:04:15,672 Naprawdę lubią to robić. 81 00:04:15,755 --> 00:04:17,757 HISZPAŃSKA RODZINA KRÓLEWSKA 82 00:04:17,840 --> 00:04:22,095 Brak władzy politycznej oznacza, że nie powodujesz sporów 83 00:04:22,178 --> 00:04:26,557 i nie podejmujesz decyzji, którym sprzeciwia się opinia publiczna. 84 00:04:26,641 --> 00:04:30,937 Bycie bezstronnym jest kluczowe dla współczesnej monarchii konstytucyjnej. 85 00:04:31,020 --> 00:04:34,983 Lubię ich apolityczny charakter. Nie stoją po niczyjej stronie. 86 00:04:35,066 --> 00:04:37,860 Ich neutralna postawa 87 00:04:37,944 --> 00:04:39,821 i ponadpolityczny charakter 88 00:04:39,904 --> 00:04:41,572 nie byłyby możliwe, 89 00:04:41,656 --> 00:04:44,575 gdyby głowa państwa 90 00:04:44,659 --> 00:04:46,119 była wybierana. 91 00:04:46,202 --> 00:04:49,956 Mają też niesamowitą moc jednoczenia kraju. 92 00:04:50,039 --> 00:04:53,376 Wystarczy spojrzeć na niedawną pandemię, 93 00:04:53,459 --> 00:04:56,838 to, w jaki sposób królowa łączyła obywateli. 94 00:04:56,921 --> 00:05:01,759 Choć możemy się jeszcze zmagać, niech będzie dla was pociechą, 95 00:05:01,843 --> 00:05:03,594 że lepsze dni powrócą. 96 00:05:03,678 --> 00:05:06,556 Pocieszenie może też płynąć ze stałości, 97 00:05:06,639 --> 00:05:10,727 że widzi się to samo przez lata i dekady. 98 00:05:11,394 --> 00:05:14,147 I tę samą rodzinę przez całe wieki. 99 00:05:14,230 --> 00:05:15,815 ROZDZIAŁ 2 LINIE RODOWE 100 00:05:18,901 --> 00:05:22,113 JEGO CESARSKA MOŚĆ ARCYKSIĄŻĘ AUSTRII 101 00:05:22,196 --> 00:05:25,366 To mój prapradziadek, 102 00:05:25,450 --> 00:05:28,661 cesarz austriacki Franciszek Józef. 103 00:05:30,455 --> 00:05:34,083 Cesarz Franciszek Józef był najdłużej panującym monarchą 104 00:05:34,167 --> 00:05:36,294 w ówczesnej Europie. 105 00:05:37,045 --> 00:05:40,173 Reprezentował główną linię Habsburgów. 106 00:05:40,256 --> 00:05:44,302 Habsburgowie to jedna z najstarszych dynastii królewskich w Europie. 107 00:05:44,385 --> 00:05:48,306 Przodkowie Gézy rządzili ponad 600 lat. 108 00:05:49,432 --> 00:05:52,060 Dziś mieszka w Bronxville w Nowym Jorku. 109 00:05:53,186 --> 00:05:57,148 Tutaj, w Stanach, jestem zwykłym obywatelem, 110 00:05:57,231 --> 00:06:00,234 ale w Europie jest wiele kręgów, 111 00:06:00,318 --> 00:06:04,697 w których Habsburgowie nadal są uważani za wyjątkowych. 112 00:06:05,406 --> 00:06:08,076 Nie wszyscy z nich mieli tyle szczęścia. 113 00:06:08,159 --> 00:06:11,996 Jedna z gałęzi rodziny, która oddzieliła się w XVI wieku, 114 00:06:12,080 --> 00:06:16,042 była tak zaaferowana utrzymywaniem władzy, 115 00:06:16,125 --> 00:06:17,752 że brano ślub między sobą. 116 00:06:18,252 --> 00:06:19,629 Często. 117 00:06:19,712 --> 00:06:22,465 Kuzyni, wujkowie i siostrzenice 118 00:06:22,548 --> 00:06:24,133 i kolejni kuzyni. 119 00:06:24,217 --> 00:06:27,095 Skutki były opłakane. 120 00:06:27,178 --> 00:06:30,390 Jednym z nich była warga habsburska. 121 00:06:30,890 --> 00:06:32,725 Zniekształcenie było tak duże, 122 00:06:32,809 --> 00:06:36,354 że malarze i rzeźbiarze starali się 123 00:06:36,437 --> 00:06:38,397 je zminimalizować. 124 00:06:38,898 --> 00:06:41,359 Przez te małżeństwa 125 00:06:41,442 --> 00:06:43,069 w 1700 roku, 126 00:06:43,152 --> 00:06:45,780 ponieważ nie urodziło się więcej dzieci, 127 00:06:45,863 --> 00:06:47,907 linia hiszpańska wymarła. 128 00:06:48,825 --> 00:06:52,912 Gdy nie zostajesz królem, największą zaletą jest według Gézy to, 129 00:06:52,995 --> 00:06:55,498 że możesz wybrać, kogo poślubisz. 130 00:06:55,581 --> 00:06:58,668 To moje błogosławieństwo, 131 00:06:58,751 --> 00:07:02,088 że nie musiałem wyjść za członka rodziny królewskiej. 132 00:07:02,171 --> 00:07:04,924 Mam wyjątkową żonę 133 00:07:05,007 --> 00:07:09,470 o takich samych zainteresowaniach jak ja. 134 00:07:09,554 --> 00:07:12,181 Jestem szczęściarzem. 135 00:07:12,765 --> 00:07:15,935 Większość monarchii reprezentacyjnych rozluźniła zasady. 136 00:07:16,018 --> 00:07:18,604 Elżbieta II poślubiła kuzyna trzeciego stopnia. 137 00:07:18,688 --> 00:07:21,023 Oboje wywodzą się od królowej Wiktorii. 138 00:07:21,107 --> 00:07:24,819 Ale jej wnuki miały większą wolność wyboru partnera. 139 00:07:25,319 --> 00:07:28,823 A w niemal połowie krajów z monarchią reprezentacyjną 140 00:07:28,906 --> 00:07:31,701 następny monarcha może być królową. 141 00:07:31,784 --> 00:07:34,787 Unowocześnianie może być kluczem do przetrwania. 142 00:07:35,955 --> 00:07:38,249 Japońska monarchia jest najstarszą... 143 00:07:38,332 --> 00:07:39,917 ANALITYK GEOPOLITYCZNY JAPONII 144 00:07:40,001 --> 00:07:42,879 ...dziedziczną i ciągłą dynastią na świecie. 145 00:07:43,379 --> 00:07:47,800 Aktualny cesarz jest 126. władcą Japonii. 146 00:07:48,384 --> 00:07:51,679 A obecna cesarzowa Masako znalazła się pod presją, 147 00:07:51,762 --> 00:07:53,764 żeby wydać na świat 127. 148 00:07:54,640 --> 00:07:57,393 Tak bardzo, że usunęła się w cień. 149 00:07:58,477 --> 00:08:01,689 Gdy w końcu urodziła, była to dziewczynka, 150 00:08:01,772 --> 00:08:04,525 a te nie mogą objąć tronu. 151 00:08:05,067 --> 00:08:07,361 Mimo że jest córką cesarza, 152 00:08:07,445 --> 00:08:09,780 przyszłość tej tysiącletniej dynastii 153 00:08:09,864 --> 00:08:12,033 spoczywa na barkach tego chłopca. 154 00:08:12,700 --> 00:08:13,951 Jej młodego kuzyna. 155 00:08:14,035 --> 00:08:18,831 Wielkim wyzwaniem dla Japonii będzie kwestia sukcesji. 156 00:08:18,915 --> 00:08:22,251 Dosłownie grozi im wymarcie. 157 00:08:22,335 --> 00:08:23,920 W każdej monarchii 158 00:08:24,003 --> 00:08:26,130 podstawowa zasada się nie zmieniła. 159 00:08:26,214 --> 00:08:28,216 Władza jest dziedziczna. 160 00:08:28,799 --> 00:08:30,718 Jak i pieniądze. 161 00:08:30,801 --> 00:08:32,595 ROZDZIAŁ 3 MAJĄTEK 162 00:08:38,559 --> 00:08:41,395 Podatnicy utrzymują większość władców reprezentacyjnych. 163 00:08:41,479 --> 00:08:43,397 Każdy kraj oblicza to inaczej, 164 00:08:43,481 --> 00:08:46,943 ale nikt nie dostaje tyle, co brytyjska rodzina królewska. 165 00:08:48,110 --> 00:08:50,404 Według niektórych inwestycja się spłaca, 166 00:08:50,488 --> 00:08:53,282 bo generują dochody z turystyki, 167 00:08:53,366 --> 00:08:57,870 szacowane na ponad 700 milionów dolarów rocznie. 168 00:08:57,954 --> 00:09:00,248 Ale trudno to obliczyć. 169 00:09:00,831 --> 00:09:04,585 Pałac Buckingham odwiedza około 15 milionów gości rocznie, 170 00:09:05,169 --> 00:09:07,964 ale pałac wersalski dziesięć milionów, 171 00:09:08,047 --> 00:09:11,676 a Francja od wieków nie ma rodziny królewskiej. 172 00:09:13,177 --> 00:09:16,514 Monarchia brytyjska nie polega tylko na podatkach. 173 00:09:17,515 --> 00:09:20,017 Mają prywatne, spektakularne nieruchomości 174 00:09:20,101 --> 00:09:22,019 kupione za środki publiczne. 175 00:09:22,103 --> 00:09:24,188 Drogie kolekcje. 176 00:09:25,022 --> 00:09:27,525 Oraz inwestycje, o których nie wiemy, 177 00:09:28,192 --> 00:09:30,736 choć w 2017 roku część wyszła na jaw. 178 00:09:30,820 --> 00:09:32,947 Największy wyciek danych w historii. 179 00:09:33,030 --> 00:09:36,325 Ujawnione dokumenty pokazują, jak potężni i bogaci, 180 00:09:36,409 --> 00:09:40,788 w tym królowa, potajemnie inwestują ogromne sumy w rajach podatkowych. 181 00:09:40,871 --> 00:09:44,292 Około dziesięć milionów funtów z majątku królowej 182 00:09:44,375 --> 00:09:46,419 trafiło do funduszy na Bermudach. 183 00:09:46,502 --> 00:09:49,839 Dla historyka takiego jak ja fascynujące jest to, 184 00:09:49,922 --> 00:09:54,427 jak tajemnicze są królewskie finanse. 185 00:09:54,510 --> 00:09:58,848 Nie wiemy, co mają ani gdzie to mają. 186 00:09:59,557 --> 00:10:02,143 Ale wiemy, że ich kapitał początkowy 187 00:10:02,226 --> 00:10:06,606 pochodzi od poddanych z czasów, gdy monarchowie mieli władzę absolutną. 188 00:10:07,189 --> 00:10:09,734 Kazali klasom niższym płacić podatki 189 00:10:09,817 --> 00:10:14,280 w zamian za przysługi, ziemię, ochronę albo za nic. 190 00:10:14,363 --> 00:10:17,992 Rodziny królewskie mogły mieć wszystko. Ich słowo było prawem. 191 00:10:18,075 --> 00:10:21,120 Z tych pieniędzy budowali pałace, 192 00:10:21,203 --> 00:10:24,248 które w Japonii i Wielkiej Brytanii 193 00:10:24,332 --> 00:10:26,167 do dziś nazywają domami. 194 00:10:26,792 --> 00:10:29,629 Wydawali też te pieniądze na wojnę. 195 00:10:29,712 --> 00:10:31,839 Im więcej podbitych ziem, 196 00:10:31,922 --> 00:10:36,260 tym więcej ludzi z niższych klas i więcej zdobytego majątku 197 00:10:36,344 --> 00:10:39,388 do finansowania podbojów, a więc nowych poddanych. 198 00:10:39,472 --> 00:10:41,349 I tak dalej. 199 00:10:41,432 --> 00:10:44,518 Pod tym kryła się jeszcze jedna warstwa. 200 00:10:45,144 --> 00:10:46,395 Niewolnictwo. 201 00:10:47,480 --> 00:10:49,231 W XV wieku 202 00:10:49,315 --> 00:10:53,444 europejskie mocarstwa zaczęły podbijać obszary zamorskie, 203 00:10:53,527 --> 00:10:56,697 aż przejęły panowanie nad prawie całym światem. 204 00:10:57,365 --> 00:11:00,576 To zainspiruje Japonię do inwazji na sąsiadów 205 00:11:00,660 --> 00:11:02,703 i stworzenia własnego imperium. 206 00:11:03,746 --> 00:11:07,375 Ale to imperium brytyjskie było największe na świecie. 207 00:11:07,875 --> 00:11:10,086 W 1655 roku najechało Jamajkę 208 00:11:10,169 --> 00:11:13,255 i zamieniło ją w najnowszy klejnot w koronie. 209 00:11:13,839 --> 00:11:16,675 Założono Królewską Kompanię Afrykańską, 210 00:11:16,759 --> 00:11:21,097 która wysłała więcej niewolników do Ameryki 211 00:11:21,180 --> 00:11:24,141 niż jakakolwiek inna instytucja. 212 00:11:25,142 --> 00:11:28,479 Poczynając od rządów Karola II, aż po króla Wilhelma III, 213 00:11:28,562 --> 00:11:32,650 brytyjska rodzina królewska miała monopol na handel niewolnikami. 214 00:11:33,150 --> 00:11:35,986 Czerpali zyski z porywania ludzi, 215 00:11:36,070 --> 00:11:38,406 rozwożenia ich po całym świecie 216 00:11:38,489 --> 00:11:41,909 i sprzedaży właścicielom plantacji jako darmowej siły roboczej. 217 00:11:42,410 --> 00:11:47,623 Kolonializm i zniewolenie były nierozerwalnie związane z monarchią. 218 00:11:47,707 --> 00:11:52,169 To była rasistowska ideologia podboju. 219 00:11:52,253 --> 00:11:54,296 W całym imperium chodziło 220 00:11:54,380 --> 00:11:57,717 o zbieranie poddanych na całym świecie. 221 00:11:58,551 --> 00:12:02,680 Pod rządami Wilhelma III Kompania Afrykańska straciła monopol. 222 00:12:03,180 --> 00:12:06,851 Rodzina królewska była ważnym inwestorem w handlu niewolnikami, 223 00:12:06,934 --> 00:12:09,603 który stał się wielką gałęzią przemysłu, 224 00:12:09,687 --> 00:12:12,648 przewożąc prawie trzy miliony ludzi 225 00:12:13,649 --> 00:12:16,736 i wzbogacając wielu wzdłuż szlaków handlowych. 226 00:12:16,819 --> 00:12:18,446 Te pieniądze się pomnażały. 227 00:12:19,155 --> 00:12:21,824 Szacuje się, że Wielka Brytania jest winna Jamajce 228 00:12:21,907 --> 00:12:24,785 ponad trzy biliony dolarów odszkodowań, 229 00:12:24,869 --> 00:12:27,037 głównie za pracę niewolników. 230 00:12:27,830 --> 00:12:31,584 Dla całych Karaibów jest to 9,7 biliona. 231 00:12:32,209 --> 00:12:35,087 Podążając szlakiem pieniędzy, można zobaczyć, 232 00:12:35,171 --> 00:12:39,091 ile imperium brytyjskie zyskało na koloniach na całym świecie. 233 00:12:39,175 --> 00:12:42,762 Należy uznać, że doszło do wielkiej niesprawiedliwości, 234 00:12:42,845 --> 00:12:46,515 której spuścizna wciąż pozostaje z nami. 235 00:12:46,599 --> 00:12:51,145 Niewolnictwo napędzało brytyjskie bogactwo. 236 00:12:51,228 --> 00:12:54,607 Handel niewolnikami skończył się na początku XIX wieku, 237 00:12:54,690 --> 00:12:58,694 ale światowe imperia przetrwały do następnego stulecia. 238 00:12:59,945 --> 00:13:02,948 Bitwa na kontynencie staje się wojną totalną Europy. 239 00:13:04,033 --> 00:13:06,994 Wielkie wstrząsy XX wieku, 240 00:13:07,077 --> 00:13:09,914 pierwsza wojna światowa i druga wojna. 241 00:13:09,997 --> 00:13:12,750 Te wydarzenia prowadzą do rewolucji. 242 00:13:12,833 --> 00:13:14,877 I upadku dziesiątek monarchii. 243 00:13:15,753 --> 00:13:17,630 Uciekliśmy z Węgier, 244 00:13:17,713 --> 00:13:19,381 zostawiając wszystko, 245 00:13:19,465 --> 00:13:22,968 i przeżyliśmy kolejne lata 246 00:13:23,052 --> 00:13:25,471 jako uchodźcy. 247 00:13:25,554 --> 00:13:28,057 Japonia przegrała II wojnę światową. 248 00:13:28,140 --> 00:13:31,685 Cesarz zostaje pozbawiony złudzeń, 249 00:13:31,769 --> 00:13:34,814 że jest boską istotą. Jest zwykłym śmiertelnikiem. 250 00:13:34,897 --> 00:13:37,858 Japonia zostaje pozbawiona też kolonii. 251 00:13:38,734 --> 00:13:42,571 Ale nie Wielka Brytania, która jest po zwycięskiej stronie 252 00:13:42,655 --> 00:13:44,698 i spotyka się z życzliwością. 253 00:13:44,782 --> 00:13:49,119 Monarchia musiała wymyślić, jak zmienić swoje zachowanie, 254 00:13:49,203 --> 00:13:50,913 swój wizerunek, 255 00:13:50,996 --> 00:13:54,333 żeby przetrwać w erze demokracji. 256 00:13:54,416 --> 00:13:57,419 Zdjęli korony oraz królewskie szaty 257 00:13:57,503 --> 00:13:59,630 i wyszli na ulicę. 258 00:13:59,713 --> 00:14:01,549 Rodzina królewska bardzo szybko 259 00:14:01,632 --> 00:14:05,886 zapoczątkowuje przemyślaną strategię kreowania wizerunku. 260 00:14:05,970 --> 00:14:10,474 Jest zdeterminowana, żeby z wroga, klasy robotniczej, 261 00:14:10,558 --> 00:14:11,600 zrobić sojusznika. 262 00:14:12,184 --> 00:14:15,271 Ta zmiana oblicza monarchii 263 00:14:15,354 --> 00:14:17,481 leży u podstaw jej przetrwania. 264 00:14:18,023 --> 00:14:18,941 Wszędzie. 265 00:14:20,109 --> 00:14:22,403 Dnia 6 sierpnia 1962 roku 266 00:14:22,486 --> 00:14:25,281 Jamajka stała się niepodległym państwem. 267 00:14:25,364 --> 00:14:29,118 Miałam w tym czasie 11 lat. 268 00:14:29,201 --> 00:14:31,662 To było doniosłe wydarzenie. 269 00:14:31,745 --> 00:14:35,749 Zmienialiśmy się z kolonii w niezależny kraj. 270 00:14:36,584 --> 00:14:38,752 Ale był pewien haczyk. 271 00:14:39,378 --> 00:14:41,422 Jednym z paradoksów było 272 00:14:41,505 --> 00:14:45,342 pojawienie się w imieniu królowej księżniczki Małgorzaty. 273 00:14:45,426 --> 00:14:48,053 To działo się na całym świecie. 274 00:14:48,679 --> 00:14:51,682 Widzimy dokładnie zaaranżowane sceny. 275 00:14:51,765 --> 00:14:54,852 Jak pokazują kroniki filmowe, 276 00:14:54,935 --> 00:14:57,021 są witani przez miejscowych. 277 00:14:57,104 --> 00:15:01,025 Chcą pokazać, że imperium, zwane teraz Wspólnotą Narodów, 278 00:15:01,108 --> 00:15:05,529 cechuje idea harmonii, jedności, demokracji, równości. 279 00:15:05,613 --> 00:15:07,906 A jednak przez długi czas 280 00:15:07,990 --> 00:15:10,743 monarchia utrzymywała imperium 281 00:15:10,826 --> 00:15:12,703 w oparciu o ucisk i przemoc. 282 00:15:13,412 --> 00:15:14,997 Z 63 brytyjskich kolonii, 283 00:15:15,080 --> 00:15:17,875 które uzyskały niepodległość w XX wieku, 284 00:15:17,958 --> 00:15:21,128 prawie połowa postanowiła być częścią Wspólnoty, 285 00:15:21,211 --> 00:15:23,672 a 15 z nich nadal jest. 286 00:15:25,257 --> 00:15:28,886 Innymi słowy, Elżbieta II jest ich królową. 287 00:15:29,511 --> 00:15:33,641 W początkach niepodległości wiele osób nie znało innej Jamajki 288 00:15:33,724 --> 00:15:37,227 niż pod rządami Wielkiej Brytanii. 289 00:15:37,311 --> 00:15:38,896 Śpiewaliśmy: 290 00:15:38,979 --> 00:15:41,815 „Brytania rządzi morzami. 291 00:15:41,899 --> 00:15:44,109 Brytyjczycy nie będą niewolnikami”. 292 00:15:44,193 --> 00:15:48,238 Nauczyciele nie wpadli na to, że jesteśmy dziećmi niewolników. 293 00:15:48,322 --> 00:15:50,991 Jak mogliśmy śpiewać taką głupią piosenkę? 294 00:15:51,075 --> 00:15:54,286 Bo utożsamialiśmy się z Brytyjczykami. 295 00:15:54,370 --> 00:15:55,788 Byliśmy Brytyjczykami. 296 00:15:56,372 --> 00:15:59,458 Co roku parlament Jamajki rozpoczyna obrady tak. 297 00:15:59,541 --> 00:16:02,211 Mężczyźni w brytyjskich mundurach, 298 00:16:02,294 --> 00:16:04,922 brytyjskich strojach i perukach. 299 00:16:05,005 --> 00:16:07,549 Przemawia gubernator generalny Jamajki, 300 00:16:07,633 --> 00:16:10,886 mianowany przez angielską królową. 301 00:16:10,969 --> 00:16:13,305 Dostaje też królewską oznakę, 302 00:16:13,389 --> 00:16:15,140 która była częścią munduru, 303 00:16:15,224 --> 00:16:18,394 choć ostatnio znalazła się pod lupą. 304 00:16:18,477 --> 00:16:22,648 Królewskie insygnia przedstawiają 305 00:16:22,731 --> 00:16:27,820 świętego Michała Archanioła depczącego szatana. 306 00:16:27,903 --> 00:16:31,824 Zaczęto dostrzegać symboliczny związek 307 00:16:31,907 --> 00:16:35,452 z białym kolonistą 308 00:16:35,536 --> 00:16:37,830 uciskającym czarnego poddanego. 309 00:16:37,913 --> 00:16:40,332 Powiedziałbyś: „Chwileczkę”. 310 00:16:40,416 --> 00:16:44,586 Nawet sam gubernator generalny stwierdził potrzebę zmiany. 311 00:16:45,212 --> 00:16:49,842 Ziemie państwowe na Jamajce są w posiadaniu królowej, 312 00:16:49,925 --> 00:16:53,887 a w stolicy stoi pomnik królowej Wiktorii. 313 00:16:53,971 --> 00:16:59,017 Prawda jest taka, że to są kwestie, 314 00:16:59,101 --> 00:17:01,645 których czasem nie jesteśmy świadomi, 315 00:17:01,729 --> 00:17:05,983 ale podświadomie zmieniają nasze myślenie. 316 00:17:06,066 --> 00:17:08,944 Królowa jako głowa państwa 317 00:17:09,028 --> 00:17:11,822 to klasyczny przykład niewolnictwa psychicznego. 318 00:17:11,905 --> 00:17:14,533 Musimy uwolnić się 319 00:17:14,616 --> 00:17:18,454 od niektórych tradycji, które wiążą nas z przeszłością 320 00:17:18,537 --> 00:17:21,832 i nie pozwalają nam na pełną wolność. 321 00:17:22,541 --> 00:17:26,295 Tej historii monarchia nie chce opowiadać. 322 00:17:26,378 --> 00:17:28,964 To nie jest już kwestia marki politycznej. 323 00:17:29,048 --> 00:17:30,174 To sprawa osobista. 324 00:17:30,799 --> 00:17:34,136 Bycie głową Wspólnoty oznacza długie nieobecności. 325 00:17:34,219 --> 00:17:37,056 Zaczynamy rozumieć, co to za poświęcenie, 326 00:17:37,139 --> 00:17:40,517 patrząc na te chwile szczęścia rodziny królewskiej, 327 00:17:40,601 --> 00:17:42,478 gdy są razem w domu. 328 00:17:43,812 --> 00:17:48,484 Monarchia zamieniła rodzinę w biznes. 329 00:17:48,567 --> 00:17:52,279 Bardzo udany biznes. Chodzi o emocje. 330 00:17:52,362 --> 00:17:56,366 Wszyscy możemy się odnieść do obrazu zwykłej rodziny. 331 00:17:56,450 --> 00:17:58,786 Widzimy to każdego dnia. 332 00:17:58,869 --> 00:18:01,830 To bardzo popularny gatunek telewizyjny, 333 00:18:01,914 --> 00:18:05,667 choć zapoczątkowany dekady wcześniej. 334 00:18:06,168 --> 00:18:10,339 Po raz pierwszy zaczęli obchodzić królewskie wesela, 335 00:18:10,422 --> 00:18:12,508 narodziny, pogrzeby 336 00:18:12,591 --> 00:18:14,092 jako imprezy narodowe. 337 00:18:14,802 --> 00:18:16,178 I globalne. 338 00:18:16,261 --> 00:18:19,348 Szacuje się, że śluby książąt Williama i Harry’ego 339 00:18:19,431 --> 00:18:23,060 obejrzała ponad jedna czwarta ludzi na Ziemi. 340 00:18:25,145 --> 00:18:29,733 Muszę przyznać, że oglądałam ślub księcia Harry’ego. 341 00:18:29,817 --> 00:18:31,610 To było wielkie wydarzenie. 342 00:18:31,693 --> 00:18:35,489 Na Jamajce zwracamy uwagę na rodzinę królewską, 343 00:18:35,572 --> 00:18:40,244 traktując ich podobnie jak celebrytów. 344 00:18:40,327 --> 00:18:42,704 Czemu obserwuję rodzinę królewską? 345 00:18:42,788 --> 00:18:45,332 Bo mając tysiącletnią tradycję, 346 00:18:45,415 --> 00:18:47,876 są najdłuższym i nieprzerwanie emitowanym 347 00:18:47,960 --> 00:18:50,546 rodzinnym reality show na świecie. 348 00:18:50,629 --> 00:18:52,256 I ciągle jest ciekawie. 349 00:18:52,339 --> 00:18:54,842 Moje ulubione wspomnienie to takie, 350 00:18:54,925 --> 00:18:57,761 kiedy królowa ubrała się na różowo, 351 00:18:57,845 --> 00:19:02,516 a książę Harry i Meghan się całują. 352 00:19:02,599 --> 00:19:06,019 Fajnie mieć tę tradycję, 353 00:19:06,103 --> 00:19:08,897 bo uważam się za tradycjonalistkę. 354 00:19:08,981 --> 00:19:10,649 Podoba mi się jej wpływ. 355 00:19:11,191 --> 00:19:14,611 W demokracji myślimy, że władza działa w ten sposób. 356 00:19:14,695 --> 00:19:16,780 Od ludzi po rząd. 357 00:19:16,864 --> 00:19:19,992 Ale w naszej kulturze to wciąż dawny trójkąt. 358 00:19:20,075 --> 00:19:21,577 Monarchie są na szczycie, 359 00:19:21,660 --> 00:19:25,581 ale władza nie pochodzi od Boga, tylko od mediów. 360 00:19:25,664 --> 00:19:29,209 Korzystają z niej, a my się temu poddajemy. 361 00:19:29,793 --> 00:19:33,088 Taka jest strategia monarchii na całym świecie. 362 00:19:34,131 --> 00:19:37,926 Wraz z uwagą mediów przychodzi władza 363 00:19:38,010 --> 00:19:41,138 i nikt nie wiedział o tym lepiej niż księżna Diana. 364 00:19:42,848 --> 00:19:46,268 Jako pierwsza przekierowała tę uwagę 365 00:19:46,351 --> 00:19:47,895 na inne sprawy. 366 00:19:47,978 --> 00:19:50,022 Księżniczka jest inspiracją. 367 00:19:50,105 --> 00:19:52,191 Dotyka pacjentów i z nimi rozmawia, 368 00:19:52,274 --> 00:19:55,319 ograniczając uprzedzenia, piętno i lęk przed AIDS. 369 00:19:55,402 --> 00:19:59,865 Ta wizyta przekonała mnie, że dalej muszę być częścią 370 00:19:59,948 --> 00:20:03,660 globalnej kampanii na rzecz zakazu min przeciwpiechotnych. 371 00:20:03,744 --> 00:20:06,413 Pod wieloma względami przyjęła nową rolę. 372 00:20:06,496 --> 00:20:10,167 Przedstawiała się jako działaczka humanitarna. 373 00:20:10,751 --> 00:20:14,963 Synowie poszli w jej ślady, udzielając się charytatywnie. 374 00:20:15,047 --> 00:20:17,090 Nasz przykład pokazał, 375 00:20:17,174 --> 00:20:19,968 że trzeba dbać o zdrowie psychiczne. 376 00:20:20,552 --> 00:20:22,221 Ale w niektórych kwestiach 377 00:20:22,304 --> 00:20:26,308 trudno być aktywistą i nie budzić kontrowersji. 378 00:20:26,391 --> 00:20:29,227 Pojawienie się ruchu Black Lives Matter 379 00:20:29,311 --> 00:20:31,855 było szczególnie ważnym momentem. 380 00:20:31,939 --> 00:20:35,567 Biorąc pod uwagę kolonialną przeszłość Zjednoczonego Królestwa 381 00:20:35,651 --> 00:20:38,236 oraz przeszłość rodziny królewskiej, 382 00:20:38,320 --> 00:20:41,365 to nie jest łatwa rozmowa. 383 00:20:41,448 --> 00:20:44,868 Fundacja Kate i Williama okazała wsparcie na Instagramie, 384 00:20:44,952 --> 00:20:47,579 ale nie pisali pod swoim nazwiskiem. 385 00:20:48,121 --> 00:20:52,084 Dwie osoby, które się wypowiedziały, to Harry i Meghan, 386 00:20:52,167 --> 00:20:55,087 ale oni już wystąpili z tej instytucji. 387 00:20:55,170 --> 00:20:57,422 Książę Harry działa na rzecz zmian społecznych. 388 00:20:57,506 --> 00:20:59,466 Teraz skupia się na systemowym rasizmie. 389 00:20:59,549 --> 00:21:02,761 Stał się świadomy problemów mniejszości. 390 00:21:02,844 --> 00:21:05,806 Nie możemy iść naprzód, 391 00:21:05,889 --> 00:21:07,808 dopóki nie uznamy przeszłości. 392 00:21:07,891 --> 00:21:11,812 Świat wkrótce dowiedział się, jak osobista to sprawa, 393 00:21:11,895 --> 00:21:16,316 kiedy w 2021 roku udzielili wywiadu Oprah, 394 00:21:16,400 --> 00:21:20,529 dodając, że instytucja przegapiła szansę. 395 00:21:20,612 --> 00:21:23,699 Nigdy nie rozumiałam, dlaczego nie postrzega się tego 396 00:21:24,533 --> 00:21:26,118 jako dodatkową korzyść 397 00:21:26,201 --> 00:21:28,495 i odbicie świata. 398 00:21:28,578 --> 00:21:31,248 Zawsze, ale zwłaszcza teraz. 399 00:21:31,331 --> 00:21:34,001 Oto jeden z największych atutów Wspólnoty, 400 00:21:34,084 --> 00:21:36,586 jakiego rodzina mogłaby sobie życzyć. 401 00:21:36,670 --> 00:21:39,756 Rodzina królewska odpowiedziała w oświadczeniu. 402 00:21:40,340 --> 00:21:41,758 „Poruszone kwestie, 403 00:21:41,842 --> 00:21:44,803 zwłaszcza rasowe, są niepokojące. 404 00:21:44,886 --> 00:21:46,596 Są traktowane bardzo poważnie 405 00:21:46,680 --> 00:21:49,891 i rodzina zajmie się nimi prywatnie”. 406 00:21:51,184 --> 00:21:54,271 Ale dla wielu ludzi z krajów Wspólnoty 407 00:21:54,354 --> 00:21:57,024 te problemy to coś więcej niż sprawa rodzinna. 408 00:21:57,107 --> 00:21:59,192 To wywołało debatę na Jamajce. 409 00:21:59,276 --> 00:22:02,654 Osoba, która nami „rządzi”, 410 00:22:02,738 --> 00:22:05,115 nie wygląda jak my, nie mówi jak my. 411 00:22:05,198 --> 00:22:07,492 Nawet przed wywiadem z Oprah 412 00:22:07,576 --> 00:22:10,662 tylko 30% Jamajczyków, rekordowo mało, 413 00:22:10,746 --> 00:22:13,415 chciało mieć królową w roli głowy państwa. 414 00:22:14,041 --> 00:22:17,252 Barbados ogłosił, że oficjalnie ją usunie. 415 00:22:17,753 --> 00:22:19,838 Inne kraje mogą pójść w jego ślady. 416 00:22:21,089 --> 00:22:23,091 W przeciwieństwie do brytyjskiej monarchii 417 00:22:23,175 --> 00:22:27,179 japoński cesarz konfrontuje się z imperialną przeszłością kraju. 418 00:22:27,262 --> 00:22:31,266 Przywołuję przeszłość z głęboką skruchą z powodu poprzedniej wojny. 419 00:22:31,350 --> 00:22:34,770 To może być postrzegane jako akcja polityczna, 420 00:22:34,853 --> 00:22:38,315 ale jednocześnie jest to coś, co spotkało się 421 00:22:38,398 --> 00:22:41,360 z dużym szacunkiem ze strony samych Japończyków. 422 00:22:43,320 --> 00:22:46,698 Z królewskiej baśni zawsze wycinano inne rozdziały. 423 00:22:47,366 --> 00:22:51,119 Prawdziwym wyzwaniem monarchii w XXI wieku jest to, 424 00:22:51,203 --> 00:22:53,955 jak zachować tę aurę tajemniczości. 425 00:22:54,623 --> 00:22:56,750 Jeśli otworzysz drzwi za szeroko, 426 00:22:56,833 --> 00:22:59,002 tajemniczość zniknie, 427 00:22:59,086 --> 00:23:02,214 a ty przestaniesz się różnić od innych. 428 00:23:02,297 --> 00:23:06,093 Ludzie chcą magii związanej z monarchią. 429 00:23:06,176 --> 00:23:07,761 Ale dla niektórych 430 00:23:07,844 --> 00:23:11,098 trzymanie się tej bajki jest obciążeniem, 431 00:23:11,890 --> 00:23:13,809 które może nie mieć happy endu. 432 00:23:14,810 --> 00:23:18,647 Dla innych opuszczenie rodziny królewskiej okazuje się szczęśliwe. 433 00:23:19,606 --> 00:23:22,984 Dla większości rodzin królewskich utrzymywanie bajki 434 00:23:23,068 --> 00:23:26,696 może oznaczać stawienie czoła historii. 435 00:23:26,780 --> 00:23:31,201 Afrykańskie powiedzenie mówi, że dopóki lew nie opowie swojej wersji, 436 00:23:31,284 --> 00:23:33,036 nie usłyszymy całej historii, 437 00:23:33,120 --> 00:23:37,332 bo jest ona tradycyjnie opowiadana przez myśliwych, a nie przez lwy. 438 00:23:37,416 --> 00:23:40,585 Myślę, że czas opowiedzieć historię lwa. 439 00:23:41,336 --> 00:23:43,171 EPILOG DRUGA STRONA HISTORII 440 00:24:11,283 --> 00:24:13,201 Napisy: Anna Samoń