1
00:00:44,795 --> 00:00:47,983
In opdracht van 14-18 Now
en The Imperial War Museum

2
00:00:52,803 --> 00:00:57,350
Ik gaf mijn jeugd op
om een taak uit te voeren...

3
00:00:57,516 --> 00:01:00,644
en een brute oorlog door te maken.

4
00:01:00,978 --> 00:01:03,689
Elk jaar was het een andere oorlog.

5
00:01:03,856 --> 00:01:06,025
Je reacties waren ook totaal anders.

6
00:01:06,150 --> 00:01:08,778
De intensiteit veranderde zozeer dat...

7
00:01:08,944 --> 00:01:13,115
iedereen die in 1914 was geweest
en in 1917 terugkwam...

8
00:01:13,282 --> 00:01:15,952
het niet had herkend
als dezelfde oorlog.

9
00:01:16,077 --> 00:01:18,704
Ik kan maar één ding zeggen.
Ik had het niet willen missen.

10
00:01:18,829 --> 00:01:21,874
Het was soms vreselijk,
maar ik had het niet willen missen.

11
00:01:21,999 --> 00:01:24,710
Als ik het over kon doen...

12
00:01:24,877 --> 00:01:28,839
zou ik alles weer doen.
Ik genoot van het leven in dienst.

13
00:01:29,006 --> 00:01:32,259
Ik was nog nooit zo opgewonden geweest.

14
00:01:32,426 --> 00:01:35,888
Als een jongen die voor het eerst
naar een toneelstuk gaat.

15
00:01:36,013 --> 00:01:38,974
Ik besefte niet dat het ongewoon was.

16
00:01:39,141 --> 00:01:42,395
Er moest werk verricht worden
en dat deed je.

17
00:01:42,561 --> 00:01:43,562
We hadden allemaal...

18
00:01:43,729 --> 00:01:45,856
het idee dat...

19
00:01:46,023 --> 00:01:48,442
het oorlog was
en we Duitsers moesten doden.

20
00:01:48,567 --> 00:01:50,903
Zo zagen we het.

21
00:01:51,070 --> 00:01:54,532
Ik heb er geen spijt van.
Ik wou dat ik het niet meegemaakt had...

22
00:01:54,657 --> 00:01:57,470
maar ik heb geen spijt,
want ik ben veilig.

23
00:01:58,744 --> 00:02:01,247
Er waren goede en slechte tijden
in Frankrijk.

24
00:02:01,372 --> 00:02:03,165
Maar je accepteerde het.

25
00:02:03,332 --> 00:02:07,169
Ik raakte twee keer gewond en vergast,
maar het deed me niets.

26
00:02:07,336 --> 00:02:09,024
Ik maakte er het beste van.

27
00:02:09,171 --> 00:02:11,424
Ik accepteerde het zoals iedereen.

28
00:02:11,590 --> 00:02:14,635
We waren blij
en we verwachtten dat het zwaar was.

29
00:02:14,760 --> 00:02:17,346
Het was zwaar, maar we klaagden niet.

30
00:02:17,513 --> 00:02:20,057
Er was geen opwinding.

31
00:02:20,224 --> 00:02:23,686
Je had zo vaak doden en gewonden gezien...

32
00:02:23,853 --> 00:02:25,438
dat bloed je niets deed.

33
00:02:25,563 --> 00:02:29,400
We waren professionals.
Voor ons was het gewoon werk.

34
00:02:29,567 --> 00:02:33,654
Het zou niet juist zijn
om te zeggen dat je ervan genoot.

35
00:02:33,863 --> 00:02:38,826
Maar nadien had je een fijn, warm gevoel
dat je nuttig was geweest.

36
00:02:38,993 --> 00:02:40,286
Het deed me weinig...

37
00:02:40,453 --> 00:02:43,122
omdat ik weinig levenservaring had.

38
00:02:43,289 --> 00:02:45,833
Ik was een kind, zoals de anderen.

39
00:02:46,000 --> 00:02:49,045
Het was meer een spel waar we van genoten.

40
00:02:49,253 --> 00:02:52,631
Behalve dan het onder vuur liggen en zo.

41
00:02:52,798 --> 00:02:54,842
Het maakte een man van me.

42
00:02:55,009 --> 00:03:00,097
Ik was niet de man geworden die ik nu ben
als ik niet had gediend.

43
00:03:00,264 --> 00:03:05,186
Je leerde voor jezelf te zorgen.
In je burgerleven...

44
00:03:05,353 --> 00:03:07,313
deed je moeder alles.

45
00:03:07,480 --> 00:03:11,192
Je moest leren zelf te koken,
je sokken te stoppen...

46
00:03:11,442 --> 00:03:14,195
je knopen aan te naaien
en dat soort dingen.

47
00:03:14,320 --> 00:03:15,821
Het was gewoon werk.

48
00:03:15,988 --> 00:03:20,117
Ik wist dat ik niet alleen was,
dat ik niet alleen vocht...

49
00:03:20,284 --> 00:03:23,412
en dat wat anderen overkwam,
mij ook kon gebeuren.

50
00:03:23,537 --> 00:03:24,955
Ik had geen spijt.

51
00:03:25,122 --> 00:03:27,917
Ik had geen vrouw, geen vriendin.

52
00:03:28,084 --> 00:03:31,420
Geen spijt, geen gruwelen.

53
00:03:31,671 --> 00:03:35,341
Als je dat overleeft,
kun je alles overleven.

54
00:03:46,352 --> 00:03:50,481
We wisten dat het niet boterde
tussen Engeland en Duitsland.

55
00:03:50,648 --> 00:03:54,944
We wisten dat de keizer
zijn rijk wilde uitbreiden en zo.

56
00:03:56,112 --> 00:04:01,200
Tijdens die zomer werd er gepraat
over problemen in de Balkan.

57
00:04:01,367 --> 00:04:05,371
Daar waren we niet in de buurt,
dus maakten we ons geen zorgen.

58
00:04:06,038 --> 00:04:10,001
Het was dat gedoe in Servië.
Toen die man werd doodgeschoten.

59
00:04:10,710 --> 00:04:13,710
Ik was op de hoogte van de politiek
en besefte...

60
00:04:13,838 --> 00:04:17,049
dat er problemen rezen
tussen Engeland en Duitsland.

61
00:04:17,174 --> 00:04:20,553
Het was een prachtige ochtend, 4 augustus.

62
00:04:20,720 --> 00:04:22,555
We zaten allemaal om tafel.

63
00:04:22,722 --> 00:04:26,225
We begonnen het rugbydiner
met het Duitse team.

64
00:04:26,392 --> 00:04:28,978
Hier zat een Duitser
en naast hem een Engelsman.

65
00:04:29,103 --> 00:04:31,439
Naast hem een Duitser, enzovoorts.

66
00:04:31,605 --> 00:04:34,230
Halverwege het diner
kwam er een koerier...

67
00:04:34,358 --> 00:04:37,486
met het nieuws
dat er oorlog was uitgebroken.

68
00:04:37,653 --> 00:04:41,157
Er was een groot plakkaat.
'Duitsland de oorlog verklaard'.

69
00:04:41,282 --> 00:04:43,159
We wisten niet wat we moesten doen.

70
00:04:43,284 --> 00:04:48,039
Of we een mes moesten pakken
en de Duitsers neer moesten steken.

71
00:04:48,205 --> 00:04:50,583
Maar na enige discussie...

72
00:04:50,791 --> 00:04:55,921
besloten we dat voor ons
de oorlog morgen zou beginnen.

73
00:04:56,088 --> 00:04:58,674
Het feest ging door.

74
00:05:00,760 --> 00:05:02,887
Ik ben er trots op dat ik Brits ben.

75
00:05:03,012 --> 00:05:05,306
We zijn net zo goed als andere landen...

76
00:05:05,431 --> 00:05:08,059
en daar moet je voor vechten.

77
00:05:08,225 --> 00:05:13,230
Geen twijfel mogelijk.
In WOI bereidden we ons voor op oorlog.

78
00:05:13,397 --> 00:05:16,901
Het Empire was machtig.
We waren voor niemand bang.

79
00:05:17,068 --> 00:05:20,154
Iedereen had buttons
en zwaaide met vlaggen en zong.

80
00:05:20,279 --> 00:05:23,532
Er was geen gevoel van wanhoop.

81
00:05:23,699 --> 00:05:25,451
Engeland kon niet verliezen.

82
00:05:25,618 --> 00:05:28,704
Hoeveel Duitsers er ook Engelsen
in het Kanaal duwden.

83
00:05:28,829 --> 00:05:31,874
Ze kwamen niet verder.
We konden niet verliezen.

84
00:05:32,041 --> 00:05:36,379
We waren opgevoed met het idee
dat één Engelsman tien Duitsers waard was.

85
00:05:36,504 --> 00:05:41,509
De vijand van Engeland was mijn vijand.
Ik wilde meedoen.

86
00:05:41,717 --> 00:05:45,513
Zes maanden, twaalf maanden,
dan was het voorbij. Klaar is kees.

87
00:05:45,638 --> 00:05:46,639
KOM, JONGEN. KOM HELPEN

88
00:05:46,806 --> 00:05:50,768
Met een vriend ging ik naar de film
in Shepherd's Bush Empire.

89
00:05:50,935 --> 00:05:53,312
Ze toonden de vloot op volle zee...

90
00:05:53,479 --> 00:05:56,107
...en draaiden
'Britten zullen nooit slaven zijn'.

91
00:05:56,232 --> 00:05:58,693
Dan voel je een rilling over je rug.

92
00:05:58,859 --> 00:06:00,069
Je weet dat je iets moet doen.

93
00:06:00,319 --> 00:06:03,614
Een vriend zei: 'Wij gaan bij het leger.'

94
00:06:03,781 --> 00:06:05,533
Het was vaderlandslievend.

95
00:06:05,700 --> 00:06:10,496
En het was de opwinding
van het hele gedoe.

96
00:06:10,788 --> 00:06:15,584
Ik geloofde niet in oorlog,
maar wilde wel mijn deel doen.

97
00:06:16,210 --> 00:06:19,505
In die dagen dachten mannen niet zelf.

98
00:06:19,672 --> 00:06:23,217
Ze moesten doen
wat hen gezegd werd, meer niet.

99
00:06:23,467 --> 00:06:26,387
Mijn moeder was overstuur.

100
00:06:26,554 --> 00:06:29,557
Maar als jongeman besloot je
dat je zou gaan.

101
00:06:30,016 --> 00:06:33,603
Tijdens de lunch verliet ik het kantoor
en ging ik naar Armoury House.

102
00:06:33,728 --> 00:06:37,023
Er stond een rij van duizend mensen
die in het leger wilden.

103
00:06:37,148 --> 00:06:39,525
Het zou een beschaafde oorlog zijn.

104
00:06:39,692 --> 00:06:41,505
Iedereen wilde geschikt zijn.

105
00:06:41,861 --> 00:06:43,821
Twee van ons besloten samen te gaan.

106
00:06:43,946 --> 00:06:47,884
Toen we de baas vertelden
dat we maandag begonnen, was hij boos.

107
00:06:48,034 --> 00:06:51,746
Hij beloofde ons niet
dat we onze baan terug zouden krijgen.

108
00:06:52,079 --> 00:06:55,583
Mijn moeder zei: 'Wacht tot je 19 bent.'

109
00:06:55,750 --> 00:06:59,587
Dat was de leeftijd. Negentien tot 35.

110
00:06:59,754 --> 00:07:01,505
Tenminste, dat hoorde zo.

111
00:07:01,672 --> 00:07:03,924
We waren jongens onder elkaar.

112
00:07:04,091 --> 00:07:08,596
Opgewonden en zo.
Ik wilde de moffen te grazen nemen.

113
00:07:09,096 --> 00:07:12,099
Ik wilde graag voor het land vechten.

114
00:07:12,266 --> 00:07:14,769
Je was trots op je land...

115
00:07:14,935 --> 00:07:16,479
...en deed je best ervoor.

116
00:07:16,604 --> 00:07:20,649
Dat wilden de meeste jongeren toen.

117
00:07:21,233 --> 00:07:26,030
Mijn moeder zei: 'We kunnen je
tegenhouden vanwege je leeftijd.'

118
00:07:26,197 --> 00:07:29,742
Ik zei: 'Ja, maar dat doe je niet.'

119
00:07:29,909 --> 00:07:31,327
En ze deden het niet.

120
00:07:31,494 --> 00:07:35,748
Alle jongens van die leeftijd
gaven zich op.

121
00:07:35,915 --> 00:07:38,542
Ik vond het mijn taak om dat ook te doen.

122
00:07:38,709 --> 00:07:41,337
Ik wilde heel graag. Veel van ons.

123
00:07:41,504 --> 00:07:43,506
Ik zei: 'Graag direct het leger in.'

124
00:07:43,631 --> 00:07:47,009
Ze waren blij en ik mocht er snel bij.

125
00:07:47,259 --> 00:07:50,096
Veel jongens gingen
bij lokale regimenten...

126
00:07:50,262 --> 00:07:52,265
...zoals de Bucks en de Middlesex.

127
00:07:52,390 --> 00:07:56,078
Jongens die ik kende, schoolgenoten,
met wie ik gesport had.

128
00:07:56,227 --> 00:07:58,562
We hoopten op het beste.

129
00:07:58,729 --> 00:08:01,524
We waren vrienden, kameraden.

130
00:08:01,691 --> 00:08:05,194
Het was iets anders
dan de saaie banen thuis.

131
00:08:05,486 --> 00:08:08,906
Ik liep door de Camden Town High Street...

132
00:08:09,073 --> 00:08:11,284
toen twee jongedames me benaderden.

133
00:08:11,409 --> 00:08:14,954
'Waarom zit je niet in het leger?'
Ik zei: 'Ik ben nog maar 17.'

134
00:08:15,079 --> 00:08:20,251
'Dat zeggen ze allemaal.'
Ze stopte haar hand in haar tas...

135
00:08:20,418 --> 00:08:23,838
en ik stak mijn hand op
om mezelf te beschermen.

136
00:08:24,005 --> 00:08:26,841
En ik kreeg een witte veer in mijn neus.

137
00:08:27,591 --> 00:08:29,427
We marcheerden naar het station.

138
00:08:29,552 --> 00:08:32,638
Sommige jongens droegen bolhoeden,
sommigen strohoeden...

139
00:08:32,763 --> 00:08:36,100
sommigen de voorgeschreven legerpet.

140
00:08:36,267 --> 00:08:39,729
Sommigen droegen tunieken,
sommigen gewone jasjes...

141
00:08:39,895 --> 00:08:42,023
met een legerbroek.

142
00:08:42,189 --> 00:08:47,153
Deze hadden legerlaarzen, die niet.
Een bij elkaar geraapt zootje.

143
00:08:47,319 --> 00:08:50,322
Sommige jongens hoopten
op een beetje luxe.

144
00:08:50,489 --> 00:08:52,491
Ze hadden koffers met kleren bij zich...

145
00:08:52,616 --> 00:08:53,826
die ze nooit terugzagen.

146
00:08:53,993 --> 00:08:55,870
We moesten naar de kapper.

147
00:08:56,037 --> 00:08:59,415
'Hoe wilt u het?'
'Achter en aan de zijkanten kort.'

148
00:08:59,582 --> 00:09:03,044
Het antwoord was:
met de tondeuse alles eraf.

149
00:09:03,210 --> 00:09:05,588
We zagen eruit als gedetineerden.

150
00:09:05,755 --> 00:09:10,843
Toen de oorlog uitbrak,
werden ex-soldaten opgeroepen.

151
00:09:11,010 --> 00:09:12,720
Die maakten ze meteen sergeant.

152
00:09:12,845 --> 00:09:15,348
Zo kregen ze instructeurs.

153
00:09:15,931 --> 00:09:17,892
De mensen die ons erdoorheen hielpen...

154
00:09:18,017 --> 00:09:21,187
waren de ouwe rotten
die oorlogservaring hadden.

155
00:09:21,354 --> 00:09:26,359
Die gaven ons goede raad
over wat te vermijden en wat niet.

156
00:09:26,734 --> 00:09:29,528
We werden naar de paradeplaats gestuurd.

157
00:09:29,695 --> 00:09:33,491
Daar werden we ingedeeld in pelotons.

158
00:09:33,699 --> 00:09:34,950
Toen ze bij ons kwamen...

159
00:09:35,117 --> 00:09:39,914
waren het magere, bleke jongens.

160
00:09:40,206 --> 00:09:44,919
Het afval van ons industriële systeem.
Ze waren in slechte conditie.

161
00:09:45,086 --> 00:09:46,963
We moesten soldaten van hen maken.

162
00:09:47,088 --> 00:09:51,050
Velen van ons hadden
een onjuiste leeftijd opgegeven.

163
00:09:51,425 --> 00:09:55,471
De adjudant gaf het bevel
dat elke man jonger dan...

164
00:09:55,638 --> 00:09:58,974
negentien naar voren moest stappen.

165
00:09:59,183 --> 00:10:00,768
Niemand bewoog.

166
00:10:01,560 --> 00:10:03,604
Ik was een jongen van 17.

167
00:10:03,771 --> 00:10:08,025
Ze zagen vast wel dat ik geen 19 was.
Dat was de minimumleeftijd.

168
00:10:08,192 --> 00:10:11,153
Hij vroeg: 'Hoelang wil je in het leger?'

169
00:10:11,570 --> 00:10:14,740
Iedereen ging bij het leger,
dus ik ging naar de rekrutering.

170
00:10:14,865 --> 00:10:17,785
Hij vroeg: 'Hoe oud ben je?'
Ik zei: '17.'

171
00:10:17,952 --> 00:10:21,163
Hij zei: 'Ga naar buiten.
Kom dan terug en zeg dat je 18 bent.'

172
00:10:21,288 --> 00:10:24,292
Natuurlijk ging ik naar buiten
en zei dat ik 18 was.

173
00:10:24,417 --> 00:10:26,877
Ik ging naar de Seaforth Highlanders.

174
00:10:27,086 --> 00:10:30,256
De sergeant vroeg hoe oud ik was.
Ik zei: 'Achttien en een maand.'

175
00:10:30,381 --> 00:10:32,216
Hij vroeg: 'Bedoel je 19 en een maand?'

176
00:10:32,341 --> 00:10:34,010
Ik dacht na en zei: 'Ja.'

177
00:10:34,176 --> 00:10:36,220
Hij zei: 'Teken hier maar.'

178
00:10:36,429 --> 00:10:38,014
Ze vroegen hoe oud ik was.

179
00:10:38,139 --> 00:10:40,182
Ik zei: 'In maart werd ik 16.'

180
00:10:40,349 --> 00:10:41,600
Hij zei: 'Je bent te jong.

181
00:10:41,767 --> 00:10:44,353
'Ga weer naar buiten
en vier je verjaardag.'

182
00:10:44,478 --> 00:10:47,356
Ik was 16 in 1917.

183
00:10:47,523 --> 00:10:52,486
Ik was 1,88 meter
en mocht erheen van mijn vader.

184
00:10:52,653 --> 00:10:56,032
Dus ik gaf op dat ik 19 was.

185
00:10:56,198 --> 00:10:59,368
Drie jaar ouder dan mijn echte leeftijd.

186
00:10:59,535 --> 00:11:00,935
En ik was 15.

187
00:11:01,078 --> 00:11:03,914
Nog tweeënhalf jaar tot mijn 18e.

188
00:11:04,081 --> 00:11:07,084
Ik stond voor een legerarts.

189
00:11:07,251 --> 00:11:09,962
Die zei: 'Oké, je mag door.'

190
00:11:10,254 --> 00:11:12,715
Ik was net 17.

191
00:11:12,882 --> 00:11:16,802
Ik ging naar Whitehall,
bij de 16th Lancers.

192
00:11:17,011 --> 00:11:22,141
Ik was 15. Ik dacht dat ik meer kans
zou maken dan toen ik 14 was.

193
00:11:22,308 --> 00:11:28,064
Ik liep de barakken in,
zei dat ik 18 was, en dat was het.

194
00:11:28,230 --> 00:11:30,608
Mijn ouders schreven mijn commandant...

195
00:11:30,733 --> 00:11:32,944
dat ik minderjarig was
en hij me moest ontslaan.

196
00:11:33,069 --> 00:11:37,156
Hij zei: 'Je ouders willen je terug.
Wil je terug?'

197
00:11:37,323 --> 00:11:39,408
Ik zei: 'Nee.'

198
00:11:40,242 --> 00:11:43,871
Een kapelaan vroeg naar mijn leeftijd.
Ik zei dat ik 16 was.

199
00:11:43,996 --> 00:11:49,418
Hij zei: 'Veel te jong.
Zal ik voor je bidden?'

200
00:11:51,587 --> 00:11:53,798
De kleding kwam heel langzaam...

201
00:11:53,964 --> 00:11:56,652
naar het magazijn
van de kwartiermeester.

202
00:11:58,010 --> 00:12:01,222
Eén jongen zei:
'Deze laarzen passen me niet.'

203
00:12:01,389 --> 00:12:02,515
De kwartiermeester zei:

204
00:12:02,682 --> 00:12:05,351
'In het leger bestaat dat niet.

205
00:12:05,518 --> 00:12:07,979
'Jouw voeten passen niet in de laarzen.'

206
00:12:08,104 --> 00:12:11,107
Sommigen vonden een tuniek die paste.

207
00:12:11,273 --> 00:12:13,401
Of een broek.

208
00:12:13,609 --> 00:12:16,862
Dat duurde bijna twee weken.

209
00:12:17,029 --> 00:12:18,072
Eén uniform.

210
00:12:18,239 --> 00:12:21,826
Ik zat bijna vier jaar in het leger.
Ik had één uniform.

211
00:12:22,910 --> 00:12:27,498
We kregen allemaal de bekende beenwindsels
die nieuw voor ons waren.

212
00:12:27,665 --> 00:12:31,836
Ik heb het omdoen ervan
nooit onder de knie gekregen.

213
00:12:32,003 --> 00:12:35,882
Die beenwindsels moesten de benen
ondersteunen bij het marcheren.

214
00:12:36,007 --> 00:12:39,802
Ik kreeg een kilt,
maar niets om eronder te dragen.

215
00:12:39,969 --> 00:12:45,016
Ik kreeg een papiertje waarop stond:
'Deze man heeft geen onderbroek gekregen.'

216
00:12:45,182 --> 00:12:49,020
Ik kreeg strenge instructies
dat ik niet boven op een wagon mocht.

217
00:12:49,145 --> 00:12:51,022
Alleen beneden.

218
00:12:52,940 --> 00:12:56,736
Je ransel was voor alles wat je had.

219
00:12:56,902 --> 00:13:00,948
Je jas moest heel netjes
en strak opgevouwen worden.

220
00:13:01,115 --> 00:13:03,868
Er zaten een naald, draad, extra knopen...

221
00:13:04,035 --> 00:13:08,789
mes, vork, lepel, scheermes,
scheerkwast, tandenborstel...

222
00:13:08,956 --> 00:13:11,751
en een mok.

223
00:13:11,917 --> 00:13:15,880
Een reserveshirt, een reservepaar sokken.

224
00:13:16,047 --> 00:13:17,381
Dat was je uitrusting.

225
00:13:17,548 --> 00:13:20,843
Het legerscheermes dat we kregen,
daar had je niks aan.

226
00:13:20,968 --> 00:13:23,971
Maar het was handig
om vlees mee te snijden.

227
00:13:24,138 --> 00:13:27,225
De tandenborstel was handig
om knopen mee te reinigen.

228
00:13:27,350 --> 00:13:32,855
Een van de eigenaardigheden van het leger
was dat vieze knopen een overtreding was.

229
00:13:33,022 --> 00:13:36,067
Maar je kreeg nooit materiaal
om ze mee schoon te maken.

230
00:13:36,192 --> 00:13:37,610
Dat moest je zelf kopen.

231
00:13:37,735 --> 00:13:41,614
We werden gewekt door de hoorn
die reveille blies.

232
00:13:41,781 --> 00:13:44,408
Wassen, scheren, je bed opmaken
en je kit inpakken.

233
00:13:44,533 --> 00:13:48,913
Dan was het half zeven en moest je
een uur sporten voor het ontbijt.

234
00:13:49,080 --> 00:13:53,250
Opdrukken en andere oefeningen.
Strekken met je arm omhoog.

235
00:13:53,417 --> 00:13:56,837
Ze wisten dat we nieuw waren
en bouwden het op.

236
00:13:57,004 --> 00:13:59,215
We werden niet gepest of zo.

237
00:13:59,882 --> 00:14:03,177
Het ontbijt bestond uit brood...

238
00:14:03,344 --> 00:14:06,180
boter, een plak Lance Corporal bacon...

239
00:14:06,847 --> 00:14:09,725
want het was bacon met vet,
één streep vet erdoor.

240
00:14:09,850 --> 00:14:14,397
Er was jam, alleen pruim en appel.

241
00:14:14,563 --> 00:14:17,858
Als je andere kreeg, was het feest.

242
00:14:18,943 --> 00:14:22,321
Een cartoon van Bruce Bairnsfather
ging daarover.

243
00:14:22,488 --> 00:14:24,907
Ze gaven hem
een blik pruimen-en appeljam.

244
00:14:25,032 --> 00:14:26,907
'Wanneer is het eens aardbei?'

245
00:14:27,034 --> 00:14:28,911
Geweldige kerel.

246
00:14:29,078 --> 00:14:32,248
Tickler's, de jamfabrikant...

247
00:14:32,415 --> 00:14:36,669
...had vast miljoenen blikjes
P&A gemaakt, pruimen en appel.

248
00:14:36,836 --> 00:14:40,715
Wat een mooie oorlog

249
00:14:40,881 --> 00:14:43,467
Waarom zouden we eieren en ham willen

250
00:14:43,634 --> 00:14:45,845
Als we ook Tickler's jam hebben

251
00:14:46,721 --> 00:14:50,641
Dan was het tijd voor de parade.
De sergeant nam het over.

252
00:14:50,808 --> 00:14:53,936
Dan marcheerde je de hele ochtend.

253
00:14:54,103 --> 00:14:57,815
Je leerde alle bevelen,
zoals 'rechtsomkeert'.

254
00:14:57,982 --> 00:14:59,483
Dat soort dingen.

255
00:14:59,650 --> 00:15:03,112
Ik was padvinder geweest.
Voor mij was het een eitje.

256
00:15:03,279 --> 00:15:05,364
Als je het bevel 'hoofd rechts' krijgt...

257
00:15:05,489 --> 00:15:08,284
draai je je hoofd naar rechts.

258
00:15:08,492 --> 00:15:10,953
Sommigen draaiden hun hoofd naar links.

259
00:15:11,120 --> 00:15:13,998
Daar was de drilsergeant niet blij mee.

260
00:15:14,165 --> 00:15:18,544
We waren allemaal jong
en beschermd opgegroeid.

261
00:15:18,711 --> 00:15:22,923
Onze sergeant was het type
dat hard schreeuwde.

262
00:15:23,090 --> 00:15:27,803
De militaire discipline was een schok.

263
00:15:27,970 --> 00:15:32,224
Van het kastje naar de muur gejaagd
door onderofficieren.

264
00:15:32,391 --> 00:15:34,435
Sommige sergeants waren schokkend.

265
00:15:34,560 --> 00:15:36,520
Ze schopten een heleboel herrie...

266
00:15:36,645 --> 00:15:39,815
als je niet in de juiste maat liep...

267
00:15:39,982 --> 00:15:42,693
of je geweer niet goed vasthield.

268
00:15:42,860 --> 00:15:44,862
Ze gaven je altijd een veeg uit de pan.

269
00:15:44,987 --> 00:15:46,405
De meesten waren aardig.

270
00:15:46,530 --> 00:15:49,283
Hun geschreeuw betekende niks.
Sommigen schreeuwden nooit.

271
00:15:49,408 --> 00:15:51,327
Ik ging eens naar bed.

272
00:15:51,494 --> 00:15:54,330
Er werd een po naar mijn bed gebracht.

273
00:15:54,580 --> 00:15:57,333
Ze zeiden: 'Wil je even pissen?'

274
00:15:57,500 --> 00:15:59,752
Dus ik piste in die po.

275
00:15:59,919 --> 00:16:01,212
Ze legden die...

276
00:16:01,379 --> 00:16:05,466
enorme pot,
met liters erin, op de deur.

277
00:16:05,633 --> 00:16:10,221
Toen de sergeant kwam kijken
of iedereen in bed lag...

278
00:16:10,388 --> 00:16:14,850
viel die po om
en werd hij doordrenkt met vocht.

279
00:16:16,811 --> 00:16:19,980
Ik was eerst heel enthousiast...

280
00:16:20,147 --> 00:16:22,817
maar na de eerste week
wou ik dat ik het niet had gedaan.

281
00:16:22,942 --> 00:16:25,611
De discipline was zo streng.

282
00:16:25,778 --> 00:16:29,699
Ik werd zenuwachtig voor wat komen ging.

283
00:16:29,865 --> 00:16:32,034
We gingen niet dansen of zo.

284
00:16:32,201 --> 00:16:33,744
We bereidden ons voor op oorlog.

285
00:16:33,869 --> 00:16:38,165
In het leger moest je doen
wat je opgedragen werd.

286
00:16:38,332 --> 00:16:40,710
Je had één meester, of tientallen...

287
00:16:40,876 --> 00:16:43,796
maar je moest het gewoon doen.
Dat was alles.

288
00:16:43,921 --> 00:16:46,507
In het leger ontdekte ik...

289
00:16:46,674 --> 00:16:49,302
dat je niks te vrezen hebt
als je je gedraagt.

290
00:16:49,427 --> 00:16:51,052
Het was een nieuwe wereld.

291
00:16:51,178 --> 00:16:54,807
Stel je voor. Ik was een burger,
net als de anderen.

292
00:16:54,974 --> 00:16:58,019
We mochten niet protesteren
of tegenspreken.

293
00:16:58,185 --> 00:17:00,813
We moesten doen wat ons opgedragen werd.

294
00:17:00,980 --> 00:17:02,023
Ik vond het fijn.

295
00:17:02,189 --> 00:17:06,652
Ik vond het fijn dat ik bevelen kreeg,
want er was een reden voor.

296
00:17:06,819 --> 00:17:11,407
Later besefte ik
dat je geen betere training kunt krijgen.

297
00:17:11,574 --> 00:17:14,952
De eerste week was onze mars 16 kilometer.

298
00:17:15,119 --> 00:17:18,080
De tweede week was die 19 kilometer.

299
00:17:18,247 --> 00:17:22,335
Het werd zwaarder,
want het was van vitaal belang...

300
00:17:22,501 --> 00:17:26,130
dat de infanterist
met volle bepakking kon marcheren.

301
00:17:26,297 --> 00:17:29,091
Wat je droeg, woog 50 kilo.

302
00:17:29,258 --> 00:17:32,928
Ik vond het marcheren makkelijk,
maar veel jongens...

303
00:17:33,095 --> 00:17:36,390
die een zittend beroep hadden,
vonden het zwaar.

304
00:17:36,557 --> 00:17:41,812
Ik kreeg kramp
in mijn dij-en kuitspieren.

305
00:17:41,979 --> 00:17:44,690
Dat deed veel pijn.

306
00:17:44,940 --> 00:17:48,235
Die legerlaarzen. Ik kon wel janken.

307
00:17:48,402 --> 00:17:53,783
Mijn voeten en enkels in die zware laarzen
na gewone schoenen.

308
00:17:53,949 --> 00:17:56,285
Om je laarzen soepel te maken...

309
00:17:56,452 --> 00:18:00,664
plaste je erin
en liet je ze een nacht staan.

310
00:18:00,831 --> 00:18:04,835
Veel mannen werkten op kantoor
of in winkels.

311
00:18:05,002 --> 00:18:09,173
Met zo'n beroep ben je niet erg fit.

312
00:18:09,340 --> 00:18:13,969
Ze stuurden me naar het ziekenhuis
en ze gaven me iets tegen mijnwormen.

313
00:18:14,136 --> 00:18:17,515
Daarna kon ik het exerceren wel aan.

314
00:18:18,015 --> 00:18:20,726
Ze lieten ons
over het hele West End marcheren.

315
00:18:20,851 --> 00:18:23,312
Menigten verzamelden zich.

316
00:18:23,479 --> 00:18:26,440
Sommige misleide zielen trapten erin...

317
00:18:26,607 --> 00:18:28,442
en sloten zich bij ons aan.

318
00:18:28,567 --> 00:18:32,780
We marcheerden ze naar Chelsea Barracks
waar ze zich opgaven.

319
00:18:34,949 --> 00:18:38,077
De lunch was altijd stoofpot.

320
00:18:38,244 --> 00:18:41,414
De jongens in de keuken...

321
00:18:41,580 --> 00:18:43,874
waren geen ervaren koks.

322
00:18:44,041 --> 00:18:46,752
Maar iedereen kan stoofpot maken.
Dus dat deden ze.

323
00:18:46,877 --> 00:18:51,340
Soms kregen we pruimenpudding,
melkpudding of tapioca-rijstpudding.

324
00:18:52,174 --> 00:18:56,095
Lekkere, ouderwetse, normale gerechten
uit mijn jeugd.

325
00:18:56,262 --> 00:18:58,681
Ik had niks te klagen.

326
00:18:58,848 --> 00:19:03,769
's Middags kregen we soms een lezing
over Vickers-machinegeweren.

327
00:19:03,936 --> 00:19:08,816
We haalden zo'n machinegeweer uit elkaar
en zetten het dan weer in elkaar.

328
00:19:08,983 --> 00:19:12,653
Gelukkig snapte ik dat snel.

329
00:19:12,820 --> 00:19:17,283
Ze zeiden altijd dat je beste vriend
een geweer was, en dat was zo.

330
00:19:17,450 --> 00:19:20,494
Ons geweer was een korte Lee-Enfield.

331
00:19:20,661 --> 00:19:24,040
Een goed geweer, heel stevig.

332
00:19:24,206 --> 00:19:28,044
Aan beide kanten van je borst
hingen buidels met munitie...

333
00:19:28,210 --> 00:19:30,379
als tegengewicht voor je bepakking.

334
00:19:30,504 --> 00:19:35,509
In die buidels zaten 150 kogels
van .303 munitie.

335
00:19:35,676 --> 00:19:38,262
We moesten het geweer
in één hand houden...

336
00:19:38,387 --> 00:19:40,598
maar ik kon hem niet goed vasthouden.

337
00:19:40,723 --> 00:19:42,725
Mijn rechterpols hield het niet.

338
00:19:42,892 --> 00:19:44,977
Ik had nog nooit met een geweer geschoten.

339
00:19:45,102 --> 00:19:47,646
De eerste dag op de schietbaan...

340
00:19:47,813 --> 00:19:50,191
raakte ik verbazend vaak de roos.

341
00:19:50,358 --> 00:19:54,236
Dus ik werd scherpschutter gemaakt.

342
00:19:54,403 --> 00:19:57,323
We leerden vooral snel vuren.
Tien schoten.

343
00:19:57,490 --> 00:20:00,117
Tien schoten op je doel binnen één minuut.

344
00:20:00,284 --> 00:20:02,036
Dat heette de mad minute.

345
00:20:02,203 --> 00:20:04,872
Ik had nog nooit een dode gezien...

346
00:20:05,039 --> 00:20:07,708
of dat soort dingen.
Ik vroeg me af of ik...

347
00:20:07,833 --> 00:20:10,628
iemand dood zou kunnen schieten.

348
00:20:10,795 --> 00:20:13,714
De bajonet in de zak en schreeuwen.

349
00:20:13,881 --> 00:20:16,133
Ze zeiden waar je je bajonet moest steken.

350
00:20:16,258 --> 00:20:18,594
In zijn linker-of rechterschouder...

351
00:20:18,761 --> 00:20:20,888
zijn borst of het lichaam.

352
00:20:21,055 --> 00:20:23,140
We moesten zoveel mogelijk geluid maken.

353
00:20:23,265 --> 00:20:24,767
Om de vijand bang te maken.

354
00:20:24,892 --> 00:20:28,229
Het leek mij vreemd,
maar we schreeuwden wel.

355
00:20:28,729 --> 00:20:32,066
Als je als divisie getraind wordt,
heb je 12 bataljons.

356
00:20:32,191 --> 00:20:34,860
Dat zijn 12.000 manschappen
die op pad zijn.

357
00:20:34,985 --> 00:20:38,280
Je bent een klein radertje
in een groot wiel.

358
00:20:39,031 --> 00:20:43,786
Zaterdagochtend hadden we vrij,
maar soms hadden we corvee.

359
00:20:43,953 --> 00:20:46,956
Op zondag moesten we allemaal
naar de kerk.

360
00:20:47,289 --> 00:20:51,168
Welke religie je ook had,
iedereen moest erheen.

361
00:20:51,335 --> 00:20:55,256
Er ging geen dag voorbij
zonder dat er geschreeuwd werd:

362
00:20:55,423 --> 00:20:57,675
'Heeft iemand ervaring met paarden?'

363
00:20:57,842 --> 00:21:00,469
'Kan iemand een instrument bespelen?'

364
00:21:00,636 --> 00:21:03,074
'Heeft iemand ervaring met dit of dat?'

365
00:21:03,222 --> 00:21:07,727
Langzaam werden de 1000 man, die
als bij elkaar geraapt zootje begonnen...

366
00:21:07,852 --> 00:21:10,271
nu chauffeur...

367
00:21:10,438 --> 00:21:13,065
muzikant, seiner, enzovoorts.

368
00:21:13,232 --> 00:21:17,611
We wilden niet met zware bepakking
marcheren over de paradeplaats.

369
00:21:17,778 --> 00:21:21,115
We wilden oversteken en vechten.

370
00:21:21,282 --> 00:21:25,870
Na goed eten, frisse lucht
en lichamelijke oefening veranderden ze.

371
00:21:26,037 --> 00:21:27,705
Hun moeder zou hen niet herkennen.

372
00:21:27,830 --> 00:21:32,251
Ze kwamen gemiddeld zes kilo aan
en werden 2,5 cm langer.

373
00:21:32,418 --> 00:21:35,588
We haatten onze drilsergeanten...

374
00:21:35,755 --> 00:21:37,757
maar dat strekte hen tot eer.

375
00:21:37,923 --> 00:21:42,303
Ze brachten ons in vorm
wat betreft marcheren en exerceren.

376
00:21:42,470 --> 00:21:43,971
Maar meer dan dat...

377
00:21:44,138 --> 00:21:47,266
waren ze knap, blozend, rijzig...

378
00:21:47,433 --> 00:21:49,936
brede jongemannen
die nergens bang voor waren.

379
00:21:50,061 --> 00:21:52,188
Zelfs niet voor de sergeant-majoor.

380
00:21:52,313 --> 00:21:56,734
Na die zes weken zeiden ze
dat we overzees werden gestationeerd.

381
00:21:56,901 --> 00:22:00,780
Ze zeiden: 'Jullie vertrekken morgen
naar een onbekende locatie.'

382
00:22:00,905 --> 00:22:03,491
Je wist niet waar je heen zou gaan.

383
00:22:03,866 --> 00:22:05,534
Ik wilde tegen de Duitsers vechten.

384
00:22:05,659 --> 00:22:09,205
En dan maakte het me niet uit
waar we heen gingen.

385
00:22:09,372 --> 00:22:14,627
Nadat ze die spoedcursus
militaire training hadden gehad...

386
00:22:14,794 --> 00:22:16,379
werden ze naar Frankrijk gestuurd.

387
00:22:16,504 --> 00:22:18,422
Voor we gingen, zei de officier:

388
00:22:18,547 --> 00:22:21,133
'Er was geen tijd om sergeant te worden...

389
00:22:21,258 --> 00:22:23,219
dus krijgen jullie wat strepen.'

390
00:22:23,344 --> 00:22:26,639
We werden korporaals en al snel...

391
00:22:26,806 --> 00:22:29,141
gingen we naar het station.

392
00:22:29,725 --> 00:22:32,937
Ik dacht: zal ik ooit terugkomen?

393
00:22:33,104 --> 00:22:34,939
Ik dacht van niet.

394
00:22:35,147 --> 00:22:37,441
Ik maakte me geen zorgen.

395
00:22:37,608 --> 00:22:41,195
Ze waren allemaal euforisch.
Allemaal blij dat ze gingen.

396
00:22:41,362 --> 00:22:42,780
Niemand huilde.

397
00:22:42,947 --> 00:22:45,199
Ik schreef een kaartje in de trein...

398
00:22:45,324 --> 00:22:49,287
en gooide het uit het raam.
Ik hoopte dat m'n familie het zou krijgen.

399
00:22:49,412 --> 00:22:52,206
's Avonds kwamen we in Folkestone aan.

400
00:22:52,373 --> 00:22:55,793
We gingen aan boord
van zo'n oude rondvaartboot.

401
00:22:55,960 --> 00:22:57,360
Het was erg vol.

402
00:22:57,586 --> 00:23:02,133
Maar het is maar 34 kilometer
van Dover naar Calais met de boot.

403
00:23:02,299 --> 00:23:06,637
Officieren vertelden ons hoe we ons
moesten gedragen in het buitenland...

404
00:23:06,762 --> 00:23:10,975
en dat we het gedrag
van anderen moesten respecteren.

405
00:23:11,142 --> 00:23:14,812
De meeste slachtoffers vielen
onder de onderofficieren.

406
00:23:14,979 --> 00:23:17,398
Daar hadden we geen zin in.

407
00:23:17,565 --> 00:23:21,152
Dus ik ging naar de wc
en haalde mijn strepen eraf.

408
00:23:21,360 --> 00:23:23,237
Die gingen door de patrijspoort.

409
00:23:23,362 --> 00:23:26,991
En zo ging ik weer aan dek als soldaat.

410
00:23:30,578 --> 00:23:35,499
Toen de paarden werden gebracht,
zag ik de blik van de mannen.

411
00:23:35,666 --> 00:23:40,838
Geen blije, lachende gezichten.

412
00:23:42,548 --> 00:23:45,551
Het was mooi weer, heel warm.

413
00:23:45,718 --> 00:23:48,179
In elk dorp kwamen mensen naar buiten...

414
00:23:48,304 --> 00:23:51,182
met flessen wijn, stokbrood, bloemen.

415
00:23:51,766 --> 00:23:54,560
Het land was heel glooiend.

416
00:23:54,727 --> 00:23:57,438
Boeren deden hun werk, een prachtig land.

417
00:24:00,524 --> 00:24:03,361
Als we langs een veld met wortels kwamen,
stalen we die...

418
00:24:03,486 --> 00:24:06,947
en liepen we daarna
op wortels en knolraap te kauwen.

419
00:24:10,951 --> 00:24:14,413
Ik was doodsbang dat de oorlog
voorbij zou zijn voor ik er kwam.

420
00:24:14,538 --> 00:24:17,583
Toen ik in Frankrijk kwam, was ik blij.

421
00:24:17,750 --> 00:24:19,502
Heel enthousiast.

422
00:24:21,170 --> 00:24:25,841
Je marcheerde maar verder,
tot ongeveer 30 km van de loopgraven.

423
00:24:26,258 --> 00:24:31,013
We wisten dat we dichtbij het front waren,
omdat het geweervuur luider werd.

424
00:24:31,180 --> 00:24:34,308
Ik herinner me de eerste granaat.
Ik was zo blij.

425
00:24:36,268 --> 00:24:40,189
We trokken door dorpen en steden
die helemaal verwoest waren.

426
00:24:40,356 --> 00:24:44,360
We wisten niet waar we waren,
alleen dat het België was.

427
00:24:46,153 --> 00:24:49,407
Ik had me die verwoesting
nooit kunnen voorstellen.

428
00:24:49,573 --> 00:24:53,119
Het was een vreemde gewaarwording.

429
00:24:56,539 --> 00:25:00,001
Er waren afgebroken bomen,
verwoest door granaten...

430
00:25:00,167 --> 00:25:02,336
en overal waren inslaggaten.

431
00:25:03,963 --> 00:25:06,924
We losten de mannen
van de 28th Division af.

432
00:25:07,091 --> 00:25:09,135
Toen ze langsliepen, vroegen we:

433
00:25:09,301 --> 00:25:12,054
'Hoe is het daar?' En ze zeiden altijd:

434
00:25:12,221 --> 00:25:13,639
'Echt vreselijk, man.'

435
00:25:13,806 --> 00:25:17,560
De oude rotten die terugkwamen,
waren blij...

436
00:25:17,727 --> 00:25:20,665
maar ik wist echt niet
wat ik kon verwachten.

437
00:25:20,938 --> 00:25:23,149
Het was dodelijk.

438
00:25:23,315 --> 00:25:25,253
Je stond tegenover de Duitsers.

439
00:25:32,908 --> 00:25:34,618
Je kreeg het bevel 'laden'.

440
00:25:34,785 --> 00:25:38,497
Je deed negen kogels in je magazijn
en eentje in de loop...

441
00:25:38,664 --> 00:25:40,124
en haalde de veiligheidspal over.

442
00:25:40,249 --> 00:25:45,254
Je ging naar het front
bereid om direct te vuren.

443
00:25:45,713 --> 00:25:47,840
Dan kreeg je strenge bevelen.

444
00:25:48,007 --> 00:25:50,634
'Niet praten. Hoofd naar beneden.

445
00:25:50,801 --> 00:25:53,220
Enkele rij. Niet roken.'

446
00:25:53,387 --> 00:25:57,058
De kapitein stuurde je
naar de voorste loopgraven.

447
00:25:59,602 --> 00:26:01,229
Als iemand de loopgraven in gaat...

448
00:26:01,354 --> 00:26:06,859
draagt hij vaak een rol prikkeldraad
of een zak bommen, naast zijn eigen spul.

449
00:26:07,026 --> 00:26:09,695
Zo krijgen ze spullen naar de frontlinie.

450
00:26:09,862 --> 00:26:12,239
Er ging altijd een gids mee.

451
00:26:16,202 --> 00:26:18,246
De Franse loopgraven waren een doolhof.

452
00:26:18,371 --> 00:26:21,165
Als je geen gids had, zou je verdwalen.

453
00:26:32,468 --> 00:26:34,887
De loopgraven waren geen rechte lijn.

454
00:26:35,054 --> 00:26:38,140
Ze waren gegraven in zigzagpatronen.

455
00:26:38,307 --> 00:26:43,479
Dat hield het granaatvuur tegen. Het kon
zich niet door de loopgraaf verspreiden.

456
00:26:44,689 --> 00:26:48,484
Er was een voorste loopgraaf
en daar achter een tweede.

457
00:26:48,651 --> 00:26:52,613
De ondersteuningsloopgraaf was
zo'n 50 meter achter de eerste.

458
00:26:52,780 --> 00:26:55,783
Daartussen liepen verbindingsloopgraven...

459
00:26:55,950 --> 00:27:00,138
zodat er troepen naar voren konden
als de frontlinie gevaar liep.

460
00:27:00,705 --> 00:27:05,167
Mijn eerste indruk van de loopgraven was
dat er geleefd was.

461
00:27:05,334 --> 00:27:07,169
We moesten ze zo overnemen.

462
00:27:07,336 --> 00:27:10,798
Je zag een jas
aan een houten hanger hangen.

463
00:27:10,965 --> 00:27:13,217
Je zag een blikje...

464
00:27:13,384 --> 00:27:14,593
met thee erin.

465
00:27:14,760 --> 00:27:17,638
Een hol met een stuk deken erin.

466
00:27:17,805 --> 00:27:19,849
Een bed van zandzakken.

467
00:27:20,016 --> 00:27:23,394
Onze wereld werd verdeeld
door niemandsland.

468
00:27:23,561 --> 00:27:26,981
Een soort IJzeren Gordijn.
Daarachter waren boemannen...

469
00:27:27,106 --> 00:27:28,900
die je zouden doden als ze je zagen.

470
00:27:29,025 --> 00:27:30,526
Als je door je periscoop keek...

471
00:27:30,651 --> 00:27:32,904
zag je alleen honderden inslaggaten...

472
00:27:33,029 --> 00:27:36,574
ons prikkeldraad
en dat van de Duitsers.

473
00:27:36,907 --> 00:27:40,036
Er hingen lijken over het prikkeldraad.

474
00:27:40,202 --> 00:27:42,496
En die hingen daar misschien al lang.

475
00:27:42,621 --> 00:27:45,708
Het was een van de ellendigste plekken
op aarde.

476
00:27:45,875 --> 00:27:48,210
Je zag nooit een teken van leven.

477
00:27:48,377 --> 00:27:51,839
En toch wist je dat er op roepafstand...

478
00:27:52,006 --> 00:27:54,216
honderden manschappen waren.

479
00:27:54,717 --> 00:27:57,928
Een peloton van 50 man
had zo'n 100 meter...

480
00:27:58,095 --> 00:28:01,182
aan voorste loopgraaf
als zijn verantwoordelijkheid.

481
00:28:01,307 --> 00:28:03,017
Overal hingen borden.

482
00:28:03,184 --> 00:28:05,811
Piccadilly Circus,
Regent Street, dat soort.

483
00:28:05,936 --> 00:28:09,440
Ze gaven aan waar je water kon krijgen...

484
00:28:09,607 --> 00:28:13,107
en wat het gevaarlijkste deel was
qua scherpschutters.

485
00:28:13,444 --> 00:28:14,695
Je moest voorzichtig zijn...

486
00:28:14,862 --> 00:28:18,324
want kogels gingen makkelijk
door één laag zandzakken heen.

487
00:28:18,449 --> 00:28:20,451
Ik praatte op een dag met een man...

488
00:28:20,576 --> 00:28:23,412
en plotseling was zijn hoofd kapot,
net een ei.

489
00:28:23,537 --> 00:28:27,667
Hij stond op een plek
waar een scherpschutter hem zag.

490
00:28:28,167 --> 00:28:30,836
We zaten vier dagen
in de voorste loopgraaf.

491
00:28:30,961 --> 00:28:35,049
Daar namen we voldoende voedsel voor mee.

492
00:28:39,804 --> 00:28:42,640
Je dag begon voor de dageraad.

493
00:28:42,807 --> 00:28:47,687
Onderofficieren liepen langs
om te kijken of iedereen nog leefde.

494
00:28:47,853 --> 00:28:51,065
Tijdens een loopgraafdag
had je twee uur werk, vier uur vrij.

495
00:28:51,190 --> 00:28:53,317
Een derde was wachtpost...

496
00:28:53,484 --> 00:28:54,985
een derde werkte...

497
00:28:55,152 --> 00:28:56,278
en een derde sliep.

498
00:28:56,445 --> 00:28:57,989
We sliepen waar we stonden.

499
00:28:58,114 --> 00:29:00,616
Geen bedden, gewoon op de grond.

500
00:29:03,244 --> 00:29:04,787
De loopgraaf was heel nat.

501
00:29:04,912 --> 00:29:07,873
Waar mogelijk probeerden we
boven het water te slapen.

502
00:29:07,998 --> 00:29:10,710
We konden de zijkant uitgraven.

503
00:29:10,876 --> 00:29:15,548
Daar probeerden we te slapen
tijdens de twee uur werk en vier uur vrij.

504
00:29:15,715 --> 00:29:20,177
Dan weer een paar uur
achter de borstwering, dan weer rust.

505
00:29:20,344 --> 00:29:22,304
Als er niks gebeurde...

506
00:29:22,471 --> 00:29:27,351
waren er twee of drie
wachtpostgroepen in de hele frontlinie.

507
00:29:38,821 --> 00:29:40,531
Je moest wakker blijven.

508
00:29:40,698 --> 00:29:43,451
Wee je gebeente als ze je slapend vonden.

509
00:29:43,576 --> 00:29:46,662
Als je zo moe bent, kun je staand slapen.

510
00:29:46,829 --> 00:29:48,539
Dat heb ik vaak gedaan.

511
00:29:49,874 --> 00:29:54,837
Het eerst wat je deed als je
in de loopgraaf kwam, was thee maken.

512
00:29:55,004 --> 00:29:57,173
Iets bijzonders aan het Vickers-geweer...

513
00:29:57,298 --> 00:29:59,592
was dat het een watergekoeld wapen was.

514
00:29:59,717 --> 00:30:03,095
Als je continu vuurde, kookte het water.

515
00:30:03,262 --> 00:30:05,931
Daar kon je een kop thee mee maken.

516
00:30:06,098 --> 00:30:09,101
Het water zat in jerrycans
van negen liter.

517
00:30:09,268 --> 00:30:11,187
Je proefde de benzine...

518
00:30:11,354 --> 00:30:14,357
want die kregen ze er
niet helemaal uit.

519
00:30:16,275 --> 00:30:18,652
In elke inham was een haard.

520
00:30:18,861 --> 00:30:21,864
Je gebruikte kleine stukken hout...

521
00:30:22,031 --> 00:30:25,534
want rook in een loopgraaf
trok granaten aan.

522
00:30:25,701 --> 00:30:28,537
Bewaar wat thee om ermee te scheren.

523
00:30:28,746 --> 00:30:31,123
We moesten ons aan het front scheren.

524
00:30:31,290 --> 00:30:35,252
We zetten blikjes buiten
op de borstwering als het regende.

525
00:30:35,419 --> 00:30:37,505
Je durfde ander water niet te gebruiken.

526
00:30:37,630 --> 00:30:40,174
We schepten water uit inslaggaten.

527
00:30:40,341 --> 00:30:42,134
Misschien lagen daar lijken onder.

528
00:30:42,259 --> 00:30:44,720
We dachten: als we het lang koken...

529
00:30:44,887 --> 00:30:46,950
gaat dat groene spul wel dood.

530
00:30:47,473 --> 00:30:49,308
Daar maakten we thee van.

531
00:30:49,475 --> 00:30:51,644
Zo kreeg ik dysenterie.

532
00:30:51,811 --> 00:30:54,271
Er waren natuurlijk geen toiletten.

533
00:30:54,438 --> 00:30:56,983
Ze groeven een gat
en legden er een plank op.

534
00:30:57,108 --> 00:31:00,152
Daar zaten zeven of acht jongens op.

535
00:31:00,486 --> 00:31:03,072
Het was vreselijk om diarree te hebben.

536
00:31:03,280 --> 00:31:06,534
Je ging naar de wc zonder privacy.

537
00:31:06,701 --> 00:31:08,369
Ik was verlegen.

538
00:31:08,536 --> 00:31:11,474
Als ik met iemand moest plassen,
was ik nerveus.

539
00:31:11,622 --> 00:31:14,542
Maar in het leger wen je eraan.

540
00:31:15,126 --> 00:31:18,212
En het maakte niet uit,
want er waren geen vrouwen.

541
00:31:18,337 --> 00:31:21,007
De vliegen kropen over je kont.

542
00:31:21,173 --> 00:31:22,573
Niet prettig.

543
00:31:22,800 --> 00:31:24,677
Er was geen wc-papier.

544
00:31:24,844 --> 00:31:26,804
Je veegde je achterste met je hand af.

545
00:31:26,929 --> 00:31:30,433
Je handen waren overal geweest,
maar je waste ze nooit.

546
00:31:30,599 --> 00:31:33,227
We hoorden geschreeuw.

547
00:31:34,061 --> 00:31:36,188
De plank was geknapt.

548
00:31:36,355 --> 00:31:39,483
De vier mannen die erop zaten,
vielen in de drek.

549
00:31:40,776 --> 00:31:43,320
De oorlog had ook een grappige kant.

550
00:31:44,447 --> 00:31:47,491
We gaven ze geweren
om zich aan op te trekken.

551
00:31:47,658 --> 00:31:51,954
Ze kwamen er helemaal vies uit.
Niemand wilde in de buurt komen.

552
00:31:54,707 --> 00:31:56,417
We hadden geen reservekleding.

553
00:31:56,542 --> 00:32:00,046
Je leefde daar wekenlang
zonder je te wassen.

554
00:32:00,212 --> 00:32:03,841
Ik kreeg een infestatie...

555
00:32:04,008 --> 00:32:06,886
een plaag noemden we het, van luizen.

556
00:32:07,428 --> 00:32:09,805
Luizen waren een groot probleem.

557
00:32:09,972 --> 00:32:13,351
Rare kleine beestjes, kleine kreeftjes...

558
00:32:13,517 --> 00:32:16,228
met zes poten
die tien keer per dag aten.

559
00:32:16,395 --> 00:32:20,316
Je moest ze doden.
Ze verbranden was mijn favoriete manier.

560
00:32:20,483 --> 00:32:23,736
Je haalde je zomen
over de brandende kaars...

561
00:32:23,903 --> 00:32:27,406
en dan hoorde je de eitjes knappen.

562
00:32:28,074 --> 00:32:29,784
Zodra je je shirt terugkreeg...

563
00:32:29,909 --> 00:32:33,496
kwamen de eitjes die je gemist had,
uit door je lichaamswarmte.

564
00:32:33,621 --> 00:32:35,956
De volgende dag had je ze weer.

565
00:32:36,123 --> 00:32:37,873
ER KOMT VEEL VERSTERKING AAN

566
00:32:39,085 --> 00:32:41,337
Elke man maakte zelf ontbijt.

567
00:32:42,546 --> 00:32:47,843
Brood en jam. Zestien man per brood.

568
00:32:48,010 --> 00:32:52,431
Er was ook een beetje bacon,
genoeg voor zes man.

569
00:32:52,723 --> 00:32:55,810
Je deed je plak bacon
in het deksel van je blikje...

570
00:32:55,935 --> 00:32:59,939
deed wat extra hout op het vuur
en zo bakte je de bacon.

571
00:33:00,523 --> 00:33:03,442
Dan depte je het vet op
met een biscuitje...

572
00:33:03,609 --> 00:33:05,361
en dat was je ontbijt.

573
00:33:05,528 --> 00:33:07,655
Het avondeten bestond
uit stukjes rundvlees...

574
00:33:07,780 --> 00:33:11,242
gestoofd met allerlei blikgroenten.

575
00:33:11,409 --> 00:33:14,328
Maconochies stoofpot uit blik
ging erdoorheen.

576
00:33:14,495 --> 00:33:18,165
Ik heb in Franse loopgraven
biscuitjes gegeten...

577
00:33:18,332 --> 00:33:20,543
die twee jaar eerder
achtergelaten waren...

578
00:33:20,668 --> 00:33:22,545
en proefde de groene schimmel...

579
00:33:22,670 --> 00:33:25,131
maar ik kreeg er niks van.

580
00:33:25,297 --> 00:33:28,342
Zo was het.
Alles is lekker als je honger hebt.

581
00:33:28,509 --> 00:33:30,845
En je had altijd honger.

582
00:33:32,304 --> 00:33:35,516
Je kon elk moment
onder vuur genomen worden.

583
00:33:37,101 --> 00:33:39,228
Daar was weinig bescherming tegen.

584
00:33:39,437 --> 00:33:43,687
Als het acht kilometer verderop werd
afgeschoten, hoorde je een plop.

585
00:33:45,484 --> 00:33:48,237
In de vijf of zes seconden
voor de granaat er was...

586
00:33:48,362 --> 00:33:51,675
doorsta je
een aantal psychologische veranderingen.

587
00:33:57,538 --> 00:34:01,876
Niks was zenuwslopender
dan de constante beschietingen...

588
00:34:02,043 --> 00:34:04,086
continu, dag en nacht.

589
00:34:04,253 --> 00:34:07,566
Ze zeiden dat je de granaat die je raakt
niet hoort...

590
00:34:07,715 --> 00:34:10,468
want de meeste gingen sneller
dan het geluid.

591
00:34:10,593 --> 00:34:14,555
Je voelde je hart bonzen tegen de grond.

592
00:34:14,722 --> 00:34:17,433
De emotionele druk was afschuwelijk.

593
00:34:17,600 --> 00:34:19,769
Als hij 50 meter verderop neerkwam...

594
00:34:19,894 --> 00:34:24,315
kon jij een fragment scherp, heet ijzer
van een half pond...

595
00:34:24,482 --> 00:34:26,650
in je loopgraaf krijgen.

596
00:34:26,817 --> 00:34:29,362
Je ziet mensen opgeblazen worden.

597
00:34:29,528 --> 00:34:31,739
Ik moest een man in een zandzak stoppen.

598
00:34:31,864 --> 00:34:33,908
Af en toe hoorde je gebrul...

599
00:34:34,075 --> 00:34:36,786
als van een vliegtuig dat landde.

600
00:34:36,952 --> 00:34:39,914
In een fractie van een seconde
liet je je voornemens varen...

601
00:34:40,039 --> 00:34:43,918
en gooide je jezelf in de modder.
Dan lachten de anderen.

602
00:34:44,085 --> 00:34:49,090
De granaat barstte open in de lucht
en de kogels vlogen naar beneden.

603
00:34:50,299 --> 00:34:51,799
Als uit een mitrailleur.

604
00:34:54,011 --> 00:34:57,139
De gloeiende kogels floten naar beneden.

605
00:35:00,476 --> 00:35:05,439
Het was ook vervelend dat de Duitsers
veel mijnen hadden gelegd.

606
00:35:07,316 --> 00:35:09,569
We hurkten
achter de voorste borstwering...

607
00:35:09,694 --> 00:35:11,153
om te schuilen voor de scherven.

608
00:35:11,278 --> 00:35:13,447
Ik liet de mannen snel vuren...

609
00:35:13,614 --> 00:35:18,177
zodat de Duitsers niet in de krater
konden komen om ons te bombarderen.

610
00:35:18,369 --> 00:35:21,038
Schade aan de frontlinie
moet worden gerepareerd...

611
00:35:21,163 --> 00:35:24,542
maar de mensen in de loopgraaf
moeten door.

612
00:35:26,752 --> 00:35:30,423
Ik dacht dat de cavalerie
zou worden aangevallen...

613
00:35:30,589 --> 00:35:33,551
en weggevaagd zou worden.

614
00:35:36,220 --> 00:35:38,472
Ik schreeuwde: 'Galopperen.'

615
00:35:38,639 --> 00:35:40,725
Ze kwamen tussen de paarden neer.

616
00:35:42,184 --> 00:35:44,228
Het was een puinhoop.

617
00:35:44,395 --> 00:35:46,856
Er lagen paarden
met hun ingewanden eruit...

618
00:35:46,981 --> 00:35:49,108
en mannen met hun hersenen eruit.

619
00:35:49,233 --> 00:35:50,234
Hergroeperen.

620
00:35:50,401 --> 00:35:52,903
Die jongen zei: 'Rot-Duitsers.'

621
00:35:53,070 --> 00:35:56,282
Een paard verliezen was
alsof je een vriend verloor.

622
00:35:56,449 --> 00:35:58,618
De brigadecommandant zei
tegen de kapitein:

623
00:35:58,743 --> 00:36:00,661
'Geef die jongen een paar dagen rust.'

624
00:36:00,786 --> 00:36:04,411
Als een jongen zo van een dier houdt,
is er weinig mis mee.

625
00:36:04,749 --> 00:36:07,418
Er hing een bepaalde geur
in de frontlinie.

626
00:36:07,585 --> 00:36:09,462
Het was geen complexe geur.

627
00:36:09,628 --> 00:36:12,506
Het was de stank van rottende lijken.

628
00:36:12,673 --> 00:36:14,842
Een vieze, weeë stank.

629
00:36:15,009 --> 00:36:17,762
Die vergeet je nooit meer.

630
00:36:18,763 --> 00:36:20,556
De stank van de dood.

631
00:36:20,723 --> 00:36:23,226
Als je ooit een dode muis hebt geroken...

632
00:36:23,351 --> 00:36:27,396
Zo was het, maar honderden keren erger.

633
00:36:29,065 --> 00:36:30,524
Die kleefde overal aan.

634
00:36:30,691 --> 00:36:33,569
Als je at, proefde je het.

635
00:36:34,028 --> 00:36:36,072
Die vreselijke stank...

636
00:36:36,238 --> 00:36:38,783
en lichaamsdelen die overal lagen...

637
00:36:38,949 --> 00:36:41,452
dat werd normaal.

638
00:36:41,619 --> 00:36:45,539
We dachten: straks zijn wij.
Wat maakt het uit?

639
00:36:46,916 --> 00:36:48,854
Waar je graven of lijken had...

640
00:36:49,001 --> 00:36:50,711
had je ook ratten.

641
00:36:51,253 --> 00:36:54,965
Allemaal dik. We wisten
waar dat vet vandaan kwam.

642
00:36:55,257 --> 00:37:00,346
Vieze dieren. Ze kwamen in de graven.

643
00:37:00,513 --> 00:37:02,181
Ze voedden zich met de doden...

644
00:37:02,306 --> 00:37:05,434
en kwamen dan je hol in
om daar restjes te zoeken.

645
00:37:05,559 --> 00:37:09,772
Ik werd onder in de loopgraaf wakker
met iets warms op mijn gezicht.

646
00:37:09,939 --> 00:37:12,650
En een hartje dat bonsde.

647
00:37:12,817 --> 00:37:17,005
Dat rotbeest kraste mijn gezicht
met zijn klauwen toen hij vluchtte.

648
00:37:17,321 --> 00:37:21,325
We probeerden ze dood te schieten,
op ze te jagen, wat dan ook.

649
00:37:22,201 --> 00:37:23,639
En dan ook nog het gas.

650
00:37:23,953 --> 00:37:26,580
Ik zag een groene wolk aankomen...

651
00:37:26,747 --> 00:37:28,874
langzaam over de grond.

652
00:37:29,041 --> 00:37:30,042
Ze schreeuwden: 'Gas.'

653
00:37:30,251 --> 00:37:34,463
Dan moesten we ons masker
binnen een paar tellen opzetten.

654
00:37:34,630 --> 00:37:36,424
Ja, het was fosgeengas.

655
00:37:36,590 --> 00:37:40,803
Later was er mosterdgas.
Dat was heel effectief.

656
00:37:40,970 --> 00:37:43,556
Je zag geen licht-vergaste jongens.

657
00:37:43,723 --> 00:37:46,934
Als je je masker niet kon bereiken,
plaste je op je zakdoek...

658
00:37:47,059 --> 00:37:49,020
en deed je die rond je neus en mond.

659
00:37:49,145 --> 00:37:53,691
Ik had weinig vertrouwen
in het plassen op een zakdoek.

660
00:37:53,858 --> 00:37:58,112
Dus ik ging naar een latrine
en stak mijn hoofd in een emmer.

661
00:37:58,279 --> 00:38:00,781
Toen ik mijn adem niet meer
in kon houden...

662
00:38:00,906 --> 00:38:03,868
kwam ik omhoog,
ademde ik diep in en weer erin.

663
00:38:03,993 --> 00:38:07,747
We werden omgeven
door een dikke gele wolk.

664
00:38:07,913 --> 00:38:12,626
Hoe meer we probeerden te doen
aan de brandende ogen, hoe erger het werd.

665
00:38:14,545 --> 00:38:18,341
Ik dacht veel na
over het effect van blindheid.

666
00:38:18,507 --> 00:38:20,134
We dachten
dat bloedklonters verwijderen...

667
00:38:20,259 --> 00:38:24,388
en zoutoplossing injecteren
de problemen kon verlichten.

668
00:38:24,555 --> 00:38:28,351
Ik heb zelf gas meegemaakt,
dus ik spreek uit ervaring.

669
00:38:30,019 --> 00:38:32,688
's Winters, als het weer slechter werd...

670
00:38:32,855 --> 00:38:36,150
raakten de loopgraven
verzadigd met water...

671
00:38:36,317 --> 00:38:38,194
tot het gewoon greppels waren.

672
00:38:38,319 --> 00:38:40,279
Het water steeg tot over onze voeten...

673
00:38:40,404 --> 00:38:44,200
steeds hoger tot het ons
aan de borst stond.

674
00:38:44,367 --> 00:38:47,078
Een probleem was bevriezing.

675
00:38:47,370 --> 00:38:49,413
Onze laarzen stonden vol water.

676
00:38:49,580 --> 00:38:52,208
's Ochtends kregen we ze niet uit...

677
00:38:52,333 --> 00:38:54,877
omdat ze aan onze voeten
gevroren waren.

678
00:38:55,002 --> 00:38:58,506
Een loopgraafvoet is eigenlijk gangreen.

679
00:38:59,006 --> 00:39:02,134
Hun benen moesten er
direct afgehakt worden.

680
00:39:05,262 --> 00:39:07,557
Als het water in de aarde gezogen was...

681
00:39:07,682 --> 00:39:11,727
was de bodem van de loopgraaf
vloeibare modder.

682
00:39:11,894 --> 00:39:13,729
En dat was net lijm.

683
00:39:13,938 --> 00:39:17,817
Het was een rare, zuigende modder.

684
00:39:17,983 --> 00:39:20,778
Heel stroperig, heel hardnekkig.

685
00:39:20,945 --> 00:39:22,405
Het bleef aan je kleven.

686
00:39:22,530 --> 00:39:25,950
Als je naar achteren moest
voor rantsoenen...

687
00:39:26,117 --> 00:39:28,411
Dat was een helse reis.

688
00:39:28,577 --> 00:39:30,140
Je glibberde overal heen.

689
00:39:30,287 --> 00:39:33,416
Als het regende
en de loopplanken glad waren...

690
00:39:33,582 --> 00:39:36,002
hoorde je stichtende taal.

691
00:39:36,168 --> 00:39:38,588
Woorden waarvan je het bestaan niet kende.

692
00:39:38,713 --> 00:39:40,840
En als je van de loopplanken viel...

693
00:39:40,965 --> 00:39:45,219
zakte je de modder in met rotte lijken
van mensen en muilezels.

694
00:39:45,386 --> 00:39:47,304
En dat was het einde.

695
00:39:47,471 --> 00:39:51,017
Die jongen worstelde
in een zee van modder.

696
00:39:51,183 --> 00:39:54,186
We konden niets doen.
We konden hem niet bereiken.

697
00:39:54,311 --> 00:39:56,564
Die blik op zijn jonge gezicht...

698
00:39:56,731 --> 00:39:58,816
was heel zielig.

699
00:39:58,983 --> 00:40:02,486
Mannen zien verdrinken
in de modder en het slijm...

700
00:40:02,653 --> 00:40:06,449
was de druppel voor mij.

701
00:40:07,199 --> 00:40:08,492
Het was soms stil.

702
00:40:08,659 --> 00:40:10,911
Dan hoorde je een dronken Duitser:

703
00:40:11,078 --> 00:40:13,581
'Vandaag geef ik ze ervan langs.'
Dan opende hij het vuur...

704
00:40:13,706 --> 00:40:15,583
en daarmee verraste hij honderden.

705
00:40:15,708 --> 00:40:17,793
Dan moesten we ons verdedigen.

706
00:40:19,128 --> 00:40:22,631
Onze omstandigheden isoleerden ons
van de beschaving.

707
00:40:22,798 --> 00:40:27,011
We verloederden, geïsoleerd in de modder.

708
00:40:27,511 --> 00:40:31,098
Je kon je inleven in
hoe een konijn zich voelde.

709
00:40:31,265 --> 00:40:34,602
Op ons werd ook gejaagd,
net als op konijnen.

710
00:40:34,769 --> 00:40:38,522
Je wist dat je leven in de handen
van een ander lag.

711
00:40:38,689 --> 00:40:41,692
Dat maakte je heel hecht.
Daar liet je niets tussenkomen.

712
00:40:41,817 --> 00:40:43,819
Je wist wat er in je blikveld gebeurde.

713
00:40:43,944 --> 00:40:46,822
Verder wist je niets.

714
00:40:46,989 --> 00:40:49,533
Het boeide je niet hoe de oorlog verliep.

715
00:40:49,658 --> 00:40:52,578
Of je won. Dat boeide je helemaal niet.

716
00:40:52,745 --> 00:40:55,957
Je leefde als een zigeuner.
Je poetste je knopen niet.

717
00:40:56,082 --> 00:40:59,710
Je droeg de delen van je uniform
die lekker zaten. Dat maakte niet uit.

718
00:40:59,835 --> 00:41:02,755
Ze wilden alleen maar weten
of je kon vechten.

719
00:41:02,922 --> 00:41:05,383
Als er niks gebeurde,
praatte je over het leven.

720
00:41:05,508 --> 00:41:08,469
Waar hij en jij vandaan kwamen.
Alles was vriendelijk.

721
00:41:08,594 --> 00:41:12,014
Er was veel vriendelijkheid
van mens tot mens.

722
00:41:12,223 --> 00:41:13,766
Als de oorlog stillag...

723
00:41:13,933 --> 00:41:17,061
was het leuk aan het front.

724
00:41:17,228 --> 00:41:18,312
Niet erg gevaarlijk.

725
00:41:18,479 --> 00:41:21,440
Een kampeertrip met de jongens...

726
00:41:21,607 --> 00:41:24,694
met een tikje gevaar
om het interessant te maken.

727
00:41:24,819 --> 00:41:26,529
We overvielen loopgraven...

728
00:41:26,696 --> 00:41:28,884
en namen gevangenen als dat kon.

729
00:41:29,240 --> 00:41:32,660
Gewoonlijk deed je dat
met zo'n acht man per ploeg.

730
00:41:34,078 --> 00:41:35,663
Als je een overval deed...

731
00:41:35,788 --> 00:41:38,288
knipte iemand 's nachts een doorgang.

732
00:41:41,043 --> 00:41:43,462
Dat kon alleen heel stil.

733
00:41:45,297 --> 00:41:47,550
En dan vielen we snel aan.

734
00:41:47,717 --> 00:41:49,552
We gebruikten bommen en bajonetten...

735
00:41:49,677 --> 00:41:51,888
tegen de Duitsers
die uit hun holen kwamen.

736
00:41:52,013 --> 00:41:55,099
We sloegen hen op hun hoofd
en gooiden granaten.

737
00:42:00,271 --> 00:42:02,148
Drie manieren om ze te doden.

738
00:42:02,314 --> 00:42:05,568
Je kon ze doodsteken met een mes
of bajonet, of wurgen.

739
00:42:05,693 --> 00:42:08,696
Het snelste was wurgen...

740
00:42:08,863 --> 00:42:10,656
en een mes in de rug.

741
00:42:14,326 --> 00:42:16,537
Ik gooide een revolver naar zo'n mof.

742
00:42:16,662 --> 00:42:19,290
Hij was maar 18. Ik raakte zijn gezicht.

743
00:42:19,498 --> 00:42:22,084
Hij rende op me af.
Toen nam ik hem te grazen.

744
00:42:22,209 --> 00:42:23,878
Met dat pistool.

745
00:42:26,047 --> 00:42:27,506
Ik had altijd een volle veldfles.

746
00:42:27,631 --> 00:42:30,301
Ik gaf hem iets te drinken.
Ik had medelijden.

747
00:42:30,426 --> 00:42:33,179
Hij zei: 'Bedankt, dat is lekker.'

748
00:42:33,346 --> 00:42:34,746
En toen stierf hij.

749
00:42:41,437 --> 00:42:43,939
Het was een succesvolle overval.

750
00:42:44,106 --> 00:42:47,276
Ze hadden twee gevangenen.
Dat was wat het leger wilde.

751
00:42:47,401 --> 00:42:50,488
De mannen die gevangen genomen werden...

752
00:42:50,654 --> 00:42:54,154
waren de eerste Duitsers
die ik zag aan het westfront.

753
00:42:55,284 --> 00:42:58,496
Veel Duitse soldaten waren
heel vriendelijk.

754
00:42:58,662 --> 00:43:02,166
Sommigen uit Beieren waren
echt fatsoenlijke mensen.

755
00:43:02,333 --> 00:43:06,420
De scherpschutters vuurden,
maar raakten niemand. Snap je?

756
00:43:07,546 --> 00:43:11,884
Ze hadden een bord, 'Gott mit uns'.
Dat betekent 'God is met ons'.

757
00:43:12,093 --> 00:43:15,054
Op ons bord stond:
'Wij hebben ook mittens, wanten'.

758
00:43:15,179 --> 00:43:17,723
Geen idee of de Duitsers
dat grappig vonden.

759
00:43:17,848 --> 00:43:20,601
Er was een gewonde soldaat,
een Wartenberger.

760
00:43:21,143 --> 00:43:22,311
We deden alles.

761
00:43:22,478 --> 00:43:23,646
We gaven hem eten.

762
00:43:23,771 --> 00:43:26,857
Hij vervloekte de Pruisen.

763
00:43:27,024 --> 00:43:29,193
De Saksen stonden tegenover ons.

764
00:43:29,360 --> 00:43:33,114
Ze waarschuwden ons
dat de Pruisen hen zouden aflossen.

765
00:43:34,699 --> 00:43:36,637
Ze zeiden: 'Neem ze te grazen.'

766
00:43:37,618 --> 00:43:39,412
Ze haatten de Pruisen.

767
00:43:39,578 --> 00:43:42,873
Want dat waren gemene hufters.

768
00:43:48,337 --> 00:43:50,381
De Beiers en de Saksen...

769
00:43:50,548 --> 00:43:52,673
waren de beschaafdere Duitsers.

770
00:43:53,050 --> 00:43:54,802
Bijna Engels.

771
00:43:57,346 --> 00:44:01,517
Na vier dagen aan het front
werden we afgelost.

772
00:44:01,684 --> 00:44:04,603
We moesten terug marcheren
naar ons kwartier...

773
00:44:04,770 --> 00:44:06,606
een paar kilometer achter de linie.

774
00:44:06,731 --> 00:44:10,026
We zouden een week rust krijgen.

775
00:44:10,484 --> 00:44:14,113
Iedereen was kapot. We waren uitgeteld.

776
00:44:14,280 --> 00:44:16,073
We klommen de modder uit...

777
00:44:16,240 --> 00:44:19,285
om te rusten,
wat die naam niet mocht hebben.

778
00:44:19,869 --> 00:44:22,997
Aan het front zelf
leverde je geen kritiek.

779
00:44:23,164 --> 00:44:26,792
Als er een klootzak tussen zat,
hield je hem in de gaten...

780
00:44:26,959 --> 00:44:28,294
als in een familie.

781
00:44:28,461 --> 00:44:32,048
Maar als je bij het front weg was,
wilde je die niet zien.

782
00:44:32,214 --> 00:44:35,509
Het is geen kameraadschap.
Het is hoe het ging.

783
00:44:38,304 --> 00:44:42,308
Ik vond het altijd heel stom...

784
00:44:42,475 --> 00:44:46,771
dat iedereen de volgende ochtend
brandschoon moest zijn.

785
00:44:46,937 --> 00:44:49,315
Geen spoortje modder.

786
00:44:50,733 --> 00:44:53,986
Je borstelde je kleren af
en probeerde die...

787
00:44:54,195 --> 00:44:55,738
en je schoenen schoon te maken.

788
00:44:55,863 --> 00:44:58,783
Jezelf opfrissen.

789
00:45:10,795 --> 00:45:15,508
De mannen waren altijd hetzelfde.
Vrolijk naar omstandigheden.

790
00:45:15,675 --> 00:45:19,345
Zo vrolijk als maar kon.
Ze maakten het beste ervan.

791
00:45:19,512 --> 00:45:22,014
Zoals het een Brit betaamt.

792
00:45:23,516 --> 00:45:25,643
De Cockney-humor was overal.

793
00:45:25,810 --> 00:45:29,438
We waren jongens onder elkaar.
Het kon ons niet schelen.

794
00:45:30,523 --> 00:45:32,942
We maakten overal theater over.

795
00:45:33,109 --> 00:45:34,902
Dingen die er niet toe deden.

796
00:45:35,027 --> 00:45:37,613
Daarmee vulde je je tijd.

797
00:45:37,905 --> 00:45:40,366
We moesten onszelf amuseren.

798
00:45:41,867 --> 00:45:43,869
Je lachte om kleine dingen.

799
00:45:44,036 --> 00:45:46,914
Het was de spanning in de atmosfeer...

800
00:45:47,081 --> 00:45:48,791
die ons zo maakte.

801
00:45:51,043 --> 00:45:54,630
Mijn moeder stuurde me een pakje
met een pruimenpudding.

802
00:45:54,797 --> 00:45:57,008
Ik kon die niet bereiden.

803
00:45:57,174 --> 00:45:59,112
We gebruikten hem als rugbybal.

804
00:46:00,594 --> 00:46:02,972
Er was een regimentale sportdag.

805
00:46:03,139 --> 00:46:06,392
Ik zeg niet dat ik de enige was
die nuchter was...

806
00:46:06,559 --> 00:46:09,145
maar de meesten waren wel monter.

807
00:46:17,278 --> 00:46:18,946
Je nam overal deel aan...

808
00:46:19,113 --> 00:46:22,366
want je moest toch iets doen.

809
00:46:22,533 --> 00:46:25,911
Anders zat je alleen te roken.

810
00:46:29,206 --> 00:46:32,394
We zagen de artilleristen
alleen als we rust hadden.

811
00:46:36,505 --> 00:46:39,005
Ze zaten drie kilometer achter de linie.

812
00:46:42,595 --> 00:46:44,430
We neutraliseerden vijandelijk geschut...

813
00:46:44,555 --> 00:46:46,930
dus moesten we ons geschut afvuren.

814
00:46:49,977 --> 00:46:52,271
We kenden de hoek en de hoogte.

815
00:46:52,438 --> 00:46:54,899
Dat werd met een vliegtuig bepaald.

816
00:46:56,901 --> 00:47:01,401
Het is gruwelijk, maar we moesten
zoveel mogelijk Duitse schutters doden.

817
00:47:12,041 --> 00:47:15,586
Er was geen gemotoriseerd vervoer
voor kanonnen.

818
00:47:15,753 --> 00:47:17,630
Paarden vervoerden ze.

819
00:47:17,797 --> 00:47:19,548
Acht paarden voor elk kanon,

820
00:47:19,715 --> 00:47:22,343
vier paarden voor elke wagon, ongeveer 60.

821
00:47:24,303 --> 00:47:26,180
De kanonnen maakten lawaai...

822
00:47:26,347 --> 00:47:29,160
ze rinkelden
en paarden maakten ook lawaai.

823
00:47:29,308 --> 00:47:32,746
Degenen die gingen vechten,
maakten zich daar zorgen om.

824
00:47:43,698 --> 00:47:45,908
Elke compagnieofficier
betaalde zijn compagnie.

825
00:47:46,033 --> 00:47:50,287
Dat was de eerste ochtend
nadat je van het front kwam.

826
00:47:50,454 --> 00:47:52,039
Je kreeg vijf franc.

827
00:47:52,206 --> 00:47:56,210
Een franc was tien pence.
Vijftig pence was je loon voor twee weken.

828
00:47:56,335 --> 00:47:58,838
Daar zet je de bloemetjes mee buiten.

829
00:48:00,381 --> 00:48:04,176
Elk stadje had een bordeel.

830
00:48:04,343 --> 00:48:08,431
Daar leerden die jongens
meer over het leven...

831
00:48:08,597 --> 00:48:10,975
dan ze als burger hadden geleerd.

832
00:48:11,100 --> 00:48:13,352
Ook al waren ze jong...

833
00:48:13,519 --> 00:48:16,522
al snel waren het wereldse mannen.

834
00:48:16,689 --> 00:48:19,984
Een van de jongens zei:
'We gaan naar de White Star.'

835
00:48:20,151 --> 00:48:21,444
Een soort pub.

836
00:48:21,610 --> 00:48:24,196
Ik was beschermd opgevoed.

837
00:48:24,363 --> 00:48:27,575
Er waren mooie meisjes
die alleen kant droegen.

838
00:48:27,742 --> 00:48:29,326
En o, hemeltje.

839
00:48:30,036 --> 00:48:32,246
Ik had nog nooit zoiets gezien.

840
00:48:32,413 --> 00:48:35,833
Ik was nog jong en wist er niks van.
En daar gingen we.

841
00:48:36,000 --> 00:48:39,211
De mannen gingen regelmatig
naar de meisjes.

842
00:48:39,378 --> 00:48:42,798
Ik wilde erg graag. Ik zei:
'Ik heb maar een sixpence.'

843
00:48:42,965 --> 00:48:45,384
Hij zei: 'Te weinig.
Het kost een shilling.'

844
00:48:45,509 --> 00:48:48,137
Mijn eerste ervaring met een bordeel.

845
00:48:48,304 --> 00:48:51,223
We keken daar een paar minuten rond...

846
00:48:51,390 --> 00:48:54,310
...toen er een stel naakte meisjes
door de gang renden.

847
00:48:54,435 --> 00:48:56,520
We vluchtten weg.

848
00:48:56,812 --> 00:48:58,439
Mij opende het de ogen.

849
00:48:58,814 --> 00:49:00,691
Daar stond ze, een struise dame...

850
00:49:00,816 --> 00:49:03,694
met een stok in haar hand
en ze sloeg mijn achterste...

851
00:49:03,819 --> 00:49:05,488
alsof ik een jochie was.

852
00:49:05,613 --> 00:49:07,698
'Onderofficier zus, onderofficier zo.'

853
00:49:07,823 --> 00:49:09,223
Pets, pets, pets.

854
00:49:11,243 --> 00:49:13,454
Gokken? Hemeltjelief.

855
00:49:13,621 --> 00:49:15,081
Ze gokten de hele dag.

856
00:49:15,247 --> 00:49:18,626
De Canadezen en Australiërs vergokten
heel veel geld.

857
00:49:18,793 --> 00:49:20,543
Meer dan ik ooit had gezien.

858
00:49:23,923 --> 00:49:25,966
Het bier was erg waterig.

859
00:49:26,133 --> 00:49:27,551
Het was een op negen.

860
00:49:27,718 --> 00:49:29,220
Eén bier, negen plasjes.

861
00:49:30,721 --> 00:49:33,849
Vrijdag was de dag
dat we sigaretten kregen.

862
00:49:34,016 --> 00:49:36,811
De sigaretten waren Three Witches.

863
00:49:36,977 --> 00:49:39,689
Dat werden Three Bitches of Red Hussars.

864
00:49:40,356 --> 00:49:43,526
Ik denk dat ze
van stalmest werden gemaakt.

865
00:49:44,610 --> 00:49:49,573
Maar in grotere dorpen kon je
Woodbines en Players krijgen.

866
00:49:49,740 --> 00:49:54,286
Die waren veel beter
dan de legersigaretten.

867
00:49:54,829 --> 00:49:57,581
We pingelden altijd met de Fransen.

868
00:49:57,748 --> 00:50:01,210
We ruilden ons ondergoed voor brood.

869
00:50:01,377 --> 00:50:05,214
En we ruilden Britse sigaretten
voor Franse wijn.

870
00:50:05,381 --> 00:50:07,967
Buiten het front was het
net zo vermoeiend...

871
00:50:08,092 --> 00:50:10,155
als aan het front, soms erger.

872
00:50:10,636 --> 00:50:12,596
Als je corvee had...

873
00:50:12,763 --> 00:50:15,224
moest je werken.

874
00:50:15,391 --> 00:50:17,935
Je ging voorraden halen...

875
00:50:18,102 --> 00:50:19,896
een kilometer of vijf verder.

876
00:50:20,021 --> 00:50:24,066
Enorme bundels zandzakken,
kant-en-klare loopplanken...

877
00:50:24,233 --> 00:50:26,527
en als allerergste prikkeldraad.

878
00:50:27,486 --> 00:50:28,946
Het was hard werk.

879
00:50:29,113 --> 00:50:32,324
Je was meer een arbeider dan een soldaat.

880
00:50:32,491 --> 00:50:35,911
Alle jongens waren moe,
maar het maakte niet uit.

881
00:50:36,078 --> 00:50:38,080
Ze waren ook mentaal moe.

882
00:50:38,247 --> 00:50:39,957
Ze kwamen net uit de loopgraaf...

883
00:50:40,082 --> 00:50:41,770
en dan was dit hun rust.

884
00:50:44,003 --> 00:50:47,506
Je droeg dingen over een spoor.

885
00:50:47,673 --> 00:50:51,677
Ja, ze hadden een licht spoor aangelegd.

886
00:50:51,844 --> 00:50:53,596
Het was heel simpel...

887
00:50:53,763 --> 00:50:58,893
platforms op wielen
met een lichte locomotief.

888
00:51:05,608 --> 00:51:08,361
Het spoor was altijd lastig.

889
00:51:08,527 --> 00:51:11,072
Ze ontspoorden continu.

890
00:51:11,238 --> 00:51:15,618
Ze verloren de controle
over een wagen op een helling...

891
00:51:15,785 --> 00:51:17,453
en die botste tegen die ervoor.

892
00:51:17,578 --> 00:51:20,331
De loopplanken vlogen overal heen.

893
00:51:21,582 --> 00:51:25,252
We haalden bij de machinist
met onze blikjes...

894
00:51:25,419 --> 00:51:28,798
kokend water voor onze thee.

895
00:51:35,221 --> 00:51:39,767
Maar de Duitsers zagen de stoom
en rook van de stoomaandrijving.

896
00:51:39,934 --> 00:51:45,106
Daarna gebruikten ze benzinemotoren.

897
00:51:47,566 --> 00:51:50,361
Het spoor reikte maar
tot de communicatieloopgraaf.

898
00:51:50,486 --> 00:51:53,197
Daarna duwden we het met de hand.

899
00:51:57,243 --> 00:52:01,455
Iemand zei tegen ons: 'Het zit er
bijna op. We zijn met kerst thuis.

900
00:52:01,747 --> 00:52:04,750
Loop de weg maar af
en kijk daar in het veld.'

901
00:52:04,917 --> 00:52:07,420
Hij zei niet waarom. We gingen erheen.

902
00:52:07,586 --> 00:52:11,048
Ze stonden aan de kant van de weg
bedekt met zeildoek.

903
00:52:11,215 --> 00:52:14,677
Je zag alleen een vierkant silhouet.

904
00:52:14,969 --> 00:52:17,513
De officier zei: 'Dit is geheim.'

905
00:52:17,680 --> 00:52:20,850
Toen we vroegen wat het waren,
zeiden ze: 'Tanks.'

906
00:52:21,017 --> 00:52:23,936
Vanwege het watertekort
dachten we aan watertanks.

907
00:52:24,061 --> 00:52:26,981
We dachten dat we meer voorraad kregen.

908
00:52:27,148 --> 00:52:29,275
Het was een goed bewaard geheim.

909
00:52:29,442 --> 00:52:33,738
We waren dolblij. Die geweldige machines
zouden de oorlog winnen.

910
00:52:34,780 --> 00:52:36,574
Dan kon iedereen naar huis.

911
00:52:36,741 --> 00:52:39,035
Maar zo ging het niet.

912
00:52:41,370 --> 00:52:43,622
We werden uit de linie gehaald...

913
00:52:43,789 --> 00:52:45,583
en ondergingen training.

914
00:52:45,791 --> 00:52:49,378
De bajonet in de zak steken en schreeuwen.

915
00:52:49,837 --> 00:52:53,337
Om eraan gewend te raken
om hem in een lichaam te steken.

916
00:52:53,883 --> 00:52:57,136
Daarna schoten we op de schietbaan.

917
00:53:03,642 --> 00:53:06,896
Geweergranaten waren voor specialisten.

918
00:53:08,356 --> 00:53:10,691
Maar ze waren lomp.

919
00:53:11,233 --> 00:53:13,277
Ik vond het maar niks.

920
00:53:14,445 --> 00:53:16,822
Gedwongen marcheren, zonder rust...

921
00:53:16,989 --> 00:53:21,452
en ook frontale aanval,
aanval in linker-en rechterflank...

922
00:53:21,619 --> 00:53:23,329
beide flanken, nachtaanvallen...

923
00:53:23,454 --> 00:53:26,415
We vroegen ons af waar dat voor was.

924
00:53:28,918 --> 00:53:32,296
De commandant zei
dat hij instructies had gekregen...

925
00:53:32,463 --> 00:53:37,093
voor een operatie
om de Duitse linie te doorbreken.

926
00:53:38,761 --> 00:53:41,389
Plotseling moesten we marcheren.

927
00:53:41,555 --> 00:53:43,099
We moesten weer naar het front.

928
00:53:43,224 --> 00:53:45,268
We waren een paar dagen weggeweest.

929
00:53:45,393 --> 00:53:47,728
We zagen voorraden...

930
00:53:47,895 --> 00:53:50,398
vooral munitie, naar het front gaan.

931
00:53:51,565 --> 00:53:55,690
We hadden weinig tijd, maar we wisten
dat het een grote aanval was.

932
00:54:10,001 --> 00:54:11,752
Het geschut ging naar voren.

933
00:54:11,919 --> 00:54:14,357
De voorwaartse posities kregen munitie.

934
00:54:16,173 --> 00:54:19,427
De linie werd levendiger
toen de aanval dichterbij kwam.

935
00:54:19,552 --> 00:54:23,097
Het werd veel gevaarlijker en minder leuk.

936
00:54:23,264 --> 00:54:27,977
We ontdekten dat we met bajonetten
Duitse mitrailleurs moesten aanvallen.

937
00:54:28,769 --> 00:54:30,855
Ik wil dat iedereen weet...

938
00:54:31,022 --> 00:54:34,108
hoe belangrijk de komende operatie is.

939
00:54:34,275 --> 00:54:36,068
De Duitsers zijn in de minderheid...

940
00:54:36,193 --> 00:54:38,529
en hebben minder wapens.
Ze gaan ten onder.

941
00:54:38,654 --> 00:54:40,239
Als je de strijd aangaat...

942
00:54:40,364 --> 00:54:43,659
vastbesloten om de moeilijkheden
te doorstaan...

943
00:54:43,826 --> 00:54:46,829
weet ik zeker dat de brigade
zich zal onderscheiden...

944
00:54:46,954 --> 00:54:48,122
in zijn eerste veldslag.

945
00:54:48,289 --> 00:54:51,977
Laat elke man eraan denken
dat heel Engeland naar hem kijkt.

946
00:54:52,126 --> 00:54:53,753
We marcheerden de hele nacht.

947
00:54:53,878 --> 00:54:55,296
Het werd zo erg...

948
00:54:55,463 --> 00:54:58,591
dat er officieren soldaten
weer in de rij duwden.

949
00:54:58,716 --> 00:55:02,053
Je benen gingen automatisch naar voren.

950
00:55:02,219 --> 00:55:05,306
Ik had het gevoel dat we slaapwandelden.

951
00:55:05,514 --> 00:55:07,308
Er kwamen meer mannen in de linie.

952
00:55:07,433 --> 00:55:09,977
De regimenten kwamen dichter bij elkaar.

953
00:55:10,144 --> 00:55:13,939
We vulden de loopgraven als sardines.

954
00:55:14,106 --> 00:55:18,235
Onze kapitein was geweldig.
Hij blafte nooit commando's naar je.

955
00:55:18,402 --> 00:55:20,863
Hij gaf het bevel in een gesprek.

956
00:55:20,988 --> 00:55:25,701
'We weten niet hoe ver het is tot
de loopgraaf. Tussen 200 en 300 meter.

957
00:55:25,868 --> 00:55:28,663
Ik ga met de eerste golf mee,
jij met de tweede.

958
00:55:28,788 --> 00:55:32,333
Zodra het spervuur begint, gaan we.

959
00:55:32,500 --> 00:55:34,877
Zeg tegen je mannen dat ze zich opmaken.'

960
00:55:35,002 --> 00:55:37,713
Zo'n bevel kregen we.

961
00:55:37,880 --> 00:55:39,590
Onze twee aanvalscompagnieën...

962
00:55:39,715 --> 00:55:42,718
wisten niet hoe ze zich
moesten gedragen in actie.

963
00:55:42,843 --> 00:55:44,720
Kapitein Neville dacht dat...

964
00:55:44,845 --> 00:55:47,098
een voetbal
voor elk peloton handig was.

965
00:55:47,223 --> 00:55:49,392
Die konden ze vooruit schoppen en volgen.

966
00:55:49,517 --> 00:55:51,852
En ik denk dat dat erg geholpen heeft.

967
00:55:51,977 --> 00:55:53,604
Het leidde hen af.

968
00:55:53,979 --> 00:55:57,274
We hadden een extra patroongordel
om onze hals.

969
00:55:57,441 --> 00:55:59,777
Als je geen schop had, had je een houweel.

970
00:55:59,902 --> 00:56:02,780
We wachtten in de loopgraven op het uur U.

971
00:56:02,947 --> 00:56:05,533
Onze horloges liepen gelijk.

972
00:56:05,700 --> 00:56:08,077
Ik was een eerste bajonetsoldaat...

973
00:56:08,244 --> 00:56:11,414
ik droeg het geweer
met de bajonet in de aanslag.

974
00:56:11,539 --> 00:56:13,249
De rest van de mannen droegen...

975
00:56:13,374 --> 00:56:14,834
zakken met bommen.

976
00:56:16,377 --> 00:56:19,296
Ze zeiden dat we
elk moment konden aanvallen.

977
00:56:19,463 --> 00:56:21,507
Dat duurde nogal lang.

978
00:56:21,674 --> 00:56:25,219
Daardoor raakten we nog meer gespannen.

979
00:56:26,595 --> 00:56:30,099
Mijn peloton moest het geschut testen.

980
00:56:30,266 --> 00:56:32,893
We moesten naar de vijand lopen.

981
00:56:33,060 --> 00:56:37,648
We liepen 200 meter ver
en werden toen weer teruggeroepen.

982
00:56:38,024 --> 00:56:41,861
Er was geen voorbereidend bombardement
daags tevoren.

983
00:56:42,028 --> 00:56:45,656
Alleen één kort, hevig bombardement
vlak voor de veldslag.

984
00:56:47,658 --> 00:56:52,038
De artillerie moet
het prikkeldraad kapot maken.

985
00:56:52,913 --> 00:56:57,585
Ik beval te vuren op
een mogelijke vijand en posities.

986
00:56:57,752 --> 00:57:00,046
Het bombardement begon.

987
00:57:00,629 --> 00:57:02,298
De grond beefde.

988
00:57:03,799 --> 00:57:08,971
We zagen honderden geweren flitsen.

989
00:57:20,608 --> 00:57:24,028
Zodra het bombardement begon,
namen de Duitsers wraak.

990
00:57:27,990 --> 00:57:31,428
Vier uur lang moesten we
alles incasseren wat ze hadden.

991
00:57:33,496 --> 00:57:36,499
Eerst ging
een grote hoeveelheid tanks erheen.

992
00:57:36,665 --> 00:57:39,627
We hoorden ze brommen en ratelen.

993
00:57:39,794 --> 00:57:42,296
Driehonderdtwintig tanks kropen vooruit.

994
00:57:42,463 --> 00:57:46,133
We wachtten op het signaal.
Iedereen klaar.

995
00:57:46,300 --> 00:57:50,596
Iedereen wilde verder,
maar we wachtten maar.

996
00:57:52,139 --> 00:57:53,849
We sliepen die nacht niet...

997
00:57:53,974 --> 00:57:59,188
vanwege het constante artillerievuur.

998
00:57:59,355 --> 00:58:03,355
We moesten onze persoonlijke bezittingen
aan onze officier geven.

999
00:58:03,484 --> 00:58:07,196
Zoals dierbare foto's en brieven.

1000
00:58:07,363 --> 00:58:10,950
Ik hoorde zachte stemmen
met elkaar praten...

1001
00:58:11,117 --> 00:58:14,120
en vroeg me af hoeveel
de zon zouden zien opkomen.

1002
00:58:14,245 --> 00:58:17,415
In je zakboekje stond een optie
voor een geldig testament...

1003
00:58:17,540 --> 00:58:19,417
voor als je de strijd in trok.

1004
00:58:19,542 --> 00:58:22,920
Dat deed ik niet. Ik had niks na te laten.

1005
00:58:23,713 --> 00:58:26,382
De jongen naast je was je beste vriend.

1006
00:58:26,549 --> 00:58:28,718
Die kende je de dag ervoor nog niet.

1007
00:58:28,843 --> 00:58:30,594
Nog een uur te gaan.

1008
00:58:30,761 --> 00:58:33,949
Het waren de langste
en kortste uren van mijn leven.

1009
00:58:34,098 --> 00:58:36,142
We hadden zoveel tijd om na te denken.

1010
00:58:36,267 --> 00:58:39,603
Ik dacht veel dieper na...

1011
00:58:39,770 --> 00:58:41,647
dan ooit tevoren.

1012
00:58:42,398 --> 00:58:44,316
Sommigen konden niet nadenken.

1013
00:58:44,483 --> 00:58:46,485
De situatie was voor hen dusdanig...

1014
00:58:46,610 --> 00:58:48,237
dat nadenken niet lukte.

1015
00:58:48,362 --> 00:58:50,448
Het was geen angst.

1016
00:58:50,614 --> 00:58:54,326
Het was gewoon... We deden ons werk.
Als het kwam, kwam het.

1017
00:58:54,910 --> 00:58:59,290
We beseften dat we er vroeger
of later aan zouden gaan.

1018
00:58:59,457 --> 00:59:01,751
Je zou gedood worden of gewond raken.

1019
00:59:01,876 --> 00:59:05,004
Ik was niet bang om dood te gaan...

1020
00:59:05,171 --> 00:59:08,591
maar doodsbang
om een ledemaat te verliezen.

1021
00:59:09,050 --> 00:59:11,969
Een uur wachten op een aanval
is niet prettig.

1022
00:59:12,136 --> 00:59:16,098
We kletsten met elkaar
om de moed erin te houden.

1023
00:59:16,307 --> 00:59:19,769
We vertelden vunzige praatjes
en maakten grove opmerkingen.

1024
00:59:19,894 --> 00:59:23,272
We hadden duizend wapens
op een breed front achter ons.

1025
00:59:23,439 --> 00:59:25,399
Stel je voor, dat vliegt over je heen.

1026
00:59:25,524 --> 00:59:27,526
Het Duitse geschut van de andere kant.

1027
00:59:27,651 --> 00:59:31,530
Het lawaai werd steeds luider.
Zoiets had ik nog nooit gehoord.

1028
00:59:31,697 --> 00:59:33,366
Je verstond geen woord.

1029
00:59:33,616 --> 00:59:37,328
De granaten vlogen
nog geen anderhalve meter boven je langs.

1030
00:59:37,495 --> 00:59:39,580
De lucht was een vuurzee.

1031
00:59:39,747 --> 00:59:41,415
Je geest ook.

1032
00:59:41,582 --> 00:59:43,501
Er was geen rede meer.

1033
00:59:43,668 --> 00:59:47,004
Het bombardement creëerde
een hysterisch gevoel.

1034
00:59:47,171 --> 00:59:51,008
Een van de jongens begon plotseling
heel hard te huilen.

1035
00:59:51,175 --> 00:59:53,386
De officier zei tegen de sergeant:

1036
00:59:53,552 --> 00:59:56,055
'Zoek hem en schiet hem dood.'

1037
00:59:56,222 --> 00:59:58,975
Het is moeilijk uit te leggen
hoe je reageert...

1038
00:59:59,100 --> 01:00:01,352
als je in een bombardement zit.

1039
01:00:01,519 --> 01:00:04,355
Hij dacht dat het schreeuwen en huilen...

1040
01:00:04,522 --> 01:00:06,691
de rest in gevaar zou brengen.

1041
01:00:06,857 --> 01:00:09,360
Zodra het licht werd, kregen we rum.

1042
01:00:09,527 --> 01:00:11,612
Hoeveel je ook op kon.

1043
01:00:12,363 --> 01:00:14,988
We moesten de bajonet
op het geweer zetten.

1044
01:00:17,243 --> 01:00:20,371
Het was een mooie dag, de dageraad...

1045
01:00:20,538 --> 01:00:23,040
na een regenachtige nacht.
Een mooie dag.

1046
01:00:23,165 --> 01:00:26,502
Met nog vijf minuten te gaan
zag ik mannen staan.

1047
01:00:26,669 --> 01:00:28,546
Doodstil. Geen enkel geluid.

1048
01:00:28,713 --> 01:00:31,299
Ik zat doodsbang te wachten tot het begon.

1049
01:00:31,424 --> 01:00:34,218
Ik was toen heel erg bang. Heel erg bang.

1050
01:00:34,385 --> 01:00:37,847
Een officier riep: 'Is iedereen klaar?'

1051
01:00:38,014 --> 01:00:40,975
Ik riep:
'Ik krijg mijn bajonet er niet op.'

1052
01:00:41,142 --> 01:00:43,227
'Verdomme, Maydwell. Schiet op.'

1053
01:00:43,394 --> 01:00:46,898
Ik stuurde een bericht
naar het hoofdkwartier dat we klaar waren.

1054
01:00:47,023 --> 01:00:49,442
Helaas ging er iets mis.

1055
01:00:49,608 --> 01:00:52,486
Plotseling begon de grond te schudden.

1056
01:00:52,653 --> 01:00:56,966
We lieten een mijn ontploffen
die onder de Duitsers had moeten liggen.

1057
01:00:59,994 --> 01:01:01,662
Hij lag in Niemandsland.

1058
01:01:01,829 --> 01:01:06,042
Dat gaf de Duitsers vijf minuten
om de krater te bezetten.

1059
01:01:08,252 --> 01:01:11,005
Sergeant Moore stond
achter de loopgraaf...

1060
01:01:11,172 --> 01:01:14,926
met een pistool. Hij zei:
'Ik schiet iedereen dood die terug wil.'

1061
01:01:15,051 --> 01:01:18,262
Als we de ene kant niet opgingen,
dan ook de andere niet.

1062
01:01:18,387 --> 01:01:22,850
We gingen niet met tegenzin
de loopgraaf uit. Niet mijn metgezellen.

1063
01:01:26,812 --> 01:01:31,108
Je wordt met een spervuur gedekt
en je valt aan.

1064
01:01:31,275 --> 01:01:33,569
Dat was de theorie.

1065
01:01:35,654 --> 01:01:38,240
Ik besefte dat dit de aanval was.

1066
01:01:38,407 --> 01:01:39,533
En dan het uur U.

1067
01:01:39,700 --> 01:01:42,036
Iemand riep: 'Daar gaan ze.'

1068
01:01:42,203 --> 01:01:45,581
Links renden de London Scottish vooruit.

1069
01:01:45,748 --> 01:01:48,751
Ik gaf het bevel:
'De ladders op, eroverheen.'

1070
01:01:51,754 --> 01:01:54,048
Daarna was er alleen nog lawaai.

1071
01:01:54,215 --> 01:01:56,467
Urenlang lawaai.

1072
01:02:00,346 --> 01:02:02,557
Zodra je eruit bent, is je angst weg.

1073
01:02:02,682 --> 01:02:03,849
We renden niet.

1074
01:02:04,016 --> 01:02:07,687
We schreeuwden of juichten niet.
Iedereen was doodstil.

1075
01:02:07,853 --> 01:02:12,358
Toen ik Niemandsland inging,
werd iemand door het hoofd geschoten.

1076
01:02:12,525 --> 01:02:14,235
Zijn schedel versplinterde.

1077
01:02:14,402 --> 01:02:17,154
Dat was geen fijn afscheid.

1078
01:02:17,321 --> 01:02:20,533
De aanval op de vijandelijke linie...

1079
01:02:20,700 --> 01:02:24,286
ging met 100 meter per keer.

1080
01:02:26,789 --> 01:02:31,460
Een linie Britse troepen met bajonet
liep rustig achter het spervuur.

1081
01:02:31,627 --> 01:02:33,129
Dat zal ik nooit vergeten.

1082
01:02:33,254 --> 01:02:36,173
De mitrailleurs vuurden af en toe
in het begin.

1083
01:02:36,382 --> 01:02:39,927
Erg weinig.
Het leek te mooi om waar te zijn.

1084
01:02:40,094 --> 01:02:44,265
Toen beseften we dat de Duitsers
het vuren hadden opgeschort...

1085
01:02:44,432 --> 01:02:47,101
tot ze zagen
hoe ver de aanval zou komen.

1086
01:02:47,226 --> 01:02:50,688
Er waren tien,
twintig Duitse mitrailleurs.

1087
01:02:50,855 --> 01:02:53,107
Toen brak de hel los.

1088
01:02:53,274 --> 01:02:56,402
Mijn god. Hij nam ons echt te grazen.

1089
01:02:56,569 --> 01:02:58,195
Hij vaagde ons weg.

1090
01:03:15,546 --> 01:03:18,758
Machinegeweerkogels als hagelstenen.

1091
01:03:18,924 --> 01:03:22,053
Ik besefte niet dat het kogels waren.

1092
01:03:22,219 --> 01:03:24,638
Ik zag om me heen mensen vallen.

1093
01:03:24,805 --> 01:03:28,351
Ze vielen gewoon weg aan beide kanten.

1094
01:03:28,517 --> 01:03:30,978
Ik dacht: waarom schieten ze op mij?

1095
01:03:31,854 --> 01:03:35,316
Na een paar meter werd ik
in mijn dij geraakt.

1096
01:03:35,733 --> 01:03:38,236
Er liep een kapitein naast me
met een pistool.

1097
01:03:38,361 --> 01:03:39,779
Die viel plotseling.

1098
01:03:39,945 --> 01:03:42,406
Een ander werd in zijn been geraakt.

1099
01:03:42,573 --> 01:03:45,743
Maar hij ging door, huppend op één been.

1100
01:03:46,952 --> 01:03:48,704
Toen de kogels de tank raakten...

1101
01:03:48,829 --> 01:03:52,667
vlogen de metalen scherven
als scheermessen door de tank.

1102
01:03:52,833 --> 01:03:55,169
Je zag mannen sterven.
Daar lette je niet op.

1103
01:03:55,294 --> 01:03:57,421
Als je niet geraakt werd, ging je door.

1104
01:03:57,546 --> 01:04:01,300
Ik had plotseling erge pijn in mijn hand
alsof iemand me sloeg.

1105
01:04:01,425 --> 01:04:02,925
Er zat een groot gat in.

1106
01:04:03,177 --> 01:04:04,887
Een man rende over het veld...

1107
01:04:05,012 --> 01:04:08,391
voor me. Hij werd geraakt,
want de inhoud van zijn portemonnee...

1108
01:04:08,516 --> 01:04:09,916
vloog naar mij toe.

1109
01:04:11,268 --> 01:04:13,437
Ik voelde een klap op mijn linkerarm...

1110
01:04:13,562 --> 01:04:16,607
en er stroomde bloed over mijn hand.

1111
01:04:16,774 --> 01:04:20,403
Ik dacht niet dat ze de moeite
zouden nemen op mij te vuren...

1112
01:04:20,528 --> 01:04:23,614
maar plotseling voelde ik
een aantal kogels...

1113
01:04:23,781 --> 01:04:25,366
in mijn rechterzij.

1114
01:04:25,533 --> 01:04:29,120
Een haas rende voor me langs
met ogen vol angst...

1115
01:04:29,286 --> 01:04:32,540
maar hij was niet half zo bang als ik.

1116
01:04:32,707 --> 01:04:35,167
Je zag je vrienden naast je sneuvelen...

1117
01:04:35,292 --> 01:04:37,962
en het vreselijke besef
drong zich op...

1118
01:04:38,129 --> 01:04:39,296
dat dit het einde was.

1119
01:04:39,630 --> 01:04:43,175
De twee voor me vielen neer,
gewond in hoofd en borst.

1120
01:04:43,342 --> 01:04:46,655
Die kogels raakten mijn been
en maakten een flink gat.

1121
01:04:46,804 --> 01:04:48,204
Het deed geen pijn.

1122
01:04:48,472 --> 01:04:50,558
Het leven was gevaarlijk.

1123
01:04:50,725 --> 01:04:53,227
We zetten zo voort.
Sommigen werden geraakt...

1124
01:04:53,352 --> 01:04:54,478
anderen liepen door.

1125
01:04:54,645 --> 01:04:56,856
Je kunt de dingen niet overpeinzen.

1126
01:04:57,023 --> 01:04:58,898
Er was een regen van kogels...

1127
01:04:59,025 --> 01:05:01,775
maar ze raakten je niet,
dus je liep door.

1128
01:05:02,361 --> 01:05:05,698
Je zou je verleden zien
als je denkt dat je doodgaat.

1129
01:05:05,865 --> 01:05:08,159
Ik was niet ouder dan 19...

1130
01:05:08,325 --> 01:05:10,703
en toen ik die kogels zag...

1131
01:05:10,870 --> 01:05:12,913
dacht ik: overleef ik dit?

1132
01:05:13,247 --> 01:05:16,667
Als de kogel je vol raakt
en je onmiddellijk sterft...

1133
01:05:16,834 --> 01:05:19,462
voel je helemaal niks.
Daar is niks aan.

1134
01:05:20,004 --> 01:05:22,423
De eerste golf was weggevaagd.

1135
01:05:22,590 --> 01:05:24,467
Iedereen was dood of gewond.

1136
01:05:24,592 --> 01:05:26,302
Er lagen zoveel doden...

1137
01:05:26,469 --> 01:05:28,429
dat ze moeilijk te ontwijken waren.

1138
01:05:28,554 --> 01:05:31,182
Ik stapte eroverheen. De sergeant zei:

1139
01:05:31,349 --> 01:05:34,769
'Loop maar door.
Daar moet je niet op letten.'

1140
01:05:35,019 --> 01:05:38,481
We liepen letterlijk over de lijken
van onze makkers.

1141
01:05:38,647 --> 01:05:41,692
Het bloedbad is onbeschrijflijk.

1142
01:05:42,401 --> 01:05:45,863
Op mijn pad lagen 2000 doden,
Britten en Duitsers.

1143
01:05:46,030 --> 01:05:49,242
Het was onmogelijk om de lijken
uit de weg te halen...

1144
01:05:49,367 --> 01:05:52,117
vanwege de kogels.
We liepen over ze heen.

1145
01:05:53,204 --> 01:05:56,540
Als er een granaat barstte
in de buurt van de tank...

1146
01:05:56,707 --> 01:06:01,003
werd hij opgetild.
Je voelde een enorme druk.

1147
01:06:02,630 --> 01:06:05,716
Het lawaai van de strijd
als je erin zit, is zo erg...

1148
01:06:05,841 --> 01:06:08,678
dat je geen individuele schoten hoort.

1149
01:06:08,844 --> 01:06:11,305
We moesten stoppen
voor het Duitse prikkeldraad.

1150
01:06:11,430 --> 01:06:13,516
Verdergaan was onmogelijk...

1151
01:06:13,683 --> 01:06:16,519
vanwege het prikkeldraad
en de mitrailleurposten...

1152
01:06:16,644 --> 01:06:18,582
die 50 meter verderop waren.

1153
01:06:18,854 --> 01:06:23,317
Het prikkeldraad was niet erg beschadigd
ondanks de intense bombardementen.

1154
01:06:23,442 --> 01:06:26,862
Je zag niks achter dat draad.
Het leek mijlenver te strekken.

1155
01:06:26,987 --> 01:06:29,740
Het was zwart van de roest.

1156
01:06:29,865 --> 01:06:32,284
Er kon nog geen konijn doorkomen.

1157
01:06:32,451 --> 01:06:35,871
Onze eigen artillerie
dropte granaten tussen ons.

1158
01:06:42,336 --> 01:06:46,399
Ze hadden niet de juiste afstand,
of ze wisten niet waar we waren.

1159
01:06:46,757 --> 01:06:50,007
Ik hoorde de eerste granaat
boven mijn hoofd barsten.

1160
01:06:50,136 --> 01:06:51,574
Ik hoorde luid gefluit.

1161
01:06:51,721 --> 01:06:54,306
Dat was mijn stalen helm die verdween.

1162
01:06:54,473 --> 01:06:56,058
Nooit meer gevonden.

1163
01:06:56,308 --> 01:06:59,937
Een stuk van mijn bil verdween,
ik had een scherf in mijn heup...

1164
01:07:00,062 --> 01:07:03,107
in mijn been en eentje door mijn been.

1165
01:07:03,399 --> 01:07:05,901
De jongen naast me kreeg de volle laag.

1166
01:07:06,068 --> 01:07:07,631
Zijn halve hoofd was weg.

1167
01:07:08,070 --> 01:07:11,449
Kogels raakten ons
en granaten landden op ons.

1168
01:07:11,615 --> 01:07:14,702
De Duitse artillerie
nam ons op de korrel...

1169
01:07:14,869 --> 01:07:16,495
en onze eigen artillerie ook.

1170
01:07:16,620 --> 01:07:20,308
De granaten ontploften overal.
Het was een intense strijd...

1171
01:07:21,167 --> 01:07:23,419
die je in zijn greep hield.

1172
01:07:23,586 --> 01:07:25,588
Je had geen rede meer.

1173
01:07:25,755 --> 01:07:30,009
Het was zo hels dat je geen tijd had
om na te denken.

1174
01:07:30,176 --> 01:07:32,803
Die herrie, die verlammende herrie...

1175
01:07:32,970 --> 01:07:36,265
liet je dingen niet doen
die je normaal wel zou doen...

1176
01:07:36,390 --> 01:07:38,703
hoe goed je bedoelingen ook waren.

1177
01:07:40,478 --> 01:07:43,564
Je keek niet, je zag.
Je hoorde niet, je luisterde.

1178
01:07:43,689 --> 01:07:47,526
Je proeft je verhemelte.
Je neus zit vol dampen en dood.

1179
01:07:47,693 --> 01:07:51,280
Het laagje beschaving is weggevallen.

1180
01:07:51,447 --> 01:07:54,158
Ik werd zo'n 12 meter weggeblazen.

1181
01:07:54,325 --> 01:07:57,411
Ik hoorde alleen het gegil
van de overlevenden...

1182
01:07:57,578 --> 01:07:59,955
soms in twee of drie delen...

1183
01:08:00,122 --> 01:08:02,708
armen en benen lagen overal...

1184
01:08:02,875 --> 01:08:05,252
en die scherpe geur van explosies.

1185
01:08:05,419 --> 01:08:09,757
Mijn romantische idee
van oorlogen verdween.

1186
01:08:10,508 --> 01:08:13,719
Een granaat had een man geraakt.
Zijn linkerarm was eraf.

1187
01:08:13,844 --> 01:08:17,265
Zijn linkerbeen was eraf.
Zijn linkeroog hing op zijn wang.

1188
01:08:17,390 --> 01:08:19,517
Hij riep om zijn Nannie.

1189
01:08:19,684 --> 01:08:22,895
Zijn ogen hingen uit hun kassen.

1190
01:08:23,854 --> 01:08:25,523
Ik schoot hem dood.

1191
01:08:25,773 --> 01:08:28,234
Dat moest wel. Ik moest hem doodschieten.

1192
01:08:28,359 --> 01:08:32,530
Hij was sowieso gestorven.
Het verloste hem uit zijn ellende...

1193
01:08:32,697 --> 01:08:35,157
maar het deed mij pijn.

1194
01:08:36,701 --> 01:08:38,619
Ik wist dat we geen bevelen kregen...

1195
01:08:38,744 --> 01:08:40,538
want er was niemand om die te geven.

1196
01:08:40,663 --> 01:08:42,540
De officieren waren dood of gewond...

1197
01:08:42,665 --> 01:08:44,417
net als de onderofficieren.

1198
01:08:44,542 --> 01:08:46,210
Ik sprong in een inslaggat.

1199
01:08:46,335 --> 01:08:49,422
Je liet je vallen in inslaggaten,
waar dan ook.

1200
01:08:49,588 --> 01:08:52,213
Voor dekking tot het spervuur voorbij was.

1201
01:08:52,341 --> 01:08:56,137
Ik ben niet zo'n held die het Duitse leger
in zijn eentje aankon. Ik schuilde.

1202
01:08:56,262 --> 01:08:59,598
Ik schuilde achter de rand
van een groot inslaggat.

1203
01:08:59,765 --> 01:09:02,810
Gelukkig kon ik een inslaggat in springen.

1204
01:09:03,144 --> 01:09:05,146
We noemden ze 'gatenspringers'.

1205
01:09:05,312 --> 01:09:06,856
Ze sprongen in een gat...

1206
01:09:06,981 --> 01:09:09,981
vanwege het spervuur
en de dood van hun maten.

1207
01:09:10,234 --> 01:09:12,445
Jammer dat ze niet allemaal
in die gaten sprongen.

1208
01:09:12,570 --> 01:09:15,322
Voor het spervuur voorbij was,
waren ze dood.

1209
01:09:16,240 --> 01:09:19,553
De kogels sloegen
op de achterkant van mijn inslaggat.

1210
01:09:19,702 --> 01:09:21,203
Het regende kogels.

1211
01:09:21,370 --> 01:09:22,663
Geen idee waarom ze me niet raakten.

1212
01:09:22,830 --> 01:09:25,082
Ik zat achter een inslaggat.

1213
01:09:25,249 --> 01:09:27,918
De aarde spatte tegen mijn nek.

1214
01:09:28,169 --> 01:09:29,670
Er zaten drie jongens in het gat.

1215
01:09:29,795 --> 01:09:32,465
Eentje zei: 'Ze vuren op je spade.'

1216
01:09:32,631 --> 01:09:35,176
We keken om.
Er ging een kogel door zijn hoofd.

1217
01:09:35,301 --> 01:09:36,927
Dat was dan dat.

1218
01:09:37,094 --> 01:09:40,931
Er viel een sergeant in het gat,
boven op ons. Hij was dood.

1219
01:09:41,098 --> 01:09:42,661
Door zijn hals geschoten.

1220
01:09:42,808 --> 01:09:46,103
Hij had een verrekijker om. Ik pakte die.

1221
01:09:46,270 --> 01:09:48,314
Er was zo weinig overal van...

1222
01:09:48,481 --> 01:09:50,794
dat je dingen pakte als je ze zag.

1223
01:09:51,192 --> 01:09:53,569
De Duitsers bleven maar vuren...

1224
01:09:53,736 --> 01:09:57,239
tot één granaat de voorkant
van de tank doorboorde.

1225
01:09:57,406 --> 01:10:01,369
Wat er toen gebeurde, weet ik niet,
maar er was een explosie.

1226
01:10:01,535 --> 01:10:04,622
Als getrainde soldaten hadden we
ons geweer altijd geladen.

1227
01:10:04,747 --> 01:10:06,999
Maar we gebruikten vijf extra kogels...

1228
01:10:07,124 --> 01:10:08,937
om met tien snel te vuren.

1229
01:10:09,085 --> 01:10:12,255
De Duitsers klommen ook
uit hun loopgraven en vuurden.

1230
01:10:12,380 --> 01:10:15,091
Ik vond het heel dappere mannen.

1231
01:10:16,008 --> 01:10:19,595
Er stond een Duitser op de borstwering
met bommen te gooien.

1232
01:10:19,720 --> 01:10:21,158
Dus die schoot ik dood.

1233
01:10:21,806 --> 01:10:24,934
De officier gaf het bevel
om snel te vuren.

1234
01:10:25,101 --> 01:10:28,521
We begonnen continu te schieten,
zo snel we konden.

1235
01:10:28,688 --> 01:10:30,731
Het was een echte mad minute.

1236
01:10:30,981 --> 01:10:35,356
Ik stond op en schoot de Duitsers
een voor een dood als scherpschutter.

1237
01:10:35,569 --> 01:10:39,532
Ik richtte net
toen iets me tussen mijn ogen raakte...

1238
01:10:39,699 --> 01:10:41,117
als een mokerslag.

1239
01:10:41,283 --> 01:10:43,828
Ik raakte bewusteloos, geen pijn...

1240
01:10:43,994 --> 01:10:47,540
maar met miljoenen gouden sterren
in een donkerblauwe hemel.

1241
01:10:47,665 --> 01:10:50,084
Nadat ik veel kogels had verbruikt...

1242
01:10:50,251 --> 01:10:52,420
bukte ik weer en zei: 'Nu jij, Bill.'

1243
01:10:52,545 --> 01:10:55,483
Hij kon niet eens schieten.
Hij was meteen dood.

1244
01:10:55,965 --> 01:10:57,383
Zo was het.

1245
01:10:57,550 --> 01:11:00,219
Je voelde verdriet, hij was een vriend...

1246
01:11:00,386 --> 01:11:01,721
maar je vatte het niet zwaar op.

1247
01:11:01,887 --> 01:11:04,473
Je was gehard door de strijd.

1248
01:11:04,974 --> 01:11:07,893
We bleven snel vuren,
zolang ons geweer werkte.

1249
01:11:08,060 --> 01:11:09,979
Ze werden te heet om te vuren.

1250
01:11:10,146 --> 01:11:12,648
Er stroomde vet
uit het hout van de geweren.

1251
01:11:12,773 --> 01:11:14,567
De loop vervormde.

1252
01:11:14,734 --> 01:11:16,861
Toen kwam een bevel van de kapitein.

1253
01:11:16,986 --> 01:11:21,236
We moesten een barricade maken
van de doden, de Duitse en onze eigen.

1254
01:11:21,782 --> 01:11:24,035
Mijn kapitein wilde graag door...

1255
01:11:24,201 --> 01:11:26,871
en stond op, maar helaas sneuvelde hij.

1256
01:11:27,830 --> 01:11:30,018
Drie man laadden de geweergranaten.

1257
01:11:30,166 --> 01:11:33,085
Ik beschoot de hele linie.
Aan het gegil te horen...

1258
01:11:33,210 --> 01:11:34,670
deed ik dat goed.

1259
01:11:35,296 --> 01:11:38,007
Een machinegeweer stond
op ons gat gericht.

1260
01:11:38,174 --> 01:11:41,135
Ik wachtte tot de riem op was...

1261
01:11:41,302 --> 01:11:43,387
en begon met de aanval.

1262
01:11:43,554 --> 01:11:45,389
De sergeant zei: 'Volg mij.'

1263
01:11:47,058 --> 01:11:48,893
Ik kroop onder het prikkeldraad door.

1264
01:11:49,018 --> 01:11:50,645
Veel van ons kropen eronderdoor...

1265
01:11:50,770 --> 01:11:53,939
en we verzamelden aan de Duitse kant.

1266
01:11:54,106 --> 01:11:58,027
De granaten gierden over ons hoofd
en stopten plotseling.

1267
01:11:58,235 --> 01:11:59,779
'Kom, we nemen ze te grazen.'

1268
01:11:59,904 --> 01:12:02,531
We stonden op en vielen aan.

1269
01:12:02,698 --> 01:12:05,117
In een aanval met bajonetten hadden we...

1270
01:12:05,242 --> 01:12:08,829
meestal ook een kogel in de loop,
naast het magazijn.

1271
01:12:08,996 --> 01:12:10,206
We waren uitgelaten.

1272
01:12:10,373 --> 01:12:12,542
Met een geweer, bajonet en handgranaten...

1273
01:12:12,667 --> 01:12:16,546
konden we die hufters doden
die onze makkers hadden vermoord.

1274
01:12:16,671 --> 01:12:19,799
We stortten ons op de Duitsers.

1275
01:12:27,848 --> 01:12:30,184
We vuurden op alles wat bewoog.

1276
01:12:30,726 --> 01:12:32,186
Ik viel op mijn knieën...

1277
01:12:32,311 --> 01:12:35,648
en de sergeant schoot over mij heen
een Duitser neer.

1278
01:12:35,773 --> 01:12:39,026
Hij lag op de grond te schieten,
dus doodde hij hem.

1279
01:12:39,193 --> 01:12:41,153
Er is één manier
om met een bajonet te vechten.

1280
01:12:41,278 --> 01:12:43,966
Je steekt hem
zo hard mogelijk in je vijand.

1281
01:12:44,240 --> 01:12:46,575
Er lag een Duitser op de grond.

1282
01:12:46,701 --> 01:12:48,202
Hij was doodsbang.

1283
01:12:48,369 --> 01:12:50,432
Ik dacht: doodsteken of schieten?

1284
01:12:50,579 --> 01:12:53,833
En toen renden Duitsers
links en rechts van me weg.

1285
01:12:54,000 --> 01:12:57,500
Ik hield de Duitser neer,
schoot de Duitser links dood...

1286
01:12:58,004 --> 01:12:59,589
herlaadde mijn geweer...

1287
01:12:59,714 --> 01:13:01,964
en schoot de Duitser rechts dood.

1288
01:13:02,216 --> 01:13:06,154
Veel Duitsers kwamen aanrennen.
We schoten ze een voor een dood.

1289
01:13:06,637 --> 01:13:07,805
We hebben ze allemaal gedood.

1290
01:13:07,972 --> 01:13:10,391
Iemand zei: 'Die arme Dick is dood.'

1291
01:13:10,558 --> 01:13:13,936
Ik keek om en zag
dat de top van zijn hoofd eraf was.

1292
01:13:14,687 --> 01:13:17,899
Van rechts kwam een Duitser
met een tank op zijn rug...

1293
01:13:18,024 --> 01:13:20,359
die vuur uit een slang spoot.

1294
01:13:20,484 --> 01:13:23,571
Ik zag vlammen door de loopgraaf stromen.

1295
01:13:23,738 --> 01:13:25,197
We kenden geen vlammenwerpers.

1296
01:13:25,322 --> 01:13:27,074
Drieëntwintig jongens verbrand.

1297
01:13:27,199 --> 01:13:29,824
Ik schoot hem in zijn borst.
Dat deed niks.

1298
01:13:29,952 --> 01:13:32,204
Hij had vast een gepantserde jas aan.

1299
01:13:32,329 --> 01:13:35,166
Ik werd in mijn arm geschoten en bloedde,

1300
01:13:35,332 --> 01:13:38,419
maar met links kon ik ook granaten gooien.

1301
01:13:39,295 --> 01:13:42,089
Iemand gooide een granaat achter hem.

1302
01:13:42,256 --> 01:13:44,217
Achter had hij geen pantser. Hij viel.

1303
01:13:44,342 --> 01:13:48,012
Er rende een Duitser
gillend de loopgraaf uit.

1304
01:13:48,179 --> 01:13:49,639
Hij rende me bijna omver.

1305
01:13:49,764 --> 01:13:52,600
Drie Duitsers kwamen eruit
met de handen omhoog.

1306
01:13:52,725 --> 01:13:54,852
Jonge jongens, van onze leeftijd.

1307
01:13:55,019 --> 01:13:56,520
Negentien of 20 jaar.

1308
01:13:56,687 --> 01:13:58,773
Als ze hun handen omhoog hadden...

1309
01:13:58,898 --> 01:14:02,318
wuifden we ze weg.
We schoten natuurlijk niet.

1310
01:14:02,610 --> 01:14:04,737
Gevangenen waren lastig.

1311
01:14:04,904 --> 01:14:07,490
We wuifden ze gewoon weg.

1312
01:14:07,656 --> 01:14:11,619
De enige Duitsers die echt vochten,
waren de mitraillisten.

1313
01:14:11,786 --> 01:14:14,872
Ze schoten riem na riem leeg
en hielden nooit op.

1314
01:14:15,039 --> 01:14:18,042
De patroonhulzen lagen er op een hoop.

1315
01:14:18,209 --> 01:14:22,338
Hun beste mannen zaten achter
mitrailleurs. Die vochten tot de dood.

1316
01:14:22,463 --> 01:14:24,799
De mist trok op. Drie moffen zaten...

1317
01:14:24,965 --> 01:14:28,719
bij een machinegeweer
en natuurlijk was dat op mij gericht.

1318
01:14:28,844 --> 01:14:32,219
Ik zwaaide mijn Lewis Gun naar hen toe
en schoot eerst.

1319
01:14:32,890 --> 01:14:34,392
Een fractie van een seconde.

1320
01:14:34,517 --> 01:14:36,686
Gelukkig kon ik verder.

1321
01:14:36,852 --> 01:14:38,104
Tijdens de oorlog...

1322
01:14:38,270 --> 01:14:42,817
was het onvermijdelijk dat we
beestachtiger werden in het doden.

1323
01:14:42,983 --> 01:14:44,944
We hadden jongens uit Lincolnshire.

1324
01:14:45,069 --> 01:14:46,278
Jongens van 18.

1325
01:14:46,445 --> 01:14:48,489
De mitraillisten deden hun handen omhoog.

1326
01:14:48,614 --> 01:14:51,158
Dat maakte niet uit. Ze werden gedood.

1327
01:14:53,577 --> 01:14:55,997
Ik ben bang
dat het wel een slachtpartij was...

1328
01:14:56,122 --> 01:14:57,935
tot we weer op orde waren.

1329
01:14:58,374 --> 01:15:02,420
Iedereen schreeuwde,
lag op de grond te kreunen.

1330
01:15:02,586 --> 01:15:05,381
En uiteindelijk was het stil.

1331
01:15:05,715 --> 01:15:08,301
De long van een Duitse officier lag eruit.

1332
01:15:08,426 --> 01:15:10,469
Hij leefde nog, maar was bewusteloos.

1333
01:15:10,594 --> 01:15:14,432
Je zag zijn long bewegen
met zijn ademhaling.

1334
01:15:14,598 --> 01:15:17,893
Ik had hem bijna doodgeschoten...

1335
01:15:18,060 --> 01:15:19,812
maar we moesten verder.

1336
01:15:19,979 --> 01:15:22,773
Eén dode Duitser leunde tegen de muur.

1337
01:15:22,940 --> 01:15:25,443
Hij was knap.
Deed me denken aan mijn vader.

1338
01:15:25,568 --> 01:15:27,820
Een granaat had hem gevild.

1339
01:15:27,987 --> 01:15:32,616
De voorkant van zijn borst
tot zijn maag was weg...

1340
01:15:32,783 --> 01:15:34,410
netjes weggesneden.

1341
01:15:34,577 --> 01:15:37,538
Het was een mooi staaltje anatomie.

1342
01:15:39,582 --> 01:15:42,335
De hele schietpartij was
na tien minuten voorbij.

1343
01:15:42,460 --> 01:15:46,005
Ongeveer 100 man kwamen terug
van de 600 die aanvielen.

1344
01:15:47,006 --> 01:15:48,549
De band kwam ons tegemoet.

1345
01:15:48,674 --> 01:15:50,259
Een heerlijk gevoel.

1346
01:15:50,426 --> 01:15:53,304
Ik had gevochten en was trots.

1347
01:15:55,598 --> 01:15:56,998
Wacht.

1348
01:15:58,809 --> 01:16:00,209
Oké.

1349
01:16:00,770 --> 01:16:02,458
Als er iemand gewond was...

1350
01:16:03,064 --> 01:16:04,273
of dood...

1351
01:16:04,440 --> 01:16:06,650
moest je die meteen weghalen...

1352
01:16:07,526 --> 01:16:09,820
anders verdwenen ze in de grond.

1353
01:16:09,987 --> 01:16:12,031
Het was zo erg.

1354
01:16:14,700 --> 01:16:19,205
Je moest bepalen
of ze nog leefden of niet.

1355
01:16:19,372 --> 01:16:23,042
Als hij dood was, was het geen probleem...

1356
01:16:23,292 --> 01:16:24,627
medisch gezien.

1357
01:16:24,794 --> 01:16:27,421
Dat kan ik niet duidelijker zeggen.

1358
01:16:27,588 --> 01:16:28,988
Hou hem recht.

1359
01:16:31,050 --> 01:16:32,259
Geef ons ruimte.

1360
01:16:32,426 --> 01:16:35,763
Ik begon een uur later pijn te voelen.

1361
01:16:35,930 --> 01:16:39,433
Ik had hoge laarzen aan.
De kogel was er opzij in gegaan.

1362
01:16:39,600 --> 01:16:41,852
Helemaal het been door...

1363
01:16:42,019 --> 01:16:45,564
dan tegen het enkelbot
en ondersteboven.

1364
01:16:51,987 --> 01:16:54,907
Een sergeant-majoor bracht me hete thee.

1365
01:16:55,074 --> 01:16:58,202
Dat had ik net nodig. Het was heerlijk.

1366
01:16:59,036 --> 01:17:02,206
Er kwamen slachtoffers teruglopen.

1367
01:17:02,373 --> 01:17:05,084
Mannen met kapotte armen,
slepende benen...

1368
01:17:05,251 --> 01:17:08,254
zo goed en kwaad
als het ging naar verbandplaatsen.

1369
01:17:08,379 --> 01:17:11,090
De gewonden kwamen
in groten getale aanlopen.

1370
01:17:11,215 --> 01:17:14,468
Sommigen hielden elkaar vast
en sommigen liepen alleen.

1371
01:17:14,593 --> 01:17:16,012
Een lichte wond in hand of arm.

1372
01:17:16,137 --> 01:17:18,139
Sommigen strompelden,
sommigen waren vrolijk...

1373
01:17:18,264 --> 01:17:20,433
alsof ze bevrijd waren.

1374
01:17:20,975 --> 01:17:22,375
Hallo, mama.

1375
01:17:23,811 --> 01:17:26,249
Mijn officier vroeg: 'Gaat het, Payne?'

1376
01:17:26,397 --> 01:17:28,522
Ik zei: 'O, ja. Ik kan nog lopen.'

1377
01:17:28,649 --> 01:17:31,527
Hij zei:
'Je bent in je achterhoofd geschoten.'

1378
01:17:31,694 --> 01:17:35,072
Hij gaf me een flinke dosis rum.

1379
01:17:35,239 --> 01:17:36,639
Een klap op de kin...

1380
01:17:37,116 --> 01:17:41,829
De ergste gevallen waren degenen
die door hun borst waren geschoten.

1381
01:17:41,996 --> 01:17:44,707
Het was moeilijk om adem te halen.

1382
01:17:44,874 --> 01:17:48,711
We hadden alleen noodverbanden.
Die had iedereen bij zich.

1383
01:17:48,878 --> 01:17:50,691
Ja, dan kijken we even beter.

1384
01:17:51,464 --> 01:17:55,009
Ze gooiden een fles jodium in het gat.

1385
01:17:55,426 --> 01:17:58,220
Wat een vreselijke pijn.

1386
01:18:01,349 --> 01:18:02,749
Wat een bofkont.

1387
01:18:03,142 --> 01:18:04,542
Er helemaal doorheen.

1388
01:18:07,938 --> 01:18:10,399
Ik was er slecht aan toe...

1389
01:18:10,566 --> 01:18:13,611
en ik kon haast niet meer.

1390
01:18:13,778 --> 01:18:15,529
Ik hield het niet lang meer vol.

1391
01:18:15,654 --> 01:18:20,368
Elke soldaat had een breekpunt.

1392
01:18:23,371 --> 01:18:25,122
De hospik wacht op je.

1393
01:18:30,086 --> 01:18:34,590
We hadden bijzondere artsen
die dag en nacht werkten...

1394
01:18:34,757 --> 01:18:39,929
op posten aan het Britse front
en voor de gewonden zorgden.

1395
01:18:41,305 --> 01:18:42,705
Wil je wat...

1396
01:18:44,100 --> 01:18:46,560
Ze hadden geen slaap nodig.

1397
01:18:46,727 --> 01:18:50,040
Ze maakten hun kleine aantal goed
door hard te werken.

1398
01:18:51,315 --> 01:18:52,817
We hebben verband nodig.

1399
01:18:53,901 --> 01:18:56,487
Mijn beide officieren,
al mijn sergeanten...

1400
01:18:56,612 --> 01:18:59,862
en driekwart van mijn mannen
waren dood of gewond.

1401
01:19:00,408 --> 01:19:04,662
De rangen bestonden uit
18-jarige Engelse jongens...

1402
01:19:04,829 --> 01:19:06,829
die zo uit de fabriek kwamen.

1403
01:19:10,543 --> 01:19:12,128
Stomme vogels.

1404
01:19:15,840 --> 01:19:19,385
Mijn jongens hielpen het bataljon...

1405
01:19:19,552 --> 01:19:22,763
die kinderen te begraven,
nog maar 17 of 18 jaar oud.

1406
01:19:22,888 --> 01:19:24,890
In de wetenschap...

1407
01:19:25,057 --> 01:19:29,103
dat onze Heer Jezus Christus
ons zal doen herrijzen.

1408
01:19:33,190 --> 01:19:35,860
Voor veel jongens was het
hun eerste actie.

1409
01:19:36,027 --> 01:19:38,070
Meer maakten ze niet mee.

1410
01:19:38,279 --> 01:19:40,031
We wikkelden hen in dekens...

1411
01:19:40,156 --> 01:19:43,492
groeven een ondiep graf
en stopten hen daarin.

1412
01:19:45,703 --> 01:19:49,457
Ik verbond een Duitser die erg trilde.

1413
01:19:49,623 --> 01:19:52,209
Hij was bang voor wat we zouden doen.

1414
01:19:52,376 --> 01:19:53,961
Zij waren banger dan wij.

1415
01:19:54,128 --> 01:19:56,130
En wij waren ook heus bang.

1416
01:19:56,297 --> 01:19:59,008
Ze waren jongens, net als wij.

1417
01:19:59,175 --> 01:20:01,344
Ze waren blij dat ze gevangen waren.

1418
01:20:01,469 --> 01:20:02,803
Ze waren eruit.

1419
01:20:02,970 --> 01:20:04,013
Is dit van jou?
-Van mij.

1420
01:20:04,180 --> 01:20:06,057
Van hem.
-Van jou.

1421
01:20:06,223 --> 01:20:07,516
Doe in je zak.

1422
01:20:07,683 --> 01:20:09,352
Er was een Duits jochie.

1423
01:20:09,518 --> 01:20:11,729
Ik gaf hem een sigaret. Hij was bang.

1424
01:20:11,854 --> 01:20:14,315
Ik had veel medelijden met hem.

1425
01:20:14,482 --> 01:20:15,900
Hij was maar 16 of zo.

1426
01:20:16,067 --> 01:20:18,945
We praatten even
en ik pakte zijn zakhorloge af.

1427
01:20:19,070 --> 01:20:22,198
Dat was normaal. We beroofden ze.

1428
01:20:24,408 --> 01:20:28,621
Ze waren ondervoed en in slechte conditie.

1429
01:20:30,498 --> 01:20:31,665
Grappig genoeg...

1430
01:20:31,832 --> 01:20:35,253
hielpen vijf of zes Duitse gevangenen
met het dragen...

1431
01:20:35,378 --> 01:20:37,296
en zo kreeg ik er nog zes.

1432
01:20:37,463 --> 01:20:39,840
Ik beroofde de jongens die me hielpen.

1433
01:20:40,007 --> 01:20:42,551
Elke keer dat we gevangenen namen...

1434
01:20:42,718 --> 01:20:46,722
begonnen de Duitsers
de brancards te dragen.

1435
01:20:46,889 --> 01:20:50,226
De Geneefse Conventies vereisten dat niet.

1436
01:20:57,900 --> 01:21:00,486
Ik had ongeveer twaalf gevangenen.

1437
01:21:00,653 --> 01:21:03,364
Ze waren ongewapend.
Ik had alleen een pistool.

1438
01:21:03,489 --> 01:21:05,908
Vaak had je een groep Duitsers...

1439
01:21:06,075 --> 01:21:08,700
die niet eens een Brit bij zich hadden.

1440
01:21:08,828 --> 01:21:11,664
Ze waren erg onder de indruk.

1441
01:21:11,831 --> 01:21:15,001
Ja, ze waren heel gedwee.

1442
01:21:16,711 --> 01:21:21,090
Ik zat naast een Duitser
die gewond was aan zijn arm.

1443
01:21:22,299 --> 01:21:25,970
Tot mijn verbazing begon hij
Engels tegen me te praten.

1444
01:21:26,470 --> 01:21:29,974
Hij zei dat hij ober was geweest
in het Savoy.

1445
01:21:32,810 --> 01:21:37,189
De gemiddelde Britse soldaat
voelde volgens mij geen diepe wrok

1446
01:21:37,356 --> 01:21:39,400
jegens de Duitsers.

1447
01:21:39,567 --> 01:21:42,153
Hij bewonderde en respecteerde ze.

1448
01:21:44,405 --> 01:21:48,701
Ik had net zoveel medelijden
met hen als met mezelf.

1449
01:21:48,868 --> 01:21:51,287
De Duitser kon goed vechten.

1450
01:21:51,454 --> 01:21:54,957
Ik had hem liever aan mijn kant
dan als vijand.

1451
01:21:55,124 --> 01:21:57,710
Sommige Duitsers wilden ons
aan hun kant...

1452
01:21:57,835 --> 01:22:00,046
tegen de Fransen en de Russen.

1453
01:22:00,212 --> 01:22:03,212
Niemand vond
dat we tegen elkaar moesten vechten.

1454
01:22:04,383 --> 01:22:08,304
De Duitser was een onbekende grootheid...

1455
01:22:08,471 --> 01:22:11,534
met zijn kolenkit-helm.
Toen ontmoetten we hen.

1456
01:22:11,849 --> 01:22:14,060
De Duitse soldaat was erg aardig.

1457
01:22:14,226 --> 01:22:15,895
Hij was kapper...

1458
01:22:16,062 --> 01:22:17,229
of winkelier of zo.

1459
01:22:17,438 --> 01:22:19,690
Net als wij was hij in uniform gestoken.

1460
01:22:19,815 --> 01:22:22,360
Je bent te lang. Volgende keer, mof.

1461
01:22:23,027 --> 01:22:25,905
We konden het goed met elkaar vinden...

1462
01:22:26,072 --> 01:22:27,698
en ze gingen met ons om.

1463
01:22:27,823 --> 01:22:29,223
Wil je je helm terug?

1464
01:22:30,701 --> 01:22:33,788
Het waren fatsoenlijke familiemensen...

1465
01:22:33,954 --> 01:22:37,041
die vaak aan hun kinderen dachten.

1466
01:22:38,334 --> 01:22:41,712
Ze droegen ons geen kwaad hart toe.

1467
01:22:41,879 --> 01:22:44,507
Ze deden ook wat hun opgedragen werd.

1468
01:22:47,927 --> 01:22:50,763
Ik sprak geen Duits, sommigen wel.

1469
01:22:50,930 --> 01:22:53,015
Sommige Duitsers spraken Engels.

1470
01:22:53,182 --> 01:22:54,934
We begrepen elkaar.

1471
01:22:55,101 --> 01:22:57,770
Als we met Duitsers praatten,
waren we het eens...

1472
01:22:57,895 --> 01:23:00,856
oorlog was zinloos...

1473
01:23:01,023 --> 01:23:03,023
en waarom moest het gebeuren?

1474
01:23:05,111 --> 01:23:07,613
Als je de hele dag langs lijken loopt...

1475
01:23:07,780 --> 01:23:10,783
moet dat wel effect op je hebben.

1476
01:23:10,950 --> 01:23:13,994
Er lag een dikke Duitser op straat.

1477
01:23:14,161 --> 01:23:19,166
Zijn buik was open,
zijn darmen lagen eruit.

1478
01:23:19,834 --> 01:23:22,420
Iemand had een pijp in zijn mond gestoken.

1479
01:23:22,545 --> 01:23:25,339
We zeiden dat hij op moest staan.

1480
01:23:27,383 --> 01:23:31,012
Duitse soldaten waren dapper en koppig.

1481
01:23:31,178 --> 01:23:34,473
De Duitsers voerden achterhoedegevechten
tot aan de Rijn.

1482
01:23:34,598 --> 01:23:37,768
Regiment na regiment werd gedecimeerd.

1483
01:23:38,728 --> 01:23:41,814
We dachten dat ze het zouden begeven.

1484
01:23:43,983 --> 01:23:46,944
Ik zou zeggen dat ze wanhopig waren.

1485
01:23:47,069 --> 01:23:48,863
Ze wisten dat ze verloren hadden.

1486
01:23:48,988 --> 01:23:52,700
Wij als frontlinie wisten
dat ze het opgaven.

1487
01:23:52,867 --> 01:23:57,204
De Duitsers waren het allemaal beu.

1488
01:23:57,580 --> 01:24:01,459
En zo kwam de oorlog ten einde.

1489
01:24:01,584 --> 01:24:06,047
Ik had de indruk dat 't de meeste Duitsers
niet kon schelen wie er won,

1490
01:24:06,213 --> 01:24:08,257
zolang de oorlog maar stopte.

1491
01:24:08,424 --> 01:24:10,885
Dat wilde iedereen toen.

1492
01:24:11,052 --> 01:24:12,595
We hadden er genoeg van.

1493
01:24:13,262 --> 01:24:15,890
En na een tijdje
kon het niemand iets schelen.

1494
01:24:16,015 --> 01:24:19,810
Oké, jongens. De foto.

1495
01:24:21,437 --> 01:24:23,875
In de oorlog had je een man, 'Gerucht'.

1496
01:24:24,023 --> 01:24:25,274
Die wist alles.

1497
01:24:25,441 --> 01:24:30,071
Mr. Gerucht zei dat de Duitsers
over een bestand onderhandelden.

1498
01:24:30,237 --> 01:24:32,114
Er hing een grote poster.

1499
01:24:32,281 --> 01:24:35,868
'Aan het westelijke front worden
alle oorlogsactiviteiten beëindigd...

1500
01:24:35,993 --> 01:24:40,289
om 11.00 uur op 11 november 1918.'

1501
01:24:40,456 --> 01:24:42,644
We vroegen: 'Welke dag is vandaag?'

1502
01:24:43,042 --> 01:24:46,504
We ontdekten dat het 11 november was.

1503
01:24:47,338 --> 01:24:50,591
Toen moesten we onze laarzen
en knopen poetsen.

1504
01:24:50,758 --> 01:24:52,760
We wisten dat de oorlog voorbij was.

1505
01:24:52,885 --> 01:24:55,513
We geloofden dat we erbij zouden zijn.

1506
01:24:55,680 --> 01:24:57,807
Er werd een aankondiging gedaan...

1507
01:24:57,973 --> 01:25:01,727
dat de gevechtshandelingen
vanaf 11.00 uur zouden stoppen.

1508
01:25:01,894 --> 01:25:07,024
Er werd niet gejuicht of zo
toen dat werd voorgelezen.

1509
01:25:07,191 --> 01:25:11,112
Om 11.00 uur hield het schieten
gewoon langzaam op...

1510
01:25:11,278 --> 01:25:14,281
alsof het donder in de verte was.

1511
01:25:26,085 --> 01:25:30,506
Het was nooit stil en nu was het doodstil.

1512
01:25:30,673 --> 01:25:33,759
Het was zo raar.
Je kon staan zonder dat er geschoten werd.

1513
01:25:33,884 --> 01:25:35,761
Het was eng.

1514
01:25:37,179 --> 01:25:42,518
We waren opgelucht en blij,
maar het was geen feest.

1515
01:25:42,685 --> 01:25:45,396
Onze stafofficier sloot zijn post en zei:

1516
01:25:45,563 --> 01:25:48,024
'Wat gaan we hierna doen?'

1517
01:25:48,190 --> 01:25:50,526
Er was helemaal geen feest.

1518
01:25:50,693 --> 01:25:53,988
Niemand zei iets. Iedereen liep weg.

1519
01:25:54,488 --> 01:25:56,741
We hadden het alleen kunnen vieren...

1520
01:25:56,866 --> 01:26:00,161
met thee. Dat was alles.

1521
01:26:00,619 --> 01:26:05,583
Het was zo'n mat moment.
We konden het niet bevatten.

1522
01:26:07,376 --> 01:26:10,796
We hadden het gevoel
dat we ontslagen waren.

1523
01:26:10,963 --> 01:26:14,151
Voor sommigen was het
het enige leven dat we kenden.

1524
01:26:14,342 --> 01:26:16,344
Wat moesten we nu?

1525
01:26:16,510 --> 01:26:18,679
Alsof je ontslagen werd.

1526
01:26:18,846 --> 01:26:21,724
Zo voelde iedereen zich.

1527
01:26:21,891 --> 01:26:25,102
We waren overstuur.
We hadden geen werk meer.

1528
01:26:25,269 --> 01:26:27,021
Ik wilde niet terug.

1529
01:26:27,188 --> 01:26:29,940
Er werd niet gejuicht of gezongen.

1530
01:26:30,107 --> 01:26:32,193
We waren emotieloos.

1531
01:26:32,360 --> 01:26:36,781
We waren te ver heen, te moe
om ervan te genieten.

1532
01:26:36,947 --> 01:26:40,510
Alles houdt eens op.
Zelfs een drama kan te lang doorgaan.

1533
01:26:41,285 --> 01:26:44,723
Het eindigde niet stilletjes,
maar daar leek het wel op.

1534
01:26:44,872 --> 01:26:47,917
BIJNA EEN MILJOEN BRITSE SOLDATEN

1535
01:26:48,084 --> 01:26:52,088
SNEUVELDEN TUSSEN 1914 EN 1918.

1536
01:27:00,680 --> 01:27:02,515
Ik was blij dat ik weg kon.

1537
01:27:02,682 --> 01:27:04,558
Ik had er genoeg van.

1538
01:27:04,725 --> 01:27:07,770
Uiteindelijk mat het je af.

1539
01:27:08,187 --> 01:27:10,981
Goddank was het voorbij.

1540
01:27:11,148 --> 01:27:12,942
Ik was uit het leger.

1541
01:27:14,026 --> 01:27:15,736
Nu de volgende stap.

1542
01:27:15,903 --> 01:27:18,239
We schreven naar huis
dat we in orde waren...

1543
01:27:18,364 --> 01:27:20,489
en zorgden dat de datum klopte.

1544
01:27:21,117 --> 01:27:23,452
Ik hield van de natuur.

1545
01:27:23,619 --> 01:27:26,455
Na de gruwelen van de mensheid
aan het front...

1546
01:27:26,580 --> 01:27:28,666
was ik opgetogen dat ik...

1547
01:27:28,833 --> 01:27:32,253
lelietjes-van-dalen en ridderspoor
vond in inslaggaten.

1548
01:27:32,378 --> 01:27:34,588
Ik joeg op rouwmantels...

1549
01:27:34,755 --> 01:27:38,050
en pages langs de oevers van de Aisne.

1550
01:27:38,300 --> 01:27:40,177
We gingen naar Boulogne.

1551
01:27:40,344 --> 01:27:42,305
We kwamen thuis met volle bepakking.

1552
01:27:42,430 --> 01:27:44,807
We lieten alleen de kogels achter.

1553
01:27:44,974 --> 01:27:47,268
Die moesten we wegdoen.

1554
01:27:47,518 --> 01:27:48,602
Ons geweer hielden we.

1555
01:27:48,769 --> 01:27:50,855
We gingen naar Folkestone.

1556
01:27:51,272 --> 01:27:55,943
Er stonden lange tafels
met aardige dames...

1557
01:27:56,110 --> 01:27:58,798
die ons een worstenbroodje
en thee gaven.

1558
01:27:59,113 --> 01:28:01,240
Dat was erg welkom.

1559
01:28:01,866 --> 01:28:05,953
We gingen met de trein naar Victoria
en daar gingen we uit elkaar.

1560
01:28:06,120 --> 01:28:08,664
In de barakken gooide je je geweer,

1561
01:28:08,831 --> 01:28:10,041
bajonet en zo neer.

1562
01:28:10,207 --> 01:28:14,003
Ze hadden veel pakken, hoeden en schoenen.

1563
01:28:14,170 --> 01:28:17,381
Je mocht zeggen welke je wilde,
de stijl en kleur...

1564
01:28:17,548 --> 01:28:19,298
en dan namen ze je maten.

1565
01:28:19,800 --> 01:28:23,220
Ik schrok van wat ik zag
toen ik thuiskwam...

1566
01:28:23,387 --> 01:28:25,431
en een baan probeerde te vinden.

1567
01:28:25,556 --> 01:28:28,893
Er was veel werkloosheid.
Ik dacht: dit is geen leven.

1568
01:28:29,060 --> 01:28:32,688
Het is zwaar om te beseffen
dat je geen commerciële waarde hebt.

1569
01:28:32,813 --> 01:28:36,501
Schandalig hoe ze ex-soldaten behandelden.
Je was ongewenst.

1570
01:28:36,692 --> 01:28:39,653
Soms mochten soldaten niet solliciteren.

1571
01:28:39,862 --> 01:28:42,531
Zo'n houding had men.

1572
01:28:42,698 --> 01:28:44,951
Een van mijn vrienden was gesneuveld.

1573
01:28:45,076 --> 01:28:49,121
Toen ik thuiskwam,
ging ik allereerst naar zijn moeder.

1574
01:28:49,288 --> 01:28:51,666
Als ze een pan had gehad,
had ze me ermee geslagen.

1575
01:28:51,791 --> 01:28:54,585
Haar zoon was dood en ik leefde nog.

1576
01:28:54,752 --> 01:28:55,920
Ze was erg bitter.

1577
01:28:56,087 --> 01:28:57,838
De eerste avond dat ik thuis was...

1578
01:28:57,963 --> 01:28:59,465
stapte ik in mijn bed.

1579
01:28:59,590 --> 01:29:02,528
Het eerste bed
sinds ik in het leger was gegaan.

1580
01:29:02,677 --> 01:29:04,637
Toen mijn moeder me thee bracht...

1581
01:29:04,762 --> 01:29:07,264
vond ze me slapend op de vloer.

1582
01:29:07,431 --> 01:29:09,016
Niemand praatte over de oorlog.

1583
01:29:09,141 --> 01:29:12,061
Het had geen gesprekswaarde.

1584
01:29:12,228 --> 01:29:14,897
De meesten hadden geen interesse.

1585
01:29:15,106 --> 01:29:16,524
Toen ik thuiskwam...

1586
01:29:16,691 --> 01:29:19,652
waren mijn ouders niet geïnteresseerd.

1587
01:29:19,819 --> 01:29:22,488
Ze hadden geen idee hoe het was.

1588
01:29:22,655 --> 01:29:25,241
Ze zagen geen reden...

1589
01:29:25,408 --> 01:29:27,410
om ons te bedanken...

1590
01:29:27,576 --> 01:29:31,789
want we waren modderig
en hadden geen manieren meer.

1591
01:29:31,956 --> 01:29:34,583
En als ik er wel over praatte...

1592
01:29:34,750 --> 01:29:38,462
ontkende mijn vader dingen
waar hij niks over wist...

1593
01:29:38,629 --> 01:29:39,964
omdat hij er niet bij was.

1594
01:29:40,131 --> 01:29:42,819
Elke soldaat die ik sprak,
ervoer hetzelfde.

1595
01:29:42,967 --> 01:29:45,845
We waren een ander ras dan de burger.

1596
01:29:45,970 --> 01:29:49,181
Je kameraden begrepen het...

1597
01:29:49,348 --> 01:29:52,518
maar de burgers hoefde je
niet te proberen.

1598
01:29:52,685 --> 01:29:55,563
Hoe aardig ze ook waren...

1599
01:29:55,730 --> 01:29:58,983
pogingen tot medeleven
van goedbedoelende mensen...

1600
01:29:59,108 --> 01:30:02,858
toonden alleen maar aan
dat ze het helemaal niet begrepen.

1601
01:30:02,987 --> 01:30:06,866
De enormiteit ervan was niet te bevatten.

1602
01:30:07,033 --> 01:30:11,954
Ze begrepen niet dat mensen
met wie je had gevoetbald...

1603
01:30:12,121 --> 01:30:13,789
zo naast je doodgeschoten werden.

1604
01:30:13,914 --> 01:30:18,336
Mijn vriend die zich met mij
had opgegeven, die daar maar lag...

1605
01:30:18,502 --> 01:30:21,881
en zwart werd voor iemand hem begroef.

1606
01:30:22,048 --> 01:30:25,051
Ze wisten dat we terugkwamen
vol modder en luizen...

1607
01:30:25,176 --> 01:30:28,179
maar niet hoe zwaar het is
om in een loopgraaf te zitten...

1608
01:30:28,304 --> 01:30:31,307
en te wachten tot er iets op je valt.

1609
01:30:31,474 --> 01:30:34,518
Je kon niet uitleggen
hoe vreselijk het was.

1610
01:30:34,685 --> 01:30:37,688
Hoe je leefde als een beest
en je ook zo gedroeg.

1611
01:30:37,855 --> 01:30:42,651
Ze beseften niet
hoe vreselijk de oorlog was.

1612
01:30:42,818 --> 01:30:47,323
Ze dachten
dat het één grote cavalerieaanval was.

1613
01:30:47,490 --> 01:30:50,117
Ze hadden geen idee. Hoe kon dat ook?

1614
01:30:50,576 --> 01:30:52,745
Het begon redelijk.

1615
01:30:52,912 --> 01:30:55,331
Ruiters vochten met zwaarden...

1616
01:30:55,498 --> 01:30:57,667
en toen werd het gruwelijk.

1617
01:30:57,792 --> 01:31:01,128
Mensen beseffen niet
wat militair materieel kan aanrichten.

1618
01:31:01,253 --> 01:31:04,340
Een leven was aan het eind van de oorlog
niks waard.

1619
01:31:04,465 --> 01:31:06,008
Niemand was een held.

1620
01:31:06,175 --> 01:31:09,261
We vonden dat sneuvelen maar niks.

1621
01:31:09,428 --> 01:31:12,056
Als we onderling praatte, zeiden we:

1622
01:31:12,223 --> 01:31:14,600
'Zulke oorlogen voeren ze nooit meer.'

1623
01:31:14,767 --> 01:31:15,851
Hoe verdroegen we het?

1624
01:31:16,018 --> 01:31:19,271
Het antwoord is deels:
de angst voor angst.

1625
01:31:19,480 --> 01:31:21,190
De angst dat ze zagen dat je bang was.

1626
01:31:21,315 --> 01:31:24,003
En een geloof in de mensheid,
in je collega.

1627
01:31:24,151 --> 01:31:26,089
Je mocht hem niet laten zakken.

1628
01:31:26,904 --> 01:31:30,533
Beide kanten hebben wellicht gelijk,
maar oorlog is vreselijk.

1629
01:31:30,658 --> 01:31:34,078
Oorlog zou uit alle macht
vermeden moeten worden.

1630
01:31:34,245 --> 01:31:39,041
Ik zie nog steeds geen goede reden.
Het was echt gruwelijk.

1631
01:31:39,291 --> 01:31:44,672
De geschiedenis zal oordelen
dat het het niet waard was.

1632
01:31:46,632 --> 01:31:48,384
Het enige wat ik echt erg vond...

1633
01:31:48,509 --> 01:31:51,762
was toen ik aan het werk ging
nadat ik thuiskwam.

1634
01:31:51,929 --> 01:31:53,556
Ik ging naar de winkels.

1635
01:31:53,723 --> 01:31:57,018
Ik kende de jongen achter de toonbank.

1636
01:31:57,351 --> 01:32:00,396
Hij zei: 'Waar was jij? Nachtdienst?'

1637
01:32:08,195 --> 01:32:10,656
VOOR MIJN OPA

1638
01:32:10,823 --> 01:32:16,579
HIJ DIENDE VAN 1910 TOT 1919
IN HET BRITSE LEGER

1639
01:32:25,338 --> 01:32:31,135
EN TER NAGEDACHTENIS VAN

1640
01:32:31,635 --> 01:32:36,140
SGT. SIDNEY RUCK
2/MONMOUTHSHIRES, GESNEUVELD 8 MEI 1915

1641
01:32:36,307 --> 01:32:39,560
2E LT. THOMAS WALSH
NZ TUNNELGRAVERS & NZ GEWEERBRIGADE

1642
01:32:39,685 --> 01:32:41,354
GESNEUVELD OP 4 MEI 1918

1643
01:38:57,021 --> 01:38:59,209
Ondertiteld door: Jolanda Jongedijk