1
00:00:02,000 --> 00:00:07,000
Downloaded from
YTS.MX
2
00:00:08,000 --> 00:00:13,000
Official YIFY movies site:
YTS.MX
3
00:00:37,412 --> 00:00:41,791
Có một điều khiến tôi hoang mang,
và khiến cả thế giới hoang mang…
4
00:00:42,667 --> 00:00:46,296
người Đức góp nhân lực
5
00:00:46,379 --> 00:00:51,217
và xe lửa và xe tải và năng lượng
6
00:00:51,301 --> 00:00:54,888
vào sự hủy diệt của người Do Thái
cho đến ngày cuối cùng.
7
00:00:54,971 --> 00:01:01,853
Nếu họ dừng sáu tháng trước khi kết thúc
chiến tranh và cống hiến sức mạnh đó
8
00:01:01,936 --> 00:01:06,566
vào việc củng cố bản thân, họ có thể
đã tiếp tục chiến tranh lâu hơn một chút.
9
00:01:06,649 --> 00:01:10,653
Nhưng việc giết người Do Thái
còn quan trọng hơn
10
00:01:10,737 --> 00:01:12,489
cả chiến thắng.
11
00:01:29,839 --> 00:01:31,341
Trong Thế chiến thứ hai,
12
00:01:31,424 --> 00:01:36,054
khi Đức Quốc xã của Adolf Hitler
đứng đầu đất nước này,
13
00:01:36,137 --> 00:01:41,101
Người Do Thái Châu Âu bị tước quyền,
bị ép buộc vào khu ổ chuột,
14
00:01:41,184 --> 00:01:44,687
bị trục xuất đến trại tập trung,
và bị giết.
15
00:01:45,939 --> 00:01:49,984
Thậm chí vào năm 1944, khi rõ ràng
nước Đức sẽ thua trận,
16
00:01:50,068 --> 00:01:54,280
Hitler và những người ủng hộ không từ bỏ
cuộc chiến chống người Do Thái.
17
00:01:54,364 --> 00:01:56,699
Lực lượng của hắn khẩn trương truy lùng
18
00:01:56,783 --> 00:02:01,496
dân số lớn nhất còn lại của dân Do Thái
ở châu Âu - người Do Thái ở Hungary.
19
00:02:02,664 --> 00:02:05,458
Đây là câu chuyện
về năm người Hungary sống sót.
20
00:02:05,542 --> 00:02:07,752
trong năm cuối của Thế chiến thứ hai.
21
00:02:22,684 --> 00:02:27,230
Tôi lớn lên ở một thị trấn tên là Polyana,
trên núi Carpathian.
22
00:02:27,313 --> 00:02:30,150
Đó là một thị trấn nhỏ
gồm hai con phố chính.
23
00:02:30,233 --> 00:02:34,028
Điều này dẫn đến việc…
Có một nhà thờ ở đó…
24
00:02:34,112 --> 00:02:40,410
chúng tôi có bưu điện, tòa thị chính
thị trấn, nhà thờ và giáo đường Do Thái.
25
00:02:40,493 --> 00:02:42,370
Mọi người đều biết nhau.
26
00:02:42,453 --> 00:02:43,454
Đẹp lắm.
27
00:02:44,247 --> 00:02:47,125
Tôi sống ở một thị trấn tên là Uzhhorod.
28
00:02:48,334 --> 00:02:49,919
Đó là một thị trấn nhỏ,
29
00:02:50,545 --> 00:02:55,508
nhưng nó có cảm giác
của một thị trấn lớn, tư tưởng quốc tế.
30
00:02:56,426 --> 00:03:02,682
Ngay đây là một quán ăn nhỏ,
ngay quanh đây… ngay đây, và…
31
00:03:06,519 --> 00:03:11,566
Mẹ… Bọn mẹ đã từng đến đây
để ăn bánh kẹp cho buổi chiều.
32
00:03:14,194 --> 00:03:17,197
Chúng tôi sống ở một thị trấn
tên là Sárvár.
33
00:03:17,280 --> 00:03:22,827
Nó ở Hungary, sát biên giới Áo.
34
00:03:24,037 --> 00:03:29,626
Mỗi ngày, nông dân sẽ mang hàng hóa của họ
từ các làng lân cận
35
00:03:29,709 --> 00:03:31,502
trong các giỏ lớn,
36
00:03:31,586 --> 00:03:35,632
và họ sẽ mang nó trên đầu hoặc trên vai.
37
00:03:39,219 --> 00:03:42,013
Szaszurt là một cộng đồng rất nhỏ,
38
00:03:42,096 --> 00:03:44,057
bao gồm 3,000 người.
39
00:03:44,140 --> 00:03:47,644
Không điện, không tiện ích gì cả.
40
00:03:47,727 --> 00:03:52,106
Nên tôi đã… sống rất đơn giản
và nhàm chán. Không có gì thú vị cả.
41
00:03:53,399 --> 00:03:59,113
Nhưng sau đó, Budapest, nơi tôi đến,
là một cuộc sống hoàn toàn khác.
42
00:03:59,197 --> 00:04:01,407
Đó là một sự điều chỉnh to lớn.
43
00:04:02,033 --> 00:04:05,036
Và tôi nhìn thành phố này, "Ôi trời!"
44
00:04:05,119 --> 00:04:09,582
Ý tôi là, tôi… chưa bao giờ tin
những thứ như thế này có tồn tại!
45
00:04:12,543 --> 00:04:16,422
Budapest là một thành phố tuyệt vời,
đẳng cấp thế giới,
46
00:04:16,923 --> 00:04:22,262
ngang hàng với Viên hoặc Paris hay London,
như một thủ đô vĩ đại của châu Âu.
47
00:04:22,887 --> 00:04:26,057
Tòa nhà Quốc hội tráng lệ này
48
00:04:26,140 --> 00:04:30,061
đã chứng kiến những điều tốt nhất
và tệ nhất trong lịch sừ Hungary.
49
00:04:30,144 --> 00:04:33,648
Phần lớn người Do Thái ở Budapest
50
00:04:33,731 --> 00:04:37,443
đã hoàn toàn đồng hóa, yêu nước sâu sắc,
51
00:04:37,527 --> 00:04:42,282
và rất tự hào
về di sản văn hóa Hungary của họ.
52
00:04:42,365 --> 00:04:47,036
Có khoảng 800 gia đình Do Thái
trong thị trấn của chúng tôi,
53
00:04:47,120 --> 00:04:53,584
và tôi nghĩ có 10,000 hoặc 11,000 người
không phải người Do Thái.
54
00:04:54,294 --> 00:04:58,131
Tôi có bạn và hẹn hò
với những người không phải Do Thái.
55
00:04:58,214 --> 00:05:00,425
Bố mẹ tôi có bạn
không phải là người Do Thái.
56
00:05:00,508 --> 00:05:03,678
Chúng tôi cũng cảm thấy
khá giống người Hungary.
57
00:05:04,387 --> 00:05:05,555
Không chỉ Do Thái.
58
00:05:05,638 --> 00:05:08,349
Do đó, chúng tôi theo Do Thái giáo,
59
00:05:09,183 --> 00:05:11,019
nhưng cũng là người Hungary.
60
00:05:13,438 --> 00:05:17,567
Ngày 2 tháng 8 năm 1934, các sĩ quan
và quân nhân tuyên thệ trung thành
61
00:05:17,650 --> 00:05:20,820
không phải với Đức,
mà là với cá nhân Hitler.
62
00:05:20,903 --> 00:05:24,282
Khi sự thống trị của Hitler đối với Đức
trở nên tuyệt đối,
63
00:05:24,824 --> 00:05:27,368
với người hàng xóm đáng sợ Áo,
64
00:05:27,452 --> 00:05:29,662
Hitler hứa sẽ nhúng tay vào.
65
00:05:29,746 --> 00:05:32,623
Năm 1938, khi tôi mười tuổi,
66
00:05:33,166 --> 00:05:34,917
Tôi mua tờ báo đầu tiên
67
00:05:35,668 --> 00:05:38,129
và tôi thấy các tiêu đề,
68
00:05:38,671 --> 00:05:40,923
"Hitler tiến vào Áo."
69
00:05:41,007 --> 00:05:46,387
Và tôi cảm nhận được rằng
thời khắc lịch sử này
70
00:05:46,471 --> 00:05:52,602
sẽ có tác động rất lớn đến cuộc sống
của người Do Thái, gia đình tôi và tôi.
71
00:05:55,855 --> 00:05:58,107
Đức xâm lược Ba Lan và Đan Mạch.
72
00:05:58,191 --> 00:06:00,777
Warsaw bị đánh bom, nổ tung và bắn phá.
73
00:06:00,860 --> 00:06:02,862
Ba Lan chìm trong hoang tàn.
74
00:06:02,945 --> 00:06:05,365
BA LAN BỊ XÂM LƯỢC
75
00:06:11,788 --> 00:06:16,542
Có những người tị nạn đến Hungary
chạy trốn khỏi Ba Lan,
76
00:06:16,626 --> 00:06:22,006
và hầu hết các gia đình Do Thái,
tối thứ Sáu, những người này đến đền thờ
77
00:06:22,090 --> 00:06:24,634
để đưa họ về nhà và bảo vệ họ.
78
00:06:24,717 --> 00:06:26,969
Họ sẽ đến và kể chuyện.
79
00:06:27,929 --> 00:06:30,515
Và tôi nhớ rất rõ là rất thường tình…
80
00:06:32,725 --> 00:06:34,394
bạn không tin họ.
81
00:06:34,477 --> 00:06:38,856
Tôi đã nghe một cuộc nói chuyện
giữa bố tôi và một người đàn ông khác,
82
00:06:38,940 --> 00:06:43,194
và ông ấy đang kể cho bố tôi
những gì Đức Quốc xã đang làm ở Ba Lan.
83
00:06:43,277 --> 00:06:46,239
Và một điều tôi không bao giờ quên
là tôi đã nghe…
84
00:06:46,322 --> 00:06:51,702
Ông ấy nói bọn Quốc xã đang bắt
trẻ sơ sinh Do Thái của chúng tôi
85
00:06:51,786 --> 00:06:55,623
và họ cầm chân chúng xé làm đôi
86
00:06:55,706 --> 00:07:00,002
và họ ném chúng xuống Dniester,
một con sông ở Ukraina.
87
00:07:00,086 --> 00:07:02,046
Rồi sau đó, tất nhiên,
88
00:07:02,130 --> 00:07:04,757
những câu chuyện ngày càng tệ hơn,
89
00:07:04,841 --> 00:07:10,555
chúng tôi bắt đầu nghe về những vụ xử bắn
và những ngôi mộ tập thể.
90
00:07:10,638 --> 00:07:13,641
Nhưng có một sự ngây thơ…
91
00:07:14,434 --> 00:07:17,437
Tôi ghét dùng từ này,
nhưng tôi phải dùng từ đó…
92
00:07:17,520 --> 00:07:23,067
cảm giác yêu nước mà người Hungary
không làm như vậy.
93
00:07:23,151 --> 00:07:28,448
Hitler đã ở Đức, nên những gì xảy ra ở Đức
không phản ánh lên chúng tôi.
94
00:07:28,531 --> 00:07:31,534
Ý tôi là, chúng tôi khác xa.
95
00:07:54,849 --> 00:07:56,476
Có hai cuộc chiến.
96
00:07:57,435 --> 00:07:59,395
Có một cuộc chiến quân sự,
97
00:07:59,479 --> 00:08:01,689
và đồng hành cùng cuộc chiến đó,
98
00:08:01,772 --> 00:08:03,274
đã có cuộc chiến thứ hai,
99
00:08:03,357 --> 00:08:06,777
cuộc chiến của tổ chức SS
chống lại người Do Thái.
100
00:08:47,568 --> 00:08:52,114
Mặt tối của bản sắc dân tộc Hungary
101
00:08:52,198 --> 00:08:54,367
là ngày càng trở nên rõ ràng hơn.
102
00:08:54,450 --> 00:08:57,620
Cuộc đàn áp người Do Thái
ngày càng rõ ràng hơn.
103
00:08:57,703 --> 00:09:01,123
Người Do Thái đang mất việc, làm ăn.
104
00:09:01,207 --> 00:09:04,627
Có một phong trào của Đức Quốc xã,
Đảng Chữ thập nhọn,
105
00:09:04,710 --> 00:09:07,421
và nó trở nên, tất nhiên,
106
00:09:07,505 --> 00:09:13,094
đây là nhóm người Do Thái
ghét nhất và sợ nhất.
107
00:09:17,265 --> 00:09:21,185
Mọi người thắc mắc,
"Sao chúng ta không làm gì đó?"
108
00:09:21,269 --> 00:09:23,354
Chúng tôi không chạy, không trốn.
109
00:09:24,063 --> 00:09:26,607
Mọi thứ không xảy ra ngay lập tức.
110
00:09:26,691 --> 00:09:29,527
Mọi thứ diễn ra rất chậm,
111
00:09:29,610 --> 00:09:33,864
nên mỗi lần có luật mới, hoặc hạn chế,
112
00:09:33,948 --> 00:09:38,286
chúng tôi lại nói,
"À, chỉ là một chuyện. Nó sẽ qua thôi."
113
00:09:42,957 --> 00:09:46,377
Hitler đến Hungary
vào ngày 19 tháng 3 năm 1944.
114
00:09:47,753 --> 00:09:49,171
Lúc đó tôi 16 tuổi.
115
00:09:49,672 --> 00:09:53,259
Năm 1944, ngày 19 tháng 3.
116
00:09:53,342 --> 00:09:57,138
Người Đức vào cuộc, quân đội đã tiến vào,
thị trấn của chúng tôi.
117
00:09:57,638 --> 00:10:02,727
Hai chiếc xe máy là toàn bộ chế độ
của Đức Quốc xã chiếm thị trấn chúng tôi,
118
00:10:02,810 --> 00:10:07,690
vì chúng ở đó với những người sống ở đó
và làm những việc bẩn thỉu.
119
00:10:08,316 --> 00:10:12,528
Hầu hết trong số chúng là người
chúng tôi nghĩ là bạn suốt những năm qua
120
00:10:12,612 --> 00:10:15,281
nhưng chúng đã quay lưng lại
với chúng tôi,
121
00:10:15,364 --> 00:10:18,034
và đi với bên kia.
122
00:10:18,117 --> 00:10:21,329
Và hạn chế tiếp theo là
123
00:10:21,412 --> 00:10:25,374
bạn không thể bước ra đường
mà không có phù hiệu vàng.
124
00:10:25,458 --> 00:10:28,753
Chúng tôi nghe nói ở Đức
họ đeo phù hiệu sao vàng
125
00:10:28,836 --> 00:10:30,630
trước khi bị bắt đi,
126
00:10:30,713 --> 00:10:33,299
và ở Ba Lan, họ đã làm thế.
127
00:10:33,382 --> 00:10:36,677
Nên lúc đó chúng tôi đã lo lắng.
128
00:10:37,345 --> 00:10:40,306
Tôi không đeo sao vàng
129
00:10:40,389 --> 00:10:42,683
và bị bắt.
130
00:10:44,060 --> 00:10:46,687
Tôi bị đưa vào trại lao động cưỡng bức
131
00:10:47,313 --> 00:10:49,940
ở một nơi ở phía bắc Budapest,
132
00:10:50,024 --> 00:10:52,401
nơi có một cây cầu đường sắt quan trọng.
133
00:10:53,444 --> 00:10:59,784
Và công việc của chúng tôi…
là sửa chữa đường ray,
134
00:11:00,785 --> 00:11:04,163
đường dây, cầu, không ngừng nghỉ,
135
00:11:04,246 --> 00:11:08,250
trong khi người Anh và người Mỹ
đang đánh bom cả ngày lẫn đêm.
136
00:11:08,334 --> 00:11:11,379
Chúng tôi rõ ràng đã lo rằng mình sẽ chết.
137
00:11:11,462 --> 00:11:12,838
Nhưng chúng tôi cũng hy vọng
138
00:11:12,922 --> 00:11:17,009
rằng máy bay ném bom của Mỹ và Anh
sẽ bắn trúng tất cả mục tiêu
139
00:11:17,093 --> 00:11:19,136
và phá hủy cây cầu này,
140
00:11:19,220 --> 00:11:22,682
vì đó là cách để đánh bại Hitler.
141
00:11:23,557 --> 00:11:25,768
Tôi trốn khỏi trại lao động đó,
142
00:11:26,352 --> 00:11:30,272
và tôi gia nhập tổ chức ngầm
của người Hungary.
143
00:11:30,773 --> 00:11:36,362
Và lệnh tiếp theo
là chúng tôi phải đóng gói… 25 kg.
144
00:11:36,445 --> 00:11:39,657
Và lúc đầu, chúng tôi không hiểu.
Bạn lấy cái gì?
145
00:11:39,740 --> 00:11:42,993
Hãy nghĩ về nhà của bạn,
nhà của riêng bạn.
146
00:11:43,077 --> 00:11:44,912
Bạn sẽ lấy gì, 25 kg?
147
00:11:44,995 --> 00:11:47,164
25 kg là gì?
148
00:11:47,248 --> 00:11:49,500
25 kg là bao nhiêu?
149
00:11:50,376 --> 00:11:52,878
Anh có lấy gối không? Ga giường của bạn?
150
00:11:52,962 --> 00:11:55,297
Anh có lấy bát đĩa không? Bạn có lấy…
151
00:11:55,381 --> 00:11:57,007
Bạn sẽ lấy thứ gì?
152
00:11:57,091 --> 00:11:58,509
Khi chúng tôi dọn đồ,
153
00:12:00,761 --> 00:12:05,141
tôi muốn lấy thứ gì đó gợi cho tôi
nhớ về thời điểm tốt đẹp.
154
00:12:05,808 --> 00:12:09,979
Tôi rất buồn và lo lắng.
155
00:12:11,230 --> 00:12:14,608
Và tôi đã bắt gặp một bộ đồ tắm,
156
00:12:14,692 --> 00:12:19,572
một bộ đồ tắm mà bố tôi tặng cho tôi.
157
00:12:24,452 --> 00:12:26,120
Tôi không muốn làm việc này.
158
00:12:37,923 --> 00:12:41,927
Trong một lần đi công tác,
khoảng ba năm trước,
159
00:12:42,011 --> 00:12:43,554
bố tôi về nhà.
160
00:12:44,180 --> 00:12:47,558
Và ông ấy luôn mang về cho chúng tôi
thứ gì đó,
161
00:12:47,641 --> 00:12:49,435
em gái tôi và tôi.
162
00:12:50,561 --> 00:12:51,562
Và…
163
00:12:52,938 --> 00:12:55,941
dĩ nhiên chúng tôi luôn hỏi,
"Bố mang gì về thế ạ?"
164
00:12:56,025 --> 00:12:58,027
và ông ấy mở cái hộp ra
165
00:12:58,694 --> 00:13:02,948
và trong cái hộp đó xuất hiện
một bộ đồ bơi đẹp nhất.
166
00:13:03,032 --> 00:13:05,868
Nó có một lớp vải sa tanh sáng bóng
167
00:13:05,951 --> 00:13:09,663
và hoa văn những bông hoa nhiều màu.
168
00:13:10,831 --> 00:13:17,463
Và vào buổi chiều, khi tôi nghe
tiếng giày của lính bước lên cầu thang,
169
00:13:18,339 --> 00:13:22,092
tôi chạy lại
và đặt bộ đồ bơi này dưới váy.
170
00:13:23,427 --> 00:13:25,346
Và đó là cách tôi giấu.
171
00:13:25,846 --> 00:13:30,309
Chúng đã phá cửa trước.
Chúng đến. Chúng cho chúng tôi vài phút.
172
00:13:30,392 --> 00:13:33,312
Chúng nói là nửa tiếng,
nhưng không được nửa tiếng
173
00:13:33,395 --> 00:13:35,940
để thu thập tất cả các vật có giá trị lại,
174
00:13:36,023 --> 00:13:39,109
và họ đuổi chúng tôi ra khỏi nhà.
175
00:13:43,697 --> 00:13:47,618
Tôi không thể tưởng tượng rằng
chúng đuổi mọi người khỏi nhà…
176
00:13:50,871 --> 00:13:52,248
vì họ là người Do Thái.
177
00:13:52,331 --> 00:13:55,084
Bạn bè của chúng tôi, cái gọi là,
và hàng xóm,
178
00:13:55,626 --> 00:13:58,546
họ đang đứng xếp hàng dọc đường,
179
00:13:59,213 --> 00:14:00,840
và họ la hét,
180
00:14:00,923 --> 00:14:06,262
"Đến lúc rồi, biến khỏi đây đi. Chúng tôi
không cần người Do Thái nào ở đây.
181
00:14:06,345 --> 00:14:08,514
Chúng tôi cần loại bỏ tất cả."
182
00:14:09,723 --> 00:14:12,601
Tôi đứng và không thể tin vào mắt mình.
183
00:14:13,435 --> 00:14:18,190
Những người tôi học cùng trường,
con cái họ, chúng tôi là bạn.
184
00:14:18,274 --> 00:14:20,025
Chúng tôi đã chia sẻ mọi thứ.
185
00:14:20,109 --> 00:14:23,654
Sao họ lại thù địch thế?
Sao bỗng dưng họ lại ghét chúng tôi?
186
00:14:23,737 --> 00:14:28,200
Giống như khi bạn đọc rằng
người Do Thái đã rời khỏi Ai Cập.
187
00:14:28,284 --> 00:14:30,452
Chúng tôi đang mang tất cả hành lý.
188
00:14:30,536 --> 00:14:33,706
Những chiếc gối và ga giường
được buộc chặt vào nhau.
189
00:14:33,789 --> 00:14:37,918
Bọn trẻ giúp đỡ mang vác.
Và tôi rất xấu hổ.
190
00:14:38,002 --> 00:14:43,757
Chúng tôi muốn tin họ sẽ đưa chúng tôi
đến Đức và chúng tôi sẽ làm việc.
191
00:14:43,841 --> 00:14:45,384
Chúng tôi muốn tin thế.
192
00:14:45,968 --> 00:14:52,641
Và đến lúc đó, toàn bộ người Do Thái
ở Châu Âu đã ở trong trại,
193
00:14:52,725 --> 00:14:54,143
chúng tôi không biết.
194
00:14:54,727 --> 00:14:57,730
Sự tập trung, khu ổ chuột và trục xuất
195
00:14:57,813 --> 00:15:03,110
diễn ra một cách tập trung
trong vòng 12 tuần,
196
00:15:04,028 --> 00:15:10,492
và không nơi nào khác
chương trình trục xuất bị thực hiện
197
00:15:11,911 --> 00:15:17,958
với sự man rợ và tốc độ của nó ở Hungary.
198
00:15:18,042 --> 00:15:20,711
Họ nói sẽ đưa chúng tôi
đến khu người Do Thái,
199
00:15:20,794 --> 00:15:23,130
tôi chưa bao giờ nghe từ đó.
200
00:15:23,213 --> 00:15:26,050
Đó không phải là một từ tiếng Hungary,
"khu người Do Thái."
201
00:15:26,133 --> 00:15:28,052
Chúng tôi không biết mình ở đâu.
202
00:15:28,636 --> 00:15:31,096
Vào buổi sáng, khi chúng tôi thức dậy,
203
00:15:31,180 --> 00:15:34,767
tôi nhân ra rằng
chúng tôi đang ở trong một cái lò gạch.
204
00:15:34,850 --> 00:15:36,393
Sân nhà máy gạch.
205
00:15:38,729 --> 00:15:42,107
Và vào tháng Tư, trời mưa.
Trời mưa rất to.
206
00:15:42,191 --> 00:15:43,984
Và bọn mẹ luôn…
207
00:15:44,068 --> 00:15:47,112
Bọn mẹ phải thay ga giường.
Mái nhà là ga giường.
208
00:15:47,196 --> 00:15:49,031
Và bọn mẹ luôn ướt sũng.
209
00:15:49,114 --> 00:15:53,869
Có hàng ngàn người ở đó,
vì họ đến từ tất cả các hạt.
210
00:15:54,536 --> 00:15:57,456
Và có lính gác khắp nơi, với chó,
211
00:15:57,539 --> 00:16:00,709
đi lại suốt ngày, chó chăn cừu Đức to,
212
00:16:00,793 --> 00:16:03,837
bị xích rất chặt.
213
00:16:03,921 --> 00:16:08,050
…vì đây là tất cả các chòi,
với mọi người ở khắp nơi.
214
00:16:08,133 --> 00:16:10,511
- Mẹ biết lều của mình ở đâu không?
- Có.
215
00:16:10,594 --> 00:16:14,056
Lều của mẹ ở ngay đây,
nơi có những đống gạch này.
216
00:16:15,349 --> 00:16:17,184
Và rồi một ngày họ tuyên bố
217
00:16:17,267 --> 00:16:21,188
rằng tất cả những ai muốn làm việc ở Tokay
218
00:16:21,271 --> 00:16:24,566
ở vườn nho để làm rượu nên đến đây,
219
00:16:24,650 --> 00:16:29,530
và mọi người tự nguyện… vui vẻ lên tàu,
220
00:16:29,613 --> 00:16:31,198
vì đây là địa ngục.
221
00:16:31,782 --> 00:16:35,703
Và làm việc trong vườn nho
giống như đi lên thiên đường.
222
00:16:35,786 --> 00:16:40,541
Chúng tôi được đưa đến trạm xe lửa
bởi lính người Hungary.
223
00:16:40,624 --> 00:16:42,167
Mẹ tôi nói với tôi,
224
00:16:42,251 --> 00:16:47,006
"Mẹ cuộn kim cương trong váy của con,
ở viền váy của con.
225
00:16:47,756 --> 00:16:52,803
Và nếu con không có đủ thức ăn,
chúng để mua bánh mì."
226
00:16:52,886 --> 00:16:54,930
Khi đến ga tàu,
227
00:16:55,014 --> 00:16:59,727
chúng tôi nhận ra mình không đi tàu khách.
228
00:16:59,810 --> 00:17:02,396
Khoang gia súc đang đợi chúng tôi.
229
00:17:02,479 --> 00:17:06,400
Bố tôi nói,
"Họ hết tàu khác vì thời chiến.
230
00:17:06,483 --> 00:17:09,987
Họ không có tàu khác.
Họ phải dùng những gì họ có."
231
00:17:10,070 --> 00:17:14,033
Bất cứ ai không đi
và không đi nhanh đều bị đánh.
232
00:17:14,116 --> 00:17:17,953
Khi họ đóng cửa,
tôi nghe tiếng động bên ngoài
233
00:17:18,037 --> 00:17:20,289
như chốt cửa nhốt chúng tôi bên trong.
234
00:17:20,956 --> 00:17:23,000
Nó không còn bình thường nữa.
235
00:17:23,083 --> 00:17:26,295
Tôi không chấp nhận việc
họ hết các tàu khác.
236
00:17:30,215 --> 00:17:34,344
Ở Budapest, thời gian này bắt đầu tệ hơn.
237
00:17:34,428 --> 00:17:38,348
Tôi thật sự phải có giấy tờ của dân ngoại.
238
00:17:38,432 --> 00:17:40,559
Tôi không tồn tại như người Do Thái.
239
00:17:41,226 --> 00:17:43,645
Tôi sẽ bị bắn. Tôi sẽ bị giết.
240
00:17:43,729 --> 00:17:50,360
Bạn là một con vật bị săn đuổi,
24 giờ, mỗi ngày,
241
00:17:51,111 --> 00:17:53,864
và bạn không biết liệu có ai bạn gặp
242
00:17:53,947 --> 00:17:56,116
thật sự cùng phe với bạn không.
243
00:17:56,200 --> 00:17:58,118
Nếu không phải vì Wallenberg,
244
00:17:58,202 --> 00:18:03,791
cả tôi và hàng chục nghìn người khác
đều không sống sót.
245
00:18:03,874 --> 00:18:08,087
Raoul Wallenberg đến khi cả Hungary,
246
00:18:08,170 --> 00:18:11,799
ngoại trừ Budapest,
đã không còn người Do Thái.
247
00:18:12,466 --> 00:18:16,136
Ông ấy đã đến Budapest vào thời điểm
mà ở vùng nông thôn,
248
00:18:16,220 --> 00:18:19,681
người Do Thái
đã được đưa vào khoang gia súc
249
00:18:19,765 --> 00:18:21,683
và chuyển đi từ Hungary.
250
00:18:21,767 --> 00:18:25,270
Và ông quyết định gia nhập
đại sứ quán Thụy Điển ở đó
251
00:18:25,354 --> 00:18:28,816
với mục đích duy nhất
là cố cứu mạng người Do Thái.
252
00:18:29,942 --> 00:18:33,403
Bằng cách cấp hộ chiếu cái gọi
là hộ chiếu Thụy Điều,
253
00:18:33,487 --> 00:18:36,532
ông tuyên bố rằng người có tài liệu này
254
00:18:36,615 --> 00:18:39,535
vào cuối cuộc chiến
đã lên kế hoạch đến Thụy Điển.
255
00:18:39,618 --> 00:18:44,915
Đây là giả tưởng thuần túy,
nhưng trong hỗn loạn của chiến tranh,
256
00:18:44,998 --> 00:18:49,378
mảnh giấy thần kỳ, vô giá trị này
đã có tác dụng.
257
00:18:49,461 --> 00:18:53,423
Vài người trong chúng tôi
đóng vai trò là nhà phân phối
258
00:18:53,507 --> 00:18:56,969
hoặc người giao hộ chiếu này
259
00:18:57,052 --> 00:18:59,847
cho những người đang đợi ở nhà bảo vệ.
260
00:19:00,514 --> 00:19:04,059
Wallenberg cho thuê các căn hộ lớn,
261
00:19:04,143 --> 00:19:09,356
đặt một biển hiệu Thụy Điển
cho thấy tất cả cư dân
262
00:19:09,439 --> 00:19:12,818
dưới sự bảo hộ của chính phủ Thụy Điển.
263
00:19:12,901 --> 00:19:17,364
Tôi ở lại St Stephen Park, số 25.
264
00:19:20,617 --> 00:19:25,122
Hầu hết các căn nhà này
là nhà chung cư cao cấp,
265
00:19:25,205 --> 00:19:27,457
và một căn hộ ba phòng ngủ,
266
00:19:27,541 --> 00:19:32,921
có thể có bốn, năm, sáu người
sống ở đó trước cuộc khủng hoảng này,
267
00:19:33,005 --> 00:19:35,382
bỗng dưng trở thành căn nhà tồi tàn
268
00:19:35,465 --> 00:19:40,971
với 60, 70 người
bị kẹt trong một căn hộ ba phòng ngủ.
269
00:19:41,054 --> 00:19:42,598
Rất không thoải mái.
270
00:19:42,681 --> 00:19:44,641
Rất không thoái mái, cháu yêu,
271
00:19:44,725 --> 00:19:47,728
nhưng quan trọng hơn, nó cực kỳ nguy hiểm.
272
00:19:47,811 --> 00:19:51,190
Từ "nhà được bảo vệ"
rõ ràng là một cách hiểu sai,
273
00:19:52,482 --> 00:19:57,487
bởi vì nhiều người sống trong nơi gọi là
"nhà được bảo vệ" này
274
00:19:57,571 --> 00:20:01,783
đã bị vây kín,
bị đưa đến bờ sông Danube và bị giết.
275
00:20:05,329 --> 00:20:11,627
Giờ, để vào được những nhà được bảo vệ…
là không khó.
276
00:20:11,710 --> 00:20:13,462
Binh lính không quan tâm.
277
00:20:13,545 --> 00:20:16,048
Họ ở phía trước. "Vào trong đi."
278
00:20:16,131 --> 00:20:17,674
Tuy nhiên, để thoát ra…
279
00:20:18,592 --> 00:20:20,594
đó là điều rất khó khăn.
280
00:20:20,677 --> 00:20:27,351
Nếu lính Đức hay lính Quốc xã Hungary
nghi ngờ,
281
00:20:27,893 --> 00:20:30,520
họ yêu cầu chúng tôi cởi quần xuống,
282
00:20:30,604 --> 00:20:34,566
vì chúng tôi là những người duy nhất
bị cắt bao quy đầu.
283
00:20:35,108 --> 00:20:39,238
Một ngày nọ, tôi đeo trên người,
hộ chiếu giả,
284
00:20:39,363 --> 00:20:43,033
thứ tôi đang giao cho những người này
để họ ra khỏi tòa nhà,
285
00:20:43,116 --> 00:20:45,327
và tôi tính toán sai.
286
00:20:45,410 --> 00:20:49,498
Tôi đã đi qua đường cống thoát nước.
Tôi biết khi nào nên ra ngoài.
287
00:20:49,581 --> 00:20:51,458
Và tôi đã phạm sai lầm.
288
00:20:51,541 --> 00:20:55,587
Thay vì bước ra giữa tòa nhà,
289
00:20:55,671 --> 00:20:57,881
tôi bước ra trước tòa nhà,
290
00:20:57,965 --> 00:21:01,260
nơi hai người lính đang canh gác tòa nhà.
291
00:21:01,343 --> 00:21:03,845
Tôi bắt đầu chạy nhanh hết mức có thể
292
00:21:03,929 --> 00:21:06,014
băng qua đường chạy về phía trước.
293
00:21:06,098 --> 00:21:08,225
Họ đã trục xuất một nhóm người Do Thái.
294
00:21:08,308 --> 00:21:10,560
Không biết họ đưa mọi người đi đâu,
295
00:21:10,644 --> 00:21:14,106
tôi nhảy vào nhóm người Do Thái nghĩ,
296
00:21:14,189 --> 00:21:18,360
"Khi tôi gặp nhiều rắc rối,
tôi sẽ thoát ra một lần nữa.
297
00:21:18,443 --> 00:21:19,945
Chỉ một lần nữa thôi."
298
00:21:20,028 --> 00:21:22,864
Năm ngày sau, chúng tôi ở Buchenwald.
299
00:21:27,703 --> 00:21:30,247
Chúng tôi ở trên tàu khoảng năm ngày.
300
00:21:30,330 --> 00:21:33,750
Ngồi trên một đống hành lý
chúng tôi mang theo.
301
00:21:33,834 --> 00:21:37,796
Khoang gia súc mà tôi đã ngồi,
có khoảng 120 người.
302
00:21:37,879 --> 00:21:41,466
Ngồi chất ních như cá mòi, và nó rất nóng.
303
00:21:41,550 --> 00:21:45,262
Họ có một thùng, bạn biết đấy,
để đi vệ sinh.
304
00:21:45,345 --> 00:21:49,933
Rồi bỗng nhiên thùng đầy,
và mùi không thể chịu nổi.
305
00:21:50,017 --> 00:21:53,228
Họ không bao giờ mở cửa để đi vệ sinh.
306
00:21:53,312 --> 00:21:56,690
Họ không bao giờ cho chúng tôi nước
hay thức ăn.
307
00:21:56,773 --> 00:21:59,192
Trẻ con la hét chúng muốn về nhà.
308
00:21:59,276 --> 00:22:02,195
"Họ đang đưa chúng tôi đi đâu thế?"
309
00:22:02,696 --> 00:22:03,739
Không ai trả lời.
310
00:22:03,822 --> 00:22:06,283
Đó là bóng tối hoàn toàn.
311
00:22:06,366 --> 00:22:11,079
Ánh sáng lọt qua vết nứt
của khoang gia súc.
312
00:22:11,163 --> 00:22:14,291
Bố tôi tìm thấy vết nứt
trên khoang gia súc.
313
00:22:14,374 --> 00:22:16,501
Ông ấy nhìn ra ngoài và nói to,
314
00:22:16,585 --> 00:22:19,588
"Tôi không nghĩ chúng ta sẽ đến vườn nho,
315
00:22:19,671 --> 00:22:23,675
vì ta vừa đi qua biên giới
và chúng ta đang đến Ba Lan."
316
00:22:24,301 --> 00:22:29,056
Khi ông ấy nói Ba Lan, tôi nhớ
người đàn ông kể chuyện về bọn trẻ,
317
00:22:29,139 --> 00:22:31,350
điều họ đang cho bọn trẻ.
318
00:22:32,059 --> 00:22:35,937
Tôi đang ôm em trai tôi.
Nó mới hai tuổi rưỡi,
319
00:22:36,021 --> 00:22:37,481
Ôm chặt lấy nó.
320
00:22:38,273 --> 00:22:40,901
Và tôi nói với nó, tôi tự nhủ,
321
00:22:40,984 --> 00:22:44,488
"Tôi sẽ không bao giờ để nó đi.
Họ sẽ không bao giờ lấy nó khỏi tôi."
322
00:22:44,571 --> 00:22:46,907
Khi họ mở cửa…
323
00:22:48,200 --> 00:22:50,786
và đột nhiên ánh sáng chiếu vào bạn.
324
00:22:52,329 --> 00:22:55,874
Vì bạn đã nhắm mắt trong bốn, năm ngày,
325
00:22:55,957 --> 00:22:57,959
hoặc đã quen với bóng tối này,
326
00:22:58,043 --> 00:22:59,795
bạn gần như bị mù.
327
00:22:59,878 --> 00:23:02,881
Chúng tôi rất vui
vì sắp được hít thở không khí.
328
00:23:02,964 --> 00:23:06,510
Chúng tôi định xuống tàu,
đi vệ sinh như người thường,
329
00:23:06,593 --> 00:23:08,678
uống nước và có lẽ ăn một chút.
330
00:23:08,762 --> 00:23:13,392
Và mọi người sẽ hỏi,
"Chúng ta đang ở đâu? Tên là gì nhỉ?"
331
00:23:13,475 --> 00:23:15,268
Đó là một cái tên rất lạ.
332
00:23:16,436 --> 00:23:17,396
Auschwitz.
333
00:23:28,031 --> 00:23:30,325
Ở đây, chúng tôi phải dừng lại.
334
00:23:30,409 --> 00:23:33,120
Ở đó có… Rất nhiều lựa chọn đã xảy ra.
335
00:23:33,203 --> 00:23:36,331
- Mọi người đứng thành một hàng…
- Hàng nghìn người,
336
00:23:36,415 --> 00:23:38,625
đứng gần nhau,
337
00:23:38,708 --> 00:23:40,168
bối rối và ồn ào.
338
00:23:40,710 --> 00:23:43,380
Và rồi… Đừng cử động, đừng…
339
00:23:44,047 --> 00:23:46,550
Kiểu quân lính đứng thẳng, anh hiểu không?
340
00:23:47,717 --> 00:23:50,762
Và ở giữa, tổ chức SS sẽ đến đây,
341
00:23:50,846 --> 00:23:52,722
để kiểm tra tất cả chúng tôi.
342
00:23:52,806 --> 00:23:55,392
Dắt lũ chó và đe dọa.
343
00:23:55,475 --> 00:23:59,187
- Hồ sơ cá nhân, hoặc người đứng cạnh…
- Năm.
344
00:23:59,271 --> 00:24:00,355
Nằm hàng liên tục.
345
00:24:00,439 --> 00:24:02,524
Rất dễ đếm. Năm.
346
00:24:03,108 --> 00:24:05,569
Khi tôi nhảy khỏi khoang gia súc,
347
00:24:05,652 --> 00:24:08,947
tôi biết ngay rằng bất cứ điều gì họ hứa,
348
00:24:09,030 --> 00:24:11,408
bất kể họ nói gì, đều là dối trá.
349
00:24:11,491 --> 00:24:17,539
Và bạn thấy rất nhiều người
trong quần áo sọc và cạo đầu.
350
00:24:17,622 --> 00:24:21,626
Bị bao vây
bởi lính Đức Quốc xã và lũ chó dữ.
351
00:24:21,710 --> 00:24:24,671
Và họ la hét.
352
00:24:24,754 --> 00:24:27,966
"Nhanh lên! Để lại hành lý. Bỏ tất cả."
353
00:24:28,049 --> 00:24:31,428
Đột nhiên, có một cuộc chia tách,
354
00:24:32,012 --> 00:24:33,847
và mẹ tôi và…
355
00:24:39,144 --> 00:24:40,896
mẹ tôi và…
356
00:24:42,939 --> 00:24:45,150
và em trai và em gái tôi…
357
00:24:45,233 --> 00:24:48,695
Bà ấy bế em trai tôi trên tay, một tay,
358
00:24:48,778 --> 00:24:53,283
và em gái bốn tuổi rưỡi của tôi trên tay.
Tôi đã nắm chặt tay con bé.
359
00:24:53,366 --> 00:24:55,619
Đây là cách chúng tôi đi về phía…
360
00:24:55,702 --> 00:24:58,747
Họ đẩy chúng tôi tới đích đó.
361
00:25:02,834 --> 00:25:06,588
Khi tàu đến,
362
00:25:06,671 --> 00:25:10,926
mọi người đã được sắp xếp.
363
00:25:11,009 --> 00:25:15,972
Đó là một quá trình rất cơ bản,
rất đơn giản.
364
00:25:16,681 --> 00:25:19,518
Người dân phải đứng thành hàng dài.
365
00:25:19,601 --> 00:25:26,107
Ở đầu hàng là một vài nhân viên y tế nói,
366
00:25:26,191 --> 00:25:30,570
"Người này quá già, trên 50 tuổi."
367
00:25:30,654 --> 00:25:36,409
"Người này sang bên phải,
người này sang bên trái."
368
00:25:37,536 --> 00:25:41,331
Mẹ tôi được chọn ở trạm xe lửa,
369
00:25:41,414 --> 00:25:44,960
đi sang bên trái
trong khi em gái tôi và tôi đi bên phải.
370
00:25:45,043 --> 00:25:46,378
Mẹ tôi được
371
00:25:46,461 --> 00:25:49,798
đưa thẳng từ ga tàu hỏa đến phòng ga.
372
00:25:49,881 --> 00:25:53,802
Đến lúc em tôi và tôi được đưa vào trại,
373
00:25:53,885 --> 00:25:56,012
mẹ tôi không còn sống nữa.
374
00:26:25,625 --> 00:26:28,003
Chúng tôi được đưa đến phòng thay đồ.
375
00:26:29,004 --> 00:26:32,632
Chúng tôi được bảo sẽ đi tắm sau đó…
376
00:26:33,633 --> 00:26:37,137
sau chuyến đi kinh khủng này,
377
00:26:37,220 --> 00:26:39,472
và chúng tôi sẽ gột rửa bản thân,
378
00:26:39,556 --> 00:26:42,183
sau đó
chúng tôi sẽ được phân công làm việc.
379
00:26:42,267 --> 00:26:48,064
Chúng ra lệnh cho chúng tôi cầm giày
bằng một tay và tay kia là quần áo.
380
00:26:48,148 --> 00:26:50,066
Và tôi nhớ những viên kim cương.
381
00:26:50,150 --> 00:26:54,154
Tôi nắm lấy chiếc váy xanh của mình,
và trong đám đông,
382
00:26:54,237 --> 00:26:57,741
tôi nhanh chóng lấy chúng ra
và cầm trong tay,
383
00:26:57,824 --> 00:26:59,534
và tôi không mặc quần áo.
384
00:26:59,618 --> 00:27:03,997
Tôi nhớ
tôi đã cởi đồ với những người còn lại,
385
00:27:04,080 --> 00:27:07,917
và tôi đã đang mặc đồ bơi,
đứng trong bộ đồ bơi.
386
00:27:14,883 --> 00:27:16,343
Tôi đã có linh cảm.
387
00:27:18,428 --> 00:27:21,765
Tôi có cảm giác rằng
nếu tôi cởi bộ đồ bơi này ra,
388
00:27:22,724 --> 00:27:25,268
nếu tôi để bộ đồ tắm này lại,
389
00:27:26,227 --> 00:27:30,231
tất cả những kỷ niệm tuyệt vời
trong bộ đồ bơi này…
390
00:27:31,024 --> 00:27:34,653
Tôi vẫn nhớ tôi đi quanh bể bơi thế nào,
391
00:27:34,736 --> 00:27:39,282
và cách các chàng trai huýt sáo với tôi,
bạn bè tôi rất ghen tị.
392
00:27:40,617 --> 00:27:44,329
Bây giờ tôi sẽ cởi nó ra và để nó ở đây.
393
00:27:44,913 --> 00:27:49,876
Mọi thứ có ý nghĩa trong cuộc sống
với tôi, tôi sẽ bỏ lại phía sau.
394
00:27:54,047 --> 00:27:55,298
Chúng cứ nói
395
00:27:55,382 --> 00:27:58,802
nếu có ai còn thứ gì giá trị, thì bỏ lại.
396
00:27:58,885 --> 00:28:00,845
Chúng có một khu cho việc đó.
397
00:28:00,929 --> 00:28:05,266
Tôi đã giữ kim cương cho cuộc sống
thân thương, vì đó là để mua bánh mì.
398
00:28:05,350 --> 00:28:06,893
Nên tôi cho vào miệng.
399
00:28:07,811 --> 00:28:09,938
Và khi tôi bước lên lần nữa,
400
00:28:10,021 --> 00:28:13,900
tôi thấy mọi người đang mở miệng
và chúng nhìn vào trong,
401
00:28:13,983 --> 00:28:18,154
nhưng tôi đang ở trong… Tôi đang
trên con đường không có đường lui.
402
00:28:18,238 --> 00:28:20,740
Tôi không thể từ bỏ. Tôi sẽ bị bắn.
403
00:28:20,824 --> 00:28:22,992
Sao tôi không để chúng lại đó?
404
00:28:23,076 --> 00:28:24,828
Tôi ngậm chúng trong miệng
405
00:28:24,911 --> 00:28:27,580
và không biết phải làm gì,
nên tôi nuốt chúng.
406
00:28:27,664 --> 00:28:29,958
Chúng tôi bước vào phòng tắm,
407
00:28:30,041 --> 00:28:33,002
phòng thay đồ bị khóa lại
408
00:28:33,086 --> 00:28:37,716
và một lính biệt kích bước vào
lấy hết đồ đạc của chúng tôi ngay lập tức.
409
00:28:38,299 --> 00:28:42,846
Chúng đã cho chúng tôi tắm, một chút xíu,
và sau đó chúng…
410
00:28:42,929 --> 00:28:45,014
Có một cánh ở phía bên kia
411
00:28:45,098 --> 00:28:48,810
dẫn ra bên ngoài đên cái sân nhỏ
bên kia tòa nhà.
412
00:28:48,893 --> 00:28:51,563
Ở cửa, chúng có cả đống quần áo,
413
00:28:51,646 --> 00:28:55,233
Chúng ra lệnh cho mọi người
chọn một bộ quần áo.
414
00:28:55,316 --> 00:28:57,110
Chúng tôi đợi đến khoảng nửa đêm,
415
00:28:57,193 --> 00:29:01,114
sau đó chúng cho phép chúng tôi
bước vào một doanh trại bằng gỗ.
416
00:29:01,698 --> 00:29:03,825
Một ngàn người trong một doanh trại.
417
00:29:04,367 --> 00:29:09,038
Nếu một người quay lại,
mọi người phải quay lại,
418
00:29:09,122 --> 00:29:11,499
vì chúng tôi đứng rất gần nhau.
419
00:29:12,167 --> 00:29:14,377
Tôi thường thức dậy vì lạnh,
420
00:29:15,253 --> 00:29:16,087
và tôi…
421
00:29:17,338 --> 00:29:19,591
từng có những giấc mơ trở về
422
00:29:19,674 --> 00:29:21,509
rằng tôi đang ở nhà,
423
00:29:21,593 --> 00:29:23,178
rằng tôi rất lạnh,
424
00:29:23,261 --> 00:29:25,972
nhưng bố tôi sẽ đến và an ủi tôi, nên…
425
00:29:26,848 --> 00:29:28,475
Và sau đó, bạn thức dậy.
426
00:29:29,100 --> 00:29:30,185
Vì một cái còi.
427
00:29:30,268 --> 00:29:31,728
Bên ngoài tối om.
428
00:29:32,312 --> 00:29:34,439
Và đây là địa ngục của một kẻ điên.
429
00:29:40,320 --> 00:29:44,991
Chúng tôi thấy một nhóm
gồm khoảng 20 người đi qua trại,
430
00:29:45,074 --> 00:29:47,952
khi họ đang diễu hành, tôi đang theo dõi.
431
00:29:48,036 --> 00:29:49,537
Có lẽ tôi quen một người.
432
00:29:50,830 --> 00:29:53,291
Và đột nhiên, tôi nhận ra bố tôi.
433
00:29:57,545 --> 00:30:00,048
Và ý nghĩ đầu tiên của tôi là trốn đi.
434
00:30:02,050 --> 00:30:04,469
Thật đau đớn khi nhìn thấy ông ấy
435
00:30:04,552 --> 00:30:08,389
với cái đầu trọc lóc
và bộ đồng phục như một tù nhân.
436
00:30:08,473 --> 00:30:10,934
Người đàn ông đã giúp đỡ mọi người,
437
00:30:11,851 --> 00:30:13,812
người tốt bụng nhất.
438
00:30:13,895 --> 00:30:18,858
Tôi không thể tưởng tượng ông ấy
sẽ thấy thế nào nếu nhìn thấy chúng tôi
439
00:30:18,942 --> 00:30:21,361
với cái đầu cạo trọc và cái giẻ rách này?
440
00:30:22,237 --> 00:30:25,615
Nên tôi chỉ muốn trốn
để ông ấy không nhìn thấy tôi.
441
00:30:26,616 --> 00:30:28,993
Và ngay lúc đó, mắt chúng tôi khóa lại.
442
00:30:35,333 --> 00:30:38,795
Tôi có thể thấy những giọt nước mắt
lăn dài trên má ông ấy.
443
00:30:45,510 --> 00:30:48,263
Đó là lần cuối tôi thấy bố tôi.
444
00:30:56,479 --> 00:30:59,023
Tôi thấy xe tải đến,
445
00:30:59,107 --> 00:31:01,860
và những tiếng la hét trong xe,
446
00:31:01,943 --> 00:31:05,488
và tôi thấy hai đứa trẻ rơi ra khỏi xe.
447
00:31:11,744 --> 00:31:13,162
Chiếc xe tải dừng lại.
448
00:31:15,832 --> 00:31:18,251
Và xe tải…
449
00:31:18,334 --> 00:31:21,504
Một người đàn ông SS
từ phía trước bước ra,
450
00:31:21,588 --> 00:31:24,966
và hắn ta nhấc bọn trẻ như thế này.
451
00:31:25,049 --> 00:31:27,719
Hắn ta đập cậu bé vào xe tải
452
00:31:27,802 --> 00:31:31,973
và máu chảy xuống,
và ném cậu bé vào xe, nên…
453
00:31:33,099 --> 00:31:35,435
Đó là khi tôi dừng nói chuyện với Chúa.
454
00:31:43,443 --> 00:31:45,945
Họ bảo chúng tôi sẽ có số.
455
00:31:47,363 --> 00:31:48,907
Số tù nhân.
456
00:31:48,990 --> 00:31:53,077
Tất nhiên,
chúng tôi dự kiến sẽ có số tù nhân
457
00:31:53,161 --> 00:31:55,246
trên quần áo hoặc ở đâu đó.
458
00:31:55,330 --> 00:31:57,916
Và họ sắp xếp những cái bàn này.
459
00:31:57,999 --> 00:32:01,002
Ở mỗi bàn, có vài tên lính gác
460
00:32:01,085 --> 00:32:04,839
với những cuốn sách lớn
mở ra trước mặt chúng.
461
00:32:05,548 --> 00:32:10,803
Chúng tôi cho rằng
chúng sẽ ghi tên chúng tôi vào đó
462
00:32:10,887 --> 00:32:13,681
và con số chúng sẽ cho chúng tôi.
463
00:32:15,350 --> 00:32:19,187
Rồi chúng tôi nhận ra
chúng đang đặt con số này
464
00:32:20,104 --> 00:32:22,065
lên da thịt chúng tôi.
465
00:32:22,148 --> 00:32:23,483
Trên tay chúng tôi.
466
00:32:33,242 --> 00:32:35,954
Chúng bắt năm người
và nhỏ thuốc vào mắt chúng tối
467
00:32:36,037 --> 00:32:40,291
Chúng tôi không biết vì sao.
Chúng không nói. Chúng tôi bị nhốt.
468
00:32:40,959 --> 00:32:42,794
Chúng nhốt chúng tôi trong ngục
469
00:32:42,877 --> 00:32:46,839
và chúng tôi đứng trong nước
đến tận mắt cá chân, chật cứng,
470
00:32:47,423 --> 00:32:49,968
và dường như là mãi mãi.
471
00:32:50,051 --> 00:32:53,805
Có vẻ như đó là vô tận.
Chúng không bao giờ mở cửa.
472
00:32:53,888 --> 00:32:57,266
Chúng không bao giờ
cho chúng tôi ăn hay uống.
473
00:32:57,350 --> 00:32:59,560
Nên chúng tôi đã uống nước dưới chân.
474
00:32:59,644 --> 00:33:02,730
Chúng tôi đi vệ sinh vào nước dưới chân.
475
00:33:02,814 --> 00:33:05,775
Rồi chúng mở cửa và đưa chúng tôi ra.
476
00:33:06,484 --> 00:33:11,406
Chúng đưa chúng tôi vào sân
477
00:33:11,489 --> 00:33:13,282
và kiểm tra mắt chúng tôi.
478
00:33:14,158 --> 00:33:18,079
Và một vài người không thể nhìn thấy nữa
vài ngày sau đó.
479
00:33:18,997 --> 00:33:21,207
Chúng đưa chúng tôi về doanh trại,
480
00:33:21,290 --> 00:33:24,085
sau đó chúng tôi phát hiện ra
chúng đang làm gì.
481
00:33:24,168 --> 00:33:26,838
Chúng đang cố
thay đổi màu mắt của chúng tôi.
482
00:33:26,921 --> 00:33:32,093
Với những ai muốn thí nghiệm trên người,
483
00:33:32,176 --> 00:33:35,388
đây là nơi làm việc hữu ích.
484
00:33:36,180 --> 00:33:40,810
Nhiều thí nghiệm đã được thực hiện
ở Auschwitz để tìm cách triệt sản phụ nữ,
485
00:33:40,893 --> 00:33:44,480
cụ thể là phụ nữ Do Thái,
để giảm thiểu chủng tộc
486
00:33:45,481 --> 00:33:50,111
mà không gặp quá nhiều rắc rối.
487
00:33:50,194 --> 00:33:56,784
Những phụ nữ này
sau đó được đưa trở lại trại.
488
00:33:57,785 --> 00:34:00,705
Đôi khi họ được chuyển đi ngay lập tức,
489
00:34:00,788 --> 00:34:05,501
vì họ được gọi là "người mang bí mật."
490
00:34:06,252 --> 00:34:11,883
Chúng đã thực hiện các xét nghiệm, sau đó
gửi về Birkenau và kiểm tra chúng.
491
00:34:13,634 --> 00:34:19,098
Một ngày nọ, một người quen của tù nhân
đến gặp tôi và hỏi thăm tôi.
492
00:34:19,182 --> 00:34:21,517
nếu tôi có thể cố gắng gây ảnh hưởng…
493
00:34:23,061 --> 00:34:27,815
nếu có thể làm bất cứ điều gì,
không phải gửi họ đến phòng hơi ngạt.
494
00:34:27,899 --> 00:34:34,238
Cách duy nhất để làm điều đó là
bắt họ trải qua nhiều xét nghiệm hơn.
495
00:34:34,322 --> 00:34:40,119
Để cứu họ, chúng tôi phải tiếp tục
kiểm tra họ vô hại.
496
00:34:40,203 --> 00:34:44,916
Đây là những gì chúng tôi dự định làm,
và bằng cách nào đó nó đã thành công.
497
00:34:44,999 --> 00:34:50,963
Và đó là lý do tôi được tha bổng…
498
00:34:51,714 --> 00:34:52,715
ở Auschiwitz.
499
00:34:56,385 --> 00:34:59,847
Sống sót sau bốn năm rưỡi đầu tiên
chiến tranh,
500
00:34:59,931 --> 00:35:03,559
người Do Thái gốc Hungary
bị giết ở chương cuối
501
00:35:03,643 --> 00:35:07,563
của cuộc chiến Hitler chống lại
người Do Thái khi lãnh đạo thế giới
502
00:35:07,647 --> 00:35:11,943
đã hoàn toàn nhận thức được
tất cả các chi tiết của Auschiwitz.
503
00:35:12,026 --> 00:35:14,028
Khi chúng tôi đến Auschwitz,
504
00:35:14,112 --> 00:35:16,656
đó là khi đang giữa Giải pháp Cuối cùng,
505
00:35:16,739 --> 00:35:19,909
khi hăn đã đang tuyệt vọng.
506
00:35:19,992 --> 00:35:22,870
Hắn đã thua cuộc.
Hitler đã thua cuộc chiến.
507
00:35:22,954 --> 00:35:26,165
Nhưng hắn sẽ không thua cuộc chiến
chống người Do Thái.
508
00:35:26,249 --> 00:35:30,044
Sự tàn bạo, sự tàn nhẫn,
509
00:35:30,128 --> 00:35:34,799
sự bất hợp lý của Đức quốc xã
và Hungary,
510
00:35:35,383 --> 00:35:39,679
giết những người Do Thái
còn lại khi chiến tranh kết thúc,
511
00:35:40,847 --> 00:35:44,559
khi họ có thể đạt được điểm số
512
00:35:44,642 --> 00:35:47,812
bằng cách cư xử văn minh hơn
những người này,
513
00:35:48,521 --> 00:35:52,358
thực sự không tồn tại,
vì lòng căm thù của họ thật mù quáng.
514
00:35:53,151 --> 00:35:57,738
Đức quốc xã chuyển hướng tàu hỏa
và các phương tiện vận chuyển khác
515
00:35:57,822 --> 00:35:59,490
có ích cho người Đức
516
00:35:59,574 --> 00:36:02,243
vì mục đích trục xuất người Do Thái,
517
00:36:02,326 --> 00:36:04,829
để hoàn thành chương trình
Giải pháp Cuối cùng.
518
00:36:04,912 --> 00:36:06,455
Khi tôi còn ở Auschwitz,
519
00:36:06,539 --> 00:36:10,334
các chuyến vận chuyển
đến hai, ba chuyến một ngày.
520
00:36:11,085 --> 00:36:13,087
Với hàng ngàn người.
521
00:36:13,921 --> 00:36:15,631
Trong vòng chưa đầy sáu tuần,
522
00:36:16,215 --> 00:36:20,595
hơn 438,000 người Do Thái
523
00:36:20,678 --> 00:36:22,471
đã bị trục xuất đến Auschwitz
524
00:36:22,972 --> 00:36:26,142
Các phong hơi ngạt, lò hỏa táng,
không thể đối phó.
525
00:36:27,018 --> 00:36:29,854
Tổ chức SS phải đào hố đặc biệt
526
00:36:30,646 --> 00:36:32,231
để đốt xác,
527
00:36:33,191 --> 00:36:37,570
dùng mỡ của người Do Thái làm nhiên liệu.
528
00:36:38,070 --> 00:36:43,409
Tôi đã thấy cách
họ ném người vào những hố lửa này.
529
00:36:44,619 --> 00:36:48,623
Và tôi tự nhủ, "Có gì đó không ổn với tôi.
Tâm trí tôi đang đi."
530
00:36:49,415 --> 00:36:51,459
Tôi không thể nhìn thấy điều này.
531
00:36:51,542 --> 00:36:55,630
Những ngôi mộ tập thể
532
00:36:56,672 --> 00:37:02,470
rộng khoảng tám nhân muời
hoặc mười nhân mười mét.
533
00:37:03,846 --> 00:37:08,517
Gỗ được chất thành đống dưới đáy
và bốc cháy.
534
00:37:09,518 --> 00:37:14,023
Rồi các thi thể bị ném vào lửa.
Chính là thế.
535
00:37:14,106 --> 00:37:18,986
Nếu chất béo cháy,
thì ngôi mộ đã hoạt động.
536
00:37:20,529 --> 00:37:23,199
Rồi ngày càng có nhiều thi thể
bị ném vào đó.
537
00:37:25,326 --> 00:37:26,327
Đơn giản như vậy.
538
00:37:30,122 --> 00:37:33,960
Phong cảnh rộng lớn
mà anh đang thấy ở đây.
539
00:37:34,710 --> 00:37:39,131
Sao người ta, người bình thường,
có thể trở lại…
540
00:37:40,341 --> 00:37:42,051
sau khi làm việc ở đây?
541
00:37:42,134 --> 00:37:44,136
Hoặc lên kế hoạch này, được chứ?
542
00:37:44,220 --> 00:37:45,972
Phải có người lên kế hoạch.
543
00:37:46,055 --> 00:37:48,975
Phải có ai đó là một kỹ sư.
544
00:37:49,058 --> 00:37:55,773
Ai đó phải thực sự đưa ra
một bản kế hoạch hiệu quả như thế này.
545
00:37:58,526 --> 00:38:02,613
Nhưng suốt thời gian tôi ở trong trại,
qua thí nghiệm,
546
00:38:02,697 --> 00:38:05,741
mỗi lần tôi được chọn,
tôi đều nuốt viên kim cương.
547
00:38:06,450 --> 00:38:09,745
Mỗi lần nuốt, chúng lại phải tìm lại.
548
00:38:10,454 --> 00:38:13,249
Chúng tôi được phép đến nhà xí
một lần một ngày,
549
00:38:13,332 --> 00:38:17,920
và tôi không bao giờ ngồi trên hố
vì tôi phải đi tìm kim cương.
550
00:38:18,004 --> 00:38:22,758
Khi người phụ nữ đi qua cửa
và thấy tôi ở góc…
551
00:38:22,842 --> 00:38:26,554
Tôi đã có kim cương trong tay rồi.
Thường thì tôi đợi đến khi…
552
00:38:26,637 --> 00:38:30,433
Trên đường về,
tôi sẽ rửa sạch chúng, như trong bùn,
553
00:38:30,516 --> 00:38:32,101
hoặc nếu không có bùn,
554
00:38:32,184 --> 00:38:36,856
trong món súp chúng tôi sẽ ăn sau đó,
nhưng tôi không có thời gian và phải nuốt.
555
00:38:39,233 --> 00:38:42,403
Chúa ơi, đây là nhà xí.
556
00:38:44,613 --> 00:38:46,032
Chúa ơi!
557
00:38:48,117 --> 00:38:51,370
Ở nơi này, tôi đã ở cùng em gái,
558
00:38:51,454 --> 00:38:52,997
cùng Edith bên cạnh.
559
00:38:53,080 --> 00:38:56,000
Và thế là Edith thì thầm với tôi và nói,
560
00:38:57,335 --> 00:39:00,588
"Gần ngày Sabat. Hôm nay là thứ Sáu.
Gần ngày Shabat."
561
00:39:01,339 --> 00:39:04,008
Cách chúng ta ăn mừng Sabat trong nhà,
562
00:39:04,091 --> 00:39:07,678
với thức ăn và ca hát, và với cầu nguyện
563
00:39:07,762 --> 00:39:10,848
và anh biết đấy, thắp nến.
564
00:39:10,931 --> 00:39:15,061
Và tôi nói với con bé,
"Sao ta không ăn mừng trong nhà xí?"
565
00:39:16,437 --> 00:39:21,025
Chúng tôi chạy về cuối
và bắt đầu làm lễ Sabat,
566
00:39:21,108 --> 00:39:22,860
và bắt đầu hát.
567
00:39:27,114 --> 00:39:29,158
Và khi chúng tôi hát giai điệu,
568
00:39:29,241 --> 00:39:33,371
những đứa trẻ khác đến
và bắt đầu hát cùng chúng tôi.
569
00:39:33,454 --> 00:39:36,665
Ai đó đến từ Hà Lan.
Ai đó đến từ Đức.
570
00:39:36,749 --> 00:39:40,419
Ai đó đến từ Hungary, Tiệp Khắc.
Tất cả hòa vào nhau.
571
00:39:40,503 --> 00:39:45,049
Bỗng nhiên, những bài hát tiếng Hebrew,
những lời cầu nguyện, ngày Sabat,
572
00:39:45,633 --> 00:39:48,219
liên kết chúng tôi ở nhà xí
của Auschiwitz.
573
00:39:53,224 --> 00:39:55,434
Con người không thể chịu đựng được
nỗi đau này,
574
00:39:55,518 --> 00:39:58,479
điều kiện, sự đói khát và chấy rận.
575
00:39:58,562 --> 00:40:02,108
Chấy rận to như móng tay của tôi,
576
00:40:02,191 --> 00:40:03,734
dính vào cơ thể chúng tôi,
577
00:40:03,818 --> 00:40:07,780
và chúng tôi bị đau do trầy xước
và nhiễm trùng.
578
00:40:07,863 --> 00:40:10,282
Và vì thế, khi có điện,
579
00:40:10,366 --> 00:40:13,786
họ chạy đến hàng rào dây thép gai
để tự sát.
580
00:40:13,869 --> 00:40:17,540
Rồi chúng trừng phạt chúng tôi.
Với tất cả những người chạy vào đường dây,
581
00:40:17,623 --> 00:40:19,959
chúng bắt 100 tù nhân,
582
00:40:20,042 --> 00:40:24,004
và chúng giết họ
trước mặt mọi người làm gương.
583
00:40:24,088 --> 00:40:26,966
Chúng thậm chí
không để chúng tôi chết khi muốn.
584
00:40:27,049 --> 00:40:28,968
Và rồi tôi nghĩ ra gì đó.
585
00:40:29,051 --> 00:40:31,262
Chúng cướp đi của bố mẹ tôi.
586
00:40:31,345 --> 00:40:35,474
Chúng lấy danh tính của tôi.
Chúng cướp đi những người em của tôi.
587
00:40:35,558 --> 00:40:37,518
Họ lấy đi tài sản của tôi.
588
00:40:38,602 --> 00:40:41,188
Còn điều gì đó khác chúng muốn từ tôi nữa.
589
00:40:41,897 --> 00:40:43,858
Và rồi tôi nghĩ đến tâm hồn mình.
590
00:40:45,067 --> 00:40:47,319
Tôi nói,
"Chúng sẽ không lấy đi linh hồn của tôi."
591
00:40:49,029 --> 00:40:51,157
Và tôi quyết định ngay lập tức,
592
00:40:51,240 --> 00:40:54,577
"Tôi sẽ đứng dậy từ chỗ bùn này
và tôi sẽ chiến đấu,
593
00:40:54,660 --> 00:40:57,121
vì tôi sẽ không thành tro bụi."
594
00:40:58,914 --> 00:41:01,292
Khi chúng tôi đến Auschwitz,
595
00:41:01,375 --> 00:41:06,088
hàng ngàn và hàng ngàn người
đã bị hỏa táng mỗi ngày.
596
00:41:06,172 --> 00:41:09,592
Đức quốc xã dùng tù nhân Do Thái,
597
00:41:09,675 --> 00:41:11,802
một Sonderkommando đặc biệt,
598
00:41:11,886 --> 00:41:14,805
để lấy xác ra khỏi phòng hơi ngạt
599
00:41:14,889 --> 00:41:18,225
và đưa thi thể vào nhà hỏa táng.
600
00:41:18,309 --> 00:41:21,854
Theo như tôi biết,
chỉ có bốn người chúng tôi
601
00:41:21,937 --> 00:41:26,400
làm việc ở Sonderkommando còn sống
đến hôm nay.
602
00:41:27,026 --> 00:41:29,820
Và chúng tôi là nhân chứng duy nhất
603
00:41:30,362 --> 00:41:34,492
chứng kiến toàn bộ từ A đến Z.
604
00:41:34,575 --> 00:41:37,286
Cách Giải pháp Cuối cùng
đã được thực hiện.
605
00:41:39,914 --> 00:41:42,166
Tôi là người Do Thái, từ Hy Lạp.
606
00:41:42,249 --> 00:41:48,422
Và tôi sống ở Hy Lạp cho đến khi
chúng đưa tôi đến trại tập trung.
607
00:41:48,506 --> 00:41:51,967
Tuần đầu tiên của tháng Tư năm 1944,
608
00:41:52,718 --> 00:41:55,054
tôi đến Auschwitz.
609
00:41:56,222 --> 00:42:00,559
Chúng chọn một số người Hy Lạp
để làm việc trong lò hỏa táng.
610
00:42:00,643 --> 00:42:02,394
Giờ là ngày đầu của tôi ở đó.
611
00:42:02,478 --> 00:42:04,355
Tôi không biết có chuyện gì.
612
00:42:04,438 --> 00:42:07,483
Tôi thấy 2,500 người,
tất cả đều khỏa thân,
613
00:42:07,566 --> 00:42:10,528
đi vào buồng lớn, mà cuối cùng…
614
00:42:10,611 --> 00:42:14,657
Họ chỉ có 500 người.
Họ đưa vào 2,500 người.
615
00:42:14,740 --> 00:42:18,452
Nên không ai có thể làm gì
ngoài việc đứng cạnh con cái họ.
616
00:42:18,536 --> 00:42:22,456
Và 15 phút sau, bạn biết đấy,
sau khi họ đóng các phòng lại
617
00:42:22,540 --> 00:42:25,584
và tổ chức SS đã phóng khí gas
từ bốn lỗ này,
618
00:42:25,668 --> 00:42:27,670
họ sẽ mở ra.
619
00:42:27,753 --> 00:42:31,298
Tôi đã thấy gì? Tôi thấy những người
tôi thấy 15 phút trước.
620
00:42:31,382 --> 00:42:35,386
Tôi thấy tất cả đều chết, đứng thẳng,
với lũ trẻ đen và xanh.
621
00:42:36,053 --> 00:42:40,266
Và tôi nghĩ thầm
"Chuyện gì đang xảy ra vậy?"
622
00:42:41,141 --> 00:42:44,645
Có một người Ba Lan từng ở đó,
623
00:42:44,728 --> 00:42:46,939
tôi nói, "Chúa ở đâu?"
624
00:42:47,022 --> 00:42:50,025
Ông nói, "Chúa là nơi anh có sức mạnh."
625
00:42:52,611 --> 00:42:58,325
Có bốn lò hỏa táng,
và chúng đã làm việc 24 giờ.
626
00:42:58,409 --> 00:43:01,078
Có rất nhiều cảnh quay từ Berlin
627
00:43:01,161 --> 00:43:04,039
đến và xem người Do Thái hấp hối thế nào.
628
00:43:04,123 --> 00:43:08,002
Bạn biết đấy, có một cái lỗ, kín đáo,
629
00:43:08,085 --> 00:43:11,755
và chúng nhìn vào đó
xem người Do Thái đang chết dần chết mòn.
630
00:43:11,839 --> 00:43:14,842
Mất hai đến bốn phút.
Tùy thuộc vào vị trí của bạn.
631
00:43:15,634 --> 00:43:19,555
Rất nhiều người nghĩ rằng chúng tôi,
làm việc ở Sonderkommando,
632
00:43:19,638 --> 00:43:23,892
chúng tôi có tội,
vì chúng tôi làm công việc như vậy.
633
00:43:24,810 --> 00:43:29,607
Nhưng tự chúng tôi
không thể thoát ra được.
634
00:43:29,690 --> 00:43:33,485
Nếu bạn không làm điều chúng yêu cầu,
chúng sẽ giết bạn ngay.
635
00:43:34,445 --> 00:43:38,782
Có lần tôi có hai người bạn.
Những người bạn rất thân của tôi.
636
00:43:38,866 --> 00:43:42,369
Họ đến. Tên của họ là người Venezuela.
637
00:43:42,911 --> 00:43:46,165
Tôi đã nói ngay với họ.
638
00:43:46,248 --> 00:43:48,334
rằng họ sẽ chết,
639
00:43:48,417 --> 00:43:52,713
Và họ đòi ăn,
bất cứ thứ gì tôi có, tôi cho họ ăn.
640
00:43:52,796 --> 00:43:56,842
và tôi nói với họ
chính xác nơi để giữ mình,
641
00:43:56,925 --> 00:44:01,221
nơi có các khe hở,
để họ có thể chết nhanh,
642
00:44:01,305 --> 00:44:05,392
và sau khi xong,
tôi đưa họ ra và rửa sạch.
643
00:44:05,476 --> 00:44:09,104
và tôi cho vào lò để đốt.
644
00:44:28,540 --> 00:44:32,044
Chúng tôi có thể nghe tiếng pháo
đang ngày càng đến gần.
645
00:44:33,128 --> 00:44:36,215
Và Budapest là chiến trường
646
00:44:36,298 --> 00:44:39,009
giữa quân Đức và quân đội Liên Xô.
647
00:44:39,677 --> 00:44:42,971
Mặc dù chúng tôi biết sẽ mất vài tuần
648
00:44:43,055 --> 00:44:47,393
trước khi quân đội Liên Xô có hy vọng
giải phóng người Do Thái còn lại,
649
00:44:47,476 --> 00:44:51,271
chúng tôi biết rằng rất nhiều khó khăn
vẫn còn ở phía trước.
650
00:44:55,067 --> 00:44:56,902
Ở Auschwitz, sau Giáng sinh,
651
00:44:56,985 --> 00:45:00,739
chúng tôi nghe nói
ngày càng nhiều vụ đánh bom đến gần.
652
00:45:01,615 --> 00:45:04,660
Đức quốc xã không muốn ai được tự do,
653
00:45:04,743 --> 00:45:08,038
nên chúng đã đưa người dân ra khỏi trại.
654
00:45:09,081 --> 00:45:11,333
Cuộc diễu hành vào mùa đông.
655
00:45:11,417 --> 00:45:15,963
Những người không thể theo kịp
đơn giản là bị bắn bên lề đường.
656
00:45:20,384 --> 00:45:24,972
Nếu ai đó cố chạy trốn,
657
00:45:26,306 --> 00:45:30,477
hoặc làm bất cứ điều gì không được phép,
sẽ bị bắn ngay tại chỗ.
658
00:45:31,145 --> 00:45:35,357
Có ba người bạn của chúng tôi
cùng nhau đến thời điểm đó.
659
00:45:35,441 --> 00:45:41,530
Nhưng chúng tôi thề rằng
chúng tôi sẽ hy sinh mạng sống cho nhau.
660
00:45:41,613 --> 00:45:43,949
Chúng tôi chưa từng làm nhau thất vọng.
661
00:45:44,032 --> 00:45:47,953
Các con.
Chúng tôi đã có một giấc mơ như thế này.
662
00:45:48,036 --> 00:45:52,207
Một trong ba người
bị thương ở đầu gối và bị hoại tử,
663
00:45:52,291 --> 00:45:54,960
và một người lính
thấy anh ấy đi khập khiễng.
664
00:45:55,043 --> 00:45:57,546
Nên anh ta đến và muốn bắn anh ấy.
665
00:45:57,629 --> 00:46:00,924
Chúng tôi bước trước mặt anh ấy.
Anh ta lấy ra một khẩu Luger và nói,
666
00:46:01,008 --> 00:46:04,052
"Tôi sẽ cho anh ba giây. Đếm đến ba.
667
00:46:04,136 --> 00:46:07,973
Hoặc là giao anh ta ra,
hoặc cả ba người đều chết."
668
00:46:08,599 --> 00:46:13,562
Bạn có thể tưởng tượng, dù còn trẻ,
quyết định mà chúng ta phải đưa ra?
669
00:46:13,645 --> 00:46:17,775
Ở đây, chúng tôi đã hứa sẽ chết vì nhau,
670
00:46:17,858 --> 00:46:21,111
nhưng không thể giữ lời hứa đó.
671
00:46:21,612 --> 00:46:23,280
Chúng tôi đã để anh ấy chết.
672
00:46:27,409 --> 00:46:31,747
Chúng tôi đến… Tầm mười ngày hành quân,
chúng tôi đã đến Dachau.
673
00:46:51,642 --> 00:46:52,768
Ôi Chúa ơi.
674
00:46:55,187 --> 00:46:56,688
Sau 53 năm…
675
00:46:59,983 --> 00:47:01,693
nó như thể là ngày hôm qua.
676
00:47:08,826 --> 00:47:11,870
Anh có thể thấy chúng trên đường,
chỉ cần đặt xuống,
677
00:47:11,954 --> 00:47:15,082
và không chú ý. Anh bước qua xác.
678
00:47:15,165 --> 00:47:17,501
Không đâu. Không có ý nghĩa gì cả.
679
00:47:17,584 --> 00:47:18,710
- Ngay đây?
- Vâng.
680
00:47:20,087 --> 00:47:23,423
Tôi chưa từng biết tên ai cả.
681
00:47:23,507 --> 00:47:25,676
Chưa bao giờ muốn biết ai cả.
682
00:47:26,385 --> 00:47:29,471
Tôi không bao giờ muốn biết,
chỉ trong trường hợp một ngày nào đó
683
00:47:29,555 --> 00:47:31,890
có người biết những người này
684
00:47:32,724 --> 00:47:35,894
mà tôi đã tháo giày khi anh ta chết.
685
00:47:39,147 --> 00:47:43,902
Nếu bạn có thể hình dung rằng mỗi sáng,
công việc của tôi đã được một thời gian…
686
00:47:43,986 --> 00:47:46,947
Tôi phải đi từ doanh trại đến doanh trại
687
00:47:47,030 --> 00:47:50,409
vầ lấy những thi thể
để đưa họ đến nhà hỏa táng.
688
00:47:50,993 --> 00:47:52,786
Chúng tôi có một chiếc xe đẩy.
689
00:47:53,620 --> 00:47:57,708
Tôi nhớ những người Sonderkommandos
làm việc trong nhà hỏa táng
690
00:47:57,791 --> 00:48:00,294
hỏa táng bước ra và họ mở cổng.
691
00:48:00,377 --> 00:48:04,590
Họ lấy từ đây và đi vào,
nhưng chúng tôi không được phép vượt qua.
692
00:48:04,673 --> 00:48:08,135
Chúng chưa từng nói về nhà hỏa táng,
nhưng chúng tôi biết.
693
00:48:09,136 --> 00:48:11,346
Nếu bước vào đây,
chúng tôi không thể thoát được.
694
00:48:11,430 --> 00:48:13,765
Anh chưa từng thoát khỏi khu vực này.
695
00:48:13,849 --> 00:48:18,312
Bởi vì, ý tôi là, nếu chúng thả anh ấy ra
và anh ấy trốn thoát,
696
00:48:18,395 --> 00:48:22,065
chúng có nhân chứng, lời khai.
Nên chúng không cho họ ra ngoài.
697
00:48:29,781 --> 00:48:30,866
Nhìn xem.
698
00:48:47,424 --> 00:48:50,802
Sự vô nhân đạo của con người
chống lại con người…
699
00:48:52,137 --> 00:48:53,513
là không thể tin được.
700
00:48:55,265 --> 00:48:56,099
Đây là…
701
00:48:57,142 --> 00:48:59,853
thứ quái dị nhất mà con người nghĩ ra.
702
00:49:02,856 --> 00:49:06,568
Đốt cháy con người
chỉ để loại bỏ họ nhanh hơn.
703
00:49:07,986 --> 00:49:09,488
Không thể tin được.
704
00:49:29,549 --> 00:49:32,135
Chỉ là quá xúc động. Khó quá.
705
00:49:38,934 --> 00:49:40,560
Giờ, tại sao tôi sống sót?
706
00:49:41,812 --> 00:49:43,563
Sao Chúa lại cứu tôi?
707
00:49:48,735 --> 00:49:52,155
Ai đó bắt đầu hét lên, "Người Mỹ!"
708
00:49:52,239 --> 00:49:56,535
Và chúng tôi không biết họ nói gì.
Và họ đang hướng lên trời.
709
00:49:56,618 --> 00:50:00,580
Máy bay bay ra từ phía sau dãy núi,
từ hư không,
710
00:50:00,664 --> 00:50:03,959
và chúng chỉ đánh bom đoàn xe.
711
00:50:04,042 --> 00:50:07,295
Chúng không động vào chúng tôi.
Không ai trong chúng tôi bị thương.
712
00:50:07,379 --> 00:50:11,842
Đó là khi tôi phát hiện ra
lần đầu tiên nước Mỹ tham gia chiến tranh.
713
00:50:11,925 --> 00:50:16,513
Đó là ngày 29 tháng 4
khi tôi được lệnh đến Dachau.
714
00:50:17,180 --> 00:50:19,182
Thật ra, đêm ngày 28.
715
00:50:19,266 --> 00:50:24,730
Và chúng tôi được lệnh cất cánh nhanh nhất
có thể để đến Dachau,
716
00:50:25,439 --> 00:50:27,357
không biết chúng tôi đối mặt với điều gì.
717
00:50:27,441 --> 00:50:29,609
Chúng tôi nghĩ đó là một trại quân đội,
718
00:50:29,693 --> 00:50:33,113
một trại quân đội Đức mà chúng tôi sẽ đến,
719
00:50:33,196 --> 00:50:36,742
và vì thấy chúng tôi sẽ bắt giữ nó
và những người bên trong.
720
00:50:36,825 --> 00:50:38,994
Chúng tôi đã ở gần
721
00:50:39,077 --> 00:50:43,582
nơi chúng tôi phát hiện là trại tập trung.
722
00:50:45,042 --> 00:50:48,879
Đột nhiên,
chúng tôi nghe thấy tiếng súng máy nổ.
723
00:50:49,671 --> 00:50:52,507
Ý nghĩa đầu tiên là chúng tôi sẽ bị giết.
724
00:50:52,591 --> 00:50:56,136
Rồi chúng tôi thấy lính Mỹ leo trèo,
bò và bắn.
725
00:50:56,219 --> 00:50:59,514
Rồi chúng tôi thấy lính Đức từ hướng đó.
726
00:51:00,223 --> 00:51:03,643
Và khi họ gặp nhau ở giữa,
người Đức đã bỏ cuộc.
727
00:51:04,311 --> 00:51:10,609
Nhưng hãy hình dung
32,000 người ra khỏi doanh trại.
728
00:51:10,692 --> 00:51:11,860
Bên ngoài trại…
729
00:51:13,070 --> 00:51:15,030
trên đường ray xe lửa là…
730
00:51:16,239 --> 00:51:18,658
40 khoang tàu, tôi tin là đã đếm.
731
00:51:18,742 --> 00:51:21,453
Hoàn toàn đầy xác chết.
732
00:51:24,164 --> 00:51:28,085
Và không hề biết
chúng tôi đang đối mặt với điều gì,
733
00:51:29,211 --> 00:51:30,045
điều này…
734
00:51:31,671 --> 00:51:32,672
không thực.
735
00:51:35,175 --> 00:51:39,554
Hầu hết đều mặc đồ ngủ bằng vải nỉ.
Đó là tất cả những gì họ có.
736
00:51:40,222 --> 00:51:42,682
Sọc xanh, sọc trắng.
737
00:51:42,766 --> 00:51:45,102
- Đồ ngủ bằng vải nỉ.
- Người rất yếu.
738
00:51:46,603 --> 00:51:49,564
Yếu có lẽ không phải là thuật ngữ đúng.
739
00:51:50,941 --> 00:51:52,567
Nhưng họ trông hốc hác.
740
00:51:54,611 --> 00:51:56,947
Một số trông rất già, nhưng không phải.
741
00:51:57,656 --> 00:52:01,034
Họ như xác sống, chúng tôi gọi họ như vậy.
Bộ xương.
742
00:52:01,868 --> 00:52:03,578
Vài người ra trước,
743
00:52:03,662 --> 00:52:07,958
rồi ngày càng nhiều người đi qua
và họ tiếp tục đi về phía chúng tôi,
744
00:52:08,041 --> 00:52:10,961
vì gần như họ nhận ra…
745
00:52:11,044 --> 00:52:14,256
Tôi đoán là có.
Họ nhận ra chúng tôi khác biệt.
746
00:52:14,840 --> 00:52:17,884
Rằng chúng tôi là những người đến giúp họ.
747
00:52:17,968 --> 00:52:21,847
Người Mỹ đã cầm súng chống lại người Đức,
748
00:52:21,930 --> 00:52:24,766
nhưng không giết họ. Họ để chúng tôi giúp.
749
00:52:25,350 --> 00:52:29,646
Và bắt cả tá lính Đức
mà chúng tôi bắt được,
750
00:52:29,729 --> 00:52:33,275
xé toạc chúng ra từng mảnh một.
751
00:52:34,734 --> 00:52:37,487
Chúng tôi bắt được một đại tá người Đức.
752
00:52:38,697 --> 00:52:40,866
Và tôi đã quay lại và nói với hắn
753
00:52:40,949 --> 00:52:44,744
rằng chúng tôi sẽ đưa hắn về
cho cảnh sát để nói chuyện với anh.
754
00:52:45,662 --> 00:52:47,289
Và hắn đấm vào mặt tôi.
755
00:52:48,540 --> 00:52:49,708
Rồi tôi giết hắn.
756
00:52:51,042 --> 00:52:53,879
Không lâu sau khi chiến tranh kết thúc.
757
00:52:53,962 --> 00:52:55,630
Nhưng vào những ngày cuối,
758
00:52:55,714 --> 00:52:58,925
chúng tôi dự định ngăn Đức có cơ hội
759
00:52:59,009 --> 00:53:01,553
đứng lên và làm điều này với bất kỳ ai.
760
00:53:02,679 --> 00:53:06,099
Tôi đã thấy nhiều cảnh tượng kinh khủng
761
00:53:06,183 --> 00:53:10,187
trong hai năm… ở Ý, Pháp và Đức,
762
00:53:10,270 --> 00:53:13,732
nhưng điều tồi tệ nhất
tôi từng thấy trong đời
763
00:53:13,815 --> 00:53:16,193
là những người sống sót
sau diệt chủng Holocaust.
764
00:53:23,575 --> 00:53:25,202
Đây là thứ gì đó…
765
00:53:26,745 --> 00:53:28,705
Đến ngày nay, tôi không thể quên.
766
00:54:54,833 --> 00:54:57,127
Tôi không còn trẻ nữa.
767
00:54:57,752 --> 00:54:59,004
Tôi đã rất già.
768
00:54:59,963 --> 00:55:02,424
Tôi 16 tuổi, nhưng tôi rất già.
769
00:55:02,924 --> 00:55:06,720
Trở về tự do là rất khó khăn.
770
00:55:07,637 --> 00:55:11,433
Chúng tôi không biết làm sao
để hòa nhập với thế giới bên ngoài,
771
00:55:11,516 --> 00:55:12,892
điều mà chúng tôi không muốn.
772
00:55:12,976 --> 00:55:14,436
Và chúng tôi không biết…
773
00:55:17,230 --> 00:55:20,066
chúng tôi sẽ tìm ai và không tìm ai.
774
00:55:20,859 --> 00:55:24,654
Họ không biết phải làm gì với chúng tôi.
Họ đưa chúng tôi vào trại DP,
775
00:55:24,738 --> 00:55:27,449
đó là trại của người bị di tản.
776
00:55:27,532 --> 00:55:31,161
Và nơi gần nơi tôi ở nhất là ở Áo.
777
00:55:31,244 --> 00:55:37,167
Tất cả những người sống sót
không còn nơi để ở đều ở trong trại đó.
778
00:55:37,917 --> 00:55:40,962
Vậy là lại một trại khác, nhưng tự do.
779
00:55:43,465 --> 00:55:47,802
Sau khi quân đội Xô Viết
giải phóng Budapest,
780
00:55:47,886 --> 00:55:51,598
và tôi lại trở thành người tự do
một lần nữa,
781
00:55:51,681 --> 00:55:53,683
Tôi không biết trong nhiều tháng
782
00:55:54,267 --> 00:55:58,730
dù mẹ tôi hay các thành viên khác
rong gia đình tôi có trở lại.
783
00:56:02,525 --> 00:56:08,448
Tôi đã hy vọng việc quay lại Auschwitz
sẽ giúp tôi kết thúc.
784
00:56:10,283 --> 00:56:14,162
Tôi đã rất sốc khi biết rằng
785
00:56:14,245 --> 00:56:19,209
nó đã mở ra những câu hỏi mới
và những nghi ngờ mới.
786
00:56:21,753 --> 00:56:26,091
Tôi đã cố gắng tìm hiểu về gia đình tôi.
787
00:56:26,174 --> 00:56:30,470
Bà ấy muốn tìm thông tin
về gia đình và bản thân.
788
00:56:34,224 --> 00:56:35,975
Tên bà, làm ơn?
789
00:56:36,059 --> 00:56:38,395
Renee. R-e-n-e-e.
790
00:56:39,938 --> 00:56:43,441
Đây là lần đầu tiên tôi quyết định…
791
00:56:44,526 --> 00:56:46,945
tìm kiếm vài ghi chép về gia đình mình.
792
00:56:50,657 --> 00:56:54,452
Và em gái tôi là Klara.
793
00:57:08,216 --> 00:57:10,510
Cô tìm thấy gì à?
794
00:57:10,593 --> 00:57:15,515
Vâng, tôi đã tìm thấy một thứ.
Ta có thể xem cùng nhau.
795
00:57:31,156 --> 00:57:33,658
Hãy đặt những tấm thiệp xuống như thế này.
796
00:57:46,296 --> 00:57:49,048
Klara. Em gái tôi.
797
00:57:53,136 --> 00:57:59,476
Tôi tìm thấy hồ sơ của em tôi, bố tôi,
và của chính tôi,
798
00:57:59,559 --> 00:58:01,519
và khi tôi hỏi về mẹ tôi…
799
00:58:03,480 --> 00:58:05,940
nhà lưu trữ, nhà sử học, nói với tôi
800
00:58:06,024 --> 00:58:09,694
những người bị bắt từ trạm xe lửa
801
00:58:09,777 --> 00:58:11,446
và bị giết ngay lập tức.
802
00:58:11,529 --> 00:58:13,323
không có ghi chép nào.
803
00:58:14,240 --> 00:58:20,205
Mang cái này lên tầng lưu trữ
và rung chuông, được chứ?
804
00:58:24,876 --> 00:58:26,920
Cảm ơn.
805
00:58:32,175 --> 00:58:37,055
Đây là xét nghiệm máu hoặc y khoa gì đó.
806
00:58:37,138 --> 00:58:39,516
Đối tượng Klara Weinfeld.
807
00:58:39,599 --> 00:58:42,810
Tôi phát hiện ra rằng
em gái tôi đã bị xét nghiệm,
808
00:58:42,894 --> 00:58:46,856
rằng họ đang thử máu cho con bé.
809
00:58:46,940 --> 00:58:48,900
Và tất cả ở đây có nghĩa gì?
810
00:58:51,819 --> 00:58:53,905
Anh ấy nói, "Tôi không biết nữa."
811
00:58:53,988 --> 00:58:55,907
Anh ấy nói, "Chưa ai hỏi tôi cả.
812
00:58:55,990 --> 00:58:59,869
Nhưng có bác sĩ Münch,
người đứng đầu phòng khám,
813
00:58:59,953 --> 00:59:01,329
vẫn còn sống."
814
00:59:01,412 --> 00:59:05,291
Rồi tôi phát hiện rằng
mọi người sẽ phỏng vấn người đàn ông này,
815
00:59:05,375 --> 00:59:10,213
tôi có thể có cơ hội hỏi anh ta
những biểu tượng đó là gì.
816
00:59:11,130 --> 00:59:18,012
Em gái tôi, Klara đã chết ở Auschwitz…
817
00:59:18,721 --> 00:59:24,477
và gần đây tôi có
được những giấy tờ này từ Auschwitz.
818
00:59:26,688 --> 00:59:31,150
- Tôi muốn anh giải thích giấy tờ này.
- Tôi sẽ cố gắng.
819
00:59:33,361 --> 00:59:35,655
Cho tôi biết đây là gì vậy?
820
00:59:39,617 --> 00:59:41,703
Không, không quan trọng, không.
821
00:59:43,788 --> 00:59:46,332
Những thí nghiệm này là gì?
822
00:59:46,916 --> 00:59:49,752
Không có gì. Mọi thứ đều tốt.
823
00:59:50,670 --> 00:59:57,510
- Tại sao con bé chết?
- "Viện lâm sàng."
824
00:59:57,594 --> 00:59:58,928
Đó là viện của tôi.
825
01:00:02,515 --> 01:00:03,766
Cô bé đã chết.
826
01:00:06,227 --> 01:00:10,148
Cô bé đến khi nào?
Cô bé ở lại bao lâu?
827
01:00:11,566 --> 01:00:12,400
Sáu tháng.
828
01:00:13,067 --> 01:00:15,862
- Sáu tháng rồi.
- Sáu tháng?
829
01:00:15,945 --> 01:00:17,030
Và rồi cô bé chết.
830
01:00:18,948 --> 01:00:23,494
Đó là khoảng thời gian bình thường.
Cô có hiểu không?
831
01:00:23,578 --> 01:00:28,916
Anh cũng ở Auschiwitz à?
Vậy thì, anh nên biết.
832
01:00:29,000 --> 01:00:31,878
Tôi đã cố tỏ ra văn minh,
833
01:00:32,629 --> 01:00:35,173
nhưng anh ta rất lảng tránh,
834
01:00:35,256 --> 01:00:37,800
và tôi rất tức giận.
835
01:00:38,635 --> 01:00:44,182
Tôi cứ nghĩ hàng ngàn người
chết trong phòng khám của anh ta.
836
01:00:45,683 --> 01:00:49,812
Tôi sẽ quay lại Crematorium V,
837
01:00:49,896 --> 01:00:53,232
vì tôi chắc chắn
mẹ tôi đã được đưa tới đó.
838
01:00:54,233 --> 01:00:56,152
Tôi sẽ thắp vài ngọn nến.
839
01:00:56,986 --> 01:00:59,947
Và tôi biết tôi sẽ không quay lại đây nữa.
840
01:01:04,994 --> 01:01:05,828
Và giờ…
841
01:01:06,871 --> 01:01:08,998
chỉ gần đây thôi,
842
01:01:09,582 --> 01:01:13,127
Tôi nhận được một lá thư mới
từ trại Bergen-Belsen,
843
01:01:14,045 --> 01:01:18,758
rằng họ không có Edith Lok.
Họ đã xem qua sổ sách của họ.
844
01:01:18,841 --> 01:01:21,511
Nhưng họ tìm thấy một Edith Schwarz.
845
01:01:22,303 --> 01:01:24,889
Và tôi nhớ có một lần,
846
01:01:24,972 --> 01:01:28,017
Em gái tôi Edith quyết định,
847
01:01:28,601 --> 01:01:31,813
Edith quyết định sẽ dùng tên mẹ tôi,
nhưng tôi đã quên.
848
01:01:31,896 --> 01:01:35,942
Và suốt những năm qua,
tôi đã tìm Edith Lok.
849
01:01:36,901 --> 01:01:40,154
- Có thể tìm tôi bằng tiếng Hungary không?
- Hungary?
850
01:01:41,614 --> 01:01:44,033
Hãy tìm nó đi. Được rồi.
851
01:01:45,243 --> 01:01:46,994
- Không xếp theo thứ tự.
- Ừ?
852
01:01:50,998 --> 01:01:53,501
SCHWARZ EDITH
853
01:02:04,762 --> 01:02:07,056
Quay trở lại Bergen-Belsen,
854
01:02:07,140 --> 01:02:12,270
tôi muốn chồng tôi cầu nguyện
với con cái và với tôi,
855
01:02:13,229 --> 01:02:18,443
vì chúng tôi chôn Edith
một cách tượng trưng.
856
01:02:18,526 --> 01:02:22,113
Đây là nghĩa trang
nơi tất cả mọi người được chôn cất
857
01:02:22,196 --> 01:02:25,658
sau khi giải phóng đến các khối quân sự.
858
01:02:26,284 --> 01:02:28,536
Chúng tôi đã thấy tên của em gái cô.
859
01:02:29,537 --> 01:02:30,580
Cô ấy chết ở đây.
860
01:02:30,663 --> 01:02:33,458
Chúng tôi nghĩ
vào mùng hai tháng Sáu, năm 1945.
861
01:02:35,710 --> 01:02:40,965
Vậy, tất cả những người đã chết khi đó
đều được chôn cất ở đây, liền kề nhau.
862
01:02:47,513 --> 01:02:51,017
Hôm nay sẽ là ngày đặc biệt nhất đời tôi.
863
01:02:52,143 --> 01:02:54,145
Cuối cùng, cuộc tìm kiếm kết thúc.
864
01:02:55,438 --> 01:02:59,400
Giờ chúng tôi đã biết chuyện xảy ra
và khi nào nó xảy ra.
865
01:03:02,028 --> 01:03:05,531
Tôi mang đến đây
quyển sách cầu nguyện của mẹ tôi.
866
01:03:05,615 --> 01:03:07,950
và ở đây chúng tôi sẽ nói thay cho bạn
867
01:03:08,034 --> 01:03:10,870
những lời cầu nguyện truyền thống
868
01:03:10,953 --> 01:03:13,831
và thắp sáng ngọn nến này
trong trí nhớ của bạn.
869
01:03:14,499 --> 01:03:16,334
Và hãy nhớ rằng bạn…
870
01:03:17,710 --> 01:03:18,586
mãi mãi…
871
01:03:19,712 --> 01:03:21,088
miễn là tôi còn sống.
872
01:04:14,350 --> 01:04:17,311
Nhưng ngoài kia có rất nhiều người như tôi
873
01:04:18,020 --> 01:04:19,605
vẫn đang tìm kiếm.
874
01:04:21,232 --> 01:04:24,402
Vì với chúng tôi…
875
01:04:25,319 --> 01:04:27,697
giải phóng không phải là ngày cuối cùng.
876
01:04:37,123 --> 01:04:40,167
Tôi được thông báo là đã được chọn
877
01:04:40,251 --> 01:04:42,253
để nhận học bổng
878
01:04:42,336 --> 01:04:46,173
đến Đại học Washington,
ở một thị trấn tên là "Seattle".
879
01:04:46,257 --> 01:04:49,927
vì không ai nói với tôi
nó phải được phát âm là "Seattle."
880
01:04:50,428 --> 01:04:53,973
Tôi có một vé trên tàu SS Marine Falcon.
881
01:04:54,974 --> 01:05:00,813
Tôi đến giường B-20, đặt ba lô xuống,
và họ gọi đến ăn.
882
01:05:00,897 --> 01:05:04,734
Tôi không biết đồ ăn là gì.
Nó không thuộc vốn từ vựng của tôi.
883
01:05:04,817 --> 01:05:06,611
Thế là tôi vào xếp hàng.
884
01:05:06,694 --> 01:05:09,947
Chúng tôi có những khay kim loại khổng lồ,
đó là một giai đoạn
885
01:05:10,031 --> 01:05:14,118
khi mối quan ngại tâm lý của tôi
vẫn còn với cơn đói.
886
01:05:14,994 --> 01:05:19,540
Những người tuyệt vời phục vụ
những thứ tuyệt vời trên khay kim loại.
887
01:05:19,624 --> 01:05:21,250
Và ở cuối hàng,
888
01:05:21,834 --> 01:05:25,755
có một giỏ cam khổng lồ.
889
01:05:26,339 --> 01:05:28,758
Một giỏ chuối khổng lồ.
890
01:05:29,258 --> 01:05:33,137
Mẹ tôi dạy tôi phải đúng đắn,
và tôi không biết thế nào là đúng.
891
01:05:33,220 --> 01:05:35,222
Có một thủy thủ khổng lồ khác,
892
01:05:35,306 --> 01:05:38,559
và tôi hỏi anh ta,
"Tôi có thể ăn chuối không?
893
01:05:38,643 --> 01:05:40,144
Hay tôi lấy một quả cam?"
894
01:05:41,020 --> 01:05:46,108
Và anh ta nói, "Anh có thể ăn hết chuối
và cam anh muốn,"
895
01:05:46,192 --> 01:05:48,277
và tôi biết tôi đang ở thiên đường.
896
01:05:49,320 --> 01:05:53,950
Tôi yêu thị trấn của tôi,
tôi thấy nó đẹp như tranh vẽ và hạnh phúc.
897
01:05:55,326 --> 01:06:00,414
Tôi định đến đó lần đầu tiên
kể từ khi tôi rời đi vào năm 1944.
898
01:06:00,498 --> 01:06:04,293
Nhìn biển hiệu đi, Robin.
Nó viết "Polyana" bằng tiếng Nga.
899
01:06:04,919 --> 01:06:05,795
Thấy chưa?
900
01:06:07,046 --> 01:06:09,090
Con sông đang chảy bên phải.
901
01:06:09,173 --> 01:06:11,300
Chúng tôi từng đi tắm ở đây…
902
01:06:11,384 --> 01:06:14,887
Tôi hy vọng
tôi có thể tìm được vài người tôi biết
903
01:06:14,971 --> 01:06:16,472
trước thảm sát Holocaust…
904
01:06:17,515 --> 01:06:19,809
và có lẽ tôi có thể nói chuyện với họ.
905
01:06:20,559 --> 01:06:22,561
- Nấm trong lọ. Thấy chưa?
- Phải.
906
01:06:24,981 --> 01:06:29,110
Có lẽ họ có thể cho tôi biết
những chuyện xảy ra khi chúng tôi đi vắng.
907
01:06:44,083 --> 01:06:47,753
Người phụ nữ duy nhất này, Mariska,
bà ấy nhớ ông bà tôi,
908
01:06:47,837 --> 01:06:50,798
bố tôi, mẹ tôi và tôi.
909
01:06:50,881 --> 01:06:53,843
Tôi ngạc nhiên nhất là bà ấy vẫn nhớ tôi.
910
01:06:55,720 --> 01:07:00,099
Tôi thực sự sợ rằng
mọi người sẽ ghét tôi,
911
01:07:00,683 --> 01:07:05,813
họ sẽ buộc tội tôi
quay trở lại để lấy thứ gì đó từ họ.
912
01:07:06,856 --> 01:07:10,026
Tôi được hỏi một cách rất tử tế,
913
01:07:10,109 --> 01:07:15,239
"Tôi có định lấy lại tài sản của mình
và trở về sống ở đó không?"
914
01:07:15,322 --> 01:07:17,324
Và tôi đã nói không.
915
01:07:17,408 --> 01:07:21,078
Tôi chỉ muốn các con tôi biết
tôi đến từ đâu,
916
01:07:21,162 --> 01:07:25,458
tôi muốn thấy thị trấn của tôi
nơi tôi lớn lên lần nữa trước khi chết.
917
01:07:30,963 --> 01:07:33,382
Quay về quê hương của tôi
918
01:07:34,258 --> 01:07:37,178
với gia đình tôi, với con tôi,
919
01:07:37,970 --> 01:07:41,390
cho con bé thấy thị trấn xinh đẹp này,
nơi…
920
01:07:42,141 --> 01:07:46,645
Mọi nơi chúng tôi đến,
từ "Do Thái" không tồn tại.
921
01:07:46,729 --> 01:07:49,815
Tòa nhà này
là trung tâm cộng đồng Do Thái.
922
01:07:50,357 --> 01:07:56,989
Tôi muốn đến đền thờ Do Thái,
một giáo đường Do Thái rất đẹp.
923
01:07:59,325 --> 01:08:01,535
Hãy nhìn cách họ để cái này…
924
01:08:01,619 --> 01:08:03,370
Ôi chúa ơi.
925
01:08:03,454 --> 01:08:06,665
Những gì họ đã làm với thành phố này,
bạn không tưởng tượng nôi.
926
01:08:06,749 --> 01:08:09,085
Không thể tin được.
927
01:08:09,168 --> 01:08:11,087
Chúng tôi đến đền thờ,
928
01:08:12,254 --> 01:08:15,549
và tôi gặp người đàn ông Do Thái này.
929
01:08:15,633 --> 01:08:17,593
Ông ấy cũng ở Auschwitz.
930
01:08:18,260 --> 01:08:20,679
Xin chào, anh có nói tiếng Hungary không?
931
01:08:21,639 --> 01:08:24,308
Chào buổi sáng. Anh đến từ đây à?
932
01:08:24,391 --> 01:08:28,521
Tôi sinh ra ở đây vào năm 1928.
933
01:08:28,604 --> 01:08:30,815
Tôi đến từ nhà Weinfeld.
934
01:08:30,898 --> 01:08:31,732
Weinfeld?
935
01:08:31,816 --> 01:08:38,572
Bố tôi có một cửa hàng
trên đường Cobblers,
936
01:08:38,656 --> 01:08:41,408
và tất nhiên,
mẹ tôi đã tham gia ngôi đền này.
937
01:08:41,492 --> 01:08:45,621
Tôi có Bar Mitzvah ở đây
khi tôi 13 tuổi vào năm 1941.
938
01:08:45,704 --> 01:08:48,290
Và tại sao anh lại ở đây?
939
01:08:48,374 --> 01:08:53,963
Vì tôi trở về từ Auschiwitz
940
01:08:54,964 --> 01:08:56,882
vào ngày 6 tháng 6 năm 1945,
941
01:08:57,716 --> 01:09:01,053
và vài ngày sau, biên giới đóng cửa.
942
01:09:01,137 --> 01:09:05,474
Rồi anh ấy đưa chúng tôi qua đền thờ
và giải thích rằng
943
01:09:05,558 --> 01:09:08,227
đây không còn
là đền thờ người Do Thái nữa.
944
01:09:08,310 --> 01:09:12,022
{\an8}Ngày xưa, có những Ngôi sao David ở đây.
945
01:09:12,106 --> 01:09:14,108
{\an8}Họ đã làm gì với chúng?
946
01:09:14,191 --> 01:09:17,820
{\an8}Họ vào phòng hòa nhạc.
947
01:09:17,903 --> 01:09:22,283
{\an8}Họ đã gỡ bỏ mọi thứ.
948
01:09:22,366 --> 01:09:24,952
Thật đau đớn khi thấy
949
01:09:25,578 --> 01:09:32,543
thánh địa này
đã biến thành một nơi giải trí.
950
01:09:34,712 --> 01:09:38,716
Phần khó nhất là về nhà tôi.
951
01:09:38,799 --> 01:09:40,509
Ôi Chúa ơi!
952
01:09:43,762 --> 01:09:49,351
Đó là cổng ban đầu.
953
01:09:49,935 --> 01:09:52,771
- Lối vào.
- Lối vào, phải.
954
01:09:54,773 --> 01:09:56,192
Nó bị bỏ quên.
955
01:09:57,067 --> 01:10:01,697
Ngôi nhà xinh đẹp
mà cha tôi luôn chăm sóc.
956
01:10:01,780 --> 01:10:05,367
Và mọi thứ đều được cắt tỉa cẩn thận.
957
01:10:06,619 --> 01:10:08,287
- Chắc là bị khóa.
- Không!
958
01:10:08,370 --> 01:10:09,705
Không đâu.
959
01:10:09,788 --> 01:10:11,957
- Không mở được.
- Ta đi được không?
960
01:10:12,041 --> 01:10:14,418
Nó không mở được.
961
01:10:14,501 --> 01:10:18,297
Ngay lúc đó,
tôi đã ước mình không nhìn thấy nó.
962
01:10:29,183 --> 01:10:31,352
Một trong những hàng xóm
963
01:10:31,435 --> 01:10:36,190
là một đứa trẻ ở thời điểm
khi chúng bắt chúng tôi vẫn ở đó.
964
01:10:37,858 --> 01:10:40,945
Ơn Chúa là cô vẫn còn sống.
965
01:10:45,032 --> 01:10:49,370
Tôi nói với cô,
tôi vẫn có thể nhớ mọi thứ như trước đây.
966
01:10:49,453 --> 01:10:52,331
Giờ anh có một người vợ Nga
967
01:10:52,414 --> 01:10:54,333
rất tình cảm.
968
01:10:54,416 --> 01:10:57,211
Nhà của cô…
969
01:10:57,294 --> 01:11:01,006
Để chiếm nhà của ai đó,
sao có thể như thế?
970
01:11:01,090 --> 01:11:05,719
Sẽ có rất nhiều điều để nói,
nhưng cô biết họ nói gì mà…
971
01:11:05,803 --> 01:11:08,222
Tai vách mạch rừng.
972
01:11:08,305 --> 01:11:13,310
Cô ấy sợ nói cho tôi biết
chuyện gì đã xảy ra sau khi chúng tôi đi.
973
01:11:14,895 --> 01:11:21,610
Nói tôi nghe, sau khi chúng tôi bị bắt,
anh có nói về nó không?
974
01:11:21,694 --> 01:11:28,492
Chúng tôi rất tiếc cho Klara.
Chúng tôi nghe cô ấy đã chết trên đường.
975
01:11:28,575 --> 01:11:33,038
Không. Con bé chết ở đó.
976
01:11:33,122 --> 01:11:34,123
Thật tội nghiệp.
977
01:11:35,416 --> 01:11:38,085
Tôi chỉ thấy nó trong phim.
978
01:11:38,836 --> 01:11:42,965
Họ thực sự đốt người như thế à?
979
01:11:43,048 --> 01:11:46,969
Không may, nó tệ hơn nhiều
so với những gì họ thể hiện trên phim.
980
01:11:47,052 --> 01:11:49,430
Lúc đó, tôi cảm thấy rất may mắn,
981
01:11:49,513 --> 01:11:54,268
rằng tôi sẽ có cơ hội quay về Mỹ, về nhà.
982
01:11:57,479 --> 01:12:01,817
Tôi đã cứu tất cả các viên kim cương,
qua toàn bộ… mọi thứ.
983
01:12:02,401 --> 01:12:07,656
và khi rảnh rỗi,
tôi không nói về vụ thảm sát Holocaust,
984
01:12:07,740 --> 01:12:12,077
nhưng tôi đã lấy kim cương
và gắn vào mặt dây chuyền hình giọt nước,
985
01:12:12,161 --> 01:12:15,039
vì mỗi lần cứu chúng,
tôi phải khóc rất nhiều.
986
01:12:15,122 --> 01:12:18,667
Nên tôi cảm thấy hình giọt mắt phù hợp
với điều đó.
987
01:12:18,751 --> 01:12:22,421
Tôi nói với các con tôi
những viên kim cương này nên truyền lại
988
01:12:22,504 --> 01:12:24,214
qua các thế hệ,
989
01:12:24,298 --> 01:12:28,260
cho cô con gái đầu lòng trong gia đình,
mãi mãi.
990
01:12:28,344 --> 01:12:29,595
…nó có vị thế nào.
991
01:12:31,847 --> 01:12:35,392
bạn có thể thấy các hình dạng
và các vết cắt khác nhau.
992
01:12:35,893 --> 01:12:38,103
Và chúng là thứ duy nhất mà tôi…
993
01:12:39,646 --> 01:12:42,149
tôi đang giữ thứ mẹ tôi từng giữ.
994
01:12:45,944 --> 01:12:48,155
Tôi không biết bạn nghĩ gì về…
995
01:12:48,238 --> 01:12:52,659
Cuộc sống của tôi hôm nay
là điều tôi không thể tin được.
996
01:12:54,870 --> 01:13:01,210
Được bầu bởi các cử tri của tôi
ở California gồm khoảng 600,000 người,
997
01:13:01,835 --> 01:13:02,961
chín lần,
998
01:13:03,712 --> 01:13:05,422
tất cả như là một giấc mơ.
999
01:13:05,506 --> 01:13:06,882
Và tất cả đều đặt
1000
01:13:07,716 --> 01:13:10,719
vào tôi
một tinh thần trách nhiệm phi thường…
1001
01:13:10,803 --> 01:13:13,931
{\an8}Là người duy nhất sống sót
sau cuộc tảm sát Holocaust
1002
01:13:14,014 --> 01:13:16,934
{\an8}từng được bầu vào Quốc hội Hoa Kỳ,
1003
01:13:17,643 --> 01:13:20,229
{\an8}Tôi biết tôi nói cho tất cả đồng nghiệp,
1004
01:13:20,312 --> 01:13:22,564
{\an8}Đảng Cộng hòa và Đảng Dân chủ,
1005
01:13:23,232 --> 01:13:27,945
{\an8}trong việc bày tỏ sự phẫn nộ của chúng ta
về các cuộc tấn công khủng bố gần đây…
1006
01:13:28,028 --> 01:13:32,199
{\an8}Trọng tâm của cuộc đời tôi,
rõ ràng là quyền con người,
1007
01:13:33,033 --> 01:13:35,744
bởi tôi tin rằng đây là con đường
1008
01:13:36,537 --> 01:13:38,330
của một thế giới văn minh hơn.
1009
01:13:39,415 --> 01:13:43,001
Vợ tôi,
Annette và tôi đã biết nhau cả đời.
1010
01:13:43,627 --> 01:13:46,964
Chúng tôi lớn lên là trẻ con ở Budapest.
1011
01:13:48,257 --> 01:13:50,968
Và chúng tôi đã kết hôn được 47 năm.
1012
01:13:52,386 --> 01:13:54,012
Chúng tôi có hai cô con gái
1013
01:13:54,847 --> 01:13:57,516
người sớm đến với chúng tôi và nói
1014
01:13:57,599 --> 01:14:02,771
rằng… chúng có một món quà đặc biệt
dành cho bố mẹ.
1015
01:14:04,648 --> 01:14:09,069
Vì gia đình chúng tôi đã bị xóa sổ,
chúng sẽ cho chúng tôi một gia đình lớn.
1016
01:14:10,237 --> 01:14:15,409
Và chúng tôi may mắn
có được 17 đứa cháu tuyệt vời,
1017
01:14:16,243 --> 01:14:18,495
đó thực sự là trọng tâm
cuộc đời chúng tôi.
1018
01:14:22,541 --> 01:14:27,754
Tôi muốn được biết đến
như một nhà giáo dục về Holocaust.
1019
01:14:28,338 --> 01:14:31,300
Nên tôi đến Bảo tàng Khoan dung,
1020
01:14:31,383 --> 01:14:34,761
nơi tôi là người sáng lập
chương trình tiếp cận cộng đồng.
1021
01:14:34,845 --> 01:14:40,184
Và tôi nói chuyện
với các nhóm đến Bảo tàng.
1022
01:14:40,684 --> 01:14:41,727
… a đời.
1023
01:14:42,603 --> 01:14:45,022
Khi những việc này xảy ra,
1024
01:14:45,105 --> 01:14:48,942
bạn gần như tin rằng mình đã làm sai.
1025
01:14:49,026 --> 01:14:50,944
Sao chúng lại làm thế với tôi?
1026
01:14:51,028 --> 01:14:54,364
Tôi cảm thấy trách nhiệm của tôi
1027
01:14:55,532 --> 01:14:59,661
là làm cho thế giới biết
về những gì đã xảy ra trong thời gian đó.
1028
01:15:00,829 --> 01:15:03,457
Tôi luôn cảm thấy ngôn ngữ của tôi
không phù hợp.
1029
01:15:05,042 --> 01:15:10,756
Và nếu tôi muốn kể câu chuyện
về trải nghiệm của mình,
1030
01:15:10,839 --> 01:15:14,384
tôi phải nói qua một phương tiện.
1031
01:15:15,135 --> 01:15:16,678
Và tôi đã tìm thấy nghệ thuật.
1032
01:15:17,179 --> 01:15:19,431
Vì nghệ thuật là siêu việt.
1033
01:15:19,515 --> 01:15:21,266
Nó vượt lên trên lời nói.
1034
01:15:23,435 --> 01:15:26,688
Tôi muốn bề mặt được xếp thành nhiều lớp.
1035
01:15:26,772 --> 01:15:29,191
Nó sẽ trông như một bức tường đổ nát,
1036
01:15:29,900 --> 01:15:33,820
như nó được dán giấy
bằng báo ngày hôm qua.
1037
01:15:34,279 --> 01:15:36,782
Vì người ta muốn quên đi quá khứ.
1038
01:15:36,865 --> 01:15:40,035
Mọi người
muốn quên đi vụ thảm sát Holocaust.
1039
01:15:40,118 --> 01:15:42,871
Điều khiến tôi tiếp tục là…
1040
01:15:44,331 --> 01:15:45,624
gia đình tôi…
1041
01:15:47,334 --> 01:15:48,961
chồng tôi và tôi tạo ra.
1042
01:15:50,212 --> 01:15:51,588
Các cháu của tôi.
1043
01:15:52,673 --> 01:15:54,174
Ba đứa con tuyệt vời.
1044
01:15:55,008 --> 01:15:56,552
Hai trong số chúng là thỏ.
1045
01:15:57,219 --> 01:15:59,221
Và con gái xinh đẹp của tôi.
1046
01:15:59,763 --> 01:16:03,475
Con bé dạy tôi mỗi ngày
điều quan trọng trong cuộc sống.
1047
01:16:05,811 --> 01:16:09,523
Và chồng tôi, bốn thế hệ người Israel.
1048
01:16:10,023 --> 01:16:12,067
Và một người đàn ông hào hiệp.
1049
01:16:12,150 --> 01:16:15,487
Ông ấy đã giúp tôi xây dựng một cuộc sống.
1050
01:16:16,530 --> 01:16:19,616
Bức tranh này là Arbeit Macht Frei.
1051
01:16:20,242 --> 01:16:23,078
Khi bạn đọc cổng chào này,
1052
01:16:23,161 --> 01:16:27,082
nên nói là, Arbeit macht frei…
1053
01:16:27,165 --> 01:16:29,668
Nghệ thuật của tôi nay
là về cuộc thảm sát Holocaust.
1054
01:16:29,751 --> 01:16:33,797
vì tôi không có lễ tưởng niệm
cho người của tôi.
1055
01:16:34,381 --> 01:16:37,759
Tôi… không biết họ ở đâu.
1056
01:16:38,510 --> 01:16:43,432
Sao nhiều người trong gia đình tôi chết,
nhiều người chết thế.
1057
01:16:44,099 --> 01:16:46,435
Gia đình Basch gần như bị xóa sổ.
1058
01:16:46,518 --> 01:16:47,978
Chúng tôi đã tái sinh.
1059
01:16:49,938 --> 01:16:53,400
Nên khi chúng tôi gặp nhau,
chúng tôi là một nhóm lớn.
1060
01:16:54,943 --> 01:16:58,405
Và niềm vui bên gia đình tôi.
1061
01:16:58,488 --> 01:17:01,867
nhìn xung quanh
và nói rằng tôi rất gần với cái chết,
1062
01:17:02,534 --> 01:17:06,038
tôi đang ngồi ở bàn
và có 11, 12 người trong chúng ta.
1063
01:17:06,121 --> 01:17:07,623
vui mừng trong cuộc sống.
1064
01:17:07,706 --> 01:17:11,877
Niềm vui sống là tuyệt vời.
1065
01:17:15,505 --> 01:17:19,051
Một hôm, vào một ngày Chủ nhật,
có người gõ cửa nhà tôi.
1066
01:17:19,134 --> 01:17:20,344
và bước vào…
1067
01:17:20,427 --> 01:17:22,012
Và tôi đi ra cửa.
1068
01:17:22,095 --> 01:17:25,766
và họ có một thứ
được gói trong một tờ báo dưới tay.
1069
01:17:25,849 --> 01:17:28,268
Anh ta nói, "Anh Paul Park?"
Tôi nói, "Ừ."
1070
01:17:28,352 --> 01:17:31,146
Anh ta nói,
"Chúng tôi đã tìm anh nhiều năm rồi.
1071
01:17:31,229 --> 01:17:33,398
Mọi người đều đang tìm kiếm.
1072
01:17:33,482 --> 01:17:35,817
Chúng tôi muốn tìm anh."
Tôi nói, "Vì sao?"
1073
01:17:35,901 --> 01:17:41,698
Anh ta nói, "Có một người được giải thoát
bởi các anh ở Dachau còn nhớ anh.
1074
01:17:42,616 --> 01:17:44,826
Và anh ta đã chết vài năm trước.
1075
01:17:44,910 --> 01:17:47,954
Và ông ấy đã làm đàn trong trại.
1076
01:17:48,038 --> 01:17:50,374
Ông làm nó bằng đinh bê tông,
1077
01:17:50,457 --> 01:17:54,753
hàn lại và gắn lại với nhau
khi ở trong trại.
1078
01:17:55,587 --> 01:17:58,298
Và anh ấy muốn anh… Anh ấy muốn anh có nó.
1079
01:17:58,924 --> 01:18:02,010
Chúng tôi đang tìm cách đưa nó cho anh.
Đây rồi."
1080
01:18:02,094 --> 01:18:04,471
Anh ta tặng tôi tấm bảng tuyệt đẹp này.
1081
01:18:11,728 --> 01:18:14,439
Giải phóng
giống như một món quà từ thế giới.
1082
01:18:15,440 --> 01:18:18,902
Và đó là lần đầu tiên
tôi thừa nhận lại Chúa,
1083
01:18:18,985 --> 01:18:22,072
rằng Ngài ở bên
và giúp tôi đi đến được đây.
1084
01:18:22,155 --> 01:18:25,659
Tôi không nghĩ
là Chúa tạo ra cuộc thảm sát Holocaust.
1085
01:18:25,742 --> 01:18:31,873
Tôi nghĩ rằng Chúa đã cho ta một tâm trí,
một trái tim và một ý chí tự do.
1086
01:18:32,749 --> 01:18:34,418
Và tùy thuộc vào con người…
1087
01:18:35,711 --> 01:18:38,296
anh ta sẽ làm gì với cuộc sống của mình.
1088
01:18:39,840 --> 01:18:43,385
Và tôi đổ lỗi cho con người,
không phải Chúa.
1089
01:18:43,468 --> 01:18:46,722
Tôi không thể giải thích một cách lý trí…
1090
01:18:47,806 --> 01:18:51,351
giải thích theo cảm tính,
giải thích theo trí tuệ Holocaust.
1091
01:18:52,227 --> 01:18:55,147
Tôi không tìm thấy…
1092
01:18:55,856 --> 01:18:58,024
một nơi cho…
1093
01:18:59,025 --> 01:19:00,318
quyền hạn cao hơn
1094
01:19:01,111 --> 01:19:02,237
trong cơn ác mộng này.
1095
01:19:02,320 --> 01:19:04,156
Chúng ta là loại người gì vậy?
1096
01:19:04,823 --> 01:19:06,867
Sách dạy chúng ta điều gì?
1097
01:19:07,743 --> 01:19:10,954
Sự khác biệt giữa tôi…
1098
01:19:12,038 --> 01:19:13,373
và đứa trẻ khác là gì?
1099
01:19:13,457 --> 01:19:15,208
Giáo lý Kinh Thánh là gì?
1100
01:19:17,711 --> 01:19:20,464
Cái này là về cái gì?
1101
01:19:23,049 --> 01:19:26,553
Hitler vẫn là kẻ chống Do Thái
bệnh hoạn đến cùng.
1102
01:19:26,636 --> 01:19:28,930
Một trong những di chúc cuối cùng của hắn,
1103
01:19:29,014 --> 01:19:31,725
hay lời cảnh báo cho những người theo hắn,
1104
01:19:32,726 --> 01:19:36,480
là để họ tiếp tục cuộc chiến
chống lại người Do Thái.
1105
01:19:36,563 --> 01:19:40,901
Trong ngày xử tử ngày 29 tháng 4 năm 1945
cua hắn,
1106
01:19:41,568 --> 01:19:42,986
hắn ta nói, "Trên hết,
1107
01:19:44,029 --> 01:19:47,657
tôi gia nhập chính phủ và nhân dân.
1108
01:19:47,741 --> 01:19:51,161
để duy trì luật đua xe đến giới hạn,
1109
01:19:51,828 --> 01:19:54,956
và chống lại không thương tiếc
1110
01:19:55,665 --> 01:19:58,293
những kẻ đầu độc của tất cả các quốc gia,
1111
01:19:59,294 --> 01:20:01,630
Do Thái quốc tế."
1112
01:20:35,372 --> 01:20:39,000
Thảm sát Holocaust
phải được coi là một chương
1113
01:20:39,626 --> 01:20:43,296
trong lịch sử dài
của con người đối với con người.
1114
01:20:45,715 --> 01:20:47,300
Không thể làm ngơ
1115
01:20:47,926 --> 01:20:49,427
sự phân biệt đối xử
1116
01:20:50,011 --> 01:20:52,389
gây ra cho nhiều người
1117
01:20:52,472 --> 01:20:54,891
vì chủng tộc, màu da, hay tín ngưỡng.
1118
01:20:54,975 --> 01:20:57,185
Người không thể phớt lờ chế độ nô lệ.
1119
01:20:57,269 --> 01:21:00,188
Không thể bỏ qua việc đốt phù thủy.
1120
01:21:00,272 --> 01:21:03,984
Không thể phớt lờ việc giết hại
các Kitô hữu trong thời La Mã.
1121
01:21:05,819 --> 01:21:08,697
Thảm sát Holocaust có lẽ là đỉnh cao
1122
01:21:09,948 --> 01:21:12,868
của những điều kinh dị có thể xảy ra
1123
01:21:13,535 --> 01:21:18,331
khi con người mất đi sự chính trực,
1124
01:21:18,415 --> 01:21:21,459
niềm tin vào sự linh thiêng
của cuộc sống con người.
1125
01:27:01,466 --> 01:27:06,471
Biên dịch: Viet Nguyen