1
00:00:02,000 --> 00:00:07,000
Downloaded from
YTS.MX
2
00:00:08,000 --> 00:00:13,000
Official YIFY movies site:
YTS.MX
3
00:00:37,412 --> 00:00:41,791
Hem beni hem de dünyadaki herkesi
çok şaşırtmış bir şey var.
4
00:00:42,667 --> 00:00:46,296
O da Almanların;
insanları, trenleri, kamyonları
5
00:00:46,379 --> 00:00:51,217
ve enerjilerini son güne dek
6
00:00:51,301 --> 00:00:54,888
Yahudileri yok etmeye adamalarıydı.
7
00:00:54,971 --> 00:01:01,853
Savaşın bitiminden altı ay önce durup da
bu enerjiyi
8
00:01:01,936 --> 00:01:04,105
kendilerini güçlendirmeye adasalardı
9
00:01:04,189 --> 00:01:06,566
savaşta daha uzun süre dayanabilirlerdi.
10
00:01:06,649 --> 00:01:12,489
Ama onlar için Yahudileri öldürmek,
savaşı kazanmaktan bile daha önemliydi.
11
00:01:29,839 --> 00:01:31,341
İKİNCİ DÜNYA SAVAŞI'NDA
12
00:01:31,424 --> 00:01:36,054
ADOLF HITLER'İN NAZİ ALMANYASI
ÜLKELERİ BİRER BİRER FETHEDERKEN
13
00:01:36,137 --> 00:01:41,101
AVRUPALI YAHUDİLERİN HAKLARI ALINDI,
GETTOLARA ATILDILAR,
14
00:01:41,184 --> 00:01:44,687
TOPLAMA KAMPLARINA GÖNDERİLDİLER
VE ÖLDÜRÜLDÜLER.
15
00:01:45,939 --> 00:01:49,984
1944'TE ALMANYA'NIN SAVAŞI KAYBEDECEĞİ
AÇIKÇA ORTADAYKEN BİLE
16
00:01:50,068 --> 00:01:54,197
HITLER VE DESTEKÇİLERİ
YAHUDİLERE AÇTIKLARI SAVAŞI SÜRDÜRDÜ.
17
00:01:54,280 --> 00:01:57,826
HITLER'İN GÜÇLERİ,
AVRUPA'NIN EN KALABALIK YAHUDİLERİ OLAN
18
00:01:57,909 --> 00:02:01,454
MACARİSTAN YAHUDİLERİNİ
ACİLEN ÖLDÜRME PEŞİNE DÜŞTÜ.
19
00:02:02,664 --> 00:02:05,375
BU, İKİNCİ DÜNYA SAVAŞI'NIN SON YILINDA
20
00:02:05,458 --> 00:02:07,752
HAYATTA KALAN BEŞ MACAR'IN HİKÂYESİDİR.
21
00:02:22,684 --> 00:02:27,230
Ben Karpat Dağları'nda,
Polyana adında bir kasabada büyüdüm.
22
00:02:27,313 --> 00:02:30,150
İki ana caddeden oluşan
küçük bir kasabaydı.
23
00:02:30,233 --> 00:02:34,028
Buradan yukarı kadar çıkıyor.
Şurada bir kilise var.
24
00:02:34,112 --> 00:02:40,410
{\an8}Postanemiz, belediye binamız,
kilisemiz ve sinagogumuz vardı.
25
00:02:40,493 --> 00:02:42,370
Herkes birbirini tanırdı.
26
00:02:42,453 --> 00:02:43,454
Çok güzeldi.
27
00:02:44,247 --> 00:02:47,125
{\an8}Uzhhorod adındaki bir kasabada yaşıyordum.
28
00:02:48,334 --> 00:02:49,919
Küçük bir kasabaydı.
29
00:02:50,545 --> 00:02:55,508
Ama büyük, kozmopolit bir kasabaymış
gibi hissettiriyordu.
30
00:02:56,426 --> 00:03:02,682
Burada küçük bir şarküteri vardı.
Hemen şurada. Ve…
31
00:03:06,519 --> 00:03:11,566
Benim… Buraya akşamüstü
sandviç almaya gelirdik.
32
00:03:14,194 --> 00:03:17,197
Sárvár adındaki bir kasabada yaşardık.
33
00:03:17,280 --> 00:03:22,827
{\an8}Macaristan'da. Avusturya sınırına yakın.
34
00:03:24,037 --> 00:03:29,626
Her gün köylüler,
komşu köylerden büyük sepetlerle
35
00:03:29,709 --> 00:03:31,502
malzemelerini getirirdi.
36
00:03:31,586 --> 00:03:35,632
Sepetleri başlarında
veya omuzlarında taşırlardı.
37
00:03:39,219 --> 00:03:42,013
{\an8}Szaszovo, 3000 kişiden oluşan çok küçük,
38
00:03:42,096 --> 00:03:44,057
{\an8}minik bir halktı.
39
00:03:44,140 --> 00:03:47,644
Elektrikleri, elektrikli aletleri yoktu.
40
00:03:47,727 --> 00:03:52,106
Çok basit, sıkıcı bir yaşamları vardı.
Heyecanlı bir şey yoktu.
41
00:03:53,399 --> 00:03:59,113
Ama sonra gittiğim Budapeşte'de
yaşam çok daha farklıydı.
42
00:03:59,197 --> 00:04:01,407
Buna alışmak çok zor oldu.
43
00:04:02,033 --> 00:04:05,036
Bu şehre giderken baktığımda şaşırmıştım.
44
00:04:05,119 --> 00:04:09,582
Böyle bir şeyin varlığına
asla inanamazdım.
45
00:04:12,543 --> 00:04:16,839
Budapeşte, dev bir Avrupa başkenti olarak
Viyana, Paris, Londra gibi
46
00:04:16,923 --> 00:04:22,262
{\an8}şehirler kadar muhteşem
ve birinci sınıf bir şehirdi.
47
00:04:22,887 --> 00:04:26,057
Bu muhteşem meclis binası,
Macaristan tarihinin
48
00:04:26,140 --> 00:04:30,061
hem en iyi günlerine
hem en kötü günlerine tanıklık etti.
49
00:04:30,144 --> 00:04:33,648
Budapeşte'deki Yahudilerin çoğu
50
00:04:33,731 --> 00:04:37,443
tamamen asimile olmuş,
oldukça milliyetçi,
51
00:04:37,527 --> 00:04:42,282
Macar kültürel geçmişinden
aşırı gurur duyan insanlardı.
52
00:04:42,365 --> 00:04:47,036
Kasabamızda yaklaşık
800 Yahudi aile vardı.
53
00:04:47,120 --> 00:04:53,584
Kasabada Yahudi olmayan sayısı da
sanırım 10 bin, 11 bin civarındaydı.
54
00:04:54,294 --> 00:04:58,131
Yahudi olmayan arkadaşlarım vardı.
Yahudi olmayan oğlanlarla çıktım.
55
00:04:58,214 --> 00:05:00,425
Ailemin Yahudi olmayan arkadaşları vardı.
56
00:05:00,508 --> 00:05:03,678
Aynı zamanda oldukça Macar hissediyorduk.
57
00:05:04,387 --> 00:05:05,555
Sadece Yahudi değil.
58
00:05:05,638 --> 00:05:08,349
Yahudilik bizim dinimizdi
59
00:05:09,183 --> 00:05:10,560
ama biz Macar'dık.
60
00:05:13,438 --> 00:05:17,567
2 Ağustos 1934 tarihinde
subaylar ve askerler
61
00:05:17,650 --> 00:05:20,820
Almanya'ya değil,
bizzat Hitler'e sadakat yemini etti.
62
00:05:20,903 --> 00:05:24,032
Almanya'daki hükmü mutlaklaşan Hitler,
63
00:05:24,824 --> 00:05:27,368
endişeli komşusu Avusturya'ya
64
00:05:27,452 --> 00:05:29,662
onlara dokunmayacağının sözünü verdi.
65
00:05:29,746 --> 00:05:32,623
1938 yılında, ben on yaşındayken
66
00:05:33,166 --> 00:05:34,917
ilk gazetemi aldım
67
00:05:35,668 --> 00:05:38,129
ve manşetler şöyleydi:
68
00:05:38,671 --> 00:05:40,923
"Hitler, Avusturya'ya yürüyor."
69
00:05:41,007 --> 00:05:46,387
Bu tarihi anın Macar Yahudileri'nin,
70
00:05:46,471 --> 00:05:52,602
ailemin ve benim hayatımda
büyük etkisi olacağını sezdim.
71
00:05:55,855 --> 00:05:58,107
Almanya, Polonya ve Danzig'i işgal etti.
72
00:05:58,191 --> 00:06:00,777
Varşova'ya bombalar atıldı,
bombardımana tutuldu.
73
00:06:00,860 --> 00:06:02,862
Polonya enkaz hâlinde.
74
00:06:02,945 --> 00:06:05,365
POLONYA İŞGAL EDİLDİ
75
00:06:11,788 --> 00:06:16,542
Polonya'dan kaçarak
Macaristan'a gelen mülteciler vardı
76
00:06:16,626 --> 00:06:22,006
ve Yahudi ailelerin çoğunda,
erkekler cuma gecesi tapınağa giderek
77
00:06:22,090 --> 00:06:24,634
bu insanları eve getirir
ve onlara barınak sağlardı.
78
00:06:24,717 --> 00:06:26,969
Gelip hikâyeler anlatırlardı.
79
00:06:27,929 --> 00:06:30,515
Şunu da hatırlıyorum.
80
00:06:32,725 --> 00:06:34,394
Genelde inanmazdık.
81
00:06:34,477 --> 00:06:38,856
{\an8}Babamla bir adamın konuşmasını duymuştum.
82
00:06:38,940 --> 00:06:43,194
{\an8}Babama, Nazilerin Polonya'da
yaptıklarını anlatıyordu.
83
00:06:43,277 --> 00:06:46,239
Şunu duyduğumu asla unutamayacağım.
84
00:06:46,322 --> 00:06:51,702
Nazilerin, genç Yahudi bebeklerini alıp
85
00:06:51,786 --> 00:06:55,623
bacaklarından tutarak
ortadan ikiye parçaladıklarını,
86
00:06:55,706 --> 00:07:00,002
sonra da Ukrayna'daki bir nehir olan
Dinyester'e attıklarını söylemişti.
87
00:07:00,086 --> 00:07:02,046
Elbette sonra
88
00:07:02,130 --> 00:07:04,757
hikâyeler kötüleşmeye başladı.
89
00:07:04,841 --> 00:07:10,555
Toplu kurşuna dizmeleri,
toplu mezarları duymaya başladık.
90
00:07:10,638 --> 00:07:13,641
Ama içimizde safça bir düşünce vardı.
91
00:07:14,434 --> 00:07:17,437
Bu kelimeyi kullanmayı da sevmiyorum.
92
00:07:17,520 --> 00:07:23,067
Ama biz Macarların bunu yapmayacağına
yönelik milliyetçi bir hisse sahiptik.
93
00:07:23,151 --> 00:07:28,448
Hitler, Almanya'daydı.
Almanya'da olanlar bizi etkilemiyordu.
94
00:07:28,531 --> 00:07:31,534
Biz bunlardan çok uzaktaydık.
95
00:07:32,743 --> 00:07:35,538
{\an8}ALMANYA
96
00:07:36,289 --> 00:07:39,750
{\an8}HOLLANDA - 1940
97
00:07:41,335 --> 00:07:44,881
{\an8}BELÇİKA - 1940
98
00:07:50,761 --> 00:07:54,724
{\an8}FRANSA - 1940
99
00:07:54,849 --> 00:07:56,476
{\an8}İki savaş vardı.
100
00:07:57,435 --> 00:07:59,395
{\an8}Biri askeri savaştı,
101
00:07:59,479 --> 00:08:01,689
{\an8}bu savaşla birlikte de
102
00:08:01,772 --> 00:08:06,777
{\an8}SS'in Yahudilere karşı yürüttüğü
ikinci bir savaş vardı.
103
00:08:07,612 --> 00:08:13,618
{\an8}LİTVANYA - 1941
104
00:08:15,119 --> 00:08:18,915
{\an8}POLONYA - 1942
VARŞOVA GETTOSU
105
00:08:20,708 --> 00:08:24,045
{\an8}LETONYA - 1942
106
00:08:27,256 --> 00:08:30,718
{\an8}LIEBAU, LETONYA - 1943
YAHUDİLERİN İNFAZI
107
00:08:47,568 --> 00:08:52,114
Macarların ulusal karakterinin
karanlık tarafı
108
00:08:52,198 --> 00:08:54,367
daha da belirgin olmaya başlıyordu.
109
00:08:54,450 --> 00:08:57,620
Yahudilere yapılan zulüm
daha belirgin olmaya başlıyordu.
110
00:08:57,703 --> 00:09:01,123
Yahudiler işlerini,
iş yerlerini kaybediyordu.
111
00:09:01,207 --> 00:09:04,627
Macaristan'da bir Nazi hareketi vardı.
Ok ve Haç Partisi.
112
00:09:04,710 --> 00:09:07,421
Onlar, Macar Yahudileri arasında
113
00:09:07,505 --> 00:09:13,094
en nefret edilen
ve en korkulan grup hâlini almıştı.
114
00:09:17,265 --> 00:09:21,185
İnsan merak ediyor:
"Niye bir şey yapmadınız?"
115
00:09:21,269 --> 00:09:23,354
Niye kaçmadık? Niye saklanmadık?
116
00:09:24,063 --> 00:09:26,607
Her şey bir anda olmadı.
117
00:09:26,691 --> 00:09:29,527
Her şey çok yavaşça oldu.
118
00:09:29,610 --> 00:09:33,864
Ne zaman yeni bir yasa
veya yeni bir sınırlama çıksa
119
00:09:33,948 --> 00:09:38,286
"Klasik bir olay. Bu da geçer." dedik.
120
00:09:40,371 --> 00:09:42,373
{\an8}MART 1944
MACARİSTAN'IN İŞGALİ
121
00:09:42,957 --> 00:09:46,377
{\an8}Hitler, 19 Mart 1944'te
Macaristan'a girdi.
122
00:09:47,753 --> 00:09:49,171
16 yaşındaydım.
123
00:09:49,672 --> 00:09:53,259
19 Mart 1944.
124
00:09:53,342 --> 00:09:57,096
Almanlar, SS, kasabamıza girdi.
125
00:09:57,638 --> 00:10:02,727
Kasabamızı işgal eden tüm Nazi rejimi
iki motosikletten ibaretti.
126
00:10:02,810 --> 00:10:04,270
Çünkü orada yaşayıp
127
00:10:04,353 --> 00:10:07,690
onların pis işlerini yapan insanlar
zaten oradaydı.
128
00:10:08,399 --> 00:10:12,528
Oradaki çoğu insanı
bunca yıldır arkadaşımız sanmıştık
129
00:10:12,612 --> 00:10:15,281
ama bir gecede bize düşman kesildiler
130
00:10:15,364 --> 00:10:18,034
ve diğer tarafa geçtiler.
131
00:10:18,117 --> 00:10:21,329
Bir sonraki sınırlamaya göre
132
00:10:21,412 --> 00:10:25,374
Yahudiler, sarı yıldız olmadan
sokakta yürüyemezdi.
133
00:10:25,458 --> 00:10:28,753
Almanya'da ve Polonya'da,
Yahudiler götürülmeden önce
134
00:10:28,836 --> 00:10:33,299
sarı yıldız
takmaya başladıklarını duymuştuk.
135
00:10:33,382 --> 00:10:36,677
Artık endişeleniyorduk.
136
00:10:37,345 --> 00:10:40,306
Ben sarı yıldız takmamıştım
137
00:10:40,389 --> 00:10:42,683
ve yakalanmıştım.
138
00:10:44,060 --> 00:10:46,687
Budapeşte'nin kuzeyinde
139
00:10:47,313 --> 00:10:49,940
önemli bir demiryolu köprüsü
bulunan yerde
140
00:10:50,024 --> 00:10:52,360
bir çalışma kampına gönderilmiştim.
141
00:10:53,444 --> 00:10:59,784
{\an8}İşimiz, Britanyalılar ve Amerikalılar
gece gündüz bombardıman yaparken
142
00:11:00,785 --> 00:11:04,163
demiryollarını, hatları, köprüleri
143
00:11:04,246 --> 00:11:08,250
hiç durmadan onarmaktı.
144
00:11:08,334 --> 00:11:11,379
Öleceğimizden endişe ediyorduk elbette.
145
00:11:11,462 --> 00:11:12,838
Aynı zamanda da
146
00:11:12,922 --> 00:11:17,009
Amerika ve Britanya
bombardıman uçaklarının hedeflerini vurup
147
00:11:17,093 --> 00:11:19,136
bu köprüyü yok etmesini umuyorduk.
148
00:11:19,220 --> 00:11:22,682
Çünkü Hitler'i yenmenin yolu buydu.
149
00:11:23,557 --> 00:11:25,768
O çalışma kampından kaçtım
150
00:11:26,352 --> 00:11:30,272
ve Nazilere direnen
gizli Macar gruplara katıldım.
151
00:11:30,773 --> 00:11:36,362
Sonraki emir,
25 kiloluk valiz toplamamızdı.
152
00:11:36,445 --> 00:11:39,615
Başta anlamadık. Ne alabilirsin ki?
153
00:11:39,699 --> 00:11:42,993
Evinizi bir düşünün.
154
00:11:43,077 --> 00:11:44,912
25 kiloluk ne alırdınız?
155
00:11:44,995 --> 00:11:47,164
25 kilo nedir ki?
156
00:11:47,248 --> 00:11:49,500
25 kilo ne kadar ki?
157
00:11:50,376 --> 00:11:52,878
Yastıkları, kılıflarını alır mısınız?
158
00:11:52,962 --> 00:11:55,297
Tabakları alır mısınız? Yoksa…
159
00:11:55,381 --> 00:11:57,007
Ne alırsınız ki?
160
00:11:57,091 --> 00:11:58,509
Toplanırken
161
00:12:00,761 --> 00:12:05,141
bana iyi zamanları hatırlatacak
bir şey almak istedim.
162
00:12:05,808 --> 00:12:09,979
Çok depresif ve endişeliydim.
163
00:12:11,230 --> 00:12:14,608
Ben de bir mayo buldum.
164
00:12:14,692 --> 00:12:19,572
Onu bana babam getirmişti.
165
00:12:24,452 --> 00:12:25,870
Bunu yapmak istemiyorum.
166
00:12:37,923 --> 00:12:41,927
Üç yıl önceki iş seyahatlerinden birinde
167
00:12:42,011 --> 00:12:43,554
babam eve gelmişti.
168
00:12:44,180 --> 00:12:47,558
Kız kardeşimle bana
169
00:12:47,641 --> 00:12:49,435
hep bir şey getirirdi.
170
00:12:50,561 --> 00:12:51,562
Tabii,
171
00:12:52,938 --> 00:12:55,941
hep sorardık. "Ne getirdin?"
172
00:12:56,025 --> 00:12:58,027
O da kutusunu açtı
173
00:12:58,694 --> 00:13:02,948
ve kutunun içinden
çok güzel bir mayo çıktı.
174
00:13:03,032 --> 00:13:05,868
{\an8}Parlak, saten uçları vardı
175
00:13:05,951 --> 00:13:09,663
{\an8}ve üstünde
çeşitli renklerde çiçek baskıları vardı.
176
00:13:10,831 --> 00:13:17,463
Sonra akşamüstü,
merdivenleri çıkan asker botlarını duyunca
177
00:13:18,339 --> 00:13:22,092
koştum ve bu mayoyu,
elbisemin altına sakladım.
178
00:13:23,427 --> 00:13:25,346
Evi de öyle terk ettim.
179
00:13:25,846 --> 00:13:30,309
Giriş kapılarını kırdılar.
İçeri girdiler. Birkaç dakika verdiler.
180
00:13:30,392 --> 00:13:33,312
Tüm değerli eşyalarımızı almamız için
181
00:13:33,395 --> 00:13:35,940
yarım saat verdiler
ama yarım saat beklemediler.
182
00:13:36,023 --> 00:13:39,109
Sonra da bizi evden uzaklaştırdılar.
183
00:13:43,697 --> 00:13:47,618
Sırf Yahudi oldukları için
insanları evlerinden çıkarmalarını…
184
00:13:50,871 --> 00:13:52,248
…aklım almamıştı.
185
00:13:52,331 --> 00:13:55,084
Sözde arkadaşlarımız ve komşularımız
186
00:13:55,626 --> 00:13:58,546
yol boyunca sıralanmış duruyorlar
187
00:13:59,213 --> 00:14:00,840
ve bağırıyorlardı:
188
00:14:00,923 --> 00:14:06,262
"Gitme vaktiniz gelmişti!
Kasabamızda Yahudi istemiyoruz.
189
00:14:06,345 --> 00:14:08,514
Hepinizden kurtulmalıyız."
190
00:14:09,723 --> 00:14:12,601
Orada gözlerime inanamıştım.
191
00:14:13,435 --> 00:14:18,190
Bu insanlarla, çocuklarıyla
okul arkadaşıydım. Arkadaştık.
192
00:14:18,274 --> 00:14:20,025
Bir şeyler paylaşıyorduk.
193
00:14:20,109 --> 00:14:23,654
Niye düşman kesilmişlerdi?
Niye birden nefret ediyorlardı?
194
00:14:23,737 --> 00:14:28,200
Yahudilerin Mısır'dan çıkması gibi.
195
00:14:28,284 --> 00:14:30,452
Tüm yükümüzü taşıyoruz.
196
00:14:30,536 --> 00:14:33,706
Yastıklar ve kılıflar onlara bağlı,
bohça yapılmış.
197
00:14:33,789 --> 00:14:37,918
Biz çocuklar da taşımaya yardım ediyorduk.
Çok utanıyorum.
198
00:14:38,002 --> 00:14:43,757
Bizi Almanya'ya götüreceklerine
ve çalıştıracaklarına inanmak istiyorduk.
199
00:14:43,841 --> 00:14:45,384
Çok inanmak istemiştik.
200
00:14:45,968 --> 00:14:52,641
Ama o dönem bütün Avrupa Yahudileri
çoktan kamplara alınmış durumdaymış.
201
00:14:52,725 --> 00:14:54,143
O zaman bilmiyorduk.
202
00:14:54,727 --> 00:14:57,730
Toplama, gettolaştırma ve sürgün olayları
203
00:14:57,813 --> 00:15:03,110
toplu bir şekilde 12 hafta içinde yapıldı.
204
00:15:04,028 --> 00:15:10,492
Sürgün programı hiçbir yerde,
Macaristan'daki kadar barbarca
205
00:15:11,911 --> 00:15:17,958
ve hızlıca uygulanmamıştı.
206
00:15:18,042 --> 00:15:20,711
Bizi bir gettoya
götüreceklerini söylediler.
207
00:15:20,794 --> 00:15:23,130
Ama o kelimeyi duymamıştık.
208
00:15:23,213 --> 00:15:26,050
Macarcada getto diye bir kelime yok.
209
00:15:26,133 --> 00:15:28,010
Nerede olduğumuzu bilmiyorduk.
210
00:15:28,636 --> 00:15:31,096
Sabah uyandığımızda
211
00:15:31,180 --> 00:15:34,767
tuğla fabrikasında olduğumuzu fark ettim.
212
00:15:34,850 --> 00:15:36,393
Tuğla fabrikası avlusu.
213
00:15:38,729 --> 00:15:42,107
{\an8}Nisan ayında yağmur yağıyordu.
Çok yağmurluydu.
214
00:15:42,191 --> 00:15:43,984
{\an8}Ve biz hep…
215
00:15:44,068 --> 00:15:47,112
{\an8}Çarşafı değiştiriyorduk. Çatımız çarşaftı.
216
00:15:47,196 --> 00:15:49,031
Hep ıslanıyorduk.
217
00:15:49,114 --> 00:15:53,869
Orada binlerce insan vardı.
Ülkenin dört bir yanından gelmişlerdi.
218
00:15:54,536 --> 00:15:57,456
Her yerde nöbetçiler vardı.
Köpekleri vardı.
219
00:15:57,539 --> 00:16:00,709
Tasma kayışları kısa tutulan
Alman çoban köpekleriyle
220
00:16:00,793 --> 00:16:03,837
etrafta geziyorlardı.
221
00:16:03,921 --> 00:16:08,092
…buralar hep kulübeydi.
Her yer insan doluydu.
222
00:16:08,175 --> 00:16:10,511
-Kulübeni hatırlıyor musun?
-Hatırlıyorum.
223
00:16:10,594 --> 00:16:14,056
Kulübem buradaydı.
Şu tuğla yığınının olduğu yerde.
224
00:16:15,349 --> 00:16:17,184
Sonra bir gün,
225
00:16:17,267 --> 00:16:21,188
Tokay'daki üzüm bağında
şarap yapmak için çalışmak isteyenlerin
226
00:16:21,271 --> 00:16:24,566
toplanmasını istediler.
227
00:16:24,650 --> 00:16:29,530
Herkes gönüllü olarak trenlere atladı.
228
00:16:29,613 --> 00:16:31,198
Çünkü burası cehennemdi.
229
00:16:31,782 --> 00:16:35,703
Üzüm bağında çalışmak
buna kıyasla cennetti.
230
00:16:35,786 --> 00:16:40,541
Macar askerler tarafından
demiryolu istasyonuna götürüldük.
231
00:16:40,624 --> 00:16:42,167
Annem bana şöyle dedi:
232
00:16:42,251 --> 00:16:47,006
"Eteğinin kenarına elmaslar sakladım.
233
00:16:47,756 --> 00:16:52,803
Yiyecek bulamazsan
bunlarla ekmek alabilirsin."
234
00:16:52,886 --> 00:16:54,930
İstasyona vardığımızda
235
00:16:55,014 --> 00:16:59,727
yolcu trenlerine binmeyeceğimizi
fark ettik.
236
00:16:59,810 --> 00:17:02,396
Hayvan vagonları bizi bekliyordu.
237
00:17:02,479 --> 00:17:06,400
Babam, "Savaş var, başka tren kalmamıştır.
238
00:17:06,483 --> 00:17:09,987
Ellerinde yoktur.
Ne varsa onu kullanmak zorundalar." dedi.
239
00:17:10,070 --> 00:17:14,033
Gitmeyen veya yeterince hızlı gitmeyen
herkes dövülmüştü.
240
00:17:14,116 --> 00:17:17,953
Kapıları kapattıklarında,
dışarıdan bir çatırtı duydum.
241
00:17:18,037 --> 00:17:20,456
Bizi içeri kilitleyen bir sürgü gibiydi.
242
00:17:20,956 --> 00:17:23,000
Artık normal değildi.
243
00:17:23,083 --> 00:17:26,295
Başka trenleri kalmadığına
ikna olmuyordum.
244
00:17:30,215 --> 00:17:34,344
Budapeşte'de işler kötüye gidiyordu.
245
00:17:34,428 --> 00:17:38,348
Yahudi olmadığıma dair
belgeler almak zorunda kaldım.
246
00:17:38,432 --> 00:17:40,476
Bir Yahudi olarak ben yoktum.
247
00:17:41,226 --> 00:17:43,645
Vurulurdum. Öldürülürdüm.
248
00:17:43,729 --> 00:17:50,360
Her gün, 24 saat boyunca
avlanan bir hayvan gibiydiniz.
249
00:17:51,111 --> 00:17:53,864
Karşılaştığınız insanlar
sizin tarafınızda mı
250
00:17:53,947 --> 00:17:56,116
asla bilemiyordunuz.
251
00:17:56,200 --> 00:17:58,118
Wallenberg olmasaydı
252
00:17:58,202 --> 00:18:03,791
ne ben ne de on binlerce başka Yahudi,
canlı kurtulamazdı.
253
00:18:03,874 --> 00:18:08,087
{\an8}Raoul Wallenberg geldiğinde
Budapeşte hariç Macaristan'ın tamamı
254
00:18:08,170 --> 00:18:11,799
{\an8}Yahudilerden temizlenmişti.
255
00:18:12,466 --> 00:18:16,136
{\an8}Budapeşte'ye gittiğinde kırsallarda
256
00:18:16,220 --> 00:18:19,681
Yahudiler çoktan
hayvan vagonlarına konulmuş,
257
00:18:19,765 --> 00:18:21,683
Macaristan'dan uzağa gönderilmişti.
258
00:18:21,767 --> 00:18:25,270
Sırf Yahudileri kurtarabilmek amacıyla
259
00:18:25,354 --> 00:18:28,816
oradaki İsveç elçiliğine
katılmaya karar verdi.
260
00:18:29,942 --> 00:18:33,403
Sözde
İsveç koruyucu pasaportlarını dağıtarak
261
00:18:33,487 --> 00:18:36,615
bu belgeyi taşıyan kişilerin savaş sonunda
262
00:18:36,698 --> 00:18:39,535
İsveç'e gitmeyi planladığını bildirdi.
263
00:18:39,618 --> 00:18:44,915
Bu tamamen uydurmaydı.
Ama savaşın kaosu ve karmaşasında
264
00:18:44,998 --> 00:18:49,378
bu mucizevi, değersiz kâğıt parçaları
işe yaramıştı.
265
00:18:49,461 --> 00:18:53,423
Bazılarımız, korunan evlerde
bekleyen insanlara
266
00:18:53,507 --> 00:18:56,969
bu pasaportları ulaştırmak için
çalışan dağıtımcılar
267
00:18:57,052 --> 00:18:59,847
ve kuryeler gibi davranmıştık.
268
00:19:00,514 --> 00:19:04,059
Wallanberg büyük binalar kiralamış,
269
00:19:04,143 --> 00:19:09,356
üstlerine de içinde yaşayan
bütün insanların
270
00:19:09,439 --> 00:19:12,818
İsveç hükûmeti korumasında
olduğunu bildiren tabelalar asmıştı.
271
00:19:12,901 --> 00:19:17,364
Ben St. Stephen Park,
25 numarada kalıyordum.
272
00:19:20,617 --> 00:19:25,122
Bu evlerin çoğu,
orta-üst sınıf apartman daireleriydi.
273
00:19:25,205 --> 00:19:27,457
Üç yatak odalı dairelerde
274
00:19:27,541 --> 00:19:32,921
bu krizden önce
dört, beş veya altı kişi yaşarken
275
00:19:33,005 --> 00:19:35,382
bu kriz sonrası bu daireler
276
00:19:35,465 --> 00:19:40,971
60, 70 kişinin yaşadığı
kümeslere dönmüşlerdi.
277
00:19:41,054 --> 00:19:42,598
Çok rahatsız.
278
00:19:42,681 --> 00:19:44,641
Çok rahatsızdı tatlım.
279
00:19:44,725 --> 00:19:47,728
Ama daha da önemlisi
inanılmaz derecede tehlikeliydi.
280
00:19:47,811 --> 00:19:51,190
"Korunan ev" elbette
yanlış bir adlandırma.
281
00:19:52,482 --> 00:19:57,487
Çünkü bu parantez içinde,
korunan evlerde yaşayan insanlar
282
00:19:57,571 --> 00:20:01,783
toplanmış, Tuna kıyısına götürülmüş
ve öldürülmüşlerdi.
283
00:20:05,329 --> 00:20:11,627
Korunan evlerin içine girmek zor değildi.
284
00:20:11,710 --> 00:20:13,462
Askerler umursamıyordu.
285
00:20:13,545 --> 00:20:16,048
Önde duruyorlardı. "Gir gitsin."
286
00:20:16,131 --> 00:20:17,674
Ama çıkmak
287
00:20:18,592 --> 00:20:20,594
çok zordu.
288
00:20:20,677 --> 00:20:27,351
Alman askerleri
veya Nazi Macarlar şüphelenirse
289
00:20:27,893 --> 00:20:30,520
soyunmamızı isterdi
290
00:20:30,604 --> 00:20:34,566
çünkü bir tek Yahudiler sünnetli oluyordu.
291
00:20:35,108 --> 00:20:39,238
Bir gün etrafıma
bu sahte pasaportları toplamıştım,
292
00:20:39,363 --> 00:20:43,033
insanlar binadan çıkabilsin
diye dağıtıyordum.
293
00:20:43,116 --> 00:20:45,327
Ama yanlış hesaplamışım.
294
00:20:45,410 --> 00:20:49,498
Kanalizasyondan gittim.
Ne zaman çıkacağımı biliyordum.
295
00:20:49,581 --> 00:20:51,458
Ama bir hata yaptım.
296
00:20:51,541 --> 00:20:55,587
Binanın ortasından çıkmak yerine
297
00:20:55,671 --> 00:20:57,881
önünden çıktım
298
00:20:57,965 --> 00:21:01,260
ve binayı koruyan iki asker vardı.
299
00:21:01,343 --> 00:21:06,014
Koşabildiğim kadar hızlıca
koşmaya başladım, sokağı hemen geçtim.
300
00:21:06,098 --> 00:21:08,225
Bir grup Yahudiyi sürgün ediyorlardı.
301
00:21:08,308 --> 00:21:10,560
Nereye götürüldüklerini bilmeden
302
00:21:10,644 --> 00:21:14,106
o Yahudi grubunun içine atladım.
303
00:21:14,189 --> 00:21:18,360
"Başım birçok kez belaya girdi.
Yine kurtulurum.
304
00:21:18,443 --> 00:21:19,945
Bir daha kaçarım." dedim.
305
00:21:20,028 --> 00:21:22,864
Beş gün sonra
kendimizi Buchenwald'da bulduk.
306
00:21:27,703 --> 00:21:30,247
Trende yaklaşık beş gün kaldık.
307
00:21:30,330 --> 00:21:33,750
Oraya kadar taşıdığımız
yükün üstünde oturuyorduk.
308
00:21:33,834 --> 00:21:37,796
İçinde olduğum hayvan vagonunda
yaklaşık 120 kişi vardı.
309
00:21:37,879 --> 00:21:41,466
Sardalya gibi iç içeydik ve çok sıcaktı.
310
00:21:41,550 --> 00:21:45,262
Tuvalet için tek bir kovaları vardı.
311
00:21:45,345 --> 00:21:49,933
Sonra kovalar dolmaya başladı.
Koku dayanılmaz bir hâle geldi.
312
00:21:50,017 --> 00:21:53,228
Tuvalete gitmek için
kapıları hiç açmadılar.
313
00:21:53,312 --> 00:21:56,690
Bize hiç su vermediler. Yemek vermediler.
314
00:21:56,773 --> 00:21:59,192
Çocuklar bağırıyordu.
Eve gitmek istiyorlardı.
315
00:21:59,276 --> 00:22:02,195
"Bizi nereye götürüyorlar?"
316
00:22:02,696 --> 00:22:03,739
Kimse cevap vermedi.
317
00:22:03,822 --> 00:22:06,283
Tamamen karanlıktı.
318
00:22:06,366 --> 00:22:11,079
Işık sadece vagonun
çatlaklarının arasından sızıyordu.
319
00:22:11,163 --> 00:22:14,291
Babam, vagonda bir çatlak bulmuştu.
320
00:22:14,374 --> 00:22:19,588
Dışarı baktı ve yüksek sesle konuştu:
"Üzüm bağına gittiğimizi sanmıyorum.
321
00:22:19,671 --> 00:22:23,675
Çünkü az önce sınırı geçtik
ve Polonya'ya doğru gidiyoruz."
322
00:22:24,343 --> 00:22:25,594
Polonya deyince
323
00:22:25,677 --> 00:22:31,350
çocuklara neler yaptıklarını anlatan
adam aklıma geldi.
324
00:22:32,059 --> 00:22:35,937
Erkek kardeşimi tutuyordum.
Daha iki buçuk yaşındaydı.
325
00:22:36,021 --> 00:22:37,481
Onu sıkıca tutuyordum.
326
00:22:38,273 --> 00:22:40,901
Ona ve kendime şöyle dedim:
327
00:22:40,984 --> 00:22:44,488
"Seni asla bırakmayacağım.
Seni benden asla alamayacaklar."
328
00:22:44,571 --> 00:22:46,907
Birden kapıları açtıklarında
329
00:22:48,200 --> 00:22:50,786
ışık birden yüzünüze vuruyor.
330
00:22:52,329 --> 00:22:55,874
Dört, beş gündür gözleriniz
kapalı olduğu için
331
00:22:55,957 --> 00:22:57,959
veya karanlığa alıştığınız için
332
00:22:58,043 --> 00:22:59,795
neredeyse kör oluyorsunuz.
333
00:22:59,878 --> 00:23:02,881
Hava alacağımız için çok mutluyduk.
334
00:23:02,964 --> 00:23:06,510
İnip normal insanlar gibi
tuvalete gidebilecektik.
335
00:23:06,593 --> 00:23:08,678
Su içecek, belki yemek yiyecektik.
336
00:23:08,762 --> 00:23:13,392
Herkes de şunu soruyordu:
"Neredeyiz? Burasının adı ne?"
337
00:23:13,475 --> 00:23:15,268
Adı da çok tuhaftı.
338
00:23:16,436 --> 00:23:17,396
Auschwitz.
339
00:23:28,031 --> 00:23:30,325
{\an8}Burada durdurulmamız gerekti.
340
00:23:30,409 --> 00:23:33,120
{\an8}Burada seçim yapıldı.
341
00:23:33,203 --> 00:23:36,331
-Sıraya geçtiniz…
-Binlerce insandık.
342
00:23:36,415 --> 00:23:40,210
Yan yanaydık, herkesin kafası karışıktı.
343
00:23:40,710 --> 00:23:43,380
Hareket etmek de yasak.
344
00:23:44,047 --> 00:23:46,550
Asker gibi hazır oldaydık.
345
00:23:47,717 --> 00:23:50,762
Ortada da SS olurdu,
346
00:23:50,846 --> 00:23:52,722
hepimizi kontrol ederdi.
347
00:23:52,806 --> 00:23:55,392
Köpekleri yürütür, korkuturdu.
348
00:23:55,475 --> 00:23:59,187
-Tek sıra mı yoksa…
-Beşli sıra.
349
00:23:59,271 --> 00:24:00,230
Beşli sıra.
350
00:24:00,313 --> 00:24:02,482
Sayması kolay olsun diye beşti.
351
00:24:03,108 --> 00:24:05,569
Hayvan vagonundan indiğimde
352
00:24:05,652 --> 00:24:08,947
bize söz verdikleri şeyin,
bize söyledikleri şeyin
353
00:24:09,030 --> 00:24:11,408
yalan olduğunu anlamıştı.
354
00:24:11,491 --> 00:24:17,539
Birçok insan şeritli elbiselerle,
tıraşlı kafalarıyla koşturuyordu.
355
00:24:17,622 --> 00:24:21,626
Etraflarında Nazi askerleri
ve azgın köpekler vardı.
356
00:24:21,710 --> 00:24:24,671
Bağırıyorlardı. Çığlık atıyorlardı.
357
00:24:24,754 --> 00:24:27,966
"Çabuk! Tüm valizlerinizi bırakın.
Her şeyi bırakın."
358
00:24:28,049 --> 00:24:31,428
Birden bir ayrılık yaşandı
359
00:24:32,012 --> 00:24:33,847
ve annemle…
360
00:24:39,144 --> 00:24:40,896
Annemle…
361
00:24:42,939 --> 00:24:45,150
Annemle erkek kardeşim ve kız kardeşim…
362
00:24:45,233 --> 00:24:48,695
Annem tek kolunda erkek kardeşimi,
diğer kolunda da
363
00:24:48,778 --> 00:24:53,283
dört buçuk yaşındaki
kız kardeşimi tutuyordu. Ona tutunmuştum.
364
00:24:53,366 --> 00:24:55,619
Bu şekilde yürüyorduk.
365
00:24:55,702 --> 00:24:58,747
Bizi oraya doğru itiyorlardı.
366
00:25:02,834 --> 00:25:06,588
Araçlar geldiğinde
367
00:25:06,671 --> 00:25:10,926
{\an8}insanlar ayrıldı.
368
00:25:11,009 --> 00:25:15,972
{\an8}Çok basit, temel bir süreçti.
369
00:25:16,681 --> 00:25:19,518
İnsanlar uzun bir sıra oluşturdu.
370
00:25:19,601 --> 00:25:26,107
Ön sırada tabip subaylar olurdu.
371
00:25:26,191 --> 00:25:30,570
"Bu çok yaşlı, 50 üstü."
372
00:25:30,654 --> 00:25:36,409
"Bu sağa gidecek, diğeri sola."
373
00:25:37,536 --> 00:25:41,331
Annem demiryolu istasyonu için
seçilerek sola gönderilmişti.
374
00:25:41,414 --> 00:25:44,960
Kız kardeşimle ben ise
sağa gönderilmiştik.
375
00:25:45,043 --> 00:25:49,798
Annem, demiryolu istasyonundan
direkt olarak gaz odalarına götürülmüş.
376
00:25:49,881 --> 00:25:53,802
Kız kardeşimle ben kampa konulurken
377
00:25:53,885 --> 00:25:56,012
annem çoktan ölmüş.
378
00:26:25,625 --> 00:26:28,003
Soyunma odasına götürüldük.
379
00:26:29,004 --> 00:26:32,632
Bu korkunç yolculuktan sonra
380
00:26:33,633 --> 00:26:37,137
duş alıp kendimizi toparlayabileceğimiz,
381
00:26:37,220 --> 00:26:42,183
sonra da işlerimizin
bize bildirileceğini söylediler.
382
00:26:42,267 --> 00:26:48,064
Tek elimize ayakkabılarımızı,
tek elimize kıyafetlerimizi aldılar.
383
00:26:48,148 --> 00:26:50,066
Sonra aklıma elmaslar geldi.
384
00:26:50,150 --> 00:26:54,154
Mavi eteğimi aldım
385
00:26:54,237 --> 00:26:57,741
ve elmasları çabucak çıkarıp
avucumda tuttum.
386
00:26:57,824 --> 00:26:59,534
Üstümde kıyafet yoktu.
387
00:26:59,618 --> 00:27:03,997
Şunu hatırlıyorum,
diğerleri gibi ben de soyundum.
388
00:27:04,080 --> 00:27:07,917
Sonra üstümde mayoyla kaldım.
Mayoyla duruyordum.
389
00:27:14,883 --> 00:27:16,343
Sonra içime doğdu.
390
00:27:18,428 --> 00:27:21,765
İçimde öyle bir his vardı ki
bu mayoyu çıkarırsam,
391
00:27:22,724 --> 00:27:25,268
bu mayoyu arkamda bırakırsam
392
00:27:26,227 --> 00:27:30,231
bu mayonun içinde kazınmış
tüm güzel anıların…
393
00:27:31,024 --> 00:27:34,653
{\an8}Yüzme havuzunun etrafında
nasıl dolandığımı,
394
00:27:34,736 --> 00:27:39,282
{\an8}erkeklerin bana ıslık çaldığını,
arkadaşlarımın kıskandığını hatırladım.
395
00:27:40,617 --> 00:27:44,329
Şimdi bunu çıkarıp orada bırakacaktım.
396
00:27:44,913 --> 00:27:49,876
Hayatımda benim için
anlam ifade eden her şeyi bırakacaktım.
397
00:27:54,047 --> 00:27:58,802
Değerli eşyası olan varsa
bırakmasını söyleyip durdular.
398
00:27:58,885 --> 00:28:00,845
Onun için bir bölme vardı.
399
00:28:00,929 --> 00:28:05,266
Ama ben elmaslara canım pahasına tutundum.
Onlarla ekmek alacaktım.
400
00:28:05,350 --> 00:28:06,893
Onları ağzıma koydum.
401
00:28:07,811 --> 00:28:09,938
Sonra yaklaşıp
402
00:28:10,021 --> 00:28:13,900
insanların ağızlarını da
kontrol ettiklerini gördüm.
403
00:28:13,983 --> 00:28:18,154
Ama artık geri dönüşü yoktu.
404
00:28:18,238 --> 00:28:20,740
Onları teslim edemezdim. Vurulurdum.
405
00:28:20,824 --> 00:28:22,992
Niye orada bırakmadın derlerdi.
406
00:28:23,076 --> 00:28:24,828
Ağzımdalardı.
407
00:28:24,911 --> 00:28:27,580
Ne yapacağımı bilmiyordum.
Ben de yuttum.
408
00:28:27,664 --> 00:28:29,958
Duş odasına girdik
409
00:28:30,041 --> 00:28:33,002
ve soyunma odası arkamızdan kilitlendi.
410
00:28:33,086 --> 00:28:37,716
İçeri bir komando girdi
ve tüm eşyalarımızı aldı.
411
00:28:38,299 --> 00:28:42,846
Bize damlayan suyla
biraz duş aldırdılar, sonra…
412
00:28:42,929 --> 00:28:45,014
Diğer tarafta, bu binanın
413
00:28:45,098 --> 00:28:48,810
diğer tarafındaki avluya çıkan
bir kapı vardı.
414
00:28:48,893 --> 00:28:51,563
Kapıda bir yığın kıyafet vardı.
415
00:28:51,646 --> 00:28:55,233
Herkesten bir parça almasını istediler.
416
00:28:55,316 --> 00:28:57,110
Gece yarısına kadar bekledik,
417
00:28:57,193 --> 00:29:01,114
sonra bu ahşap barakalardan
birine girmemize izin verdiler.
418
00:29:01,698 --> 00:29:03,658
Tek barakada binlerce kişi.
419
00:29:04,367 --> 00:29:09,038
Birbirimize o kadar yakındık ki
biri dönerse
420
00:29:09,122 --> 00:29:11,499
herkes dönmek zorundaydı.
421
00:29:12,167 --> 00:29:14,377
Çok üşümüş uyanırdım
422
00:29:15,253 --> 00:29:16,087
ve ben…
423
00:29:17,338 --> 00:29:19,591
Sürekli aynı rüyaları görürdüm.
424
00:29:19,674 --> 00:29:23,178
Evdeydim, çok üşüyordum
425
00:29:23,261 --> 00:29:25,972
ama babam gelip beni teselli ederdi.
426
00:29:26,848 --> 00:29:28,475
Sonra uyanırdım.
427
00:29:29,100 --> 00:29:30,185
Bir düdükle.
428
00:29:30,268 --> 00:29:31,728
Dışarısı karanlık.
429
00:29:32,312 --> 00:29:34,439
Delilik bu.
430
00:29:40,320 --> 00:29:44,991
20 kişilik bir erkek grubunun
kampa geldiğini gördük.
431
00:29:45,074 --> 00:29:47,952
Onlar gelirken ben izliyordum.
432
00:29:48,036 --> 00:29:49,579
Belki birini tanırım diye.
433
00:29:50,830 --> 00:29:53,291
Birden babamı tanıdım.
434
00:29:57,545 --> 00:30:00,048
Aklıma gelen ilk şey saklanmaktı.
435
00:30:02,050 --> 00:30:04,469
Mahkûm gibi tıraşlı başı
436
00:30:04,552 --> 00:30:08,389
ve üniformasıyla onu görmek
çok acı vericiydi.
437
00:30:08,473 --> 00:30:10,934
Bu adam herkese yardım eden
438
00:30:11,851 --> 00:30:13,812
çok nazik bir insandı.
439
00:30:13,895 --> 00:30:18,858
Bizi paçavralar içinde,
tıraşı başımızla görünce
440
00:30:18,942 --> 00:30:21,027
ne hissederdi hayal edemedim.
441
00:30:22,237 --> 00:30:25,615
Beni göremesin diye saklanmak istedim.
442
00:30:26,616 --> 00:30:28,993
O an göz göze geldik.
443
00:30:35,333 --> 00:30:38,628
Yanağından süzülen
gözyaşlarını görebiliyordum.
444
00:30:45,510 --> 00:30:48,263
Bu, babamı son görüşümdü.
445
00:30:56,479 --> 00:30:59,023
Kamyonların geldiğini gördüm.
446
00:30:59,107 --> 00:31:01,860
İçlerinden çığlıklar geliyordu.
447
00:31:01,943 --> 00:31:05,488
Kamyondan iki çocuk düştü.
448
00:31:11,744 --> 00:31:13,162
Kamyon durdu.
449
00:31:15,748 --> 00:31:18,251
Ve kamyonlar…
450
00:31:18,334 --> 00:31:21,504
Önden bir SS askeri indi.
451
00:31:21,588 --> 00:31:24,966
Çocuğu şöyle aldı.
452
00:31:25,049 --> 00:31:27,719
Onu kamyona çarptı.
453
00:31:27,802 --> 00:31:31,973
Kan akmaya başladı.
Onu kamyona fırlattı. Yani…
454
00:31:33,099 --> 00:31:35,310
Tanrı'yla konuşmayı o an bıraktım.
455
00:31:43,443 --> 00:31:45,945
Bize bir numara verileceği söylendi.
456
00:31:47,363 --> 00:31:48,907
Mahkûm numarası.
457
00:31:48,990 --> 00:31:55,246
Bu numaranın
kıyafetimizde falan olmasını bekliyorduk.
458
00:31:55,330 --> 00:31:57,916
Masalar hazırlamışlardı.
459
00:31:57,999 --> 00:32:01,002
Her masada birkaç nöbetçi,
460
00:32:01,085 --> 00:32:04,839
önlerinde kocaman kitaplarla oturuyordu.
461
00:32:05,548 --> 00:32:10,803
Oraya adımızı
ve bize verdikleri numaraları
462
00:32:10,887 --> 00:32:13,681
not alacaklarını düşündük.
463
00:32:15,350 --> 00:32:19,187
Sonra fark ettik ki bu numarayı
464
00:32:20,104 --> 00:32:22,065
etimize işliyorlardı.
465
00:32:22,148 --> 00:32:23,483
Kollarımıza.
466
00:32:33,242 --> 00:32:35,954
Beşimizi aldılar.
Gözümüze damla damlattılar.
467
00:32:36,037 --> 00:32:40,249
Sebebini bilmiyorduk. Söylemediler.
Sonra bizi zindan attılar.
468
00:32:41,000 --> 00:32:42,752
Bizi oraya kapattılar.
469
00:32:42,835 --> 00:32:46,798
Ayak bileklerimize kadar
suyun içinde, sıkışık duruyorduk.
470
00:32:47,423 --> 00:32:49,968
Çok uzun bir zaman gibi geldi.
471
00:32:50,051 --> 00:32:53,805
Sanki sonsuzluk gibiydi.
Kapıyı hiç açmadılar.
472
00:32:53,888 --> 00:32:57,266
Bize ne yiyecek verdiler ne içecek.
473
00:32:57,350 --> 00:32:59,477
İçinde olduğumuz suyu içtik.
474
00:32:59,560 --> 00:33:02,730
İçinde bulunduğumuz suya
tuvaletimizi yaptık.
475
00:33:02,814 --> 00:33:05,775
Sonra kapıyı açıp bizi çıkardılar.
476
00:33:06,484 --> 00:33:13,282
Bizi avluya götürdüler
ve gözlerimizi muayene ettiler.
477
00:33:14,158 --> 00:33:18,079
Bu olaydan sonra bazılarımız
birkaç gün göremedi.
478
00:33:18,997 --> 00:33:21,207
Bizi barakaya geri götürdüler.
479
00:33:21,290 --> 00:33:24,085
Ne yaptıklarını sonradan öğrendik.
480
00:33:24,168 --> 00:33:26,838
Göz rengimizi değiştirmeye
çalışıyorlarmış.
481
00:33:26,921 --> 00:33:32,093
İnsanlar üstünde
deney yapmak isteyenler için
482
00:33:32,176 --> 00:33:35,388
burası uygun bir çalışma yeriydi.
483
00:33:36,180 --> 00:33:40,810
Auschwitz'te kadınları,
özellikle de Yahudi kadınları,
484
00:33:40,893 --> 00:33:44,480
bu ırkın üremesini
basit yolla engellemek için
485
00:33:45,481 --> 00:33:50,111
kısırlaştırmanın yollarını aradılar.
486
00:33:50,194 --> 00:33:56,784
O kadınlar daha sonra kampa gönderildi.
487
00:33:57,785 --> 00:34:00,705
Bazen hemen gönderildiler
488
00:34:00,788 --> 00:34:05,501
çünkü "gizli taşıyıcı" oldukları
söyleniyordu.
489
00:34:06,252 --> 00:34:11,883
Test yaptılar, onları
Birkenau'ya gönderip gaz odasına attılar.
490
00:34:13,634 --> 00:34:19,098
Bir gün mahkûmlardan birinin tanıdığı
bana gelip
491
00:34:19,182 --> 00:34:21,517
yapabileceğim bir şey olup olmadığını,
492
00:34:23,061 --> 00:34:27,815
onları gaz odasına yollamamanın
bir yolu var mı diye sordu.
493
00:34:27,899 --> 00:34:34,238
Bunu yapmanın tek yolu
onlara daha çok test yapmaktı.
494
00:34:34,322 --> 00:34:40,119
Onları kurtarmak için
üstlerinde zararsız testler yapıp durduk.
495
00:34:40,203 --> 00:34:44,916
Planımız buydu
ve her nasılsa işe yaramıştı.
496
00:34:44,999 --> 00:34:50,963
Ve bu yüzden Auschwitz'te
497
00:34:51,714 --> 00:34:52,715
beraat ettim.
498
00:34:56,385 --> 00:34:59,847
Savaşın ilk dört buçuk yılından
canlı çıktıktan sonra
499
00:34:59,931 --> 00:35:03,559
Macar Yahudiler,
dünya liderleri Auschwitz'te yaşananları
500
00:35:03,643 --> 00:35:07,563
gayet iyi bilirken,
Hitler'in Yahudilere karşı olan savaşının
501
00:35:07,647 --> 00:35:11,943
son kısmında öldürüldüler.
502
00:35:12,026 --> 00:35:14,028
Auschwitz'e geldiğimizde
503
00:35:14,112 --> 00:35:16,656
Nihai Çözüm zamanıydı.
504
00:35:16,739 --> 00:35:19,909
Artık adam çaresizdi.
505
00:35:19,992 --> 00:35:22,870
Savaşı kaybediyordu. Hitler kaybediyordu.
506
00:35:22,954 --> 00:35:26,165
Ama Yahudilere karşı olan savaşı
kaybetmeyecekti.
507
00:35:26,249 --> 00:35:30,044
Alman ve Macar Nazileri,
savaş bitmişken bile
508
00:35:30,128 --> 00:35:34,799
kalan Yahudileri öldürecek kadar
zalim, sadist
509
00:35:35,383 --> 00:35:39,679
ve mantıksız davranıyorlardı.
510
00:35:40,847 --> 00:35:44,559
Hâlbuki bu insanlara karşı
daha medeni davranarak
511
00:35:44,642 --> 00:35:47,812
savaş sonunda artı puan toplayabilirlerdi.
512
00:35:48,521 --> 00:35:52,358
Ama öfkeleri,
bunu yapmayacak kadar körleşmişti.
513
00:35:53,109 --> 00:35:57,697
Naziler, Almanların kullandığı trenleri
514
00:35:57,780 --> 00:35:59,490
ve diğer taşıma araçlarını
515
00:35:59,574 --> 00:36:02,243
Nihai Çözüm'ü uygulamak amacıyla
516
00:36:02,326 --> 00:36:04,829
sadece Yahudi taşımaya ayırmıştı.
517
00:36:04,912 --> 00:36:06,455
Ben Auschwitz'teyken
518
00:36:06,539 --> 00:36:10,334
her gün iki, üç araç geliyordu.
519
00:36:11,085 --> 00:36:13,087
Binlerce insan oluyordu.
520
00:36:13,921 --> 00:36:15,548
Altı haftadan kısa sürede
521
00:36:16,215 --> 00:36:20,595
438 binden fazla Macar Yahudi,
522
00:36:20,678 --> 00:36:22,471
Auschwitz'e sürgün edilmişti.
523
00:36:22,972 --> 00:36:26,142
Gaz odaları
ve krematoryumlar yetişemiyordu.
524
00:36:27,018 --> 00:36:29,854
SS askerleri, özel çukurlar kazmıştı.
525
00:36:30,646 --> 00:36:32,231
Bu çukurlarda cesetler,
526
00:36:33,191 --> 00:36:37,570
Yahudilerin kendi yağları
yakıt olarak kullanarak yakılıyordu.
527
00:36:38,070 --> 00:36:43,409
İnsanları o ateş çukuruna
nasıl attıklarını gördüm.
528
00:36:44,619 --> 00:36:48,623
"Beynim yerinde değil.
Deliriyorum galiba." diye düşündüm.
529
00:36:49,415 --> 00:36:50,958
Bunu görüyor olamazdım.
530
00:36:51,542 --> 00:36:55,630
Toplu mezarlar
531
00:36:56,672 --> 00:37:02,470
sekize on veya ona on metre boyutundaydı.
532
00:37:03,846 --> 00:37:08,517
Dibinde odun vardı ve ateşe verilmişti.
533
00:37:09,518 --> 00:37:14,023
Üstüne de cesetler atılıyordu. Bu kadardı.
534
00:37:14,106 --> 00:37:18,986
Yağ yanarsa mezar iş görüyor demekti.
535
00:37:20,529 --> 00:37:23,199
Sonra daha fazla ceset atılıyordu.
536
00:37:25,326 --> 00:37:26,285
O kadar basitti.
537
00:37:30,122 --> 00:37:33,960
Ne kadar da geniş bir manzara.
538
00:37:34,710 --> 00:37:39,131
Normal insanlar,
burada çalıştıktan sonra
539
00:37:40,341 --> 00:37:42,051
nasıl geri dönebilir ki?
540
00:37:42,134 --> 00:37:44,136
Bunu nasıl planlar ki?
541
00:37:44,220 --> 00:37:45,972
Biri bunu planlamış yani.
542
00:37:46,055 --> 00:37:48,975
Biri mühendislik etmiş.
543
00:37:49,058 --> 00:37:55,773
Biri bunu bu işlevsellikle
bir haritaya dökmüş.
544
00:37:58,526 --> 00:38:02,613
Deneyler boyunca kampta olduğum süreçte
545
00:38:02,697 --> 00:38:05,741
ne zaman seçilsem elmasları yutardım.
546
00:38:06,450 --> 00:38:09,745
Ne zaman yutsam onları tekrar
bulmam gerekirdi.
547
00:38:10,454 --> 00:38:13,249
Günde bir tuvalet hakkımız vardı
548
00:38:13,332 --> 00:38:17,920
ama ben hiç deliğe oturmazdım.
Çünkü elmaslarımı bulmam gerekirdi.
549
00:38:18,004 --> 00:38:22,758
Bir gün kadın SS askeri kapıdan geçerken
beni kenarda gördü.
550
00:38:22,842 --> 00:38:26,554
Elmaslar çoktan elimdeydi.
Normalde dönüşe kadar beklerdim.
551
00:38:26,637 --> 00:38:30,433
Onları çamurla temizlerdim.
552
00:38:30,516 --> 00:38:32,101
Veya çamur yoksa
553
00:38:32,184 --> 00:38:34,687
bize verilecek çorbayla temizlerdim.
554
00:38:34,770 --> 00:38:36,856
Ama vaktim yoktu. Yine yuttum.
555
00:38:39,233 --> 00:38:42,403
Tanrım, burası tuvaletti.
556
00:38:44,613 --> 00:38:46,032
Aman Tanrım.
557
00:38:48,117 --> 00:38:52,997
Kız kardeşim Edith ile buradaydım.
558
00:38:53,080 --> 00:38:56,000
Edith bana fısıldadı:
559
00:38:57,335 --> 00:39:00,588
"Şabat gelmek üzere. Cuma günü.
Şabat gelmek üzere."
560
00:39:01,339 --> 00:39:04,008
Eskiden evimizde Şabat'ı yemekle,
561
00:39:04,091 --> 00:39:10,848
şarkılarla, dualarla,
yaktığımız mumlarla kutlardık.
562
00:39:10,931 --> 00:39:15,061
Ona, "İçeride, tuvalette kutlayalım mı?"
diye sordum.
563
00:39:16,437 --> 00:39:21,025
En uca kadar ilerledik
ve Şabat seremonimizi başlattık.
564
00:39:21,108 --> 00:39:22,860
Melodiyi söylemeye başladık.
565
00:39:27,114 --> 00:39:29,158
Melodiyi söylemeye başlayınca
566
00:39:29,241 --> 00:39:33,371
diğer çocuklar da etrafımıza toplandı.
Bizimle söylemeye başladılar.
567
00:39:33,454 --> 00:39:36,665
Birisi Hollandalıydı. Birisi Almanyalıydı.
568
00:39:36,749 --> 00:39:40,419
Birisi Macaristanlıydı.
Çekoslovaklıydı. Herkes vardı.
569
00:39:40,503 --> 00:39:45,049
Birden İbranice şarkılar,
dualar, Şabat,
570
00:39:45,633 --> 00:39:48,219
bizi Auschwitz tuvaletinde
bir araya getirdi.
571
00:39:53,224 --> 00:39:55,434
İnsanlar bu acıya, bu şartlara,
572
00:39:55,518 --> 00:39:58,479
açlığa ve bitlere dayanamıyordu.
573
00:39:58,562 --> 00:40:02,108
Bitler serçe parmak tırnağım kadardı.
574
00:40:02,191 --> 00:40:03,692
Vücutlarımızdaydı.
575
00:40:03,776 --> 00:40:07,780
Sürekli kaşınmaktan
ve yaralardan dolayı acı içindeydik.
576
00:40:07,863 --> 00:40:10,282
İnsanlar elektrik açıldığında
577
00:40:10,366 --> 00:40:13,786
elektrikli tellere koşup
intihar ederlerdi.
578
00:40:13,869 --> 00:40:17,540
Sonra bizi cezalandırırlardı.
Tellere koşan her insan için
579
00:40:17,623 --> 00:40:19,959
100 mahkûmu alır
580
00:40:20,042 --> 00:40:24,004
ve ibret olsun diye
herkesin önünde öldürürlerdi.
581
00:40:24,088 --> 00:40:26,966
İstediğimiz zaman ölmemize bile
izin vermediler.
582
00:40:27,049 --> 00:40:28,968
Sonra şunu düşündüm.
583
00:40:29,051 --> 00:40:31,262
Annemle babamı almışlardı.
584
00:40:31,345 --> 00:40:33,222
Kimliğimi almışlardı.
585
00:40:33,305 --> 00:40:35,474
Kardeşlerimi almışlardı.
586
00:40:35,558 --> 00:40:37,518
Eşyalarımı almışlardı.
587
00:40:38,602 --> 00:40:41,188
Benden istedikleri bir şey vardı.
588
00:40:41,897 --> 00:40:43,774
Sonra aklıma ruhum geldi.
589
00:40:45,067 --> 00:40:47,111
"Ruhumu alamayacaklar." dedim.
590
00:40:49,029 --> 00:40:51,157
O an karar verdim.
591
00:40:51,240 --> 00:40:54,577
"Buradan çıkıp savaşacağım
592
00:40:54,660 --> 00:40:57,121
çünkü kül olmaya niyetim yok."
593
00:40:58,914 --> 00:41:01,292
Auschwitz'e vardığımızda
594
00:41:01,375 --> 00:41:06,088
her gün binlerce insan yakılıyordu.
595
00:41:06,172 --> 00:41:09,592
Naziler, özel Sonderkommando ismi verilmiş
596
00:41:09,675 --> 00:41:11,802
Yahudi mahkûmları kullanarak
597
00:41:11,886 --> 00:41:14,805
cesetleri gaz odalarından çıkarttırır
598
00:41:14,889 --> 00:41:18,225
ve krematoryuma götürürdü.
599
00:41:18,309 --> 00:41:21,854
{\an8}Sonderkommando'da çalışıp da
bugün hâlâ hayatta olan
600
00:41:21,937 --> 00:41:26,400
{\an8}bildiğim kadarıyla sadece dört kişiyiz.
601
00:41:27,026 --> 00:41:29,820
{\an8}Nihai Çözüm'ün uygulanışını
602
00:41:30,362 --> 00:41:34,492
A'dan Z'ye, her şeyiyle gören
603
00:41:34,575 --> 00:41:37,286
tek görgü tanıkları biziz.
604
00:41:39,914 --> 00:41:42,166
Ben Yahudi'yim. Yunan'ım.
605
00:41:42,249 --> 00:41:48,422
Onlar beni toplama kampına götürene dek
Yunanistan'da yaşadım.
606
00:41:48,506 --> 00:41:51,967
Nisan 1944'ün ilk haftasında
607
00:41:52,718 --> 00:41:55,054
Auschwitz'e vardım.
608
00:41:56,222 --> 00:42:00,559
{\an8}Bazı Yunanları,
krematoryumda çalışmaları için seçtiler.
609
00:42:00,643 --> 00:42:02,394
{\an8}Oradaki ilk günümdü.
610
00:42:02,478 --> 00:42:04,355
{\an8}Ne olduğunu bilmiyordum.
611
00:42:04,438 --> 00:42:07,483
2500 çıplak insanın
612
00:42:07,566 --> 00:42:10,528
büyük bir odaya girdiğini gördüm. Sonra…
613
00:42:10,611 --> 00:42:14,657
Normalde odalar 500 kişilikti.
2500 kişi sokuyorlardı.
614
00:42:14,740 --> 00:42:18,452
Çocuklarıyla yan yana durmak dışında
bir şey yapamıyorlardı.
615
00:42:18,536 --> 00:42:22,456
Odalar kapandıktan
616
00:42:22,540 --> 00:42:27,670
ve SS bu dört delikten gazları attıktan
15 dakika sonra odalar açılıyordu.
617
00:42:27,753 --> 00:42:31,298
Ne mi görüyordum?
15 dakika önce gördüğüm insanları.
618
00:42:31,382 --> 00:42:35,511
Çocuklarıyla birlikte ayakta ölmüşlerdi.
Vücutları siyah ve mavi renkti.
619
00:42:36,053 --> 00:42:40,266
"Ne oluyor burada?" diye düşündüm.
620
00:42:41,141 --> 00:42:44,645
Benden önce gelmiş bir Polonyalı vardı.
621
00:42:44,728 --> 00:42:46,939
"Tanrı nerede?" diye sordum.
622
00:42:47,022 --> 00:42:50,025
"Tanrı, gücün neredeyse oradadır." dedi.
623
00:42:50,109 --> 00:42:52,528
{\an8}YENİ GELENLERDEN GAZ ODASINA SEÇİLENLER
624
00:42:52,611 --> 00:42:58,325
{\an8}24 saat çalışan dört krematoryum vardı.
625
00:42:58,409 --> 00:43:01,078
Yahudilerin ölümünü izlemek için
626
00:43:01,161 --> 00:43:03,706
Berlin'den gelen
bir sürü kodaman da vardı.
627
00:43:03,789 --> 00:43:08,002
Hava geçirmez bir delik vardı.
628
00:43:08,085 --> 00:43:11,755
Oradan Yahudilerin ölümünü izliyorlardı.
629
00:43:11,839 --> 00:43:14,675
İki, dört dakika arası sürüyordu.
Yerinize bağlı.
630
00:43:15,634 --> 00:43:19,555
Birçok insan
biz Sonderkommando'da çalışanların
631
00:43:19,638 --> 00:43:23,892
bu işi yaptığımız için
suçlu olduğunu düşünüyordu.
632
00:43:24,810 --> 00:43:29,607
Ama bu işten kurtulamıyorduk.
633
00:43:29,690 --> 00:43:33,402
İstediklerini yerine getirmezseniz
sizi anında öldürürler.
634
00:43:34,445 --> 00:43:38,782
Bir keresinde çok yakın
iki arkadaşım vardı.
635
00:43:38,866 --> 00:43:42,369
Geldiler. İsimleri Venezia'ydı.
636
00:43:42,911 --> 00:43:48,334
Onlara hemen öleceklerini söyledim.
637
00:43:48,417 --> 00:43:52,713
Yemek istediler.
Elimde ne varsa onlara verdim.
638
00:43:52,796 --> 00:43:56,842
Onlara çabuk ölebilmeleri için
deliklerin olduğu yerleri,
639
00:43:56,925 --> 00:44:01,221
durmaları gerektiği yerleri söyledim.
640
00:44:01,305 --> 00:44:05,392
İş bittikten sonra da
onları çıkardım, yıkadım
641
00:44:05,476 --> 00:44:09,104
ve yakılmaları için fırına koydum.
642
00:44:14,568 --> 00:44:18,656
{\an8}OCAK 1945
BUDAPEŞTE MUHAREBESİ
643
00:44:28,540 --> 00:44:31,835
Topçuların yakınlaştığını duyabiliyorduk.
644
00:44:33,128 --> 00:44:39,009
Budapeşte, Almanlar ve Sovyet ordusu
arasındaki savaş alanıydı.
645
00:44:39,677 --> 00:44:42,971
Sovyet ordusunun gelip
Yahudileri kurtarmasının
646
00:44:43,055 --> 00:44:47,393
en az haftalar süreceğini bilsek de
647
00:44:47,476 --> 00:44:51,271
daha katlanmamız gereken
çok zorluk olduğunu biliyorduk.
648
00:44:55,067 --> 00:44:56,902
Auschwitz'te Noel'den sonra
649
00:44:56,985 --> 00:45:00,739
bombaları daha yakından duymaya başladık.
650
00:45:01,615 --> 00:45:04,660
Naziler kimsenin kurtulmasını istemiyordu.
651
00:45:04,743 --> 00:45:08,038
Bu yüzden insanları
kamptan uzaklaştırıyorlardı.
652
00:45:09,081 --> 00:45:11,333
Ölüm yürüyüşü kış mevsimindeydi.
653
00:45:11,417 --> 00:45:15,963
Yetişemeyenler kenarda vuruluyorlardı.
654
00:45:20,384 --> 00:45:24,972
Kaçmayı deneyen
655
00:45:26,306 --> 00:45:30,477
veya yasak bir şey yapan olursa
anında vurulacaktı.
656
00:45:31,145 --> 00:45:35,357
O noktaya kadar üç arkadaş gelmiştik.
657
00:45:35,441 --> 00:45:41,655
Birbirimiz için
canımızı feda edeceğimize yemin etmiştik.
658
00:45:41,739 --> 00:45:43,949
Birbirimizi yüzüstü bırakmayacaktık.
659
00:45:44,032 --> 00:45:47,953
Çocuktuk. Bunun mümkün olacağı
gibi bir hayale kapılmıştık.
660
00:45:48,036 --> 00:45:52,207
Birimizin dizinde bir yaralanma vardı.
Kangren olmuştu.
661
00:45:52,291 --> 00:45:54,960
Askerlerden biri topalladığını fark etti.
662
00:45:55,043 --> 00:45:57,546
Gelip onu vurmak istedi.
663
00:45:57,629 --> 00:46:00,924
Onun önüne geçtik. Luger'ini çekti ve
664
00:46:01,008 --> 00:46:04,052
"Üç saniye veriyorum. Üçe kadar say.
665
00:46:04,136 --> 00:46:07,973
Ya onu bırakırsınız
ya da üçünüzü de öldürürüm." dedi.
666
00:46:08,599 --> 00:46:13,562
O genç yaşta vermemiz gereken
o zorlu kararı hayal edebiliyor musunuz?
667
00:46:13,645 --> 00:46:17,775
Birbirimiz için öleceğimize söz vermiştik
668
00:46:17,858 --> 00:46:21,111
ama ölüm tehdidi altındayken
o sözümüzü tutamadık.
669
00:46:21,612 --> 00:46:22,905
Ölmesine izin verdik.
670
00:46:27,409 --> 00:46:31,747
On gün kadar yürüdükten sonra
Dachau'ya vardık.
671
00:46:38,837 --> 00:46:44,718
{\an8}BILL VE OĞLU MARTIN
DACHAU TOPLAMA KAMPI, ALMANYA
672
00:46:51,642 --> 00:46:52,768
Aman Tanrım.
673
00:46:55,187 --> 00:46:56,688
53 yıl sonra.1
674
00:46:59,983 --> 00:47:01,693
Sanki dünmüş gibi.
675
00:47:08,826 --> 00:47:11,870
Sokakta yattıklarını görebilirdiniz.
676
00:47:11,954 --> 00:47:15,082
Dikkat etmezdiniz bile.
Üstlerine basardınız.
677
00:47:15,165 --> 00:47:17,501
Bir anlamı yoktu. Bakmazdınız.
678
00:47:17,584 --> 00:47:18,710
-Burada mı?
-Evet.
679
00:47:20,087 --> 00:47:23,423
Kimsenin adını hiç bilmedim.
680
00:47:23,507 --> 00:47:25,676
Kimseyi tanımak istemedim.
681
00:47:26,385 --> 00:47:29,471
Çünkü bir gün
682
00:47:29,555 --> 00:47:31,890
öldüğünde ayakkabılarını aldığım kişiyi
683
00:47:32,724 --> 00:47:35,894
birisi tanır diye çekindim.
684
00:47:39,147 --> 00:47:43,902
İşim her sabah buradaydı.
685
00:47:43,986 --> 00:47:46,947
Baraka baraka geziyor,
686
00:47:47,030 --> 00:47:50,409
o cesetleri alıp
krematoryuma götürüyordum.
687
00:47:50,993 --> 00:47:52,786
El arabamız vardı.
688
00:47:53,620 --> 00:47:57,708
Krematoryumda çalışan
Sonderkommando'lar
689
00:47:57,791 --> 00:48:00,294
çıkıp kapıyı açarlardı.
690
00:48:00,377 --> 00:48:02,462
Buradan alıp içeri taşırlardı.
691
00:48:02,546 --> 00:48:04,590
Bizim burayı geçmemize izin yoktu.
692
00:48:04,673 --> 00:48:08,135
Krematoryumdan hiç bahsetmemişlerdi
ama biliyorduk.
693
00:48:09,219 --> 00:48:11,346
Oraya girersek bir daha çıkamazdık.
694
00:48:11,430 --> 00:48:13,765
Bu bölgeden canlı çıkış yoktu.
695
00:48:13,849 --> 00:48:18,312
Çünkü çıkmasına izin verirlerse ve kaçarsa
696
00:48:18,395 --> 00:48:21,899
artık bir tanık olurdu.
O yüzden bırakmıyorlardı.
697
00:48:29,781 --> 00:48:30,866
Şuna bak.
698
00:48:47,424 --> 00:48:50,802
İnsanın insana yaptığı zalimlik
699
00:48:52,137 --> 00:48:53,513
inanılır gibi değil.
700
00:48:55,265 --> 00:48:56,099
Bu
701
00:48:57,142 --> 00:48:59,853
insanlığın yaptığı
en canavarca şey olmalı.
702
00:49:02,856 --> 00:49:06,568
İnsanlardan hızlıca kurtulmak için
onları yakmak.
703
00:49:07,986 --> 00:49:09,488
İnanılır gibi değil.
704
00:49:29,549 --> 00:49:32,135
Çok duygusalım. Çok zor.
705
00:49:38,934 --> 00:49:40,560
Ben niye hayatta kaldım?
706
00:49:41,812 --> 00:49:43,563
Tanrı beni niye bağışladı?
707
00:49:48,735 --> 00:49:52,155
Birisi "Amerikalılar!" diye
bağırmaya başladı.
708
00:49:52,239 --> 00:49:56,535
Ne demek istediklerini anlamadık.
Gökyüzünü gösteriyorlardı.
709
00:49:56,618 --> 00:50:00,580
Birdenbire dağların ardından
uçaklar göründü.
710
00:50:00,664 --> 00:50:03,959
Kafileyi bombaladılar.
711
00:50:04,042 --> 00:50:07,295
Bize dokunmadılar.
Hiçbirimiz zarar görmedik.
712
00:50:07,379 --> 00:50:11,842
Amerika Birleşik Devletleri'nin
savaşta olduğu ilk o zaman öğrendim.
713
00:50:11,925 --> 00:50:16,513
{\an8}29 Nisan tarihiydi.
Dachau'ya gitme emri aldım.
714
00:50:17,180 --> 00:50:19,182
{\an8}Aslında 28 Nisan gecesiydi.
715
00:50:19,266 --> 00:50:24,730
Mümkün olduğunca çabuk şekilde
Dachau'ya havalanmamız emredildi.
716
00:50:25,439 --> 00:50:27,357
Neyle yüzleşeceğimizi bilmiyorduk.
717
00:50:27,441 --> 00:50:33,113
{\an8}Biz bir askerî kampı ele geçirmeye
gittiğimizi sanmıştık.
718
00:50:33,196 --> 00:50:36,742
{\an8}Bu yüzden orayı ve içerideki insanları
kontrol altına alacaktık.
719
00:50:36,825 --> 00:50:43,582
{\an8}Sonradan toplama kampı olduğunu
öğrendiğimiz yerin etrafındaydık.
720
00:50:45,042 --> 00:50:48,879
Birden makineli tüfeklerin
ateşlendiğini duyduk.
721
00:50:49,671 --> 00:50:52,507
Önce bizi öldürüyorlar sandık.
722
00:50:52,591 --> 00:50:56,136
Sonra tırmanan, sürünen,
ateş eden Amerikan askerlerini gördük.
723
00:50:56,219 --> 00:50:59,514
Sonra şu taraftan gelen
Alman askerlerini gördük.
724
00:51:00,223 --> 00:51:03,643
Ortada karşı karşıya geldiler.
Almanlar teslim oldu.
725
00:51:04,311 --> 00:51:10,609
Ama şu barakalardan çıkan
32 bin insanı hayal etsene.
726
00:51:10,692 --> 00:51:11,860
Kampın dışında
727
00:51:13,070 --> 00:51:15,030
demiryolu üstünde
728
00:51:16,239 --> 00:51:18,658
sanırım 40 yük vagonu vardı.
729
00:51:18,742 --> 00:51:21,453
İçleri ceset doluydu.
730
00:51:24,164 --> 00:51:28,085
Bu konuda hiçbir bilgimiz olmadığı için
731
00:51:29,211 --> 00:51:30,045
bu
732
00:51:31,671 --> 00:51:32,923
inanılmaz geliyordu.
733
00:51:35,175 --> 00:51:39,554
Çoğu fanila giymişti.
Başka bir şeyleri yoktu.
734
00:51:40,222 --> 00:51:42,682
Mavi şerit, beyaz şerit.
735
00:51:42,766 --> 00:51:45,102
-Fanilalar.
-İnsanlar zayıftı.
736
00:51:46,603 --> 00:51:49,564
Zayıf muhtemelen doğru bir kelime değil.
737
00:51:50,941 --> 00:51:52,567
Sıska bırakılmışlardı.
738
00:51:54,611 --> 00:51:57,072
Bazıları gençti
ama çok yaşlı görünüyordu.
739
00:51:57,656 --> 00:52:01,034
Yürüyen ölülerdi. Onlara iskelet diyorduk.
740
00:52:01,868 --> 00:52:03,578
Önce birkaç tanesi çıktı.
741
00:52:03,662 --> 00:52:06,039
Sonra daha fazlası.
742
00:52:06,123 --> 00:52:07,958
Bize doğru gelip durdular.
743
00:52:08,041 --> 00:52:14,256
Çünkü sanırım bizim farklı olduğumuzu
fark etmişlerdi.
744
00:52:14,840 --> 00:52:17,884
Yardım etmeye geldiğimizi anlamışlardı.
745
00:52:17,968 --> 00:52:21,847
Amerikalılar, silahlarını
Almanlara doğrulttu
746
00:52:21,930 --> 00:52:24,766
ama onları öldürmediler.
Onları bize bıraktılar.
747
00:52:25,350 --> 00:52:29,646
Yakaladığımız bir düzine kadar
Alman askerini
748
00:52:29,729 --> 00:52:33,275
kelimenin tam anlamıyla
paramparça ettik.
749
00:52:34,734 --> 00:52:37,487
Alman bir Albay yakalamıştık.
750
00:52:38,697 --> 00:52:40,866
Ona gittim
751
00:52:40,949 --> 00:52:44,744
ve onunla konuşması için
onu subaylara göndereceğimizi söyledim.
752
00:52:45,662 --> 00:52:47,289
Yüzüme tükürdü.
753
00:52:48,456 --> 00:52:49,708
Ben de onu öldürdüm.
754
00:52:51,042 --> 00:52:53,879
Savaş daha sonra uzun sürmedi.
755
00:52:53,962 --> 00:52:55,630
Ama o son günlerde
756
00:52:55,714 --> 00:52:59,926
Almanya'nın bir daha ayaklanıp
bunu birilerine daha yapmayacaklarından
757
00:53:00,010 --> 00:53:01,553
emin olmak istedik.
758
00:53:02,679 --> 00:53:06,099
İki yıllık görevimde
İtalya'da, Fransa'da, Almanya'da
759
00:53:06,183 --> 00:53:10,187
çok korkunç şeylere şahit olmuştum
760
00:53:10,270 --> 00:53:13,732
ama hayatımda gördüğüm
en korkunç şey
761
00:53:13,815 --> 00:53:15,942
Holokost'tan sağ kurtulanlardı.
762
00:53:23,575 --> 00:53:25,202
Bunu bugün bile
763
00:53:26,745 --> 00:53:28,538
unutamıyorum.
764
00:54:54,833 --> 00:54:57,127
Artık genç değildim.
765
00:54:57,752 --> 00:54:59,004
Çok yaşlıydım.
766
00:54:59,963 --> 00:55:02,424
16 yaşındaydım ama çok yaşlıydım.
767
00:55:02,924 --> 00:55:06,720
Özgürlüğe dönmek çok zordu.
768
00:55:07,637 --> 00:55:12,892
Bizi istemeyen dış dünyayla
nasıl barışacağımızı bilmiyorduk.
769
00:55:12,976 --> 00:55:14,311
Kimi bulacağımızı…
770
00:55:17,230 --> 00:55:20,066
…kimi bulamayacağımızı da bilmiyorduk.
771
00:55:20,859 --> 00:55:24,654
Bizimle ne yapacaklarını bilmiyorlardı.
DP kampına konulduk.
772
00:55:24,738 --> 00:55:27,449
Yurtsuz Kişi Kampı demek.
773
00:55:27,532 --> 00:55:31,161
Benim olduğum yere en yakını
Avusturya'daydı.
774
00:55:31,244 --> 00:55:37,167
Ve canlı kurtulup da gidecek yeri olmayan
herkes oraya gitmişti.
775
00:55:37,917 --> 00:55:40,962
Orası da bir kamptı. Ama özgürdük.
776
00:55:43,465 --> 00:55:47,802
Sovyet ordusu,
Budapeşte'yi kurtardıktan sonra
777
00:55:47,886 --> 00:55:51,598
ve yeniden özgür bir insan olmuştum.
778
00:55:51,681 --> 00:55:53,683
Ama annemin
779
00:55:54,267 --> 00:55:58,730
veya ailemin diğer üyelerinin
dönüp dönmeyeceğini aylarca bilmedim.
780
00:56:02,525 --> 00:56:08,448
Auschwitz'e dönmek nihayet
bu defteri kapatmamı sağlar diye ummuştum.
781
00:56:10,283 --> 00:56:14,162
{\an8}Ama aklımda yeni soru işaretleri
782
00:56:14,245 --> 00:56:19,209
ve yeni şüpheler uyandırdığını görmek
beni çok şaşırttı.
783
00:56:21,753 --> 00:56:26,091
Ailem hakkında bilgi edinmek istiyorum.
784
00:56:26,174 --> 00:56:30,470
Ailesi ve kendisi hakkında
bilgi edinmek istiyor.
785
00:56:34,224 --> 00:56:35,975
Adınız nedir?
786
00:56:36,059 --> 00:56:38,395
Renee. R, e, n, e, e.
787
00:56:39,938 --> 00:56:43,441
İlk kez ailem hakkındaki
788
00:56:44,526 --> 00:56:46,945
kayıtları öğrenmeye karar verdim.
789
00:56:50,657 --> 00:56:54,452
Kız kardeşimin adı da Klara'ydı.
790
00:57:08,216 --> 00:57:10,510
Bir şey mi buldunuz?
791
00:57:10,593 --> 00:57:15,515
Evet, buldum. Birlikte bakabiliriz.
792
00:57:31,156 --> 00:57:33,533
Lütfen kartları şöyle koy.
793
00:57:46,296 --> 00:57:49,048
Klara. Kız kardeşim.
794
00:57:53,136 --> 00:57:59,476
Kız kardeşimin, babamın
ve kendimin kayıtlarını buldum.
795
00:57:59,559 --> 00:58:01,519
Sonra annemi sordum.
796
00:58:03,480 --> 00:58:05,940
Arşivdeki tarihçi bana
797
00:58:06,024 --> 00:58:09,694
demiryolu istasyonuna götürülüp
798
00:58:09,777 --> 00:58:13,323
hemen öldürülenlerin
kaydının olmadığını söyledi.
799
00:58:14,240 --> 00:58:20,205
Bunu yukarı, arşive götürün
ve zile basın, olur mu?
800
00:58:24,876 --> 00:58:26,920
Teşekkürler.
801
00:58:32,175 --> 00:58:37,055
Bu kan testi. Veya tıbbi bir şey.
802
00:58:37,138 --> 00:58:39,516
Klara Weinfeld'e yapılmış.
803
00:58:39,599 --> 00:58:42,810
Kız kardeşime deney yaptıklarını,
804
00:58:42,894 --> 00:58:46,856
üstünde kan testi yaptıklarını öğrendim.
805
00:58:46,940 --> 00:58:48,900
Bunlar ne anlama geliyor?
806
00:58:51,819 --> 00:58:53,905
"Gerçekten bilmiyorum." dedi.
807
00:58:53,988 --> 00:58:55,907
"Kimse bana sormadı.
808
00:58:55,990 --> 00:58:59,869
Ama bu kliniğin başında Dr. Münch vardı.
809
00:58:59,953 --> 00:59:01,329
Kendisi yaşıyor." dedi.
810
00:59:01,412 --> 00:59:05,291
Sonra bu adamla da
röportaj yapacağınızı öğrendim.
811
00:59:05,375 --> 00:59:10,213
Ona bu sembollerin anlamını sorabilirdim.
812
00:59:11,130 --> 00:59:18,012
Kız kardeşim Klara, Auschwitz'te öldü.
813
00:59:18,721 --> 00:59:24,477
Kısa süre önce Auschwitz'te
bu belgeleri aldım.
814
00:59:26,688 --> 00:59:31,150
-Bunları bana açıklamanızı istiyorum.
-Denerim.
815
00:59:33,361 --> 00:59:35,655
Bu nedir, söyler misiniz?
816
00:59:39,617 --> 00:59:41,703
Önemli bir şey değil.
817
00:59:43,788 --> 00:59:46,332
Bunlar ne tür deneylermiş?
818
00:59:46,916 --> 00:59:49,752
Bu önemsiz. Sorun yok.
819
00:59:50,670 --> 00:59:57,510
-Niye ölmüş?
-"Klinik Enstitüsü."
820
00:59:57,594 --> 00:59:58,928
Burası benim enstitüm.
821
01:00:02,515 --> 01:00:03,766
Ölmüş.
822
01:00:06,227 --> 01:00:10,148
Ne zaman geldi? Ne kadar kaldı?
823
01:00:11,566 --> 01:00:12,400
Altı ay.
824
01:00:13,067 --> 01:00:15,862
-Altı ay.
-Altı ay mı?
825
01:00:15,945 --> 01:00:17,030
Sonra da öldü.
826
01:00:18,948 --> 01:00:23,494
Bu normal bir süreç. Anlıyor musun?
827
01:00:23,578 --> 01:00:28,916
Sen de mi Auschwitz'teydin?
O zaman bilirsin.
828
01:00:29,000 --> 01:00:31,878
Medeni olmaya çalıştım
829
01:00:32,629 --> 01:00:35,173
ama çok kaçamak cevaplar verdi.
830
01:00:35,256 --> 01:00:37,800
Ben de çok sinirlendim.
831
01:00:38,635 --> 01:00:44,182
{\an8}Onun kliniğinde binlerce insanın
öldüğünü düşünüp duruyorum.
832
01:00:45,683 --> 01:00:49,812
{\an8}Krematoryum V'e döneceğim.
833
01:00:49,896 --> 01:00:53,232
Çünkü annemin
kesin oraya götürüldüğünü biliyorum.
834
01:00:54,233 --> 01:00:56,152
{\an8}Birkaç mum yakacağım.
835
01:00:56,986 --> 01:00:59,947
{\an8}Ve bir daha
buraya dönmeyeceğimi biliyorum.
836
01:01:04,994 --> 01:01:05,828
Şimdi…
837
01:01:06,871 --> 01:01:08,998
Kısa süre önce
838
01:01:09,582 --> 01:01:13,127
Bergen-Belsen'den yeni bir mektup aldım.
839
01:01:14,045 --> 01:01:18,758
Edith Lok diye biri yokmuş.
Defterlerine bakmışlar.
840
01:01:18,841 --> 01:01:21,511
Ama Edith Schwarz diye birisi varmış.
841
01:01:22,303 --> 01:01:24,889
Sonra aklıma geldi.
842
01:01:24,972 --> 01:01:28,017
Edith, annemin adını kullanmaya
843
01:01:28,601 --> 01:01:31,813
karar vermişti. Ama unutmuşum.
844
01:01:31,896 --> 01:01:35,942
Yıllardır Edith Lok'u aradım.
845
01:01:36,901 --> 01:01:40,154
-Bulabilir misiniz? Macar…
-Macar mı?
846
01:01:41,614 --> 01:01:44,033
Bakalım. Tamam.
847
01:01:45,243 --> 01:01:46,994
-Alfabetik sıra değil.
-Öyle mi?
848
01:02:00,550 --> 01:02:03,845
{\an8}KURTARILDIKTAN SONRA
BERGEN-BELSEN'DEKİ ALICE
849
01:02:04,762 --> 01:02:07,056
{\an8}Bergen-Belsen'e döndük
850
01:02:07,140 --> 01:02:12,270
çünkü kocamın ve çocuklarımın
benimle birlikte dua etmesini istiyorum.
851
01:02:13,229 --> 01:02:18,443
Çünkü Edith'i sembolik olarak gömeceğiz.
852
01:02:18,526 --> 01:02:22,113
Kurtuluştan sonra
askerî bloklara götürülen
853
01:02:22,196 --> 01:02:25,658
insanların mezarları burada.
854
01:02:26,284 --> 01:02:28,369
Kız kardeşinizin adını bulduk.
855
01:02:29,537 --> 01:02:30,580
Burada ölmüş.
856
01:02:30,663 --> 01:02:33,332
2 Haziran 1945'te öldüğünü düşünüyoruz.
857
01:02:35,710 --> 01:02:40,965
O günlerde ölenlerin hepsi
buraya gömüldü. Yan yanalar.
858
01:02:47,513 --> 01:02:51,017
Bugün, hayatımın en özel günü.
859
01:02:52,143 --> 01:02:54,145
Nihayet arayış sona erdi.
860
01:02:55,438 --> 01:02:59,400
Artık ne olduğunu,
ne zaman olduğunu biliyoruz.
861
01:03:02,028 --> 01:03:05,531
Annemizin dua kitabını yanımda getirdim.
862
01:03:05,615 --> 01:03:10,870
Bugün senin için
geleneksel dualarımızı edecek
863
01:03:10,953 --> 01:03:13,498
ve senin anına bu mumu yakacağız.
864
01:03:14,499 --> 01:03:16,334
Ve seni yaşadığımız sürece
865
01:03:17,710 --> 01:03:18,586
sonsuza dek
866
01:03:19,712 --> 01:03:21,088
hatırlayacağız.
867
01:04:14,350 --> 01:04:17,311
Ama benim gibi hâlâ arayışta olan
868
01:04:18,020 --> 01:04:19,605
birçok insan var.
869
01:04:21,232 --> 01:04:24,402
Çünkü bizim için
870
01:04:25,319 --> 01:04:27,572
kurtuluş günü, son gün değildi.
871
01:04:37,123 --> 01:04:40,167
"Seattle" adındaki bir şehirdeki
872
01:04:40,251 --> 01:04:42,253
Washington Üniversitesi'nden
873
01:04:42,336 --> 01:04:46,173
akademik burs aldığımı öğrenmiştim.
874
01:04:46,257 --> 01:04:49,927
Kimse "Seattle"ın doğru telaffuzunu
bana öğretmemişti.
875
01:04:50,428 --> 01:04:53,973
SS Marine Falcon gemisine biletim vardı.
876
01:04:54,974 --> 01:05:00,813
Yatak numaram B-20'ydi.
Çantamı bıraktım. Chow duyurusu yapııldı.
877
01:05:00,897 --> 01:05:04,734
Chow'un ne olduğunu bilmiyordum.
Kelime haznemde yoktu.
878
01:05:04,817 --> 01:05:06,611
Ben de chow sırasına girdim.
879
01:05:06,694 --> 01:05:09,947
Dev, metal tepsiler vardı. Bu dönemde
880
01:05:10,031 --> 01:05:14,118
benim aklımda hâlâ
aç kalacağım korkusu vardı.
881
01:05:14,994 --> 01:05:19,540
Bu muhteşem insanlar
o metal tepsiye muhteşem yemekler koydu.
882
01:05:19,624 --> 01:05:21,250
Ve sıranın sonunda
883
01:05:21,834 --> 01:05:25,755
içinde portakallar bulunan
kocaman bir hasır sepet vardı.
884
01:05:26,339 --> 01:05:28,758
Yanında da bir sepet dolusu muz.
885
01:05:29,258 --> 01:05:33,137
Annem bana hep doğru şeyi yap derdi.
Ama doğru şey neydi, bilmiyordum.
886
01:05:33,220 --> 01:05:35,222
Yanımda büyük bir denizci vardı.
887
01:05:35,306 --> 01:05:38,559
Ben de ona sordum.
"Efendim, muz mu alayım
888
01:05:38,643 --> 01:05:40,269
yoksa portakal mı?" dedim.
889
01:05:41,020 --> 01:05:46,108
"Ahbap, canın ne kadar istiyorsa
o kadar portakal ve muz al." dedi.
890
01:05:46,192 --> 01:05:48,277
O an anladım ki cennetteydim.
891
01:05:49,320 --> 01:05:53,950
Kasabamı severdim.
Tablo gibi, mutlu bir yerdi.
892
01:05:55,326 --> 01:06:00,414
1944'te orayı terk ettikten sonra
ilk kez oraya gitmeyi düşünüyorum.
893
01:06:00,498 --> 01:06:04,293
Tabelaya bak Robin.
"Polyana" yazıyor. Rusça.
894
01:06:04,919 --> 01:06:05,795
Gördün mü?
895
01:06:07,046 --> 01:06:09,090
Nehir sağda akıyor.
896
01:06:09,173 --> 01:06:11,300
Eskiden orada yıkanırdık.
897
01:06:11,384 --> 01:06:16,472
Holokost'tan önce tanıdığım
bazı insanları bulmayı
898
01:06:17,515 --> 01:06:19,809
{\an8}ve onlarla konuşmayı umuyorum.
899
01:06:20,559 --> 01:06:22,561
{\an8}-Kavanozdaki mantarları gördün mü?
-Evet.
900
01:06:24,981 --> 01:06:28,985
Belki ben yokken
neler olduğunu anlatabilirler.
901
01:06:44,083 --> 01:06:47,753
Mariska adındaki bir kadın
büyükannemle büyükbabamı,
902
01:06:47,837 --> 01:06:50,798
babamı, annemi ve beni hatırladı.
903
01:06:50,881 --> 01:06:53,843
En çok beni hatırlamasına şaşırdım.
904
01:06:55,720 --> 01:07:00,099
İnsanların bana karşı
düşmanca davranacağından korkmuştum.
905
01:07:00,683 --> 01:07:05,813
Beni, onlardan bir şey almak için
dönmekle suçlayacaklarından.
906
01:07:06,856 --> 01:07:10,026
Bana çok nazikçe sordular.
907
01:07:10,109 --> 01:07:15,239
"Mülkünü alıp burada yaşamaya
devam mı edeceksin?"
908
01:07:15,322 --> 01:07:17,324
Hayır, dedim.
909
01:07:17,408 --> 01:07:21,078
"Çocuklarımın nereli olduğumu
görmesini istiyorum.
910
01:07:21,162 --> 01:07:25,291
Ve ölmeden önce büyüdüğüm kasabayı
bir kez daha görmek istedim."
911
01:07:30,963 --> 01:07:33,382
Ailemle, çocuğumla
912
01:07:34,258 --> 01:07:37,178
{\an8}memleketime dönmek
913
01:07:37,970 --> 01:07:41,390
{\an8}ve ona her yerde "Yahudi" kelimelerinin
914
01:07:42,141 --> 01:07:46,645
yer almadığı güzel kasabayı göstermek…
915
01:07:46,729 --> 01:07:49,815
Bu bina Yahudi toplum merkeziydi.
916
01:07:50,357 --> 01:07:56,989
Çok güzel bir sinagog olan
Yahudi tapınağına gitmek istedim.
917
01:07:59,325 --> 01:08:01,535
Şuna baksana.
918
01:08:01,619 --> 01:08:03,370
Aman Tanrım.
919
01:08:03,454 --> 01:08:06,665
Bu şehri ne hâle getirmişler.
920
01:08:06,749 --> 01:08:09,085
İnanılmaz.
921
01:08:09,168 --> 01:08:11,087
Tapınağa gittik
922
01:08:12,254 --> 01:08:15,549
ve orada Yahudi bir adamla tanıştım.
923
01:08:15,633 --> 01:08:17,593
O da Auschwitz'teymiş.
924
01:08:18,260 --> 01:08:20,554
Selam. Macarca biliyor musunuz?
925
01:08:21,639 --> 01:08:24,308
Günaydın. Buralı mısınız?
926
01:08:24,391 --> 01:08:28,521
1928 yılında burada doğdum.
927
01:08:28,604 --> 01:08:30,815
Ben Weinfeld ailesindenim.
928
01:08:30,898 --> 01:08:31,732
Weinfeld mi?
929
01:08:31,816 --> 01:08:38,572
Babamın Ayakkabıcı Caddesi'nde
bir dükkânı vardı.
930
01:08:38,656 --> 01:08:41,408
Annem de bu tapınağa sık gelirdi.
931
01:08:41,492 --> 01:08:45,621
1941'de 13 yaşına girdiğimde
Bar Mitzvah'ım burada yapıldı.
932
01:08:45,704 --> 01:08:48,290
Niye burada kaldınız?
933
01:08:48,374 --> 01:08:53,963
Çünkü 6 Haziran 1945'te
934
01:08:54,964 --> 01:08:56,882
Auschwitz'ten döndüm
935
01:08:57,716 --> 01:09:01,053
ve birkaç gün sonra sınırlar kapatıldı.
936
01:09:01,137 --> 01:09:05,474
Sonra bizi tapınakta gezdirdi
ve bize artık buranın
937
01:09:05,558 --> 01:09:08,227
Yahudi tapınağı olmadığını açıkladı.
938
01:09:08,310 --> 01:09:12,022
{\an8}Eskiden burada Davud'un Yıldızları vardı.
939
01:09:12,106 --> 01:09:14,108
{\an8}Onlara ne yaptılar?
940
01:09:14,191 --> 01:09:17,820
{\an8}Konser salonuna çevirdiler.
941
01:09:17,903 --> 01:09:22,283
{\an8}Her şeyi çıkardılar.
942
01:09:22,366 --> 01:09:24,952
Bu kutsal mekânın
943
01:09:25,578 --> 01:09:32,543
bir eğlence mekânına çevrildiğini görmek
çok acı vericiydi.
944
01:09:34,712 --> 01:09:38,716
{\an8}En zor kısım, evime dönmekti.
945
01:09:38,799 --> 01:09:40,509
Aman Tanrım!
946
01:09:43,762 --> 01:09:49,351
Bu asıl kapı.
947
01:09:49,935 --> 01:09:52,771
-Giriş.
-Giriş, evet.
948
01:09:54,773 --> 01:09:56,192
Bakımsızdı.
949
01:09:57,067 --> 01:10:01,697
Babamın hep ilgilendiği bu güzel ev.
950
01:10:01,780 --> 01:10:05,367
Etrafındaki her şeye iyi bakardı.
951
01:10:06,619 --> 01:10:08,287
-Sanırım kilitli.
-Hayır.
952
01:10:08,370 --> 01:10:09,705
Hayır, değil.
953
01:10:09,788 --> 01:10:11,957
-Ama açılmıyor.
-Gidebilir miyiz?
954
01:10:12,041 --> 01:10:14,418
Açılmıyor.
955
01:10:14,501 --> 01:10:18,297
O an keşke görmeseydim diye düşündüm.
956
01:10:29,183 --> 01:10:31,352
Bizi götürdüklerinde
957
01:10:31,435 --> 01:10:36,190
daha çocuk olan komşulardan biri
hâlâ orada yaşıyordu.
958
01:10:37,858 --> 01:10:40,945
Tanrı'ya şükür ki hâlâ yaşıyorsun.
959
01:10:45,032 --> 01:10:49,370
Ama inan bana. Her şeyi net hatırlıyorum.
960
01:10:49,453 --> 01:10:54,333
Şimdi çok anlayışlı Rus bir eşi var.
961
01:10:54,416 --> 01:10:57,211
Kendi evin…
962
01:10:57,294 --> 01:11:01,006
Başkasının evi nasıl alınabilri ki?
963
01:11:01,090 --> 01:11:05,719
Söylenecek çok şey var ama bilirsin.
964
01:11:05,803 --> 01:11:08,222
Yerin kulağı var.
965
01:11:08,305 --> 01:11:13,310
Biz gittikten sonra
neler olduğunu anlatmaya korkmuştu.
966
01:11:14,895 --> 01:11:21,610
Söylesene, biz götürüldükten sonra
bu konuda konuştun mu?
967
01:11:21,694 --> 01:11:28,492
Klara için çok üzülmüştük.
Yolda öldüğünü öğrendik.
968
01:11:28,575 --> 01:11:33,038
Hayır. Orada öldü.
969
01:11:33,122 --> 01:11:34,123
Zavallı çocuk.
970
01:11:35,416 --> 01:11:38,085
Sadece filmlerde gördük.
971
01:11:38,836 --> 01:11:42,965
İnsanları gerçekten öyle yaktılar mı?
972
01:11:43,048 --> 01:11:46,969
Maalesef. Filmlerde gösterdiklerinden
çok daha kötüydü.
973
01:11:47,052 --> 01:11:49,430
O an ABD'ye,
974
01:11:49,513 --> 01:11:54,268
evime dönebilme şansım olduğu için
kendimi çok şanslı hissettim.
975
01:11:57,479 --> 01:12:01,817
O elmasları her şeye rağmen korudum.
976
01:12:02,401 --> 01:12:07,656
{\an8}Özgür kaldığımda Holokost'tan bahsetmedim.
977
01:12:07,740 --> 01:12:12,077
Ama elmasları aldım
ve gözyaşı şeklindeki bir kolyeye koydum.
978
01:12:12,161 --> 01:12:15,039
Çünkü onları her kurtardığımda
çok ağlıyordum.
979
01:12:15,122 --> 01:12:18,667
Gözyaşlarının
buna uygun olacağını düşündüm.
980
01:12:18,751 --> 01:12:24,214
Çocuklarıma bu elmasların
nesilden nesile aktarılmasını istediğimi,
981
01:12:24,298 --> 01:12:28,260
ailede ilk doğan kızdan
sonsuza dek uzanmasını söyledim.
982
01:12:28,344 --> 01:12:29,595
…tadını hatırladım.
983
01:12:31,847 --> 01:12:35,392
Farklı şekillerdeler, kesimleri farklı.
984
01:12:35,893 --> 01:12:38,103
Annemin elinde tuttuğu
985
01:12:39,646 --> 01:12:42,149
ve şu an hâlâ elimde olan tek şey bu.
986
01:12:45,944 --> 01:12:48,155
Sen ne düşünüyorsun bilmem…
987
01:12:48,238 --> 01:12:52,659
Bugünkü hayatıma kendim bile inanamıyorum.
988
01:12:54,870 --> 01:13:01,210
Kaliforniya'daki 600 bin seçmen tarafından
dokuz kez
989
01:13:01,835 --> 01:13:02,961
seçilmiş olmak
990
01:13:03,712 --> 01:13:05,422
bir hayal gibi geliyor.
991
01:13:05,506 --> 01:13:06,882
Bu da üstüme
992
01:13:07,716 --> 01:13:10,719
devasa bir sorumluluk yüklüyor.
993
01:13:10,803 --> 01:13:13,931
{\an8}Holokost'tan canlı kurtulup da
994
01:13:14,014 --> 01:13:16,934
{\an8}ABD Kongresi'ne seçilen tek kişi olarak
995
01:13:17,643 --> 01:13:20,229
{\an8}son yaşanan terör saldırılarına karşı
996
01:13:20,312 --> 01:13:22,564
{\an8}olan öfkemizi ifade ederken
997
01:13:23,232 --> 01:13:27,945
{\an8}hem Cumhuriyetçi hem Demokrat
arkadaşlarım adına konuştuğumu…
998
01:13:28,028 --> 01:13:32,199
{\an8}Hayatımın ana hedefi
elbette insan hakları.
999
01:13:33,033 --> 01:13:35,744
Çünkü daha medeni bir dünya için
1000
01:13:36,537 --> 01:13:38,288
gidilmesi gereken yol bu.
1001
01:13:39,415 --> 01:13:43,001
Eşim Annette ile birbirimizi
hayatımız boyunca tanıdık.
1002
01:13:43,627 --> 01:13:46,964
Budapeşte'de birlikte büyüdük.
1003
01:13:48,257 --> 01:13:50,968
47 yıldır da evliyiz.
1004
01:13:52,386 --> 01:13:53,971
İki kızımız var.
1005
01:13:54,847 --> 01:13:57,516
Kısa süre önce bize gelip
1006
01:13:57,599 --> 01:14:02,771
ikimiz için özel bir hediye
planladıklarını söylediler.
1007
01:14:04,648 --> 01:14:08,735
Ailelerimiz yok edildiği için
onlar bize büyük bir aile vereceklerdi.
1008
01:14:10,237 --> 01:14:15,409
17 harika torunumuz var.
1009
01:14:16,243 --> 01:14:18,495
Hayatımızın odak noktası da bu.
1010
01:14:22,541 --> 01:14:27,754
Holokost hakkında
bir eğitimci olarak bilinmek isterim.
1011
01:14:28,338 --> 01:14:31,300
Bu yüzden sosyal yardım programının
kurucusu olduğum
1012
01:14:31,383 --> 01:14:34,178
Hoşgörü Müzesi'ne gidiyorum.
1013
01:14:34,887 --> 01:14:40,184
Müzeye gelen gruplarla konuşuyorum.
1014
01:14:40,684 --> 01:14:41,727
…ortaya çıktı.
1015
01:14:42,603 --> 01:14:45,022
Böyle şeyler olduğunda
1016
01:14:45,105 --> 01:14:48,942
neredeyse yanlış bir şey yaptığınızı
düşünmeye başlıyorsunuz.
1017
01:14:49,026 --> 01:14:50,944
Bana bunu niye yapıyorlar?
1018
01:14:51,028 --> 01:14:54,364
O dönem başımıza gelenlerden
1019
01:14:55,532 --> 01:14:59,661
dünyayı haberdar etmek
benim görevimmiş gibi hissediyorum.
1020
01:15:00,829 --> 01:15:03,457
Dilimin hep yetersiz olduğunu düşündüm.
1021
01:15:05,042 --> 01:15:10,756
Yaşadıklarımı anlatmak istersem
1022
01:15:10,839 --> 01:15:14,384
bir aracı kullanmalıydım.
1023
01:15:15,135 --> 01:15:16,512
Sonra sanatı buldum.
1024
01:15:17,179 --> 01:15:19,431
Çünkü sanat baskındır.
1025
01:15:19,515 --> 01:15:21,266
Kelimeleri aşar.
1026
01:15:23,435 --> 01:15:26,688
Yüzeyin çok katmanlı olmasını istedim.
1027
01:15:26,772 --> 01:15:29,191
Parçalanmış bir duvar gibi görünmeli.
1028
01:15:29,900 --> 01:15:33,820
Sanki dünün gazeteleri
üstüne serilmiş gibi.
1029
01:15:34,279 --> 01:15:36,782
Çünkü insanlar geçmişi unutmak ister.
1030
01:15:36,865 --> 01:15:40,035
İnsanlar Holokost'u unutmak istiyor.
1031
01:15:40,118 --> 01:15:42,871
Beni ayakta tutan şey
1032
01:15:44,331 --> 01:15:45,624
kocamla yarattığımız
1033
01:15:47,334 --> 01:15:48,961
aile.
1034
01:15:50,212 --> 01:15:51,588
Torunlarım.
1035
01:15:52,673 --> 01:15:54,174
Üç muhteşem çocuk.
1036
01:15:55,008 --> 01:15:56,385
İkisi haham.
1037
01:15:57,219 --> 01:15:59,221
Ve güzel kızım.
1038
01:15:59,763 --> 01:16:03,475
Bana her gün hayatta
neyin önemli olduğunu öğretiyor.
1039
01:16:05,811 --> 01:16:09,523
Ve dört nesilden beridir
İsrailli olan kocam.
1040
01:16:10,023 --> 01:16:12,067
O kadar yürekli bir adam ki.
1041
01:16:12,150 --> 01:16:15,487
Benim bir hayat kurmama yardım etti.
1042
01:16:16,530 --> 01:16:19,616
Bu resim Arbeit Macht Frei.
1043
01:16:20,242 --> 01:16:23,078
Bu sözde karşılama kapısını
1044
01:16:23,161 --> 01:16:27,082
okuduğunuz zaman,
Arbeit macht frei…
1045
01:16:27,165 --> 01:16:29,668
Günümüzde sanatım Holokost'la ilgili.
1046
01:16:29,751 --> 01:16:33,797
Çünkü halkımı hatırlatacak bir şey yok.
1047
01:16:34,381 --> 01:16:37,759
Nerede olduklarını bilmiyorum.
1048
01:16:38,510 --> 01:16:43,432
Birçok aile üyem öldü. Birçoğu öldürüldü.
1049
01:16:44,099 --> 01:16:46,435
Bash ailesi neredeyse yok edildi.
1050
01:16:46,518 --> 01:16:47,978
Ama yeniden doğduk.
1051
01:16:49,938 --> 01:16:53,400
Bir araya geldiğimizde
oldukça kalabalığız.
1052
01:16:54,943 --> 01:16:58,405
Ailemle birlikte oturmanın,
1053
01:16:58,488 --> 01:17:01,867
ölüme çok yaklaşmış olmama rağmen
1054
01:17:02,534 --> 01:17:06,038
şimdi 11, 12 aile üyemle
bir masaya oturmanın
1055
01:17:06,121 --> 01:17:07,539
verdiği mutluluk.
1056
01:17:07,623 --> 01:17:11,877
Yaşamanın verdiği zevk muhteşem.
1057
01:17:15,505 --> 01:17:19,051
Bir gün günlerden pazardı.
Birisi kapımı çaldı.
1058
01:17:19,134 --> 01:17:20,344
Ben de
1059
01:17:20,427 --> 01:17:22,012
kapıya gittim.
1060
01:17:22,095 --> 01:17:25,766
Kollarının altında bir gazete vardı.
1061
01:17:25,849 --> 01:17:28,268
"Paul Parks siz misiniz?" dedi.
"Evet." dedim.
1062
01:17:28,352 --> 01:17:31,104
"Birkaç yıldır sizi arıyoruz.
1063
01:17:31,188 --> 01:17:33,398
Aralıklı olarak birçok kişi aradı.
1064
01:17:33,482 --> 01:17:35,817
Sizi bulmak istedik." dedi. "Niye?" dedim.
1065
01:17:35,901 --> 01:17:41,698
"Dachau'da kurtardığınız
ve sizi unutmamış birisi var.
1066
01:17:42,616 --> 01:17:44,826
Birkaç yıl önce öldü.
1067
01:17:44,910 --> 01:17:47,954
Kamptayken bir menora yapmış.
1068
01:17:48,038 --> 01:17:50,374
Kamptayken beton çivilerinden yapmış,
1069
01:17:50,457 --> 01:17:54,753
kaynaklamış ve birbirine bağlamış.
1070
01:17:55,587 --> 01:17:58,298
Bunu size vermek istiyordu.
1071
01:17:58,924 --> 01:18:02,010
Sizi arıyorduk. İşte, buyurun."
1072
01:18:02,094 --> 01:18:04,346
Bana çok güzel bir menora verdi.
1073
01:18:11,728 --> 01:18:14,439
Kurtuluş, dünyadan bir hediye gibiydi.
1074
01:18:15,440 --> 01:18:18,902
İlk kez o zaman Tanrı'yı yine tanıdım
1075
01:18:18,985 --> 01:18:22,072
ve etrafımızda olduğunu,
bu noktaya gelmemi sağladığını anladım.
1076
01:18:22,155 --> 01:18:25,659
Holokost'u Tanrı'nın
yarattığını düşünmüyorum.
1077
01:18:25,742 --> 01:18:31,873
Bence Tanrı bize bir zihin,
kalp ve özgür irade verdi.
1078
01:18:32,749 --> 01:18:34,418
Bu hayatta ne yapacağı
1079
01:18:35,711 --> 01:18:38,296
insana kalmış bir şey.
1080
01:18:39,840 --> 01:18:43,385
İnsanları suçluyorum. Tanrı'yı değil.
1081
01:18:43,468 --> 01:18:46,722
Holokost'u ne mantıksal olarak
1082
01:18:47,806 --> 01:18:51,351
ne duygusal olarak
ne de entelektüel olarak açıklayamam.
1083
01:18:52,227 --> 01:18:55,147
Bu kâbusun içinde
1084
01:18:55,856 --> 01:18:58,024
daha büyük bir güce
1085
01:18:59,025 --> 01:19:02,237
yer bulamıyorum.
1086
01:19:02,320 --> 01:19:03,947
Biz ne tür insanlarız?
1087
01:19:04,823 --> 01:19:06,867
Kitaplar bize ne öğretiyor?
1088
01:19:07,743 --> 01:19:10,954
Başka bir çocukla
1089
01:19:12,038 --> 01:19:13,331
aramdaki fark ne?
1090
01:19:13,415 --> 01:19:15,167
İncil ne öğretiyor?
1091
01:19:17,711 --> 01:19:20,464
Her şeyin anlamı ne?
1092
01:19:23,049 --> 01:19:26,553
Hitler, sonuna kadar
patolojik bir Yahudi düşmanı olarak kaldı.
1093
01:19:26,636 --> 01:19:28,930
Takipçilerine verdiği son vasiyet
1094
01:19:29,014 --> 01:19:31,725
ve uyarılarından biri de
1095
01:19:32,726 --> 01:19:36,480
Yahudilere karşı olan savaşlarını
devam ettirmeleriydi.
1096
01:19:36,563 --> 01:19:40,901
Vasiyetini 29 Nisan 1945'te yazdı.
1097
01:19:41,568 --> 01:19:43,320
Şöyle diyor: "Her şeyden önce
1098
01:19:44,029 --> 01:19:47,657
hükûmete ve insanlara
1099
01:19:47,741 --> 01:19:51,161
ırk yasalarını sonuna kadar sürdürmelerini
1100
01:19:51,828 --> 01:19:54,956
ve bütün ülkelerin zehirleyicisi olan
1101
01:19:55,665 --> 01:19:58,293
uluslararası Yahudiliğe karşı
1102
01:19:59,294 --> 01:20:01,630
amansızca direnmelerini emrediyorum."
1103
01:20:30,784 --> 01:20:34,621
{\an8}KREMATORYUM #5
AUSCHWITZ II (BIRKENAU) ÖLÜM KAMPI
1104
01:20:35,330 --> 01:20:39,000
Holokost, insanın insana yaptığı
insanlık dışı şeyler tarihinin
1105
01:20:39,626 --> 01:20:43,296
sadece bir bölümü olarak düşünülmeli.
1106
01:20:45,715 --> 01:20:47,300
Irkı, dini, ten rengi,
1107
01:20:47,926 --> 01:20:49,427
veya mezhebi yüzünden
1108
01:20:50,011 --> 01:20:52,389
birçok insanın dışlandığı gerçeğini
1109
01:20:52,472 --> 01:20:54,474
kimse görmezden gelemez.
1110
01:20:55,016 --> 01:20:57,060
Köleliği kimse görmezden gelemez.
1111
01:20:57,143 --> 01:21:00,188
Cadıların yakıldığını
kimse görmezden gelemez.
1112
01:21:00,272 --> 01:21:01,398
Roma döneminde
1113
01:21:01,481 --> 01:21:04,150
Hristiyanların öldürüldüğünü
görmezden gelemez.
1114
01:21:05,819 --> 01:21:08,697
Holokost belki de
1115
01:21:09,948 --> 01:21:12,868
insan, insanlığını
1116
01:21:13,535 --> 01:21:18,331
ve insan yaşamının kutsallığına olan
inancını kaybedince
1117
01:21:18,415 --> 01:21:21,459
yaşanabilecek dehşetin
zirvelerinden biridir.
1118
01:27:01,466 --> 01:27:06,471
Alt yazı çevirmeni: Anıl Çetinkaya