1 00:00:02,000 --> 00:00:07,000 Downloaded from YTS.MX 2 00:00:08,000 --> 00:00:13,000 Official YIFY movies site: YTS.MX 3 00:00:37,412 --> 00:00:41,791 Hem beni hem de dünyadaki herkesi çok şaşırtmış bir şey var. 4 00:00:42,667 --> 00:00:46,296 O da Almanların; insanları, trenleri, kamyonları 5 00:00:46,379 --> 00:00:51,217 ve enerjilerini son güne dek 6 00:00:51,301 --> 00:00:54,888 Yahudileri yok etmeye adamalarıydı. 7 00:00:54,971 --> 00:01:01,853 Savaşın bitiminden altı ay önce durup da bu enerjiyi 8 00:01:01,936 --> 00:01:04,105 kendilerini güçlendirmeye adasalardı 9 00:01:04,189 --> 00:01:06,566 savaşta daha uzun süre dayanabilirlerdi. 10 00:01:06,649 --> 00:01:12,489 Ama onlar için Yahudileri öldürmek, savaşı kazanmaktan bile daha önemliydi. 11 00:01:29,839 --> 00:01:31,341 İKİNCİ DÜNYA SAVAŞI'NDA 12 00:01:31,424 --> 00:01:36,054 ADOLF HITLER'İN NAZİ ALMANYASI ÜLKELERİ BİRER BİRER FETHEDERKEN 13 00:01:36,137 --> 00:01:41,101 AVRUPALI YAHUDİLERİN HAKLARI ALINDI, GETTOLARA ATILDILAR, 14 00:01:41,184 --> 00:01:44,687 TOPLAMA KAMPLARINA GÖNDERİLDİLER VE ÖLDÜRÜLDÜLER. 15 00:01:45,939 --> 00:01:49,984 1944'TE ALMANYA'NIN SAVAŞI KAYBEDECEĞİ AÇIKÇA ORTADAYKEN BİLE 16 00:01:50,068 --> 00:01:54,197 HITLER VE DESTEKÇİLERİ YAHUDİLERE AÇTIKLARI SAVAŞI SÜRDÜRDÜ. 17 00:01:54,280 --> 00:01:57,826 HITLER'İN GÜÇLERİ, AVRUPA'NIN EN KALABALIK YAHUDİLERİ OLAN 18 00:01:57,909 --> 00:02:01,454 MACARİSTAN YAHUDİLERİNİ ACİLEN ÖLDÜRME PEŞİNE DÜŞTÜ. 19 00:02:02,664 --> 00:02:05,375 BU, İKİNCİ DÜNYA SAVAŞI'NIN SON YILINDA 20 00:02:05,458 --> 00:02:07,752 HAYATTA KALAN BEŞ MACAR'IN HİKÂYESİDİR. 21 00:02:22,684 --> 00:02:27,230 Ben Karpat Dağları'nda, Polyana adında bir kasabada büyüdüm. 22 00:02:27,313 --> 00:02:30,150 İki ana caddeden oluşan küçük bir kasabaydı. 23 00:02:30,233 --> 00:02:34,028 Buradan yukarı kadar çıkıyor. Şurada bir kilise var. 24 00:02:34,112 --> 00:02:40,410 {\an8}Postanemiz, belediye binamız, kilisemiz ve sinagogumuz vardı. 25 00:02:40,493 --> 00:02:42,370 Herkes birbirini tanırdı. 26 00:02:42,453 --> 00:02:43,454 Çok güzeldi. 27 00:02:44,247 --> 00:02:47,125 {\an8}Uzhhorod adındaki bir kasabada yaşıyordum. 28 00:02:48,334 --> 00:02:49,919 Küçük bir kasabaydı. 29 00:02:50,545 --> 00:02:55,508 Ama büyük, kozmopolit bir kasabaymış gibi hissettiriyordu. 30 00:02:56,426 --> 00:03:02,682 Burada küçük bir şarküteri vardı. Hemen şurada. Ve… 31 00:03:06,519 --> 00:03:11,566 Benim… Buraya akşamüstü sandviç almaya gelirdik. 32 00:03:14,194 --> 00:03:17,197 Sárvár adındaki bir kasabada yaşardık. 33 00:03:17,280 --> 00:03:22,827 {\an8}Macaristan'da. Avusturya sınırına yakın. 34 00:03:24,037 --> 00:03:29,626 Her gün köylüler, komşu köylerden büyük sepetlerle 35 00:03:29,709 --> 00:03:31,502 malzemelerini getirirdi. 36 00:03:31,586 --> 00:03:35,632 Sepetleri başlarında veya omuzlarında taşırlardı. 37 00:03:39,219 --> 00:03:42,013 {\an8}Szaszovo, 3000 kişiden oluşan çok küçük, 38 00:03:42,096 --> 00:03:44,057 {\an8}minik bir halktı. 39 00:03:44,140 --> 00:03:47,644 Elektrikleri, elektrikli aletleri yoktu. 40 00:03:47,727 --> 00:03:52,106 Çok basit, sıkıcı bir yaşamları vardı. Heyecanlı bir şey yoktu. 41 00:03:53,399 --> 00:03:59,113 Ama sonra gittiğim Budapeşte'de yaşam çok daha farklıydı. 42 00:03:59,197 --> 00:04:01,407 Buna alışmak çok zor oldu. 43 00:04:02,033 --> 00:04:05,036 Bu şehre giderken baktığımda şaşırmıştım. 44 00:04:05,119 --> 00:04:09,582 Böyle bir şeyin varlığına asla inanamazdım. 45 00:04:12,543 --> 00:04:16,839 Budapeşte, dev bir Avrupa başkenti olarak Viyana, Paris, Londra gibi 46 00:04:16,923 --> 00:04:22,262 {\an8}şehirler kadar muhteşem ve birinci sınıf bir şehirdi. 47 00:04:22,887 --> 00:04:26,057 Bu muhteşem meclis binası, Macaristan tarihinin 48 00:04:26,140 --> 00:04:30,061 hem en iyi günlerine hem en kötü günlerine tanıklık etti. 49 00:04:30,144 --> 00:04:33,648 Budapeşte'deki Yahudilerin çoğu 50 00:04:33,731 --> 00:04:37,443 tamamen asimile olmuş, oldukça milliyetçi, 51 00:04:37,527 --> 00:04:42,282 Macar kültürel geçmişinden aşırı gurur duyan insanlardı. 52 00:04:42,365 --> 00:04:47,036 Kasabamızda yaklaşık 800 Yahudi aile vardı. 53 00:04:47,120 --> 00:04:53,584 Kasabada Yahudi olmayan sayısı da sanırım 10 bin, 11 bin civarındaydı. 54 00:04:54,294 --> 00:04:58,131 Yahudi olmayan arkadaşlarım vardı. Yahudi olmayan oğlanlarla çıktım. 55 00:04:58,214 --> 00:05:00,425 Ailemin Yahudi olmayan arkadaşları vardı. 56 00:05:00,508 --> 00:05:03,678 Aynı zamanda oldukça Macar hissediyorduk. 57 00:05:04,387 --> 00:05:05,555 Sadece Yahudi değil. 58 00:05:05,638 --> 00:05:08,349 Yahudilik bizim dinimizdi 59 00:05:09,183 --> 00:05:10,560 ama biz Macar'dık. 60 00:05:13,438 --> 00:05:17,567 2 Ağustos 1934 tarihinde subaylar ve askerler 61 00:05:17,650 --> 00:05:20,820 Almanya'ya değil, bizzat Hitler'e sadakat yemini etti. 62 00:05:20,903 --> 00:05:24,032 Almanya'daki hükmü mutlaklaşan Hitler, 63 00:05:24,824 --> 00:05:27,368 endişeli komşusu Avusturya'ya 64 00:05:27,452 --> 00:05:29,662 onlara dokunmayacağının sözünü verdi. 65 00:05:29,746 --> 00:05:32,623 1938 yılında, ben on yaşındayken 66 00:05:33,166 --> 00:05:34,917 ilk gazetemi aldım 67 00:05:35,668 --> 00:05:38,129 ve manşetler şöyleydi: 68 00:05:38,671 --> 00:05:40,923 "Hitler, Avusturya'ya yürüyor." 69 00:05:41,007 --> 00:05:46,387 Bu tarihi anın Macar Yahudileri'nin, 70 00:05:46,471 --> 00:05:52,602 ailemin ve benim hayatımda büyük etkisi olacağını sezdim. 71 00:05:55,855 --> 00:05:58,107 Almanya, Polonya ve Danzig'i işgal etti. 72 00:05:58,191 --> 00:06:00,777 Varşova'ya bombalar atıldı, bombardımana tutuldu. 73 00:06:00,860 --> 00:06:02,862 Polonya enkaz hâlinde. 74 00:06:02,945 --> 00:06:05,365 POLONYA İŞGAL EDİLDİ 75 00:06:11,788 --> 00:06:16,542 Polonya'dan kaçarak Macaristan'a gelen mülteciler vardı 76 00:06:16,626 --> 00:06:22,006 ve Yahudi ailelerin çoğunda, erkekler cuma gecesi tapınağa giderek 77 00:06:22,090 --> 00:06:24,634 bu insanları eve getirir ve onlara barınak sağlardı. 78 00:06:24,717 --> 00:06:26,969 Gelip hikâyeler anlatırlardı. 79 00:06:27,929 --> 00:06:30,515 Şunu da hatırlıyorum. 80 00:06:32,725 --> 00:06:34,394 Genelde inanmazdık. 81 00:06:34,477 --> 00:06:38,856 {\an8}Babamla bir adamın konuşmasını duymuştum. 82 00:06:38,940 --> 00:06:43,194 {\an8}Babama, Nazilerin Polonya'da yaptıklarını anlatıyordu. 83 00:06:43,277 --> 00:06:46,239 Şunu duyduğumu asla unutamayacağım. 84 00:06:46,322 --> 00:06:51,702 Nazilerin, genç Yahudi bebeklerini alıp 85 00:06:51,786 --> 00:06:55,623 bacaklarından tutarak ortadan ikiye parçaladıklarını, 86 00:06:55,706 --> 00:07:00,002 sonra da Ukrayna'daki bir nehir olan Dinyester'e attıklarını söylemişti. 87 00:07:00,086 --> 00:07:02,046 Elbette sonra 88 00:07:02,130 --> 00:07:04,757 hikâyeler kötüleşmeye başladı. 89 00:07:04,841 --> 00:07:10,555 Toplu kurşuna dizmeleri, toplu mezarları duymaya başladık. 90 00:07:10,638 --> 00:07:13,641 Ama içimizde safça bir düşünce vardı. 91 00:07:14,434 --> 00:07:17,437 Bu kelimeyi kullanmayı da sevmiyorum. 92 00:07:17,520 --> 00:07:23,067 Ama biz Macarların bunu yapmayacağına yönelik milliyetçi bir hisse sahiptik. 93 00:07:23,151 --> 00:07:28,448 Hitler, Almanya'daydı. Almanya'da olanlar bizi etkilemiyordu. 94 00:07:28,531 --> 00:07:31,534 Biz bunlardan çok uzaktaydık. 95 00:07:32,743 --> 00:07:35,538 {\an8}ALMANYA 96 00:07:36,289 --> 00:07:39,750 {\an8}HOLLANDA - 1940 97 00:07:41,335 --> 00:07:44,881 {\an8}BELÇİKA - 1940 98 00:07:50,761 --> 00:07:54,724 {\an8}FRANSA - 1940 99 00:07:54,849 --> 00:07:56,476 {\an8}İki savaş vardı. 100 00:07:57,435 --> 00:07:59,395 {\an8}Biri askeri savaştı, 101 00:07:59,479 --> 00:08:01,689 {\an8}bu savaşla birlikte de 102 00:08:01,772 --> 00:08:06,777 {\an8}SS'in Yahudilere karşı yürüttüğü ikinci bir savaş vardı. 103 00:08:07,612 --> 00:08:13,618 {\an8}LİTVANYA - 1941 104 00:08:15,119 --> 00:08:18,915 {\an8}POLONYA - 1942 VARŞOVA GETTOSU 105 00:08:20,708 --> 00:08:24,045 {\an8}LETONYA - 1942 106 00:08:27,256 --> 00:08:30,718 {\an8}LIEBAU, LETONYA - 1943 YAHUDİLERİN İNFAZI 107 00:08:47,568 --> 00:08:52,114 Macarların ulusal karakterinin karanlık tarafı 108 00:08:52,198 --> 00:08:54,367 daha da belirgin olmaya başlıyordu. 109 00:08:54,450 --> 00:08:57,620 Yahudilere yapılan zulüm daha belirgin olmaya başlıyordu. 110 00:08:57,703 --> 00:09:01,123 Yahudiler işlerini, iş yerlerini kaybediyordu. 111 00:09:01,207 --> 00:09:04,627 Macaristan'da bir Nazi hareketi vardı. Ok ve Haç Partisi. 112 00:09:04,710 --> 00:09:07,421 Onlar, Macar Yahudileri arasında 113 00:09:07,505 --> 00:09:13,094 en nefret edilen ve en korkulan grup hâlini almıştı. 114 00:09:17,265 --> 00:09:21,185 İnsan merak ediyor: "Niye bir şey yapmadınız?" 115 00:09:21,269 --> 00:09:23,354 Niye kaçmadık? Niye saklanmadık? 116 00:09:24,063 --> 00:09:26,607 Her şey bir anda olmadı. 117 00:09:26,691 --> 00:09:29,527 Her şey çok yavaşça oldu. 118 00:09:29,610 --> 00:09:33,864 Ne zaman yeni bir yasa veya yeni bir sınırlama çıksa 119 00:09:33,948 --> 00:09:38,286 "Klasik bir olay. Bu da geçer." dedik. 120 00:09:40,371 --> 00:09:42,373 {\an8}MART 1944 MACARİSTAN'IN İŞGALİ 121 00:09:42,957 --> 00:09:46,377 {\an8}Hitler, 19 Mart 1944'te Macaristan'a girdi. 122 00:09:47,753 --> 00:09:49,171 16 yaşındaydım. 123 00:09:49,672 --> 00:09:53,259 19 Mart 1944. 124 00:09:53,342 --> 00:09:57,096 Almanlar, SS, kasabamıza girdi. 125 00:09:57,638 --> 00:10:02,727 Kasabamızı işgal eden tüm Nazi rejimi iki motosikletten ibaretti. 126 00:10:02,810 --> 00:10:04,270 Çünkü orada yaşayıp 127 00:10:04,353 --> 00:10:07,690 onların pis işlerini yapan insanlar zaten oradaydı. 128 00:10:08,399 --> 00:10:12,528 Oradaki çoğu insanı bunca yıldır arkadaşımız sanmıştık 129 00:10:12,612 --> 00:10:15,281 ama bir gecede bize düşman kesildiler 130 00:10:15,364 --> 00:10:18,034 ve diğer tarafa geçtiler. 131 00:10:18,117 --> 00:10:21,329 Bir sonraki sınırlamaya göre 132 00:10:21,412 --> 00:10:25,374 Yahudiler, sarı yıldız olmadan sokakta yürüyemezdi. 133 00:10:25,458 --> 00:10:28,753 Almanya'da ve Polonya'da, Yahudiler götürülmeden önce 134 00:10:28,836 --> 00:10:33,299 sarı yıldız takmaya başladıklarını duymuştuk. 135 00:10:33,382 --> 00:10:36,677 Artık endişeleniyorduk. 136 00:10:37,345 --> 00:10:40,306 Ben sarı yıldız takmamıştım 137 00:10:40,389 --> 00:10:42,683 ve yakalanmıştım. 138 00:10:44,060 --> 00:10:46,687 Budapeşte'nin kuzeyinde 139 00:10:47,313 --> 00:10:49,940 önemli bir demiryolu köprüsü bulunan yerde 140 00:10:50,024 --> 00:10:52,360 bir çalışma kampına gönderilmiştim. 141 00:10:53,444 --> 00:10:59,784 {\an8}İşimiz, Britanyalılar ve Amerikalılar gece gündüz bombardıman yaparken 142 00:11:00,785 --> 00:11:04,163 demiryollarını, hatları, köprüleri 143 00:11:04,246 --> 00:11:08,250 hiç durmadan onarmaktı. 144 00:11:08,334 --> 00:11:11,379 Öleceğimizden endişe ediyorduk elbette. 145 00:11:11,462 --> 00:11:12,838 Aynı zamanda da 146 00:11:12,922 --> 00:11:17,009 Amerika ve Britanya bombardıman uçaklarının hedeflerini vurup 147 00:11:17,093 --> 00:11:19,136 bu köprüyü yok etmesini umuyorduk. 148 00:11:19,220 --> 00:11:22,682 Çünkü Hitler'i yenmenin yolu buydu. 149 00:11:23,557 --> 00:11:25,768 O çalışma kampından kaçtım 150 00:11:26,352 --> 00:11:30,272 ve Nazilere direnen gizli Macar gruplara katıldım. 151 00:11:30,773 --> 00:11:36,362 Sonraki emir, 25 kiloluk valiz toplamamızdı. 152 00:11:36,445 --> 00:11:39,615 Başta anlamadık. Ne alabilirsin ki? 153 00:11:39,699 --> 00:11:42,993 Evinizi bir düşünün. 154 00:11:43,077 --> 00:11:44,912 25 kiloluk ne alırdınız? 155 00:11:44,995 --> 00:11:47,164 25 kilo nedir ki? 156 00:11:47,248 --> 00:11:49,500 25 kilo ne kadar ki? 157 00:11:50,376 --> 00:11:52,878 Yastıkları, kılıflarını alır mısınız? 158 00:11:52,962 --> 00:11:55,297 Tabakları alır mısınız? Yoksa… 159 00:11:55,381 --> 00:11:57,007 Ne alırsınız ki? 160 00:11:57,091 --> 00:11:58,509 Toplanırken 161 00:12:00,761 --> 00:12:05,141 bana iyi zamanları hatırlatacak bir şey almak istedim. 162 00:12:05,808 --> 00:12:09,979 Çok depresif ve endişeliydim. 163 00:12:11,230 --> 00:12:14,608 Ben de bir mayo buldum. 164 00:12:14,692 --> 00:12:19,572 Onu bana babam getirmişti. 165 00:12:24,452 --> 00:12:25,870 Bunu yapmak istemiyorum. 166 00:12:37,923 --> 00:12:41,927 Üç yıl önceki iş seyahatlerinden birinde 167 00:12:42,011 --> 00:12:43,554 babam eve gelmişti. 168 00:12:44,180 --> 00:12:47,558 Kız kardeşimle bana 169 00:12:47,641 --> 00:12:49,435 hep bir şey getirirdi. 170 00:12:50,561 --> 00:12:51,562 Tabii, 171 00:12:52,938 --> 00:12:55,941 hep sorardık. "Ne getirdin?" 172 00:12:56,025 --> 00:12:58,027 O da kutusunu açtı 173 00:12:58,694 --> 00:13:02,948 ve kutunun içinden çok güzel bir mayo çıktı. 174 00:13:03,032 --> 00:13:05,868 {\an8}Parlak, saten uçları vardı 175 00:13:05,951 --> 00:13:09,663 {\an8}ve üstünde çeşitli renklerde çiçek baskıları vardı. 176 00:13:10,831 --> 00:13:17,463 Sonra akşamüstü, merdivenleri çıkan asker botlarını duyunca 177 00:13:18,339 --> 00:13:22,092 koştum ve bu mayoyu, elbisemin altına sakladım. 178 00:13:23,427 --> 00:13:25,346 Evi de öyle terk ettim. 179 00:13:25,846 --> 00:13:30,309 Giriş kapılarını kırdılar. İçeri girdiler. Birkaç dakika verdiler. 180 00:13:30,392 --> 00:13:33,312 Tüm değerli eşyalarımızı almamız için 181 00:13:33,395 --> 00:13:35,940 yarım saat verdiler ama yarım saat beklemediler. 182 00:13:36,023 --> 00:13:39,109 Sonra da bizi evden uzaklaştırdılar. 183 00:13:43,697 --> 00:13:47,618 Sırf Yahudi oldukları için insanları evlerinden çıkarmalarını… 184 00:13:50,871 --> 00:13:52,248 …aklım almamıştı. 185 00:13:52,331 --> 00:13:55,084 Sözde arkadaşlarımız ve komşularımız 186 00:13:55,626 --> 00:13:58,546 yol boyunca sıralanmış duruyorlar 187 00:13:59,213 --> 00:14:00,840 ve bağırıyorlardı: 188 00:14:00,923 --> 00:14:06,262 "Gitme vaktiniz gelmişti! Kasabamızda Yahudi istemiyoruz. 189 00:14:06,345 --> 00:14:08,514 Hepinizden kurtulmalıyız." 190 00:14:09,723 --> 00:14:12,601 Orada gözlerime inanamıştım. 191 00:14:13,435 --> 00:14:18,190 Bu insanlarla, çocuklarıyla okul arkadaşıydım. Arkadaştık. 192 00:14:18,274 --> 00:14:20,025 Bir şeyler paylaşıyorduk. 193 00:14:20,109 --> 00:14:23,654 Niye düşman kesilmişlerdi? Niye birden nefret ediyorlardı? 194 00:14:23,737 --> 00:14:28,200 Yahudilerin Mısır'dan çıkması gibi. 195 00:14:28,284 --> 00:14:30,452 Tüm yükümüzü taşıyoruz. 196 00:14:30,536 --> 00:14:33,706 Yastıklar ve kılıflar onlara bağlı, bohça yapılmış. 197 00:14:33,789 --> 00:14:37,918 Biz çocuklar da taşımaya yardım ediyorduk. Çok utanıyorum. 198 00:14:38,002 --> 00:14:43,757 Bizi Almanya'ya götüreceklerine ve çalıştıracaklarına inanmak istiyorduk. 199 00:14:43,841 --> 00:14:45,384 Çok inanmak istemiştik. 200 00:14:45,968 --> 00:14:52,641 Ama o dönem bütün Avrupa Yahudileri çoktan kamplara alınmış durumdaymış. 201 00:14:52,725 --> 00:14:54,143 O zaman bilmiyorduk. 202 00:14:54,727 --> 00:14:57,730 Toplama, gettolaştırma ve sürgün olayları 203 00:14:57,813 --> 00:15:03,110 toplu bir şekilde 12 hafta içinde yapıldı. 204 00:15:04,028 --> 00:15:10,492 Sürgün programı hiçbir yerde, Macaristan'daki kadar barbarca 205 00:15:11,911 --> 00:15:17,958 ve hızlıca uygulanmamıştı. 206 00:15:18,042 --> 00:15:20,711 Bizi bir gettoya götüreceklerini söylediler. 207 00:15:20,794 --> 00:15:23,130 Ama o kelimeyi duymamıştık. 208 00:15:23,213 --> 00:15:26,050 Macarcada getto diye bir kelime yok. 209 00:15:26,133 --> 00:15:28,010 Nerede olduğumuzu bilmiyorduk. 210 00:15:28,636 --> 00:15:31,096 Sabah uyandığımızda 211 00:15:31,180 --> 00:15:34,767 tuğla fabrikasında olduğumuzu fark ettim. 212 00:15:34,850 --> 00:15:36,393 Tuğla fabrikası avlusu. 213 00:15:38,729 --> 00:15:42,107 {\an8}Nisan ayında yağmur yağıyordu. Çok yağmurluydu. 214 00:15:42,191 --> 00:15:43,984 {\an8}Ve biz hep… 215 00:15:44,068 --> 00:15:47,112 {\an8}Çarşafı değiştiriyorduk. Çatımız çarşaftı. 216 00:15:47,196 --> 00:15:49,031 Hep ıslanıyorduk. 217 00:15:49,114 --> 00:15:53,869 Orada binlerce insan vardı. Ülkenin dört bir yanından gelmişlerdi. 218 00:15:54,536 --> 00:15:57,456 Her yerde nöbetçiler vardı. Köpekleri vardı. 219 00:15:57,539 --> 00:16:00,709 Tasma kayışları kısa tutulan Alman çoban köpekleriyle 220 00:16:00,793 --> 00:16:03,837 etrafta geziyorlardı. 221 00:16:03,921 --> 00:16:08,092 …buralar hep kulübeydi. Her yer insan doluydu. 222 00:16:08,175 --> 00:16:10,511 -Kulübeni hatırlıyor musun? -Hatırlıyorum. 223 00:16:10,594 --> 00:16:14,056 Kulübem buradaydı. Şu tuğla yığınının olduğu yerde. 224 00:16:15,349 --> 00:16:17,184 Sonra bir gün, 225 00:16:17,267 --> 00:16:21,188 Tokay'daki üzüm bağında şarap yapmak için çalışmak isteyenlerin 226 00:16:21,271 --> 00:16:24,566 toplanmasını istediler. 227 00:16:24,650 --> 00:16:29,530 Herkes gönüllü olarak trenlere atladı. 228 00:16:29,613 --> 00:16:31,198 Çünkü burası cehennemdi. 229 00:16:31,782 --> 00:16:35,703 Üzüm bağında çalışmak buna kıyasla cennetti. 230 00:16:35,786 --> 00:16:40,541 Macar askerler tarafından demiryolu istasyonuna götürüldük. 231 00:16:40,624 --> 00:16:42,167 Annem bana şöyle dedi: 232 00:16:42,251 --> 00:16:47,006 "Eteğinin kenarına elmaslar sakladım. 233 00:16:47,756 --> 00:16:52,803 Yiyecek bulamazsan bunlarla ekmek alabilirsin." 234 00:16:52,886 --> 00:16:54,930 İstasyona vardığımızda 235 00:16:55,014 --> 00:16:59,727 yolcu trenlerine binmeyeceğimizi fark ettik. 236 00:16:59,810 --> 00:17:02,396 Hayvan vagonları bizi bekliyordu. 237 00:17:02,479 --> 00:17:06,400 Babam, "Savaş var, başka tren kalmamıştır. 238 00:17:06,483 --> 00:17:09,987 Ellerinde yoktur. Ne varsa onu kullanmak zorundalar." dedi. 239 00:17:10,070 --> 00:17:14,033 Gitmeyen veya yeterince hızlı gitmeyen herkes dövülmüştü. 240 00:17:14,116 --> 00:17:17,953 Kapıları kapattıklarında, dışarıdan bir çatırtı duydum. 241 00:17:18,037 --> 00:17:20,456 Bizi içeri kilitleyen bir sürgü gibiydi. 242 00:17:20,956 --> 00:17:23,000 Artık normal değildi. 243 00:17:23,083 --> 00:17:26,295 Başka trenleri kalmadığına ikna olmuyordum. 244 00:17:30,215 --> 00:17:34,344 Budapeşte'de işler kötüye gidiyordu. 245 00:17:34,428 --> 00:17:38,348 Yahudi olmadığıma dair belgeler almak zorunda kaldım. 246 00:17:38,432 --> 00:17:40,476 Bir Yahudi olarak ben yoktum. 247 00:17:41,226 --> 00:17:43,645 Vurulurdum. Öldürülürdüm. 248 00:17:43,729 --> 00:17:50,360 Her gün, 24 saat boyunca avlanan bir hayvan gibiydiniz. 249 00:17:51,111 --> 00:17:53,864 Karşılaştığınız insanlar sizin tarafınızda mı 250 00:17:53,947 --> 00:17:56,116 asla bilemiyordunuz. 251 00:17:56,200 --> 00:17:58,118 Wallenberg olmasaydı 252 00:17:58,202 --> 00:18:03,791 ne ben ne de on binlerce başka Yahudi, canlı kurtulamazdı. 253 00:18:03,874 --> 00:18:08,087 {\an8}Raoul Wallenberg geldiğinde Budapeşte hariç Macaristan'ın tamamı 254 00:18:08,170 --> 00:18:11,799 {\an8}Yahudilerden temizlenmişti. 255 00:18:12,466 --> 00:18:16,136 {\an8}Budapeşte'ye gittiğinde kırsallarda 256 00:18:16,220 --> 00:18:19,681 Yahudiler çoktan hayvan vagonlarına konulmuş, 257 00:18:19,765 --> 00:18:21,683 Macaristan'dan uzağa gönderilmişti. 258 00:18:21,767 --> 00:18:25,270 Sırf Yahudileri kurtarabilmek amacıyla 259 00:18:25,354 --> 00:18:28,816 oradaki İsveç elçiliğine katılmaya karar verdi. 260 00:18:29,942 --> 00:18:33,403 Sözde İsveç koruyucu pasaportlarını dağıtarak 261 00:18:33,487 --> 00:18:36,615 bu belgeyi taşıyan kişilerin savaş sonunda 262 00:18:36,698 --> 00:18:39,535 İsveç'e gitmeyi planladığını bildirdi. 263 00:18:39,618 --> 00:18:44,915 Bu tamamen uydurmaydı. Ama savaşın kaosu ve karmaşasında 264 00:18:44,998 --> 00:18:49,378 bu mucizevi, değersiz kâğıt parçaları işe yaramıştı. 265 00:18:49,461 --> 00:18:53,423 Bazılarımız, korunan evlerde bekleyen insanlara 266 00:18:53,507 --> 00:18:56,969 bu pasaportları ulaştırmak için çalışan dağıtımcılar 267 00:18:57,052 --> 00:18:59,847 ve kuryeler gibi davranmıştık. 268 00:19:00,514 --> 00:19:04,059 Wallanberg büyük binalar kiralamış, 269 00:19:04,143 --> 00:19:09,356 üstlerine de içinde yaşayan bütün insanların 270 00:19:09,439 --> 00:19:12,818 İsveç hükûmeti korumasında olduğunu bildiren tabelalar asmıştı. 271 00:19:12,901 --> 00:19:17,364 Ben St. Stephen Park, 25 numarada kalıyordum. 272 00:19:20,617 --> 00:19:25,122 Bu evlerin çoğu, orta-üst sınıf apartman daireleriydi. 273 00:19:25,205 --> 00:19:27,457 Üç yatak odalı dairelerde 274 00:19:27,541 --> 00:19:32,921 bu krizden önce dört, beş veya altı kişi yaşarken 275 00:19:33,005 --> 00:19:35,382 bu kriz sonrası bu daireler 276 00:19:35,465 --> 00:19:40,971 60, 70 kişinin yaşadığı kümeslere dönmüşlerdi. 277 00:19:41,054 --> 00:19:42,598 Çok rahatsız. 278 00:19:42,681 --> 00:19:44,641 Çok rahatsızdı tatlım. 279 00:19:44,725 --> 00:19:47,728 Ama daha da önemlisi inanılmaz derecede tehlikeliydi. 280 00:19:47,811 --> 00:19:51,190 "Korunan ev" elbette yanlış bir adlandırma. 281 00:19:52,482 --> 00:19:57,487 Çünkü bu parantez içinde, korunan evlerde yaşayan insanlar 282 00:19:57,571 --> 00:20:01,783 toplanmış, Tuna kıyısına götürülmüş ve öldürülmüşlerdi. 283 00:20:05,329 --> 00:20:11,627 Korunan evlerin içine girmek zor değildi. 284 00:20:11,710 --> 00:20:13,462 Askerler umursamıyordu. 285 00:20:13,545 --> 00:20:16,048 Önde duruyorlardı. "Gir gitsin." 286 00:20:16,131 --> 00:20:17,674 Ama çıkmak 287 00:20:18,592 --> 00:20:20,594 çok zordu. 288 00:20:20,677 --> 00:20:27,351 Alman askerleri veya Nazi Macarlar şüphelenirse 289 00:20:27,893 --> 00:20:30,520 soyunmamızı isterdi 290 00:20:30,604 --> 00:20:34,566 çünkü bir tek Yahudiler sünnetli oluyordu. 291 00:20:35,108 --> 00:20:39,238 Bir gün etrafıma bu sahte pasaportları toplamıştım, 292 00:20:39,363 --> 00:20:43,033 insanlar binadan çıkabilsin diye dağıtıyordum. 293 00:20:43,116 --> 00:20:45,327 Ama yanlış hesaplamışım. 294 00:20:45,410 --> 00:20:49,498 Kanalizasyondan gittim. Ne zaman çıkacağımı biliyordum. 295 00:20:49,581 --> 00:20:51,458 Ama bir hata yaptım. 296 00:20:51,541 --> 00:20:55,587 Binanın ortasından çıkmak yerine 297 00:20:55,671 --> 00:20:57,881 önünden çıktım 298 00:20:57,965 --> 00:21:01,260 ve binayı koruyan iki asker vardı. 299 00:21:01,343 --> 00:21:06,014 Koşabildiğim kadar hızlıca koşmaya başladım, sokağı hemen geçtim. 300 00:21:06,098 --> 00:21:08,225 Bir grup Yahudiyi sürgün ediyorlardı. 301 00:21:08,308 --> 00:21:10,560 Nereye götürüldüklerini bilmeden 302 00:21:10,644 --> 00:21:14,106 o Yahudi grubunun içine atladım. 303 00:21:14,189 --> 00:21:18,360 "Başım birçok kez belaya girdi. Yine kurtulurum. 304 00:21:18,443 --> 00:21:19,945 Bir daha kaçarım." dedim. 305 00:21:20,028 --> 00:21:22,864 Beş gün sonra kendimizi Buchenwald'da bulduk. 306 00:21:27,703 --> 00:21:30,247 Trende yaklaşık beş gün kaldık. 307 00:21:30,330 --> 00:21:33,750 Oraya kadar taşıdığımız yükün üstünde oturuyorduk. 308 00:21:33,834 --> 00:21:37,796 İçinde olduğum hayvan vagonunda yaklaşık 120 kişi vardı. 309 00:21:37,879 --> 00:21:41,466 Sardalya gibi iç içeydik ve çok sıcaktı. 310 00:21:41,550 --> 00:21:45,262 Tuvalet için tek bir kovaları vardı. 311 00:21:45,345 --> 00:21:49,933 Sonra kovalar dolmaya başladı. Koku dayanılmaz bir hâle geldi. 312 00:21:50,017 --> 00:21:53,228 Tuvalete gitmek için kapıları hiç açmadılar. 313 00:21:53,312 --> 00:21:56,690 Bize hiç su vermediler. Yemek vermediler. 314 00:21:56,773 --> 00:21:59,192 Çocuklar bağırıyordu. Eve gitmek istiyorlardı. 315 00:21:59,276 --> 00:22:02,195 "Bizi nereye götürüyorlar?" 316 00:22:02,696 --> 00:22:03,739 Kimse cevap vermedi. 317 00:22:03,822 --> 00:22:06,283 Tamamen karanlıktı. 318 00:22:06,366 --> 00:22:11,079 Işık sadece vagonun çatlaklarının arasından sızıyordu. 319 00:22:11,163 --> 00:22:14,291 Babam, vagonda bir çatlak bulmuştu. 320 00:22:14,374 --> 00:22:19,588 Dışarı baktı ve yüksek sesle konuştu: "Üzüm bağına gittiğimizi sanmıyorum. 321 00:22:19,671 --> 00:22:23,675 Çünkü az önce sınırı geçtik ve Polonya'ya doğru gidiyoruz." 322 00:22:24,343 --> 00:22:25,594 Polonya deyince 323 00:22:25,677 --> 00:22:31,350 çocuklara neler yaptıklarını anlatan adam aklıma geldi. 324 00:22:32,059 --> 00:22:35,937 Erkek kardeşimi tutuyordum. Daha iki buçuk yaşındaydı. 325 00:22:36,021 --> 00:22:37,481 Onu sıkıca tutuyordum. 326 00:22:38,273 --> 00:22:40,901 Ona ve kendime şöyle dedim: 327 00:22:40,984 --> 00:22:44,488 "Seni asla bırakmayacağım. Seni benden asla alamayacaklar." 328 00:22:44,571 --> 00:22:46,907 Birden kapıları açtıklarında 329 00:22:48,200 --> 00:22:50,786 ışık birden yüzünüze vuruyor. 330 00:22:52,329 --> 00:22:55,874 Dört, beş gündür gözleriniz kapalı olduğu için 331 00:22:55,957 --> 00:22:57,959 veya karanlığa alıştığınız için 332 00:22:58,043 --> 00:22:59,795 neredeyse kör oluyorsunuz. 333 00:22:59,878 --> 00:23:02,881 Hava alacağımız için çok mutluyduk. 334 00:23:02,964 --> 00:23:06,510 İnip normal insanlar gibi tuvalete gidebilecektik. 335 00:23:06,593 --> 00:23:08,678 Su içecek, belki yemek yiyecektik. 336 00:23:08,762 --> 00:23:13,392 Herkes de şunu soruyordu: "Neredeyiz? Burasının adı ne?" 337 00:23:13,475 --> 00:23:15,268 Adı da çok tuhaftı. 338 00:23:16,436 --> 00:23:17,396 Auschwitz. 339 00:23:28,031 --> 00:23:30,325 {\an8}Burada durdurulmamız gerekti. 340 00:23:30,409 --> 00:23:33,120 {\an8}Burada seçim yapıldı. 341 00:23:33,203 --> 00:23:36,331 -Sıraya geçtiniz… -Binlerce insandık. 342 00:23:36,415 --> 00:23:40,210 Yan yanaydık, herkesin kafası karışıktı. 343 00:23:40,710 --> 00:23:43,380 Hareket etmek de yasak. 344 00:23:44,047 --> 00:23:46,550 Asker gibi hazır oldaydık. 345 00:23:47,717 --> 00:23:50,762 Ortada da SS olurdu, 346 00:23:50,846 --> 00:23:52,722 hepimizi kontrol ederdi. 347 00:23:52,806 --> 00:23:55,392 Köpekleri yürütür, korkuturdu. 348 00:23:55,475 --> 00:23:59,187 -Tek sıra mı yoksa… -Beşli sıra. 349 00:23:59,271 --> 00:24:00,230 Beşli sıra. 350 00:24:00,313 --> 00:24:02,482 Sayması kolay olsun diye beşti. 351 00:24:03,108 --> 00:24:05,569 Hayvan vagonundan indiğimde 352 00:24:05,652 --> 00:24:08,947 bize söz verdikleri şeyin, bize söyledikleri şeyin 353 00:24:09,030 --> 00:24:11,408 yalan olduğunu anlamıştı. 354 00:24:11,491 --> 00:24:17,539 Birçok insan şeritli elbiselerle, tıraşlı kafalarıyla koşturuyordu. 355 00:24:17,622 --> 00:24:21,626 Etraflarında Nazi askerleri ve azgın köpekler vardı. 356 00:24:21,710 --> 00:24:24,671 Bağırıyorlardı. Çığlık atıyorlardı. 357 00:24:24,754 --> 00:24:27,966 "Çabuk! Tüm valizlerinizi bırakın. Her şeyi bırakın." 358 00:24:28,049 --> 00:24:31,428 Birden bir ayrılık yaşandı 359 00:24:32,012 --> 00:24:33,847 ve annemle… 360 00:24:39,144 --> 00:24:40,896 Annemle… 361 00:24:42,939 --> 00:24:45,150 Annemle erkek kardeşim ve kız kardeşim… 362 00:24:45,233 --> 00:24:48,695 Annem tek kolunda erkek kardeşimi, diğer kolunda da 363 00:24:48,778 --> 00:24:53,283 dört buçuk yaşındaki kız kardeşimi tutuyordu. Ona tutunmuştum. 364 00:24:53,366 --> 00:24:55,619 Bu şekilde yürüyorduk. 365 00:24:55,702 --> 00:24:58,747 Bizi oraya doğru itiyorlardı. 366 00:25:02,834 --> 00:25:06,588 Araçlar geldiğinde 367 00:25:06,671 --> 00:25:10,926 {\an8}insanlar ayrıldı. 368 00:25:11,009 --> 00:25:15,972 {\an8}Çok basit, temel bir süreçti. 369 00:25:16,681 --> 00:25:19,518 İnsanlar uzun bir sıra oluşturdu. 370 00:25:19,601 --> 00:25:26,107 Ön sırada tabip subaylar olurdu. 371 00:25:26,191 --> 00:25:30,570 "Bu çok yaşlı, 50 üstü." 372 00:25:30,654 --> 00:25:36,409 "Bu sağa gidecek, diğeri sola." 373 00:25:37,536 --> 00:25:41,331 Annem demiryolu istasyonu için seçilerek sola gönderilmişti. 374 00:25:41,414 --> 00:25:44,960 Kız kardeşimle ben ise sağa gönderilmiştik. 375 00:25:45,043 --> 00:25:49,798 Annem, demiryolu istasyonundan direkt olarak gaz odalarına götürülmüş. 376 00:25:49,881 --> 00:25:53,802 Kız kardeşimle ben kampa konulurken 377 00:25:53,885 --> 00:25:56,012 annem çoktan ölmüş. 378 00:26:25,625 --> 00:26:28,003 Soyunma odasına götürüldük. 379 00:26:29,004 --> 00:26:32,632 Bu korkunç yolculuktan sonra 380 00:26:33,633 --> 00:26:37,137 duş alıp kendimizi toparlayabileceğimiz, 381 00:26:37,220 --> 00:26:42,183 sonra da işlerimizin bize bildirileceğini söylediler. 382 00:26:42,267 --> 00:26:48,064 Tek elimize ayakkabılarımızı, tek elimize kıyafetlerimizi aldılar. 383 00:26:48,148 --> 00:26:50,066 Sonra aklıma elmaslar geldi. 384 00:26:50,150 --> 00:26:54,154 Mavi eteğimi aldım 385 00:26:54,237 --> 00:26:57,741 ve elmasları çabucak çıkarıp avucumda tuttum. 386 00:26:57,824 --> 00:26:59,534 Üstümde kıyafet yoktu. 387 00:26:59,618 --> 00:27:03,997 Şunu hatırlıyorum, diğerleri gibi ben de soyundum. 388 00:27:04,080 --> 00:27:07,917 Sonra üstümde mayoyla kaldım. Mayoyla duruyordum. 389 00:27:14,883 --> 00:27:16,343 Sonra içime doğdu. 390 00:27:18,428 --> 00:27:21,765 İçimde öyle bir his vardı ki bu mayoyu çıkarırsam, 391 00:27:22,724 --> 00:27:25,268 bu mayoyu arkamda bırakırsam 392 00:27:26,227 --> 00:27:30,231 bu mayonun içinde kazınmış tüm güzel anıların… 393 00:27:31,024 --> 00:27:34,653 {\an8}Yüzme havuzunun etrafında nasıl dolandığımı, 394 00:27:34,736 --> 00:27:39,282 {\an8}erkeklerin bana ıslık çaldığını, arkadaşlarımın kıskandığını hatırladım. 395 00:27:40,617 --> 00:27:44,329 Şimdi bunu çıkarıp orada bırakacaktım. 396 00:27:44,913 --> 00:27:49,876 Hayatımda benim için anlam ifade eden her şeyi bırakacaktım. 397 00:27:54,047 --> 00:27:58,802 Değerli eşyası olan varsa bırakmasını söyleyip durdular. 398 00:27:58,885 --> 00:28:00,845 Onun için bir bölme vardı. 399 00:28:00,929 --> 00:28:05,266 Ama ben elmaslara canım pahasına tutundum. Onlarla ekmek alacaktım. 400 00:28:05,350 --> 00:28:06,893 Onları ağzıma koydum. 401 00:28:07,811 --> 00:28:09,938 Sonra yaklaşıp 402 00:28:10,021 --> 00:28:13,900 insanların ağızlarını da kontrol ettiklerini gördüm. 403 00:28:13,983 --> 00:28:18,154 Ama artık geri dönüşü yoktu. 404 00:28:18,238 --> 00:28:20,740 Onları teslim edemezdim. Vurulurdum. 405 00:28:20,824 --> 00:28:22,992 Niye orada bırakmadın derlerdi. 406 00:28:23,076 --> 00:28:24,828 Ağzımdalardı. 407 00:28:24,911 --> 00:28:27,580 Ne yapacağımı bilmiyordum. Ben de yuttum. 408 00:28:27,664 --> 00:28:29,958 Duş odasına girdik 409 00:28:30,041 --> 00:28:33,002 ve soyunma odası arkamızdan kilitlendi. 410 00:28:33,086 --> 00:28:37,716 İçeri bir komando girdi ve tüm eşyalarımızı aldı. 411 00:28:38,299 --> 00:28:42,846 Bize damlayan suyla biraz duş aldırdılar, sonra… 412 00:28:42,929 --> 00:28:45,014 Diğer tarafta, bu binanın 413 00:28:45,098 --> 00:28:48,810 diğer tarafındaki avluya çıkan bir kapı vardı. 414 00:28:48,893 --> 00:28:51,563 Kapıda bir yığın kıyafet vardı. 415 00:28:51,646 --> 00:28:55,233 Herkesten bir parça almasını istediler. 416 00:28:55,316 --> 00:28:57,110 Gece yarısına kadar bekledik, 417 00:28:57,193 --> 00:29:01,114 sonra bu ahşap barakalardan birine girmemize izin verdiler. 418 00:29:01,698 --> 00:29:03,658 Tek barakada binlerce kişi. 419 00:29:04,367 --> 00:29:09,038 Birbirimize o kadar yakındık ki biri dönerse 420 00:29:09,122 --> 00:29:11,499 herkes dönmek zorundaydı. 421 00:29:12,167 --> 00:29:14,377 Çok üşümüş uyanırdım 422 00:29:15,253 --> 00:29:16,087 ve ben… 423 00:29:17,338 --> 00:29:19,591 Sürekli aynı rüyaları görürdüm. 424 00:29:19,674 --> 00:29:23,178 Evdeydim, çok üşüyordum 425 00:29:23,261 --> 00:29:25,972 ama babam gelip beni teselli ederdi. 426 00:29:26,848 --> 00:29:28,475 Sonra uyanırdım. 427 00:29:29,100 --> 00:29:30,185 Bir düdükle. 428 00:29:30,268 --> 00:29:31,728 Dışarısı karanlık. 429 00:29:32,312 --> 00:29:34,439 Delilik bu. 430 00:29:40,320 --> 00:29:44,991 20 kişilik bir erkek grubunun kampa geldiğini gördük. 431 00:29:45,074 --> 00:29:47,952 Onlar gelirken ben izliyordum. 432 00:29:48,036 --> 00:29:49,579 Belki birini tanırım diye. 433 00:29:50,830 --> 00:29:53,291 Birden babamı tanıdım. 434 00:29:57,545 --> 00:30:00,048 Aklıma gelen ilk şey saklanmaktı. 435 00:30:02,050 --> 00:30:04,469 Mahkûm gibi tıraşlı başı 436 00:30:04,552 --> 00:30:08,389 ve üniformasıyla onu görmek çok acı vericiydi. 437 00:30:08,473 --> 00:30:10,934 Bu adam herkese yardım eden 438 00:30:11,851 --> 00:30:13,812 çok nazik bir insandı. 439 00:30:13,895 --> 00:30:18,858 Bizi paçavralar içinde, tıraşı başımızla görünce 440 00:30:18,942 --> 00:30:21,027 ne hissederdi hayal edemedim. 441 00:30:22,237 --> 00:30:25,615 Beni göremesin diye saklanmak istedim. 442 00:30:26,616 --> 00:30:28,993 O an göz göze geldik. 443 00:30:35,333 --> 00:30:38,628 Yanağından süzülen gözyaşlarını görebiliyordum. 444 00:30:45,510 --> 00:30:48,263 Bu, babamı son görüşümdü. 445 00:30:56,479 --> 00:30:59,023 Kamyonların geldiğini gördüm. 446 00:30:59,107 --> 00:31:01,860 İçlerinden çığlıklar geliyordu. 447 00:31:01,943 --> 00:31:05,488 Kamyondan iki çocuk düştü. 448 00:31:11,744 --> 00:31:13,162 Kamyon durdu. 449 00:31:15,748 --> 00:31:18,251 Ve kamyonlar… 450 00:31:18,334 --> 00:31:21,504 Önden bir SS askeri indi. 451 00:31:21,588 --> 00:31:24,966 Çocuğu şöyle aldı. 452 00:31:25,049 --> 00:31:27,719 Onu kamyona çarptı. 453 00:31:27,802 --> 00:31:31,973 Kan akmaya başladı. Onu kamyona fırlattı. Yani… 454 00:31:33,099 --> 00:31:35,310 Tanrı'yla konuşmayı o an bıraktım. 455 00:31:43,443 --> 00:31:45,945 Bize bir numara verileceği söylendi. 456 00:31:47,363 --> 00:31:48,907 Mahkûm numarası. 457 00:31:48,990 --> 00:31:55,246 Bu numaranın kıyafetimizde falan olmasını bekliyorduk. 458 00:31:55,330 --> 00:31:57,916 Masalar hazırlamışlardı. 459 00:31:57,999 --> 00:32:01,002 Her masada birkaç nöbetçi, 460 00:32:01,085 --> 00:32:04,839 önlerinde kocaman kitaplarla oturuyordu. 461 00:32:05,548 --> 00:32:10,803 Oraya adımızı ve bize verdikleri numaraları 462 00:32:10,887 --> 00:32:13,681 not alacaklarını düşündük. 463 00:32:15,350 --> 00:32:19,187 Sonra fark ettik ki bu numarayı 464 00:32:20,104 --> 00:32:22,065 etimize işliyorlardı. 465 00:32:22,148 --> 00:32:23,483 Kollarımıza. 466 00:32:33,242 --> 00:32:35,954 Beşimizi aldılar. Gözümüze damla damlattılar. 467 00:32:36,037 --> 00:32:40,249 Sebebini bilmiyorduk. Söylemediler. Sonra bizi zindan attılar. 468 00:32:41,000 --> 00:32:42,752 Bizi oraya kapattılar. 469 00:32:42,835 --> 00:32:46,798 Ayak bileklerimize kadar suyun içinde, sıkışık duruyorduk. 470 00:32:47,423 --> 00:32:49,968 Çok uzun bir zaman gibi geldi. 471 00:32:50,051 --> 00:32:53,805 Sanki sonsuzluk gibiydi. Kapıyı hiç açmadılar. 472 00:32:53,888 --> 00:32:57,266 Bize ne yiyecek verdiler ne içecek. 473 00:32:57,350 --> 00:32:59,477 İçinde olduğumuz suyu içtik. 474 00:32:59,560 --> 00:33:02,730 İçinde bulunduğumuz suya tuvaletimizi yaptık. 475 00:33:02,814 --> 00:33:05,775 Sonra kapıyı açıp bizi çıkardılar. 476 00:33:06,484 --> 00:33:13,282 Bizi avluya götürdüler ve gözlerimizi muayene ettiler. 477 00:33:14,158 --> 00:33:18,079 Bu olaydan sonra bazılarımız birkaç gün göremedi. 478 00:33:18,997 --> 00:33:21,207 Bizi barakaya geri götürdüler. 479 00:33:21,290 --> 00:33:24,085 Ne yaptıklarını sonradan öğrendik. 480 00:33:24,168 --> 00:33:26,838 Göz rengimizi değiştirmeye çalışıyorlarmış. 481 00:33:26,921 --> 00:33:32,093 İnsanlar üstünde deney yapmak isteyenler için 482 00:33:32,176 --> 00:33:35,388 burası uygun bir çalışma yeriydi. 483 00:33:36,180 --> 00:33:40,810 Auschwitz'te kadınları, özellikle de Yahudi kadınları, 484 00:33:40,893 --> 00:33:44,480 bu ırkın üremesini basit yolla engellemek için 485 00:33:45,481 --> 00:33:50,111 kısırlaştırmanın yollarını aradılar. 486 00:33:50,194 --> 00:33:56,784 O kadınlar daha sonra kampa gönderildi. 487 00:33:57,785 --> 00:34:00,705 Bazen hemen gönderildiler 488 00:34:00,788 --> 00:34:05,501 çünkü "gizli taşıyıcı" oldukları söyleniyordu. 489 00:34:06,252 --> 00:34:11,883 Test yaptılar, onları Birkenau'ya gönderip gaz odasına attılar. 490 00:34:13,634 --> 00:34:19,098 Bir gün mahkûmlardan birinin tanıdığı bana gelip 491 00:34:19,182 --> 00:34:21,517 yapabileceğim bir şey olup olmadığını, 492 00:34:23,061 --> 00:34:27,815 onları gaz odasına yollamamanın bir yolu var mı diye sordu. 493 00:34:27,899 --> 00:34:34,238 Bunu yapmanın tek yolu onlara daha çok test yapmaktı. 494 00:34:34,322 --> 00:34:40,119 Onları kurtarmak için üstlerinde zararsız testler yapıp durduk. 495 00:34:40,203 --> 00:34:44,916 Planımız buydu ve her nasılsa işe yaramıştı. 496 00:34:44,999 --> 00:34:50,963 Ve bu yüzden Auschwitz'te 497 00:34:51,714 --> 00:34:52,715 beraat ettim. 498 00:34:56,385 --> 00:34:59,847 Savaşın ilk dört buçuk yılından canlı çıktıktan sonra 499 00:34:59,931 --> 00:35:03,559 Macar Yahudiler, dünya liderleri Auschwitz'te yaşananları 500 00:35:03,643 --> 00:35:07,563 gayet iyi bilirken, Hitler'in Yahudilere karşı olan savaşının 501 00:35:07,647 --> 00:35:11,943 son kısmında öldürüldüler. 502 00:35:12,026 --> 00:35:14,028 Auschwitz'e geldiğimizde 503 00:35:14,112 --> 00:35:16,656 Nihai Çözüm zamanıydı. 504 00:35:16,739 --> 00:35:19,909 Artık adam çaresizdi. 505 00:35:19,992 --> 00:35:22,870 Savaşı kaybediyordu. Hitler kaybediyordu. 506 00:35:22,954 --> 00:35:26,165 Ama Yahudilere karşı olan savaşı kaybetmeyecekti. 507 00:35:26,249 --> 00:35:30,044 Alman ve Macar Nazileri, savaş bitmişken bile 508 00:35:30,128 --> 00:35:34,799 kalan Yahudileri öldürecek kadar zalim, sadist 509 00:35:35,383 --> 00:35:39,679 ve mantıksız davranıyorlardı. 510 00:35:40,847 --> 00:35:44,559 Hâlbuki bu insanlara karşı daha medeni davranarak 511 00:35:44,642 --> 00:35:47,812 savaş sonunda artı puan toplayabilirlerdi. 512 00:35:48,521 --> 00:35:52,358 Ama öfkeleri, bunu yapmayacak kadar körleşmişti. 513 00:35:53,109 --> 00:35:57,697 Naziler, Almanların kullandığı trenleri 514 00:35:57,780 --> 00:35:59,490 ve diğer taşıma araçlarını 515 00:35:59,574 --> 00:36:02,243 Nihai Çözüm'ü uygulamak amacıyla 516 00:36:02,326 --> 00:36:04,829 sadece Yahudi taşımaya ayırmıştı. 517 00:36:04,912 --> 00:36:06,455 Ben Auschwitz'teyken 518 00:36:06,539 --> 00:36:10,334 her gün iki, üç araç geliyordu. 519 00:36:11,085 --> 00:36:13,087 Binlerce insan oluyordu. 520 00:36:13,921 --> 00:36:15,548 Altı haftadan kısa sürede 521 00:36:16,215 --> 00:36:20,595 438 binden fazla Macar Yahudi, 522 00:36:20,678 --> 00:36:22,471 Auschwitz'e sürgün edilmişti. 523 00:36:22,972 --> 00:36:26,142 Gaz odaları ve krematoryumlar yetişemiyordu. 524 00:36:27,018 --> 00:36:29,854 SS askerleri, özel çukurlar kazmıştı. 525 00:36:30,646 --> 00:36:32,231 Bu çukurlarda cesetler, 526 00:36:33,191 --> 00:36:37,570 Yahudilerin kendi yağları yakıt olarak kullanarak yakılıyordu. 527 00:36:38,070 --> 00:36:43,409 İnsanları o ateş çukuruna nasıl attıklarını gördüm. 528 00:36:44,619 --> 00:36:48,623 "Beynim yerinde değil. Deliriyorum galiba." diye düşündüm. 529 00:36:49,415 --> 00:36:50,958 Bunu görüyor olamazdım. 530 00:36:51,542 --> 00:36:55,630 Toplu mezarlar 531 00:36:56,672 --> 00:37:02,470 sekize on veya ona on metre boyutundaydı. 532 00:37:03,846 --> 00:37:08,517 Dibinde odun vardı ve ateşe verilmişti. 533 00:37:09,518 --> 00:37:14,023 Üstüne de cesetler atılıyordu. Bu kadardı. 534 00:37:14,106 --> 00:37:18,986 Yağ yanarsa mezar iş görüyor demekti. 535 00:37:20,529 --> 00:37:23,199 Sonra daha fazla ceset atılıyordu. 536 00:37:25,326 --> 00:37:26,285 O kadar basitti. 537 00:37:30,122 --> 00:37:33,960 Ne kadar da geniş bir manzara. 538 00:37:34,710 --> 00:37:39,131 Normal insanlar, burada çalıştıktan sonra 539 00:37:40,341 --> 00:37:42,051 nasıl geri dönebilir ki? 540 00:37:42,134 --> 00:37:44,136 Bunu nasıl planlar ki? 541 00:37:44,220 --> 00:37:45,972 Biri bunu planlamış yani. 542 00:37:46,055 --> 00:37:48,975 Biri mühendislik etmiş. 543 00:37:49,058 --> 00:37:55,773 Biri bunu bu işlevsellikle bir haritaya dökmüş. 544 00:37:58,526 --> 00:38:02,613 Deneyler boyunca kampta olduğum süreçte 545 00:38:02,697 --> 00:38:05,741 ne zaman seçilsem elmasları yutardım. 546 00:38:06,450 --> 00:38:09,745 Ne zaman yutsam onları tekrar bulmam gerekirdi. 547 00:38:10,454 --> 00:38:13,249 Günde bir tuvalet hakkımız vardı 548 00:38:13,332 --> 00:38:17,920 ama ben hiç deliğe oturmazdım. Çünkü elmaslarımı bulmam gerekirdi. 549 00:38:18,004 --> 00:38:22,758 Bir gün kadın SS askeri kapıdan geçerken beni kenarda gördü. 550 00:38:22,842 --> 00:38:26,554 Elmaslar çoktan elimdeydi. Normalde dönüşe kadar beklerdim. 551 00:38:26,637 --> 00:38:30,433 Onları çamurla temizlerdim. 552 00:38:30,516 --> 00:38:32,101 Veya çamur yoksa 553 00:38:32,184 --> 00:38:34,687 bize verilecek çorbayla temizlerdim. 554 00:38:34,770 --> 00:38:36,856 Ama vaktim yoktu. Yine yuttum. 555 00:38:39,233 --> 00:38:42,403 Tanrım, burası tuvaletti. 556 00:38:44,613 --> 00:38:46,032 Aman Tanrım. 557 00:38:48,117 --> 00:38:52,997 Kız kardeşim Edith ile buradaydım. 558 00:38:53,080 --> 00:38:56,000 Edith bana fısıldadı: 559 00:38:57,335 --> 00:39:00,588 "Şabat gelmek üzere. Cuma günü. Şabat gelmek üzere." 560 00:39:01,339 --> 00:39:04,008 Eskiden evimizde Şabat'ı yemekle, 561 00:39:04,091 --> 00:39:10,848 şarkılarla, dualarla, yaktığımız mumlarla kutlardık. 562 00:39:10,931 --> 00:39:15,061 Ona, "İçeride, tuvalette kutlayalım mı?" diye sordum. 563 00:39:16,437 --> 00:39:21,025 En uca kadar ilerledik ve Şabat seremonimizi başlattık. 564 00:39:21,108 --> 00:39:22,860 Melodiyi söylemeye başladık. 565 00:39:27,114 --> 00:39:29,158 Melodiyi söylemeye başlayınca 566 00:39:29,241 --> 00:39:33,371 diğer çocuklar da etrafımıza toplandı. Bizimle söylemeye başladılar. 567 00:39:33,454 --> 00:39:36,665 Birisi Hollandalıydı. Birisi Almanyalıydı. 568 00:39:36,749 --> 00:39:40,419 Birisi Macaristanlıydı. Çekoslovaklıydı. Herkes vardı. 569 00:39:40,503 --> 00:39:45,049 Birden İbranice şarkılar, dualar, Şabat, 570 00:39:45,633 --> 00:39:48,219 bizi Auschwitz tuvaletinde bir araya getirdi. 571 00:39:53,224 --> 00:39:55,434 İnsanlar bu acıya, bu şartlara, 572 00:39:55,518 --> 00:39:58,479 açlığa ve bitlere dayanamıyordu. 573 00:39:58,562 --> 00:40:02,108 Bitler serçe parmak tırnağım kadardı. 574 00:40:02,191 --> 00:40:03,692 Vücutlarımızdaydı. 575 00:40:03,776 --> 00:40:07,780 Sürekli kaşınmaktan ve yaralardan dolayı acı içindeydik. 576 00:40:07,863 --> 00:40:10,282 İnsanlar elektrik açıldığında 577 00:40:10,366 --> 00:40:13,786 elektrikli tellere koşup intihar ederlerdi. 578 00:40:13,869 --> 00:40:17,540 Sonra bizi cezalandırırlardı. Tellere koşan her insan için 579 00:40:17,623 --> 00:40:19,959 100 mahkûmu alır 580 00:40:20,042 --> 00:40:24,004 ve ibret olsun diye herkesin önünde öldürürlerdi. 581 00:40:24,088 --> 00:40:26,966 İstediğimiz zaman ölmemize bile izin vermediler. 582 00:40:27,049 --> 00:40:28,968 Sonra şunu düşündüm. 583 00:40:29,051 --> 00:40:31,262 Annemle babamı almışlardı. 584 00:40:31,345 --> 00:40:33,222 Kimliğimi almışlardı. 585 00:40:33,305 --> 00:40:35,474 Kardeşlerimi almışlardı. 586 00:40:35,558 --> 00:40:37,518 Eşyalarımı almışlardı. 587 00:40:38,602 --> 00:40:41,188 Benden istedikleri bir şey vardı. 588 00:40:41,897 --> 00:40:43,774 Sonra aklıma ruhum geldi. 589 00:40:45,067 --> 00:40:47,111 "Ruhumu alamayacaklar." dedim. 590 00:40:49,029 --> 00:40:51,157 O an karar verdim. 591 00:40:51,240 --> 00:40:54,577 "Buradan çıkıp savaşacağım 592 00:40:54,660 --> 00:40:57,121 çünkü kül olmaya niyetim yok." 593 00:40:58,914 --> 00:41:01,292 Auschwitz'e vardığımızda 594 00:41:01,375 --> 00:41:06,088 her gün binlerce insan yakılıyordu. 595 00:41:06,172 --> 00:41:09,592 Naziler, özel Sonderkommando ismi verilmiş 596 00:41:09,675 --> 00:41:11,802 Yahudi mahkûmları kullanarak 597 00:41:11,886 --> 00:41:14,805 cesetleri gaz odalarından çıkarttırır 598 00:41:14,889 --> 00:41:18,225 ve krematoryuma götürürdü. 599 00:41:18,309 --> 00:41:21,854 {\an8}Sonderkommando'da çalışıp da bugün hâlâ hayatta olan 600 00:41:21,937 --> 00:41:26,400 {\an8}bildiğim kadarıyla sadece dört kişiyiz. 601 00:41:27,026 --> 00:41:29,820 {\an8}Nihai Çözüm'ün uygulanışını 602 00:41:30,362 --> 00:41:34,492 A'dan Z'ye, her şeyiyle gören 603 00:41:34,575 --> 00:41:37,286 tek görgü tanıkları biziz. 604 00:41:39,914 --> 00:41:42,166 Ben Yahudi'yim. Yunan'ım. 605 00:41:42,249 --> 00:41:48,422 Onlar beni toplama kampına götürene dek Yunanistan'da yaşadım. 606 00:41:48,506 --> 00:41:51,967 Nisan 1944'ün ilk haftasında 607 00:41:52,718 --> 00:41:55,054 Auschwitz'e vardım. 608 00:41:56,222 --> 00:42:00,559 {\an8}Bazı Yunanları, krematoryumda çalışmaları için seçtiler. 609 00:42:00,643 --> 00:42:02,394 {\an8}Oradaki ilk günümdü. 610 00:42:02,478 --> 00:42:04,355 {\an8}Ne olduğunu bilmiyordum. 611 00:42:04,438 --> 00:42:07,483 2500 çıplak insanın 612 00:42:07,566 --> 00:42:10,528 büyük bir odaya girdiğini gördüm. Sonra… 613 00:42:10,611 --> 00:42:14,657 Normalde odalar 500 kişilikti. 2500 kişi sokuyorlardı. 614 00:42:14,740 --> 00:42:18,452 Çocuklarıyla yan yana durmak dışında bir şey yapamıyorlardı. 615 00:42:18,536 --> 00:42:22,456 Odalar kapandıktan 616 00:42:22,540 --> 00:42:27,670 ve SS bu dört delikten gazları attıktan 15 dakika sonra odalar açılıyordu. 617 00:42:27,753 --> 00:42:31,298 Ne mi görüyordum? 15 dakika önce gördüğüm insanları. 618 00:42:31,382 --> 00:42:35,511 Çocuklarıyla birlikte ayakta ölmüşlerdi. Vücutları siyah ve mavi renkti. 619 00:42:36,053 --> 00:42:40,266 "Ne oluyor burada?" diye düşündüm. 620 00:42:41,141 --> 00:42:44,645 Benden önce gelmiş bir Polonyalı vardı. 621 00:42:44,728 --> 00:42:46,939 "Tanrı nerede?" diye sordum. 622 00:42:47,022 --> 00:42:50,025 "Tanrı, gücün neredeyse oradadır." dedi. 623 00:42:50,109 --> 00:42:52,528 {\an8}YENİ GELENLERDEN GAZ ODASINA SEÇİLENLER 624 00:42:52,611 --> 00:42:58,325 {\an8}24 saat çalışan dört krematoryum vardı. 625 00:42:58,409 --> 00:43:01,078 Yahudilerin ölümünü izlemek için 626 00:43:01,161 --> 00:43:03,706 Berlin'den gelen bir sürü kodaman da vardı. 627 00:43:03,789 --> 00:43:08,002 Hava geçirmez bir delik vardı. 628 00:43:08,085 --> 00:43:11,755 Oradan Yahudilerin ölümünü izliyorlardı. 629 00:43:11,839 --> 00:43:14,675 İki, dört dakika arası sürüyordu. Yerinize bağlı. 630 00:43:15,634 --> 00:43:19,555 Birçok insan biz Sonderkommando'da çalışanların 631 00:43:19,638 --> 00:43:23,892 bu işi yaptığımız için suçlu olduğunu düşünüyordu. 632 00:43:24,810 --> 00:43:29,607 Ama bu işten kurtulamıyorduk. 633 00:43:29,690 --> 00:43:33,402 İstediklerini yerine getirmezseniz sizi anında öldürürler. 634 00:43:34,445 --> 00:43:38,782 Bir keresinde çok yakın iki arkadaşım vardı. 635 00:43:38,866 --> 00:43:42,369 Geldiler. İsimleri Venezia'ydı. 636 00:43:42,911 --> 00:43:48,334 Onlara hemen öleceklerini söyledim. 637 00:43:48,417 --> 00:43:52,713 Yemek istediler. Elimde ne varsa onlara verdim. 638 00:43:52,796 --> 00:43:56,842 Onlara çabuk ölebilmeleri için deliklerin olduğu yerleri, 639 00:43:56,925 --> 00:44:01,221 durmaları gerektiği yerleri söyledim. 640 00:44:01,305 --> 00:44:05,392 İş bittikten sonra da onları çıkardım, yıkadım 641 00:44:05,476 --> 00:44:09,104 ve yakılmaları için fırına koydum. 642 00:44:14,568 --> 00:44:18,656 {\an8}OCAK 1945 BUDAPEŞTE MUHAREBESİ 643 00:44:28,540 --> 00:44:31,835 Topçuların yakınlaştığını duyabiliyorduk. 644 00:44:33,128 --> 00:44:39,009 Budapeşte, Almanlar ve Sovyet ordusu arasındaki savaş alanıydı. 645 00:44:39,677 --> 00:44:42,971 Sovyet ordusunun gelip Yahudileri kurtarmasının 646 00:44:43,055 --> 00:44:47,393 en az haftalar süreceğini bilsek de 647 00:44:47,476 --> 00:44:51,271 daha katlanmamız gereken çok zorluk olduğunu biliyorduk. 648 00:44:55,067 --> 00:44:56,902 Auschwitz'te Noel'den sonra 649 00:44:56,985 --> 00:45:00,739 bombaları daha yakından duymaya başladık. 650 00:45:01,615 --> 00:45:04,660 Naziler kimsenin kurtulmasını istemiyordu. 651 00:45:04,743 --> 00:45:08,038 Bu yüzden insanları kamptan uzaklaştırıyorlardı. 652 00:45:09,081 --> 00:45:11,333 Ölüm yürüyüşü kış mevsimindeydi. 653 00:45:11,417 --> 00:45:15,963 Yetişemeyenler kenarda vuruluyorlardı. 654 00:45:20,384 --> 00:45:24,972 Kaçmayı deneyen 655 00:45:26,306 --> 00:45:30,477 veya yasak bir şey yapan olursa anında vurulacaktı. 656 00:45:31,145 --> 00:45:35,357 O noktaya kadar üç arkadaş gelmiştik. 657 00:45:35,441 --> 00:45:41,655 Birbirimiz için canımızı feda edeceğimize yemin etmiştik. 658 00:45:41,739 --> 00:45:43,949 Birbirimizi yüzüstü bırakmayacaktık. 659 00:45:44,032 --> 00:45:47,953 Çocuktuk. Bunun mümkün olacağı gibi bir hayale kapılmıştık. 660 00:45:48,036 --> 00:45:52,207 Birimizin dizinde bir yaralanma vardı. Kangren olmuştu. 661 00:45:52,291 --> 00:45:54,960 Askerlerden biri topalladığını fark etti. 662 00:45:55,043 --> 00:45:57,546 Gelip onu vurmak istedi. 663 00:45:57,629 --> 00:46:00,924 Onun önüne geçtik. Luger'ini çekti ve 664 00:46:01,008 --> 00:46:04,052 "Üç saniye veriyorum. Üçe kadar say. 665 00:46:04,136 --> 00:46:07,973 Ya onu bırakırsınız ya da üçünüzü de öldürürüm." dedi. 666 00:46:08,599 --> 00:46:13,562 O genç yaşta vermemiz gereken o zorlu kararı hayal edebiliyor musunuz? 667 00:46:13,645 --> 00:46:17,775 Birbirimiz için öleceğimize söz vermiştik 668 00:46:17,858 --> 00:46:21,111 ama ölüm tehdidi altındayken o sözümüzü tutamadık. 669 00:46:21,612 --> 00:46:22,905 Ölmesine izin verdik. 670 00:46:27,409 --> 00:46:31,747 On gün kadar yürüdükten sonra Dachau'ya vardık. 671 00:46:38,837 --> 00:46:44,718 {\an8}BILL VE OĞLU MARTIN DACHAU TOPLAMA KAMPI, ALMANYA 672 00:46:51,642 --> 00:46:52,768 Aman Tanrım. 673 00:46:55,187 --> 00:46:56,688 53 yıl sonra.1 674 00:46:59,983 --> 00:47:01,693 Sanki dünmüş gibi. 675 00:47:08,826 --> 00:47:11,870 Sokakta yattıklarını görebilirdiniz. 676 00:47:11,954 --> 00:47:15,082 Dikkat etmezdiniz bile. Üstlerine basardınız. 677 00:47:15,165 --> 00:47:17,501 Bir anlamı yoktu. Bakmazdınız. 678 00:47:17,584 --> 00:47:18,710 -Burada mı? -Evet. 679 00:47:20,087 --> 00:47:23,423 Kimsenin adını hiç bilmedim. 680 00:47:23,507 --> 00:47:25,676 Kimseyi tanımak istemedim. 681 00:47:26,385 --> 00:47:29,471 Çünkü bir gün 682 00:47:29,555 --> 00:47:31,890 öldüğünde ayakkabılarını aldığım kişiyi 683 00:47:32,724 --> 00:47:35,894 birisi tanır diye çekindim. 684 00:47:39,147 --> 00:47:43,902 İşim her sabah buradaydı. 685 00:47:43,986 --> 00:47:46,947 Baraka baraka geziyor, 686 00:47:47,030 --> 00:47:50,409 o cesetleri alıp krematoryuma götürüyordum. 687 00:47:50,993 --> 00:47:52,786 El arabamız vardı. 688 00:47:53,620 --> 00:47:57,708 Krematoryumda çalışan Sonderkommando'lar 689 00:47:57,791 --> 00:48:00,294 çıkıp kapıyı açarlardı. 690 00:48:00,377 --> 00:48:02,462 Buradan alıp içeri taşırlardı. 691 00:48:02,546 --> 00:48:04,590 Bizim burayı geçmemize izin yoktu. 692 00:48:04,673 --> 00:48:08,135 Krematoryumdan hiç bahsetmemişlerdi ama biliyorduk. 693 00:48:09,219 --> 00:48:11,346 Oraya girersek bir daha çıkamazdık. 694 00:48:11,430 --> 00:48:13,765 Bu bölgeden canlı çıkış yoktu. 695 00:48:13,849 --> 00:48:18,312 Çünkü çıkmasına izin verirlerse ve kaçarsa 696 00:48:18,395 --> 00:48:21,899 artık bir tanık olurdu. O yüzden bırakmıyorlardı. 697 00:48:29,781 --> 00:48:30,866 Şuna bak. 698 00:48:47,424 --> 00:48:50,802 İnsanın insana yaptığı zalimlik 699 00:48:52,137 --> 00:48:53,513 inanılır gibi değil. 700 00:48:55,265 --> 00:48:56,099 Bu 701 00:48:57,142 --> 00:48:59,853 insanlığın yaptığı en canavarca şey olmalı. 702 00:49:02,856 --> 00:49:06,568 İnsanlardan hızlıca kurtulmak için onları yakmak. 703 00:49:07,986 --> 00:49:09,488 İnanılır gibi değil. 704 00:49:29,549 --> 00:49:32,135 Çok duygusalım. Çok zor. 705 00:49:38,934 --> 00:49:40,560 Ben niye hayatta kaldım? 706 00:49:41,812 --> 00:49:43,563 Tanrı beni niye bağışladı? 707 00:49:48,735 --> 00:49:52,155 Birisi "Amerikalılar!" diye bağırmaya başladı. 708 00:49:52,239 --> 00:49:56,535 Ne demek istediklerini anlamadık. Gökyüzünü gösteriyorlardı. 709 00:49:56,618 --> 00:50:00,580 Birdenbire dağların ardından uçaklar göründü. 710 00:50:00,664 --> 00:50:03,959 Kafileyi bombaladılar. 711 00:50:04,042 --> 00:50:07,295 Bize dokunmadılar. Hiçbirimiz zarar görmedik. 712 00:50:07,379 --> 00:50:11,842 Amerika Birleşik Devletleri'nin savaşta olduğu ilk o zaman öğrendim. 713 00:50:11,925 --> 00:50:16,513 {\an8}29 Nisan tarihiydi. Dachau'ya gitme emri aldım. 714 00:50:17,180 --> 00:50:19,182 {\an8}Aslında 28 Nisan gecesiydi. 715 00:50:19,266 --> 00:50:24,730 Mümkün olduğunca çabuk şekilde Dachau'ya havalanmamız emredildi. 716 00:50:25,439 --> 00:50:27,357 Neyle yüzleşeceğimizi bilmiyorduk. 717 00:50:27,441 --> 00:50:33,113 {\an8}Biz bir askerî kampı ele geçirmeye gittiğimizi sanmıştık. 718 00:50:33,196 --> 00:50:36,742 {\an8}Bu yüzden orayı ve içerideki insanları kontrol altına alacaktık. 719 00:50:36,825 --> 00:50:43,582 {\an8}Sonradan toplama kampı olduğunu öğrendiğimiz yerin etrafındaydık. 720 00:50:45,042 --> 00:50:48,879 Birden makineli tüfeklerin ateşlendiğini duyduk. 721 00:50:49,671 --> 00:50:52,507 Önce bizi öldürüyorlar sandık. 722 00:50:52,591 --> 00:50:56,136 Sonra tırmanan, sürünen, ateş eden Amerikan askerlerini gördük. 723 00:50:56,219 --> 00:50:59,514 Sonra şu taraftan gelen Alman askerlerini gördük. 724 00:51:00,223 --> 00:51:03,643 Ortada karşı karşıya geldiler. Almanlar teslim oldu. 725 00:51:04,311 --> 00:51:10,609 Ama şu barakalardan çıkan 32 bin insanı hayal etsene. 726 00:51:10,692 --> 00:51:11,860 Kampın dışında 727 00:51:13,070 --> 00:51:15,030 demiryolu üstünde 728 00:51:16,239 --> 00:51:18,658 sanırım 40 yük vagonu vardı. 729 00:51:18,742 --> 00:51:21,453 İçleri ceset doluydu. 730 00:51:24,164 --> 00:51:28,085 Bu konuda hiçbir bilgimiz olmadığı için 731 00:51:29,211 --> 00:51:30,045 bu 732 00:51:31,671 --> 00:51:32,923 inanılmaz geliyordu. 733 00:51:35,175 --> 00:51:39,554 Çoğu fanila giymişti. Başka bir şeyleri yoktu. 734 00:51:40,222 --> 00:51:42,682 Mavi şerit, beyaz şerit. 735 00:51:42,766 --> 00:51:45,102 -Fanilalar. -İnsanlar zayıftı. 736 00:51:46,603 --> 00:51:49,564 Zayıf muhtemelen doğru bir kelime değil. 737 00:51:50,941 --> 00:51:52,567 Sıska bırakılmışlardı. 738 00:51:54,611 --> 00:51:57,072 Bazıları gençti ama çok yaşlı görünüyordu. 739 00:51:57,656 --> 00:52:01,034 Yürüyen ölülerdi. Onlara iskelet diyorduk. 740 00:52:01,868 --> 00:52:03,578 Önce birkaç tanesi çıktı. 741 00:52:03,662 --> 00:52:06,039 Sonra daha fazlası. 742 00:52:06,123 --> 00:52:07,958 Bize doğru gelip durdular. 743 00:52:08,041 --> 00:52:14,256 Çünkü sanırım bizim farklı olduğumuzu fark etmişlerdi. 744 00:52:14,840 --> 00:52:17,884 Yardım etmeye geldiğimizi anlamışlardı. 745 00:52:17,968 --> 00:52:21,847 Amerikalılar, silahlarını Almanlara doğrulttu 746 00:52:21,930 --> 00:52:24,766 ama onları öldürmediler. Onları bize bıraktılar. 747 00:52:25,350 --> 00:52:29,646 Yakaladığımız bir düzine kadar Alman askerini 748 00:52:29,729 --> 00:52:33,275 kelimenin tam anlamıyla paramparça ettik. 749 00:52:34,734 --> 00:52:37,487 Alman bir Albay yakalamıştık. 750 00:52:38,697 --> 00:52:40,866 Ona gittim 751 00:52:40,949 --> 00:52:44,744 ve onunla konuşması için onu subaylara göndereceğimizi söyledim. 752 00:52:45,662 --> 00:52:47,289 Yüzüme tükürdü. 753 00:52:48,456 --> 00:52:49,708 Ben de onu öldürdüm. 754 00:52:51,042 --> 00:52:53,879 Savaş daha sonra uzun sürmedi. 755 00:52:53,962 --> 00:52:55,630 Ama o son günlerde 756 00:52:55,714 --> 00:52:59,926 Almanya'nın bir daha ayaklanıp bunu birilerine daha yapmayacaklarından 757 00:53:00,010 --> 00:53:01,553 emin olmak istedik. 758 00:53:02,679 --> 00:53:06,099 İki yıllık görevimde İtalya'da, Fransa'da, Almanya'da 759 00:53:06,183 --> 00:53:10,187 çok korkunç şeylere şahit olmuştum 760 00:53:10,270 --> 00:53:13,732 ama hayatımda gördüğüm en korkunç şey 761 00:53:13,815 --> 00:53:15,942 Holokost'tan sağ kurtulanlardı. 762 00:53:23,575 --> 00:53:25,202 Bunu bugün bile 763 00:53:26,745 --> 00:53:28,538 unutamıyorum. 764 00:54:54,833 --> 00:54:57,127 Artık genç değildim. 765 00:54:57,752 --> 00:54:59,004 Çok yaşlıydım. 766 00:54:59,963 --> 00:55:02,424 16 yaşındaydım ama çok yaşlıydım. 767 00:55:02,924 --> 00:55:06,720 Özgürlüğe dönmek çok zordu. 768 00:55:07,637 --> 00:55:12,892 Bizi istemeyen dış dünyayla nasıl barışacağımızı bilmiyorduk. 769 00:55:12,976 --> 00:55:14,311 Kimi bulacağımızı… 770 00:55:17,230 --> 00:55:20,066 …kimi bulamayacağımızı da bilmiyorduk. 771 00:55:20,859 --> 00:55:24,654 Bizimle ne yapacaklarını bilmiyorlardı. DP kampına konulduk. 772 00:55:24,738 --> 00:55:27,449 Yurtsuz Kişi Kampı demek. 773 00:55:27,532 --> 00:55:31,161 Benim olduğum yere en yakını Avusturya'daydı. 774 00:55:31,244 --> 00:55:37,167 Ve canlı kurtulup da gidecek yeri olmayan herkes oraya gitmişti. 775 00:55:37,917 --> 00:55:40,962 Orası da bir kamptı. Ama özgürdük. 776 00:55:43,465 --> 00:55:47,802 Sovyet ordusu, Budapeşte'yi kurtardıktan sonra 777 00:55:47,886 --> 00:55:51,598 ve yeniden özgür bir insan olmuştum. 778 00:55:51,681 --> 00:55:53,683 Ama annemin 779 00:55:54,267 --> 00:55:58,730 veya ailemin diğer üyelerinin dönüp dönmeyeceğini aylarca bilmedim. 780 00:56:02,525 --> 00:56:08,448 Auschwitz'e dönmek nihayet bu defteri kapatmamı sağlar diye ummuştum. 781 00:56:10,283 --> 00:56:14,162 {\an8}Ama aklımda yeni soru işaretleri 782 00:56:14,245 --> 00:56:19,209 ve yeni şüpheler uyandırdığını görmek beni çok şaşırttı. 783 00:56:21,753 --> 00:56:26,091 Ailem hakkında bilgi edinmek istiyorum. 784 00:56:26,174 --> 00:56:30,470 Ailesi ve kendisi hakkında bilgi edinmek istiyor. 785 00:56:34,224 --> 00:56:35,975 Adınız nedir? 786 00:56:36,059 --> 00:56:38,395 Renee. R, e, n, e, e. 787 00:56:39,938 --> 00:56:43,441 İlk kez ailem hakkındaki 788 00:56:44,526 --> 00:56:46,945 kayıtları öğrenmeye karar verdim. 789 00:56:50,657 --> 00:56:54,452 Kız kardeşimin adı da Klara'ydı. 790 00:57:08,216 --> 00:57:10,510 Bir şey mi buldunuz? 791 00:57:10,593 --> 00:57:15,515 Evet, buldum. Birlikte bakabiliriz. 792 00:57:31,156 --> 00:57:33,533 Lütfen kartları şöyle koy. 793 00:57:46,296 --> 00:57:49,048 Klara. Kız kardeşim. 794 00:57:53,136 --> 00:57:59,476 Kız kardeşimin, babamın ve kendimin kayıtlarını buldum. 795 00:57:59,559 --> 00:58:01,519 Sonra annemi sordum. 796 00:58:03,480 --> 00:58:05,940 Arşivdeki tarihçi bana 797 00:58:06,024 --> 00:58:09,694 demiryolu istasyonuna götürülüp 798 00:58:09,777 --> 00:58:13,323 hemen öldürülenlerin kaydının olmadığını söyledi. 799 00:58:14,240 --> 00:58:20,205 Bunu yukarı, arşive götürün ve zile basın, olur mu? 800 00:58:24,876 --> 00:58:26,920 Teşekkürler. 801 00:58:32,175 --> 00:58:37,055 Bu kan testi. Veya tıbbi bir şey. 802 00:58:37,138 --> 00:58:39,516 Klara Weinfeld'e yapılmış. 803 00:58:39,599 --> 00:58:42,810 Kız kardeşime deney yaptıklarını, 804 00:58:42,894 --> 00:58:46,856 üstünde kan testi yaptıklarını öğrendim. 805 00:58:46,940 --> 00:58:48,900 Bunlar ne anlama geliyor? 806 00:58:51,819 --> 00:58:53,905 "Gerçekten bilmiyorum." dedi. 807 00:58:53,988 --> 00:58:55,907 "Kimse bana sormadı. 808 00:58:55,990 --> 00:58:59,869 Ama bu kliniğin başında Dr. Münch vardı. 809 00:58:59,953 --> 00:59:01,329 Kendisi yaşıyor." dedi. 810 00:59:01,412 --> 00:59:05,291 Sonra bu adamla da röportaj yapacağınızı öğrendim. 811 00:59:05,375 --> 00:59:10,213 Ona bu sembollerin anlamını sorabilirdim. 812 00:59:11,130 --> 00:59:18,012 Kız kardeşim Klara, Auschwitz'te öldü. 813 00:59:18,721 --> 00:59:24,477 Kısa süre önce Auschwitz'te bu belgeleri aldım. 814 00:59:26,688 --> 00:59:31,150 -Bunları bana açıklamanızı istiyorum. -Denerim. 815 00:59:33,361 --> 00:59:35,655 Bu nedir, söyler misiniz? 816 00:59:39,617 --> 00:59:41,703 Önemli bir şey değil. 817 00:59:43,788 --> 00:59:46,332 Bunlar ne tür deneylermiş? 818 00:59:46,916 --> 00:59:49,752 Bu önemsiz. Sorun yok. 819 00:59:50,670 --> 00:59:57,510 -Niye ölmüş? -"Klinik Enstitüsü." 820 00:59:57,594 --> 00:59:58,928 Burası benim enstitüm. 821 01:00:02,515 --> 01:00:03,766 Ölmüş. 822 01:00:06,227 --> 01:00:10,148 Ne zaman geldi? Ne kadar kaldı? 823 01:00:11,566 --> 01:00:12,400 Altı ay. 824 01:00:13,067 --> 01:00:15,862 -Altı ay. -Altı ay mı? 825 01:00:15,945 --> 01:00:17,030 Sonra da öldü. 826 01:00:18,948 --> 01:00:23,494 Bu normal bir süreç. Anlıyor musun? 827 01:00:23,578 --> 01:00:28,916 Sen de mi Auschwitz'teydin? O zaman bilirsin. 828 01:00:29,000 --> 01:00:31,878 Medeni olmaya çalıştım 829 01:00:32,629 --> 01:00:35,173 ama çok kaçamak cevaplar verdi. 830 01:00:35,256 --> 01:00:37,800 Ben de çok sinirlendim. 831 01:00:38,635 --> 01:00:44,182 {\an8}Onun kliniğinde binlerce insanın öldüğünü düşünüp duruyorum. 832 01:00:45,683 --> 01:00:49,812 {\an8}Krematoryum V'e döneceğim. 833 01:00:49,896 --> 01:00:53,232 Çünkü annemin kesin oraya götürüldüğünü biliyorum. 834 01:00:54,233 --> 01:00:56,152 {\an8}Birkaç mum yakacağım. 835 01:00:56,986 --> 01:00:59,947 {\an8}Ve bir daha buraya dönmeyeceğimi biliyorum. 836 01:01:04,994 --> 01:01:05,828 Şimdi… 837 01:01:06,871 --> 01:01:08,998 Kısa süre önce 838 01:01:09,582 --> 01:01:13,127 Bergen-Belsen'den yeni bir mektup aldım. 839 01:01:14,045 --> 01:01:18,758 Edith Lok diye biri yokmuş. Defterlerine bakmışlar. 840 01:01:18,841 --> 01:01:21,511 Ama Edith Schwarz diye birisi varmış. 841 01:01:22,303 --> 01:01:24,889 Sonra aklıma geldi. 842 01:01:24,972 --> 01:01:28,017 Edith, annemin adını kullanmaya 843 01:01:28,601 --> 01:01:31,813 karar vermişti. Ama unutmuşum. 844 01:01:31,896 --> 01:01:35,942 Yıllardır Edith Lok'u aradım. 845 01:01:36,901 --> 01:01:40,154 -Bulabilir misiniz? Macar… -Macar mı? 846 01:01:41,614 --> 01:01:44,033 Bakalım. Tamam. 847 01:01:45,243 --> 01:01:46,994 -Alfabetik sıra değil. -Öyle mi? 848 01:02:00,550 --> 01:02:03,845 {\an8}KURTARILDIKTAN SONRA BERGEN-BELSEN'DEKİ ALICE 849 01:02:04,762 --> 01:02:07,056 {\an8}Bergen-Belsen'e döndük 850 01:02:07,140 --> 01:02:12,270 çünkü kocamın ve çocuklarımın benimle birlikte dua etmesini istiyorum. 851 01:02:13,229 --> 01:02:18,443 Çünkü Edith'i sembolik olarak gömeceğiz. 852 01:02:18,526 --> 01:02:22,113 Kurtuluştan sonra askerî bloklara götürülen 853 01:02:22,196 --> 01:02:25,658 insanların mezarları burada. 854 01:02:26,284 --> 01:02:28,369 Kız kardeşinizin adını bulduk. 855 01:02:29,537 --> 01:02:30,580 Burada ölmüş. 856 01:02:30,663 --> 01:02:33,332 2 Haziran 1945'te öldüğünü düşünüyoruz. 857 01:02:35,710 --> 01:02:40,965 O günlerde ölenlerin hepsi buraya gömüldü. Yan yanalar. 858 01:02:47,513 --> 01:02:51,017 Bugün, hayatımın en özel günü. 859 01:02:52,143 --> 01:02:54,145 Nihayet arayış sona erdi. 860 01:02:55,438 --> 01:02:59,400 Artık ne olduğunu, ne zaman olduğunu biliyoruz. 861 01:03:02,028 --> 01:03:05,531 Annemizin dua kitabını yanımda getirdim. 862 01:03:05,615 --> 01:03:10,870 Bugün senin için geleneksel dualarımızı edecek 863 01:03:10,953 --> 01:03:13,498 ve senin anına bu mumu yakacağız. 864 01:03:14,499 --> 01:03:16,334 Ve seni yaşadığımız sürece 865 01:03:17,710 --> 01:03:18,586 sonsuza dek 866 01:03:19,712 --> 01:03:21,088 hatırlayacağız. 867 01:04:14,350 --> 01:04:17,311 Ama benim gibi hâlâ arayışta olan 868 01:04:18,020 --> 01:04:19,605 birçok insan var. 869 01:04:21,232 --> 01:04:24,402 Çünkü bizim için 870 01:04:25,319 --> 01:04:27,572 kurtuluş günü, son gün değildi. 871 01:04:37,123 --> 01:04:40,167 "Seattle" adındaki bir şehirdeki 872 01:04:40,251 --> 01:04:42,253 Washington Üniversitesi'nden 873 01:04:42,336 --> 01:04:46,173 akademik burs aldığımı öğrenmiştim. 874 01:04:46,257 --> 01:04:49,927 Kimse "Seattle"ın doğru telaffuzunu bana öğretmemişti. 875 01:04:50,428 --> 01:04:53,973 SS Marine Falcon gemisine biletim vardı. 876 01:04:54,974 --> 01:05:00,813 Yatak numaram B-20'ydi. Çantamı bıraktım. Chow duyurusu yapııldı. 877 01:05:00,897 --> 01:05:04,734 Chow'un ne olduğunu bilmiyordum. Kelime haznemde yoktu. 878 01:05:04,817 --> 01:05:06,611 Ben de chow sırasına girdim. 879 01:05:06,694 --> 01:05:09,947 Dev, metal tepsiler vardı. Bu dönemde 880 01:05:10,031 --> 01:05:14,118 benim aklımda hâlâ aç kalacağım korkusu vardı. 881 01:05:14,994 --> 01:05:19,540 Bu muhteşem insanlar o metal tepsiye muhteşem yemekler koydu. 882 01:05:19,624 --> 01:05:21,250 Ve sıranın sonunda 883 01:05:21,834 --> 01:05:25,755 içinde portakallar bulunan kocaman bir hasır sepet vardı. 884 01:05:26,339 --> 01:05:28,758 Yanında da bir sepet dolusu muz. 885 01:05:29,258 --> 01:05:33,137 Annem bana hep doğru şeyi yap derdi. Ama doğru şey neydi, bilmiyordum. 886 01:05:33,220 --> 01:05:35,222 Yanımda büyük bir denizci vardı. 887 01:05:35,306 --> 01:05:38,559 Ben de ona sordum. "Efendim, muz mu alayım 888 01:05:38,643 --> 01:05:40,269 yoksa portakal mı?" dedim. 889 01:05:41,020 --> 01:05:46,108 "Ahbap, canın ne kadar istiyorsa o kadar portakal ve muz al." dedi. 890 01:05:46,192 --> 01:05:48,277 O an anladım ki cennetteydim. 891 01:05:49,320 --> 01:05:53,950 Kasabamı severdim. Tablo gibi, mutlu bir yerdi. 892 01:05:55,326 --> 01:06:00,414 1944'te orayı terk ettikten sonra ilk kez oraya gitmeyi düşünüyorum. 893 01:06:00,498 --> 01:06:04,293 Tabelaya bak Robin. "Polyana" yazıyor. Rusça. 894 01:06:04,919 --> 01:06:05,795 Gördün mü? 895 01:06:07,046 --> 01:06:09,090 Nehir sağda akıyor. 896 01:06:09,173 --> 01:06:11,300 Eskiden orada yıkanırdık. 897 01:06:11,384 --> 01:06:16,472 Holokost'tan önce tanıdığım bazı insanları bulmayı 898 01:06:17,515 --> 01:06:19,809 {\an8}ve onlarla konuşmayı umuyorum. 899 01:06:20,559 --> 01:06:22,561 {\an8}-Kavanozdaki mantarları gördün mü? -Evet. 900 01:06:24,981 --> 01:06:28,985 Belki ben yokken neler olduğunu anlatabilirler. 901 01:06:44,083 --> 01:06:47,753 Mariska adındaki bir kadın büyükannemle büyükbabamı, 902 01:06:47,837 --> 01:06:50,798 babamı, annemi ve beni hatırladı. 903 01:06:50,881 --> 01:06:53,843 En çok beni hatırlamasına şaşırdım. 904 01:06:55,720 --> 01:07:00,099 İnsanların bana karşı düşmanca davranacağından korkmuştum. 905 01:07:00,683 --> 01:07:05,813 Beni, onlardan bir şey almak için dönmekle suçlayacaklarından. 906 01:07:06,856 --> 01:07:10,026 Bana çok nazikçe sordular. 907 01:07:10,109 --> 01:07:15,239 "Mülkünü alıp burada yaşamaya devam mı edeceksin?" 908 01:07:15,322 --> 01:07:17,324 Hayır, dedim. 909 01:07:17,408 --> 01:07:21,078 "Çocuklarımın nereli olduğumu görmesini istiyorum. 910 01:07:21,162 --> 01:07:25,291 Ve ölmeden önce büyüdüğüm kasabayı bir kez daha görmek istedim." 911 01:07:30,963 --> 01:07:33,382 Ailemle, çocuğumla 912 01:07:34,258 --> 01:07:37,178 {\an8}memleketime dönmek 913 01:07:37,970 --> 01:07:41,390 {\an8}ve ona her yerde "Yahudi" kelimelerinin 914 01:07:42,141 --> 01:07:46,645 yer almadığı güzel kasabayı göstermek… 915 01:07:46,729 --> 01:07:49,815 Bu bina Yahudi toplum merkeziydi. 916 01:07:50,357 --> 01:07:56,989 Çok güzel bir sinagog olan Yahudi tapınağına gitmek istedim. 917 01:07:59,325 --> 01:08:01,535 Şuna baksana. 918 01:08:01,619 --> 01:08:03,370 Aman Tanrım. 919 01:08:03,454 --> 01:08:06,665 Bu şehri ne hâle getirmişler. 920 01:08:06,749 --> 01:08:09,085 İnanılmaz. 921 01:08:09,168 --> 01:08:11,087 Tapınağa gittik 922 01:08:12,254 --> 01:08:15,549 ve orada Yahudi bir adamla tanıştım. 923 01:08:15,633 --> 01:08:17,593 O da Auschwitz'teymiş. 924 01:08:18,260 --> 01:08:20,554 Selam. Macarca biliyor musunuz? 925 01:08:21,639 --> 01:08:24,308 Günaydın. Buralı mısınız? 926 01:08:24,391 --> 01:08:28,521 1928 yılında burada doğdum. 927 01:08:28,604 --> 01:08:30,815 Ben Weinfeld ailesindenim. 928 01:08:30,898 --> 01:08:31,732 Weinfeld mi? 929 01:08:31,816 --> 01:08:38,572 Babamın Ayakkabıcı Caddesi'nde bir dükkânı vardı. 930 01:08:38,656 --> 01:08:41,408 Annem de bu tapınağa sık gelirdi. 931 01:08:41,492 --> 01:08:45,621 1941'de 13 yaşına girdiğimde Bar Mitzvah'ım burada yapıldı. 932 01:08:45,704 --> 01:08:48,290 Niye burada kaldınız? 933 01:08:48,374 --> 01:08:53,963 Çünkü 6 Haziran 1945'te 934 01:08:54,964 --> 01:08:56,882 Auschwitz'ten döndüm 935 01:08:57,716 --> 01:09:01,053 ve birkaç gün sonra sınırlar kapatıldı. 936 01:09:01,137 --> 01:09:05,474 Sonra bizi tapınakta gezdirdi ve bize artık buranın 937 01:09:05,558 --> 01:09:08,227 Yahudi tapınağı olmadığını açıkladı. 938 01:09:08,310 --> 01:09:12,022 {\an8}Eskiden burada Davud'un Yıldızları vardı. 939 01:09:12,106 --> 01:09:14,108 {\an8}Onlara ne yaptılar? 940 01:09:14,191 --> 01:09:17,820 {\an8}Konser salonuna çevirdiler. 941 01:09:17,903 --> 01:09:22,283 {\an8}Her şeyi çıkardılar. 942 01:09:22,366 --> 01:09:24,952 Bu kutsal mekânın 943 01:09:25,578 --> 01:09:32,543 bir eğlence mekânına çevrildiğini görmek çok acı vericiydi. 944 01:09:34,712 --> 01:09:38,716 {\an8}En zor kısım, evime dönmekti. 945 01:09:38,799 --> 01:09:40,509 Aman Tanrım! 946 01:09:43,762 --> 01:09:49,351 Bu asıl kapı. 947 01:09:49,935 --> 01:09:52,771 -Giriş. -Giriş, evet. 948 01:09:54,773 --> 01:09:56,192 Bakımsızdı. 949 01:09:57,067 --> 01:10:01,697 Babamın hep ilgilendiği bu güzel ev. 950 01:10:01,780 --> 01:10:05,367 Etrafındaki her şeye iyi bakardı. 951 01:10:06,619 --> 01:10:08,287 -Sanırım kilitli. -Hayır. 952 01:10:08,370 --> 01:10:09,705 Hayır, değil. 953 01:10:09,788 --> 01:10:11,957 -Ama açılmıyor. -Gidebilir miyiz? 954 01:10:12,041 --> 01:10:14,418 Açılmıyor. 955 01:10:14,501 --> 01:10:18,297 O an keşke görmeseydim diye düşündüm. 956 01:10:29,183 --> 01:10:31,352 Bizi götürdüklerinde 957 01:10:31,435 --> 01:10:36,190 daha çocuk olan komşulardan biri hâlâ orada yaşıyordu. 958 01:10:37,858 --> 01:10:40,945 Tanrı'ya şükür ki hâlâ yaşıyorsun. 959 01:10:45,032 --> 01:10:49,370 Ama inan bana. Her şeyi net hatırlıyorum. 960 01:10:49,453 --> 01:10:54,333 Şimdi çok anlayışlı Rus bir eşi var. 961 01:10:54,416 --> 01:10:57,211 Kendi evin… 962 01:10:57,294 --> 01:11:01,006 Başkasının evi nasıl alınabilri ki? 963 01:11:01,090 --> 01:11:05,719 Söylenecek çok şey var ama bilirsin. 964 01:11:05,803 --> 01:11:08,222 Yerin kulağı var. 965 01:11:08,305 --> 01:11:13,310 Biz gittikten sonra neler olduğunu anlatmaya korkmuştu. 966 01:11:14,895 --> 01:11:21,610 Söylesene, biz götürüldükten sonra bu konuda konuştun mu? 967 01:11:21,694 --> 01:11:28,492 Klara için çok üzülmüştük. Yolda öldüğünü öğrendik. 968 01:11:28,575 --> 01:11:33,038 Hayır. Orada öldü. 969 01:11:33,122 --> 01:11:34,123 Zavallı çocuk. 970 01:11:35,416 --> 01:11:38,085 Sadece filmlerde gördük. 971 01:11:38,836 --> 01:11:42,965 İnsanları gerçekten öyle yaktılar mı? 972 01:11:43,048 --> 01:11:46,969 Maalesef. Filmlerde gösterdiklerinden çok daha kötüydü. 973 01:11:47,052 --> 01:11:49,430 O an ABD'ye, 974 01:11:49,513 --> 01:11:54,268 evime dönebilme şansım olduğu için kendimi çok şanslı hissettim. 975 01:11:57,479 --> 01:12:01,817 O elmasları her şeye rağmen korudum. 976 01:12:02,401 --> 01:12:07,656 {\an8}Özgür kaldığımda Holokost'tan bahsetmedim. 977 01:12:07,740 --> 01:12:12,077 Ama elmasları aldım ve gözyaşı şeklindeki bir kolyeye koydum. 978 01:12:12,161 --> 01:12:15,039 Çünkü onları her kurtardığımda çok ağlıyordum. 979 01:12:15,122 --> 01:12:18,667 Gözyaşlarının buna uygun olacağını düşündüm. 980 01:12:18,751 --> 01:12:24,214 Çocuklarıma bu elmasların nesilden nesile aktarılmasını istediğimi, 981 01:12:24,298 --> 01:12:28,260 ailede ilk doğan kızdan sonsuza dek uzanmasını söyledim. 982 01:12:28,344 --> 01:12:29,595 …tadını hatırladım. 983 01:12:31,847 --> 01:12:35,392 Farklı şekillerdeler, kesimleri farklı. 984 01:12:35,893 --> 01:12:38,103 Annemin elinde tuttuğu 985 01:12:39,646 --> 01:12:42,149 ve şu an hâlâ elimde olan tek şey bu. 986 01:12:45,944 --> 01:12:48,155 Sen ne düşünüyorsun bilmem… 987 01:12:48,238 --> 01:12:52,659 Bugünkü hayatıma kendim bile inanamıyorum. 988 01:12:54,870 --> 01:13:01,210 Kaliforniya'daki 600 bin seçmen tarafından dokuz kez 989 01:13:01,835 --> 01:13:02,961 seçilmiş olmak 990 01:13:03,712 --> 01:13:05,422 bir hayal gibi geliyor. 991 01:13:05,506 --> 01:13:06,882 Bu da üstüme 992 01:13:07,716 --> 01:13:10,719 devasa bir sorumluluk yüklüyor. 993 01:13:10,803 --> 01:13:13,931 {\an8}Holokost'tan canlı kurtulup da 994 01:13:14,014 --> 01:13:16,934 {\an8}ABD Kongresi'ne seçilen tek kişi olarak 995 01:13:17,643 --> 01:13:20,229 {\an8}son yaşanan terör saldırılarına karşı 996 01:13:20,312 --> 01:13:22,564 {\an8}olan öfkemizi ifade ederken 997 01:13:23,232 --> 01:13:27,945 {\an8}hem Cumhuriyetçi hem Demokrat arkadaşlarım adına konuştuğumu… 998 01:13:28,028 --> 01:13:32,199 {\an8}Hayatımın ana hedefi elbette insan hakları. 999 01:13:33,033 --> 01:13:35,744 Çünkü daha medeni bir dünya için 1000 01:13:36,537 --> 01:13:38,288 gidilmesi gereken yol bu. 1001 01:13:39,415 --> 01:13:43,001 Eşim Annette ile birbirimizi hayatımız boyunca tanıdık. 1002 01:13:43,627 --> 01:13:46,964 Budapeşte'de birlikte büyüdük. 1003 01:13:48,257 --> 01:13:50,968 47 yıldır da evliyiz. 1004 01:13:52,386 --> 01:13:53,971 İki kızımız var. 1005 01:13:54,847 --> 01:13:57,516 Kısa süre önce bize gelip 1006 01:13:57,599 --> 01:14:02,771 ikimiz için özel bir hediye planladıklarını söylediler. 1007 01:14:04,648 --> 01:14:08,735 Ailelerimiz yok edildiği için onlar bize büyük bir aile vereceklerdi. 1008 01:14:10,237 --> 01:14:15,409 17 harika torunumuz var. 1009 01:14:16,243 --> 01:14:18,495 Hayatımızın odak noktası da bu. 1010 01:14:22,541 --> 01:14:27,754 Holokost hakkında bir eğitimci olarak bilinmek isterim. 1011 01:14:28,338 --> 01:14:31,300 Bu yüzden sosyal yardım programının kurucusu olduğum 1012 01:14:31,383 --> 01:14:34,178 Hoşgörü Müzesi'ne gidiyorum. 1013 01:14:34,887 --> 01:14:40,184 Müzeye gelen gruplarla konuşuyorum. 1014 01:14:40,684 --> 01:14:41,727 …ortaya çıktı. 1015 01:14:42,603 --> 01:14:45,022 Böyle şeyler olduğunda 1016 01:14:45,105 --> 01:14:48,942 neredeyse yanlış bir şey yaptığınızı düşünmeye başlıyorsunuz. 1017 01:14:49,026 --> 01:14:50,944 Bana bunu niye yapıyorlar? 1018 01:14:51,028 --> 01:14:54,364 O dönem başımıza gelenlerden 1019 01:14:55,532 --> 01:14:59,661 dünyayı haberdar etmek benim görevimmiş gibi hissediyorum. 1020 01:15:00,829 --> 01:15:03,457 Dilimin hep yetersiz olduğunu düşündüm. 1021 01:15:05,042 --> 01:15:10,756 Yaşadıklarımı anlatmak istersem 1022 01:15:10,839 --> 01:15:14,384 bir aracı kullanmalıydım. 1023 01:15:15,135 --> 01:15:16,512 Sonra sanatı buldum. 1024 01:15:17,179 --> 01:15:19,431 Çünkü sanat baskındır. 1025 01:15:19,515 --> 01:15:21,266 Kelimeleri aşar. 1026 01:15:23,435 --> 01:15:26,688 Yüzeyin çok katmanlı olmasını istedim. 1027 01:15:26,772 --> 01:15:29,191 Parçalanmış bir duvar gibi görünmeli. 1028 01:15:29,900 --> 01:15:33,820 Sanki dünün gazeteleri üstüne serilmiş gibi. 1029 01:15:34,279 --> 01:15:36,782 Çünkü insanlar geçmişi unutmak ister. 1030 01:15:36,865 --> 01:15:40,035 İnsanlar Holokost'u unutmak istiyor. 1031 01:15:40,118 --> 01:15:42,871 Beni ayakta tutan şey 1032 01:15:44,331 --> 01:15:45,624 kocamla yarattığımız 1033 01:15:47,334 --> 01:15:48,961 aile. 1034 01:15:50,212 --> 01:15:51,588 Torunlarım. 1035 01:15:52,673 --> 01:15:54,174 Üç muhteşem çocuk. 1036 01:15:55,008 --> 01:15:56,385 İkisi haham. 1037 01:15:57,219 --> 01:15:59,221 Ve güzel kızım. 1038 01:15:59,763 --> 01:16:03,475 Bana her gün hayatta neyin önemli olduğunu öğretiyor. 1039 01:16:05,811 --> 01:16:09,523 Ve dört nesilden beridir İsrailli olan kocam. 1040 01:16:10,023 --> 01:16:12,067 O kadar yürekli bir adam ki. 1041 01:16:12,150 --> 01:16:15,487 Benim bir hayat kurmama yardım etti. 1042 01:16:16,530 --> 01:16:19,616 Bu resim Arbeit Macht Frei. 1043 01:16:20,242 --> 01:16:23,078 Bu sözde karşılama kapısını 1044 01:16:23,161 --> 01:16:27,082 okuduğunuz zaman, Arbeit macht frei… 1045 01:16:27,165 --> 01:16:29,668 Günümüzde sanatım Holokost'la ilgili. 1046 01:16:29,751 --> 01:16:33,797 Çünkü halkımı hatırlatacak bir şey yok. 1047 01:16:34,381 --> 01:16:37,759 Nerede olduklarını bilmiyorum. 1048 01:16:38,510 --> 01:16:43,432 Birçok aile üyem öldü. Birçoğu öldürüldü. 1049 01:16:44,099 --> 01:16:46,435 Bash ailesi neredeyse yok edildi. 1050 01:16:46,518 --> 01:16:47,978 Ama yeniden doğduk. 1051 01:16:49,938 --> 01:16:53,400 Bir araya geldiğimizde oldukça kalabalığız. 1052 01:16:54,943 --> 01:16:58,405 Ailemle birlikte oturmanın, 1053 01:16:58,488 --> 01:17:01,867 ölüme çok yaklaşmış olmama rağmen 1054 01:17:02,534 --> 01:17:06,038 şimdi 11, 12 aile üyemle bir masaya oturmanın 1055 01:17:06,121 --> 01:17:07,539 verdiği mutluluk. 1056 01:17:07,623 --> 01:17:11,877 Yaşamanın verdiği zevk muhteşem. 1057 01:17:15,505 --> 01:17:19,051 Bir gün günlerden pazardı. Birisi kapımı çaldı. 1058 01:17:19,134 --> 01:17:20,344 Ben de 1059 01:17:20,427 --> 01:17:22,012 kapıya gittim. 1060 01:17:22,095 --> 01:17:25,766 Kollarının altında bir gazete vardı. 1061 01:17:25,849 --> 01:17:28,268 "Paul Parks siz misiniz?" dedi. "Evet." dedim. 1062 01:17:28,352 --> 01:17:31,104 "Birkaç yıldır sizi arıyoruz. 1063 01:17:31,188 --> 01:17:33,398 Aralıklı olarak birçok kişi aradı. 1064 01:17:33,482 --> 01:17:35,817 Sizi bulmak istedik." dedi. "Niye?" dedim. 1065 01:17:35,901 --> 01:17:41,698 "Dachau'da kurtardığınız ve sizi unutmamış birisi var. 1066 01:17:42,616 --> 01:17:44,826 Birkaç yıl önce öldü. 1067 01:17:44,910 --> 01:17:47,954 Kamptayken bir menora yapmış. 1068 01:17:48,038 --> 01:17:50,374 Kamptayken beton çivilerinden yapmış, 1069 01:17:50,457 --> 01:17:54,753 kaynaklamış ve birbirine bağlamış. 1070 01:17:55,587 --> 01:17:58,298 Bunu size vermek istiyordu. 1071 01:17:58,924 --> 01:18:02,010 Sizi arıyorduk. İşte, buyurun." 1072 01:18:02,094 --> 01:18:04,346 Bana çok güzel bir menora verdi. 1073 01:18:11,728 --> 01:18:14,439 Kurtuluş, dünyadan bir hediye gibiydi. 1074 01:18:15,440 --> 01:18:18,902 İlk kez o zaman Tanrı'yı yine tanıdım 1075 01:18:18,985 --> 01:18:22,072 ve etrafımızda olduğunu, bu noktaya gelmemi sağladığını anladım. 1076 01:18:22,155 --> 01:18:25,659 Holokost'u Tanrı'nın yarattığını düşünmüyorum. 1077 01:18:25,742 --> 01:18:31,873 Bence Tanrı bize bir zihin, kalp ve özgür irade verdi. 1078 01:18:32,749 --> 01:18:34,418 Bu hayatta ne yapacağı 1079 01:18:35,711 --> 01:18:38,296 insana kalmış bir şey. 1080 01:18:39,840 --> 01:18:43,385 İnsanları suçluyorum. Tanrı'yı değil. 1081 01:18:43,468 --> 01:18:46,722 Holokost'u ne mantıksal olarak 1082 01:18:47,806 --> 01:18:51,351 ne duygusal olarak ne de entelektüel olarak açıklayamam. 1083 01:18:52,227 --> 01:18:55,147 Bu kâbusun içinde 1084 01:18:55,856 --> 01:18:58,024 daha büyük bir güce 1085 01:18:59,025 --> 01:19:02,237 yer bulamıyorum. 1086 01:19:02,320 --> 01:19:03,947 Biz ne tür insanlarız? 1087 01:19:04,823 --> 01:19:06,867 Kitaplar bize ne öğretiyor? 1088 01:19:07,743 --> 01:19:10,954 Başka bir çocukla 1089 01:19:12,038 --> 01:19:13,331 aramdaki fark ne? 1090 01:19:13,415 --> 01:19:15,167 İncil ne öğretiyor? 1091 01:19:17,711 --> 01:19:20,464 Her şeyin anlamı ne? 1092 01:19:23,049 --> 01:19:26,553 Hitler, sonuna kadar patolojik bir Yahudi düşmanı olarak kaldı. 1093 01:19:26,636 --> 01:19:28,930 Takipçilerine verdiği son vasiyet 1094 01:19:29,014 --> 01:19:31,725 ve uyarılarından biri de 1095 01:19:32,726 --> 01:19:36,480 Yahudilere karşı olan savaşlarını devam ettirmeleriydi. 1096 01:19:36,563 --> 01:19:40,901 Vasiyetini 29 Nisan 1945'te yazdı. 1097 01:19:41,568 --> 01:19:43,320 Şöyle diyor: "Her şeyden önce 1098 01:19:44,029 --> 01:19:47,657 hükûmete ve insanlara 1099 01:19:47,741 --> 01:19:51,161 ırk yasalarını sonuna kadar sürdürmelerini 1100 01:19:51,828 --> 01:19:54,956 ve bütün ülkelerin zehirleyicisi olan 1101 01:19:55,665 --> 01:19:58,293 uluslararası Yahudiliğe karşı 1102 01:19:59,294 --> 01:20:01,630 amansızca direnmelerini emrediyorum." 1103 01:20:30,784 --> 01:20:34,621 {\an8}KREMATORYUM #5 AUSCHWITZ II (BIRKENAU) ÖLÜM KAMPI 1104 01:20:35,330 --> 01:20:39,000 Holokost, insanın insana yaptığı insanlık dışı şeyler tarihinin 1105 01:20:39,626 --> 01:20:43,296 sadece bir bölümü olarak düşünülmeli. 1106 01:20:45,715 --> 01:20:47,300 Irkı, dini, ten rengi, 1107 01:20:47,926 --> 01:20:49,427 veya mezhebi yüzünden 1108 01:20:50,011 --> 01:20:52,389 birçok insanın dışlandığı gerçeğini 1109 01:20:52,472 --> 01:20:54,474 kimse görmezden gelemez. 1110 01:20:55,016 --> 01:20:57,060 Köleliği kimse görmezden gelemez. 1111 01:20:57,143 --> 01:21:00,188 Cadıların yakıldığını kimse görmezden gelemez. 1112 01:21:00,272 --> 01:21:01,398 Roma döneminde 1113 01:21:01,481 --> 01:21:04,150 Hristiyanların öldürüldüğünü görmezden gelemez. 1114 01:21:05,819 --> 01:21:08,697 Holokost belki de 1115 01:21:09,948 --> 01:21:12,868 insan, insanlığını 1116 01:21:13,535 --> 01:21:18,331 ve insan yaşamının kutsallığına olan inancını kaybedince 1117 01:21:18,415 --> 01:21:21,459 yaşanabilecek dehşetin zirvelerinden biridir. 1118 01:27:01,466 --> 01:27:06,471 Alt yazı çevirmeni: Anıl Çetinkaya